archive.org · 2009. 11. 17. · cancionero átinonchedigonada f'áioquecheparecer....

330
ICO =r- =00 I o 15 ;CO rr&Vt He PQ 9464 P47 1886 t.2 c.l ROBARTS

Upload: others

Post on 17-Aug-2021

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

ICO=r-=00

Io15

;CO

rr&Vt

He

PQ9464P471886t.2c.lROBARTS

Page 2: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde
Page 3: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde
Page 4: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde
Page 5: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde
Page 6: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde
Page 7: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CANCIONERO POPULAR GALLEGO

Page 8: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde
Page 9: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CANCIONERO

POPULAR GALLEGO

Y EN PARTICULAR

DE LA PROVINCIA DE LA CORUÑA

POR

JOSÉ PÉREZ BALLESTEROS

Tomo II

MADRIDEST. TIP. DE RICARDO FÉ

Calle de Cedaceros, núm. 11

1886

Page 10: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

Queda becbo

Es propiedad,

el depósito que previene la ley.

Page 11: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

AGRAVIOS (1)

1. Algún día era eu

d'o teu prato a inellor sopa;

agora son un veneno

d' os labios d' a tua boca.

2. As palabras, as palabras,

son de vento e valen poueo

:

¡quixéchem'á min, Xuana, (quisísterne)

queres ensiguicla outro

!

3. A tua nai xa 11' o dixen,

á teu pai vóull'o dicer, < 2 )

( i ) La prosodia , como se habrá notado en el primer tomoes igual á la de la última edición de la Academia Española.

(2) Cerca de Vivero, provincia de Lugo. En la de la Co-ruña apenas se usa en esta terminación el verbo diciv.

tomo 11 1

Page 12: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CANCIONERO

á ti non che digo nada

f'ái o que che parecer.

Cómo querea que lie chame

á tua caí sogra miña,

e á tuas liinnás cuñada-.

lea ti non querea Ber miña!

Polla d'o loureiro verde

non me trate- 6 desdén

que che estóu n'a miña casa

tfiUoch' e C 1 ', non sei con quén!

(laurel

Eeiohe <lc «lar unha tunda tollina)

c mala mili:* puñalada

,

que me quitachea o er< crédito

c maia non ganache nada.

<» outro lado <1 'o rl •

hay un imOT qU6 toí mcii,

a >iíi'i me olTidaeheal

Inon oh o d bu !

i pronto i

DM que i DO llevara la

titeeni

Page 13: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO

8. Olvidácheme por probé

eu non me asauo por eso; (irrito)

n-a feira todo se vende

cada cousa n-o seu precio.

9. Paséi pol-a tua porta

rniréi pol-a pecliadura

;

¡non rne quixeelie falar

corazón de pedra dura!

10. Por dicir que sea probé

non teño mengua ningunha

;

Nostra Señora m' aparte

a miña sangre d'a tua.

El número 1 fué obtenido en el partido judicial de

Vivero, provincia de Lugo. El 2 y 4 en Santiago del

Burgo y en otros puntos del partido judicial de la Coru-

ña. Los números 3,5, 7 y 8 cerca de Vivero, provincia

de Lugo. El 6 en Abegondo, partido judicial de Betan-

zos. El 9 y 10 proceden del mismo partido.

Page 14: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

AGRÍCOLA

1. Valladle Dios pol-o arado

:

como t&s as gueifas torta

a barriga eottluda , Iprominente)

ti anha oorooba n-aa ooal

» obtenido en la- inmediaeionea de la Corana.

Page 15: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

AGUINALDO

Déanol'o aguinaldo (*)

aunque sea pouco

un bo bacalao

e niais meta d' outro:

de postres compota

e tamén castañas

boenas y bien graneles

un molete enteiro

e un queixo de Flandes.

Dio -se lo pague, Señora

Dios queira que d'hoxe un ano

me dea usté el aguinaldo

con sus quiriditas manos.

Obtenido en Elviña,partido judicial de la Coruña.

( i ) A veces se intercalan en el canto palabras castellanas

que tienen equivalente en gallego, y aun versos enteros , como

en el presente cantar. El colector ha respetado algunas inco-

rrecciones.

Page 16: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

AMOROSOS

'• Adiós, miña minina ,

eu ;í ti queroche bes

estimaba de saber

ri me t¡ ti) queros tamén.

\ Ponte v.iu por augua, f»)

'' '""": " ¡""' "» (m.,l¡nn)

tus por verte,

podo rer!

üitón, divino Intón,

plumacho -1 'o mea lombreiro,

Ejote ii ..i,

millo n o d<

aülsgo)

Page 17: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO

4. Antoniño , nieu Antón

,

meu órelo cV apretar f 1 >

ben te vin caer n-o chan (suelo)

non te poiden ( 2 ) levantar.

5. A portiña de nieus páis

teño unha silla de vidro

para sentárens'os guapos

que venan fular conmigo.

6. As barandillas d ' a ponte

nianéanse cando paso,

á ti soliña te quero

d'as deináis non fago caso.

7. As tellas d'o teu tellado

botan auga sin cliover:

si queres qu'eu te queifa

faino ti por merecer (hazlo).

8. Candelero de tres luces

non derrotado metal

,

(i) Órelo : orillo del paño ó bayeta que algunas hilanderasdestinaban á ceñir la estopa ó lino en la rueca.

(2) Se dice puden,píiiden y póiden.

Page 18: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

8 CANCIONERO

-i mv ti tuveras leí

o\i che sería leal.

9. Cando paso po-la porta

e na venta doo estas,

ron acortando <• men paso

I"r ver si t'asomarás.

10. Catro esqninas ten-o muelle

c eatro ten a badia . (bahía

tro ten a cama

dori'U- Parrnoo dormía.

11. I lame d'a pera que oonw -

.

d'a masan un anaqnifio,

>1< tu.i boquina anna Un,

d'o oorasón un oariflo.

I» a mina i

o Pondo q mar,

podo IV

(i) I

Page 19: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 9

13. Déchem ' unlia pera parda

ni-n-a cornín ni-u-a dei,

teño a n-a faltriqueira

por non che ( x > perder a lei.

(dístenie)

14. Déchem 'unta pera podre

nin-a dei nin-a comín

:

¡por lie non perder a lei ( 2 )

á quen no m'a ten á min

!

15. Déixarn 'ir que teño presa

vou eo'a auga de regar;

eche mañán, día santo

falaremos de vagar.

16. Delgadiña d ' a cintura

com ' a palla d ' o centeo

;

chégate á min , delgadiña

,

que non teño outro remedio.

17. Dend'a Habana me mandaron

un cordón con cinco nos; (nudos)

(i) El che sustituye muchas veces al te, según se ha indi-

cado más de una vez.

(2) En este verso hay una transposición muy frecuente enel dialecto.

Page 20: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

10 CANCIONERO

¡nacemos un pax'o outro

a-i o permite I '-

18. I''' Rianxo, miña nai, \';1, de Rianjo;

de Rianxo para Noya; /olla, do Noya.

de Rianxo, miña nai

,

que se fia a festa toda.

19. !' sde que non veno aquí

xa os caminos botan herí

ahora veno á dicirche

-i iu<' das, o si . de veras.

20. BU i

'

I wjh' anua

n -;i- alas d1

un gorrión

:

|SÍ ti ni. • i ' i le¡

,

en che teríai

SI. . de te ver '-'>

irini i

ii día,

i.i ves.

Page 21: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 11

22. Eu non te quero por rica t 1 )

que xa sei que no-n-a e«,

quérote, miña Marica,

pol-o afeuto que me tés.

23. Eu paséi o mar á nado, < 2 '

queridiña,por te ver

;

eu pasei o mar á nado

á pique de me perder.

24. Eu tirei unha laranxa

de Marín á Portonovo, ( 3 >

dentro d'aquela laranxa

iba o meu corazón todo.

25. Eu xa sei que no-eres rica

que xa sei que no-n-a és;

quérote por moreniña

e pol-a lei que me tés.

(i) Es una redondilla, caso poco común de los cantaresgallegos.

(2) A causa de la repetición del primer verso, resulta co-mo en el número anterior, otra redondilla.

(3) Marín, cerca de Pontevedra. Portonovo, de la mismaprovincia en la ría de Arosa.

Page 22: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

12 CANCIONERO

Farruco, uieu ha de bot,

qu'o crifí de pequeniño;

c alguna leí m'ha de ter.

27 Farruquifto, mcu amor,

i'lía (D i>;ira CT(

;i 1" meu oonfes

I

Fun á fonte buscar aína

sin ter gana «lo beber,

f un por vt-r oa meus amores

|dem aba '!<• •

Gracias á Dios que enoontréi

atino d'as anit las.

• a d'o meo amante

lacia cliorar ai podras I

M noel , por verm'á min

,

• n, por \i ir i Mana 1

,

Manoel por \< ar a roí

i

i

Page 23: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 13

31. Meus olliüos de pracer:

se nacemos un pr ' o outro

¡qué 11

' habernos de facer

!

32. Miña nai, fágame a cea

si é que quere que ll'a coma,

que quero ir ver unha nena

antes qu'o luar se pona.

33. Moito me gustas en todo

moito me gustas, menina:

doume Dios pequeño haber

¡que , se non , ti foras miña

!

34. Moito me tarda domingo,

domingo moito me tarda

;

moito me tarda domingo

por ver a Manuel del alma i 1 \

35

.

Namoreime d ' a laranxa

porque ten a casca dura,

namoreime en tí menina

porque che vin a cordura (formalidad).

( i ) No es nuevo la intercalación de alguna frase castellanaen los cantares gallegos , como no lo es, el hallarlas latinas ygallegas en poesías antiguas castellanas.

Page 24: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

14 CANCIONERO

Non quero Dada d'aa vilas

niii quero d'o meu Lugar,

quero unha nena garrida

qu'atopei preto <1' o mar.

.. i

.

Non .-ci como non frorecen

aa pedraa d'a tua cali

ar'

l ! de quen-aa rega

'

[C*o barrer <!•' quen-aa barre!

v outro lado < l ' < > río

oín 'intar unha merla¡

irli'a • -1 mina quiridifta

qu'anda collendo n-a herba.

\ o ten oolifio '

;' durmín

n •'•- teua brazoa deaoanaéi

Don diga que me olvidadle

que fun cu quen i 'olvidel

40. aa que t'eatái peiUando peinando)

• d'o limoeiro,

( i• •:., . l.i c c<<\\ la c' que la |

:• |uivalc a

uv común en castell

Page 25: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 15

ese pelo que elie caí

venderá' o pol-o diñeiro.

41. Non me podo despedir

d'esta Corana t 1 ) famosa

d'unha nena cigarrera

d'aFrábica d'a Pallosa. (2)

42. 2son quero qu' a miña nena

.«e durma e qu* a arrole outro:

quero que durma n-a cama

durma moito durma pouco.

43. O aleipreste non se rega (ciprés)

porque n-a lentura nace :

amor firme non s' olvida

por mais trabarlos que pase.

44. O amor quer que o roguen,

eu non roguéi á niníruén

;

(i) En gallego dicen CruTia, pero en los cantares que seoyen cerca de las poblaciones mayores, es muy común laalteración de las formas con tendencia á la imitación de las

castellanas.

(2) La Palloza, nombre del lugar en que está la Fábrica detabacos de la Coruña.

Page 26: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

1G CANXION'ERO

arrenego d'o amor

qu'a poder de rogos ven.

IV ( ) oaraTel cando nace

logo eheira <jiu recude; ( J )

non hai cousa máie humilde

que o anuir caml» pretende.

46. ( I cariño que che I

e in:ii- o que * -1

1

' hei de ter,

cabe na folla d'o olmo -)

e inai- no n a lia de < nckt r lllenar >.

17. Oín <li<ir mal de n',

caleime e non dixen nada

;

¡.|ii<\ ni ' habían de dicir

qu'ert parir apasionada

!

< llvidarl 'a ti por outro,

i non é pr'o mea peito;

u]\ idar outro por ti

,

i . h'o teflo feito

'

(i

) ( también i hei-

ijiic hit- la mal¡¡tu i vo 'ii( < ii "tros.

Page 27: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 17

49. O meu corazón che mando

e unha chave pra o abrir;

nin eu teño ruáis que darche

nin ti rnáis que me pedir.

50. O namorar vai n-os olios

:

eu, non sei cal será meu...

¡será ben amar á todos !

51. Ont'u tarde dend'a herbeira

aceneiche e'o fouciño; (*)

si me viche e non viüeche...

¡valla diaño teu cariño!

52. O primeiro qu'é o ver

a prenda qu' eu máis deseo

soñando estóu dend'aquí

soñando estóu que a vexo.

O segundo qu'é o oír

latexar d'o corazón,

pensó que pouquiño a pouco

lie vou tomando afición.

O terceiro qu'é gustar,

ben ves que non pode ser

( i ) Aceneiche : te hice señas. Fouciño : hoz.

TOMO II

Page 28: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

18 CANCIONERO

estando /"».<•' de ti

sh\ te poder ir á ver.

El cuarto que es tocar

eu de esn nunca u^ói

quero que an oerte t^sepa

que, nunca «• miraré!.

(> quinto que ó cheirar

as /A'/í.s d' a tua horta

primeiro <\nc d'él me olvide

hanme chegar :í ver murta.

(lejos

(dita toar

( >< oIIob requeren oll<

o corazón , corazón

o paño d1

o ten mantelo '-

requere o d o meo calzón.

Pol-a tua porta pasa

un rtgttt iro d1

auga fría

para lie dar dfl bel

unorea d algún día

arroyo

I

Quen m>' dera áat ter!

d' un perdigón

.

alai

(i mitiendo raj< to 6 un

i

el preñen I

Page 29: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 19

para escrebirW <D unha carta

á meu quiridiño Antón.

56. Rapaza, d' o teu hortelo

eu seréi ó hortelán,

anque toda a vida ande

e'o meu sachino n-a man

(huerto)

(mi sachito).

ó 7. Eapaza que fuche miña,

ahora ( 2 ) véñote á ver:

á saber ahora veno

si queres volvelo á ser.

58. Séntate aquí, miña prima,

ti n'unha pedra, eu en outra;

axudarásme á lavar

unha cestiña de roupa.

59. Si me qusres, querereite;

non me querendo, n-hai nada

;

olvidar, olvidareite;

amor con amor se paga.

(i) En otras partes dicen esquirbirüe por una transposición

de la v , muy frecuente en el gallego.

(2) Ahora, se dice en gallego agora.

Page 30: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

20 CANCIONERO

60. Tefio un oastafio moi alto

n-o tronco ten mil enredos,

tampoueo os enamorados

poden tel'os olios quedos.

6 1

.

Ti ere l-o meo enredo:

por mor de ti (!) o-oyo misa

nin sirvo á Dios como debo.

62. 'I'i d'un lado <• en d'o ontro

témol-o río H-. i medio;

É

pásame d o ooracóo

,

qu'ea !«• levaréi o-o pi

Tres días hai que non como

N non bagoiñaa -1 por pan

¡

• che i- o desaúoo

• a ; dan'

i nh.i Doite moi esonrt

morre i luí mea amante;

i de oí si

Page 31: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 21

¡

queira Dios qu 'o día vena

e o luceiro se levante! (el sol).

65. Unha vela se consomé Wcando a deixan arder;

o niesnio lie pasa á nn honie

cando quer á unha muller.

66. Vamonos d'aquí, meu ben,

vamonos d'aquí, qu'é hora;

á todo-1-os namorados

váisell'o tenipo en parola.

67. Vamos á r&e-l-o pan; ( 2 )

ti levarás unha rosa

y un caravel eu n ' a man.

68. Voume por aquí abaixo

6 pe d ' a auga que corre

;

por celos d'unha madama

non han de matar á un home.

( i ) Redondilla : caso poco común en los cantares gallegos,

según queda dicho.

(2 ) Se usa, o pan, por el trigo todavía en la planta. Raer equi-vale á restregar, con instrumento áspero semillas en la vaina,yerbas , etc.

Page 32: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

22 CANCIONERO

69. Vounie por aquí abaixo

peino, dianto peino, (pieoecito)

ú ver si podo encontrar

i Xulián dr Baliño, U)

Loa números 1 á 3 y 13, fueron obtenidos es vari...-

puntos de toa partidos judiciales de la ('muña y Betan-

/.<>>. Kl 4, 19, 20, 54, 55, 57, 58 y 59 en Cerbo, («Tea

de Vivero, provincia de Lugo. 1."- 5, 6, 7, i 2, 30 y i" en

<-l partido judicial de Vivero, provincia <!«• Luí ' s ,U1 "

meros 8, i I, 15, 16, 29, 31, 33, 3 i, 35, 37, 44, 47, 50,

66 y 69, fueron obtenidos en varias parroquias del par-

tido judicial de Botamos. Kl 2] <'ii Palavea, próximo á la

Corana. Los 22 y 23 en la ('..niña. Kl 11 en la ('..niña

y en Bada, del partido judicial -le Betamos. Kl 52 en

Botamos, provincia de la Corana, Kl .':; en A.begondo,

partido judicial de Betanzos. Kl 56 en Mondofiedo, pro-

inda !< Ln

ii|

Alada i on antiguo habitante de Santa Maríadeiotamiei 1 1 partido judicial de Bel

Page 33: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

ANIMALES, PLANTAS Y FRUTAS

1. Alá n-o medio d'o mar

hay unha chocolate-ira ,C 1 )

rodeada de craveles

e n-o medio unha roseira.

2. Alá vai , vela ala vai

a raposa pol-o prado

;

ala vai, vela ala vai

c'o rabino levantado.

Alá vai , vela ala vai

a raposa po-l-o millo,

ela comer no-n-o come

pero vai-n-o destroindo.

( i ) Vasija pequeña y estrecha, ordinariamente de barro.

Page 34: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

24 CANCIONERO

3. Alto pino, alto pino

411 'ó eco ohegon a rama;

non me derrames o pino

que me derramas a alma.

4. Altn pino, alto pino,

qu'8 oeo chegou a rama;

debaixo d'o alto pino

tifia meu amor a taina.

5. A mina galifia branca

tróuguena de Piadela; (1 ^

11 L'alu .l'.i meu vioifio

1 ni. Bale cabo d'ela ave ),

5, A probé d'a beauga

iba n a prooesión

caberte «' anha mantilla

porque dos tifia mantón

.

c iba dioindo:

A<li<'>>, nnii Caniavalifio

( ,, • Piadela, parroquia del partida de Be»

os.

1 ., , . llego, i>uch 1.1 pala*

: bíi mpw •> ••'"••

Page 35: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 25

miña nai non matón cocho

por non me dar ó toneiño.

(cerdo)

Aquel picaro de merlo W¡onde fui poner ó niño !

inda eh ' hei de quitar leña

para facer ó ¡cantar. ( 2 )

9. As peras d'o meu peral

todiñas m'as van levando,

unha á unha, duas á duas,

sin elas me vou quedando.

10. A raís d 'o toxo prende

anque sea n'unha brafia ( 3 )

(nido)

n-aquel alto ramilloiro

Page 36: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

26 CANCIONERO

tunen os ínen* olios prenden

n-o r-orazún d'unha «lama.

11. Ab rapaza 1- d'eeta aldea

cando van pastar o gando,

van recoller as ma

d'os ínazancii"-. d'o amo.

12. < Sabatino como < men

non-e ten ci reí de España;

para mudar nidia pema

nea rita i;:'!,., semana.

13. ( Soloradina é a guinda

P«>r donde 1!«' da o sol

;

por donde lie da a augua

non ten nada de color.

II. D • ira

d'o señor *I i lor

liai nidia parra oon ni

|qoéo •era' o vendimiador

!

i.'>

l». ' ii d 'o pino verde

Page 37: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 27

cando se foi á deitar

colgou o candil n-a rama.

16. Estimara de saber

donde a rula ten o niño :

¡téñoo n-a horta d 'o cura

n-o máis alto carballiño

!

17. Eu ben vin andar o merlo

dende salgueiro á salgueiro

casa aquí, casa acola,

¡o merlo sempre solteiro

!

(sauce)

18. Eu ben vin estar o moucho

n-a punta d'un abeneiro C 1 )

co-a sílbela n-a man

deprendendo á zapateiro.

Eu ben vin estar o moucho

n-a punta d' uuha figueira

con unha águila n-a man

deprendendo á costurcira.

Eu ben vin estar o moucho

n-o medio d' aquel pinar

( mochuelo

)

(lesna)

(i) Se dice también ameneiro y significa aliso ó abedul.

Page 38: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

28 CANCIONERO

estas palabras diándo:

« que Be quería casar .

Como non tifia muller

;i laberca foi chamar [alondra 6 calandria)

ela u velo tan fachoso

non se lie quizo acercar.

Él, como estaba tan louoo

por Be querere casar

non encontrón a laberca

e túvoa que olvidar.

— En cóncheme retirando,

qne tefio que traballar;

qn'en par 'o men casamento

perdo o tempo n-o esperar.

— Quédate con Dios, monchino,

adiós, calente larpt iro, iloso I

ti atonde á traballar,

n o oficio de aapateiro.

i v. Indo po 1" mar abaixo

picónm un peize ii'un pe

.

-i ni o picón . m" " picase,

iu -' picón, fizo ben.

20 Mariana ten un galo

can) ii "tu mili. i galiAa ,

Page 39: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 29

cando Mariana está choca (clueca)

o galo ten c.rría.

21. Mariana ten un galo

canta com' unha galiña;

dám'o, Mariana, dám-o,

dáni-o pol-a tua vida.

22. Meu compadre ten un niño (nido)

e no-n-o quere inseüar,

íbrmiguiñas (*) de cen leguas,

ideo todas visitar (ídlo).

23. Miña nai de pequeniüa

mandounie co-as ovellas,

o volpe coniéum'un año ( 2 )

aquí He trayo as orellas.

24. N' o mar, anda un pescado

que se chama o besugo

e tamén hai rodaballo,

pero, coma ti ninguno.

( i ) FormiguiTias : hormiguitas.( 2 ) Volpe, zorro ; año, cordero

.

Page 40: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

30 CANCIONERO

25. — Nona, que vendes as peras,

¿oántas che mandaron dar?

— Para ti, ineu quiridiño,

non m'aa mandaron contar.

Non ch'aa quero, non ch'aa quero

caataflaa d '> ten magneto

;

«oí: ch'aa quero, non ch'aa quero

qne me cheiran á chamusco (quemado).

•_'7. Non quero armar 8 merlo

donde outroe teñen armado;

chámanlle tempo perdido •

mai-lo corno crebado.

28 ( ) i .ira\ el cando nace

trae á folla reí irada,

qne H'a reí iróo <> aire

unlia manan de xiada helada .

dio -l'a Diana,

irada

(

i

.< 11.i'

Page 41: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 31

que U' a reviróu o vento

unha niaüán de xiada.

30. O carballo d'o Clalleiro

heino de mandar cortar

;

cando you pra Bedondela

quítame á vista d:

o mar.

31. O merlo e mai-la merla

iban pol-o prado abaixo;

a merla como é pequeña

escorreu, cayeu debaixo.

32. O merlo e mai-la merla

iban po-l-o prado arriba,

o merlo iba dicendo (!)

¡qué ben ch'está a mantilla!

33. O meu paxariño, nenas,

voa n-o voso arboredo, (vuela)

correndo de pola en pola (rama)

brinca n'a pola d'o medio.

(i) Dicendo : así oyó esta palabra el colector en Abegondo,partido judicial de Betanzos.

Page 42: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

32 CANCIONERO

:;4. < ) piollo estaba malo,

a pulga estaba parida

;

o ladrón <!'<» escarrapacho (garrapato)

tina a espenilla n) caída (tenía).

;;.".. Para cufias pan de t >xo, alia-a ó aulaga)

para rongueiros ( 2 ) carbaüo, (roble

para conserval-os sapos

unlia ínaíiáii de orballo. ( 3 )

Pazarifio millaren •

que andas na punta d' o tozo:

rquén che qner mal , qneridifiol

—Aqnela d'o pelo rozo.

Pazarifio millaren

qu* estás n a punta d'o i"\":

toma , lévaír esta carta

nenas <l'

•> pelo rozo.

(:) / (espihtula in otroa pontos de la provimequivalí -i 1" qu< '•' en la

que !>• <!> fien

tión i 'u relaja , dice el t

itaria de una wpía le

i ¡luir:.i

dos 'liI rrel

m< da

Page 43: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 33

38. Pol-o mar abaixo

vai un pexegueiro ( 1 )

que dá os pexegos

n-o raes de Xaneiro.

(duraznos)

39. Po-la mar abaixo vai

un ramiño de loureiro :

tente, ramiño, non cayas,

arrímate á un mariñeiro.

( laurel

)

40. Rosa branca, cólle brío,

non yayas tan amayada < 2 )

que eb' han dieir as mais rosas:

«rosa branca non val nada».

(las demás)

41. Ruliña que vas Toando, (tortolilla)

¿dónde vas facer o niño?

n-as carballeiras d'o Alia < 3 > (robledales)

n-o máis alto carballiño.

42. Sete petos ten a peta

n-o burato d'unha trabe < 4 '

(picoteros)

(i) Pexegueiro: durazno, árbol. A diferencia del castellanotiene el gallego otra voz para el fruto: péxego.

(2) Amayada: descolorida ó abatida.

(3) Rivadavia, provincia de Orense.

(4) Burato : agujero. — Trabe : tronco ó viga.

TOMO II

Page 44: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

3-1 CANCIONERO

ínulas nacidas (*) ine maten

.-i che non contó ventado.

lo. Si esta casa lora miña

oomo ú d 'estea señores

aquí n-o medio d'a .«ala

prantara un xardín do frorea.

44. TefiO unha galiña 1 nanea

que me veu de Red< -miela:

d' a miña oomadre, o galo,

¡!!• >n me \eña dar COO ela

!

45. I nlia pera, duaa pena,

que no ten máis a i»ercira,

unha aera par'o xaatre

oatra par1

1 ooetnreira.

i - ,,<• de rer o mea lino f* i

qae me da i"' • la cintura

non tai -i i liflo vi é barba

.

bagafta non ten ningmihn mala semilla

(11] tula in.ili

Page 45: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 35

47. Vóuchern' á veira d'o río

á ver o qu'as troitas fan (truchas)

a que non eai á miñoca U)

ha decaer 6 galbán. ( 2 )

Los números 1, 6, 17, 21, 23, 24, 34, 36, 37, 38,

39, 40, y 46, fueron obtenidos en Vivero, provincia de

Lugo. Los 4, 5, 15, 27, 29, 31, 32 y 47, en varias parro-

quias del partido judicial de Bctanzos. Los 7, 22 y 34,

en varios puntos del partido judicial de la Coruña. Los

25, 33 y 35 conocidos en varios puntos de las provincias

de Lugo y Coruña. El 31 conócese en toda Galicia.

f i ) Miñoca : lombriz de tierra.

(2) Galbán : gusanillo para el cebo en la pesca.

Page 46: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

ARITMÉTICA

1. Cabro, c cinco, fan nove,

par'a (feria faltan tres; (docena

choradles porque me i un

Mjoj me tea outra \

2, Bu teño sete tastillos,

te que me lian de dar,

c seto son eatoroe

mores 'i han de faltar!

(Jnha oaea con een vi

i

, . u galiflaa

iliil i oen poloa

entro picoa e oflaa

¿oanto -"ii poi i" 1

'

Kl niñero i toé obtenido en la Corona M 2 en

la y en \i I", del partido judioial

i,r„H. Kl del Bol

Page 47: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

ASTROS

1. O sol chárnanlle Lourenzo,

e á luna Margarida

;

Margarida anda de noite

e Lourenzo pol-o día.

2. Vamonos d' aquí qu'é hora (D

vamonos d ' aquí qu ' é hora

vais 'o carro d'as estrelas ( 2 )

eu non quero dormir fora.

El número 1 fué obtenido en Cines, partido judicial

de Betanzos.

( i ) Esta copla se canta con la repetición del primer ver-

so ;pero , en rigor , es un terceto

, y así lo oyó cantar, aun-que una sola vez, el colector.

(2) Carro d'as estrelas. —Alude á la constelación conoci-da con el nombre de «El Carro».

Page 48: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

AUSENCIAS

1. Antonifio, meu amor,

Antonio, meu repinaldo,

o día que te non vi

non podo comer o caldo.

j.I krtái ni» - \ ¡florón , oarfa

•arta- d'o meo queridi

carta- me riñeron cartas

que morrearon n-o i

Mi'ii amor, meo amorifio,

que non !< rezo?

irrome de ntide loledadefl

c día <• noite en ti pon

i M |mr ¿nd' and i

mi 'H, ¿por ond ' and la?

Page 49: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 39

¡non hai tinta nin papel

cando cartas non me mandas

!

5. Miña térra, miña térra,

miña térra y eu aquí

;

¡anxos d'o Ceo, leváime (ángeles)

á" térra dond'eu nacín!

6. Neniñas d'a miña térra,

¡quén me dera aquí algunha

!

n'esta térra non conozo

sinón o sol e a luna |

sinón sol e mai-la luna.j

7. Non podo co'as soledades

agolletar ( 2 ) o xustillo

;

que me quedan meus amores

n-a outra banda d'o río.

Ónd' ides, amores meus,

os d'a Porta de Caranza ( 3 )

(i) Se canta de los dos modos. Es muy semejante la nú-mero 12.

(2) Agolletar: poner los cordones.

(3) En el Ferrol.

Page 50: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

40 CANCIONERO

¡ai! que m'os levóu o rento

fragata Xuinancia. (*)

I>~ soldados vanee, vanse,

vanee por Cudeiro arriba,

as rapaciñas d'Ourmí (Orenw

choran que cortan a vida.

10. Paxariño que voando

levas <• aire lizeiro,

toma este papelifio

qu' bai meo mensazeiro.

1 1. Quen me dera ter

ni alas d'unha perdis

para esorebirlT onha earta

:i ímii querido Luía.

1 2. Quén me den estar ahora

onde U i pensamento,

Ílhim.i ii..s. qu« mandó «1 valiente marino M

i• ,

; Jlao 1U ui l.i

i lalii la

(z) l

Page 51: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 41

n-o mesmo muelle d* Habana

falando cou meu Rosendo.

13. ¡Rapazas d'a miña aldea!

¡quén che me dera á min unlia

!

aquí non conozo á nadie

sinón o sol e a luna.

El número 2 fué obtenido en la Coruña y en Ares,

partido judicial de Puentedeume. El 4,5, 6 y 7 en va-

rios puntos del partido judicial de Retanzos. El 13 en

Abegondo, del mismo partido de Retanzos.

Page 52: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

BAILE Y MÚSICA

A pandeira toca ben

u forrifiaa 11 danU 'o son

paeifiaa d' o Burgo

en 'liri'i quen elaa bod :

cdelgadifiaa •! '§ cintura

alegres d'o ooracón ».

\ - dúaa qu* andan d -o baüe

vistidifiaa <]<• nran

[qnón me den perguntarllea

.|iii'n Uei gobernaba i oaaal

\ dáai qra :i"'1.iii n o bailo

,

an dual parecen ben ¡

' ;iii-

i.-ni-

da* i un aro l '!<•

un oedü/i " i iiIm

Page 53: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 43

urdía parece unba rosa

outra parece un clavel. (*)

As nenas d ' a Cruña

que gastan mantón

asentaron plaza

n-o meu batallón.

Antón era eu

andaba n-a danza

?ion sei que lie den. (le dio)

y071 sei que lie deu ( 2 )

nin que IV ha de dar;

teño os meus amores

n-a reirá d'o mar.

Xeniñas d ' a Cruña

,

alegravos todas,

que venen as fabas

e as patacas novas.

Antón era eu, etc.

Nenas d 'o rueiro ,( 3 1

( i ) Generalmente se dice caravel y cravel;pero no es raro

ver usada la forma castellana en algunos cantares gallegos.

( 2 ) lie den tiene otra forma : lie dou.

{ 3 ) Grupo de casas formando calle : punto de reuniónpara cantar y bailar.

Page 54: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

44 CANCIONERO

en ben vos entendo

queredea gaita

y cu no-n- a teño.

Antón era iit, i te.

Xú> queredea gaita

tamboril «. todo

quen vo-lo troueeera (1 >

sería un grao tulo.

Antón era eu

andaba n -<< danza

non Béi 'jar //<• </< u , etc.

Baile , Befior bailador,

e i .. ii ,

qu'eetá dioindo ;i Boa dama

:

non me pillas oul ra \ i

( lantade , oenae . bailade

.

•aoodide " farroupeiro¡

>in'

¡i qne non i an1 i oíd baila

« ¡i .|H. .-.. •' da primeiro.

Ira. 1 artli ul

Page 55: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 45

7. Esta guitarra é de pino

,

as cordas son de metal,

e o muchacho que a toca

de Ares U) é natural.

8. Este pandeiro que toco

é de coiro de cabrito,

que foi morrer á Monfero ( 2 )

c'unha carrocha ( 3 ) n-o bico. (*)

9. Este pandeiro que toco

é de pelexo d'ovella;

inda on te comeuherba, (ayer)

e hoxe toca que rabea.

10. Este pandeiro que toco

era de coiro d'ovella;

que morrera de morriña,

que de morriña morrera.

(i) Puerto en la ría del mismo nombre, partido judicialde Puentedeume.

(2) Ayuntamiento del partido judicial de Puentedeume.(3) Carracha: garrapata del ganado.(4) Bico en el sentido de labios. Dicha palabra se aplica

á veces en significación de beso.

Page 56: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

4G CANCIONERO

11. Este pandeiro que tuco

uon é metí qu'é de Marica

que W o i un i'itlir prestado, (se lo fui)

liara ir á rouiaría.

12. Héichede tooal-aa conchas

miña carrapucheirifia, (*)

heiche de toeal-as conchas

n-aquela corredoirifia. ( 2 )

13. Marica non ten pandeiro

pan ir á remaría¡

oompraráll'o, tragueraU'o,

oomprarall'o Mía tía.

i i. O baüe de Rio i/«' Quintal

imoito \ iva! que n ii hiiin

oenai de Palavéa

maii ai de Pedro /."»;/<'. '

(2) COde alai

.nuil., de carro entnI tiene apariencia '!<• un diminutivo, ata aca>

il en iihk li.i

i al da |x-,¡ui i

lugare en 6

la pan. • |i¡i.i de I.l\ luí.

|

Page 57: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 47

15. O pandeiro toca ben

porqu' as ferreñas son novas

o rapas qu'anda n-o baile

vanll'a cae -1- as cirolas.

16. O señor cura non baila

porque di que ten corona

;

baile, señor cura, baile

que Dios eso 11 'o perdona.

17. Para cantar e bailar

Montouto C 1 ) boa sona ten, (fama)

¡Montouto xa ten a sona

,

Montouto xa a sona ten

!

18. Para cantar e bailar,

nenas de San Pantayón: ( 2 )

para cantar e bailar,

que para outra cousa non.

19. Sacarásnos, bailarásnos,

quitarásnos á bailar,

íi) En Abegondo, partido judicial de Betanzos.

(2) San Pantaleón, cerca de Betanzos, provincia de la

Coruña.

Page 58: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

48 CAN'CIONERO

s 'a neniña (*) é bunitiña

tainé-n-a quero sacar.

20. Tiro-liro-lü-mi-ña-iraita

tiro-liro-líi-qué che falta;

tel-o % iñ<> a-a bodega

y o pantriguiño na arca.

21. Tócame parrandéiriña panderetita)

tóoa pola tua vida;

ó son d'a parrandeirifia (•)

vónme quedando dormida.

22. Tóoa , mina pandeireta,

.(iic n non vi'mt 'á rochar ra-

que me oostaohea boa oartí

tuoúdam'osé ganar ayúdame!

l'.",. Tóoa Naya, tóoa Naj

i Nava , tóoa (" - 1 1 1 1

>

t<.,|,, i ,,, bornea peqnenoa

,. ti a barriga grande,

,« ¡do, 'üi <•, iiinit |in

está en equival* n< ¡a de muí hai hafu i

: próximo* ála Coral

Page 59: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 49

24. Unha vella , inoi bcn vella

,

d ' a cabeza moi ben branca

,

colléu unhas castañetas

e foi bailar unha danza.

25. Xan d'Outeiro toca a gaita

a muller o violín

os fillos tocan os ferros;

¡vaya unha cousa ruin

!

26. Xan d'Outeiro toca a gaita

e a muller o violín;

os fillos andan dicindo

¡« miña nai , nunca tal vín »

!

El número 1 fué obtenido en Palavea , cerca de la Co-

rana. El 3, en varios puntos de los partidos judiciales dela Coruña y Betanzos. El 2, 16 y 26 en Cerbo, provincia

de Lugo. El 4, en la Coruña. El 7, 8 ,9 y 13 en Ares,

partido judicial de Puentedeume. El 10, 22, 23 y 24,

en varios puntos del partido judicial de Betanzos. El 5,

en Almeiras, partido judicial de la Coruña. El 12, en va-

rios puntos de Galicia. El 18, en Cines, partido judicial

de Betanzos. El 20, en Elviña, partido judicial de la Coruña. El 21 , en Vivero, de la provincia de Lugo.

TOMO II

Page 60: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

BURLESCOS

I. Adio-l-a feúra de Cumbre, ( J )

feira <U- pérdel'o ( 2 ) tempe;

que por ela se pasean

catro cabezas de vento.

2. A miña muller •'• relia,

e de relia ,

'' non ten lill<»s,

beina de mandar colgar

n llliliii /¡¡/wilil ilr figOS. (higuera

)

\ mina mnller, Farruco,

a mifta muller pequeña,

l'Yancisni

(¡ ) Coi tifia

En la|

'! i' «ni i i qneda Indicad

ütu< Í6n que en el dial < t" >• bai a da la i \ la

n i. .un i

( i» / equival • in6 como es tan pif/ai

Page 61: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 51

chama ti por ela, Chuco,

chaina por ela que vena.

4. A miña muller, Farruco,

éch'unha cumprimenteira

:

bebeu un xarro (D de vino

comeu unha bola ( 2 ) enteira.

A muller de Roque Troque

anda bailando n-a eirá:

¡Roque Troque está mirando

cómo a muller se penetra! ( 3 >

A muller de Xan Guindallo

e mais outra baltniteira (*)

arrastróu á Xan Guindallo

pol-a sua borralleira. ( 5 )

( i ) También se dice xerro.

(2) Bola: femenino de bolo , bollo ó torta de pan, general-

mente de maíz, cocida debajo del rescoldo del hogar, y deahi el nombre de bolo d 'o lar.

(3) Se zarandea como el cedazo al cerner.

(4) Saltadora con escaso decoro.

(5) Borralleira : cenicero colocado generalmente detrás del

hogar. La ceniza se traduce en gallego borralla.

Page 62: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

52 CANXIONERO

7. A uiullcr d'o tío Laranxo

e mais outra galdrapeira (1 )

tiraran 8 tío Laranxo

dcbaixo d'a parrumeira. {2 ~>

A mullcr d'o gapateiro,

por ben bonita que sea,

nunoa deiza de tirar

c'os dentea pol-a correa.

:>. Andan d1

abaixo pr'amba,

eoicUu que ninguén <-li'o sabo; (piens

,!i»'ci [>¡us i- tndo 11 mundo

e a eadda d'o abade. perra)

10. Anque oh 'eaton en oirolaa (3)

laiin'n befio oalsoncillofl

:

leique non ai borne, solo;

que eitai oí tena neifli

(l

rrumtira < 1 hogar de la eenti< lzon< illofl de lii i . de

en l"s extremo* • oaü-

mái qu< >o.

Page 63: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 53

11. Antonciño foise, foise,

deu un tiro n-o Pastel , í 1 )

quedano dicindo as nenas:

¡malas novas ( 2 ) váyaa d'élJ

Aquela vella do cieño,

atentada d'o pecado,

botóu un rato n-o pote ( 3 )

pensando qu'era un pescado.

(diablo)

(ratón)

13. Aquel que anda n-o baile

sacode ben os calzos:

¡quén lie dera dentro d' eles

un ferrado de abellos! (avispas)

14. Aquel que saleu ahora

ten o pantalón rochado;

botádell:

un remendiño

botádello colorado.

(rasgado)

(i) Pastel: nombre de un lugar de la parroquia de San Juande Pravio, partido judicial de la Coruña.

(2) Mcilas novas: maldición de poca fuerza.

(3) Pote : olla de hierro con tres pies, destinada de ordi-nario á cocer el caldo.

Page 64: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

54 CANCIONERO

15. As garcías de Betunaos d)

cando van en prosisíón

levan un gato por santo

e unha vella de pendón.

16. As mininas de Penada <'2 )

¡sin pendentes n-as orfilloa! (orejas)

i ando vén o día santo

ponen cagadas d'ovellas.

17. As mininas de Bianxo < 3 >

pagan as rentas 6 oooo; (*)

eu, como smi rianxcira,

tócall'o pito, Parrooo».

18. A- mocifiaa de Bfandayo

DOS tabeD tascar n linu;

«• andan de porta en porta

táaqneme este afuxaUño (manojo de lino .

(n Provincia déla Corana; rae capital de nna de íaeaie-proi ¡n< iaa de < rali» ¡a. u 11. miau por via de

mote .i Iaa de Betanaoe; la lignificación propia da la voaplica a Iaa perdicea cuando eatán en celo

(j) Avmii.imi. uto de i idicial da Betanaoe.[3J P< qm ii" puerto de la i la

i m < e al pai •

Udoiudú i.il de PadrónU '/ al cuclillo iv.i.i.i-. mal agüero pan

nos.

Page 65: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 55

19. As mociñas de Mandayo,

¡ai! velas acola van

pol-o carreiro d'a misa, (*)

levan o andar d'o can. < 2 )

20. As mociñas de Vilar

todas andan de zagal: (zagalejo)

d'elas todas, a millor, ( 3 )

inda non vale un real. (aun no)

21. As rapazas de Mandayo ( 4 )

non saben fiar a lan

;

(hilar)

e andan de porta en porta

c'o guedelliño n-a man. (vellón)

22. As rapazas de Vilar < 5 )

gastan algo de fachenda

¡á porta d'elas non cantan ( 6 )

outros carretos de renda!

Íi ) El sendero próximo á la iglesia.

2) Corriendo como perros.

3) Millor: mejor. También se dice en gallego viello r , for-

ma que se aproxima más á la latina.

(4) San Julián de Mandayo, partido judicial de Betanzos.

(5) Parroquia de Cines, Ayuntamiento de Abegondo, par-tido judicial de Betanzos.

(6) Es costumbre que los ejes de las carretas, á causa del

Page 66: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

56 CANCIONERO

23. As rapaza-; de Yilar Wtodas amlan de zagas (Bayas

- - aon os bou e v» (bu<

que lies pisan os curras! (corrales)

24. As señoritas d'ahora < 3 >

a moda qneren úguir:

itan cintraron de chapa

<-• «ni *08 da ( ¡uardia civil.

25. A vida d'os vagamundos

6 miha vida real:

de mozos, pol as tabernac

<• de vellos, n'<> hespital

26. I late, váite calado,

cara de limpá-1-as olas; (*)

.•.'./i mucho: niéganae loacarrebibón, porque lea sirva el chirrido de avisador en las ve-

I

ludieran bal!

Érente qne l< ton añaden . qu<unin i r «modo ruido

(i)i tarae con motivo del uso detdón eni ¡ma del refajo sustituyendo

e veatir pu- foi ma pai !<• del traje

la ald(

fin de

i Ion 1 masculino

( 1

1

Page 67: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 57

¡viñecli ' á perdel-o tempo

;

non che son nineunha tola

!

*& i

27. Cálate, vaite calado,

cara de sardina cruda

;

que pareces o meu porco

cando solve a lavadura. (*)

28. Casa chea de ventanas

mal pode tornal-o frío

;

á un galán as rnoitas damas

fanlle voar o sentido. ( 2 )

29. Comprach ' unha 'parlamenta ( 3 )

coidando que te casabas (creyendo)

ind'has cómprala de seda

¡e quedarte como estabas

!

30. Costureira siñorita:

se dis que te queima o sol

a cortiza está barata (corcho)

farémosch'un quitasol.

( i ) Lavadura : agua grasienta y con desperdicios de man-jares, que se destina á alimento de los cerdos.

(2) Voar o sentido: perder el juicio ó la razón.

(3) Esclavina corta, de paño, usada por las mujeres en la

provincia de Pontevedra y , en Muros , en la de la Coruña.

Page 68: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

38 CANCIONERO

31. Din que 'a reina está ¿sentada?

que ten a barriga dura:

¡vai á traer para Mayo

un corvo e inais unlia rula! <*)

32. Disoné W t' andas alabando

¡carina «le cheroubea! (cbirivía)

¡disijuc fc'andaa alabando

de que erc-l-a firor d' aldea!

53. Escolten,— Befiores, < 3 )

<iu'c un cacln»— de rir

e nai ponoo^papel:

lalaiidn-—d 'as bodas

d' un tal— Bianoelí

iii oon Mingóte

gaivnta— a filia

moho

'

de M.u liim d 'os i'h oí

ptugatorio '1 '"- li

( i ntemporánea i i inti edel prii

ji w, -j |iiivi |..ir iliiil. i. smo |x)i aUnuMCIM!: ./ur equivalí ,"<

i: i .!. Vivero ie - .mi. i n i sins pobres versos, pro-

num undosa •» pus.»I

Page 69: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 59

34. Esta casa sí que é casa,

as paredes de papel,

o señor amo de casa

me parece un coronel. (*)

35. Haber, heiche , ( 2 > mandar unha,

por detrás d ' un pau de toxo

,

¡ e non me has de negar

qu ' es filia d ' un pió lioso

!

( piojoso )

36. Homiño ( 3 ) que sabes tanto

ti hasme de contestar

:

¿qué astrelas hai n-o cielo? (*)

¿qué áreas (5 ) bai n-o mar?

37. — Homiños d' a miña térra

¿qué levades á vender?

— ovos de galiña choca < 6 )

para vos dar de beber.

( i ) Intercalación castellana.

( 2 ) Haber, heiche , es locución genuina del dialecto.

(3) HomiTio : aparentemente es diminutivo de home,pero

aquí no está usado en sentido de pequenez. Es una simple for-

ma mimosa , común en el dialecto.

(4) Cielo es palabra castellana ; en gallego se dice eco.

(5) Arcas se pronuncia arcas y significa arenas.

(6) Oves de galiña choca : huevos de gallina clueca.

Page 70: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

00 CANCIONERO

Roubo iinhn Pesta

en Eett in> C 1 )

e co-o vieüeiro

non se vía o sol.

Si quitaras a perrera ( 2 >

cAtca Perrolana

{'orache millor.

— A perrera no-n-a quito,

nin tampouco o paleto

hastra que quiten oa humes

a cadena d'o reló.

(saúco)

Blanoel , Manoeliño,

pcrna.s de Lrato-uionteii i

penau engañar as nena-:

engánaBl 'á ti primeiro.

\'K M( 11 tanto Braa '1' a Diana

feito -I'- pan á'amú iro | álamo

(t) Arrabal de Ferrol I•

i intar y los siete verso* del qne

i 'do i-. endo h i ac-

tual que lleva di ^ u »>

ito colormam ha . negí itudinalc . en la piel

II la itituto 'I.- I.i Coi ii ¡ii ejemplar i

. de la capital

Page 71: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 61

hirnián d'as miñas galorchas U)

criado n-o meu lameiro (lodazal).

41. Miña madre é ehicolate

e meu pai chicolateiro

:

miña nai lambe as cazólas

e meu pai lambe os pviclieiros.

(cazuelas)

42. Miña nai,parida d ' lioxe

;

meu pai, parido d'ayer;

¿quén ( 2 ) han de ser os compadres

d ' o lióme e mais d' muller?

43. Miña sogra cando rene

pbnse n-o medio d'a casa;

ela dime : « sált-á fora »;

eu digo : «¡ten boa traza ! »

(suegra)

(pónese)

44. Miña sogra morreu onte,

Dios lie dea a groria santa;

( i ) Galorchas : zapatos estropeados.

(2) En gallego la palabra quén sirve para el singular y plu-ral á diferencia del castellano que tiene quien y quiénes.

Page 72: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

62 CANCIONERO

que me deixou por herdeiro U)

d'os remendos d'unha manta.

45. N' aldea de Palavea

non entra carro ferrado,

sinón o de Mantiñán

c'unha parca ¡>ol-o rabo.

(con herrajes)

(cerda)

46. O capacho de Perucho

poda mar abaixo vai;

si Perucho non ])arccc

dentro d'o capacho vai.

47. O cura vendeu, venden,

c nnn tina que vender;

venden o r;ihn d'e bosta

|borraohÓD I para beber.

(tenía)

18. <> douf de Nadal,

i rento d' o alto,

morrénaell'a oábra

i Don Joeé Pardo. (»)

(Navidad

('

)

. i iota

Page 73: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 63

49. O reí mandóu unha carta

dentro d ' un figo maduro

:

qu'as mulleres beban, vino,

c-os honies, mexo de burro.

50. Os dous qu'andades bailando

parecédesme moi ben:

un, mesmo t 1 ) parece o pote;

outro parece a sartén.

51. Os meus criados

,

catro cousiñas

quero qu'ouserven: W« deitarse tarde

erguerse cedo

comer pouquiño

e andar alegres.

»

(acostarse)

(temprano)

52. Os rapaciüos d ' ahora

son un fato de lambas, (glotones)

( i ) En gallego es frecuente el uso del adjetivo mesmo (cono-cido en el castellano antiguo), en concepto de adverbio, cir-

cunstancia que trasciende al lenguaje castellano de los hijosdel país. Otras veces hace el papel de pronombre demostrativo.

( 2 ) Las sílabas castellanas oh , ac y alguna otra , se pronun-cian en gallego con sonido de u , como en ouservtn, cuya pro-nunciación se hace notar en el habla castellana de muchos hijos del país.

Page 74: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

64 CANCIONERO

van comer as empanadas

á debaixo d'os baleos.

•53. Penaaa que che quero ben

porque miri> para ti;

;asi Dioa me leve a alma

cómo me río de ti

!

ó4. San Amaro d'a Pórtela

ben milia pipa <"> torno;

qn'aa mulleres beban vino,

y <>s honies beban un corno.

San Antonio '1 'a Cabana

ten unlia pipa n-o moa

pra qu'oa bornea beban riflo

. el .<la Ponte.

• uulia herba n !

que n chama i .'

1

1

unala ll.uii uln-

Page 75: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 65

¡para contestar conmigo

douche Dios pouca memoria!

57. Teño unha herba n-a horta

que lie chaman escarola

;

os rapadnos d ' ahora

non queren si non parola.

58. Teño un niño de pasearos ( J )

aló n-o mar d'o Orzan ( 2 )

riña (ó golondrina) y á la Celidonia menor herba, d'as almo-rráns.

Las hierbas que se acostumbran á nombrar más en gallego,

son las siguientes:Herba abelleira= Melisa.Herba boa= Menta.Herba d'a fame= Especie de algarroba que nace entre el

trigo, á cuyo tallo se agarra hasta inclinarle.

Herba d'as paridas= Hierba de San Juan. (Prunella vul-garis.

)

Herba d'a solda= Bálsamo de jardín.Herba de Nosa Señora= Artemisa.Herba d ' o cegó = Ortiga.Herba d'o demo= Estramonio.Herba d'o gando= Eléboro fétido.

Herba d ' os carpinteiros= Que éstos aplican sobre las corta-duras. (Achillea millefolium.)Herba leicteira= Para aumentar la leche de las vacas. (En-

tre otras la hierba triguera y el Llantén menor ó correóla engallego).

( i ) Se dice este cantar de algún otro modo. La palabrapaxáros á veces se dice páxaros.

(2) Mar del Orzan; pequeña ensenada al O. de la ciudad dela Coruña , notable muchos dias por su recio oleaje.

TOMO II 5

Page 76: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

66 CANCIONERO

y as rapacifias d1

a vila

c'o nieu yiiño logo dan. (nido)

59. Te-to ti por boa moza

i pendentes de coral;

inellor che fora tor vacas

que brueum (*) n-o corral.

Teste ti por moi sabido ( 2 )

l><»r moi Babido [tienes

|anqne te tes por sabido,

moits Babencia non tés I

61. Todos 1"-- mozos d' ahora

son R itos de pan de pino

oollen ás nenas '1 'a man (:J )

« t.iitll. o amor pol o ü"".

i nearnada (*)

Imal razo de Dios -/<- fenda!; te hienda

( i i mugirEs uno de los parí i en

¡va \ ,por i" i.mti),

¡mi tin.i |.|. -i ¡n-

nido• Je

I I1 USO

Page 77: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 67

traes chaqueta encarnada

está-la debendo n-a tenda.

63. Unha vella e un candil

son escusados n-a casa

:

a vella roña que roña (gruñe)

e o candil consom ' a grasa.

64. Unha vella fixo papas (hizo)

e botounas n'unha criba,

puxo a criba n-a cabeza

e escaldóus' a vella viva.

65. Vale niáis unha artesana

,

c'unha saya de percal,

que todas las señoritas

vestidas de tafetán:

elas son feas

que é un horror

e as artesanas

son com ' un sol.

66. Vállame Dios si caerá (!)

( i ) Parecido á otro castellano.

Page 78: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

68 CANXIONERO

aquel que vai <V a U)oabalo;

[Ue 111' había de rir

aniju'estou apesarado!

57. Vivan os mosoa de Rioi -

vivan 03 mozos rueo-

para cantar e bailar

vivan os de Sargadelo». ( 3 )

Xanifio, Xanifio, Xan

,

Xanifio traballador;

I iiiuller n a miliaria,

Xanifio n o sen labor.

Xuana andaba desoali

Xuana porque quería

que i oaaa d*o lapateiro

Xuana be n a -alna.

i > i ..i ¡i

i ¡tai el amontonam]

S'ortcde] Lu fué

I i.ll't u

fun'

U)

Page 79: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 69

Los números 1 y 7 fueron obtenidos en el lugar de

Palavea, parroquia de Elviüa, próximo á la Coruña. El

4,6, 11 , 26, 45, 60 y 61 en Abegondo y Aranga, del

partido judicial de Betanzos. El 3 , 15 y 34 en varios

puntos de los partidos judiciales de la Coruña, Betanzos

y Puentedeume. El 12, 13 , 14, 16, 19 á 23, 25 y 31en varias parroquias del partido judicial de Betanzos.

El 24 y 67 en Vivero y Cerbo de la provincia de Lugo.

El 35 en Betanzos, provincia de la Coruña. El 36,

54, 55 , 56, 58, 59, 63 y 64, en la Coruña. El 37 y 38en la Coruña y otros puntos del partido judicial de la

misma. El 42 y 43 en varios puntos de los partidos dela Coruña, Santiago y Padrón. El 44 en Sada y Abegon-do, partido judicial de Betanzos. El 46, muy común enGalicia. El 47 en Elviña, partido judicial de la Coruña.

El 51 en la Coruña y Santiago. El 52, 53 y 57 en Cer-

bo, provincia de Lugo. El 54 en varios puntos del parti-

do judicial de Betanzos, y en Palavea del de la Coruña.

El 62, 63, 68 y 69 en la Coruña y Santiago de Com-postela.

Page 80: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CANTAR .sobre)

1. Aquí me tefio d'estai

por dar gusto á nious señores;

aquí teño de cántal-

os mandamientos de fror

2. . IrrabSat porque canto, ral

porque río, moito máii

;

héá le rir e cantar

i»:ir.i >\\u- arrabeea mau.

odádeme i oantar

rádem pie quixer;

adádeme i oantar

nnón ron ;i enr i<i<

i < lánti , oompan< iro . i anta,

oánta, que Dioi che dou

Page 81: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 71

a miña cando nacín

quedóu n-o fol (*) d'a linaza.

5. Axudádeme á cantar,

rapazas d ' a miña aldea

;

ayudádeni' á cantar

que m'atopo en térra allea.

6. Cantador qu' estás cantando

e te tés por mui cantista,

ahora vamos á ver

quén ten a lengua máis lista.

7. Canta gordo, canta gordo,

meu hirmán Manoeliño

;

canta gordo, canta gordo

qu'eu cantaréi delgadiño.

8. Deprendéronm'á cantar

as neniñas de Rianxo;

deprendéronm ' á cantar

indo pol-a mar abaixo.

( i ) Saco de pergamino.

Page 82: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

72 CANCIONERO

y. Dioes 'iuc non canto ben,

para ti canto bastante;

-i non me queros <»ir,

arre, borro, para diante.

10. Estamos en tempo santo

non é tempo de cantar;

6, d" aprender a doutrina

para u<<< { nsuinimir. < x )

] i. Este cantarifio aovo

;<ihc n < soupera W levar!

las nena- d'a niiiia Ierra

sábano repinioarl ('•*>

12. Ifiüte cantarifio aovo

•1 1 1 • 1 1 o t ronzo i < ita tei i

i

quón o tronzo ' Pai ruquifio,

ii b polaina d' onha perra,

(i) a i i i • ¡ .i 1 1 parroquia á examinar*as de tiana dorante la < ¡uaresma.

{i i ',;

( \

)

rcon todaen tiofl

Page 83: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 73

13. Este é o son el 'a Marina Weste é o son marinan ;

*

este é o son d ' a Marina

que o trouxo nieu hinnán.

14. Eston ronca, ben non canto,

estou ronca, ben non canto

;

acabéi el' enronquecer

c'un vaso de vino branco.

15. Estou ronca, be-n-o sinto,

estou ronca, be-n-o sinto;

acabéi d' enronquecer

c' un vaso de vino tinto.

16. Eu cantar ben ebe cantaba,

a gracia non era moita; (mucha)

¡quén me dera un burro vello

pra votar á quen m ' escoita!

17. Eu son o cegó de Loiba, < 2 )

todos me mandan cantar,

(i) Territorios pintorescos próximos á la Coruña y Be-tanzos.

(2) San Julián de Loiba, parroquia del partido judicial

de Ortigueira,provincia de la Coruña.

Page 84: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

71 CANCIONERO

e non hai un que me diga

:

tuina, cegó, pr'a fumar.

L8. Fun po-la calle <!'<> Monte (D,

non sei si ch'o oonte,

peto, YOUCh'á* cantar;

U nena- d'o CU COtido <-)

¡Dios mío querido,,

non poden andar]

19. Máis valen que calaran

xa que non cantas con modo,

váit 'á cantar ondi

xunt I le Reboio.

20. Bioita vt rg >i i me casta

poflerm'aqui i cantar,

'I' >n<I<- hai tanta-' nía;, i

que iii<- poden inaenar.

Bl Moito había de cantar

(i

)

i de la «

u te losúltii

(3)

Page 85: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 75

moito había de cantar

si beberá unlia pinguifia.

22. Non podo xa cantar ináis,

que está meu amor de diante

e m'está choscando o olio í 1 )

qu'estóu ronca e que non cante.

23. N-o outro lado d'o río

oín cantar, e escoitéi,

¡eran uns estudiantinos

que viñan de Monterréi

!

(escuché)

(venían)

24. Para cantar e beilar,

nenas d'o val d'a Marina;

para reza-l-o rosario

vivan as de Rano arriba ( 2 ).

25. Para cantar e beilar

vivan as nenas de Cela ( 3 );

e para andar o viacrucis

vivan as d' a miña térra.

( i ) Choscando o olio: guiñando ó haciendo señas con un ojo

.

(2) En el Ayuntamiento de Aranga.(3) Santa María de Cela, enCambre, partido judicial de

la Coruña.

Page 86: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

76 CANCIONERO

Pol-a que entrón á bailar

a qn'eetá bailando ahora;

pol-a que en trun á l>eilar

cantaré] a noite toda.

27. Si ti qtrixeraa "ir

os nieu* mellorea cantan'-.

non sabías si en <'U

mi a $t r, )vi x d'oa mai'

28. I dol-ofl que cantan bon

cantan lia-ta a modia QOÍtO;

e yeu oonro oanto no il

oanto niáis ahí d'aa doce.

{Tente, i áfio Bolteiro,

vente, mociflo d'o Porto

;

dhámanl 'ai de térra adentro

que \an á cantar tro poní

\i

1 1 • .ii podo i'ii ir náifl

que m me toma i

( 1 1 i

Page 87: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 77

si me dades un gotiño

hábol-o pagál-o (!) a Santa.

31. Xa sei qu ' osté sabe moito

,

non pretendo de o vencer;

n-a prhneira cantiguiña

adiós lie quero decer. ( 2 )

El número 2 fué obtenido en Ares, provincia de la Co-ruña. Los 3, 11, 14, 29, 30 y 31 en Aranga, partido ju-

dicial de Betanzos. El 4 , 8, 9 y 27, en la Coruña. El 7

en Palavea, próximo á la Coruña. El 10 en Cerbo, pro-

vincia de Lugo. El 28 en Oleiros, provincia de la Coruña.

( i ) Hábol-o pagál-o: os lo ha de pagar.

( 2 ) También se usa dicir en lugar de decer, común en la

parte de la montaña.

Page 88: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CASAMIENTO

As nenas d'aoó e d 'aló

xa non se podón casar,

porqu'o Reí chama da rapaces

8 BÓrvicio militar.

Arranchar, ni arrouohar,

que me quero casar;

M qnén e oon qnén

,

con Antón <\'<i<;,iii ; allá)

ad en medre asi en medre

.i-i en medre «• verd

poúi Antón —poii Antón,

a.il.i

( i • I . infiniti im-

un unm mlinit \.i que llt

liti raímente

Page 89: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 79

3. A unha vella, nioi ben vella,

máis vella que Zaragoza

tratáronll'o casamento:

¡de vella volveuse moza

!

4. Bota leña n-ese lar

aunque sea toxo macho,

qu' esta noite se concerta

seña Andresa c'o Carracho.

5. Cando meu pai se casóu

co-a muller qu'inda hoxe ten; (D

era n-o tempo d'as uvas

inda lie ( 2 ) m'acorda ben.

6. Caseime c'unha señora,

coidando ( 3 ) que tina don

;

tilla piollos d'á libra (tenía)

e pulgas d'á cuarterón.

7. —Dame d'o teu pan, Antona,

d'o que das 6 teu marido.

li) Qu'inda hoxe ten: que aún tiene hoy.

(2) En el primer tomo hemos hablado del enclítico lie y deotros que contribuyen á la dulzura del dialecto.

(3) Coidando : suponiendo.

Page 90: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

80 CANCIONERO

— O meu marido vai fora,

levóu as chaves consigo.

B. — Dhnc, casadilla nova,

¿cómo che vai de casada?

— ¡Como criada que sirve

e non lie pagan soldada!

'.»./ F.u (D casar hm ( 2 ) me casaba

recelar be-n-o reoelo!

por non andar pergúntando.

:¡ como pasa o centéo.

|n. Bu oaseime oo' a filia

td'a lilla d'o A i :i ikmi,

ela bonita non era

probé b(, honrada non.

1 1

.

En oaseime <"n un sastre,

I

:iiI aunoa me en casara

¡

ii) i :m'in qae el Infinitivo te ponga delante da|v.p del mismo -

i .i i•

. ¡fií i con el \'

I . ti. UI !1(.- r 1 u | ,11 \.ll I

dijimos en < 1 tom i I

Page 91: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 81

todo o dote que me dou

foi unlia capa de sarna.

ti \ pol-o ,

12. Lii caseinie Agosto,

miña sogra non ten pan, (*>

cando no-o ten n' o Agosto

¡qué fará po-lo San Xodnl < 2 )

13. Heiche de dar medio neto,

medio neto ch ' hei de dar

;

heiche de dar medio neto

para contigo casar.

14. Heime de casar aquí

qu'é térra de moito pan :

co-as silvas d'a miña sogra, (zarzas)

teño lume para o vran. ( 3 )

15. Heime de casar est' ano

heime de casar e hei,

( i ) Se refiere á los cereales de la cosecha reciente.

(2) Alude á la época en que los labradores no conservanapenas cereales de los recolectados en la última cosecha.

(3) Se dice vran, bran y brau.

TOMO II 6

Page 92: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

82 CANCIONERO

heime de ca<ar cst'ano

c'un soldadiño d'o Rei.

16. Heime de casar n' aldea

[qué demoro (*> podrá ser!

anque non haza milliño ( a )

pataquifiaa ha d' haber.

17. Heime de casar n-este ano,

tcfi" a-eso moito empefio,

anque sepa de vender

oatro galifias que teño.

18. M. u Señor Ban Audresino,

que esta* d 'alta montana

:

ano, ' "i Bolteira

;

\ inc)

pr o que vén \ irói ' B ' oasada,

19. Milla t i :t í por me oaaaz

con me deixóu ir soldado,

ahora q

un.- ii o rtfugaüo, (4 >

( I I / i (llTIll >l :

diminuíel díalo

, el quo - lino, ver.

Page 93: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 83

20. Non te cases , miña hirmán

,

mira, non ch'ha de pesar;

qu' os rapaeiños el 'ahora

non ganan para fumar.

21. O carballo d'o pe torto

pon a rama ben dereita

;

pero o home desque casa

non trai a barba ben feita.

22. ¡Par 'un birmán que teño

solteiro e por casar;

para un birmán que teño

lévanm ' o de militar!

23. Eapaza, ti non te cases,

si queres por ruin agarda;

qu' en rindo eu d'o servicio (viniendo)

faremos a vida santa.

24. Rapaza , ti non te cases

,

si queres por min espera

:

qu' eu non me podo casar

basta coller a licencia.

Page 94: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

84 CANCIONERO

25. Si rucu pai non me casare

par ' o domingo que vén

,

vóulle poner lume u casa

e quéiniolle canto ten.

26. Tente dercita, Bieita, (Benita)

que teu pai te quer casar;

— tan dereitifia me pofio

qu'o vento me quer levar.

27. Toda las mozas Bolteiras

pidíronl] á San Antonio

que lies dése casamento

qn' estaban a-o Porgatorio.

Los números l y _' fueron obtenidos en la ('muña. El

3 en Taños puntos de \<<- partidos judiciales «le la Córa-

te, Santiago y Padrón. El l y LO en Soandres, partido

judicial de Carballo, provincia de la Corana. Kl 6 en Ci-

Desde Abegondo, partido judioial de Batanaos. BU i

y '.» en la Corana y otros pontos de bo partido judicial.

Bl ii en Vivero, provincia de Logo. I." j 13, 15, 1 7 > 21

«ii \i.m i. partido judicial de Betanac L 19 y 20 en

Cerbo, provincia de Ln o Los 24 á lv, en <-l partido ja*

I de Vivero, provincia de La o. E21 22 1" miamOj

y :i«l< m:i- < n ranos pontos del de li Oorafla. MI 23 en

Taños puntos de los partidos judiciales de la Corana y

PucDtodoumc. Kl 27 en Elvina, parroquia próxima á la

1 ni. i.

Page 95: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

COMIDA

A galiña pon o ovo (*)

pr ' a proveito d ' a muller

:

o home vai par 'o monte

¡come broa ( 2 ) si a quer!

2. A miña muller, Farruco,

eche unha cumprimenteira

c ' o rabo d ' unha sardina

comeu unha bola ( 3 ) enteira.

3. A regueifa está n-a mesa

e non hai quen corte d'ela;

(i) Pon o ovo: pone el huevo. Ove no lleva /( ,porque no

la necesita.

(2) Broa: borona ó pan de maíz.

(3) Bola: bolla ó torta de pan.

Page 96: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

86 CANCIONERO

para cortar (*) a regaeifa

que viva Prego o d'a Grela. ( 2 )

4. Arriinéime, arrimarme,

funm' arrimando;

n-a cocina d'o cura

couiín o caldo.

Agarréi a cazóla

rompinll'o mango

c i>or cao a criada

quedóu chorando.

5. Chama búa nai por ti,

desd'o etqueiro d'a eirá, (esoalera)

que rayas oomei as papas

que oh' están d a borralUira. (:3 >

(i. Mina sogra morrou onte,

deixoum 'i. oaldb n a ola

:

i ramos oomendo «• roendo

qoen m morrea que se morra !

i eiblequeen lugar da cortar, deba ser cantar, aiu -

dien intador qne triunfaba en la impro >n; <n

el | ir..r ii hemo opado tuuto

I l.i ( )( ti mu.i Cení(

Page 97: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 87

7. O compango t 1 ) Diól-o dé

á quen Diol-o queira dar

,

á rain gustara 'o compango

cando me pono á xantar. ( 2 )

El número 3 fué obtenido en El viña, parroquia próxi-

ma á la Coruña y limítrofe con el lugar de la Grela. El

4 en Cerbo,provincia de Lugo. El G en varios puntos del

partido judicial de Betanzos. El 7 en Moras, Ayunta-

miento de Arteijo, partido judicial de la Coruña.

(i) Compango: cualquier manjar que acompaña al pan(opsonium) de con y pan.

(2) Xantar: comer de mediodía; la comida del mediodía.

No escribe el colector xantar con j ,porque, como queda

dicho en el tomo I, todas las sílabas con sonido de x, comoel de la voz francesa chercher , aparecen en esta obra con unsolo signo

, y procediendo dicho sonido de ocho fuentes diver-

sas de etimología , aparecería muy complicada la ortografía

gallega al tener que prestar atención á tan variados orígenes.

En castellano mismo tuvo la x el sonido representado aquípor dicha letra.

Page 98: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CONSEJOS

1. Andas d' arriba pra baizo

andas d'ábaizo pra riba;

dóixa d' andar, BenitifiO,

dcscoidando a tua vida,

Cigarro que ehe Be apague (*)

no ii" volvaa ri enoender

amorefl qo 'has olvidado

no aofl volvaa á querer.

:í. Ohégate, Bfinguifto, á ela

che dall ' un abraso;

que ri non te \ ira nai !<

• 11. • tíflaa dado o itro.

(i ) Parecido h OtTO caiteU

Page 99: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 89

:. Debaixo d'unha figueira CD

non te botes á dormir

nin cases con home vello,

nena, si queres vivir.

Mariquifia de Lámela,

¡xa non ques parrafear

!

rite de quen te marmura

e de quen te fai chorar.

Non te mates por tomates

que os hai n-a tomateira;

mátate por tér amores

d'unha minina solteira.

Quen querrá roldar que rolde

,

pero conté c'o que fai;

que sempre en salir con noite

moi noite peligro hai.

Rosiña , n ' andes descalza

que xa tés os pes feridos

;

cálzate, Rosiña, calza,

non me rqmpa-lo sentido.

(i) Parecido á otro castellano.

Page 100: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

90 CANCIONERO

9. Si queres ir á pescar

po-lo que sepas non deixes

,

porque como din alí

:

«canto niáis bosta man peixcs».

10. Si qués qu 'o carro non cante ,

miña prima Manoela

,

si qués qu'o carro non cante,

bútalle sebo co-a vela.

11. ZapatifiO d'unba sol O)

logo lie cai a biqueira] ( 2 )

gárdate , mina minina,

de caer a vez primeira.

Loe números l , 5 y 7 fueron obtenidos en el Ayunta-

miento de Axanga, partido judicial '!< Betancoa. El ~ en

Ares, partido judicial de Puentedeume. VA 3 y 6enCer-

bo, partido judicial de Vivero, provincia '!< Logo. Kl 2

,.„ Oleiro j Moeteirón, del partido judicial de la ('"nina.

Los 8, l ( » y l l en rarios puntos del partido judicial de

la Corona. VA 9 en Bada, partido judicial de Betanioa

(i

) Sul : sii'

(x) Punta i al calzado.

Page 101: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CUALIDADES PERSONALES

1. A ese niociño, á ése,

á ése chúscall'o olio (guíñale)

que, anque ch' é pequeuiño

ten donaire para todo.

2. Anda tí, váite d' allí,

cara de leite callado (cuajado)

que tés tan boa barriga

que leva medio ferrado ( 1 >

(i) El ferrado, medida de capacidad para áridos, aunquede diferente cabida según las localidades de una misma provin-cia, equivale á unos diecisiete litros.

No es igual el destinado á medir maiz, que el del trigo

y centeno. Es muy notable la diversidad de cabida en el

de trigo y centeno usado en diversos territorios de la sola

provincia de la Coruña. La menor cabida corresponde al

de Betanzos (i decalitro, 4 litros, 3 decilitros): sigue enorden la de los distritos de la Coruña y Carballo y Ayun-tamiento de Outes: el ferrado de Ortigueira es todavía másgrande : aunque iguales entre sí , le tienen algo mayor : Mesía,

Page 102: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

92 CANCIONERO

Anda tí, váite d'ahí,

cara de lcitc férvido; p

que tés unha barriguiña

que leva medio cuartillo.

Anquc che digan , e digan

,

eres un cara lavada; U)

ind ' andas" pior que un trcnco ,< 2 )

y' o tcu corno non val nada.

Anque son de antr'os tozos, (3)

criada n-as oarrasqueiras ; < 4 >

reirá, Noya, Órdenes, i y Santiago: aventajaal de estos distritos el Cerrad* Muros y á éste el de*Gra, con sus Bemeianl le Cerdi cubión, FerroljrMaañón Por ultimo, el ferrada "i cabida dentro dela provim ia de la Cornña i el de Puentedeume (i decalitro,h litros, 8 decilitros y \ centilitri de algunas otrasparroquias del partido de Noya, que todavía le aventajan.i • i variedad por si sola d< muí tra perfei Límente la n<

dad de jil.-tm, i tema i'iM i< o decimal.( i ) c'.n.i lavada : descarado.( .•

i Ttniatizambo.

( 3 ) Toxot: arbustos espino . <>. .i n I peeie de aliagas.

i . - tienen a] ilicaí i< >n< i de comei alÍi i lint a.'y para pn<i i«i

tan muy buena '

,ii , plantas de

flores amarillas de las senecióideas, familiai en algunos ai i oales; florece de (unie

i»tO.

Page 103: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 93

tanién sei beber o vino

coni ' as nenas d ' a ribeira.

¡Ai! raíz d'o toxo verde,

prantada n-a miña borta;

minea vin home cativo (*)

rondando n-a miña porta.

¡Ai! raíz d'o toxo verde,

posta n-a miña ventana;

nunca vin borne cativo

deitado n-a miña cama. (acostado)

¡Arriba, pandeiro roto,

abaixo , manta mollada

;

donde estamos os solteiros ( 2 >

os casados non val ( 3 ) nada.

9. Bunitiña e mais ben feita,

así a quere o meu Pedro;

( también)

( i ) Home cativo : hombre pequeño.(2) En el primer tomo hay un cantar muy parecido á éste,

pero que se refiere á los sexos.

(3) Non val nada : en rigor debiera decir non valen nada, peroen el gallego no es raro el uso del singular en sustitución delplural.

Page 104: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

94 CANCIONERO

• nin moi branquiña que espante

nin negra que pona medo.

10. Cando o olmo dea peras

e o trovisco ( J ) dea uvas,

entonces dirán verdá

os bornes de barbas rubias. (2)

11. Cara de lcite férvido

cara de pan varolento, ^con moho)

tua nai anda dirindo (madre)

que lie comen o fórmente

12. Corre, coxo, que ch'é DOÍte

busca pousada con día;

qn'os ooxoa a-a mifia torra,

xa a buscan 6 medodía,

13. Chamáoheme delgadifia,

grandísima bandalleira ¡o)

( i ) Trovisco : i migar ; arbaatillo de flon ;isqaeflaa

lili; . , :il^imos mendigos'..i para

|

a t¡fi< tal

(2) /i • > 'li'" 1

' 11

llego.

(3) tíandalUira mujer aspan! atajo

Page 105: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 95

se erebo pol-a cintura (quiebro)

serás tí miña atadeira.

14. Charnácheme moreniña

,

de blanca non teño nada;

non me paréu miña nai

para ti, cara lavada.

15. Chamácheme moreniña

eche d' o polvo d'a eirá

inda ti no é-l-o galán (no eres el)

que me guindas C 1' n-a guindeira.

16. Dame vino, dame vino,

auga, nin moita nin pouca

sonche ( 2 ) d'esta condición

tamén podía ser d' outra.

17. Delgadiña d ' a cintura

com' a palla d'o centeo,

(i) Guindas : tiras 6 arrojas.

(2) Sonche , equivale á soy : la sílaba che es enclítica muycomún en gallego y contribuye á hacer más dulce el lenguaje.

Page 106: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

96 CANCIONERO

tomadora d' o tabaco,

trae la caixa n-o seo. ( l )

18. Dixéchenie qu ' era fea

que son fea be-n-o sei

herdeino de miña nai (lo bei'edó)

gue comprar no-no compré!

19. Eu caseimo en Pontevedra

c'unha nona da Moureira;

e todo o tempo se 11' iba

porque salín priguiceira,

20. Eu bonita ti" na aon ,

fea, aon me quer oinguén

;

tcoitadina d'a bonita

que tanto traballo ten! ( 2 >

21. Bn oaseime con na relio

por dioir que tifia borne

;

tanto lie pea ua oa ani

<|U 'a i ama K>bil 1 1 • • 1 1 pode.

( i ) Cai

ij.i ni .

( i » i.l final i. ii el conocido •

,Av ,

i• la qui :

Page 107: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 97

22. Eu caseirne en Santiago

,

n ' os arrabales de fora

,

c'unha filia d'a priguiza; (pereza)

¡toda-1-as horas me toma

!

23. Eu caseime n-a montaña

co-a filia d'un montañés

j colores! ¡moitas colores! í*J

¡n-a montaña quedares!

24. Eu non quero muller moza

,

non m ' a dan os ceruxanos

;

quero unha mulleriña

de catorce á quince anos.

25. En Xora ( 2 ) hai boas nenas,

en Loureiros a fror d ' elas

,

en Recevés as fregonas

e en Castellón as garelas. ( 3 >

( i ) Hay aquí una concordancia de género femenino , á di-

ferencia del castellano.

(2) Xora, Loureiros, Recevés, Castellón: lugares délaparroquia de Ois, en Coirós partido judicial de Betanzos.

(3) Gardas : mujeres de mucha lengua y descaro.

TOMO II 7

Page 108: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

98 CANCIONERO

26. Farruca ten boas pernas,

si as ten eu ben 11' as vin;

non entran pernas como elas

dentro d' o meu camarín. U)

27. Galán d'a monteira negra,

para tí o mundo é largo;

miña nai é labradora

e non quer xente fidalga. < 2 )

2v Malos furunchos ( 3 > te coman,

cara </< leité férvido ',

(*>

qu'anqoe engadachcs < 5 > algunha

üohei i'ouco mantido.

2'.'. Mirada l'ni a fontC

X m Pardilla Poi oon ola,

Xan Pardillo oamoroiiM

*1

"• • andar de Mirada.

(i) Camsrin: receptáculo , construido con varas entretejí'das .

(2 «i delicada

( j) Furunehot . di

'4) Bs bastantecomno llamar asi á la-, jx-raonasdo tez muypal]

(5) ..', strajistesi Ros 6 alucinaste.

Page 109: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 99

30. Miña nai, miña naíña,

qué linda nai teño eu

;

vendeu o seu coletillo d)

para me comprar o meu.

31. Moreniña como min,

vaite lavar 6 pilón;

que anque te lares e laves

moreniña es de nación. ( 2 >

32. Non me case, miña nai,

e'un pedreiro barrigudo;

cando está picando a pedra

bota p como un burro.

33. Non sei lér nin escrebir

nin poner o pe de roda;

estrenaréi a monteira

o día d'a tua boda.

(i) En Cerbo dan este nombre al bolsillo ó faltriquera;

pero en otras partes indica una prenda de vestir hecha depiel. También se llama coleto á una especie de chaqueta.

(2) Por naturaleza.

Page 110: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

100 CANCIONERO

34. Non son bonita que espante

nin fea que poüa medo;

así como Dios me dou

así me quere o meu Pedro.

35. Non teño cofia (*) que poüa < 2 )

nin camisa que vestir

,

a culpa ten-a ( 3 ) meus olios

que non fan sinon dormir. (no hacen)

36. Non te quero, non te quero,

que tés a color d' a augua;

si foras ooloradifia

eu te quizara na alma.

37. O ano qu'hai moito lifio

t ;i ii n'n h;i¡ a umita a resta , (*)

Íi) ]•'.;>'i i.' do toca para recoger el pelo.

2) Pona: pon 1 i un i jemplo da las variaciones en el

oandoel infinitivo por el imperativo 6 el

subjuntivo por el infinitivo, como en el caso actnal

(O /. n-0 : tiénenla ;pero la forma aparente es igual para

:, Mii.tr que para el plural No es el (mico caso que pntituí i «

• r i en equivalencia del plural;

> al hablar de jum, forma común á l"s dosnumen <

, \ en 1 1 1 antar núm 81 'ti

lino 1 11 el canlsingular. [aivaliendo al plural.

Page 111: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 101

¡os rapaciños d' ahora

chairan á fero C 1 ) qu' apestan!

38. O ano qu'hai nioito liño

tamén hai moita bagaña, ( 2 )

os rapaciños d' ahora

todos che niexan n-a cama.

39. O cararel foi ó río:

foi cerrado e veu aberto, (y vino)

ahora xa you sabendo

qu'o teu cariño n'é certo.

40. O carballo qu ' é pequeño

tamén fai pequeña sombra;

á rapaza que é bonita

pouquiño dote 11' abonda.

41. O coral é como o ouro ( 3 >

que se pesa n-a balanza,

(i) Chéiran áfero: huelen desagradablemente, como á bra-vio ó montaraz.

(2) Baga 11a : mala semilla mezclada con el lino.

(3) Parece castellano.

Page 112: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

102 CANCIONERO

fai com ' unha boa nena

canto pensa tod'o alcanza.

42. O corazón d' as rapazas

eche campana d'igrexa:

¡unhas veces , toca á morto !

outras , repica n-as festas.

43. O meu damo é moi pequeño,

eu tamén así o quero;

méto-o na manga d'o sayo

trato con él cando quero.

44. O meu damo 6 pequeño

,

nunca él tan grande fon;

c'unha vara de liurcl (*)

fíxcnlle sayo e unha gorra.

45. O muíno d'a niaquía ( a )

bota a fariña en ruda,

o filli» d' moifieira

teil un andar, qnfl namora.

Íl) fíurd género '!<• t»

j t< l< > tmiy ordinario y fcspeTO.

2) M maquile cantidad de grano, del mimoqoe*> lleva á moler, dada la molienda.

Page 113: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 103

46. O que ten a muller fea

grande regalía ten;

traballa, com'unha negra,

non 11' a cobiza ninguén. ( envidia

)

47. O que teña muller vella

que non poida traballar

que a pona de cancela

para gardal-o lugar.

(cancilla)

48. Os casados, valen ouro,

os solteiros, ouro e prata,

os viudos... ¡calderilla

d'aquela que nunca pasa!

49. Os rapaciños d'ahora

eu direi quen eles son :

collen as berzas n-a horta

va-n-as C 1 ) vender 6 mesón. ( 2 )

50. Os rapaciños d'abora

eu direi quen eles son

:

( i ) Va-n-as : las van á.

(2) Mesón de Aranga, partido judicial de Betanzos.

Page 114: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

104 CANCIOXERO

apretados d'a cintura

e largos do corazón.

51. Por ahí adianto vai

unlia parranda de mozos

:

tres tullidos, e tro- mancos,

tres tinosos, tres sarnosos.

52. Teste ti por boa moza

c por boa comencncia;

por eso te ras quedando

á la luna de Valencia. ( 1J

53. Todfl a miña vida amluven

tras d'unha mnller mediana;

idoame ])i'>> nidia candonga ( a )

que non me oabe d b cama!

:, i Tmlo los milloree moi

van indo a servil Reí

o refago qae quedón

¡ten un garbo, <|tm oon «..-i !

(3)

( i ) [ntercalaci6o ca it( n •

jaj < Abulta ha- [uivale I

allá», i : seno qna en l" malí

pectivamente

Page 115: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 105

55. Vái d'alií que nada és

vái d'alií que n-és ninguén

doute Dios unbarallocas t 1 '

¡e naide te quere ben!

56. Vaya que traes fachenda

con esas catro guedellas

todo cbeo de piollos

que che furan as orellas.

Los números 1 , 2 y 3 fueron obtenidos en Vivero,pro-

vincia de Lugo. Los 4, 6, 19, 33 y 38 en Abegondo,partido judicial de Betanzos. Los 5, 42 y 52 en la Cora-

na. Los 7, 8, 28 y 37 en el Ayuntamiento de Aranga,

partido judicial de Betanzos. El 9 en Palavea, cerca de la

Coruña, y en otros puntos de este partido judicial. El 10

en la Coruña y en Abegondo, partido judicial de Betan-

zos. El 12 y 17 en Oleiros é Ifiás, partido judicial de la

Coruña. Los 13, 16, 21, 22, 25, 34, 41, 43, 44 y 45,

en el partido judicial de Betanzos. El 18 y 26 en la Co-

ruña y Santiago. El 27 en Cines, partido judicial de Be-

tanzos. El 29 en la Coruña y en Cuíña, partido judicial

de Betanzos. El 30 y 32 en Cerbo, provincia de Lugo.El 50 y 56 en Mugamos, partido judicial de Puente-deunie y en otros puntos del de Betanzos. El 5 1 en Ares,

partido judicial de Puentedeume.

( i ) Barallocas : Charlatán.

Page 116: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DESAIRES

1. Connosco (*) ti non viras (vendrá-|

porque che no-está cu uso;

¡irás con outras batcr,

carina de garanduxo. ( 2 ) (carita)

2. DSehétm'vn vaso de vifio i díateme)

en Befial de matrimonio:

o tifio , beból-0 hei;

¡casar contigo non podo I

3. Dirlinit'un < 3 ) bico n-o qufi.roi barba )

en sena! de matrimonio,

(i) Connosco, formado ablativo derivad, i de í.i pleonáaticalatina: cum novitcum, El castellano antiguo conoció si mmumm> el ,

.ic 1 gallego el equi-

co.

(2) Gtrnuduxo, roñante 6 galán que anda á la tuna.

(3) l.u. mi y oti Mi.

Page 117: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 107

pero non caso contigo

¡renegado sea el demonio

!

4. Fágoch'a cama n-o río

co'a cabeza n-un toxo;

vái d'ahí, cabeza moura í 1 )

mismo m'estás dando noxo. (asco)

5. Non ponas o pé de punta

nin a man n-a miña saya

anque son filia d'un probé

para ti n-estóu gardada. (2)

Non quero d'os teus cariños

nin das tuas amistas;

as tuas palabras doces

para min son falsedás.

( dulces

)

Para que vés por aquí

á molestarm'a cabeza

;

(i) Negra; de turco.

(2 ) Es parecido á otro que figura en la sección de Desdenesdel primer tomo.

Page 118: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

108 CAN'CIONERO

rdite por donde viñeche í 1 ) (vete)

¡<iu'á ruin nada m'interesal

8. Salgueiro prende de escallo, ( 2 > (sauce)

e abeneiro ( 3 > de raía;

amores que fustes d'outros

para min non me servís.

9. Traedo sombreiro ó torto

porque eres filio d'un rico

:

unja usté (*) moi norabuena

qn'en d'osté non necesito.

El número l fué obtenido en Cines, partido judicial

de Batanaos. Desde el 2 a] 9 en Abegondo, del citado

partido.

Íi) Ynuche 6 viheches : viniste.

j ) liícallo : i

•() Abeneiro que otros ll.inian anuntifO y tvnieiro equival

.1 sitio de los ai:.. .;»¡nui!.

(4) Tenjd usté: es una imitación del castellano para burlar-• jor.

Page 119: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DESCONFIANZA

1. Caravel, rnoito arrecendes; (hueles)

pensaba de te comprar

e sospecho que me vendes.

2. Escribinch' en papel fino

e ti escríbesme en estraza

;

ou te-l-o diaño , menina

,

ou mal me queres, rapaza.

3. Escribírach'unha carta

si me ti souberas lér

si m'a das leer á outro

acabóusem'o querer.

Obtenidos en Abegondo, parroquia y Ayuntamiento

del partido judicial de Betanzos.

Page 120: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DESDENES

1. Algún día os nieus amores

era un gran regalo o velos (el verlos)

ahora tanto me dá

ámalos como perdelos.

2. Anque teño d'ir c \ ir

e na tua porta parar

n-o lume U) d';i tua larrini (hogar)

non pensó de m<' quentar. (calentar)

3. Minas ventanas son d'<mr<>

e m tosa son da prata ,

(i) o Imm , ea del género matcnHi lifaieunia -éatnll.uiM nli

,como antif,

coitume , tangrt, ItiU.etc , que tampoco too femeninas en ga-

Qego

Page 121: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 111

s'o teu í 1 ) corazón non chora

o meu tampouco se mata.

4. Non iríamornes, nin me quentes (temples)

que non ch'estóu para leros: (agasajos)

déixame, que xa me rallan (fastidian)

os teus chistes e saleros. ( 2 )

Los números 1 , 3 y 4 fueron obtenidos en Abegondo,del partido judicial de Betanzos. El 2 en Cambre, par-

tido judicial de la Coruña.

(i) S'o teu: traducido literalmente equivale á si el tuyo.

(2) Este cantar es importante para la confirmación delvalor de algunos vocablos gallegos.

Page 122: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DESENGAÑOS

Paséi pol-a tua porta

c vin un letreiro posto:

«nin ti eres para ruin

nin cu para ti tampouoo. » ( J )

Obtenido en los partidos de Puentedeume y Botamos.

( i ) Muy semejante á otro cantar del tomo primero.

Como en gallego hay la voi Uu, equivalente al posesivo tu

castellano, y ti representa el pronombre castellano tú, no hay

nec« • acentuar //' en ningún caso cuando se escril

gallego.

Page 123: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DESEOS

Á tua porta briosa

deseara de morar

para saber o teu brío

en qu'ha de vir á parar. (venir)

N'aquí (!) donde estóu ben vexo

a altura que ten o mar,

tamén vexo os nieus amores

e non lies podo falar.

¡Quén te me dera , rapaza

,

donde tuven outras eatro

sentadiña n-o meu coló

y o teu pe n-o meu zapato.

(regazo)

Los números 1 y 2 fueron obtenidos en Abegondo, pa-rroquia del partido judicial de Betanzos.

( i ) N'aquí : frase notable por nueva. El colector tiene oído:d'aquí, que es la más corriente.

TOMO II 8

Page 124: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DESPEDIDAS

1. A despedida che dou

e non cha quixera dar;

¡principio queren as cousas

,

á min fállame vagar! (tiempo)

2. Adiós, .í)i.i;l l'xtrreiro (*)

e maia a tua muller:

O Oliado vai na tuna

Ini.tni ( 2 ) mafián >i I >i< >s quer.

ÁdíÓS, hasta domingo,

hasta domingo n'hai tanto,

mi'o ooraión <li<¡n<lo

qoe t<- \"u deíxar en branoo.

(O Hace 50 años era vecino de Cii|«rbnen

(/) Unas veo he fra y otrai As •''

Page 125: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 115

4. Adiós , Lugo , adiós , Lugo

,

as espaldas vou virando

;

ventanas e miradores (1 )

todas quedan relumbrando.

5. A Coruña < 2 ) ben me quere,

a calle Real ( 3 ) me chama

;

¡nenas de Santa Lucía

dícenme que non me vaya!

6. Adiós, parque d'o Ferrol

,

dentro me queda unba rosa,

e no-n-a podo ir á ver

qu'está a mar peligrosa.

7. Adiós que che me vou

,

adiós que che m'hei d'ir,

págam'a miña soldada

que non te quero sirvir.

( i ) El colector oyó decir corredores, pero supone que se

habrá querido decir miradores.

(2) Coruña, capital de la provincia del mismo nombre.

Las que hoy se consideran propiamente de Galicia son las

de la Coruña, Lugo, Orense y Pontevedra.

( 3 ) Dicha calle y el barrio de Santa Lucia citados en esta

copla pertenecen á la Coruña. En Santa Lucía habita conpreferencia la marinería.

Page 126: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

116 CANCIONERO

Adiós, rapaeiña, adiós,

eu para ti xa non era

;

¡anque, máis altos navios

navegan con menos vela

!

( aunque)

Adiós, ríos, adiós, fbntes,

adiós, podra de lavar;

adiós, miña queridifia,

que che non t 1 ) podo falar.

10. Adiós, terrina de Pravio, ( 2 )

cantos BOSpiroa me levas:

ei che foran grana ( 3 ) de trigo

tementara moitas tenas, (sembrara)

11. Agora qu'cu me yon

quedarás fi ten mandado < 4 >

[meterás i qnen quixerea

un i. u /-, ito delicado I (pecho)

(i) Trasposición i rfatíca cid dialecto•

;|i!.m de i irtido judií ¡al di la < ¡< n uña,

(3) .• fueran 51

, on ienl Llego, 1 llano habí la qne tra

dui 11 1" i"'i U, v »" • lele

.1 tiii mandado, qn toa proj isa 6rd<

1

Page 127: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 117

12. Agora que m'eu hei d'ir

as pedriñas chorarán:

chorái, (D pedriñas, á noite

que me vou po-l-a manan.

13. Despedinme d'a igresia

e máis d'os santos d'adentro;

¡no me despido de ti

nin d'o Santo Sacramento

!

14. Despedinme d'a igresia ( 2 )

e tamén d'o campanario;

¡non me despido de ti,

miña Virxe d'o Rosario!

15. Dices que te vas mañán,

eu vóucheme estoutro día

;

agarda máis unha noite

iremos en compañía.

16. Esta vai por despedida

c'un caravel d'arredor

:

(i) Chorai: otras veces se dice chorade.

(2) También se dice ilcsia, eirexa, eilesia.

Page 128: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

118 CANCIONERO

pasou por aquí o airo

e levouui'o mou amor.

17. Ésta vai por despedida,

hoxc aquí non canto mitra,

os señores que m'a oyan

d'hoxe un ano nCoyan outra. me oigan)

18. Eu ahora vónmo, vóume,

ahora me quero ir:

págame a mifia soldada

que non te quero servir.

19. Vamonos d'aqui qu'e* hora,

que siui as imites pecunia-'

;

Hile manan é día santo,

peinarémo] as guedeftas. (*)

20.|

Vilo allí vai po la muralla

Velo allí vai mn<i<inl<s (")

\. 1 ahí ohe raí emharoado

c ii ese barquino'•

(i ) Gunlnuis

;

(_.) m pu< 1.1. < illo wtuadoi n laria di 1 i '< rrol

( j) Alude ai bermoao puerto de la Corona

Page 129: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 119

21. Vóunie por aquí abaixo,

vóurue por aquí arriba

,

vóume por aquí abaixo

á ganar a miña vida.

Los números lá3, 7, 9, 11 y 13 fueron obtenidos

en el partido judicial de Betanzos. El 4 en la Tolda, cer-

ca de Lugo. El 5, 19 y 20 en la Coruña. El 18 y 21 en

varios puntos del partido judicial de Betanzos.

Page 130: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DESPRECIOS

1. Amia, tí, pernea de cabra,

pantorrillaa de carneiro;

para contentar ínii.mi

}>n«-n lianza ]>nnieiro.

2. Aquel que wu por ali

,

Luda me debe un real

;

beille '1«' quitar o ooiro

,

<m«- a monteira no n o val.

¡l>;i-ciii«' l.ilit.i |i(»r I¡.

b,o -i eunoa te \ Ira

'

|ea u un o i-i. ni"

:i riba I

Page 131: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 121

Dices que te vas, te vas,

xa te poideche ( * ' ter ido :

si te foras hai un ano

xa me tinas esquencido. ( olvidado

)

Guapo, que estás n-esa porta,

non penses levar cebada;

que á un burro como eres ti

bástalle roer n-a palla.

Moito te precias, rapaza,

d ' a gracia que Dios che dou

;

por moito que te pasees

,

non sallo de donde estóu.

Non penses que me pos medo

co-ese teu amenazar;

hei facer o meu antoxo

mais ( 2 ) que te vexa rabiar.

( pones

)

8. Nos, d'acó, e vos, d'aló, C 3 '

somos tantos como vos;

(i) Se dice poideche,pudcche y también poideches.

( 2

)

No se acentúa la a de mais , en este caso,porque no es

adverbio.

(3) Nos d'acó, e vos d' aló.—Nosotros de acá y vosotros

de allá.

Page 132: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

122 CANCIONERO

nos comemos os carnciros

e os cornos son para vos.

9. Olvidáchenie por probé,

eu á ti por vagamundo;

o dia eme ti naceche

cavé u a peste n-o mundo.

10. Trae-la monteira o lado

coma si foraa algut'n

;

¡inda podías pagar

á quen na casa te ten!

11. Vait'ii m... váit'a m... (vete)

váit a ni... á ('< i-luis ; (D

que tamén mandói á ela

á un i'ato de lacaxds. holgazanes)

Los DÚmerofl l, 2 y i fueren obtenidos en Santi

de Oompostela y en ranos puntos del partido judicial de

i:. •.!!/••- VA :; en Ccrlxi, |ii'(iviiic¡a de Lugo. E21 5 en

B .ni Pedro de Nos, partido ju<l¡<¡:il de la Corana. ESI 6

en Axanga, partido judicial de Betansoa. El 7 en Bada y

en la ('"íuna. Kl 8 á 10 en Abegondo, partido judicial

de Betanioe, y en Cambre, del de le Oorufia. 101 1 1 en

\i<-, partido judicial de Puentedeume.

( i ) Cerca provim

Page 133: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DIÁLOGOS Y ENCHOYADAS

1. —¿A dónele vas, Mariquifía?

—¿Qué ch' importa á ti, José? í 1 )

vou á casa d' a tendeira

por catro eartos de té.

2. —A encarga ( 2 ) que me fixeche

tráyoch' a ben en seguro, (tráigotela)

non me costóu tres pesetas

que costóu un peso duro.

—S' un peso duro costóu

( i ) El uso va convirtiendo la X en J, en algunas palabrascomo Jesús , José , etc. , en las cuales la j suena como en cas-

tellano. Preferimos esto á que tenga dos modos de pronun-ciarse. En cambio , como queda dicho , todos los sonidos ge,

gi franceses los expresamos con la x , aun en palabras que ensu origen tengan j : la importancia de las etimologías es me-nor que la de la sencillez y facilidad de la lectura. El Gallegono es lengua muerta

, y tiene que obedecer á la ley del progre-so : el Sr. Saco y Arce, conocedor de las lenguas clásicas y dela Filosofía del lenguaje, adoptó en su notable Gramáticaigual sistema que el que aquí adoptamos. También le vemosaceptado por distinguidos literatos gallegos.

(2) Es propio del dialecto emplear la forma femenina.

Page 134: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

124 CANCIONERO

nieterál-o n'un souibreiro

e, non querendo-o usar,

devolverásll-O tendeiro.

—10 tendeiro dcvolvelo!

tivürao eu por vcrgonza

;

nin eso fizeraa ti,

preciada de boma nm-.a. C 1 )

—Boa moza, si Dios quer

e s'o mundo non m* engaña,

de naide che eaton suxeta

Falo con quen ni>' «la a gana.

—A culpa de non ser ten

/ miña hirmán Xaooba (túvola)

qu'o día d'o casamento

púsose monteira noi a.

— ¡ Monteira nova Be p8r?

Lsárache maravilla

!

ahora que Tai altando

o difieiro de < ¡astilla.

— De (' ustilln on d'ontro hi«l<> .

i non ,

< 1 1

1

' gasta] o m 'axnd tohe

ii .i taberna d' o Torrón.

\ v en loa cantares alguna palabra caste-

.jii

Page 135: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 125

—Se o gastadle no-o gastaras

nin ch ' o mandei eu gastar.

De sete damas que tes

con ningunha has de casar.

—De sete damas que teño

pendentes d'a miña boca

ti és a que menos vales

pr'o que sin min non s' ato¡m (se halla).

— Váite d'ahí; cala, ¡noxo! (*)

borrico de Bardabas

;

que quéreme , e tras min anda

d ' a térra o millor rapas.

— ¡Que te quere, laberquiüa! ( 2 )

que te quere ben o oín

eu este letreiro escribo

« non eres ti para min ».

— Como sei 1er e escrebir

debaixo púréi ( 3 ) estoutro.

« se para tí non son eu ( i )

tí para min xa tampouco.»

— Máis quixera estar durmindo

( i ) Noxo : asco ,pero aquí equivale á asqueroso , manera

especial del gallego de aplicar el nombre del efecto á lo queaparece como causa.

( 2) Laberquina : \alondra querida

!

(3) Se dice porei y también ponderei y pondréi.

(4) Non son eu : no soy yo.

Page 136: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

126 CANCIONERO

cén noites c'os pés n'a lama

que galán favorecido

ser de tan altiva dama.

—E máis eu estar rozando

n-os toxos un ano enteiro,

que ser dama pretendida

de tan flaco cabaleiro. I 1 ) (falso)

3. — ¡Ai!, Antón, Antón,

que tuvech'áhí.

— Foi unlia pedrada

que me deche tí.

Foi unha pedrada,

tbi un tropezón

rü'o caldo (al comerle)

r» «.ñor Ramón. ( 2 )

i. — Dioa te guarde, mifia nena,

i A'irxc d' o Pilar

: prímeira dama

que en reno ;í visitar.

— Ka non son puno de mfifl < 3 )

i ) De un mana I Sr. D. 1

j ) /.<>¡i de m manee.

Page 137: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 127

nin escoba de liropar

ó ser a segunda dama

que tí ves á visitar.

A agua non me prestóu

hasta qu'un burro m'asobióu. (silbó)

5. — Ese paño que che din,

rapaza,que lie farás

,

que non me costóu un peso

que costóu trinta reas.

— O ineu consello che dou

que 11 ' o leves ó tendeiro

,

qu'eu non necesito paño

paño de tanto diñeiro.

— Ó tendeiro non 11' o levo

que non é contó de risa

primeiro ti has de poner

cinta negra n-a camisa.

—¡Cinta negra n-a camisa

!

ni-n-a pono nin-a quero

que para luto m ' abonda

esta crus que trayo ó cuello.

6. —Nena ¿quéreste casar?

—Non digo que señas bon (seas)

Page 138: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

128 CANXIONERO

nin teñas falta ningunha;

pro non me quero casar,

que son nena e criatura.

— S'eres nena e criatura

e non te queros casar

ilám'unlia palabra sola,

que, por ti hei de esperar.

—Non quero que te molestes

nin que me teñas cariño

qu'eu non me quero casar

nin con outro nin oonti

— Si non te queres casar

nin con nutro nin conmigo,

i mili paréceme, urna,

¡que pra monza do naciche

!

— Si non nacín para mon

1' , m'o lia de perdonar

que estouohe d nnha ocasión...

con che podo contestar.

Kl número i fué obtenido en varios puntos del partido

judicial de Betansos y en Palavesj próximo á la Corulla.

Kl 2enAbeg lo, partido judicial de Betansos. Bl 3 jI

,n Oerbo, partido judicial de Vivero, provinoiade 1.

Page 139: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DIÁLOGOS DE PULLAS

—¿De quén es?

— Son d'o Xués.

— ¿E que lie fas?

— Lávoll'os pes.

—¿E dernpóis?

— Déito-o n-o forno,

e tapo o

e'un barredoiro. (estropajo)

— Dime tí, miña minina,

dime tí si é que o sabes

si d ' a punta d ' un corno

podes facer unha chave.

—Esta nena che responde,

anqu ' é pouco seu saber

:

si eres ti o cornudo

a chave podo facer.

TOMO II 9

Page 140: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

130 CANCIONERO

El. —Para ala de Cabanas

as catorce semanas < *

)

unlia porca trouxo

catorce marranas.

Ella.—Tres porcos ( 2 )

seis touciños,

doce patas

e tres fociuos,

seis orellas

e tres rabos

bícame n-o cu

por moitos anos.

— Que co o chifli chufle

déixatc querer

qu'é unha delicia

o terche nmller.

— Que c'o chifli chafle

MU deixo <lc rir,

nlíii iiin sable

ni 'acobarda ¡í min.

(i) i [te.

(2) Kl C' h.i oído decir muy .1 prisa > •

riendas de improvisación.

Page 141: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 131

5. Teste ti por moi sabido

por moi sabido te tés

« á sete ducias de gatos

centallas uñas d'os pes».

6. —Tí que tés tanta fachenda

contéstame sin reparo,

qu'estimaba de saber:

«as pruínas que ten un galo».

— N-esta terr' e en toda térra,

anque sea en Cataluña,

tenche: «as que Dios lie dou

non lie faltando nengunha.»

7. — Unlia media e media feita

e outra media por facer

dime tí , meu queridiüo,

cantas puntas vén á ter.

— As puntas que vén á ter

prenda (V o meu paladar d)

as puntas que vén á ter

agora cli' as vou contar.

(i) Esta frase es muy usual.

Page 142: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

132 CANCIONERO

— Vcüo andando catro leguas

dend'Arteixo á Vilaboa

sólo por ver unha nena

que se chama María Antona.

— María Antona non che importa

nin che teu porqu' importar

vólve por onde viñestes

que non te quero escoltar.

— Vintecinco sirvillelas

seis reas en cada esquina ,

mozo, que te tes por algo,

respóndem'aquí aaiña. (presto)

— ¿ Vintecinco sirvilletas,

Beifl reas en cada punta?

vólve por aquí manan

qu'oh'hei pagál a pergunta.

Kl número I, 2 y I fueron obtenidos en Corbo y \'i

vero, provincia de Lugo. EB1 6 y 9 <'u San Pedro de Nos,

partido judicial de la Corona. Kl 8 en Santiago de Oompóstela y San Juan de Lubre, partido judicial de Betan

sos. Kl ". en Betansos, provincia de la Corona. Kl 7 en

Ai- -, partido judicial <l<' Puentedeume, en la misma

provincia,

Page 143: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

DIALOGO DE ANTÓN E MARICA

1. — Sale a ventana, Marica,

si te queres asomar;

esa carina de rosa

quero volvel-a mirar.

—Márchate d'alií, Antón,

non me venas á atentar

que si m' asomo á ventana

ha de ser pra te insultar.

—Heiche asustar unhas contas ,

contas eu ch'hei d'axustar,

ven pr'acá, meu quiridiño,

qu ' os dous temos que felar.

—Con permiso d' os meus páis

d ' a miña señora tía

estimara de saber,

Antón, ti para que viñas. (*)

( i) Viñas: venías. Es frecuente el uso del imperfecto, como

en este caso, en sustitución del presente.

Page 144: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

134 CANCIONERO

—A que veno bcn-o sabes

eu che direi a verdá

veno por pasar a noite

que é cousa de inocedá.

— Quiridiüo , ben falaehc

;

quiridiüo, bcu dúoeche, (dijiste)

si non sabes o camino

vólve por donde viñeche. (*) *

— O camino ben ch' o sei,

ben o vexo dend'aquí;

solo quería levar

unba rosa qu'hai aquí.

— Esta rosa que tí ves

asomadiña ;i ventana

non t'ha de querer á tí,

porque non lie da a gana.

— A min n<> m'mtreaa nada

mulleres ni' lian de sóbral-

os amores que me negas

moitos m'os qoizeru «lar.

— Márchate 'i" 1 ' *• non quero

OOntígO parrafear < 2 >

( :) ViTieche: viniste. También es común añadir una | á al-

f;nti de indicativo! cuyo da*oda I la langa lana cuando la adoptan

gallego* -.m ilutl

:

(a) Parraftar: diálogo amoroso.

Page 145: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 135

que si che canto outras copras

non m 1

as sabes contestar. (no me las)

— Cala, Mariquiña, cala,

e non nie fagas falar

si che digo duas copriñas

logo te fago calar.

— Cara de cocho queimado, (cerdo)

cand ' o están á chamuscar:

¿ quén che dixo , « nube negra

»

que ti á min me fas calar?

—Fagote calar, Marica,

logo te fago calar

si che recordó unha cousa...

j ben te podes acordar !

—Xa che dixen que te cales

que te non quero escoitar:

con homes desvergonzados

non quero parrafear.

— Cala, Mariquiña, cala,

cala, cala, Mariquiña,

acórdat ' aquela noite

n-aquela corredoiriña.

— Márchate d'ahí larpeiro, (goloso)

non me venas á ensultar

nin me digas esas copras

que non ch ' as quero escoitar.

Page 146: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

136 CANCIONERO

— Arique cantes tod'a noite

anque volvas á cantar

anque m ' as digas falando,

por debaixo has de quedar.

— Adiós, cara do conexo,

porque me vou á marchar,

que non quero indis contigo

mina saliva d) gastar.

— Adiós, Marica d'o Campo,

xa que te vas retirar;

pro temen che zuro , nena

,

(te juro)

que de tí m'hei de vengar.

Fué obtenido cerca de la Corofia.

(i) Generalmente se dice cuspe en lugar de saliva.

Page 147: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

días de la semana

1

.

Adiós , martes d ' Antroido

,

(carnaval)

adiós, meu amiguiño,

hasta domingo de Pascua

xa non como máis touciño.

2. —Día de Corpus,

miña comadre,

ándall ' o

touporroutoui

pol-a calle.

3. Hoxe e luns, mañán é martes,

cuarta feira logo ven, (miércoles;

logo che ven o domingo

pra ver á quen quero ben.

Page 148: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

138 CANCIONERO

4. Hoxe e luns, ruañán c martes,

cuarta feira logo vén,

tárdamc moito o domingo

por ver á quen quero ben.

ó. O martes é abufete, (nefasto)

sempre foi abufetado

:

tráyotc n-o corazón

n-o corazón recordado.

Los tres primeros son conocidos en varios puntos de

las cuatro provincias gallegas. El número 4 es una varia-

ción obtenida en Aranga, partido judicial de Betanzos.

El 5 lúe obtenido también en Aranga.

Page 149: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

EDADES

1. Arrenegaches de moza, (renegaste)

qu'un Meo C 1 ) che quixen dar,

¡quén che dera ahora, vella,

que t'eu quixera ( 3 > bicar.

2. Eu caseime con un vello

,

[non sei qu' estaba pensando!

todo o día funga, funga,

todo o día anda fungando. < 3 )

El número 1 fué obtenido en Sarandones, Ayunta-miento de Carral, provincia de la Coruña.

( i ) En otras provincias de Galicia parece que en lugar debico dicen beixo como en Portugal.

(2) No distingue el gallego con diferente terminación qui-siera y quisiere.

(3) Fungando : refunfuñando.

Page 150: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

EDUCACIÓN

1. Comimos nos

comícht'dcs U) fóa

levantemos a mesa

demos gracias á Dios.

Obtenido en Ares, partido judicial de Poentedeume, yen Aranga, partido judicial de Botamos, ambos de la

provincia de la Corona.

( i ) Se dice comichcdc y conúchedes : comisteis.

Page 151: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

ENFERMEDADES

— ¡Ai!, miña nai, que me morro,

—Miña filia, confesión:

¿as castañas que comiche

de qué castiñeiro son?

Doime a barriga con fame (duéleme)

e o corazón co-a fraqueza,

e as pernas me trimbilliean

,

(tiemblan)

tamén me doi a cabeza.

Usté qué ten ¿qué lie doi?

á usté ¿qué He doi? ¿qué ten?:

usté ten a muller mala

¡usté ten-a; y eu tamén!

Page 152: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

142 CANXIONERO

4. ¿Vusté qué ten? ¿qué lie doi? U)

¿vusté qué lie doi? ¿qué ten?

¡ai, vusté, troulóu ( 2 ), troulóu

vusté O) troulóu con alguén!

El número 1 es conocido en muchas localidades de la

provincia de la Coruña y también fuera de ella. El 2 fué

obtenido en Añusga, Ayuntamiento de la provincia de la

Coruña. Los 3 y 4 fueron obtenidos en Cerbo y Vivero,

provincia de Lugo.

( i ) ( Qué lie doi ? ¿ Qué le duele ?

(2) Troulóu : estuvo de jaleo. El colector es el primero enreconocer que no está en su verdadero lugar alguno de los can-tares de esta sección. Igual confesión hace respecto de algúnotro del presente Cancionero.

( 3 ) Generalmente se dice vusté ó vusted» : el usté es debido á

la influencia del castellano.

Page 153: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

FANFARRONADAS (i)

1. En esta calle hai un guapo

que salla que ' o quero ver

qu'o sangre de quen ben sei ( 2 )

heillo de facer beber.

í i ) El distinguido literato Milá y Fontanals, en su estudiosobre la poesía popular gallega , afirmó que no había cantaresde fanfarronadas y valentones

, y aun puso en duda la legitimi-

dad de origen de uno que hemos oído y copiado; pero los quefiguran en cada uno de los tres tomos con los cuales se inicia el

presente Cancionero, hacen sospechar que la condición de los

hijos de Galicia no es tan mansa como á primera vista pare-ce. La estadística nos enseña también que cada año aumentaen esta región el número de atentados contra las personas.

(2) Queda dicho en el tomo I, pág. 57, que el adverbio ben

se junta con verbos, como ben sei de este cantar ; con adjetivos,

como elle ben alto; con sustantivos y pronombres, en igualacepción de muy ó bastante, etc. Ya que citamos el ejemplo elle

ben alto , creemos del caso explicar la influencia de esta formagallega en el lenguaje castellano regional de las personas me-nos ilustradas, que, con frecuencia, dicen: le es muy bueno; le

me costó un duro , le es bien bonito, etc.

Page 154: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

144 CANCIONERO

Esta noite ha d' haber paus,

esta noite ha d' haber ;leña! U)

esta noite hei d 'estrenar

o pau d ' a miña cárdena. ( 2 >

?,. Eu son home para dous

e nieu enrmáo non ó menos:

sallan oatro para dous

que n-o campo nos veremos.

N - dacá e vos d'alá,

á vos non vns ttiims modo;

intuirás 4110 non ven O día,

«cada un n-n >-<.'U tarreo.»

Tel o pttcoxo de ferro (pescuezo)

wuuro oom'o d'unha beata i negro)

de iiiiiL'iml; oceohe

iiin tampouoo ha <!<• aor >1' ésta.

1 otido de interjección

(2) ( polo largo con ana pequeña boa.

Page 155: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 145

Vounie por aquí abaixo

ó son d ' a auga que corre

por causa d ' unha rapaza

¡hóubeu de matar un home

!

El número 3 fué obtenido en Cerbo, provincia de Lugo.

Los 4 y 6 en Oleiros y Cambre, partido judicial de la

Coruña. El 5 en Aneéis, parroquia del mismo partido.

TOMO II 10

Page 156: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GEOGRÁFICAS

1. A aldea de Moateirón (*)

de lonxe parece vila,

ten unha rosa na entrada

un caravel na salida.

2. A aldea de PáUwea < 2 )

aldea de moita lama¡

que se dan afl Qenaa n cl.i

OOm'o salijuí ira n ;i brafla, (sauce)

:;. («3 A aldea de Pajarea

de lonxe pareoe vila,

i Acuitamiento de Sada , partido judicial de Betanzoi.Parroquia de Elviña, próxima •« la Corana

í ) i i.i\ varios cantan iguales, con la sois variación del

nomore d< I lugai . que se suprimen ©en aqui !"• que•ii E d el

i

1 " .iiii man dos i ¡reuní

tivamente tii oe el lugar de Palaví

Page 157: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 147

ten corredoira n-a entrada

e un souto sin salida.

4. A calle de SarandonesWpaséin-a de madrugada

topéi un anillo d ' ouro

n-unha mazan colorada.

5. A costa de Viadeiro

chamanlle «pdsaa con día-*

¡o que a pasa pol-a noite

necesita compañía!

6. A luna vai encuberta

c'un paño de morsolina (muselina)

¡tamén as de Castramonde ( 2 )

se tapan co-a mantilla!

7. Amores teño n'a Habana

amores teño en Gijón ( 3 >

(i) Ayuntamiento de Carral, partido judicial de la Co-ruña.

(2) Casiramonde, lugar de la parroquia de San Julián dePiñeiro

, Ayuntamiento de Chapa, provincia de Pontevedra.

(3) Pronuncíese como en castellano.

Page 158: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

148 CANCIONERO

pro que me rouban a y-alma

os de San Ciprídn ( J ) son.

8. Antoniño, si te foras

po las penas de Lieira ('2 )

mira che non leve o aire

as eoloiiias d'o sorubreiro. (cintas)

9. Aquí teño dous reas,

aquí teño dous e medio,

aquí teño a fantesía

d'os rapaces de San redro. ( 3 )

10. Aquí teño unha peseta,

aquí tefio dous reas,

aquí tefio i fantesía

d'os rapaoifioa d' Inris. W

11. A- mocifias de Larafto ( 6 )

cando van para casar

( i ) Puerto :il N. da Galicia , provin< ia de LagÍZ) II! lili i

irtido jti'in ¡al de 1 1 < lornBa.i.imit -ni) pial

i• i tenacea

rti'l" judií ¡al de la G »i al

(

r

Compcetela . en

Page 159: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 149

levan o pan escondido

para comel-o n-o altar.

12. As muchachiñas C 1 ) d'o Burgo

vivan elas , vivan elas;

que n'as hai que mellor canten

debaixo d' estas estrelas.

13. As rapaciñas d'o Burgo

teñen moita fantesía:

¡con panos d'a cinco duros

e co-a barriga vacía

!

14. (2) As vecinas de Laíño

eu diréi quen elas son

collen ó pai po-las barbas: (al padre)

« anda para aquí castrón ». ( cbivo)

15. A subila, á baixala,

a costa d'a Prexurada ( 3 )

/

(i) El colector debe muchas de sus coplas á dichas canta-doras.

(2) Hay varias coplas casi iguales obtenidas en Boiro yRianjo, asi como en Betanzos, la variación es en el primerverso ó en el nombre del lugar.

(3) En Cerbo, provincia de Lugo.

Page 160: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

150 CAN'CIONERO

á subila , á baixala

,

pcrdín a miña navalla.

16. A subila, á baixala,

a costa de Rivadcu,

á subila, á baixala

¡pcrdín o que n-cra meu!

17. Bota leña n-ese lar

que quero quentar as pernas

que na aldea de Mondos U)

hai vintecinco tabernas.

1 i. Catro calles tencbe Lugo

que U fixn o criador

barrio Faloón, Tenería

Ruanora, call-d'o sol. < 2 >

19. Cómo ahoye miudifto

oómo miadifio chove

(i) i la parroqul o?.*, tame-

ataba ana mu< fa VI

Page 161: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 151

pol-a banda de Laíño

pol-a banda de Lestrove. (*•)

20. Ehí venen os d'a Marina ( 2 )

ebí venen os mariüáns

,

ebí venen os d'a Marina

eo-as cárdenas n-as nians.

21. En Oleiros < 3 ) non hai rosas,

que secaron as roseiras

,

n-o Burgo sí que as hai

¡vivan as mozas solteiras!

22. En Padrón hai boas nenas,

e por Santiago, a flor d'elas,

n-a Coruña, as coruñesas,

en Betanzos , as garelas.

23. En Redes hai boas nenas,

en Ares , a flor de elas

,

(i) Este cantar aparece bellamente glosado por la ilustrecantora de Galicia, Rosalía Castro de Murguia en su obra ti-

tulada «Cantares gallegos».

( 2 ) Comarcas próximas al mar en la parte de Betanzos yaun de Puentedeume y Coruña.

(3) Ayuntamiento de los más próximos á la Coruña.

Page 162: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

152 CANCIONERO

en Muyanlos, d) recugallo ( 2 >

¡non hai qucn case con elas!

24. Esta aldeíüa de Cambre

moito viva que-n-a honra

,

de maná, por antr'o souto,

en busca d'a boa sombra.

25. Esta aldea de Senra ( 3 )

de lonxe i>arcee vila,

en San Pedro ten a entrada

c a Caridá na salida.

26. Esta aldea de Senra

rodeada de pcreira^

,

tunen está rodeada

de rapaoifiaa solteiras.

•_'7. B Ita aldea 'le Senra

rodeada '!<• eawigot, (olmoi|

(i) puertos del pul itedeume, provinciade la Coruñ.i

(2) Rtcugallo : resto despreciable; también m dice nfihgallo.

(j) BnCerbo, provincia da Lugo.

Page 163: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 153

tamén está rodeada

de rapadnos bonitos.

28. Eu be-n-a vira na feira

eu be-n-a vira feirar,

unha nena muradana í 1 )

que vive n-a veira mar.

29. Fábrica de Sargadelos ( 2 )

no-n-a pasean chavales,

que a pasean os mozos ( 3 )

de cuchillos e puñales.

30. Fábrica de Sargadelos

quén te ha de pasear:

un muchachiño ándalas ( 4 >

de noite po-lo lunar.

(i) Muradanas , hijas de la villa de Muros, puertecillo dela parte Mediodía de la provincia de la Coruña. Se las tienepor buenas mozas y por aficionadas á vestir con cierta ele-gancia.

(2) Ha sido notable por sus productos de loza y fundiciónde hierro. Al N. de la provincia de Lugo.

(3) Operarios procedentes de fuera de Galicia.

(4) Tenia algunos operarios de otras provincias y costum-bres.

Page 164: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

154 CANCIONERO

31. Mariñeiro d'agua dulce

e tamén d'agua salada

lévame á Porto Rico

e de Porto llico a Habana.

32. Meu señor San Andresiño, ( J )

qu'cstá dercito n-a porta:

sonlle d'o Porto < 2 ) d'arriba

donde cantan as galeotas. ( 3 )

33. Moito viva Palavca,

ola e mai-lo meu refaixo,

moito viva 1 'ala vea

d'o cruceiro para baixo.

34. MoitO viva l'alavca,

mOÍtO l'alavca \¡va,

moito viva Palayes

d'o oroceiro para riba.

(i) i >. Tdjido, cerca leí Orí atuarío muy v¡-

i aldeas I ida ' íalii

i Alude al puerto de San Ciprian ¡ N de la provincia de

En :•

Page 165: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 155

35. Mondego todo é rigor

Mosteirón o Purgatorio

acola en riba en Meirás t 1 )

non para o niesmo demonio.

36. Negriña de Moureria,

(xlfrica)

viñeche conmigo á Habana, ( 2 >

¡te vinech'atrás de min

anque non ganaches nada!

37. Nenas d'a Ponte San Payo, ( 3 )

poucas son e menos sean,

colgár-as n-o campanario

podo ben que me desean.

38. N-o Castro hay as boas mozas

en Elviña recbalengas

en Palavea, ¡la flor!

en Betanzos as gardas. ( 4 >

( i ) Tiene un molino de viento, y es del Ayuntamiento de

Sada, partido judicial de Betanzos.(2) En los antiguos barcos negreros.

(3) Provincia de Pontevedra ; de histórico recuerdo en la

guerra de la Independencia.

(4) Los tres lugares primeros son de la parroquia de SanVicente de Elviña, donde cayó herido el general inglés Moo-re: sus cenizas se conservan en un mausoleo de la Coruña.El sitio llamado del Castro tiene la figura correspondiente á

Page 166: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

156 CANCIONERO

39. Xon te cases en Cariño (D

que é térra de moita aréa,

qu'os tres días de casada

irás o monte por leña.

40. N'o Portazjo < 2 ) hai boas nenas,

en Palavca a flor d'elas,

en Condazo ( 3 ) hai as bicudas (*)

e en Vilaboa as garcías.

41. O cura de San Román ( 5 )

non ten camisa layada;

o señor cura de Cerbo

¡vintecinoo n-a ooladal

I-. ' )& de Noya son borrachos,

os de Aforos aloqueiros,

esc nombra. El apodo d( anos creen aplicable> a las hijas de Betanzos, <

. como se compruebaIguna otra copla, y significa: mujtt cUscarada y atrt

( i ) Puertei illa de la provincia de l.i Corana.(2) Confluencia de las carreteras >

I

i Lugar tic la parroquia de Rutis, partido judicial de la1

ifia.

labios pn imini i

(5) De Vil ii fe, Ayuntamiento de Cerbo, provinciaLu>;

Page 167: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 157

os de Fisterra son mouros

,

e os d'o Son son bucheiros. C 1 )

43. Os d'o baile bailan ben

e os d'o areal tanién,

pero os de Fonsagradón ( 2 )

bailan 6 saltaricón.

44. ( 3 ) Os mociños de Santaya < 4 )

ben cbe sei quen eles son

,

collen seu pai polas barbas

« anda para aquí Castrón ».

45. Para cantar, Bergantiños , ( 5 )

para bailar, mariñáns,

para cortejar as nenas

que vivan os couteldns. < 6 )

( i ) Muros y Noya,puertecillos de la parte meridional de

la provincia de la Coruña. Finisterre, al Noroeste de Galicia.El Son otro puertecillo no distante de Noya.

(2) Aldea cerca de Fonsagrada, provincia de Lugo.(3) Es casi igual á otra de esta sección.

(4) Santa Eulalia de Lians, parroquia del Ayuntamientode Óleiros, Coruña. Santaya es un abreviado de Santa Eulalia.

(5) Distrito feraz de Carballo, provincia de la Coruña.(6) Asíllaman á los habitantes del coto (couto) de Pala-

vea, cerca de la Coruña; y perillíins á los de enfrente , del otro

lado de la ria del Pasaje , parroquia de Perillo.

Page 168: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

158 CANCIONERO

46. Para pan de trigo Caldas (*)

para viólete, < 2 ) Padrón,

para nenas que dan xenio

,

as de San Pantaleón.

47. Para parrochas, < 3 ' en Redes,

para sardinas, en Ares,

para pulpos, en Muyanlos,^)

e n-a Grana ( 5 ) calamares.

48. Para pescados, Cayón,

para moletes, Cerceda, (<>)

para mozos arrogantes,

a parroquia de Loureda. < 7 >

49. l'a-i'i por TUo dé Quintas < 8 )

caladiñu c»>iu'un rato

í i ) Establecimiento de baños minerales entre Pontevedray Padrón

(2) I'anes altos de dos á sri^ libras de peso; llevan una pe-

rilla ó teto.

(3) Parrochas: sardinas pequeñas.

(4) Ti' puertecülot próximos en el partido judicial dePuentedi ui ini ia de la Coruña.

Í5) Cerca d I.

6) 1 Orden 1

' irafia.

71 Parroquia del ayuntamiento de Axteijo, en la esa

I alio ál 1

guía de Elvina en la carretera de la Corulla á1, a 6 til de la Coi ai

Page 169: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 159

para que non me pegasen

as neniüas d'o Portazgo.

50. Pasei por Santa Lucía ( x '

e montéi n-o trenvía

e vin a estación: (del ferrocarril)

dei a volta o relleno

e estaba Calero ( 2 )

de nioito bastón.

51. Porto de San Ciprián

de lonxe parece vila,

en cbegando á xunto del »

cheira com'unha morriña.

52. Porto de San Ciprián,

qué bonito vas á ser

co-a carreteira nova

e o muelle que van facer.

53. ¡ Santa Marta ele Ortigueira, ( 3 )

( i ) Arrabal de la ciudad de la Coruña.(2) Personaje contemporáneo, indiscreto y galanteador de

las cigarreras.

(3) Iglesia parroquial de mérito arqueológico, en el dis-trito de Cambre, próximo á la Coruña.

Page 170: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

160 CANCIONERO

a niuller que come a nata

non ten suerte co-a nianteiga!

54. ¡Santa Marta! vila farta,

¡vila de Yivciro, alegre!

¿non vira un ventano Norte

que pra Viveiro me leve?

55. Scte e setc son catorce,

oito e oito (lazaseis:

vivan os mozos de ( 'ambré

coma tanicn os de Anciis. U)

56. Tocan o |»;uuU'iro en Vares ( 2 )

c a-< furrinas C-i) no Barqueiro, <*)

e ae nenae que o tocan

sunche d'<» val di- I 'iretro. ( 5)

57. i Orto, \¡\a Orto, (°>

I,

iAüii'. distas ptx o de la Coral

2i Cabo, -il Norte de la provincia de la Corona.

j) hojadt !.:• en el aro d< lai

tn«

i , i/ punto inni. li.ii i al antei ior

pUn( • iiu ¡a '!< i i:

i ambre

Page 171: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 161

Santa Alaría de Cambre, (*)

todos 03 hoines pequeños

teñen a barriga grande.

58. Unlia vélla de Montrove ( 2 )

dixo á outra de Moras: ( 3 >

que tina os callos ¿nos pés?

como o ferreiro n-as más.

59. Unha vélla de Mellide

dixo a outra de Furelos: ( 4 )

facía mais co-as cnxibas

qu'o ferreiro c'os martelos.

(Mellid)

(encías)

60. Unha vélla de Perillo O)

dixo á outra de Monelos

( i ) Iglesia parroquial de mérito arqueológico, á 12 kilóme-tros de la Coruña. En el cantar núm. 57 se adelantó equivoca-damente esta nota atribuyéndola á Santa María de Ortigueira,

cabeza de partido judicial en el extremo Nordeste de la pro-vincia de la Coruña.

(2) Del distrito de Oleiros, en el partido judicial de la

Coruña.(3) Parroquia próxima á Arteijo , del partido judicial de

la Coruja.(4) Pertenece éste y Mellid al partido judicial de Arzúa,

provincia de la Coruña.(5) Parroquia del Ayuntamiento de Oleiros, provincia de

la Coruña.

tomo 11 11

Page 172: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

162 CANCIONERO

que 11c fixera de gracia

de lie dar con uns ruártelo 1?.

61. Vilaboa ten a sona,

Vilaboa a sona ten,

Vilaboa ten a sona

de comer e beber bcn.

02. Villalha, corral de vacas,

Yilanora , de cabritos,

Mohdoñedo, de embusteros,

¡qué tres pueblos tan bonitos! (*)

63. Viva M Medias '- viva as Medias

y os rapadnos solteiros;

as rapazas dioen elas

i viva a flor d'oa marifteirosl

6 l. | Que viral a senté d'o l.<"j<> WIque \i\a! a senté Lagnefia

I : l I m. ia dtí I. II.

i, .a la provini ¡a de Lo

I

Loaai de laa ínmi '.; rtido jad

imc.

Page 173: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 163

¡que viva a xente d'o Lago

que sabe roubar a leña!

65. Viva Lugo por que ten

unlia muralla famosa,

un consistorio bonito

y unha catredal bermosa.

66. Viva Lugo, viva Lugo,

as murallas (Varredor, U)

viva a mellor panadeira

que pon a-a plaza Mayor.

67. Viva Pravia , viva Pravia,

viva Pravia e Monserrate, ( 2 )

para cantar e bailar

vivan os de Santa Marta.

68. Xa ves ti si corrín térras

que estando en Santa Lucía

( i ) Murallas romanas bastante bien conservadas;por en-

cima de las mismas hay un bonito paseo alrededor de toda la

ciudad.

(2) Cerca de Vivero, provincia de Lugo.

Page 174: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

164 CANCIONERO

entrei por porta d'ábaiíBO

Balín por porta d'arriba. (*)

El número 1 fué obtenido en Sada, partido judicial de

Betanzos. El 2,3 y 49 en Elviña, próximo á la Corulla.

El 4 en Sarandones, ayuntamiento de Carral, partido ju-

dicial de la Corana, El 4, 5, 20 y 59 en Abegondo, par-

tido judicial de Betanzos. El 5 , 7 y L8 en Lugo. El 7,

14, 15, 16,29, 30, 32, 53, 54, 56 y 67 en Vivero (pa-

tria del renombrado Pastor Piaz i provincia de Lugo. El

9 , 12, 17,33,34,35,38,40,44, 56 y 60 en Elviña y

Burgo, partido judicial de la Corana. El 8, 15, '_'"', 26,

27, n , 43, "'1 y :»l' enCcrbo, provincia de Lugo. El •'.,

'.' y 13 en Iftáa y el Burgo, partido judicial de la Corana.

EÍ lv en Padrón. Kl 23 , 39 y 47 en Ares y Ferrol. El 22.

42 y 46, cu Bianjo y Bdiro, pueblecillos di' la muy bella

Ría de Arosa. Kl 31 , 36 y 50 en la Corulla. El 41 en

lñ;ís, partido judicial de la Coruña.

i ) Ambas puertas desaparecieron con el derribo de las

murallas que existían no hace muchos anos en la parte de tie-

rra de la ciudad de la Ccrufia.

Page 175: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GRACIOSAS

1. ¡Ai! salero de á peseta,

¡ai! salero de á real,

salero de vint'e un carto,

salero, salero, sal.

2. Alabado sea Dios,

que xa veu a barateza,

os bomes á catro cartos

as mulleres á peseta.

3. Alá riba, non sei donde,

encontréi non sei con quén;

á porta de, xa me esquence (*>

non me podo acordar ben.

( i ) Xa me esquence : ya se me olvida.

Page 176: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

1GG CAN'CIONERO

4. Algún día quixen Pepa,

ahora quero Marica

;

ahora quérot 'á ti,

;-arna con gusto non pica

!

A miña niuller e valla,

de valla non quer calar,

hei facer unha cancela

pra ccnal-a n-o lugar.

A niuller que capa Os honies

vive no campo de Nbya,

tidt 1 1omes, fiui (ahornes,

qu'ahí vos ven (c a capadora.

7. taque paso c non che falo

n<>n deixo di- te querer;

(i ) Ea k-iIIcro se dicc/iMÍ y /., I

'• También es frecuente

que i persona del ¡m] sus-

titm infinitivo a t.il costumbre debemoi atribuir que• llano se i algunos « >/ •;./.ir, niños, venir pronto,

influencia da la•

: pi mu |

i • ¿que-i ve yo ? •

Page 177: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 167

fágocli ' o, miña vidiña, (llagólo)

por no-n-o dar á entender.

8. A pasar po-la Marola (!)

púxenm'á aferrar ( 2 > o foque

e acordáronsem ' as papas

qu' están fervendo n-o pote.

9. A pedir vou un favor,

á pedir que ni ' han de dar,

escóitame, miña rosa,

que ¡che quero perguntar!

10. A perdis por antr'os toxos

de todas las herbas come;

o cariño d' unha moza

manten tres días á un horne.

11. A perdis anda n-o monte,

sempr'atopa que comer;

( i ) Peñasco ó islote entre las bahías de la Coruña y Ferrol

y á donde confluyen las aguas de la ría de Betanzos,produ-

ciendo continua marejada.

(2) Atar la velita delantera del barco.

Page 178: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

1G8 CANCIONERO

¡eu son o que nunca atopo

o que teño menester! (tengo)

12. A primara vez que volvas

non retías aquí á bater;

xa inc eheiran montañeses

xa me cheira o scu querer.

13. As barandifiafl d' a ponte

tremían verme pasar; (tiemblan)

¡non sei por qué trembao tanto!

[inda empezó box».' :í pasar!

14. A muta valla moi bm i ^ vMla

diaoll'ún (2) <iue si <> quería;

]•••-'•> iju'a vella entended

[ríase que se partía!

15. A virxe de Pastorisa

ten ímli.i galifla branca,

que osado lie botan millo

para de oomer e oanta.

(x) S le la palabra *m eo >, no1 i aatellanoi

(¿i neutra.

Page 179: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 169

16. Caláde, mozas solteiras,

caláde, non ( ]) teñas pena, (tengáis)

que vén un barco de mozos

á dous cartos a docena.

17. Camino de Santiago,

camino fuliadeiro; < 2 )

déronll'á meu hirmau ( 3 )

á beber por un sombreiro.

18. Cando o Antroido morreu (Carnaval)

leváron-o á enterrar,

botáronlle pouca térra

volvéu á resucitar.

19. Canto me clioscas ó torto U)

canto miras para min

;

váite d'ahí, demo mouro,

para tí non cbe nacín.

(i) Caláde y calávos son formas del imperativo, que signifi-

can callad.

Calávos se dice otras veces, y algunas caíanos; por ejemplo:« caíanos, que vai viv o xefe : ídevos ácasa. » En castellano debedecirse : callaos, idos á casa. Y por cierto que no se ha corregidodel todo la costumbre de algunos gallegos que al usar el im-perativo castellano dicen: esconderos, iros, etc.

(2) De muchas foliadas ó fiestas.

(3) Se dice hirmau y también hirmán.

(4) Chascas ó torto : guiñas mirando de reojo.

Page 180: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

170 CANCIONERO

20. Catorce botes d'o Seixo (D

pasaron h porta-nova (Ferrol)

en busca d'un gato negro

que foi morrerfi Marola.

21. Cobre, quen vende,

metal, estaño,

oaldeiroB retos,

potes furados.

22. Charuaelicuic pouca roupa,

¡ai a té» < ti u provi ¡(o! ( 2 )

¡teño menos que quitar

de imite cando medeitol (acuesto)

23. I >end ' a casa «le mea pai

vexo a oasa de meu sogro;

/tuch ' o ( 3 ) de ser, quiridina,

hnch ' o de ser sí non morro.

íi) Entre Puentedenme y Ferrol.

(2) Si la tienes, el pi vo.

lañóla forma intransitiva de algunoiluivalenl

lase: rías cariñosas del gallego ana l.i

tellana d ate Val, pu<1 Non ¡he hai, m< 11 ',,(/.../,•

;i< 11 laa 1No .' ha) , lujo mío ."" <•

Lio; U fui « "ti María, • defecto no corregido del todo en..1

Page 181: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 171

24. Dinme que non teño rentas

para manter a muller,

birbínenos d'o Pasaxe fl)

que coma cantos quixer.

25. E o riño eousa santa

que se da n-a cepa torta,

á uns priv-os d ' o sentido

y outros fociñan n-a porta.

26. Eu vin unba casa arder (yo vi)

un cegó estaba mirando,

un mudo cbamando xente,

un coxo ágoa carretando.

27. Funme por alí arriba,

volvín por aquí abaixo,

por ver d'unba rianxeira ( 2 )

o relocir d ' o refaixo.

28. Fun pol-a noite 6 muíño,

por ver a fariña branca,

( i ) Arenal situado á la entrada de la ría del Burgo, en la

bahía de la Coruña.(2) Rianxeiras: las de Rianjo, puerto de la ría de Arosa.

Page 182: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

172 CANCIONERO

qu'o que rompo de zapatos

tauíún o aforréi de mantas. (economicé)

12'.'. Fun unha noite u muíao

fixen un pouco de bolo

púxen-o no tremiñado ( J )

rillárunm' os ratos todo. ( 2 )

30, Heiche de contar un contó,

un contó d'unha navalla;

que, cu a perdía ¿berta

c logo a atopéi oerrada.

31. [ndoImi a Santiago

n-a jinnti de Sigüt ir" < 3 )

ch&meül'á un vello meu Bogro

;c salcumc verdadeirol

:;l'. M ni;! |">1 a mafia <•,,/,*

lici de tomar ohicolab

(temprano)

a íi i) iiin.i que c < so al malo.mi i los ratón I te < antar \ \<>-; numero* 34

• n 1. ij'- por mi .uiiií;.) el ilustre1

Lntiago, ''n 1

1

ra qae le ••;

Page 183: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 173

qu'estiven c'unha rapaza

e o corazón se me bate.

33. Marica, se teu pai quere,

Marica, teu pai querendo,

serei o teu ceruxano

d'o mal qu' estás padecendo.

34. Minina, se che pesóu

pol-os bicos que me deches, (*)

ti darásm' os que ch'eu dei,

eu, dareich ' os que me deche.

35. Miña nai ten unto vello

d' un cocho que ha de matar

tamén ten berzas n-a horta

d ' as coles qu ' ha de prantar.

36. Moitos me rondan a porta,

algún ( 2 ) me ha de querer,

( i )_Deches : la s final de las segundas personas del singular

trasciende indebidamente al castellano hablado por algunosgallegos

,que dicen, por ejemplo: comistes.

(2) Moitos, algún, artículos indeterminados.

Page 184: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

174 CANCIONERO

nadia < x > diga que non pode;

ú non pode, ha de poder!

37. N-a calle Real d'a Orofia

roubaron un cobertor;

iba dicindo o ladrón

ojallá ('2> lora miüor.

38. Nada me vale unlia rosa,

de nada serve (:3 ) un crawl;

¡algo lie tea ti que dar

tcu amigo Manuel!

Nena que b' estás p< iteanI

peinai

debaixo d'esa figneira,

dame par' acó un Ggoiflo

dmi 'o n o medio d' i eirá.

40. i!< ''-' - sin míralo,

rapaoei baiohe ben d '<'.

leu ben poooo

mohe mellor ai mullen

l nbre n<

, también lint.

Page 185: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 175

41. O can, o can,

e mail-a cadela,

roéull'as C 1 ) enágoas

a, seña Manoela.

42. O carro anda pol-o monte

e o arado po-la eirá,

o cainzo anda gradando (cañizo)

co-as vacas n-a tua leira. ( 2 )

43. O corazón d'unha pulga

si o souberan guisar

daba almorzó para catro,

merenda, cea e xantar.

44. O muíño treina, treina, ( 3 )

a auga mino treinar;

chégom'áti, quiridiña,

que conmigo lias de casar.

(i) Roéull'as en lugar de roéronll'as, por la tendencia delgallego á sustituir el plural por el singular.

(2 ) Pedazo de tierra dedicada ordinariamente al cultivo decereales.

(3) Treina. voz onomatopeica que recuerda el ruido de los

molinos del país.

Page 186: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

176 CANCIONERO

45. O pexegueiro frorece (durazno)

bota follas o desdén

:

estóu contigo, rapas,

mcntras outro non me ven.

46. O pantrigo U) sabe ben,

ten boa Borte quen-o come;

non c pra todol-os días

a«í m'o di o nicu bouie. -

•17. O piollo (*) c niaila pulga

andan no monte á cavar;

ti, earronohifio peqnefio,

v a i i levarll* o xantar.

48. O que non ten bou, nin carro, (bu>

nin arado nin muller;

non come cando t-'ii f'ainc

nin va¡ arar oando qner.

(i) El gallego tiene eaia vos oompuaita de dos sustantivos.o mcu komé mi marido,

(i) ( intiguamente en Palavea, con motivo da unos:io:. á quit DM llama': | por moto.

Page 187: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 177

49. Os rapaces de Tramar t 1 )

son poucos e requeiinados

;

valen á tres ichaviños

como os chicharros W dañados.

50. Para domingo que vén

hei d'arar a miña roza ( 3 )

regó abaixo, regó arriba: (*)

vente, branca; vólve, roxa.

51. Paséi po-la tua porta

botéi man á pechadura,

douní ' unha pulga unha couce

botoume n-a sepultura.

52. Paséi po-la tua porta

e vin qu' estabas facendo

as papas n-unha sartén

:

¡ésta é muller de gobernó !

(i) En Cerbo, provincia de Lugo.( 2 ) Chicharros ; jureles : peces.

(3) Roza : el terreno del cual se cortó la leña menor paradestinarlo después al cultivo.

(4) Regó arriba:= surco arriba.

TOMO II 12

Page 188: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

17^ CANCIONERO

53. Pola chaiuinea

vai unha gabiota,

e n-o bico leva

a chave d 'porta.

54. Pola mar abaixo

vai unha tixela fl )

clira ile chourizOS (lien:'

¡quón me dera n-ela!

."..".. Por moito que digas, digas,

mifia cufiadina nova,

por moito que «litras, digas,

lúa nai i- miña sogra.

56. Quén ohe dixo, «pirn che dizo

ipi 'eu lavaba el pé d*0 río;

.v» iea ' m ' oiehe cantarIoíate

)

i córrelo frío!

;Quón me dera on pan il á oartol

¡por Dioal m ' o «lea on m 'o venda,

!i Tixila: sartén, en Cerbo, provincia de i

i i adveí bio gall< I ino \ ai iaa

viene ( duda i

ten » ,/u ' :> ¡ ! ago que ii que

Page 189: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 179

que teño sete rapaces

citados á unha nierenda.

58. Quén me quer comprar que vendo

amores que xa olvidéi;

6 que me dea un real

vintecinco lie daréi.

59. Quén te me dera n-a hucha

co a chave n-a faltriqueira,

que t ' había de coller

como o rato n-a rateira. (ratonera)

60. ítebuldéi e rebuldéi

¡vou boa de rebuldar!

por causa d ' as rebuldainas

¡aquí non podo quedar i

(retozar)

61. Se canto son unha tola,

si non canto unha curuxa,

se me lavo son profana,

se non me lavo unha sucia.

(loca)

(lechuza)

62. — Señora Santa Ana,

déam ' un marido,

Page 190: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

180 CANCIONERO

qu ' este que teño

non dorme conmigo.

— Señora Santa Ana,

dígalle que mente,

que durmo con ola

e ela no-me senté.

63. Se ti viras o (in'eu vin í 1 )

fuxiras como eu fuxín

unha cabra c'unha roca (rueca)

. , , (espadín.un castrón c un .

.',

'vK'hn.

,-,4 Sirvir Reí, quiridifla,

sirvir u Reí é regalo;

¡non quero sirvir 8 I\ci

ii i ii <l'á pe nin d'á oábalol

(i) El gallego y 1 1 portagí mejanas del latín, care-

mpos com] i ! auxiliar v verbo <]ue se

i , la forma del simple para

;,ini difiCil á lOe bijOS del paiS la debida apli-

lititOS.

i. li.Mi.. no se pm

motivo ' I vin y el fuxín <I<-1

pU< .m .i vi y ktu qi

Page 191: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 181

65. Son de Laxe, son de Laxe

teño os amores en Corme (*)

o que ten amores lonxe

non sei como sonó dorrne.

66. Téñoche un paño n-a hucha

paño d'os catro colores,

d ' a espranza , d ' a vinganza,

d ' os celos , e d'os amores.

67. Teño gana de beber,

Manoel, tráim'a calaza (calabaza)

¡sonche d' esta condición!

¡bebendo, logo me pasa

!

68. Teño una lancha, unhas redes,

sardina ahondo n-o mar,

e unha nena moi garrida

¡pra qu'hei de traballar!

69. Tou, tou, para baixo

tou , tou para riba

,

(i) Laje y Corme, puertos de la costa N. de la Coruña,muy próximos entre si.

Page 192: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

1S2 CAN'CIONERO

ahí vai a casa

d'a tía María.

Tu. Un anillo doum-o Pedro,

outro anillo doum-o Xan;

¡vaya ó dono tanto anillo

como teño ahora na man !

71. una vdla fixo o caldo

antes de a 'ir par' a feúra

a presa con 'iu'<> fixo

meten n-el o babaqneira.

72. ( l) l'nha villa Be COméo

ato e medio de sardinas,

e todifia aoite andivo

quitando d'o dd espinas.

:.;. I'ulia villa se comen

uto é medio de tomafc

c todifia a aoite andivo

i on á disp

(,) i. aoqna lub doasiguk d

Page 193: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 183

74. Un mozo chamoume rosa,

e Rosa é a hirmá C 1 ) miña:

nada teño eu que ver

con que me chamen ítosiña.

75. Un solteiro me persigue,

un viudo me ven buscar;

¡todo ch'é (ai, ( 2 )miña filia,

non debes de reparar

!

76. Un torto e un xorobado

pv.xéronse á disputar,

si tina ou non unba cosa

si tina gracia n-o andar.

Los números 1, 12, 20, 23, 66, 73, 74 y 75 fueron ob-

tenidos en la Corona. El 2, 3, 68 y 70 en varios puntosde los partidos judiciales de la Coruña y Betanzos. Los

( i ) Hirmá = El masculino es hirmau ó hirmá», según los sub-dialectos, y para formar el femenino pierde la última letra,

pero queda la a final muy abierta. Si siguiese la marcha de losfemeninos castellanos debiera decir hirmana, pero se sincopóen hirmáa, y después, en virtud de una contracción, quedóh irmíi.

Hemos dicho en el primer tomo la tendencia del dialectogallego á elidir la n entre dos vocales. Algo parecido nos pre-senta el Griego en los comparativos en wv y en la frecuentecontracción de las dos -x-x.

(2) El un está usado aqui como neutro.

Page 194: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

184 CANCIONERO

4. 5, 7, 9, 11, 13, 19, 32, 36, 44, 50 y 64 en Abegondoy Aranga, del partido judicial tic Batanaos. El cu San-tiago de Compostela. El s en el Seijo, partido judicial

de Pnentedenme. Loa 14, 15, :¡7, 47 y .">! cu Palavea,

partido judicial de la Corona. El 17 en Sigrás, partido

judicial de la Corona. El 18, 4'.', 52, 54, 57, 61, 62 y63 cu Cerbo, provincia de Logo. Kl 20 y 24 cu Olei-

roa, partido judicial de la Corona. El 21 en San .luán de

Lubre, partido judicial de Betanxos. Kl i'l, 48 y 60 enSan Pedio di- ¡ios, partido judicial de la Corona, Kl -.')

en Padrón, provincia de la Corona. El 26 en Elvifia, par-

tido judicial de la Corona. El 28, 34 y t."> en Laje, Ayun-tamiento de la provincia de la Corona. MI 30, H y 35 envarios puntos del partido judicial de la Corona y en San-tiago de Compostela. Kl •". l, •">•"> y 59 en varios puntos del

partido judicial de la Corana. Kl 45 en Vivero, provin-

cia de LogO. J )

( i ) La repetición de los números de algunos cantares alindicar los puntos en que fueron obtenidos, es intencionaly obedece ú la duplicidad de sus orig>

Page 195: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

INFANTILES

1. — Bexato, bexato (D

¿qué levas 11-0 papo?

— Leite callado. ( 2 )

—¿Quén ch'o callou?

—A filia d'o reí.

— Cala, cala,

que eu 11'o diréi.

2. Cocheguiñas, ( 3 )

cocbeguiñas

,

abre a man e solta a outra;

coclieguiüas

,

(i ) Bexato : unas veces se aplica este nombre al cernícalo yotras al milano.

( 2 ) Leite callado: leche cuajada. La leche, en el dialecto, estáen género masculino.

(3) Cocheguiñas: cosquillitas, diminutivo áe cochegas , cos-quillas. •

Page 196: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

186 CANCIONERO

coeheguiñas

,

pague <iuon che toque a roupa. (*)

3. Estando o lobo n-o seu padronclo

cantando á gastóla,

veu por alí un asno vello

cargado de berberecho

— fióme Babio ¿d'ónde v<

con tanta paternidá?

— Son cartuchcro d'o reí

aquí teño a cartuchá.

— Para Béres cartnohero

non che vexn habilidá;

col 'a- orellaa monas

á oso de bestulá.

— ¡Colleuui' entre corno e oorno

c tiroume en terrulál

1. — Farruco:

¿na mi tai rt

oanta o eucof luolillo)

— Otate 'i'"' """ oaate.

nal (ogo i'- l' > .mi t-.

1 1 ) | díaos, en i

la palma il<- la m

Page 197: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 187

5. —Maza rico, C 1 ) pico, pico,

¿quén che dou tamaño pico ? (2 )

— Douin' o Dios por nieus traballos

para picar os carballos;

(robles)

eu piquéi e repiquéi

cén graíñas atopéi

e levéinas 6 muíüo

o muíüo á moer

os ratiüos á roer

agarréi un po-lo rabo

e levéino 6 mercado.

— Homiüo, ¿canto me da

vusté por este cabalo?

—Unha muía e un cabalo.

6. Xan d' Outeiro ten un can

que lie chaman capitán,

tamén ten unha cadela (perra

)

que lie chaman Micaela,

tamén ten un boi

que lie chaman Turroi, ( 3 )

(i ) Chorlito, ave acuática zancuda de los longirrostros, za-

rapito real.

( 2 ) Alude al pico largo y cilindrico en toda su extensión.

( 3 ) De turrar ó topar con las astas : turrar se usa con másfrecuencia en la acepción de tirar por algo.

Page 198: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

188 CANCIONERO

tanién ton un galo

que 11c chaman Santiago,

tamén ten un gato

que lie chaman escribano, í 1 )

tamén ten unlia galiña

que lie chaman Mariquiña.

tanién ten unha ovclla

que lie chaman cotorella.

El número 1 fué obtenido en varios puntos de loa

partidos judiciales déla Gorufuv Kl 2 en Palavea, aldea

i Beis Idlómetros de la Corana, Kl 3 en Cerbo. El 4 y fi

en Vivero.

( i ) En gallego es más común decir tsquirbtmo, porque l.i (

colocada en castellano entre ana consonante muda y una vo-cal , aparece en el dialecto después de la segunda.

Page 199: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

INTERESES

1. Eu ben (!) iba á Portugal

paseando po-la mar

;

¡se non fora o diñeiriño

qu ' o meu Luis vai ganar

!

2. Mala morte mate os mozos

que queren moita fertuna:

vacas e bois e ferrados (bueyes)

¡ e y-eles , cousa ningunha !

3. Si por probé me desprecias,

afórcate c'os teus bes (bienes)

co'as miñas máiis < 2) ganaréi

máis diñeiro qu ' o que tés.

( i ) Explicadas quedan las varias aplicaciones de la pala-bra ben.

(2) Se dice maus y más.

Page 200: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

190 CANXIONERO

4. Terche (*) pouoo non conven,

tampouco conven tér inoito;

pro compre por eso ter

¡sea moito, sea pouco!

El número 1 fué obtenido en San Julián de Piñeiro,

Ayuntamiento de Chapa, provincia de Pontevedra. El 2

en Mosteirón, parroquia del Ayuntamiento de Oleiros,

partido judicial de la Corona. El 3 as San Salvador de

, Ayuntamiento de Canibre, en el partido judi-

cial de la Corana.

(i) La silaba che es enclítica muy común en el dialecto;conven ter: conviene tener.

Page 201: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

JURAMENTO

1. A palabra que che dei

n-o campo d'o Esprítusanto d)

puxen á Dios por testigo

e rnai-lo divino santo.

Fué obtenido en Abegondo, partido judicial de Be-

tanzos.

( i ) En la parroquia de Soñeiro, partido judicial de Betan-zos, provincia de la Coruña.

Page 202: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

MALDICIONES

J. ludo pola calle abaixo

esourrín n-unha coroixa

¡que fe veza ugurripado C 1 )

o que n-o oamifio :i deizal

2. Mala mOrte mate us limius

os d'a chaqueta enoarnada ,

que t'• r < «ii a perdición

¡\ 'u rapaoifiaa de España.

3. Mala reata •- barredeira

í po-lo l'"ii ' i varón,

vena por t'"l" loa bornea

por cantos o o mondo ion.

1 nombre de aquí

Page 203: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 193

N'a camisa teño pulgas

n-o xibón teño piollos,

[e téñénme moita invidia

!

¡inda lies cayan os olios

!

(!) Namoreime d'un espino

e o vento levoum'a fror,

¡mal haya quen se namora

para vivir con delor.

Pola tua porta pasa

Page 204: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

MAYO (1) (ed

«Cantarán o Mayo

e niais ben cantado». ( a )

1. Awjuelt's somos,

del cielo venimos,

bul.su traemos,

dinero pedimos.

(i

) Kl Mayo se viste completamente de hinojo, incluso la

, Llevando en la cabeza una corona de flores. En la Co-ruña empuñaba hace pocos años una cruz guarnecida de fl

y de hinojo y, ti vestido, Begün queda indicado Varían loa can-i in la | iblai ion

Qtacion 6 personificación del i

masculina en < ¡alicia . cuando en otros puntosaun del Mediodía de l'iaiu i.i SOS una M.i\.i y DO

un ¡i

(¿¡ Recuerda [ne, en Santiago, no hace muchosque al i amínar n petia el con. de mu-

llas, también lo bal la en al punto en tjue se paraban a

que le siguen Kl .v manéela en pie)doblando el cua freí oencia, como quien h.i> e salu

leí canto Bl coro no cesaba de andar alredi

otro < copaba el Mayo . éste caoi. muí bachee la coreaban

en igual t' oo

Page 205: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 195

2. Angueles somos,

del cielo bagamos, C-)

bulsa ( 2 ) traemos

dinero buscamos.

3. Déano-las mayas, ( 3 )

señora María;

déano-las mayas

qu' están bailando n-a criba.

4. Ehí ven o Mayo

po las Bodas ( 4 ) abaixo,

ehí ven o Mayo

de roubar un refaixo.

5. Ebí ven o Mayo

po-las Rodas arriba,

ebí ven o Mayo

de roubar unba mantilla.

( i ) El colector no pretende corregir ciertas palabras y ra-

rezas gramaticales, sino copiar con la fidelidad posible los

cantos populares. Las tendencias en la pronunciación consti-

tuyen también asunto de estudio para el filólogo.

(2) Se respeta la adulteración de las dos coplas por vía

de muestra.

(3) Castañas pilongas ó curadas.

(4) Calle de las Ruedas en Santiago. Todas las demás re-

ferencias son á dicha ciudad.

Page 206: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

196 CANCIONERO

6. Ehí ven o Mayo

po-la Porta Faxeira; (D

ehí ven o Mayo

de roubar unha monteira.

7. Ehí ven o Mayo

po-la Porta d'o Camino;

ehí ven o Mayo

bebend' un vaso de vino.

8. Eu pidinll'o Mayo

á un señorito,

no-mc tuvo que dar

senón a cabeza d ' un pito.

9. Ha p¡dmH*o liáyo

á un caballero,

¡mucho d li¡ ]''<inta

y poco al ilincro!

( i ) Punta Fa; i |)iK rt.i y la del Camina do OM liaM.i

pía rigniente, han d l<> mismo qaa Eh mura-

roo antiguamente k Saní t< la

Maaaraoa. sin

1 1 nombre aplicado á las callaa qaa teraJ

ID 80 la I iba indicadas.

Page 207: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 197

10. Eu pidinll'oMayo

a unha señorita,

non me tuvo que dar

sinón a faldra d'a camisa.

11. Eu pidinll'o Mayo

á un capitán,

non me tuvo que dar

mais qu'a cabeza d'un can.

12. Eu pidinll'o Mayo

á un coronel

,

non me tuvo que dar

• mais qu ' un pucheiro de mel.

13. Eu pidinll'o Mayo

á unha costureira,

non me tuvo que dar

senón deitarme con ela. (acostarme)

14. Quén me dera unha laranxa

c por dentro un pouco alio (ajo)

para quitar una monxa

d'o convento de San Payo. C 1 )

( i ) Convento de San Pelayo de Antealtares, cuya comuni-dad es de monjas benedictinas.

Page 208: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

198 CANCIONERO

15. Quén me dera una laranxa

e por dentro un pouco anís

para quitar unha monxa

d'o convento de Belvis. (*>

16. Perdonen ustedes, señores,

polo Mayo mal cantado,

que coméu caldo de uvas

e quedúu acatarrado.

(i) Continúa con el carácter de convento destinado á

religiosas dominicas.

Page 209: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

MENTIRAS

1. A cadela pon os ovos,

a galiña vai ladrar,

o forneiro está parido

e a rnuller vai traballar.

2. Héiche de contar un contó,

un contó de mil mentiras

,

po-lo mar andan as lebres

e po-lo monte as angulas. (anguilas)

3. N-as alforzas vai o vino,

n-as cabazas vai o pan, ( calabazas )

levan zapatos de liño

e medias de cordobán.

Estos tres cantares fueron obtenidos en la Coruña.

Page 210: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

MUINEIRAS

1. Acola riba— n' aquel* montaña

rapan o cu— con unha fouzaña í 1 )

ala vou eu ( 2 )— que me rapen o meu.

2. Acola arriba— n'aquelas -pena* (peñas)

hai un galo— con tres polas negras:

o galo canta— a galifia berra

e hastra os pitos— van á estar en guerra.

Acola arriba— naquclas pea

hai un galo— con tres polas negras:

alo canta— a galiíia chora

po-loi polifios < 3 )— que dunniron fora.

i ) /• i. -i7i i guadaña, derivado \\c. fouce : hoz.(

i )i: guadaña, derivado

(2 ) ¡' allá voy yo.

(3) PoJos polikoi : por los pollitos

Page 211: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 201

4. Aid'o Alio, aid'oAllo, (i)

¡ai d 'o alio !

¡ai d ' a cebóla

!

¡ai do Alio! ¡ai d'o Alio!

¡nunca ch'eu d'o Alio fora!

5. A muiñcira

é media meiga ( 2 >

o muiñeiro— émeigo enteiro

e o séu criado— ladrón aprobado

que me roubóu

d'a fariña un ferrado:

¡ai! xuro á Dios— qu'ha d'baber camorra

se no-me volven— a fariña toda.

6. Aquela vella— co-a que eu dormo

nin ten tripas— nin ten bandullo ( 3 )

nin ten faldra— n-a camisa,

¡ai! non me podo— ter co-a risa.

(i) Alio, nombre de una parroquia: su significado es ajo;

y, como puede observarse, se hace juego aquí con el equívoco.

(2 ) Media meiga : medio bruja. Común es en gallego que al-

gunos adverbios tomen el género femenino como en el caso an-terior ó en «urina pouca d'augua», y aun suele decirse unpouco vino.

Estas formas influyen en el lenguaje castellano de los gallegoshasta el extremo de que oigamos decir: una poca agua, unapoca tela, un poco vino ó tal vez una poca lluvia. Es de desearque acabe de desaparecer este provincialismo, sustituyéndolecon frases como las siguientes : un poco de agua, un poco detela, un poco de vino.

(3) Bandullo: la tripa mayor y más gruesa.

Page 212: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

202 CAN'CIONERO

Aquela vclla— porque era vella

quer que lie fagan— a cama de podra,

á cabcceira— un can polo rabo

cando recorda— bótase un trago.

8. Aquella vclla— que vai polo prado

un clavo leva— n-o sen cú chantado; (*>

aquela vclla— que vai podo agre < 2 )

bótall'un taco— no cu que non c...

9. (3) Arriba ponías— arriba patas,

(pie a'este mundo— non hai sinón trampas;

¡ai! mena petaos—

(

4) ¡ai! meas peas,

si non fondee vos— oomianm'os cas.

10. Oaadiohem' en— portndar regalada,

trazas lie 76X0—d' andar oomo andaba.

!i) ChtHitáo

:

clavado.¿ Agrá campo.j Esta nuiTuira, conocida con el nombre de la Ra/ant, es

inal de un cuento en qne aparece na bomb ertandora tenerle guardadas debajo de un o bat-

irá el <¡i.i siguiente. En ni logar pnao dole • se lili ó la n irra i

(4) /Vi;/",i

.muquc no en <•! sentido diminutivo,proj 1

1:1 i < 11 m o .1 , muy usual eniali 1 to

Page 213: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 203

11. Cegó casado— oon nena bonita,

o susto d'o corpo—non se lie quita.

12. ¡ Cliámasm ' amigo— e meu quiridiño !

¡eu entrenientres U)—vou pagando o vino!

13. Ela quer que lie freguen os pratos,

ela quer que-11'os ponan ben brancos,

¡ai, ai, ai! ( 2 ) que demo de vella (demonio)

¡ai, ai, ai! qué contos me ten,

que dempóis que lie fregan os pratos (después)

quer que lie freguen tamén a sartén.

Ela quer que lie faga a camisa,

ela quer que 11' a pona ben lisa,

¡ai, ai, ai! que demo de vélla,

¡ai, ai, ai! qué contos me ten.

que dempóis que lie fan a camisa

quer que 11' a vistan o lombo tamén.

Ela quer que lie fagan a cama,

ela quer que 11' a ponan ben llana

;

¡ai, ai, ai! que demo de vélla

¡ai, ai, ai! qué contos me ten,

que dempóis que lie fagan a cama

(i) Entremaitres : entretanto.

(2) No usamos la y en la interjección ¡ai! porque en el

plural es ais.

Page 214: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

204 CANCIONERO

quer que a boten n-ela tanién.

Ela quer que lie frcguen as cuneas (tazas)

ela quer que ll'as pofian ben xuutas,

¡ai, ai, ai! que denio de vclla

¡ai, ai, ai! qué inangolotcira,

que deinpóis que 11c fiegan as cuneas

quer que lie frcguen a cbicolateira.

14. Eu namorcinie d'as tuas pernafl

e d'o teu polidifio andar,

enguedellcini'c enguedelleime ( J )

nunca me poiden desengaedeQar.

Tou, tou, virall'o refaiaeo

qu'o d' arrihn para abttixo;

tou, tou, virall'a mantilla

co a" abai.ro para riba, W

15. Eu son un vello espotreado

c'unha ZOTOba que pesa un ferrado,

¡xíh! cómo ahoye I ¡ail oómo tn>na!

¡cómo se molla a mifia x<>ro}>a!

(i) JíngucdcUeimc l><> os formado del sustantivo^K/-deja ó gutddlii, si bien iiulira a]p> má i.usíni una

• lienLa primara < igual i otra ana Bgara ao al

primi-r tono.

Page 215: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 205

16. Fun á Marica—que me escoitara,

doume Marica— co'-o cú n-a cara;

jhaiche galas— que che teñen fortuna!

¡e haiche galas— que non teñen ningunha!

17. Fun o muíño

d'o meu compadre,

fun po-lo vento

vin (*> por lo aire;

¡esta é cousa— de encantamento

ir po-lo aire— e vir po-lo vento.

18. Gracias á Dios— que hoxe cocemos

setes petadas— e nove debemos;

gracias á Dios— y as nosas labores

as nosas barrigas— parecen tambores.

19. Has de cantar— á veira d!

o río

6 son d'as oliñas— de campo frorido,

as de cantar— á veira d'o mar

o son d'as oliñas— que soben evan;

(i) Fácil es confundir el verbo vin, vi, con el verbo vin,

vine. El verbo venir tiene igual forma para la primera perso-na del plural del presente de indicativo que para la del preté-rito perfecto, si bien para ésta tiene además vihemos. Tal vezá dicha circunstancia sea debido que algunos gallegos no dis-

tingan siempre venimos y vinimos.

Page 216: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

206 CANXIONERO

has de cantar— á vcira d'a fonte

que ch'hci de dar peros— cocidos n'o pote;

¡ai! has de cantar— minina solteira

¡ai! as de cantar— ala na ribeira.

20. Indo eu— pol-a vila de Caldas

un vilardeiro— pieónme n-as faldas;

¡valla o denio!— tal picardía

como na vila— de Caldas habla.

21. Isca (!) d'ahí— galifia maldita,

ísca d'ahí— non me matc-1 -a pita;

a «I 'ahí— galifia ladrona,

boa d'ahí— non me mate-l-a*pola,

Ohascarraschás - mifiae polaa oegras,

ohaaoarraseháfl— mifiae polifij -.

l'lv Bfanoelifio— foí o \ ¡fio,

rompen o m rro n o «:t min. (jarro

mal po 1" ierro mal po 1" \ ¡fio,

mal po 1" <-1 1 - do Manoolifto.

; . gallinai ú otro .ini-

mal ico. Chut' para llamar

Page 217: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 207

23. Mingueletifio— inatóu a niuller,

púxo-a en cuartos— e fói-n-a cocer (*)

á xente que pasa— oléunll'á touciño ( 2 )

¡éch' a niuller de Mingueletiño

!

24. Miña comadre— de lonxe e de preto ( 3 )

chagüese acá—botaremos un neto. ( 4 )

25. Miña nai—deixoume n-o monte

e meu pai— fóim'a buscar,

vént' acá— miña recoronquiña

que te quero— recoroncar.

26. O pasar a barca— díxom'o patrón

«pobre señorita— de mi corazón,»

logo d' escóltalo ( 5 )— tanto me rin

que 6 patronciño—nunca mais o vin.

(i) Fói-n-a cocer: la fué á cocer.

(2) Oleull'a touciño: olióle á tocino.

(3) Preto: adverbio de lugar y tiempo; tiene analogía conlas palabras francesas /m=cerca; /^í= pronto.

(4) Neto: cuartillo de vino.

(5) Logo d'escoitalo: luego que lo escuché. A veces en galle-

go únese el logo con dempois, y no falta quien le traduzca encastellano luego después

,provincialismo disculpable sólo en

personas poco cultas.

Page 218: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

806 CANXIONERO

27. Panadeiriña— d' aquesta ribcira

de dia moe— de noitc peneira;

¡válgate Xuncras!— o estilo d'a térra

de peneirar pola noite sin vela.

28. Quén che inandóu cantar, ineu frade,

qucn che mandóu cantar que che pague.

29. Qutírenme mal as miñas comadres

porque lies digo eu as verdades.

30. San Benitiño de Coba de Lobo

hci d'ir ala, miña nai, tá non morro.

31. San Miguclifio d'u uva-; maduras,

¡ai qu<í tarde ves! ¡ai qtX¿ DOUOO dura.-!

32. San BilrettiiDo d'u perniflafl tot(

abogatlifin «las nanai de Porta*,

Tanto baib'i m a ama <1'<> <ura,

tanto baili i'i

1 "' ""' don cal. mura;

tanto bailé! , nunca tanto bailara,

tanto bailái, qne ni.- ommoricara.

Page 219: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 209

Tou, tou, vlraWo refaloso (vuélvele)

c o á" arriba para baixo,

tou, tou, vírall'a mantilla

c'o d' abaixo para riba.

34. Tanto anduvo (D Perucho tras ruin

tanto anduvo que lie pronietín

:

cala, Perucho, que ch'hei de dar

unha peruchada que ch'ha de amargar.

Tou, tou, viralUo refaixo, etc.

35. Toca, gueiteiro, c'o derno t'afogue

m... n-a gaita forricá n-os foles. ( 2 )

3f>. Toda muller que non sabe a doutrina

culpa é d'o home que non ll'a insiña;

para que aprenda logo a doutrina,

pau de carballo e dándoll'a.iwt. (3) (aprisa)

(i) Otros dicen andivo.

(2) Forrica n-os foles: diarrea en los fuelles.

(3) Axiha se dice en las comarcas citadas en esta colec-

ción;pero en otros distritos se dice aixiña ó eixiña, en virtud

de la afinidad que, en todo idioma tiene, para la vocalización,la a con la e: Asi se explica el que se diga indistintamente an-troido y entroido, aixada y eixada.

TOMO II 14

Page 220: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

210 CAN'CIONERO

37. Todos nie Babeo raga qu'eu bebo

I>ero non saben a Bede que eu teño.

Tres Taras ten a miña saya nova,

tres varas ten e non me fai roda:

tres varas ten e tres varas tina (tenía)

tres varas ten e non me freía.

:;'.'. Véndem'os bois e véndenlo carro

c n-0 me vendas o 0011 que me amaño;

<• bí na 'o rendes e si na 'o empeñas

¡i mifla casa non quero que venas;

e -i mu rendes , por un pouquiflo

véndem 'o logo o' nn vaso de vino.

•lo. Vólve, Xuana, vólve, Xuana,

qu'has d' atojar india b<»a castaña ;

vólve, minina , vólvel ' ;í vir

moito n o sonto habernos de rir.

Bl número i ftxé obtenido en varios puntos de losi

tidoa judicialen de la Corana, Batanaos, Puentedeume y

6 VA - en Vivero, provincia de Lugo, y <•" An i,

partido judicial de Puentedeume. Bl 8, 19 y 20 «•<! \¡

vero, provincia de Lugo, Bl B en Rivadeo di- la dicha

Page 221: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 211

provincia. El 7, 17 y 18 en varios puntos de los partidos

judiciales de la Coruña y Betanzos. El 10, 11, 12, 13,

25, 26 y 27 en la Coruña. El 16 en Santiago. El 20, 23,

39 y 40 en la Coruña y Oleiros, partido judicial de la

Coruña. El 21 y 22 en varios puntos de los partidos ju-

diciales de la Coruña y Puentedeume. El 23 en Palavea,

partido judicial de la Coruña. El 27, 30 y 31 en Abe-gondo, partido judicial de Betanzos. El 33 en varios pun-

tos del partido judicial de la Coruña. El 35 en la Coru-

ña y en San Pedro de Nos de dicho partido judicial. El36 y 37 en la Coruña y parroquia de Elviña del mismopartido judicial. El 38 en Ares, partido judicial de Puen-

tedeume.

Page 222: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

MURMURACIÓN

1. Anduvcchcs uiarmurando

por unlia parta c por outra;

inda non caín no chan t 1 )

|

pura niolláiseni ' a roupa!

2. As lefiorai na visita

non fan sinún inarunilar;

que o tafien de ooatume

ten ( 2 > podólo remediar.

3. rlaa que dm mamulla

que mire pr'a toa eaaa

;

Oaado O mina rutina

a d'tla ipu-ima ipt 'ahra-a.

(i) Non ca'in, n-o chiln : no hr

tntn' i i.i forn tell ma del;

limpia i

(2) So ilicc sen y sin.

Page 223: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 213

•í Marmúla, marmulador,

ruarinúla de min e d'outro;

xa tes un canto (*) n-o inferno

para descansar un pouco.

5. Non penséi qu ' a silva verde (zarzal)

estando n-o río secase;,

non creín qu' a tua lengua

tanto de min marmulase.

El número 1 fué obtenido en Cerbo, provincia de

Lugo. El 2 y 3 en la Coruña. El 4 en Abegondo, parti-

do judicial de Betanzos. El 5 en Santiago del Burgo, par-

tido judicial de la Coruña.

( i ) Asiento natural de piedra.

Page 224: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

NOMBRES DE PERSONAS

1. Agora quero Marica,

algún tenipo quixen Pepa;

agora xa vou Babendo

ond'o zapato me apreta. <*)

-. Esta calle a pasean

un galán con nove dama-,

tres Antonas, tres Marica!

c tamÓD tres Xulianas.

3. Mina nai ten tres Xuana-

,

en tantán bou Xnanifia¡

¡don á li i: i Snanaj

mo mina madre tifia!

Kl número i (ai obtenido on Ábegondo, partido ju

oía] de la Corana. ESl2enAre8| partido judicial de Puen"El 3 en la < 'ornfta.

(i

) i tro< .iiu.tr q .

til'

. oot&bk coalqapaís lo hubi ¡o.

Page 225: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

OFICIOS (1)

1. A muller d'o arrieiro

non ten faldra n-a camisa,

cando o arrieiro vena

hall 'a de poner postiza.

2. A vida d'o arrieiro

non hai vida como ela,

¡ carne cruda no-n-a come !

¡auga fría no-n-a bebe

!

3. O cantar d'os arrieiros

h un eantariño guapo,

ten unba volta n-o medio

c arre , macho,para dicir ¡

\ arre , fuco.

( i ) La sección de Oficios no se sujeta al orden alfabéticoinicial del cantar, sino al de los oficios según su denominacióncastellana, y, dentro de cada uno de éstos, al orden alfabéticode la letra inicial de cada copla.

Page 226: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

216 CANCIONERO

4. A] rcndín á barbeiriño,

aprendín, non me pcsóu;

mándenme chamar as nenas,

mándenme chamar c vou.

5. Cento cincuenta navios

saliron de Barcelona

cargadiños de barbeiros;

l van afeitar unha mona).

f>. Barqysirot de Vilanova ( J )

¿qué* vento queros levar?

— Po-la manan vmtoÁ Ha; ( ->

a tarde vento d'o mar.

7. ( 'anteirot de Pontevedra,

donde cstadcs hcn vos vedes, ( 3 )

]nir vinha nena bonita

foraitef (*) sctr paredes.

!i

)

• Vil] mu< va, > d la ri i de Aróse.

2) Viento hacia la i'

: reposición

; i

• ' 1 :i os haUt'iis.

agnji i

Page 227: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO

8. Cantaros de Pontevedra,

¡malos diaños para eles

!

por unha nena bonita

furaron sete paredes.

9. Canteiros de Pontevedra

pican a pcdra miúda,

pican n-a muller allea

:

outros He pican n-a sua.

10. En palabras de canteiros,

rapazas , non vos fiedes

;

collen os pieos e marchan,

rapazas, ¿qué lies queredes?

11. Os canteiros vanse , vanse,

para Santa Liberata;

levan os petos ben cbeos (D

de rnonediñas de prata.

12. Os canteiros vanse , vanse,

vanse pasado mañán

;

217

( i ) Os petos ben cieos: los bolsillos (bien) llenos. Queda ex-

plicado los diversos usos de la palabra ben en gallego.

Page 228: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

218 CANCIONERO

levan a sardina podre

pan compangar U) o pan.

13. Podas calles de Madrí

vai unha muller borrando:

quén inc compra caracoles,

que se me van acabando. (2 )

14. rpinUiro, fáun* un bao (hazme)

que me quero sentar n-él;

.-i sale oozo d' un pe

<... en tt c nhiis )i-< l. (3)

l •").< ) prímeiro amor que tena

ha de ser d'un carpitUt iro

paia qne me Baga un banco

que estóu sentada d 'o suelo.

(i) t r con el pon. Lo qne se acompa-ña ¡ tfango.

Ti,í- algUIl ' itmll.inni-ii-

te ti'i \ ni

juiv.ilrr,; i «> al

.

Page 229: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 219

16. A vida d'o carreteiro

non hai vida como ela;

á diario comer ben,

e o domingo n-a taberna.

17. A vida d'o carreteiro

é uiiha vida moi penada;

nin vai o domingo á misa

nin dorme n-a sua cama.

1 8

.

Aldea de Miodelo ( 1 )

de lonxe parece vila

;

si non fora que m ' amóla

o cesteiro d'alá riba.

19. Unba vella se c...

á xunt'á ( 2 ) unba eortaduría,

e díxoll'ó cortador (tablajero)

pésem ' esa media libra.

( i ) Partido judicial de Betanzos. En dicho partido existenvarios industriales de cestas hechas con madera de castaño.Algunos agricultores tienen plantados brabíidigos con planto-nes de madera tierna para dicho uso y para arcos de tonelería.

(2) A xunta, cerca de. En gallego se emplea no sólo en el

sentido de proximidad ó cerca de, sino también expresando la

acción de aproximarse; por eso se dice: vou ¿1 xunta de meu tío.

En castellano jamás deberá traducirse: á junto ni á junta mitío, como alguna vez dice la gente vulgar cuando quiere expre-sarse en castellano.

Page 230: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

220 CANCIONERO

20. A aguililla vai cosendo

e o dedal vaina .-¡guindo;

así fai a boa nena

que d'o amor se vai rindo.

21. Costureiriña bonita,

dime donde tes o niño;

— n'un carballo d'a Diana

n-o ruáis alto oarballifio.

22. Costurgiriña bonita,

dónde deixas os melindros;

— déixoos na hucha gardados

para traer 6s domingos.

23. Custiiirira no-n-a quero,

si m 'a dan orellome ^> d'ela;

oanto ragamondo hai

dormo d ' a (.-ama oon ala.

2 1. Costar, ir, i B0 D I qOOrO,

ni'a dan OQréllOXnt d' olí

¡

(i) Crilhnu: me querello 6 quejo I [goal

I primer ton i

Page 231: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 221

anda deitando consigo

canto pillo ten a térra.

25. Costureira no-n-a quero,

si m ' a dan voum ' a xusticia

;

anda deitando consigo

canto pillo ten Galicia,

26. Costureira no-n-a quero,

tecelana xa m ' a dan

;

a filia d ' un labrador

sabe traballar o pan.

27. Indo por Oseiro í 1) arriba

todos eran á mirar ;( 2 )

«aquí non van costureiras

nin paño para cortar».

28. Mala xesta barredeira

vena po-las costureiras;

comen as amoras todas (moras)

e os gomos d' as silveiras. ( 3 >

(i) San Tirso de Oseiro, partido judicial de la Coruña.(2) Todos eran á mirar: frase propia del dialecto.

(3) Yemas ó brotes de los zarzales.

Page 232: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

222 CANX10NER0

29. O amor d'a costurara

era papel e mollouse;

agora, costiuririña

,

o teu aiuor acabouae.

30. O primer amor que tuven,

miña nai, miña naffia,

o primer amor que tuvenW

foi d'unha costun-iriña.

31. Santa Hita franciscana

; hiniKÍn <lc San Francisco;

cnsturririrm á % CeO < 2 )

failTaa ,:1! oamiaaa a Cristo.

:;•_». | Si ti ñraa " qu'en vinl

domingo, viudo d'a misa,

vintecinco cottnirwHu

coaendo d unha oamiaa.

33. T, ite ti por boa non

, por boa i ituri ¿na,

1 1

)

(i) i> i

i .i .. .

Page 233: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 223

«¿d'os cornos que ten a luna,

farásme ti t 1 ) unlia monteira?»

34. Vállame Dios ¡ai de ruin!

qu'as probes d'as cigarreras

non ganan para zapatos,

¡por eso andan de chinelas

!

35. N ' a miña vida tal vin

n-a feira de Monterroso

:

vintecinco escribanos

d ' a cabalo d ' un raposo.

36. Aquí, nenas, aquí todas,

vind ' acó ó pe de min

,

somos fillos d'o ferreiro

tocarémol-o barquín. (fuelle)

37. Fun en casa d'o ferreiro

á ojiar o meu puñal (afilar)

porque din qu ' ha d ' haber sangre

aquí no camino real.

( i ) Indicado queda ya que el ti, equivalente al pronom-bre tú castellano , no necesita acento.

Page 234: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

224 CANCIONERO

38. Na porta d'o ferreiriño

teño d'ir á (!) descansar

porque me gusta o oir

os martelos á petar. (golpear)

39. Non me case, miña nai,

con ferreiriño d'as forxas;

que quéiman m 'as cliunnnuscas ( 2 )

miña carina de rosas.

I". Non te cases con ferreteo

que ten moito que lavar;

cásate con mariñeiro

(|iic ven layado <1 'O mar.

4 1. Non te oases don l'err, iro

que te queíman as chamuscas ( 3);

(i:

,V-<i porta i'o d'ir ¿i : en /./ puerta del he-rrero tengo de ir i El verbo ir, galli eco algunas difi-i nltadea al tradu u llano, • vou ¡u ' inda

m$no$; meu i. \ no falta quientraduzca la ultima frase i Mi tío vamM feria Sabido ea quel-i !•:• tellanap impaflar al verbo cuandoindica aquello en que as verifii a el movimiento, como i voy mcoche

!2) También dicen\) i

6 cí ). ; eel j anque

Page 235: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 225

cásate con carpinteiro

que che fará ben as huchas.

42. Vente vindo, vént' andando

vente para xunt' á min,

sonche U3 filia d'o ferreiro

tocaréniol-o barquín.

43. Vóunie por aquí abaixo

vóunie por aquí arriba

fiando n-a miña roca

gobernando a miña vida.

44. Vóunie por aquí abaixo

fiando n-a miña roca ( 2 )

a teína ( 3 ) está urdida

fáltame unha mazaroca. (4)

45. Sete restrelos ( 5 ) van postos

é tempo d ' irse á deitar

(i) Sonche: en castellano equivale á soi y literalmente soite

por la costumbre de añadir la silaba che al verbo.

(2) Fiando n-a mina roca : hilando en mi rueca.

(3) Forma aparente del diminutivo de tela; pero que engallego no representa propiamente lo muy pequeño.

(4) Mazaroca : husada.

(5) Manojos de lino.

TOSIÓ n 15

Page 236: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

22G CANCIONERO

o Uño queda ú dormir

e eu teño que madrugar.

46. O gaiteiro sin a gaita

no ten donaire nin sal

ñu com'a mnller sin roca (*)

que maldito eousa val.

4 7. \'íde nenas, 8 gaiteiro

qu'hoxe vos corre a fortuna;

•jue dentro d'o /*<>/ vos trai (del fuelle)

un rapas pr'i cada nnlia.

4*. Miña virxc d'o pan puente,

acodide o pan OOCÍdo,

que oooin unba fornada (hornada i

e todo salni ardido.

4'.». Arrimadifif :i unba ¡"na (pona)

pñxcnni'á oonsiderar

>.j traballifioi que pan

un wnriítt ir<> ii ii ni. ir.

( i ) Antiguamente era de rigor que la mujer bacendoea h¡-

i muy corrieni i instituir con el verbo ariirI I) .

Page 237: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 227

50. A traíña ( J ) vai n-a pana ( 2 >

e os remos n-o galeón

e a sardina ( 3 ) vai corrértelo

par' o Porto de Gayón. (•*)

51. Cáseque, á media noite

botéi meu falucho ó mar

pensando qu'era Nordeste

e saleume vendaval.

52. ¡Capitán calquera o é !

pilotos, ¡son os earneiros!

¡quen sofre e fai os traballos

son os probos mariñeiros!

53. Ehí ven o aire d ' a mar

,

ehí ven o aire mareiro

,

ehí ven o meu quiridiño

vestido de mariñeiro.

(i) Aparejo de pesca, no de los mayores, pero bastantegrande.

(2) Lugar del barco donde se coloca el aparejo.

(3) La sardina se la cree emigradora y se la espera en susarribadas cerca de los puertos.

(4) Puerto del distrito de Laracha en la costa N. de la pro-vincia de la Coruña.

Page 238: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

22^ CANCIONERO

Indo pol-a mar alutixo

perdía a miña navalla;

¡rema, marifieiro, rema,

qn'alá n-a mar me quedaba]

55. No-n-o quero mariñeiro

nin tampouco pescador

que teñen a mar por cama

y o Ceo por cobertor.

v

^ - ?< ñora da Ovia <> l)

¡a guía d'os mariñeiroií

guíeme ;i mifia cuadrilla

toda de mosos Bolteiros. '

57. Os mariñeiro» de Noya Wcantan e poden cantar,

tefien m remos d lancha

para poder traballar.

Ouh, compadre, a lanoha é mina:

M remotí atravesados

íi| Santuario próximo i V la provin<

anapnerto en la cosí tal d i rau\ ta

Page 239: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 229

temos d'ir á romaría (tenemos)

c'os nosos cestos t 1 ) colgados.

59. Pasei pol-a pont ' abaixo

via saltar unlia sardina,

marinarosyind'ó mar ( 2 )

e botádell'a traíña.

60. Viva Vicente de Goyos ( 3 )

e toda a sua compaña; (O

¡puxérono en Sacido ( 5 >

e mataron unha raya! ( 6 )

61. Fun esta noite ó muíño

c'un ferradiño de gran:

a ladra d'a muineira

¡fíxom'íi cobra n-a man! (el cobro)

62. Fun esta noite o muíño

deixei a cárdena fora

( i ) Cestos de pescadores ; también se llaman gueipos.

( 2 ) Id al mar : se dice ind ' ó y también id' ó.

(3) Patrón de pesca en Vivero.

(4) A sua compaña; y quien le acompaña.(5) Alude al aparejo de pesca lanzado al mar en el sitio

llamado Sacido.

(6) Mofa entre pescadores.

Page 240: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

230 CANCIONERO

con licencia d'a ruáis ¡<//a

(ráyame liune a ruáis nova.

(vieja)

63. Fun 5 invino d'abaixo,

dei a volta o d* arriba;

o d'abaixo ten ferroüo

O d' arriba caralilla.

(cerrojo)

(clavija)

64. Tréi contigo u miaño

fáréi o que ti me mandes;

marcharme contigo non

que tel-as pernas moi grandes.

N-o inuiH'i donde <•» moyo

taméo moe nnha señora,

bótalle gran, qniridifio,

bótalle gran que non roa. (U

(yo muelo

)

tíon quero Ber muHiriro

iiin barrer o tributado (3 )

qne dempóia d o outro mundo

pidón pol-o arroubado.

(

i

Ira contra otra.

r de la piedra tlcl molino.

Page 241: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 231

67. Qu' importa qu'o miaño ande

se gran non vexo n-a moega (D

afirco , 3Ianuel, afíreo (pícalo)

qu'a capa roe n-a pedra.

68. Vamos o nntíuo, vamos,

miña carina de rosa,

vamos ó ruuíño, vamos,

esta semana é a nosa. ( 2 >

69. Casadiña de tres días,

velada de tres semanas :

dime ti, cando ]jeneiras

¿dónde botas as árganas? ( 3 )

70. Téñoch'tres estrigniñas (O

héinas de restrelar (rastrillar)

o restrelo ( 5 ) está romo

liéino d ir á apuntar. °)

(i) Tolva ó caja de madera que va despidiendo el grano.

(2) Equivoco malicioso fundado en el turno de semanaspara moler entre los condueños de un molino.

(3) Aristas del trigo.

(4) Manojos de lino.

(5) Peine con muchas púas de acero para rastrillar el lino.

(6) Hacerle las puntas.

Page 242: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

232 CANCIONERO

71. O pillo d'o Sancristán

ten a chaqueta rachada

que 11' a radiaros a< nenas

o ir tócalas campanas.

72. Home .rastre no-no quero

que non me ten contenencia ;

dorme moitas n«>it es (ora

e yeu non teño nacencia.

73. Máis quixera ser pereira

c dalas peral maduras

que non ser (*) muller d'un sastre

que non ten Benón figuras.

7 J. M:íis quixera ser pt n ira (peral >

e dar peras n-o Outono (Otcín-)

qm- non ser muller '1' on xattre

morriña e cara de sonó.

75. Ifáu quixen ser pereirs

e todo o ano «lar peras

íi) Que tten ser, * B equival • ser

íes que ser.

Page 243: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 233

que non ser muller d ' un xastre

que non ten sinón guedellas.

7G. Para deprender á xastre

nioito che m'hei de aplicar:

e o tonial-as medidas

¡canto abraziño hei de dar

!

77. Teño d' aprender á xastre

ben caro m'ha de custar

po-l-as medidas d'o corpo

¡abrazos que m ' han de dar

!

78. Teño d ' aprender á xastre

e dende xastre á ladrón,

d ' os remendos que furtare

hei de facer un calzón.

79. Todo los xastres d ' ahora

fan a roupa ó pintar

s'eu fora muller d'un xastre

¡guapa qu' había d' andar! (D

(i) En gallego es frecuente confundir tiempos de dos mo-dos diferentes de un mismo verbo, como sucede cuando se

usa el pretérito imperfecto del indicativo en sustitución de la

forma simple del pretérito perfecto de indicativo, ó viceversa.

Page 244: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

231 CANCIONERO

Yintccinco .rastres venen,

vinteciuco sastres van

co-as tixciras abertas

para matar unlia ran.

SI. Un pázaro adomndo (desesperado)

chcgóu ;i porta d'un .rastre

pra que lie corte un vestido

d'o i>elexo d'un tomate.

82. Tabarneira, mide o vino

e pon B iludida dreita,

mira que tis que pasar

unlia ponte m< >í estreita,

83. Á porta d' a Ucélana (tejedora)

tefio d 'ir á descansar;

• Cando cheguéi .'i ¡gresia xa botaran á bendici6n;i fun á outr.i

aínda o cora Este defoi to m nota en el lenguaje. hijos del pal • i Dando • exprés va en castellano N

:l <• i r : Yo t >.'. r r jro habia extendido) I

vendo que el jefe las hallarla bien Bn gallego te dice• >-ii \.i lio avisara; pero bou 'i ! lie cheg6u o aviso ;• en

r debiera ser: ien se ll'o avisara , oíais deben non i

bu o aviso.i En buen hora que i titnci6n '|u<-

el n introducido en el dialecto i pero debemos evitarque ii.k lona! se convierta en provincia*

IO.

Page 245: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 235

porque rae gusta o oir

as pancadas d ' o tear. (los golpes)

84. Aquela tecelaniña

adormecéu n-o tear

;

con licencia d'o seu pai

cu a irei á despertar.

85. Mala xesta barredeira

vena po-l-as tecelanas

porque rouban os nóvelos (ovillos)

e despóis piden as marras. (las faltas)

86. Mariquiña tecedeira,

narnorada d'un galán,

ten o pe n-a prendedeira

e a lanzadeira n-a man.

87. Eu ben vin estar o cuco

en riba d'o nieu iialleiro (pajar)

co-a súbela n-a man

aprendendo á zapateiro.

Page 246: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

236 CANCIONERO

Nenas de San Pantayón: C 1 )

setc .ristr<<¡ fan un home;

sete caldeireiro» non. ( 2 )

S9. Ahora que ven o tempo.

de botar o grau na oirá ,( 3 )

¡si virados 'íue par tai

o .rastre co-a eoetureira '.

Coetureira non-a quero

c tecelana tanipouco; (tejedura)

Cando so deíta na cania -O

oe un pe, ,:j e baixa <» nutro.

91. Coetureira, pao o-a criba;

' mo , n O tear\ lar)

zapatón, o pote oheo

;

¡sastre, túsela d-o lir. sartén)

Sa»Pa*tay6n S.m Pantale6n dea Vinas, Ayuntamiento, pai tido judici >s.

• miiu ¡jante* et muy frecuente la

n del primer v- i

o £i.in a ,i . ra el grano en la i ijar 6 trillar Buh s .' <\u III.

1 3

)

Page 247: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 237

92. Costureira pan n-a criba í 1 )

tecelana, n-o tear ; ( 2 )

carpintéiro, mesa posta

canteiro,pote ( 3 ) n-o lar. ( 4 )

93. S'a nosa Cruua está probé

no é por falta de diñeiro

que descubréus ' unba mina

de xastres e zapateiros.

94. Teño un amor peneireiro (cedacero)

n-as cordas d'o corazón,

sete xastres fan un home

sete penereiros non.

95. Un zapateiro me quere

un xastre por min non vela; ( 5 )

(i) Pan n-a criba: alude á la criba destinada en algunospuntos á conservar los utensilios de costura y retazos detela, etc.

,que las costureras ambulantes acostumbran á tener

mezclados con el pan. Este cantar es ligera variante del nú-mero 16, pág. 147 del primer tomo, y del núm. 22 de esta

sección

.

(2) N-o tear : tejedora, en el telar.

(3) Pote : olla de hierro de tres pies que ordinariamentesirve para hacer el caldo. A veces se aplica el nombre de poteá la comida que aquella clase de vasija encierra, y se dice:

«O pote xa está feito. »

(4) N-o lar : en el hogar.

(5 ) No trabaja de noche.

Page 248: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

238 CANCIONERO

marmeiriño ha de -

quen ha de salir con ola. ( J )

Los números 2,4, 12, 1"-

, 21,24, 25, 3

42, I . 70, Tí, 75, 78,79, B2, - !, 88, 90, '.'1. 92

y 04 faeroa obtenidos en Abegondo, partido judicial de

1 inzoa El 3 en la Corona y en Carral, «Id misino

ido. El 7, 16 y 26 1". partido judicial de

1 inzos, y en otros varios puntos de los de la Corana yI ntedeume. Kl !:: en PerroL Kl 14, l, 64, 70

y Bl en Cerbo, provincia do Lugo. El 18 en Miodelo,

partido judicial de Betanzos. El l" en Ois, partido ju-

dicial d< Botamos. Bl 23, 10 y T:; en Aranga, par-

tido judicial de Betansoa. Kl 27 y 28 cu la Corana, El-

vina. Burgo y otros puntos del mismo partido judicial.

Bl 36 «a Palavea, partido judicial de la Corana. El

II en varios puntos « 1*- los partidos judiciales de la

( afta, Santiago j Puentedcume. Kl 19 y 53 en Ares,

partido judicial de Puentedcume. Bl "•l i a la

I i Ares ,partido judicial de Puentedeunn I

i 52, 60 y 61 en Vivero, provincia do Lugo. El 59

en Pu< ntedeume. Bl i

• en Abegondo

puntos del partido judicial do Botamos. El 64 en Elvina,

partido judicial de li Corufla. Bl 72 y 76 en Cin<

Abcgondo, partido judicial de Unan/."-. ( 2 )

( i) I." . ultin

I

Page 249: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

PICARESCAS

1. Ábrem'a porta, Marica,

que che quero dar castañas;

—Eu a porta non ch'a abro

que ben sei as tuas mañas.

2. A curro naide me gana

nin a poñerin'a monteira;

pero, tocant'ó traballo

son de moi mala maneira.

3. Ai, viudiña, dame creto (D

que ninguén ( 2 ) ch'o ha de saber

que n-a viña vendimiada

ninguén pode ir á escoller. ( 3 )

( i ) Creto : literalmente, crédito. Dame creto equivale á haz-me caso

,préstame atención.

(2) Que ninguén ch'o: que nadie (te) lo.

(3) Escoller: la operación de elegir la uva sana y madura.

Page 250: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

240 CANCIONERO

4. A mifia muller | caramba!

a mifia muller ¡regodio! (interjección)

a mifia muller ¡caramba!

amia morrendo de sonó.

Á noite, nenifia, ;1 noite

hei d'ir ¡í misa d'o galo

. ten pai oom'é veUifto

levamolo d'a calíalo.

Ampie me vexas ir s«>l;i

non vefiaa á aeompafiarme

que levo de oompaftfa

i mifia vine d'o ('armen.

7 \ ni', el cando na

cbámanll 'o earavelifio

laiip'n «>- filloa '1 '> en

inaiill 'o pai aeftor tí'» ».

\ porta da ñifla aogra

büi • m" l' i da

li.i un looreiríflo verde

que (ame i la*

Page 251: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 241

9. Aquela minina

á quen Diol ' a axude

iba en cas d ' o erego

iba pol-o lunae;

non levaba cacho

nin levaba nada,

¡nin levaba traza

de niuller honrada

!

10. Aquela vella d'o deño (diablo)

atentada d'o pecado,

metéu o dedo n-o pote

e ehupouno de contado.

11. Aquí ni 'abrigo, que chove, (llueve)

que se me molla o capote;

dirásll'á mina rapaza

que non m ' agarde esta noite.

12. Asubíasme de largo

cal si fora can perdido

;

¡eu non che son can de lebres

qu'entenda por asiibíos! (silbidos)

TOMO II 16

Page 252: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

•2\2 CANCIONERO

13. As escrouchiña» ( J ) d'o millo

non i'an porreta) á ningaén,

mandéi a muller ;i ela

,

adormecen e non ven.

14. Ai mulleses que son l"':i-

Dios lies «le boa fertnna,

Barna con dolor de moas

e boa grana po-l-a cintura,

15. As toas festas, Minguiüo,

non tefien nada de bo

porque cando ti m'as

todo o corpo ni '"'

16. I la ves qne te rezo,

tranca d'a po

mi olio se endereita,

ontro m entoi te»

1 7. I ndo oí "H I '. Alfonio

unitiva

limiento moles! > al

¡i

Page 253: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 243

n-o ferrocarril C 1 )

preguntón 6 noso Alcalde

s' había confianza ( 2 )

na xente d ' aquí

e él lie responde

I asííí... así I (música especial)

18. — Cegó, toma esta limosna,

¿á qué me colles a man?

—Perdone, miña señora,

eu coideille qu'era pan.(pensé

)

19. ¿Cómo queres que che dea

o que che non podo dar;

a cinta d'o meu sombreiro

anda n-o mar á nadar.

20. Chégate, galán, á ela,

chégate e daH'un abrazo;

s ' eu estuyera onde ela

xa lie tina ( 3 ) dado catro.

(i) Inauguración del de Palencia á la Coruña, en 1883.

(2) Alude al disgusto que á algunos causaba el proyectode viaje á Alemania.

(3) Xa lie tina: ya le tenía.

Page 254: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

24-i CANCIONERO

21. Chora rueu paí que so mata,

porque non soi traballar;

agora xa vim saliendo

¡coller toxoa jira pisar I

~2'2. Despídete, castiñeiro, |oastano)

d'as derradñrcuoastátiaB, (últimas

como me despido en

de zogar coas rapante.

23. Díoenme que estou goxdifia,

que non me tai o refáizo:

¡condénate toda a senté desespera)

por saber por qué oon baáxoi

24, Díoesme que es non ohove

por non me «lar > panga i .

jo que tes modo, menina,

que oh'o afarga (despedac

l>¡iu ni,- ilr.i :¡ inin |.a, , -ip-ia

00n f -la mina mullí r

,

mándolls Tan T a i ni

«•la done que qu<

Page 255: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 245

26. Dixécheme si era rica,

inda teño para ruin

:

teño vintecinco cargas

n-o areal de Chañan. (*)

27. Esta noite hei d'ir aló,

déixarn ' o fuxigo aberto(postigo

)

que si o atopo cerrado

c'o teu amor non eh' acertó.

28. Estreliña ( 2 ) d'o luceiro,

ti ben o bas de saber:

¿cantas horas ten a noite

antes d'o amanecer?

29. Eu lie pidín á unha nena,

ela dixo que vería;

¡a remposta non foi mala

para volver outro día

!

30. Eu perdino, eu halleino, < 3 >

miña nai tuven fertuna;

(i) Distrito de Arteijo, partido judicial de la Coruña.( 2 ) Se dice estreliña y astreliña

.

(3) También se dice hacheino y con más frecuencia topeino.

Page 256: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

24G CANCIONERO

perdiii", entre a palla,

e, halleino, entre • pruína.

31. Eu pedinlle á unha nena,

era d'o Val «le Viveiro,

roapondénme a picarona

ceasa oonmigo primeiro.»

32. I! . linlle :í unha nena

n-o arredoi d' rail '*)

eu pidinlle y da donme

N so Señor //

En pidinlle ;í onha oena

ti o paaadoiro d'a wi

ila '1¡\" qn'en no

pan r. \ir madeira.

. t. l-'un a Ponte oatai

nnni i tal ágoa d >i

derom 'onha puní'

n miña oofia de soda.

( i ) 'i

> scml.i

Page 257: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 247

35. Fun unha noite ó muíño

¡ai! nunca alí eu ehegara,

douni'un abrazo unha moza

fuxín por medo a unha fada. (maleficio)

36. Gloriosa Santa Catuxa U)

que estás n-a alta montaña,

líbram'o meu quiridiño

d'o aire de certa araña.

37. Hai un baile en Esteiro < 2 )

que por cinco cartos

se baila hast'as des

e dis qu'o da un zapateiro

qu'é coxo d'un brazo

e manco d'os pes. ( 3 )

38. Heiche de contar un contó,

miña carrapucheiriña ( 4 );

heiche de contar un contó

n-aquela corredoiriña.

(i) Santa Catalina.

(2) Contemporáneo.

(3) Se cantaba recientemente con igual música y á conti-

nuación del cantar número 17 de esta sección.

(4) Derivado de cam-pulchra; equivale á queridísima prenda.

Page 258: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

248 CANCIONERO

3'.'. Héicho de «lar, quiridifia,

héicho de dar qu'o teño,

héicho de dar, quiridifla

anillo d'o meu dedo.

40. Héicho do dar o darcibho

héioho de volver i ilar,

licicho de dar e dareicho

de noite pol-0 lunar.

41. [ndo para VHabos

atravesando i 8igrds, ( J )

tente, rapaaa . non oaj

animal á Nicolás.

42. Ir.'i coi omino,

(aréi oanto ti me mandes,

1

pero quedarme oonti

aon, I non te

M.iMii

entendéis ' hora

( i ) A Sik-r.is

Page 259: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CALLEGO 249

está meu pai n-a cama

¡d'o derno! que chooora.

Tíranie-"d 'o-cintín,

tíranie-d 'o-cintín,

tírame-d' o-xustillo

¡ ai ! rapaz d ' as conchas

,

eeeeres moi pillo

eeeeés.

O meu marido,

o meu marido

vai en Rivadeu,

deull'o vento en popa

logo volvééééu.

Si queres algo

sal ó camino,

porque vou manan

par' o muíño

eeeeéu.

44. ¡Mariquiña quita, quita!

dicen que quita pesares,

é tamén digo que quita

á todo o mundo os ichaves. (*)

(i) Quitar los ochavos: también se toma en equivalenciade sonsacar con maña.

Page 260: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

2Ó0 CANCIONERO

4">. filen amor, si qnerea :tl y<

»

chámame pol-a cocina

;

qu'en lio direi ;í meo pai

que me chama anha reciña.

Bufia comadre Pelonía

c ineu compadro Pasenal

que durmúte» ' 1- esta noite

debaixo d' o laranzal.

17. Bufia nai, a ola ferro ( 2 >

aqnela oena non vén;

¡n-o paaadoiro d'a horta

algún galán :i deten.

Bufia oai , case i Farrnoo,

bóteo d' i o i-:i fora,

ten oa olloa chttrrasqui i

todal-aa oenaa Demora.

Bufia nú • maii mea pai

os dona xnnUM van i feii

") < I á otra del torm I

l ' >i :.• r.ilnn •

Page 261: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 251

miña nai vende á meu pai

e non topa que-n-o queira.

50. Moito miras para ruin,

moito me chiscas (*) os olios,

teño moito que facer,

non podo atender á todo.

(guiñas)

5 1

.

Montañeses d 'a montaña

,

criados n-a agua choca ( 2 )

¡si queredes boas nenas

tédes ( 3 ) que baixar a costa! (tenéis)

52. N'a porta de Cánido ( 4 >

me pisache-lo pe,

me chuscache d' olio ( 5 )

xa che sei o que é.

53. N'a miña vida tal vin

un home tan apenado

:

si te deixou unha moza

¡parbo ! busca tres ou catro.

(i

)

Se dice chiscas, choscas y chuscas.

( 2 )Choca : aneja ó podrida.

(3) Se dice tédes y téndes.

(4) En el Ferrol.

(5) Chuscache d'ollo: guiñaste el ojo.

Page 262: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

252 CANCIONERO

54. Nena que estas na ventana

iláin a man para .sillar;

como che son vergonzoso

po-la porta non hei d'ir.

55. fcí'o altar hai foliada:

e n-o rio hai oraeiós;

n-o mar andan ae fonnij

rcvultas c'os abcll

Non quero en armar n merlo ,1 '>

uiii

ii o sitio on qu'ontroa armaron;

¡iliámaiilk- tempo perdid

¡ohámanlle oorpo gastado

>~. Non t 'agaoh< , non t ' agaohi

mi \m d'a rflreira;

d ni bes

Im n r]\ V s,. y,- a monteira,

• ira

qut t'ha di mordí i ó • ao

,

( i ) Se dice ntrlo y mlrn la ira*

Page 263: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 253

si pol-o carral te toIycs

heiehe de tocar larán.

59. Non me case, miña nai,

que m ' hei de quedar así

;

para min no-ha de faltar

¡ hoxe aquí , mañán alí

!

60. O bandullo (*) d'o meu home

vai n-a feira d'as mulleres

,

se m'o vedes por aló

cargádemo de culleres.

61. O can, o can,

o demo d'o can,

roeull'as cirolas

6 meu cirolán

;

e si 11' as royeu

déixarllas roer

que outras noviñas

He han de facer. < 3 )

(i) Andrajo, trapo viejo ó persona despreciable.

(2) Este cantar es contemporáneo.

Page 264: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

254 CANCIONERO

_. () erogo cando vai fon

leva á Marica na muía.

na primeara carballeira

parécell'a albarda dora.

(robledal)

63. O crego d'a miña aldea

dorme ca a ama 6 lado

por si lie da un dolor

lie acoda de contado.

< > cr< -" e maila criada

ordearon Ci) una festa;

peneiraron ( 2) a fariña

ó abrigo d'unha x* ti

i ) á tiiii'h

que Quincharon m orell

alr

de q ié mal morrea u n<

una i

(lastimado)

(> crego f"i muíl

ni'

(3) Se <:

Page 265: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 255

sacóu fariña na croa (corona)

para face-l-o fonnento.

67. O'creguiíio cl'esta aldea

regálalo qu'é meu tío;

meterll'un pau por un olio

sacarll'o por un oído.

68. O cura de turres , burres

é capitán d'os galápagos,

mandóu facer una estrépeda (trepia)

para cazar os paxáros.

69. O cura de Valcarría (*)

ten doce nenas ¿falacias?

tres Marías, (") tres Antonas,

tres Anas, tres Xulianas.

70. O meu cabaliño, nenas,

váivos n-a feira d'a aresta

( i ) Ayuntamiento de Neira de Jusá ,partido de Becerrea,

provincia de Lugo.(2) En lugar de Mañas se dice generalmente Maricas en

gallego.

Page 266: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

256 CANCIONERO

si 111 'o vedes < ! ' por aló

ten unli;i estrela n-a testa.

71. < Uvidar moza Bolteira

por toiiKir muller casada .

é dar :i palla i"-r jrrau

e brooar o gran por palla.

Tl'. < I meu eabaliflo, oenas,

Tai ii a feira d'ai mullí

se m'o ve lea por aló

, nao de calieres. W

' h amores d'a muller

como os d'a galifia

,

en faltándolles <> galo

á ealqner polo s'arrima.

Ti. Os diputados rurales

que U n< n asiento

ii a Diputación

(i )

s '

i

Page 267: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 257

son muñecos de niadeira

d'os qu'hay na Tieira ( J )

con frá e pantalón;

basta deceee

conveecer—sación. ( 2 )

75.¡Para qué a quero eu

unha viña vendimiada

!

¡para qué a quero eu

non me sirvindo de nada!

76. Pasando a porta de Lugo,

cando eu era estudiante,

díxom' unha costurcira

:

¡ai! qué narices tan grandes.

Eu botando as maus a elas

contesteille d'esta traza:

«pase mi bañora, pase,

que... ¡ben pasa!»

( i ) Alude á los bandos de tieiristas y no tieiristas, con mo-tivo del proyecto de empalme del ferrocarril de Santiago á la

Coruña; los primeros eran partidarios del empalme más arri-

ba de Betanzos, atravesando el país llamado Tieira.

(2) Se cantaba con la misma música de los cantares núme-ros 17, 37, 101 y 102.

tomo II 17

Page 268: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

258 CANCIONERO

77. Paséi a Pont? <f <-/'

botcill'a uian polo lombo:

- m Antonio te defenda,

porquifio,¡

qu<

5T8.1

'- i po-l-a toa porta,

pidinche ealdiflo d'nnl

c ti. viudifia, dichemo, ( -) (disten

•la alma d'o ton diluir

I ' rdín • mea eantaríl

'i,

11 nliii o mea cantarífto

ihame de refier m<

]''.

ben - un piollo

nche de na

u un parcho n*an "II".

v1

.

Pol-o oaello d'a cam

ln ii ... ir un piollo;

:

Page 269: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 259

vénche d'a sega d'a Ambroa (!)

trai un fachtco ( 2 ) n-un olio.

82. Por detrás d'aquel convento

donde se vend 'a escarola

,

hasnie de dicir, minina

cando t'eu hei de ver sola.

83. Quén me dera, quén me dera,

e non me costara nada,

unha neniña solteira

para me facer a cama.

84. Quén te collera n-a horta

cando vas po-lo ¡wixel (perejil)

dérach'un bico ( 3 ) ben gordo

pra que t'acordases del.

85. Quén te me dera, rapaza,

donde turen ( 4 ) outras catro,

(i) Santiso de Ambroa, en Irijoa, partido judicial de Be-tanzos. El segundo y tercer verso de este cantar y del anteriortienen sonidos iniciales muy semejantes, aunque representanideas muy diferentes.

(2) Rollo de paja ordinariamente de centeno y con más deuna atadura.

(3) Dérach'un bico: diérate un beso.

(4) Se dice inven y tiren.

Page 270: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

2G0 CANCIONERO

sentadiña u-o wcu coló (regazo)

c o teu pe. no meu zapato.

86. Quén te me clora, rapaza,

en donde xa tuvcn outra,

enriba d'o meu cabalo

oaberta coa miña roupa.

B7« Quén te me dora, rapaza,

rapa/.a, qmén te me dera,

quén te me dera, rapeta,

ntadifia o esta pedia.

Bapaemai de Padt m*, ]

/'/>.< amaflando o» "\ (ii

oando m oanteiroi se marchen

lia d'haber oanteiroi noroa.

B nina , raza >\ 'o pelo,

dáni a man po 1 \rntaiia;

mira que -i dormei tola

dormiría acompañada.

•o».

Page 271: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 261

90. Señora ama de casa,

d'o color acercixado: (de la cereza)

déixenie entrar pol-a porta

que teño qu'ir 6 tellado.

91. Señor cura, señor cura,

aquí lie ven a criada

que lie ten que perguntar

cómo se guisa unha cabra.

—Aceitorum, vinagrorum-,

e un pouco pirixelorum

et in sécula seadorum.

92. Sete veces fun casada

e sete horaes rompín

;

casa conmigo, rapas,

que nunca amor conocín.

93. Si me tiras e me das

co-as pedras d'ese valado,

si me tiras e me das

tes que pagar o derramo.

94. Teño xuramento feito

firmado po-la xusticia

Page 272: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

2 _ CANCIONERO

Je ii"ii abril porta á nadi<

hasta >\u amánela o «.lía.

::ue luiue, tráiuie lunie,

anqoe Bea o-o regaso,

de oamifio que ni '<<1

1

tamén che don un abraso.

Una villa moi ben vella,

vella de caben branca,

botón un p... na cama

llXO levantar a manta.

I na . ella moi ben relia,

mau relia que San Antonio,

botón un p... 11 <» inferno

matón trint ' e nn demoni

l'nli i relia n líarina

a nn t..\n n " lar,

Itónlle ii faltriqw

• queimar.

(i

) :

Page 273: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 263

9 9. Unha vella n-un corral

d' un p... matón un polo;

si non-a quitan d'alí

mata galiñas e todo.

100. Unlia vez qu'auga me deches,

cinco apretinas che dei;

¡cinco mil diaños te leven

!

cu pagar ben che paguei.

101. Viudo por Santa Lucía (*)

un señor de tricornio

n-os fixo parar Wque c'o bastón levantado

á dereita e isquierda

queríanos pegar.

¡Eeeera un muuniü-cipal! ( 3 ) (celador)

Los números 1 , 42, 44 y 45 fueron obtenidos en Vive-

ro, provincia de Lugo. El 2, 4, 19, 23, 45, 48, 51 , 73, 90

y 93 en la Coruña. El 3 y 10 en Ois, partido judicial de

( i ) Barrio de Santa Lucía de la Coruña.(2) Por ia aglomeración de gentes que fueron en 1883 á es-

perar al rey á la estación del ferrocarril de la Coruña, situadaen Puente Gaiteira.

(3) Se cantaba con la misma música que los cantares nú-meros 17 y 37.

Page 274: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

264 CANCIONERO

Betaiisos. MI 5 en diferentes puntos del partido judicial

de la Coruñ*. El 6, 9, 16, 27, 31 . 43, 68, 76, 91 y '.'4,

en Cerbo, provincia de Lugo. El 7 en varios puntos <le

]h> partidos judiciales de la Corana, Santiago y Padrón.

El 8, 11, 12, 20, 22, •_'. 25 y i mu en Abegondo, par-

tido judieial de F- . El 17, 18, 34, 37, 49, 60,

61 , 5, 72, 74, 80, 81, 91 y 101, ea \;. a

puntos del partido judicial >1>- Betanxos. MI 21 en Elvifia

y San Pedro de N -. partido judicial de la Gorufia. MI

y 17 en varios puntos de 1"> partidos judici

do la ('"ruña, Betanxos, Puentedeume, Santiago y Pa-

drón. MI 26 en Lancha, partido judicial de Carballo, yen ártego, del '1.' la Corana. El 2 >4, 70 y 71

en varice puntos de 1"- partidos judiciales de la (.'"ru-

ña y Botamos. El 36 y 99 en Palavea, partido judicial

de la ('"ruña. MI 38 y "'.' «'ti ranos puntos «le los parti-

dos judiciales de la Corana, Betanxos, Puentedeume, Pe*

rrol, y Carballo, y Vivero y nfonforte, provincia de

Lugo. MI i" en Monforte, provincia '!< Lugo. MI 4 1 en

Elvifia y Santiago <li-\ Burgo, partido judicial de la

ruña. MI 46 en Cambre, partido judicial de la Corana,

MI 60 y ">i en Elvifia, Olei Cambre, del partido ju-

dicial de la Corana. MI 52 en «1 Ferrol. El •'• i en Araa-

partido judicial de Betanxos. MI 7 1 y 82 en

I", partido judicial de B« . MI 7 '< so 0u«

Heredo y Sigrás,partido judicial de la Corufia. El

n Elvifia y otros puntos del partido judicial «le la

ifia. 1.1 B6 y v 7 en v. lo, partido judicial de

, y en Elvifia, partido judicial «le la (' runa.

Page 275: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

PIROPOS

1. Canta, mininas, canta (*)

si po-l-o voso gusto e,

todal-as herbiüas cheiran

donde voapoñés o pé. (ponéis)

2. Disme que te queima o sol,

eu digo te fai hermosa

;

mazanciña moi sombiisa

nunca foi a máis sabrosa. „

3. Mira para min ó dreito,

miña prenda tan carnada,

mira para min o dreito

déixame miracli ' a cara.

( i ) Se dice canta, cantade y cantal.

Page 276: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CANCIONERO

T. - ña olliñOÍ na cara fojil

ús olloa muí chuirusqueiros,

. - pan mili , rapaza,

<¿u> a os dona Boltein -.

i'' a ana ollifioa n'a cara

que parecen de burilar

Dañemos un paf*o outro

«juc ll'habemoa d'eeperar.

Tráe-lo sombreiro fl torto

on ladrón:

aunque non roubaa dífleiro

roubaa <- men oorasón.

7. Trayee ti e estache ben

mbreiro de medio lado,

iero inda mellor

balequifio i lo.

Loe i obtenido! en \:u¡..> puntot

lo-*i

i Botamos. El

partido judicial de la Uoruna. 1.1 6 en \ ¡vi

id I. • I .

. í en Sai indoni B, A\ untamiento

de Carral,.

judicial de la Corana.

Page 277: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

RECONVENCIÓN

J. D' u miña venta ben vin

o que non quixera ver;

dices que non bebes vino

e yeu ben ch'o vin beber.

2. Eso en non ch'o rnerezo

esas auciós non se fan,

husmas de pagar, treidora,

téñoch'a cobra n-a man.

o. Esta noite e a pasada

non te vin n-o arredor

¡ estando a noite tan erara

e o camino andador! C 1!)

(i ) Andado)' : de fácil tránsito.

Page 278: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

268 CANCIONERO

O río vai alodado,

leva carballos e follas,

¡inda non uic queros moho

cando conmigo non soñas!-

5. Pénsa ,pénsa

,pénsao Ion

c arrepara ben, minifia,

que porunha mala Lengua

deixache quen máis t'estima.

El número 1 fué obtenido en A.begondo, partido judi-

cial de Betansos. El - en la Corana; j en Sada, partido

judicial de Betansos. El i enCambre, del partido judi-

cial de la < lorufia.

Page 279: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

RECONCILIACIÓN

Olvidácheme, olvideite,

as paces varaos facer

;

mira para min 6 dreito

que pouco podes perder.

Fué obtenido en Mosteirón, del Ayuntamiento de Olei-

ros, partido judicial de la Coruña.

Page 280: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

REFLEXIVAS

A folla d'o limoeiro

i ancha como estreita¡

..ñus «-..i:- - dos

i inin oáusanme Bospeita.

!

en ben seí donde ;i hai,

i 11 a porta d'o i

j.lii-h'.-.i il 'o qu ' aló \;ii

!

\ ni. -i pouoo de i

nove ti. ira

,

do idura,

i. kmoreí no-mái« de Qn

,n.| ben

IOí

(de mi

Page 281: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 271

¡ nin cabalo de alta silla

nin silla d'outro cabalo!

5. A ínuller pegóuH'ó borne

co-as varas d'un argadelo, (argadillo)

que lie pegue 6 seu marido

xa que pode está benfeito. fhecho)

6. Arique me vexas casada

non me pérda-lo cariño,

que podo quedar viuda

e mais casarme contigo.

7. Aquela rapaza chora

que í 1 ) se lle-vai seu amor

i

chora , e teño n-a térra

qué fará desque se fór! r2)

8. Asobía, asobía,

asobía que fai vento;

(i) Es muy común, como se observará en muchos de los

cantares de esta colección, el uso del que en sustitución del

porque. \

(2) Desque se for: luego que se ausente. Desque: desde que.

Page 282: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

272 CANCIONERO

tamén euasobiaba O)

cando era d'o ten tempo.

9. A Yirxe d'o Carine ten

en riba d'a sua corona,

un letreirifio que di

:

«rapaza, g;lrda a tua honra.»

10. Bou te viu estar n-o leito

envolta en panos de liflo;

tifias unlia man n-o peito

sobre d'o corasonciflo.

] j. | lando en a mesa pofto

i tfto 'i oon gcan franqnesa (póngola)

¡á qu' lici de pergnntax

por-qnen non che m 'into i, su! ( 2 >

12. vos, andadas eomendo (curnu.-O

o i rigo qn'en lementéi I

¡ Silos, andadea faoondo

o qu' ni íimi ros mandéi

'

[ i

)

i si Ibaba

Page 283: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 273

13. Chamácherne «pouca roupa»

por ver se m'encoinodaba;

pouea roupa, e ¡uioita roupa,

para ti. que non tés nada!

14. Deixácherne por ser fea

e tras d'a guapa te tuche; (fuiste)

non teño pesar por eso,

qu'as rosas tamén se muchan. (marchitan)

15. En Madrí, con ser Madrí,

s'un nobre se corta un dedo

botará sangre encarnado Ci)

como calquera gallego.

(i) Las diferencias entre el género masculino y femeninode muchas voces gallegas y castellanas influyen en la incorrec-ción del lenguaje nacional de las personas menos ilustradas deGalicia, y aun en los ensayos literarios sobre el dialecto. Enla bondad del propósito del colector hallará disculpa la indi-

cación que se permite hacer de las más notables.La antevíspera , la azumbre, la cal, la canal, la hiél, ¡a labor, la

leche, las legumbres, la lumbre, la miel, la mugre, la pez, la prin-

gue, la sal, la sangre, la víspera, la ubre, tienen por equivalentesen gallego: o antevispora, o azumbre, o cal, o canal, o /el, o labor,

o leite, os legumbres, o lume, o mel, o mugre, o pez, o prebe, o sal,

o sangre , o víspera o v'ispora, o ubre.

Por la inversa: el azote, el calor, el color, el coraje, el doblez (deuna cosa), el mediodía, el pasaje, el paisaje, el paisanaje, el pota-

je, el ramaje, se corresponden en gallego por a azoute, a calor, a

color, a coraxe, a medodía, a mediodía, a pasaxe, apaisanaxe , a po-taxe, a ramaxe.

TOMO II 18

Page 284: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

271 CANCIONERO

lt). (fiaeribín e non firméi :

¡valí- máú papel ain firma

que non cariño sin l<i! U>

17. Eatrelifia d*o luceiro,

c uiai-l-a -1 d'a craridá,

as'., día vais* a aoite

raise a Doaa mocidál

l B. Ku ben eh'o dixen, Mari

cu ben < 3 > c-li'<> volvo á d¡«.ir,

qu'entre oa homiñ do* (homb

non t<- fosea :i dormir.

19, 1-1 1 1 ptdín e non ma deron

e quodéi avergonzado;

a vergonaa non foi milla

,

o j>i<lir érame dado.

20t í.i querer quíx< ate ben

c o mea qu< che doshiciite)

: \ i.nui |u< da ¡i

.isifll.iii i ti adui

rl ir

palabra ara.

57'

Page 285: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 275

¡cómo querea , eharrusqueira

non volva o mal que me deche

!

2Í. Indo po-la calle abaixo

escurrín n-unha cereixa,

vállanche (*) todo-Ios demos

á quen sen camino deixa.

22. Miña nai

paréame e easoume

;

veu aquel barballoteiro ( 2 )

e levoume.

23. O mal d'amor non ten cura

e todos me din qu'o ten;

tomar de novo outra moza

é o que máis me conven. (conviene)

24. O pouco que Dios me dóu

cabe n-unha man cerrada,

o pouco con Dios é moito,

o moito sin Dios n-e nada.

(i) Difiere el último verso de este cantar de otro de lacolección. El váyanche tiene la enclítica che en lugar de lie,

que en rigor gramatical le corresponde.( 2 ) Hombre hablador y de poco seso.

Page 286: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

270 CANCIONERO

25. I > prixel ó meudifio '- 1

e n ' a raís ton a cura

;

a oen i que vendo libré

rite de queu-a marmura.

[sin caí -

i riese)

26. < > rebtUdar eo-aa nenas

perdí n as miñas polainas;

>ra tel atrae noy -

non quero máis rebuldainas.

i retos ii

27. Si querea qu'a augoa corra

quítall unlia Uguada\ < 2 )

-i qaerea qu'o amor oh 'escriba

mandan* ' carta cerrada.

Torrad ta e máia turrada» (*)

turrad ta non quei au

por causa d ' aa turrad

anll ' aa lilii país. (•)

menndito.; adol

inltt las

Page 287: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 277

Los números 4, 16, 17 y 19 fueron obtenidos en el par-

tido judicial de Betanzos. El 5 en Elviña, partido judicial

de la Coruña. El 6 y 8 en la Coruña y otros puntos de

los partidos judiciales de la Coruña y Betanzos. El 7 y22 en la Coruña. El 9 en Cerbo, provincia de Lugo. El

10, 11, 18 y 27 en la Coruña. El ] 3 en Aranga y el 24en Abegondo, ambos del partido judicial de Betanzos. El20 en Betanzos. El 21 en Elviña y otros puntos del par-

tido judicial de la Coi uña, y en Abegondo, del partido

judicial de Betanzos. El 23 en Vivero, provincia de

Lugo. El 25 y 26 en Pravio, Cambre y otros puntos del

partido judicial de la Coruña. El 28 en Oleiros y SanPedro de Nos, del partido judicial de la Coruña.

Page 288: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

REMORDIMIENTOS

1. Esta noite me collerón

ii ' uiiiía fiada lI il<- l:m

;

;ii Ofl . ¡ í rx - d'i iniñ:i villa

n-outra DO-me colleránl

2. Por querer Qnha deixéi

outra que me estaba amando,

o <|u«- ftxen ii" ii"

a-m.i ni. sando. 2 )

El número i fae* obtenido en Onfna, partido jodioial

BetanzoR, j en Carballo, partido judioial de la pro

i de 1 •• I i. El 2 en \ iyero, proi inoia de L

(i) Reunión ó tertulia de hil lasa1 •• ll.lll.l

Page 289: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

RONDADORES

1. Adiós , campiño d ' a Senra

,

nioito che teño rondado,

nioito niáis te rondaría

si non fora de soldado.

2. Aquí vamos os d'a rúa,

aquí vamos os ruantes,

aquí vamos os d'a rúa

catro mozos elegantes. W

3. Arriba , meu pau d ' a tuna,

arriba, meu pau tunante,

arriba , meu pau d ' a tuna,

arriba con Dios delante. ( 2 >

{ i) Palabra tomada del castellano.

( 2 ) Palabras tomadas del castellano.

Page 290: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CANCIONERO

l. Angua meudifia bhove

que corre po-loa rana'

fbrem'a porta, rapaza.

.iuc son aquél que ti Babea.

5. Esta noite me collerón (cogieron)

D muíño d'o Batán,

esta ooite me collerón

«ultra non me oollerán.

6. Miña prima , miña i-rima,

mina segunda curmdn; (prima'.

¡mozos por eate rueiro (*)

imn Beí á quen rumiarán!

7. P ira qué pasas cantando

c despertando á quen '!"i m< ?

jpara qué 'lar -"l- dadi i

á quen che talar non pode?

P • ii

.. la tUII"H. i

,

• li .. meo cantar,

bailar al airo lil i

He

Page 291: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 281

asoinácbet'ó sobrado t 1 )

volvíchet'á retirar.

9. Paséi pola tna porta

c'un mandil rmov.ro euberto, (negro)

ben vin estar á teu pai

con un olio rnoi aberto.

10. Quen queira roldar que rolde

qu'eu xa veno de roldar, (ya vengo)

n-atopei á quen buscaba,

agora vouni'á deitar. (acostar)

11. Si queres que te visite

has de barrer a calzada

,

que me pican as aréas (arenas)

cando vou de madrugada.

12. Si me rondan que me ronden,

en non quero ser rondada

,

pois digo unha vez que non

non quero ser porfiada. ( 2 )

(i) Habitación alta de la casa de los labradores.

(2) Esta voz está tomada en el sentido de ser solicitada

con insistencia.

Page 292: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

lí^'2 CANCIONERO

El número l fué* obtenido en Gerbo, provincia de

Logo. El 2 en la Corona. Kl 3 en Elvifia y Oleiros, ]>ar-

t i<l- > judicial de la Corufia. Kl 5 y 6 en Abegondo y Sada,

partido judicial de Betanzos. 111 7 en varios punios de

los partidos judiciales de Betanzos y la Corufia. Kl 8 es

Pravio y Oleiros, del partido judicial de la Corufia. Kl

LO en Santiago 'le Compostela y en San Pedro de Nos,

del partido judicial de la Coruña. MI 11 en AVgnndo,partido judicial de Betanzos. Kl l- en la Corufia y< Hi'iros.

Page 293: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

RUADA (1)

1. Vena o pandeiro, ¡á ruar!

qu' estas son as mazarocas (husadas)

qu'hoxe teño de fiar ( 2 )

2. O pandeiro toca ben

as ferreñas fanll ' o son

vivan os qu' amores ten.-

(i) Diversión de aldeanos de ambos sexos reunidos parabailar en la casa de alguno de ellos ó en el campo.

(2) Los tercetos, que, como dijimos, recuerdan el ternario

céltico, son á propósito para acompañar la rica, ruada ó fuliada

que se acostumbra á bailar en algún campo ó atrio de iglesia.

Un hombre canta, al compás del pandero, los tales tercetos,

mientras que las mujeres cantan y bailan, terminando con unsonido agudo y prolongado, coronado á veces por el aturuxo

final, que tiene als;ún punto de semejanza con el relincho.

La prolongación del sonido después de un ahílala, hace re-

cordar las palabras de Silio Itálico: «Pubem Barbara nuncpatriis uhtlantem carmina linguis» sin que se pretenda afirmarderivación como oportunamente indica el Sr. Milá y Fonta-nals en su Memoria acerca de la poesía popular gallega.

Page 294: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

284 CANCIONERO

Vivan a^ mosas gaOeg -

vivan as bonitas mol -

e os galáns d'a nosa térra.

4. Biocifias, á bailar t< "la~ :

mocifloe . arriba . arriba,

¡ti tamal, meufurabolos! l

5. N •! t'aaanea, {2 > non, rapas,

qn'aa oenaa son pan ver,

m galán» (3 > para mirar.

i1 1 ún é pr o tpa

o pan eatai-r 'a foncifla

;

Antonino, Baca ..|

7 \ rua<i:i vais ' aniiaii'l',

i.r.i. I' mlil

que ottán .í porta chamando.

( i ) A «I

s delas en el

Page 295: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 285

Viran chuscos, Diol-o queira,

pro ese chama no quinteiro ( 1)

y os chuscos vén po-la eirá. (vienen)

Vena por onde quixer;

toca,pandeiriño , toca

mas que ch'o coiro rabee. (reviente)

10. Estira a cofia, ( 2 ) Maruxa,

dóbra as mangas d ' a camisa

e qu'o denguiño ( 3 ) se luza.

11. Inés, acude 6 mantelo (*)

puntea que ti ben sabes

dáll'ó brazo e xúnta os dedos.

(t) Corral ó patio cerrado y al descubierto. Este terceto

parece recordar, por sus terminaciones casi monorrimicas, las

triadas célticas.

(2) Toca de lino ó encaje con que las aldeanas recogen el

pelo. Va dejando de usarse dicha prenda y se sustituye por el

pañuelo.

(3) Dengue: especie de esclavina de paño de color con pun-tas prolongadas que se sujetan sobre la cintura ó en las espal-

das después de cruzarse en el pecho. Algunos dengues llevan

franjas de terciopelo: van cayendo también en desuso.

(4) Especie de delantal de paño que cubre el refajo de las

campesinas y se sujeta en la cintura con corchetes ó broches;los hay con franjas de terciopelo.

Page 296: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

286 CANCIONERO

12. Entra, meigo, non atruzea (*)|brujo i

garda, Xan, as castañetas

e contante ond'hoxe tuche». ( 2 )|fuiste

|

La nuda anterior ÍW remgida por el ilustre historia-

dor do Galicia, Sr. I>. Manuel Murguía, quien Be la faci-

litó al distinguido literato catalán Sr. Milá y Fontanals,

entusiasta admirador < 1«

- 1 dialecto gallego, y autor de una

notable monografía Bobre la poesía popular «le esta

región.

(i) Atruxo: grito prolongado al final de algunos cantares ymodo de anunciarse 1 istancia.

(2) N 1 alfabético ni se hizo alteraciónalguna en el orden de colocación de los tercetos por i

su origen, y porque apai i con cierto enlace 1 querepresentan

Page 297: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

SANTOS, SANTUARIOS Y ROMERÍAS

1. A virxe de Pastoriza

vela ahí vai n-a sua barca,

aló n-o medio d'o mar

toda-las aguas aparta,

2. A Virxe de Pastoriza

ten un navio d'o mar; W¡quén 11 'o dou !

¡quén 11 'o daría !

quen 11 'o dou púidoll'o dar. ( 2 )

3. Hei d'ir ó señor San Cosme, ( 3 )

hei d'ir e vir por Bayona,

( i ) Entre los muchos votos ú ofrendas que los romerosofrecen á la Virgen de Pastoriza en su santuario, próximo á la

ciudad de la Coruña, figura algún barco pequeñito y á pro-

pósito para colgarlo en la iglesia á guisa de lámpara.

(2) PíddolVo day: se lo pudo dar.

(3) En Bayona, partido judicial de Vigo, provincia de

Pontevedra.

Page 298: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

- ss CAN'CIONERO

wr á Santa Liberata

ii a B0> capilla nova.

4. Indo jiara San Anir.-

aló en Porto d'o Cabo,

díxom'unlia ealdruprira, í 1 )

romeiro, ¿ti quel-o oaldo?

[>. Mcu divino San Andrés,

t ellas d'o voso tellado;

- de lonxe pareoen

ouro fin" unartillado.

6. M( ;i señor San Andrógino,

qa'está d alta ribeira,

bolle pidir, mea santo,

ideira.

7. Mina ti:i i <• ina¡ la lu.i

mai í i,

|i \ .ni i roupa <1 'm fea

'liixan a dfl Oad i 'lia

('I v

Page 299: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 289

8. Miña Yivxe d'os Milagros, t 1 )

¡qué che foron levantar

!

¡que tinas un horue morto

debaixo d'o teu altar!

•i. Neniñas de San Lourenzo,

ben vos podes alabar;

ehí ven o señor San Canipio Wvestido de militar.

10. Nuestra Señora d'a Guia < 3 )

elle a miña madrina,

dichosa de miña nai

¡

qué boa comadre tina

!

11. Nuestra Señora d'o Darvo ( 4 )

ten o Darvo n-a corona,

que 11 'o mandóu de regalo

o Padre Santo de Roma.

(i) En Cayón, partido judicial de Carballo . provincia dela Coruña.

(2) San Campio : en el partido judicial de Noya, santuariomuy visitado por los romeros campesinos.

(3) Cerca de Vigo.

(4) Debe ser en el distrito de Vivero.

TOMO II 19

Page 300: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

290 CANCIONERO

12. Nuestra Señora d'o Darvo

ten o Darvo n-a mantilla,

ipic 11 'o mandón de regalo

Nuestra Señora d'a (íuía.

13. Nuestra Sefiora de Bare$, í 1 *

que dos dea o vento en popa

,

que somos os de ( W. Uro (2 )

. t.'iii..* ;i vela ruta.

14. Boxe i día d'o meo santo,

•lía de San Bfanoel,

hei d'estrenar un vestido

il n color '1 '" oaravel.

1 5. San Antoniflo de Bada

oando nú n a prooesióo

.

\;ii~' abanioando moito

uñando tarampton.

ni. i Eulalia . B mta Bulaba,

rala ahí raí po la ribeira

(i) Km

i i- ama

Page 301: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

CALLEGO 291

collendo conchiñas d'ouro

metend-as n-a faltriqueira. (!)

17. San Payo de Vilacoba

ten os zapatiños brancos,

as neniñas de Loureda ( 2 >

va-n-o á ver os días santos.

18. San Vicente * 3 ) pequeniño

anda n-o monte c' o gando,

a virxe de Pastoriza

ándall'o arrecadando. (juntando)

19. San Vicente pequeniño

é un santo chirifeiro, ( 4 )

que nos dá a nosa festa

o vintedóus de Xaneiro.

20. Sempre ni 'andas preguntando

de qué romaría veno,

(i) Quedan copiadas otras dos casi iguales.

(2) Parroquia del Ayuntamiento de Abegondo, partido ju-dicial de Betanzos, provincia de la Coruña.

(3) Parroquia de Elviña, próxima á la Coruña.(4) Tal vez quiera decir chiripeiro , ó que tiene casualida-

des favorables.

Page 302: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

292 CANCIONERO

veno de Santo Sao Payo,

de Santo San Payo veno.

21. Sempre m' andas preguntando

de qué romaría vene,

veno de Santa Lilaina

de S;ilit;i Lilaina VeñO. ''

22, Teño d'ir á Santa Marta Wc'unha cesta de empanad

• de levar oonm

l rnoo d 'as larpi irada». ilosinaa

i no d*i» ' i ni» Santo,

que oh 'esta* <" Vilanos .<

.

• de i raer d' alí

, u i il .i moda nova.

I númeroa l y 16 fuer btenidon en \m-. parti-

do jndicial de Puentedeume y en Ferrol. E)l Ij » en San-

. n varios puntea del partido judicial de Betún

de l.i .ir

Marta imli-

i

l

: i i.i del¡

Page 303: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 293

El 6 en Cerbo,provincia de Lugo. El 7 en varios puntos

de los partidos judiciales de la Coruña , Santiago, Pa-

drón y Puentedeuiue. El 9 en Santiago. El 10 á 13, 22

y 23 en Vivero, provincia de Lugo. El 14 en Sigrás, parti-

do judicial de la Coruña. El 15 en Mosteirón, del partido

judicial de Betanzos. El 17, 20 y 21 en varios puntos de

los partidos judiciales de la Coruña y Betanzos. El 18 en

Santiago del Burgo, partido judicial de la Coruña. El 19

en Palavea, parroquia de Elviña, partido judicial de la

Coruña.

Page 304: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

SUCIAS

1. dar, quiridifla,

héicho '!«• apartar d'oa olí

eh'heí '!<• I »« t ii r ii ;i oama

un ferrado de piolloa.

2. ( ) oorasóo d'onha pulga

c mai lo <\' un piollo

guisados n uiiliu casóla

.mu par' o mondo i"'l".

<> que oh* la,

qtM orffe / o ton oalaón

,

t.ii piolloa 'I' :> libra

. ii.i- 'I • ron

Page 305: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 295

Teño piollos n-a camisa

tanién os teño n-o sayo

,

todos me teñen envidia

porque teño moito gado. (ganado)

Unha vella c'os seus m...

cén muíños fixo andar,

¡vallante cento e un demos

que ganas tés de m !

Los números 1 á 3 fueron obtenidos en varios puntos

del partido judicial de Betanzos. El 4 en San Pedro de

Nos, inmediato á la Coruña. El 5 en Betanzos.

Page 306: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

TEMOR

Lourenio, rtíi 'd'ahi,

1 1« «ii me venaa ;i tentar

padre ehega :í \ ir,

dod Bei o que raí pasar.

N m m' abrigo que non chore M

iiin >«• me Bolla mantilla;

lite por onde \ ífiéohe .

(í )

;que no o sepa i madre mina!

Kl número i rae* obtenido en Ujes, Ayuntamiento deAru-ij", partido jndioia] <\<- la Corona. El 2 en Área, del

jiarti'Jn judicial de Puentedeome, prorinoia de 1 1 Curufia.

> llueve

Page 307: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

TRAJES

1. Cinta negra na camisa,

encarnada n-o calzón

,

ainarela no chaleque

e negra n-o pantalón.

2. Dend ' a Habana me mandaron

paño par'uuha mantilla;

¡tamén puderon mandarme

seda para guarnecila!

De Portugal me mandaron

unlia camisa ben feita

c'un caravel encarnado

n-a fita d'a manga dreita. (puño)

Page 308: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

298 CANCIONERO

4. Dos panos (pie liai na tonda

moito me gusta o Manon,

dofl fillos que ton tou ¡ai

tanión che me gusta Antón,

5. D'os panos que hai na tonda

moito me gasta o 6íanche$ts, < a )

d'os fillus que ten tea pai

tainón me gasta Silvestre.

1» os panos qae hsj a-a i< oda

cllr lili / :, I . u I.-'

d ' as lula- qae tea tea pai

tatiu-n clic me gasta Antona.

7. Marica de Pastoril*

Vi la ahí val pol B ril.rira

en mangainaa '!<• rana

parece onha riaoxeirs. ( 8 >

Mina nal , mina naina ,

mina nai d'o corazón

,

|ue antiguamente I!' nt>r<-

I

i ij «

Page 309: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 299

¡tanto liño como ten

e non me fai un xibún! (jubón)

9. Miña cuñadiña nova,

meu liirmán qué ch ' ha de dar

:

chaquetilla de Segovia

con cinta de namorar.

1 0. Miña cuñadiña nova

,

meu hirmán ¿qué 11' has de dar?

zapatiño de Segovia

para o domingo bailar.

11. O mariñeiro 6 domingo

bon zapato e boa media,

e o luns po-la niaüán

desc-alciño po-la aréa. (arena)

12. Teño polainas de bnxo C 1 )

castañetas de burel ( 2 )

(i) Buxo quiere decir boj, y burel paño burdo; hay, pues,,

intencionado juego de despropósitos.

(2 ) Paño pardo ordinario.

Page 310: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

HOQ CANCIONERO

púa darll'i mea compadre

que lie eascmi a muller. | zurró)

1 S. l'ulia vai de RO -

outra «lo chinólas

itra vai dioendo (*)

¡qui'-n compra ///<• rn tti

Kl número 1 rué obtenido en Ehrifia, próximo á la Coruna. Bl •_ al 6 en el partido judicial '!<• Batanaos. Kl 7

en Vüaboa, partido judicial de la CorolUL Kl 9 y 10 envari"* puntos <!•' loa partidos judiciales <!«• la Corufla yI'- naos, Kl 1 l y 13 en Ares, partido judicial de Puentedeume.

(i

)

raimante as usa-> que as conocen con el n.»inlir<*

de al)

Page 311: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

TRISTEZA

1. Adiós, Ares de mi vida,

a popa che vou virando

c'os iiieus olios te vou vendo

e co-o corazón chorando.

2. ¡Ai! adiós, meu paraban,

suspiros me fan a cama

soledades me manten.

3. Adiós ríos, adiós fontes,

adiós , augas de beber,

adiós, casa de nieus padres,

¡cánd ' a volveréi á ver !

4. Airifios , airiüos , aires

,

airiños d'a miña térra;

Page 312: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

802 CANCIONERO

airiños , airiños , aires

,

aires, ¡ volvedora'

a ela! ri

5. Airiños d'a miña torra,

airiños d'o rueu lugar,

airiños, airíftOS, aires,

aires, videme bnsoar.

»;.|Alegría I -i a tefio

trúuguena d'a miña o

dentro d'o nieu ooraiÓD

i sabe Dio* o aue le i

7. Algdfl día paseaba

nraíflOf de ÜOñ '/.ixnin <*);

agora ron pateando

terriflaa que nanea rio.

8. \ 1 Lri'iii día |">r iqoi

en en i m;i¡> qnerída

i ,. Qtn i brillante

- •

. .i ala •

\\mii.mu. ni parí

Page 313: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 303

agora por niáis fertuna

son a máis aborrecida, f 1 )

9. Algún día por aquí

era eu a niáis querida,

agora por pouca sorte

son a niáis aborrecida, t 2 '

10. Cada vez que considero

que de tí m'hei d' apartar,

énebenseni 'os olios d'auga

e o corazón de pesar.

11. Cada vez que te paseo,

calle d'a Pescadería ,- 3 >

éncbensem'os olios ( 4 ) d'agua

o corazón d' agonía.

( i ) Casi igual al siguiente.

( 2 ) Este verso contiene una idea contraria al que ocupaigual posición en el cantar anterior. Fué obtenido el i.° enAbegondo, Ayuntamiento del partido judicial de Betanzos, yel 2.°enAranga, del mismo partido.

(3) En Vivero, provincia de Lugo.(4) Enchensem 'os olios : Llénanseme los ojos.

Page 314: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

804 CANCIONERO

12. Campanas de BattabalM, ( J )

cando vos oyó tocar

mórrome de soledades.

13. ¡Cómo queres que oavegue

<i aon lmi iia\ egación

!

¿queres que im 1 bote ;i augua

• morra sin confesión?

M. ( ¡horade, cenas, choráde

nada vos digo por

<iiu- bast ":i Vine choróu

cando veu ;i Xexus pr»

i :. D'a portelina <1' arriba

dei unha rolta pr'atrás

.

tneue lili".- , milla muller,

que tan lonxe me qu<

i», l»illc que Bospir ihoro

.

dille 'i11 *' ' n " morrendo

.

(

,

)tiago, i aminode v

-

ii< Dombí

tida \ imai

, <ju«: II* ^i liona»!

Page 315: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 305

dille que se conipadeza

d'o mal qu'estóu padecendo.

] 7. Hoxe tocoume de quinto

inañán voum-á retallar; (!)

quén ha de ser a minina

que por min ha de chorar.

18. Hoxe voume de soldado

e deixo a miña rapaza;

si lie ven outro non sei

¡é a pena qu' a mín me mata!

1 9. Miña nai á min crioume

para ben pouca fertuna;

¡para vender as queiroas (brezos)

os farroupeiros ( 2 ) d'a Cruña.

2(). Miña neniña pequeña

,

¿quén che vai dar de mamar?

tua nai vai na vendima

e teu pai saléu ó mar.

( i ) Otros dicen resellar.

( 2 ) Ahuecados : vanidosos.

TOMO II 20

Page 316: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

306 CANCIONERO

21. Miivi po-la toa pona

vin o que estabas facendo:

e vin, que estabas chorando,

eu a colpa non cht t> ndt .

(1 *

L'2. Non che valora de na<la

o troearm'á min por outro:

¡bastante traballo é

¿upar** 'la millor roapal (desandarse)

Non te vayas, Pepe mcu,

den ratroc marchar

mira, ao me 'i' ís ,

qn's pena me fai levar.

24. Ot farolea de Palacio

bob qjnen n alambrar;

DOrOJM a nina i-t.i morts

loito qneren asi ir(9 >

1> |iir nunca . ~ 1 1 1 \ .

» 1<

osi ni i" '

• ped<

loesconl

Page 317: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 807

¡de lonx'as penas aumentan

para quen sabe querer

!

26. ¡Pobres vaquillas miñas:

s'o meu coidado,

como pesa na (*) y-ahna

pesa n-o carro!

27. Sonche ( 2) com'aquela pedra

que está tirada n-a calle

que todo o mundo a pisa

y ela non se queixa á nadie. ( 3 )

28. Teño un pesar coni'un puño

heich'o de contar un día

no meu corazón non caben

cousas de malancolia. (i

( i ) Las vocales largas no se prestan,por su doble valor , á

ser elididas cuando se pretende evitar el hiato, y en tal casoes frecuente sustituir el apóstrofo por una consonante eufónicacomo la n ó la y.

(2) La sílaba che se usa con frecuencia unida al verbo, queen rigor no la necesita.

( 3 ) Igual á otra copla castellana.

(4) Generalmente se dice melancolía : el colector copió fiel-

mente lo que ha oído.

Page 318: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

30i> CANCIONHK. I

Kl número 1 faé obtenido en Ares, partido judicial de

Puentedeome. Kl 2, 4 y 6 en el partido judicial «le Betan -

. Kl LO, 16, 18 y 25 en Arenga, del partido judicial de

Betanaos. Kl 1 1 en Gerbo, provincia <le Lugo. Kl 12 y 15

en la Coruña. Kl 13 en Ares, del partido judicial de Puen-

tedeume y en PerroL Kl 17 en Previo, Cela y otroe pnnt>>-i del partido judicial de la Oorufia y Betanaoa. Kl 1'.'

en aforas, del partido judicia] .Ir la Gornfia. Kl 20 en

Sada, del partido judicia] de*Betant08. El 24 en Vivero,

provincia de Logo. Kl *_'7 en Elvifia, del partido judicia]

de fi Oorufia.

Page 319: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

VACILACIÓN

1

.

Non sei por donde me vaya

,

tanipouco donde me vena,

nin donde perdín o pau

d'a máis preciada cárdena.

2. Quérenm' as nenas d'aquí

e as d ' a banda de Leiro

¡se me collen por Ptianxo

reneránm ' en Abanqueiro

!

El número 1 fué obtenido en Pravio, Canibre y otros

puntos del partido judicial de la Coruña. El 2 en Tara-

goña, Ayuntamiento de Rianjo, partido judicial de

Padrón.

Page 320: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

VILLANCICOS

]. Alegría, mena amigos

.

máis alegría c placer ,

c que \i\a o luy <\ oa OBOf

por sempre ritmáis, amén (jamás

|

Rita, enoénde oatro pallas

. oorramoa :i Belén

,

oantarll 'o ron ron oeno

gamoi durma ben.

\ i • 1 1 1 ron , ron ron . men neno

.

i on ron, ron ron . men amor,

<lúi un- ben , meo qneridino

qne < i>< oanto o ron ron

u . ron ron . ron ron ron.

Page 321: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

GALLEGO 311

4. Co as bágoas nos olios

quedóu dornridiño,

dúrme que che preste

,

nieu inocentiño.

5. ¡Ai! miña xoíüa, (D

¡cantos traballiños

ven pasar ó mundo

para redimirnos!

6

.

D ' eses piteliños ( 2 )

que estás ehí ( 3 > facendo

trái, Pepino, us poucos

pra quentar o W neno.

7. Trái, Pepino, trái,

d' eses piteliños

pra quentar o neno

que ten moito frió.

( i ) Xoína : Joya la más querida

.

(2) PiteliTws: Astillas de leña.

( 3 ) Ehí : En la provincia de Orense se dice ehí; también di-cen il

, aquil , iles , eiquí , eüí , mientras en la de la Corufia sedice él , aquél , eles , aquí , al'i.

(4 ) Quentar o : Calentar el.

Page 322: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

312 CANCIONERO

Non se canse , nai

,

cu facerme os gangos,

<iue eu vin á este mundo

pra pasar traballoa.

Loa villancico» que anteceden Be 1"* facilitó al colector

su muy querido amigo y antiguo discípulo en la Uni-

¿dad do Santiago, el malogrado humanista y autor

de la Gramática gallega, D. .luán A. Saco y irce, co-

rresponsal de la Real Academia Española.

Page 323: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

ÍNDICE DEL TOMO SEGUNDO

Págs.

Agravios i

Agrícola 4

Aguinaldo 5

Amorosos 6

Animales, plantas y frutas 23

Aritmética 37

Astros ' 38

Ausencias 39

Baile y Música 42

Burlescos 50

Cantar (sobre) 70

Casamiento 78

Comida 85

Consejos 88

Cualidades personales 91

Desaires 106

Desconfianza. 109

Desdenes , noDesengaños 112

Deseos 113

Despedidas 114

Desprecios 120

Diálogos y «enchoyadas» 123

Diálogos de pullas 129

Diálogo de Antón e Marica 133

Días de la semana 137

Edades 139

Page 324: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

314 ÍNDICE

Paga

Educación . 140

Enfermedades 141

Fanfarronadas y valentonadas 143

Geográficas. ........ 146

Graciosas 165

Infantiles 183

Intereses

Juramento. . . 191

Maldiciones 192

Mayo (el) 194

Mentiras 199

¡aniñaras 200

Murmuración USNombres de personas 214

Oficios 215

Picarescas

Pimpos 265

Reconvención

Reconciliación. .

Reflexivas

Remordimientos.

Rondadores. .

Roa li

, ramerías

Social

Temer 296

Tm).

luí. 1

l.ii ion

Vlll.HIC Í< US

Page 325: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

ERRATAS MÁS NOTABLES DEL TOMO SEGUNDO

PágíllM .

Page 326: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde
Page 327: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde
Page 328: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde
Page 329: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde

UNIVERSITY OF TORONTO

LIBRAR!

Acmé Library Card Pocket

UnderPat."Ref. Index File.»

Made by LIBRAEY BUREAU

Page 330: archive.org · 2009. 11. 17. · CANCIONERO átinonchedigonada f'áioquecheparecer. Cómoquereaqueliechame átuacaísogramiña, eátuasliinnáscuñada-. leatinonquereaBermiña! Pollad'oloureiroverde