fundacionluistilve.com...edita: fundación luís tilve consello de dirección e redacción: xesús...

135
XUÑO DE 2007 O DEREITO Á VIVENDA 2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 1

Upload: others

Post on 20-Jul-2021

0 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XUÑO DE 2007

O DEREITOÁ VIVENDA

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 1

Page 2: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Edita:

Fundación Luís Tilve

Consello de Dirección e Redacción:Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade,

Domingo Barros Montáns, Emilio Garrido Moreira, Mª Xosé RodríguezGaldo, Guillerme Pérez Agulla, José Ramón Copa Novo, Manuel BarbeitosAlcántara, Laureano Aragón Arroyo, Luis Sánchez Gala, Isidoro GraciaPlaza.

Consello Editorial:Fernando González Laxe, Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza,

José Antonio Gómez Gómez, Rosa Arcos Caamaño, Juan País Andrade.

Escriben neste número:Manuel Barbeitos Alcántara, José Antonio Gómez Gómez, Encarna

Otero Cepeda, Fernando Baena Ozores, María José Rodríguez Galdo,Cristina Pedreira González, Eduardo Fernández, Manuel GarcíaGonzález, Luís J. Ruano, Fundeco, Javier Fernández Múñoz, JoséLuís Múñoz, Isidoro Gracia Plaza e Francisco Xavier Redondo Abal.

Redacción e administración:Avenida Cruceiro da Coruña, 22-baixo15705 Santiago de Compostela (A Coruña)Telf.- 981 58 54 90 ; Fax- 981 56 68 30;Correo-E: [email protected] e [email protected]; web: http://www.fundacionluistilve.org

Depósito legal: Depósito legal: C-1129/2006ISSN: ISSN: 1886-3639

Deseño e maquetación: Deseño e maquetación: FACTORImprime:Imprime: Plana Artes Gráficas, SLPlana Artes Gráficas, SL

Prezo: 6 euros - subscrición anual: 15 eurosTirada deste número: 1.000 exemplares

OS ARTIGOS PUBLICADOS NON REFLICTEN O CRITERIO DA REVISTA,SENON A OPINIÓN QUE OS SEUS AUTORES VIRTEN NELES

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 2

Page 3: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

SUMARIO

PÁXINA

PRESENTACIÓN 5

EDITORIAL: É UN DEREITO 7

A ECONOMÍA DO LADRILLO 11Por Manuel Barbeitos Alcántara

O DEREITO A UNHA VIVENDA DIGNA E ADECUADA 23Por José Antonio Gómez

A VIVENDA NA GALIZA 27Por Encarna Otero

ENTREVISTA: XERARDO ESTÉVEZ 31

BOOM E CORRUPCIÓN 35Por Fernando Baena Ozores

VIVIENDA E VIDA 39Por María José Rodríguez Galdo

A ETERNA XUVENTUDE: A ETERNA VIVENDA 45Por Cristina Pedreira González

POR UNHA VIVENDA DIGNA 49Por Eduardo Fernández

ACCESO Á VIVENDA. REFLEXIÓN PARA O DEBATE 53Manuel García González

ENTREVISTA: BENITO G. ALONSO 59

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

3

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 3

Page 4: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

COOPERATIVISMO DE VIVIENDAS EN GALICIA.PERSPECTIVAS Y ENTIDADES GESTORAS 69

Por Luís J. Ruano

O CAMIÑO POR ANDAR DOS CONSUMIDORES 71Fundación para a Defensa do Consumidor (Fundeco)

ENTREVISTA: JUAN PINTO TASENDE 77

ENTREVISTA: JOSÉ OTERO POMBO 81

ENTREVISTA: ALBERTO MARTÍNEZ RABUÑAL 83

OPORTUNIDADES 85Por Javier Fernández Múñoz

SOBRE EL MERCADO DE LA VIVIENDA

Y SU FINANCIACIÓN 87Por José Luís Múñoz

DOCUMENTO: A INTERVENCIÓN PÚBLICA NA XESTIÓN DOSOLO E A VIVENDA 89

MCA-UGT

DOCUMENTO: DERECHO A LA VIVIENDA COMO PRIORIDADSOCIAL Y POLÍTICA 105

UGT

FORO: GUÍA DE CAMPO PARA DISEÑAR UN SISTEMAENERGÉTICO PARA GALICIA 113

Por Isidoro Gracia Plaza

PÁXINAS DA MEMORIA: “RELACIÓN DE INDESEABLES, VIANA DELBOLLO”: UN DOCUMENTO INÉDITO SOBREAREPRESIÓN FRANQUISTAENTERRAS VIANESAS 125

Por Francisco Xavier Redondo Abal

ACTIVIDADES DA FUNDACIÓN 131

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 4

Page 5: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

En xuño de 2006saía a luz o pri-meiro número de

CLARIDADE. Un ano des-pois temos a satisfacción depresentar o numero tres,cumpríndose así as previ-sións iniciais de conseguir,nesta primeira etapa, publicartres números o ano. En cohe-rencia coa filosofía expostanaquel primeiro numero, que-remos facer “camiño o andar”,intentando aprender doserros, para procurar mellorarna seguinte tarefa, e avanzar,paso a paso, superando asdificultades propias de todanova iniciativa.

Nesta ocasión o temamonográfico central e aVivenda, como problemaactual de grande preocupa-ción social, e sobre todocomo dereito constitucionalque obriga os poderes públi-cos a impulsar medidas, quemais ala de declaracións for-mais, sirvan para velo satis-feito. Un problema centralpara a economía do país, queafecta sen excepción a toda acidadanía, pero de maneiramoi especial os traballadores.

Coa revolución industrial

nace a clase obreira, e simulta-neamente os gravísimos pro-blemas de infravivenda, míse-ros habitáculos e chabolas nasproximidades dos grandes cen-tros fabriles nas que se amonto-aban centos de miles de traba-lladores coas súas familias.Lóxico que polo tanto dende osmesmos inicios da loita e a rei-vindicación organizada dos tra-balladores, a vivenda figurasesempre como unha prioridadetanto para os sindicatos comopara os partidos políticos, parti-cularmente os de esquerda.

As guerras, singularmente aII Guerra Mundial e a GuerraCivil Española, destruíronmillóns de edificios. A construc-ción de vivendas e de vivendasprotexidas, baixo moi diversasformulas e dende ópticas políti-cas diversas, convertese nunhaprioridade en España e no restode Europa. As característicasdos anos da posguerra, e dasdécadas seguintes, obrigan apolíticas económicas de signointervencionista en xeral, perode maneira especial no concer-nente a política de vivenda.

É dende finais da décadados anos setenta, e da mando crecemento económico edas políticas neoliberais

PRESENTACIÓN

Un problemacentralpara a

economía do país, queafecta sen excepción atoda a cidadanía, pero

de maneira moi especialos traballadores.

5

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 5

Page 6: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

impulsadas polas InstituciónsFinanceiras Internacionais,cando a promoción inmobilia-ria vai transitando das mansdo estado a iniciativa privada,e a construcción de vivendaprotexida con prezos taxados,vai retrocedendo en beneficioda vivenda libre a prezos demercado. En España a Lei dosolo de 1996, dispara a espe-culación contribuíndo de xeitodeterminante o “boom” daconstrucción que estamosvivindo actualmente.

Os resultados están lonxede resultar satisfactorios.Constrúese mais que nunca apesar do cal os prezos dispá-ranse, e o acceso a vivenda ealgo inaccesible para un 25%da poboación, e moitos dosque acceden o fan con carísi-mas a prolongadas hipotecas.

Dende CLARIDADE nonpodemos sequera pretenderofrecer formulacións exhaus-tivas, nin moitísimo menosdefinitivas en relación con unproblema de dimensión tanimportante. Sí queremossumar o noso esforzo o deoutros, contribuíndo a quesociedade permaneza atentae reaccione diante de un pro-blema de tanta importancia. Olector atopará neste númerotraballos orientados a descri-bir e mesmo denunciar asituación actual, mais taménreflexións sobre as causas domesmo, e alternativas ouliñas para avanzar cara a súamellora.

Ademáis de traballos ela-borados polo Consello de

Redacción da revista, escri-ben prestixiosos arquitectos,a Directora Xeral de Fomentoe Calidade da Vivenda,expertos en cooperativismode vivendas, promotores,representantes sindicais, e unrepresentante da Plataformapor unha Vivenda Digna, asícomo un artigo da Fundaciónpara a Defensa doConsumidor. Tamén se difun-den documentos sobre xes-tión publica do solo e a viven-da, así como propostas dosindicato UGT para facerfronte o problema. Vaia paratodos eles o noso máis fondoagradecemento.

Neste número inaugura-mos dúas novas seccións:“FORO” e “PAXINAS DAMEMORIA”. Con elas preten-demos incluír traballos recibi-dos en CLARIDADE, que senestar directamente relaciona-dos co tema central de cadanúmero si aborden cuestiónsde indubidable interese xeral:

- Con “FORO” quere-mos estimular a participacióncon opinións e valoraciónssobre cuestións xa tratadasna revista, ou referidas aoutros temas de interese. Asección inaugurase con untraballo de Isidoro GraciaPlaza sobre o sector enerxéti-co en Galicia, que ademaisven de incorporarse oConsello de Dirección eRedacción da revista, poloque de seguro, en sucesivosnúmeros, seguirá aportando oseu punto de vista sobreoutros temas de interese

- Con “PAXINAS DAMEMORIA” pretendemosestablecer un espacio paracuestións relacionadas coarecuperación da memoria his-tórica, algo por outro ladocoherente cos propios fins deFundación Luís Tilve. Nestaocasión, o traballo que seofrece é obra do historiadorFrancisco Xavier RedondoAbal, e trata sobre un docu-mento inédito relativo a repre-sión franquista nos anos deguerra civil e da posguerranas terras de Viana do Bolo(Ourense).

Finalmente, o igual que enexemplares anteriores infor-mase sobre algunhas dasactividades da Fundación olongo dos últimos meses,entre as que destaca a publi-cación do libro “AlfonsoOrtega Prada. Memorias”.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

6

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 6

Page 7: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

EDITORIAL

É un dereito

“Tódolos españois teñen o dereito a gozar de unha vivenda digna e axeitada. Os poderes públi-cos promoverán as condicións necesarias e establecerán as normas pertinentes para facer efec-tivo este dereito, regulando a utilización do solo de acordo co interese xeral para impedir aespeculación.

A comunidade participará nas plusvalías que xere a acción urbanística dos entes públicos”.Artigo 47 da Constitución Española.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

7

Así de clara e rotun-da é aConstitución, de

maneira que non hai lugar adúbida sobre a obriga dospoderes públicos para dar satis-facción a este dereito, pro-movendo as condicións nece-sarias e establecendo as nor-mas para facelo posible, nonso REGULANDO A UTILIZA-CION DO SOLO DE ACORDOCO INTERESE XERAL PARAIMPEDIR A ESPECULACIÓN,senón tamén asegurando queA COMUNIDADE PARTICIPENAS PLUSVALIAS QUE SEDERIVEN DA ACCIONURBANISTICA DOS ENTESPUBLICOS.

Sen embargo, e a pesarda destacada posición deEspaña entre o grupo depaíses de mais alto niveleconómico, democracia políti-ca, e avances sociais, a reali-dade no que a vivenda serefire empeza a situarse enplanos xa non de preocu-pación, senón mesmo dealarma.

No pasado mes denovembro producíase naCoruña un feito revelador: Namañá do sábado día 4, e noPazo dos Deportes da cidadeherculina, miles de coruñesesdéronse cita para asistir o sor-teo das 178 vivendas de pro-tección oficial que o concellovai construír no solar da anti-ga fábrica de tabacos, e asque aspiraban 8.650 veciñose veciñas, mozos e mozas namaioría, que reunían ascondicións sociais esixidaspara acceder a elas. Noutrosmoitos concellos españoisleváronse á práctica iniciati-vas semellantes, destacandopolo rechamante das cifras osucedido en Madrid, onde o 9de maio deste ano,sorteáronse 1.378 pisos pro-texidos entre 217.000madrileños que reunían ascondicións necesarias paraacceder a eles. Aíndaadmitindo que a fórmula podeevitar suspicacias e aportartransparencia, é dolorosocomprobar como este dereitoconstitucional, por non chegarpara todos, sortéase.

A ninguén sorprende queas sucesivas enquisas doBarómetro do Centro deInvestigacións Sociolóxicas(CIS), reflictan con caracterxeral que o paro e o terroris-mo son os principais proble-mas para o conxunto doscidadáns españois, seguidosda vivenda, que sen embargoé a primeira e principal daspreocupacións para apoboación comprendida entreos 18 e os 35 anos.

O 1 de Decembro do 2006,a Axencia EFE facía públicasas declaracións do RelatorEspecial de Asuntos deVivenda das Nacións Unidas,Miloon Kothari, trala súa visitade doce días a varias cidadesespañolas. Afirmaba este rela-tor da ONU, que “o problemade vivenda en España é undos maiores do mundo”, que“entre o 20 e 0 25% dapoboación española estáexcluída do mercado da viven-da, debido principalmente óseu alto prezo”, que “hai unproblema moi grave coaespeculación e o enriquece-

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 7

Page 8: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Oparque devivendasvaleiras

en España aumentou enmáis dun 25% nos últi-

mos dez anos. EnGalicia, segundo datosdo Instituto Galego deEstadística referidos ó

último censo, asvivendas valeiras

superan as 230.000

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

8

mento dos promotores”, e que“O executivo debera intervirpara adoptar medidas inmedi-atas para resolver o problema”.Kothari, que nun prazo breveprometeu entregar o seuinforme ó Consello dasNacións Unidas e o GobernoEspañol, apoiou a aposta poloaluguer así como o Proxectode Lei do Solo en trámite parla-mentario. Mostrouse sorpren-dido tras constatar que un paisfinanceiramente rico comoEspaña, con grandes inver-sións en infraestructuras ealtos ingresos por turismo,padeza tan grave problema deacceso á vivenda. Celebrou auniversalización da sanidade ea educación en España, perosubliñou que “non hai calidadede vida sen a inclusión davivenda entre estes piaresbásicos”.

Nos últimos anos o volumede vivendas construídas enEspaña acadou altísimosniveis. No 2005 foron 800.000,tantas como en Alemaña,Francia e Reino Unido xuntas.Para este ano 2.007 a cifraestímase en 700.000. Enpouco máis dunha década asuperficie urbanizada aumen-tou nun 30%, diminuíndo enparalelo as areas forestais,ben polos incendios, ben polocrecemento das áreas urbanase industriais. España é o esta-do europeo que máis edifica,con 18 vivendas novas ó anopor cada 1.000 habitantes,fronte á media europea de 5’7.Dende 1.987 o parque devivendas medrou un 22% paraun aumento demográfico entorno o 4%.

Mentres isto sucede atopá-monos con que segundo datosda Fundación das Caixas deAforro, o parque de vivendasvaleiras en España aumentouen máis dun 25% nos últimosdez anos, superando os3.000.000 de unidades no ano2001. No mesmo período, acifra de casas secundariasaumentou un 15%, con cercade 3.400.000 pisos nestasituación. En Galicia, segun-do datos do Instituto Galegode Estadística referidos ó últi-mo censo, as vivendasvaleiras superan as 230.000,das cales 17.300 están noConcello de A Coruña; 7.500no de Ferrol; 7.000 enSantiago; 6.200 enPontevedra; 17.800 en Vigo;13.400 en Lugo, e 10.000 enOurense.

Os datos anteriores con-trastan co feito mencionado ocomezo destas notas, de quecerca de un 25% dapoboación española estáexcluída do acceso a vivendapolo seu alto prezo. Por outrolado, as familias con pagospendentes pola compra davivenda onde residenascendía, segundo os últimosdatos censais, a cerca de3.300.000, cifra que aumen-tou un 77% en dez anos. Oimporte medio das hipotecasconstituídas sobre vivendasen España incrementouse enmáis dun 13% no último anosituando o custo medio en147.332 euros, máis de 24millóns das antigas pesetas,con unha cifra lixeiramenteinferior, 118.000 euros, enGalicia, segundo datos do

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 8

Page 9: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Adébedafinan-ceira

das familias españolas(préstamos, créditos e

contas pendentes depago) pechou o 2006 co

maior incremento dosúltimos sete anos, un

18’53%, ate situarse nos832.289 millóns de euros

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

9

Instituto Nacional deEstatística.

A débeda financeira dasfamilias españolas (présta-mos, créditos e contas pen-dentes de pago) pechou o2006 co maior incrementodos últimos sete anos, un18’53%, ate situarse nos832.289 millóns de euros,segundo os últimos datospublicados polo Banco deEspaña. Esta cifra supón unnovo máximo histórico noendebedamento das familias(arredor de 130.000 millónsde euros máis que o terminode 2005), e xa equivale o85’25% do producto interiorbruto (PIB).

O aumento da débeda dosfogares sustentouse nospréstamos a longo prazo, fun-damentalmente créditoshipotecarios, que medraroncase un 20%. Os cidadánsestán cada vez máishipotecados, e aparecenvoces de expertos que temenque as familias teñan dificul-tades para manter os pagos.De feito no último ano aumen-taron en máis dun 33% onúmero de hipotecas quedecidiron renegociarse.Actualmente unha liña depublicidade comercial dabanca en España está dirixidacara a renegociación dehipotecas.

Un aspecto destacable enrelación co problema davivenda en España despren-dese dun estudio do BBVAque reflexa que as familiasoptan maioritariamente por

ter casa en propiedade, unfenómeno que ademais vaien aumento. Nos dez anosanalizados, mentres o total devivendas medra un 21’6%, acifra de vivendas en aluguercae un 7’8%. O peso doaluguer da vivenda principalen Europa e tres veces supe-rior o de España.

Como causas destasituación temos que situarnecesariamente as políticasque en materia de vivenda esolo se puxeron en práctica olongo dos últimos anos, aíndaque tamén, cando menos enaparencia, unha estraña toler-ancia social fronte a especu-lación e mesmo a corrupciónurbanística. E certo que haiexcepcións, pero non deixade sorprender a escasa aten-ción, cando non absolutaindiferencia, con que algúnsmedios de comunicacióntratan a cuestión, mais taména insuficiente reacción socialfronte a un problema tangrave.

E coñecido que o longodos últimos anos, en poucotempo, acumuláronse cuan-tiosas fortunas e pingüesganancias, disparándose onumero de españois millonar-ios en euros. Ganancias que,en moitos casos, son o resul-tado da especulación e dacorrupción, dos prezos abu-sivos aplicados a millóns decidadáns, endebedados depor vida para poder vercumprido o seu dereito deacceso a unha vivenda digna.

A corrupción derivada da

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 9

Page 10: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

especulación do solo e davivenda, e moito máis que unasunto de “pícaros simpáticosque ademais crean emprego”,como pretenden algúnsexpertos en comunicación.Tamén e moito máis, e máisgrave, que un mero recursopara o desgaste político napugna entre partidos. Tralasúa vertente económica, haiunha dimensión social epolítica, máis fonda e graveporque ameaza o núcleo dosistema democrático e asgrandes institucións doEstado.

Afortunadamente, unhaactuación máis decidida e efi-caz da fiscalía e dos xuíces olongo dos últimos meses, oanuncio de unha nova Lei doSolo, a mesma presión daUnión Europea, e a propialóxica do mercado, parecenanunciar o fin da chamada“burbulla do ladrillo”. De feito,vimos asistindo dende faimeses o transvase de inver-sións das grandes constru-toras o sector enerxético, e abolsa rexistra algunhas caí-das espectaculares. Por outrolado, o debate xerado nasociedade o longo dos últi-mos meses, debera ter con-secuencias positivas a horade que as novas corporaciónslocais que inician a súa novaandadura, abran expectativasmáis esperanzadoras para osque aspiran a ver satisfeito oseu dereito a unha vivendadigna.

Mais todo eso pode nonser suficiente, se decae a pre-sión social hoxe existente.

Polo contrario a presión dasociedade debe mantersefirme, resolta e sostida notempo, cos sindicatos decrase e outras organizaciónssociais en vangarda, paraforzar cambios de suficienteenvergadura que permitanavances reais. Nonesquezamos que estamosdiante de un problema queten solución, que pode resol-verse, porque hai capacidadetécnica e recursos económi-cos no pais para poder facelo,pero tamén forzas e interesesmoi poderosos para tratar eevitalo. De unha esixenciasocial firme, sairá a vontadepolítica para os cambios,sabendo que o mercado porsi mesmo non resolverá unproblema que require unhadecidida intervención dospoderes públicos.

10

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

Acorrupciónderivada

da espec-ulación do solo e da

vivenda, e moito máisque un asunto de

“pícaros simpáticos queademais crean emprego”

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 10

Page 11: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Deste xeito atopá-monos con queproliferan os

casos de corrupción e deespeculación en todo o terri-torio nacional sen que,aparentemente aqueles teñanvisos de parar e quede forado escándalo case ningunhaComunidade Autónoma:

Andalucía: Con Marbellacomo noticia de vangardanesta materia, pero taménAlmería, con escándalos porconseguir favores urbanísti-cos, subrogar convenios,aprobar licencias de obrapara construcción en zonasverdes, pagos e cobros decomisións multimillonarias,recalificacións sospeitosas eirregulares de terreos nos que

aparecen involucrados, amaisde políticos e funcionariosadministrativos locais, fun-cionarios xudiciais e policiais,responsables de entidadesfinanceiras e crediticias, etc.

Castilla-La Mancha:Toledocon a bandeira de Seseñacomo estandarte escanda-lizador, pero tamén Burgos,Ciudad Real, Avila, con edísque traballan para empresasconstructoras, que se benefi-cian de recalificacións;denuncias de presuntas irreg-ularidades urbanísticas; per-misos de construcción degrandes urbanizacións enzonas protexidas ou piñeiraisemblemáticos; urbanizaciónsque multiplican de xeito expo-nencial o censo depoboación, etc.

Comunidade Valenciana:Onde as provincias deValencia e Alicante parecenconsumidas pola febreurbanística obrigando asautoridades nacionais eautonómicas, neste caso oMinisterio de Medio Ambientee o Goberno da Generalitat, eos poderes xudiciais, oTribunal de XustizaValenciano e os Xulgados deInstrucción, a paralizar plansurbanísticos, retirar compe-tencias nesta materia poractuacións urbanísticas irreg-ulares, construccións sen per-miso e sen mesura, invadirreservas e terreos protexidos.Cullera, Carral, Riba Roja, porcitar tan so algúns exemplos.

Murcia: Con fiscais exuíces abrindo dilixencias,

11

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

A economía do ladrillo

Manuel Barbeitos Alcántara

Economista

Nos dous derradeiros anos, e aparentemente de xeito imprevisto, estalou en toda España o“escándalo urbanístico”. Galicia, aínda que de forma mais lenta pero tamén notable, sumouse ocarro e moitos dos seus concellos pasaron a ser, e son, noticia preferente polas actuaciónsurbanísticas e mais concretamente polas súas actividades en materia de vivenda que solapano resto das actuacións municipais. Noticias que, como era de prever, provocan distintas reac-cións.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 11

Page 12: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

12

presentando querelas, inves-tigando actuacións de enti-dades locais e responsablesmunicipais en Cartagena,Mazarrón e outras locali-dades relacionadas conactividades urbanísticas talescomo reclasificacións deterreos rústicos e protexidos,amais de posibles tratos defavor, pagos de comisións,etc.

Madrid: Con rexedoresque asinan convenios ilegais,investigacións fiscais porpago de comisións,acusacións de branqueo dediñeiro, construccións ensolos rústicos, xestiónsurbanísticas por parte deresponsables locais enCiempozuelos, coa propiaComunidade Autónoma impli-cada.

Canarias: Onde son detidasdistintas persoas (alcaldes,concelleiros, empresarios, fun-cionarios e familiares) por deli-tos relacionados co urbanismotales como suborno e branqueode diñeiro, construcciónsfaraónicas en tramos de costavirxes, prevaricación, recalifi-cacións de terreo rústico enlugares como Telde , Lanzarotee Santa Cruz de Tenerife.

Santander: Recalificaciónsque permiten plusvalías mil-lonarias de terreos propiedadede familiares de responsableslocais.

Baleares: Con un dosmaiores escándalos urbanís-ticos en España xunto aMarbella como é o concello

de Andraitx, con autos xudici-ais que ordenan prisiónincondicional para respons-ables locais, funcionarios eresponsables urbanísticosacusados de concesiónsabsolutamente irregulares,cobros de subornos, certifi-cacións falsas e ocupación dezonas naturais.

Asturias: Con investi-gacións fiscais de recalifi-cacións en terreos limítrofesco Naranco, Oviedo, revisiónsestrañas de plans xerais deordenación urbanística.

Galicia: A costa galegasofre unha fortísima presiónurbanística e moitos dos seusconcellos aparecen marcadoscon escándalos urbanísticos:presentación de denunciaspor parte das autoridades fis-cais e xudiciais contra autori-dades municipais, paraliza-ción polos responsables auto-nómicos de licencias deobras, procesos xudiciais aalcaldes e concelleiros, inves-tigacións e dimisións, cons-truccións desaforadas quenon respectan os entornosnaturais, familiares de res-ponsables municipais quedirixen negocios mobiliarios,concelleiros que actúan comointermediarios en operaciónsinmobiliarias, alcaldes –queteñen negocios inmobiliarios-que se ven favorecidos polosPXOU, incrementos desme-surados do parque de viven-das en concellos pequenos,na Mariña Lucense , na Costada Morte,nas Rías Baixas, naComarca de Compostela, queson noticia polos problemas

urbanísticos de algúns dosseus concellos.

Con este repaso ós casosde mais sona quixemosmostra-la amplitude do prob-lema que, como se pode ver,afecta a mais de mediaEspaña –con especial inci-dencia nas zonas costeiras-así como reflectir tanto asentidades e a natureza daspersoas afectadas como assúas manifestacións maiscomúns para deste xeitopoder chegar as raíces do“problema”. Nembargantesesta amplitude tanto nasadministracións (maiormentede administracións locais)como nas persoas afectadas(preferentemente autoridadese funcionarios municipais,xunto a familiares e, porsuposto, promotores inmobil-iarios) non nos debe levar auniversaliza-la situación, nonsería xusto: son maioría ospolíticos (locais, autonómi-cos, nacionais), funcionariose promotores que actúandentro da lei e son alleos acorrupción urbanística.

Hai, como subliñamos,entidades públicas e pri-vadas, responsables políticose sociais, autoridades xudici-ais e administrativas, colec-tivos de cidadáns, e aso-ciacións, que rexeitan clara-mente esta dinámica con-structora, amosan a súa posi-ción contraria tanto adesmesura das actuaciónscomo a falta de respecto alegalidade vixente, e cuestio-nan algunhas manifestaciónsda mesma por considera-las

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 12

Page 13: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

favorecedoras da actualsituación –por exemplo aactual Lei da Vivenda-, criti-can as actividades corruptasde responsables políticos efuncionarios en materiaurbanística, opóñense aambición desmesurada e fallade escrúpulos de moitos pro-motores, políticos e particu-lares, e rexeitan asactuacións de moitas enti-dades financeiras por consi-deralas favorecedoras daactual situación. E así, asisti-mos a fortes protestas cívi-cas, tanto polos efectos quea presión urbanística exercesobre todo o territorio senrespectar ren, como polo feitode que esta inflación da ofer-ta non teña unha incidenciapositiva -rebaixa- nos prezosdas vivendas, ao tempo quefavorece o enriquecementodesmesurado de promotores,políticos, funcionarios e par-ticulares.

Cidadáns que defendenacuíferos, subministros deauga, piñeirais e aciñeirais,medios naturais, bosques eterreos protexidos ameaza-dos pola febre urbanística.Persoas, preferentementemozas, asociacións civís,cidadáns particulares, que semanifestan esixindo o seudereito a unha vivenda dignapara todos, o uso social depisos baleiros, a imposiciónde taxas ós propietarios quese negan ó aluguer daqueles,que critican a falta de viven-das de promoción pública eos escándalos de corrupción,de xeito tal e tan amplo queobrigan a intervir as autori-

dades internacionais.

Así, e por primeira vez enEuropa, as Nacións Unidas(ONU) tras recibir múltiplesqueixas de asociacións civís,cidadáns particulares e colec-tivos profesionais e ser invita-da polo goberno nacional,envía a España o seu asesorespecial para unha vivendaadecuada Miloon Kothariquen como froito da súainvestigación elabora uninforme final, que non tendesperdicio, que ninguénrebateu e do que queremossubliñar as súas conclusiónsmais significativas: “Españaatravesa unha crise nacionalen materia de vivenda –unhasituación única en Europa-cunha especulación desen-freada e un nivel extremo decorrupción que impide queentre o 20 e o 25% dapoboación poda acceder a

unha vivenda digna (…) aspolíticas dos derradeiros anospriorizaron a propiedade pri-vada: eso, xunto os extremosniveis de corrupción, impideno 20-25% da poboación, ósque teñen as rendas maisbaixas, sobre de todo ós inmi-grantes, acceder a unhavivenda digna (…) España éun dos países europeos nosque mais ten subido o prezoda vivenda e cada vez sonmais os cidadáns que teñendificultades para facer frontea súa hipoteca (…) fai faltamais vivenda pública e unparque público de aluguer. EnEspaña creouse unhasituación única en Europa conmais de tres millóns de viven-das valeiras… hai que elimi-nalos incentivos fiscais a mer-car (…) facer mais transpar-entes os procesos urbanísti-cos e decretar unha moratorianas recalificacións…..”.

Os casos “Marbella” e “Operación Malaya” tense convertido nos para-digmas de corrupción arredor do urbanismo en España

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

13

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 13

Page 14: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

14

O pequeno relato anteriorven a reflectir que en Españaestamos asistindo ó boom davivenda, a unha inflación nomercado inmobiliario tantopor parte da oferta como dademanda, que se autoalimen-tan e acadan valores superla-tivos.

Dende o lado da oferta, ese nos centramos no casogalego por ser o que nosocupa, segundo datos quenos foron facilitados poloCOAG (Colexio Oficial deArquitectos de Galicia) nosderradeiros anos o númerode vivendas iniciadas acadaunha media anual de 36.000cun ritmo de crecementomedio anual do 8,5% e unhaconstrucción de vivenda percapita de 13 por mil –100 porconcello-, índices moi superi-ores a media europea que enconstrucción per cápita xiraen torno a 5 por mil. Esteboom inmobiliario ven, ase-made, confirmado tanto polonúmero de licencias concedi-das como de vivendasrematadas, que xiran en tornoas 30.000 e as 25.000 demedia anual. Cifras realmenteespectaculares. Se compara-mos estes índices coasmedias españolas, taménsegundo datos oficiais, onúmero medio anual devivendas iniciadas nos der-radeiros anos foi de 685.000 ,cun ritmo de crecementomedio anual do 15% -dupli-cando o galego-, e unha con-strucción de vivenda per capi-ta do 15 por mil –lixeiramentesuperior a galega-. O númerode licencias concedidas e de

vivendas rematadas xiran entorno ás 485.000 e as495.000 de media anual.Segundo estes datos Galiciaparticipa do boom inmobiliarioespañol aínda que con unritmo de crecemento anualinferior a media nacional.

Se pasamos a analizarcomo se reparte por provin-cias a oferta de vivendas,atopámonos con que xunto ofeito lóxico dun maior volumede construcción nas provin-cias mais habitadas –e taméncon maior superficie de costa-hai, nembargantes, un ritmode crecemento mais intensonas provincias interiores. Asíentre as provincias de ACoruña e Pontevedra aportano 77% das vivendas iniciadasquedando o 33% restantepara as provincias interiores(A Coruña: 43,5%, Lugo:14,5%, Ourense: 8,5% ePontevedra: 33,5%). Estedato confirma que son aszonas costeiras as que estánexperimentando unha maiorpresión inmobiliaria que, poroutra parte, non deixa de serun fenómeno basicamenteurbano. Se trasladamos estesvalores a índices per capita anivel provincial a evolución éa seguinte: A Coruña 16 pormil; Lugo 17; Ourense 10,5 ePontevedra 15,5. Hai, xa quelogo, e coa excepción daprovincia de Ourense unhaxeneralización da presióninmobiliaria, nembargantes, etal como dixemos anterior-mente, o ritmo constructornos derradeiros anosacelérase nas provincias inte-riores (Lugo 59,2%, e

Ourense 24,3% de variacióninteranual) en relación as out-ras dúas (A Coruña 14,7% ePontevedra 5,9%): coidamosque este fenómeno vai inti-mamente ligado ó feito deque por incorporarse conmaior atraso ó boon inmobi-liario as provincias de Lugo eOurense teñen na actuali-dade un maior ritmo de crece-mento, unha meirande inten-sidade de edificación.

Outra das característicasda oferta ven refletida poladimensión das distintasmodalidades, pública e priva-da, dentro da oferta global devivenda. En Galicia a ofertade vivenda pública (VPO)xirou en torno as 3.500/ano –o 10% da oferta total devivenda, 90%, xa que logo, deoferta privada - manténdoseen valores anuais practica-mente invariables ó longodesta década. Non é así noconxunto de España ondehoubo un crecemento espec-tacular a partires do ano2003: un 59% de crecementodas VPO que parece amosarunha clara tendencia expansi-va.

Por parte da demanda ocomportamento de variablescomo o gasto familiar envivenda, o número e volumedas hipotecas, a escalada deprezos, as transaccións docu-mentadas…subliñan que nosderradeiros anos estanseacadando cifras nunca anteshabidas. Segundo un informeda OCDE a vivenda acapara,hoxe en día, o 75% dariqueza dos españois, cuxa

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 14

Page 15: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

débeda disparouse polaescalada do prezo daquela(mais en concreto: entre 1996e 2005 a débeda duplicousechegando a representa-lo seusaldo o 52% do PIB, manten-do un ritmo crecente), unhadébeda hipotecaria queequivale o 132% da rendados fogares, sendo as fami-lias españolas aquelas quedentro da UE destinan unhamaior parte do seu salario ópago da hipoteca. Asemadeas compras de vivendas aca-paran unha parte substantivado mercado de capitais: ocrédito hipotecario supón o40% do crédito total concedi-do polo sistema bancario.Deacordo os datos facilitadospolo INE o número oficial dehipotecas asinadas anual-mente en Galicia ronda as50.000 que veñen a repre-sentar o 0,35% das habidasen España (1.250.000) emostrando nos derradeirosanos unha tendencia oestancamento, que consider-amos conxuntural, mentresque en todo o territorionacional manteñen unha taxade crecemento do 11%.Nembargantes incrementaseo valor medio das hipotecashabidas (dos 90 os 100.000euros: un 80% do valormedio no conxunto español).

En relación o prezo mediodas vivendas este seguemostrando tendencias infla-cionistas e medrando enGalicia, como fai en España,a ritmos elevados, superioresó 10% nos momentos demaior moderación. EnGalicia, que parte de valores

notablemente inferiores, oscrecementos son superioresa media española (12-13%)aínda que a nivel interno asdiferencias son importantes.

Como se pode ver o com-portamento tanto da ofertacomo da demanda confirmana forte expansión do mercadoinmobiliario e a importanciado boom da vivenda.

Esta expansión do merca-do inmobiliario ten, comoresulta lóxico, o seu reflexona economía. Na década

actual, confirmase unha ten-dencia que xa se apuntaba afinais dos anos noventa: osector da construcción pasoua se-lo principal motor daeconomía galega e, xa quelogo, o que amosa un mellorcomportamento sectorial. Sea economía galega no seuconxunto tivo nesta décadaun crecemento medio anualdo 3,3%, o sector da con-strucción – o de maiordinamismo - tivo un crece-mento superior, do 5% - quesería maior de producirseunha meirande actividade nas

A presión urbanística leva a excesos como este de Pontedeume

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

15

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 15

Page 16: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

obras públicas -, podendodicirse, como xa reflectimos,que é este sector o que nosderradeiros anos puxa polaeconomía galega, sendo omesmo caso na economíaespañola no seu conxunto(3,5% e 6% de crecementomedio anual), actuando, xaque logo, en ámbolos douscasos como piar e locomotorada actividade económica.

Esta dinámica da activi-dade económica en España,e por extensión, en Galicialevanta serias dúbidas etemores sobre a solidez eestabilidade do actual modelode crecemento (“a burbullainmobiliaria”) pois leva a pen-sar que unha desaceleración,ou cando menos unha ralenti-zación, do mercado de viven-das pode ter efectos nega-tivos inmediatos sobre a mar-cha xeral da economía e, xaque logo, do emprego. Enefecto, nos derradeiros tem-pos proliferan as sinais deinestabilidade (o prezo dos

carburantes, a volatilidade doeuribor..) sobre a inflación eos tipos de xuro – o BCE vende proceder a unha novarevisión a alza, e a inflaciónsemella sufrir unha certa ace-leración - que fan medra-lostemores sobre a incidenciadestes factores no mercadoinmobiliario e, xa que logo, naeconomía: a alza dos tipos dexuro unido o incremento dosprezos e o estancamento realdos salarios – maior enGalicia que no conxunto deEspaña- levantan seriasdúbidas sobre a capacidadeda demanda para absorbe-loimparable ritmo ascendenteda oferta inmobiliaria.

Sobre os riscos da actualsituación recollemos oseguinte informe, que com-plementa o referido maisatrás. “En 2005 unha familiamedia necesitou traballarcase un ano mais ca en 2004para a compra dunha vivendade 100 metros cadrados,nocaso galego o custo desta

vivenda equivale o 7,6 anosde traballo, mentres enEspaña supón 9,4 anos desalario. Unha familia españo-la destina o 44,6% dos seusingresos a pagar as cotaspara a compra deste piso,mentres que para unha famil-ia galega supón o 36% dosseus ingresos” (A EconomíaGalega, Informe 2005). Asituación é, xa que logo, demoi elevado risco pola súainestabilidade e volatilidade.

En relación o mercado daforza de traballo cabedestacar que, en Galicia, odescenso da actividade -ataxa de actividade galega eclaramente inferior á mediaespañola, situándose entre asmais baixas a nivel nacional-,medida polo número deactivos, e o crecemento donúmero de empregos provo-can unha notable reduccióndo desemprego. Nembar-gantes debemos ser pru-dentes a hora de analiza-losdatos sobre a evolución do

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

16

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 16

Page 17: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

17

emprego polos cambiosmetodolóxicos habidos nosderradeiros anos - Enquisade Poboación Activa (INE),Paro rexistrado e contratación(INEM) - e que anulan cal-quera posibilidade de análiserigoroso da evolución doemprego, nembargantes epara o caso que nos ocupaséguenos permitindo avaliar adistinto peso sectorial no mer-cado de traballo.

Na análise da actividadepor sectores económicos, aconstrucción en Galicia pre-senta un crecemento sobre-saliente nestes anos (19%)claramente superior ó incre-mento medio xeral (12%)sendo a porcentaxe enactivos do 11%.

En relación á ocupación asituación no sector da con-strucción en Galicia é moiparella a media nacional (11%e 12%) superando en ámbo-los dous casos a ocupaciónno sector primario aínda queen Galicia a diferencia é mí-nima (10,7% e 11%). Poroutra parte a distribución sec-torial a nivel provincial pre-senta no caso da construción,e a diferencia dos outros sec-tores económicos onde asdiverxencias a nivel provincialson grandes, unha partici-pación moi parella nas catroprovincias (11%). Cabe sub-liñar que se Galicia aporta o6% da ocupación totalnacional, a participación daconstrucción na ocupaciónnacional é menor (5,3%) oque reflicte a xa subliñadadebilidade relativa do sector

aínda mantendo unha pres-encia crecente na economíagalega.

En relación a calidade doemprego, é ben sabido que enGalicia a taxa de temporalidade(35%) e superior a unha mediaespañola (33,5%) xa de por si moielevada e que supón unha dasmais altas da Unión Europea.Realidade que ven confirmadapola elevada participación da con-tratación temporal no conxuntototal de contra-tación (91,5%),aínda que como efecto das der-radeiras medidas adoptadas estaporcentaxe tenda con toda seguri-dade a baixar. Nos novos con-tratos a participación do sector daconstrucción é o segundo enimportancia (12,5%) pero moilonxe do sector servicios (73,5%)que é quen está tirando basica-mente do emprego en Galicia,aínda que se sitúa por riba do sec-tor industrial (11%).

O desemprego presenta enGalicia, e en sintonía coa tenden-cia nacional, unha notableredución nos derradeiros dousanos (unha reducción mediaanual do 2,5%, aproximadamente–teñamos en conta o subliñadoanteriormente con relación a difi-cultade de comparación dasseries anuais-) e na que o sectorda construcción tivo un papelserodio ó selo que coñece unhameirande reducción (3%) o queprovoca que sexa, dos sectoresnon agrarios, o colectivo queaporta un menor número dedesempregados (11%).

Este pequeno repaso árealidade do mercado devivenda pódenos servir para

subliñar algunhas das princi-pais claves da situación.

a. En primeiro lugar com-pre subliñar que a pesaresdas aparencias o boom daconstrucción – reflectido naoferta de vivendas - non tenlugar nestes derradeiros anossenón que se quixéramossinalar un punto de partidateríamos que retroceder óano 1.998, cando baixo aadministración conservadorado Partido Popular o gobernoespañol aproba a nova lei dosolo, a chamada “Lei 6/1998,do 13 de abril, sobre réximedo solo e valoracións” que setiña como obxectivo central“defini-lo contido básico dodereito da propiedade do solodacordo coa súa funciónsocial, regulando as condi-cións que aseguren a igual-dade esencial do seu exerci-cio en todo o territorionacional” na práctica supuxo–como veremos a conti-nuación- posibilita-la urba-nización e a construción encase todo o territorio nacionaldesatando, deste xeito, afebre especuladora.

Fiel á súa ideoloxía ultra-liber-al o goberno popular creou asbases para que a liberalización –econ ela a priorización da iniciativaprivada: a privatización do merca-do- fora tamén posible no ametoda vivenda,:

“A xestión pública” –dosolo- “ó través da súa acciónurbanizadora e das políticasdo solo suscitará, na medidamais ampla posible, a partici-pación privada” (Art.4.2).

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 17

Page 18: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

18

“Nos supostos de actuaciónpública, a Administración actu-ante promoverá, no marco dalexislación urbanística, a partici-pación da iniciativa privadaaínda que esta non ostente apropiedade do solo” (Art., 4.3).

Esta formulación ultraliberalsuporía, como vimos reflectidoanteriormente nas modalidadesde vivenda construídas, deixar enmans privadas a construcciónmaioritaria de vivendas, para quesexa o mercado quen librementeaxuste a oferta e a demanda.

Nembargantes, deixase óspoderes públicos unha certa par-ticipación no mercado de vivendanun papel, loxicamente, secun-dario e subsidiario: A lexislaciónurbanística garantirá a partici-pación pública nos procesos deplaneamento e xestión” (Art. 6.1).

Paralelamente, e para quea iniciativa privada atopara asmenores limitacións posiblesa súa actuación urbanizadoraera necesario a liberalizaciónda oferta do solo, a súa uni-versalización –ou case-impulsando a noción de que avocación primordial do todo osolo é ser urbanizado:

“Terán a condición do solourbano…..:

b. O solo transformado porcontar, como mínimo, conacceso rodado, abaste-cemento de auga, evacuaciónde augas e subministro deenerxía eléctrica ou por estarconsolidadas pola edificaciónna forma e coas característi-cas que estableza a lexis-

lación urbanística.

c. Os terreos que en exe-cución do planeamento foranurbanizados de acordo comesmo” (Art.,8).

O abano da posibilidadesque abre a nova lei – benclaras neste artigo - seránilimitadas – na prácticasuponse, como dicíamos, quea vocación primordial de todosolo é a de ser urbanizado -como ven confirmado no arti-go seguinte:

“O solo que, ós efectosdesta lei, non teña a condi-ción de urbano ou de nonurbanizable, terá a consid-eración de solo urbanizable, epoderá ser obxecto de trans-formación nos térmonosestablecidos na lexislaciónurbanística e o planeamentoaplicable” (Art. 10).

Parecera xa que logo que aconsideración da existencia dunsolo clasificable como non urban-izable poñería unha certa lim-itación a transformación en solourbano/urbanizable calquera tipode terreo: “Terán a consideraciónde solo non urbanizable, os efec-tos desta lei, os terreos en queconcorran algunhas das circun-stancias seguintes:

1. Que deban incluírsenesta clase por estar someti-dos a algún réxime especialde protección incompatiblecoa súa transformación deacordo os plans de orde-nación territorial ou a lexis-lación sectorial, en razón dosseus valores paisaxísticos,

históricos, arqueolóxicos,científico, ambientais ou cul-turais, de riscos naturaisacreditados no planeamentosectorial, ou en función dasúa subxección a limitación eservidumes para a proteccióndo dominio público.

2. Que o planeamentoxeral considere necesariopreservar polos valores a quese fai referencia no parágrafoanterior polo seu valor agríco-la, forestal, gandeiro ou polassúas riquezas naturais, asícomo aqueles outros queconsidere inadecuados parao desenrolo urbano, ben porimperativo do principio de uti-lización racional dos recursosnaturais, de acordo con crite-rios obxectivos de carácterterritorial ou urbanísticoestablecidos pola normativaurbanística” (Art.9).

A remisión – intencionada-mente ambigua - ós plans deordenación territorial, a lexis-lación sectorial, ou o planea-mento sectorial – inexistentesna maioría dos casos comose está vendo - farán que napráctica poida ser avaliablecomo solo urbano/urbaniz-able a maioría do solo exis-tente e exclusivamente medi-ante unha decisión adminis-trativa do goberno localrespectivo.

Segundo o noso punto devista nestes articulados da leireflectida ven recollido oesencial da nova filosofíaurbanística promovida, noseu día, polo goberno populare que foi quen de abri-la porta

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 18

Page 19: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

a liberalización xeral do solo econ elo dispara-la oferta.Como veremos a contin-uación esta lei abriu a porta adous fenómenos complemen-tarios que serán unha dasfontes principais da corrup-ción e do actual desmadreurbanístico: o proceso derecalificación/avaliación dosolo –que é a autentica fontedas plusvalías millonarias-por simple vía administrativa,e a urbanización pola promo-ción privada –único caso nomundo civilizado: na maioríados países europeos exprópi-ase o terreo polo que vale e aAdministración encarga aurbanización-: “Os propietar-ios de solo urbano teñen odereito a completa-la urban-ización dos terreos para queadquiran a condición desolares e a edificar estes nascondicións que en cada casoestableza a lexislaciónurbanística e o planeamento”(Art., 13). Esta dobre vía -clave no sistema español deurbanización - facilita quesimples decisións administra-

tivas permitan que se esteanurbanizando de xeito inade-cuado e innecesario grandesextensións de solo coa únicaxustificación de que se xerenenormes beneficios privadosa curto prazo, beneficios que,segundo a nosa opinión,deberan ser compartidospois unha decisión públicanon debera xerar beneficios –enormes – privados.

Algo que pon claramentede manifesto a proliferacióndos convenios urbanísticos: acarencia de POU – Plans deOrdenamento Urbano - namaioría dos concellos fixoque aqueles - os conveniosurbanísticos - proliferarán nosderradeiros anos. Medianteestes convenios – que paramoitos son un auténtico niñode corrupción pero que, poroutra parte, son totalmentelegais - un promotor que tensolo urbanizable negocia coconcello respectivo a recalifi-cación e cando poderá con-struír se paga diñeiro: asídeixa de lado o POU – Plan

de Ordenación Urbana - queregula o urbanismo da cidadee que se fai de cando en vez,cada 8 anos, como media.

Para moitos expertosurbanísticos un dos orixes daespeculación urbanística ató-pase nesta propia lei, e mais enconcreto no seu réxime deavaliación. Algo que se recolleno seu título III do que reflecti-mos aqueles aspectos que con-sideramos mais significativos:“O valor do solo urbanizable,incluído en ámbitos delimitadospara os que o planeamento foraestablecido para o seu desen-rolo, obterase por aplicación ouaproveitamento que lle corre-sponda do valor básico derepercusión en polígono, queserá o deducido das ponenciasdos valores catastrais” –o noseu defecto- “de conformidadeco método residual dinámicodefinido na normativa hipote-caria” (Art. 27). En caso de solourbano o seu valor determi-narase por “aplicación óaproveitamento resultante docorrespondente ámbito de

Outro dos casos máis coñecidos de especulación urbanística é o do concello toledano de Seseña, cunha“macro urbanización” saída da nada

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

19

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 19

Page 20: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

20

xestión no que estea incluído,do valor básico de repercusiónmais específico recollido nasponencias de valores catastraispara o terreo en concreto aavaliar” (Art.,28). Na prácticaesto supón deixar en mans dochamado libre xogo da oferta ea demanda – sen intervenciónpública - a fixación dos prezosdo solo urbanístico cos efectosde todos coñecidos: o auxe daespeculación con prezos desor-bitados –froito da “aplicacióndos valores de repercusión”-que encarecen o valor dasvivendas.

Nembargantes, nonseríamos xustos se nonrecoñeceramos que esta leitamén posibilita unha prácticaurbanística mais ordenada exusta. En efecto a prácticaurbanística nalgunhas comu-nidades autónomas está sendomais ordenada pola existenciade gobernos que fan prevalece-las súas competencias e assúas políticas fronte ó urbanis-mo salvaxe inducido por estasreformas legais do gobernopopular: “As comunidadesautónomas, ó través da súa lex-islación urbanística, regularán atramitación, determinacións econtido da documentación paraproceder a esa transformación”–a de solo urbanizable-“Asemade, esta lexislación reg-ulará os efectos derivados dodereito de consulta asAdministracións competentessobre os criterios e previsiónsda ordenación urbanística, dosplans e dos proxectos sectori-ais” (Art., 16.2).

Esta lei, como tódalas medi-

das liberalizadoras, é tan impor-tante polo que regula como poloque non recolle. Así, e a xeito deexemplo, aspectos tan deci-sivos como, p.e., as necesariasreservas de solo para vivendaprotexida, medidas preventivasque permitan limita-los desen-volvementos urbanísticos inxus-tificados, a necesidade de ligalaconstrucción de vivenda ósplans urbanizadores para evitarcrecementos insostibles ou des-ordenados, a fixación de garan-tías de dotación dos serviciosbásicos, non son contempladosna presente lei deixándose olibre albedrío das autoridadesautonómicas ou locais cos efec-tos de todos coñecidos.

Outro dos factores queinflúe na expansión da ofertade vivendas é a actuaciónfortemente expansiva demoitos concellos – de tamañopequeno e mediano - que venna construcción de vivendasunha posibilidade real de incre-menta-los escasos recursosda facenda local así como defrea-lo despoboamento dassúas localidades. Así, eapoiándose na tan traída e le-vada autonomía municipal queven recollida na Constituciónespañola, moitos concellosimpulsan con forza o libredesenrolo da propiedade pri-vada na construcción, liberal-izando unha grande parte desolo local buscando lograr asífortes financiacións e incre-menta-la poboación das súaslocalidades.

En moitos casos estaactuación dos alcaldes, con-celleiros e persoal administrativo,

non é allea a súa posición particu-lar no mercado inmobiliario: así, econ frecuencia observamos comoedís locais - ben directamente,ben ó través de familiares próxi-mos - teñen intereses inmobilia-rios ,traballan para empresas epromotoras inmobiliarias, sonaccionistas, ou posúen terreosque son recalificados, polo queaparecen como os primeirosinteresados en facilita-la constru-ción intensiva de vivendas na súalocalidade.

Por parte da demanda devivendas varios factores ligadosás propias políticas de vivenda,monetaria, fiscal e financeirainflúen na súa explosión actual.En primeiro lugar está, e comoxa refletimos nestas páxinas, acarencia dunha política publicade promoción de vivenda enaluguer, que obriga os cidadánsde toda condición a procurarunha vivenda no único merca-do existente: a compra devivenda en propiedade. Destexeito somos o primeiro pais naUnión Europa polo número detitulares de vivenda enpropiedade cando nos paísesmais avanzados – Francia,Alemania, Gran Bretaña - oréxime que prima é do vivendasen aluguer que evitan oendebedamento dos cidadánse, o que e mais importante,facilitan o aceso xeneralizado aunha vivenda digna.

A actual política de baixostipos de interese fixada polosbancos centrais e impulsadapolos respectivos gobernosnacionais – co gallo de frear ainflación e impulsalo o investi-mento e o consumo - xunto a

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 20

Page 21: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

unha fortísima política defomento dos créditos particu-lares por parte das entidadesfinanceiras –a forte competen-cia interbancaria leva aactuacións que particularmenteconsideramos de moi alto risco-provoca que moitos cidadánsse vexan impelidos a endebe-darse para así acceder a com-pra dunha nova vivenda anima-dos polos longos prazos e asrelativamente baixas cotas deamortización que lle ofertan asentidades financeiras. Estapolítica, como xa subliñamos,ten a súa vertente negativa: naactualidade os prestamoshipotecarios supoñen preto do95% do endebedamento dosfogares e a taxa de aforro brutoacada os niveis mais baixosdos derradeiros anos (14%) oque, entre outras cousas, acel-

era os riscos de morosidade oua ruína de moitos particulares.O tempo as ameazas dundescontrol da inflación quelevaría a suba inmediata dostipos de interese son cada vezmaiores.

Consideramos importante,asemade, reflectir o impulsoque a política fiscal ten sobrea compra de vivenda polosparticulares. Como é bensabido o imposto sobre arenda das persoas físicascontempla entre os gastosque desgravan a compra devivenda polo declarante cun-has deduccións directas nadadesprezables: os resultadoscoñecidos subliñan que estaactuación fiscal ten, sendúbidas, influído no mercadoda vivenda animando unha

demanda, centrada basica-mente na compra.

Non queremos deixar delado unha referencia obrigada aactual regulación –mellor,desregulación- dos mercadosfinanceiros e a influencia da súaliberalización sobre o mercadoinmobiliario. Como é bensabido a actual liberalizaciónfinanceira –de elo xa falamosno numero anterior da revistaCLARIDADE- está incidindo dexeito exponencial na extensióndas contas opacas e naexplosión do diñeiro negro. Poroutra parte o sector da con-strucción, pola “tipicidade” dassúas actividades e transac-cións, estase mostrando comoun mercado idóneo para obranqueo de diñeiro negro: noné por elo estraño que España

Un debuxo de “El Roto”

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

21

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 21

Page 22: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

22

sexa, xa que logo, o paiseuropeo no que circula o maioro número de billetes de 500euros –un dos mellores indi-cadores da importancia dodiñeiro negro- o tempo quecoñece unha maior expansióndo mercado inmobiliario, fac-tores que a súa vez, facilitanque xunto a aparición de novosmultimillonarios a maioría delessexan promotores urbanísticos.

No momento de rematareste artigo sucédense variosfeitos que semellan cuestiona-lo actual estado do mercado davivenda poñendo en solfa o seucrecemento. En primeiro lugar,cidadáns de todo o pais –maior-itariamente mozos e agrupadosna chamada Asemblea contra aprecariedade y por una vivendadigna- saen a rúa e co lema de“La vivenda es un derecho, noun negocio” reivindican o dere-ito a unha vivenda digna: “ospisos son moi caros, e os sol-dos baixísimos. A oferta devivenda protexida é mínima,tampouco é unha garantía enon sempre beneficia os quemais a necesitan” (...)” os pre-zos son prohibitivos”: algo, xaque logo, non vai ben no mer-cado da vivenda.

Asemade, as instituciónseuropeas unha vez mais–agora o Parlamento Europeoó través da Comisión dePeticións- denuncian o urbanis-mo que “está padecendoEspaña (..) un atentado contraos dereitos fundamentais, movi-do por intereses bastardos deconstructores sen escrúpulosconfabulados con alcaldes depouca monta, enfeudados uns

con outros na cobiza e na avari-cia”.

O Goberno nacional, ótravés do seu Ministerio deEconomía, únese a aquelesque chaman a atención sobrea fraxilidade da situaciónactual: “A desaceleración dosvisados de obra nova e aperda de vigor do mercadoinmobiliario” –reflectida nomenor crecemento dos pre-zos e na reducción donúmero de transaccións-“apuntan a unha moderaciónno ritmo de construcción devivendas” algo que ven confir-mado pola “desaceleraciónda financiación ás familias(...) os prestamos para viven-da tiveron (...) un crecementocinco puntos inferior o domesmo período do ano2006”: resumindo, o gobernodetecta sinais contractivastanto na oferta como nademanda de vivendas.

Finalmente un martes, 24de abril, produciuse de xeitoinesperado para os axentesun derrube na cotización enbolsa das principais inmobil-iarias españolas, creandounha situación de certo páni-co xerado polo derrube dunhainmobiliaria (Astroc) queprovoca inicialmente unhacaída en cadea dos valoresinmobiliarios pero que logo seestende ó negocio financeiro–dada a intima relación entreámbolos dous- e incluso avalores sen relación co sec-tor. Aínda que a bolsa volveu,con rapidez, a normalidade asituación está moi lonxe deser controlada –nunca o esti-

vo- e o acontecido non vensenón a reflectir o xa sinaladonestas páxinas: a forte vincu-lación entre o mercado inmo-biliario e os mercados finan-ceiros acentúa a volatilidadee vulnerabilidade daquel; oriscos que agocha un merca-do –o inmobiliario- que, comonos demostra a historia, éaltamente inestable e conoscilacións moi fortes; o ele-vadísimo risco que están asu-mindo a maioría dos com-pradores e, finalmente, asdificultades que terán asautoridades, se hai unhanova crise, para actuar poloescaso marxe de manobraque deixan a actuais políticasmonetaria e fiscal –colabo-radoras do actual boom-.Noutras verbas, de pro-ducirse unha crise no sectorinmobiliario esta –polo “efectocontaxio”-non tardará entrasladarse a tódolos merca-dos –financeiro, laboral....-cos efectos consabidos.

Manoel Barbeitos Alcántara

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 22

Page 23: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

O dereito a unha vivendadigna e adecuada

José Antonio Gómez Gómez

Sº Xeral UGT-Galicia

Comprar unha vivenda hoxe, supón sen lugar a dúbidas, un dos proxectos de máis envergadu-ra co que os cidadáns nos temos que enfrontar. O gran esforzo económico que esto implica faique moitas familias teñan que destinar unha porcentaxe excesivamente alta dos seus ingresosa financiar durante toda a vida a vivenda adquirida, incorrendo, deste xeito, nun nivel de endebe-damento moitas veces difícil de soportar para unha economía familiar.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

23

No Marco Consti-tucional, a viven-da é entendida

como un dereito de cadacidadán, recolléndose queesta ten que ser digna e ade-cuada. Polo tanto é papel dospoderes públicos garantireste dereito, cunha política devivenda que teña en conta atoda a sociedade, promoven-do as condicións necesariase establecendo as normaspertinentes para facer efecti-vo este dereito, ademais deregular a utilización do solode acordo co interés xeneralpara impedir a especulación.

A realidade está lonxe doque proclama a nosa consti-tución de 1978. Existe unhafortísima especulación, e asescasas ou inexistentes polí-ticas de vivenda e ordena-

ción do territorio que se deronnos últimos anos, producironunha forte agresión omedioambiente, sen esque-cernos da forte presiónssobre os poderes públicos, osmais grandes escándalospolíticos teñen que ver conintereses inmobiliarios. Avivenda constitúe hoxe unproblema de primeiro ordenpara moitas familias traballa-doras, e sobre toda para axuventude. Un problema quese agrava polo desemprego eos contratos en precario.

Continúa a senda deexpansión inmobiliaria ea escalada dos prezos

O crecemento do sectorinmobiliario español, e porende do galego, resulta un

fenómeno extraordinario polasúa dimensión, a súa intensi-dade e a permanencia queestá tendo no tempo.

O mercado inmobiliariogalego, aínda que cun certoretraso con respecto ao espa-ñol, experimentou un impor-tante crecemento na últimadécada, construíndose enGalicia preto de 300.000vivendas, é dicir, aproximada-mente a terceira parte do par-que total galego. Unha mostrado gran dinamismo do sectorinmobiliario na nosaComunidade.

Ate o ano 2005, os prezosda vivenda mostráronse máiscontidos que na media deEspaña, pero nos dous últi-mos anos empezan a detec-tarse dinámicas diferentes eexperiméntase un enérxico

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 23

Page 24: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

24

reponte dos prezos ademaisdun forte aumento de novasconstruccións.

Nos últimos datos, referi-dos ao primeiro trimestre de2007, os indicadores mostranpara Galicia unha subida do12 % no prezo da vivendalibre, o que supón un crece-mento moi superior ao damedia nacional que se sitúaentorno ao 7%.

Esto reflicte o momentode expansión que aínda estáa vivir o sector na nosacomunidade, en compara-ción co resto de España,onde empeza a presentarunha certa desaceleración.

A subida dos prezosda vivenda triplica ados salarios.

Os traballadores e traba-lladoras encontrámonos anteun mercado inmobiliariocunha gran desproporción,entre o prezo da vivenda e onivel dos salarios, o que levaa que os galegos nos atope-mos, cada vez máis, someti-dos os devires do Euribor. Ocrecemento dos salariosdende o ano 2000 ata o ano2005 tivo unha tónica mode-rada dun 22% acumulado,fronte ao forte incremento dosprezos da vivenda que supe-rou o 66% nese período. Polotanto, a evolución dos prezosda vivenda triplicaron a dosnosos salarios. Esto fai quemoitas familias realicen unesforzo económico que a

piques está de chegar ao seuteito máximo de endebeda-mento sostible, sobre todonos casos das rendas máisbaixas.

Os incrementos salariaisdos Convenios Colectivos,fanse xunto con outras varia-bles e indicadores, ca refe-rencia do Índice de Prezos oConsumo (IPC). Este indica-dor non recolle o prezo decompra da vivenda, xa que oconsidera como investimentoe non consumo, aínda que sio de aluguer.

O agravante dasubida de tipos

A subida de tipos de inte-rés, que comezou a finais do2005, e que todo indica quevai a continuar o longo do2007, provocou que as cotasdas hipotecas que pagan agran maioría das familiasespañolas seguiran a mesmasenda de crecemento, dimi-nuíndo polo tanto a súa liqui-dez e as súas posibilidadespara poder adquirir outrosbens.

En xaneiro de 2001 oEuribor situábase no 4,57%,a partir deste momento come-zou un descenso considera-ble chegando o seu nivelmais baixo en xaneiro do2004. Nestes niveis manten-se mais ou menos constanteata ben entrado o 2005. E apartir de entonces candocomeza a súa subida impara-ble ata o 4,25% no que se

atopaba en abril do 2007.

Por poñer un exemplo,unha familia con unha hipote-ca de 150.000 euros a 25anos, con un tipo de referen-cia Euribor máis un punto ecuns ingresos mensuais de1.000 euros, viu incrementa-da a súa cota nun ano, dexaneiro do 2006 a xaneiro do2007, en 104 euros ao mes, oque supón 1.248 euros aoano, e dicir, unha subida do13,3%. Si ésta en xaneiro do2006 destinaba a súa hipote-ca o 78% dos seus ingresosfamiliares, a finais do 2007,de continuar a tendencia,destinará o 97%.

É urxente que a política devivenda se centre no seumáis profundo sentido social,dando resposta ao mandatoconstitucional, de garantizarunha vivenda digna sobretodo para aqueles que dispo-ñen duns recursos máis limi-tados, e superar a desnatura-lización pola que se ve afec-tada actualmente.

A este respecto, e a pesa-res do maior compromisoadquirido nos últimos tempospor parte da AdministraciónXeral do Estado, da adminis-tración autonómica da Xunta,e dos poderes locais, cremosnecesario unha maior implica-ción á hora de definir obxecti-vos, coordinar prioridades,programas e medios, co finde acadar unha maior com-plementariedade das actua-cións entre as distintas admi-nistracións, evitando duplici-dades innecesarias.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 24

Page 25: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

As accións da administra-ción que poden axudar acambiar o panorama actualdeben ir dende unha maiorconstrucción de vivendas pro-texidas, xestión do solo deri-vado da cesión obrigatoriaaos concellos, vivenda publi-ca en aluguer e un maior pro-tagonismo da rehabilitación.

Dende a UGT propoñe-mos que é de gran importan-cia impulsar a vivenda dealuguer, aumentando adimensión do parque devivendas, e incrementando asaxudas aos mozos e colecti-vos máis necesitados. EnGalicia este mercado é certa-mente raquítico en compara-ción co resto dos países daUE, ao igual que o parque devivendas sociais de aluguer.Tan só preto do 9% dosfogares galegos viven en alu-guer, mentres que o 86% ofan en propiedade. En Europaa vivenda en aluguer triplica a

galega, sendo o 27% dasfamilias as que viven nesteréxime de tenza.

O feito de que os galegosprefiran a propiedade fronteao aluguer non é un fenóme-no novo con respecto aoresto de España, aínda que sio é si o comparamos conEuropa. Ademáis dun compo-ñente cultural tamén interve-ñen aspectos relacionados cademanda. Para que a balan-za se incline ao aluguer édecisivo o papel dos poderespúblicos, facilitando un mer-cado máis profesional, ofre-cendo melloras fiscais tanto aarrendatarios como arrenda-dores e garantindo niveis deconfianza óptimos que permi-tan que o mercado funcionede forma eficiente.

En canto á vivenda de pro-tección, sabemos que tenhabido avances a este res-pecto, e que a oferta se incre-

mentou nos últimos tempos,aínda que as medidas adop-tadas van ben encamiñadas,queda moito por facer nestecampo, como aumentar aconfianza da demanda poten-cial mellorando a calidadedestas vivendas. Un dato moisignificativo é que nos últimosanos as vivendas protexidasterminadas na nosa comuni-dade tan só supoñen aproxi-madamente entre o 10 e o11% das vivendas libres.

A política de vivendae o diálogo social enmateria de vivenda

Na xestión dos actuaisGobernos, tanto estatal comoautonómico, estanse produ-cindo avances en materia devivenda dignos de resaltar,permitindo así un maior con-trol e regulación deste mer-cado, que ate o de agora fun-

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

25

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 25

Page 26: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

cionaba demasiado o arbitrioda oferta e da demanda, conescasas medidas de conten-ción por parte da administra-ción, e esquecendo que aofinal, o fin último que ten queperseguir a política de viven-da dun país é conquerir quecada cidadán teña posibilida-de de ter vivenda digna, xasexa en propiedade ou alu-guer.

A Lei de Solo estatalcunha concepción da vivendamáis social, o actual Planestatal de Vivenda que inclúecomo peza clave o aluguer, eo programa de aluguer públi-co para mozos universitarios,son algunhas das medidasimpulsadas polo actual exe-cutivo estatal e que constitú-en un gran avance de cara aunha maior regulación destemercado e a facilitar o accesoda vivenda a máis colectivos.

Dende o Goberno Galego,impulsouse o Plan deVivenda para o período 2005-2008, e dentro dos acordosemanados do Diálogo Socialo máis singular é a novaorde, que xa entrou envigor, pola cal se regula oRexistro público de deman-dantes de vivenda de protec-ción autonómica.

O Rexistro público dedemandantes de vivenda deprotección autonómica é aresposta a unha vella reivindi-cación do noso sindicato, deofrecer transparencia ademanda e a adxudicación devivenda de protección auto-nómica, así como a supera-

ción do antigo planeamentoerróneo de non ter en conta ademanda real de vivenda.Este rexistro permitirá planifi-car non só no ámbito galegosenón de feito local a promo-ción de vivenda.

Actualmente en Galicia,no marco do diálogo social,estamos na fase de discusióndo anteproxecto de Lei deCalidade na Edificación e oanteproxecto de Lei deHabitalidade.

O anteproxecto de lei deCalidade na Edificación e oanteproxecto de Lei deHabitabilidade (ambas namesa 5 do diálogo social),esperamos que, unha vezque fructifiquen, contribúande feito decisivo a aumentar acalidade da vivenda enGalicia así como a clarificar oconcepto de vivenda digna.

E importante destacartamén a recente “Lei demedidas urxentes en materiade ordenación do territorio”,que xunto cos Plans deOrdenación Municipal, faránque a política de vivenda e deordenación do territorio esteenmarcada dentro dun con-texto global de respecto aomedio ambiente. Aínda que enecesario que se tomenmedidas áxiles nos desenro-los dos plans por parte dasadministracións para que aLei non paralice a activida-de do sector cas consecuen-cias que esto traería sobretodo en materia de emprego.Non debemos esquecer queo sector da construcción,

aportou na nosa comunidadeo 12,1 o PIB e o 10,9% enEspaña, e provocou un fortetirón na creación de emprego,aínda que esta a monopolizaro destino do aforro das fami-lias.

Confíamos que o Diálogosocial aberto en materia devivenda en Galicia no queUGT participa activamente,contribúa de forma efectiva aacadar toda este serie decambios en prol dun mercadoque non deixe fora a ningúncidadán, e que avance polocamiño da sostenibilidade,tanto social como ambiental.

José Antonio Gómez

26

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 26

Page 27: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

27

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

Éc o m p e t e n c i atamén da Conse-llería dar cumpri-

mento ás operacións dexestión do solo tamén parausos residenciais, por iso,estase a tramitar nestemomento a modificación danormativa, para permitir aexecución mediante un plansectorial que se desenvolvecon proxectos sectoriais desolo residencial para vivendaprotexida, que poderá chegaraté un 40% na reserva dosolo para este fin sempre quesexa necesario.

A vivenda protexida denova construción ten quereunilos requisitos de cali-dade desde o mesmomomento do proxecto, tanto

na súa situación no territorio,como na súa arquitectura,para así garantir a habitabili-dade e o bo vivir sobre todono caso da vivenda dirixida áspersoas de rendas máisbaixas.

Tamén é prioridade daConsellería a preservación dopatrimonio arquitectónico,coa posta en valor do mesmocunha intensa política derehabilitación, tanto ennúcleos históricos como ennúcleos rurais, con criteriosde calidade, mantemento damemoria patrimonial e daidentidade do propio país,sustentabilidade e recu-peración de oficios tradi-cionais adaptados ás novastecnoloxías; esta vivendarehabilitada debe formar

parte tamén da oferta devivenda protexida e, así, aConsellería está a constituírun patrimonio propio de edifi-cios e núcleos rehabilitados;con estas políticas de conser-vación do patrimonio quere aConsellería evidenciar a súavontade de compromiso copatrimonio herdado e coamellora da calidade e dascondicións de vida daspoboacións residentes enconxuntos históricos, barriosdos ensanches, núcleos ealdeas mediante políticas deaxudas e subvencións a reha-bilitación e renovación, concriterios ambientais de sus-tentabilidade, aforro enerxéti-co e respecto da calidade edo patrimonio arquitectónicoe territorial , facendo unhaaposta firme de políticas de

A vivenda na Galiza

Encarna Otero Cepeda

Directora xeral de Fomento e Calidade da Vivenda

Consellería de Vivenda

A Consellería de Vivenda e Solo creada de novo no actual Goberno Galego e que dirixe a con-selleira nacionalista Teresa Táboas Veleiro, ten atribuídas tódalas competencias en materia devivenda e solo; no exercicio das mesmas considera prioritario favorecelo acceso a unha viven-da de calidade á súa cidadanía, dando así cumprimento ó mandato constitucional e estatutario.É vontade desta Consellería que esta oferta debe ter a suficiente diversidade como para amparara demanda de todos os sectores sociais, poboación urbana e rural, mocidade e maiores, enréxime de propiedade ou aluguer, de nova construción e de rehabilitación; estas actuaciónsteñen que recuperar o equilibrio do territorio que incida na posta en valor do medio ambiente,da paisaxe, dos bens patrimoniais e culturais e dun urbanismo novo con criterios de sustentabil-idade e calidade en todo o espazo de Galicia.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 27

Page 28: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

axuda e mellora na conser-vación do rico e variado patri-monio herdado como mediode mantemento da memoria eproceso de modernizacióncon actuacións respectuosas.

É tamén vontade da con-sellería mudar para ben ascondicións de vida das per-soas que residen nestesespazos e nesta arquitectura,recuperando a convivencia e

o dinamismo económicodestes lugares, as vecesdegradados ou en estado deabandono. É tamén obxectivoda consellería rexuvenecer asúa poboación con políticasde fomento destas vivendasen réxime de aluguer.Recuperar patrimonio con-struído de calidade sen uso efavorecer a convivencia socialen espazos públicos rehabili-tados e recuperados para

usos novos merece a asi-gnación de diñeiro públicomediante a concesión de axu-das e subvencións. Estaposta en valor do patrimonio,da arquitectura, e de moitosámbitos declarados xa patri-monio da humanidade, é paraa Consellería de Vivenda eSolo un proxecto de desen-volvemento social, económi-co e ambiental, e, así mesmo,patrimonial e territorial.

Estas actuacións teñen poisque servir para a recuperaciónde materias e técnicas constru-tivas esquecidas, a creación deemprego mediante a formación,o uso de novas tecnoloxías quepreserven e melloren a arqui-tectura herdada na buscadunha mellor calidade de vida ebenestar de habitantes e visi-tantes. Este proxecto estratéxi-co incide tamén no estudo,investigación e difusión a nivelgalego e internacional nosámbitos da construción , daenerxía, da sustentabilidade eda posta en valor dos recursospropios (fábricas de pedra,madeira, etc.).

A erradicación dochabolismo e a eliminaciónda infravivenda forman partetamén das políticas sociais daConsellería de Vivenda eSolo, para así garantir a todaa poboación, con criterios deuniversalidade, xustiza redis-tributiva e calidade, o dereitoa unha vivenda digna nunespazo acolledor, poñendo envalor todos os recursos dopaís na busca do benestardos seus habitantes semprebaixo criterios de cultura e

Rehabilitación do barrio da Tinería, en Lugo

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

28

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 28

Page 29: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

respecto. Estes programas dechabolismo e infravivenda sedesenvolven desde aConsellería en programas decolaboración cos concellos,que son os que solicitan asactuacións en vivenda sem-pre acompañadas de políticassociais.

Os programas que desdea Consellería desenvolven oplan Galego de Vivenda sonmúltiples e diversos, ben exe-cutados directamente polapropia consellería, a travésdo Instituto Galego deVivenda e Solo como a con-strución de vivendas dePromoción Pública (VPP)para ofertar en propiedade ouen alugueiro, ben, a rehabil-itación de cascos históricos,do que o exemplo é o barrioda Tinería en Lugo, o cascohistórico de Vigo, a través doConsorcio, etc.; estas viven-das unha vez rehabilitadasofértanse sobre todo a mozose mozas menores de 35 anosen réxime de alugueiro.

O Programa tamén daaxudas aos particulares, quetendo un máximo de renda de6 veces o IPREM (IndicadorPúblico de Rendas de efectosmúltiples) teñen acceso asmesmas para poder cumpri-mentalo seu dereito a unhavivenda; neste caso as viven-das constrúense desde pro-motores privados, ou cooper-ativas que teñen tamén axu-das para urbanización do soloe desgravacións fiscais.Estas vivenda protexidas quese fan desde a iniciativa pri-vada teñen sistemas de con-

trol a través da inspecciónque a consellería desenvolvena calidade do edificio e nosprezos máximos de vendapor metro cadrado de viven-da, praza de garaxe e rocho.

A Consellería de Vivenda eSolo xestiona neste momento através deste Plan de Vivenda, 38ARI (Area de RehabilitaciónIntegral), das cales 24 sonCascos Históricos. Este progra-ma execútase en colaboracióncos concellos e co Ministerio deVivenda, e nel os particularesteñen dereito a axudas quepoden chegar até un 50% en edi-ficios e en vivenda para recu-peración e rehabilitación do patri-monio construído. Este programaten tamén unha liña específicaxestionada soamente polaConsellería de Vivenda e Solo derehabilitación e reconstrución devivendas en núcleos rurais, nesteámbito as axudas que se acollana nova Cédula de calidade derehabilitación terán tamén até un50% de subvención do volume

de obra executada. Por citar unhacontía económica de referencia, arehabilitación feita no ano 2006 enGaliza supuxo un investimento de320 millóns de euros.

A Consellería de Vivendae Solo ten tamén unhaactuación pioneira de con-strución de aproximadamente400 vivendas no campus uni-versitario de Elviña (ACoruña) destinada prioritaria-mente a estudantes e taména outros membros da comu-nidade universitaria, estasvivendas terán un só dormito-rio e serán adxudicadas enréxime de alugueiro.

É tamén pioneiro o progra-ma de axudas de remateexterior de vivendas paraaquelas persoas que por nondispor de recursos suficientesnon puideron rematar a súavivenda. Neste programa asaxudas poden ser de ata6.000 € para as obras especí-ficas que se regulan na orde

Vivendas en Belvís, Santiago

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

29

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 29

Page 30: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

30

do mesmo.

A vivenda protexida pódesetamén construír desde un pro-grama en réxime de autocon-strución, é dicir, construír a súapropia vivenda, e tamén sepode protexer a vivenda usadaque teña ao menos 2 anosdesde o seu remate.

Dispón tamén a conselleríadun programa de vivenda enaluguer para aquelas persoasque teñen máis mobilidade,menos recursos económicos,por exemplo xente moza, ouxente maior de 65 anos, ou sim-plemente queren optar por esteprograma para acceder a unhavivenda; este programa estádestinado a persoas, familiasou unidades convivenciaiscuxos ingresos non superan os1.200 € brutos ao mes. Aachega dos inquilinos para opago do alugueiro é sempre oequivalente ao 30% dos seusingresos e o resto son axudasda consellería; mais este pro-grama, non ten por obxectivosoamente ofertar vivenda enaluguer, quere tamén mobilizara numerosa vivenda baleiraque existe neste momento enGaliza, e así non cargar conmáis obra nova o territorio, xaque o 51% dos núcleos depoboación do estado atópanseno noso país.

Os/as propietarios/as quedeciden incorporarse a esteprograma deben ter a súavivenda sen ocupar ao menosos 6 meses anteriores ao ingre-so nel; unha vez asinado o con-trato terán garantida a renda dealugueiro durante 5 anos e un

seguro que se fai cargo da con-servación da mesma; no casode que a vivenda o precisara, aconsellería concede axudas deate 6000 euros á propiedadepara efectuar obras de mellora.

Neste momento, aConsellería de Vivenda e Soloxunto coa Vicepresidencia daXunta de Galicia, está a desen-volver un programa de vivendaspara mulleres vítimas da violenciade xénero, persoas maiores de65 anos, persoas con mobilidadereducida e persoas dependentes;este programa desenvolveactuacións específicas de viven-da para as necesidades destaspersoas con espazos comúns ecentros de atención, centros dedía, adaptabilidade da constru-ción, etc.

Para poder coñecer a necesi-dade real de vivenda protexida efacilitar a xestión e o control naadxudicación desta vivendagarantindo a publicidade, concor-rencia e transparencia nos proce-sos, a Consellería de Vivenda eSolo abriu o día 7 de febreiro oRexistro Público deDemandantes de Vivenda deProtección Autonómica, no quetodas as persoas que teñen dere-ito a unha vivenda protexidapoden inscribirse. Este rexistroatópase nas 4 delegacións que aConsellería de Vivenda e Solo tennas cidades de: A Coruña, Lugo,Ourense e Pontevedra, e ase-made nos Servizos Centrais daConsellería situados en Santiagode Compostela.

Como remate desta expli-cación das políticas de viven-da nas que se está a traballar

na Consellería de Vivenda eSolo, este é un exemplo prác-tico de que axudas recibiríaunha moza galega conmenos de 35 anos que tivesecomo renda 2,5 veces oIPREM, é dicir, 1.200 eurosbrutos ao mes:

- Estar inscrita no rex-istro de demandantes devivenda

- 12.500 € de entrada afondo perdido

- 600 € para gastos dehipoteca

- Se ten un ou dos fillos:1000 €

-Se ten unha persoamaior de 65 anos ao seucoidado: 2.000 €

- Se é familia mono-marental : 2.000 €

-Se compra unha viven-da de 40 ou 45 metroscadrados útiles: 1.500 €

- Se a vivenda está nosconcellos de Santiago,Vigo, A Coruña, Pontevedrae Ourense: 300 €

Todas estas axudas soncompatibles.

Encarna Otero Cepeda

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 30

Page 31: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

P.- Cales son asrazóns do actual boomurbanístico?.

R.- Dende hai tempoprevalece unha visiónexcesivamente econo-micista da cidade, sobretodo da vivenda. Istoimpide valorar debida-mente as derivas duninmobiliarismo de pro-pulsión a chorro –construciónde 800.000 vivendas porano–, sobre o territorio nosseus aspectos ambientais,urbanísticos e patrimoniais.

Baixo o chamado proble-ma da vivenda encóbrese unnegocio inmobiliario no queparticipan, nunha ou noutramedida, os propietarios dosolo, os promotores e mesmoa administración. Os propios

cidadáns acaban por se con-verter en operadores de solo,sempre expectantes fronteaos movementos do mercadoinmobiliario. Neste mercado,máis ca espazo para habitar,o que circula son accións desolo, é dicir, a repercusión doprezo do solo sobre o do pro-duto vivenda, e a medida quea oferta e a demanda sequentan mutuamente, a nin-guén lle interesa que caian

esas accións.

P.- Segundomoitos autoresunha das orixesda especulaciónurbanística estána propia lexisla-ción do solo, máisen concreto noseu réxime deavaliación, sendo

-segundo estes autores- apropia lei 6/98 do solo aíndavixente a que propicia aespiral especulativa queestamos vivindo. É certoesto?.

R.- A lei de 1998 propúxo-se liberalizar o mercado desolo para abaratar os prezosda vivenda. Sen embargo,segundo o Banco de España,desde que entrou en vigor ata

Entrevista

Xerardo Estévez: “Compre unha políticade alugueiro para atender a demanda dunsector específico da poboación que nonpode, nin debe, asumir unha hipotecavitalicia”

Ademais de prestixioso arquitecto, Xerardo Estevez foi Deputado no Parlamento de Galicia(1.981-1.985), e Deputado no Congreso dos Deputados (1.993-1.996). Particularmente sobresaín-te foi o seu labor como Alcalde de Compostela (1.983-1.999), levando a cabo a grande transfor-mación da cidade, que merecería incluso a distinción dos principais premios internacionais.Trátase sen dúbida, dunha das persoas máis capacitadas para falar de vivenda e urbanismo.Dende CLARIDADE agradecémoslle a resposta as nosas preguntas.

foto: P. Rúa

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

31

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 31

Page 32: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

o ano 2005 os prezos do solourbano subiron un 500 porcento, e a vivenda encare-ceuse un 150 por cento. Istonon foi óbice para que a acti-vidade inmobiliaria medrase aun ritmo vertixinoso, produ-cindo unha sensación xenera-lizada de especulación. Asaída á luz dalgúns casosnotorios de corrupción foi apinga que colmou o vaso.Pero convén ter presente quecando hoxe se fala de corrup-ción, do que se trata é dunperíodo de descontrol que foiposible, entre outras cousas,polos efectos colaterais dalexislación que hoxe se tratade modificar.

P. En qué basear unhapolítica de vivenda paraGalicia?

Pensando nun novo enfo-que da política de vivenda,ocórrenseme as seguintesmedidas:

En primeiro lugar, as fór-mulas previstas na nova lexis-lación estatal do solo, quenestes momentos está apunto de culminar a súa tra-mitación parlamentaria coapoio de todos os grupospolíticos agás o PartidoPopular: a esixencia da apro-bación polo pleno dos conve-nios de planeamento e aspermutas de terreos e de quetodos os instrumentos urba-nísticos se sometan a infor-mación pública; a prohibiciónde que as administraciónspoidan subastar ou venderterreos para vivenda protexi-da por encima do valor legal

mínimo de repercusión paraese uso; a imposibilidade demodificar os espazos protexi-dos na rede Natura, salvo nocaso de que se descatalo-guen pola Comisión Europea;a obriga de avaliar adecuada-mente a sustentabilidadeambiental cun mapa de riscosnaturais e a emisión de infor-mes preceptivos de augas,costas e estradas. Pero omáis importante é que men-tres a lei 6/1998 garante avaloración polo método resi-dual, é dicir, en función dofuturo aproveitamento urba-nístico, o proxecto de lei valo-ra as cousas en función dasúa situación real no momen-to da taxación, incluíndo osriscos asumidos e os investi-mentos feitos pero, evidente-mente, non as puras expecta-tivas.

Adaptar os plans xerais álexislación urbanística, o quesuporá un esforzo da admi-nistración local e autonómicamediante a firma dos corres-pondentes convenios. Paraconter o crecemento desme-surado dos plans xerais,deberase valorar axeitada-mente a relación entre expec-tativas demográficas e áreasde expansión, xa que á vistada experiencia destes últimosanos, a clasificación de gran-des áreas de solo aptas paraurbanizar conleva un quenta-mento xeral do solo. Asímesmo, a administraciónautonómica, mediante osseus propios equipos técni-cos, deberá prestar asesora-mento no proceso de redac-ción dos plans xerais desde a

“Cando hoxe sefala de corrup-

ción, do que setrata é dun período de

descontrol que foi posi-ble, entre outras cousas,polos efectos colateraisda lexislación que hoxe

se trata de modificar”

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

32

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 32

Page 33: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

“Non hai queconfundir o

dereitoconstitucional a disfrutar

dunha vivenda digna eadecuada co da súa

posesión en propiedade”

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

33

fase de avance co obxectivode propiciar documentos deboa calidade.

Para tranquilizar o merca-do inmobiliario e permitir oacceso á vivenda dos secto-res menos favorecidos dapoboación, débense estable-cer convenios para a constru-ción de vivendas protexidasentre a Xunta e os concellos,atendendo aos niveis de ten-sión inmobiliaria. Simultanea-mente, cómpre unha políticade alugueiro para atender ademanda dun sector específi-co da poboación que nonpode, nin debe, asumir unhahipoteca vitalicia para mercarunha vivenda.

Por último, unha cuestiónque me parece fundamental éimbricar a vivenda no contex-to urbano, sobre todo aquelesaspectos relativos á conectivi-dade, co obxectivo de garan-tir a mobilidade e non permitira formación de guetos. Asímesmo, un planeamento rigo-roso e feito con transparenciadebe atender á cualificacióndos equipamentos e dosespazos públicos que dancontexto ao habitar colectivoe que son, xa que logo, dunhaimportancia fundamental áhora de deseñar as diferentespartes da cidade.

P.- Como combate-lo“feismo” e compaxina-laconstrucción de vivendasco respecto ó entorno natu-ral e o medio ambiente?

Mediante a redacción debos plans xerais. Un planea-

mento bo é un documentoético porque concerta o públi-co e o privado e, polo tanto,fomenta a educación; o con-trario induce á barbarie. Parafacer ese bo planeamento haique contar con técnicos cuali-ficados, formados medianteacordos entre a Escola deArquitectura, o Colexio deArquitectos e a Escola deAdministración Pública.

P.- O goberno francés(Monsieur Villepin) ven deanunciar que ten a inten-ción de "recoñece-lo derei-to de esixir ó Estado unhavivenda", é dicir que, delevarse adiante, os france-ses terán, todos, o dereitolegal a unha vivenda. Quepensa dunha medida comoesta?.

Non hai que confundir odereito constitucional a disfru-tar dunha vivenda digna eadecuada co da súa posesiónen propiedade. Ata estemomento aínda non se dis-pón de estudos serios sobre ademanda residencial por ida-des, tipos de familia e secto-res; é dicir, cómpre fixar adimensión do obxectivo cons-titucional para evitar desamaneira que se confunda onegocio da vivenda co proble-ma da vivenda. De facelo así,con plans plurianuais entre aadministración central, aautonómica e a local, sere-mos quen de ir resolvendo oproblema da vivenda.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 33

Page 34: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 34

Page 35: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

35

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

Calquera de nósdéixase levar dasensación de

bonanza económica e lanzá-monos a unha aventura copensamento na seguridadeque a un lle da o ter en pro-piedade un inmoble (é unseguro de futuro), sen deter-se a pensar en trangalladasde equilibrio territorial, desen-volvemento sostible ou cali-dade ambiental.

Digo “calquera”, porquehoxe os bancos danlle unpréstamo hipotecario case acalquera, se non é por quinceanos – como os que dabanantes – é por corenta, e nonhai problema; bueno, podehabe-lo problema de que nonvives onde queres senónonde a máxima cota quepodes pagar de hipoteca tepermite, pero o que conta é

seren propietario, hipotecadopara toda a vida, pero propie-tario.

Pensa un tamén, que qui-zais, máis adiante poderíarevende-lo piso e mercaroutro mellor nunha zona conparque, onde dé o sol, ou dis-poña dalgún servizo que estanon ten.

Os bancos seguen a facernegocio; as recentes subasdos tipos de xuro, situados xapolo Banco Central Europeono 3,75 %, encareceron nal-gúns casos ata 900 euros acota anual dos préstamospara vivenda; en Galicia, máisdo 82 % dos novos fogaresformados están a pagar unhahipoteca, situación máisaguda que noutras comunida-des do mesmo ou maior nivelde poboación, pola constata-ción de que os salarios e as

pensións medias en Galiciason sensiblemente inferioresás doutras zonas de España.

Fronte a isto, os bancos,que observan polo miúdocada pequeno movementonos hábitos de consumo eratios de morosidade, come-zan a ofertar renegociaciónse refinanciacións con diver-sas modalidades hipoteca-rias, coa consecuencia dunmaior endevedamento e pormáis tempo dos que teñen asorte (?) de converterse enpropietarios.

Amparados na permisivi-dade da Lei sobre o Réximedo Solo e Valoracións de1998, promulgada nos tem-pos do PP, segundo a caltodo solo que non está clasifi-cado estritamente como “nonurbanizable” é “susceptible deurbanizarse pública ou priva-

Boom e corrupción

Fernando Baena Ozores

Arquitecto

O diñeiro barato, as excepcionais condicións de financiamento a longo prazo, o refuxio dosinversores fronte un mercado de valores de baixa rendabilidade, os fondos de inversión sopor-tados nos inmobles, o crecemento económico do país por riba da media da UE, e a maior sos-tenibilidade no emprego, son factores que poderían explica-lo fenómeno do boom inmobiliarioque tense producido entre 1998 e 2006 en España – máis de tres millóns de vivendas construí-das e un millón en proxecto ou execución –.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 35

Page 36: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

damente”, propietarios desolo e promotores fixeron osseus agostos á vista dademanda existente – ollo, noné produto da inmigración,non, pois eles son máis dealuguer – e o que o mercadoestaba disposto a pagar.

Non é este, o mercadoinmobiliario, un mercado per-fecto senón imperfecto, porqueoferta e demanda non se con-trarrestan rapidamente -un pisotarda en construírse un tempo-e namentres hai marxe para arevalorización do produto.

A actividade de ámbolosdous é lícita, pero troca candose artellan trampas co fin deusar o solo e a vivenda paraespecular ou atentar contra anecesaria preservación dopatrimonio histórico, ambien-tal ou dos recursos naturais –

que son de todos -, pois nesecaso estase a vulnerar a fun-ción social da propiedade e acrear un modelo inxusto,insolidario e insostible.

O mercado inmobiliario noseu conxunto e en cadansúasfases, é un mercado relativa-mente opaco e caro, onde odiñeiro que se move entre osactores é tentador e non sem-pre limpo: Ás recalificaciónsinteresadas de solos rústicos,a urbanización de milleiros emillóns de metros cadradosno litoral para hoteis concampo de golf e vivendasturísticas, a ocupación ferozdo solo da periferia urbanasen dotacións nin infraestru-turas de soporte, as agre-sións ós recursos naturaisagropecuarios, hídricos, cine-xéticos e ambientais, consti-tuíron exemplos de descon-

trol urbanístico, caldo de culti-vo para a comisión de fraudee corrupción contra os que xaestá a actuar a Xustiza, e oGoberno está a dedicaresforzos para a súa erradica-ción.

Ao carón dos consabidosdesmáns en Marbella, afloraná luz pública outras actua-cións e irregularidades endiversos puntos da xeografíaespañola, de tramas de ventade vivendas ilegais, diñeiroescuro en operacións derecalificacións de solos disfra-zadas de convenios urbanísti-cos, desenvolvementos urba-nísticos ou industriais enlugares onde non estángarantidos a depuración dasaugas residuais, o subminis-tro enerxético e o abastece-mento de auga, ou que a súaconstrución cause impactos

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

36

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 36

Page 37: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

ambientais ou paisaxísticos,algúns deles en Galicia, e nosque atópanse involucradosalgúns funcionarios, cargospúblicos, e empresas nas queestes poidan ter participación.

Nembargantes, pese aodito anteriormente, xusto éafirmar que o urbanismo e aordenación do territorio sonnecesarios, imprescindibles eapaixonantes, son institutosda máis elevada condición doser humano, cuxo obxecto é ofacer habitable o medio noque vivimos mediante a súatransformación, planificada erespetuosa cos valores natu-rais, pero tamén intelixente eaudaz; existiron dende o ini-cio da humanidade e nuncavan abandonala.

Doutro xeito, convén sina-lar que as competencias

sobre o urbanismo e a orde-nación do territorio repártenseentre Estado, ComunidadesAutónomas e Concellos, eque nos tres niveles hai queacadar compromisos e adop-tar medidas que garantan atransparencia, a cohesiónsocial, o desenvolvementosostible e o equilibrio territo-rial e ambiental.

Así, dende a esfera cen-tral, aprobouse a Lei deMedidas para a Prevencióndo Fraude Fiscal e prevensenovas medidas lexislativaspara a Sostenibilidade dasCostas, nova Lei do Solo, oua nova Lei de Bases doRéxime Local; creouse ótempo unha Fiscalía especialpara delitos relacionados courbanismo, o medioambientee a ordenación do territorio, eunha Unidade especial da

Garda Civil como comple-mento do Servizo deProtección da Natureza(Seprona).

Cara a favorece-lo accesoa unha vivenda digna, asequi-ble e de calidade, o Ministerioda Vivenda prepara o Plan deVivenda 2009-2012 cun pulodecidido ó financiamento depisos protexidos en venta,pero sobre todo para aluguer,co obxecto de constituír unparque público de vivendaprotexida en aluguer que oscidadáns poidan utilizar nomomento da súa vida no queo necesiten.

Como avanzadilla, oObservatorio do Aluguer -posto en marcha dende oPrograma de Fomento doAluguer Garantido - rexistraun crecemento de operacións

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

37

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 37

Page 38: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

38

en torno ó 5% nos dous pri-meiros meses de 2007, e aSociedade Pública de Aluguer(SPA) intermediou 4007 con-tratos de arrendamentodende a súa creación enoutubro de 2005, e contaactualmente cunha bolsa de10.013 vivendas aptas.

No ámbito autonómico,por ter competencia plena namateria de ordenación doterritorio, promóvense políti-cas de protección de litorais,fixación de criterios supramu-nicipais sobre infraestruturas,equilibrio territorial, preserva-ción dos espazos protexidos,plans de emerxencia, etc.

En Galicia, a Conselleríade Política Territorial, levou óParlamento a Lei de MedidasUrxentes de Protección doLitoral, que restrinxe a cons-trución nos concellos costei-ros co impulso de medidascautelares de protección dolitoral, lei para a que o PPsolicitou a retirada do Texto, eque continúa a súa tramita-ción parlamentaria e, tralafase de enmendas, poderíaser unha realidade no prazoaproximado dun mes.

Trátase dunha regulaciónde urxencia con aplicaciónlimitada no tempo (dous anosde moratoria urbanística), áespera dunha próxima apro-bación do Plan deOrdenación do Litoral.

Doutra banda, entre asCCAA hai diversidade deposicións sobre o qué facerpara abaratar o prezo das

vivendas : así Cataluña e oPaís Vasco propoñen o esta-blecemento dun canon ásvivendas valeiras para forza-lo seu aluguer, mentres queGalicia e Asturias no lugar depenalizar ós pisos baleiros,propóñense incentivar ós pro-pietarios.

Polo que se refire ósConcellos e EntidadesLocais, é preciso un Pactosobre o Territorio e oD e s e n v o l v e m e n t oUrbanístico, principalmenteentre grupos políticos, perotamén con institucións, axen-tes económicos e sociais,promotores e empresarios, noque primen criterios de soste-nibilidade territorial e crece-mento equilibrado.

Costa moito paralizar unhaobra e moito máis demolela.Os Concellos adoitan ter pou-cos recursos de policía e dis-ciplina urbanística e non llesqueda máis remedio queincoar expedientes adminis-trativos e sancionadores edenuncia-las infraccións edelitos, para iso están a Lei eo Código Penal; o fiscal coor-dinador de Urbanismo eVivenda –A. VercherNoguera- suxire respecto desentenzas de demolición, quehai que demole-las vivendas(e acaso tódalas constru-cións) ilegais dando unhamarxe de manobra para quea demolición sexa axustada árealidade e sirva para prote-xe-lo medio ambiente, aíndaque, no seu caso, se dasactuacións deducíranse indi-cios de conduta delictiva, terí-

ase que proceder penalmen-te.

Ó tempo, dende os órga-nos institucionais deberíansefomentar políticas de prote-ción de solos e áreas espe-ciais polos seus valores natu-rais, agrarios, culturais ou pai-saxísticos, así coma rehabili-tación e posta en valor debarrios e espazos deteriora-dos, constitución de patrimo-nios públicos de solo destina-dos ó fomento da vivenda deprotección e equipamentos,xestión municipal directa dezonas estratéxicas, transpa-rencia nas decisións sobrematerias urbanísticas, reforzodas medidas de control e dis-ciplinarias sobre actuaciónsilegais, e apoio deDeputacións e doutros entessupramunicipáis ós Concellospequenos, para que poidanexercer eficientemente oexercicio das súas competen-cias urbanísticas.

Fernando Baena Ozores

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 38

Page 39: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Sin embargo, lasviviendas de loscomunes mortales

no tuvieron lugar en la historia dela arquitectura hasta entrado elsiglo XX. Si estaban los palacioso las grandes villas, pero hubo deesperar la vivienda común paraser interpretada como tipologiaarquitectónica valiosa, digna deentrar en la historia, hasta que losmovimientos sociales y arquitec-tónicos progresistas, ligados a lasfuertes transformaciones surgi-das en las ciudades europeas definales del XIX y principios del XX,centraron en ella su estudio y susprogramas de acción. La vivien-da masiva fue a partir deentonces entendida como algofundamental capaz de caracteri-zar una época. La fábrica y lavivienda de la familia trabajadora

e incluso de amplios sectoresburgueses son el soporte físico yarquitectónico de los cambiostraídos por la industrialización.

Es la época industrial la quehace de la vivienda común untema arquitectónico. En efecto: apartir de las primeras décadas delsiglo XX, la vivienda será, conaltibajos, tema de estudio prefer-ente para sociólogos, histori-adores, sindicalistas, higienistas yarquitectos; también los políticoshabrán de considerarla, ineludi-blemente, en sus programas deacción.

Su importancia radica en quea través de su estudio, de suanálisis, todo en cierto mododaba la vuelta y en primer lugar laciudad: imposible hablar de lacasa con cierta profundidad sin

plantearse la cuestión de la ciu-dad, de la articulación de sus bar-rios, de sus estándares urbanísti-cos, de sus límites o de su cali-dad de vida.

Con todo y llegando a nuestropresente el debate sobre lavivienda había casi desapareci-do, en años recientes, en lasescuelas de arquitectura, en laspublicaciones especializadas ytambién en la abierta con-frontación publica. Pero, latrascendente importancia que enla organización de nuestro espa-cio vital tiene la casa, ha hechoque, de nuevo, las “realidades”que conlleva hayan vuelto haemerger, por debajo del velointeresado que en años deinmediato pasado pretendieronrelegarla a un segundo plano, esdecir, cuando se confió, ciega-

Vivienda y vida

Celestino García Braña

Arquitecto

Pensar acerca de la vivienda es en cierto modo pensar acerca de todo. La razón es sencilla: ningunade las “construcciones” humanas refleja como ella tantas totalidades, ninguna como ella “trans-parenta” lo que en cada época el hombre ha sido, cuales sus costumbres o aspiraciones; efectiva-mente, los esquemas de valores sociales e individuales se han depositado en ella con inmediatezexpresiva. Recorrer los diferentes barrios de cualquier ciudad antigua, nos habla, a través de suscasas, de modos de vida, de relaciones entre sus moradores, de las clases sociales, de su riqueza ode la pobreza, también del clima e incluso de la naturaleza del territorio circundante: no hay ladrillosdonde no se encuentra la arcilla, ni casas de piedra si el granito no esta cerca, y si la madera abundapronto podremos deducirlo de la forma de sus edificaciones.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

39

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 39

Page 40: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

40

mente, en que las solas leyes delmercado serian capaces deresolver este y tantos otros prob-lemas.

Además de lo anteriormenteseñalado, es preciso recordar loque tantos autores han con-venido al analizar el tema de lavivienda: se trata de un productoque entraña unas grandes dosisde conservadurismo, porquequien adquiere un vivienda lohace a cambio de una gran inver-sión de la renta familiar, enmuchos casos es el único bientangible y, por ello, algo con locual nadie quiere correr los masmínimos riesgos. Dicho de otromodo: si su precio aumenta, si nose corren riegos todos los demásvalores de los que la viviendapueda ser portadora quedan enun segundo plano. No se puedeexplicar de otro modo que vivien-das en tantos aspectos delezn-ables puedan llegar a adquirirprecios tan desorbitados.

Al mismo tiempo y desde elpunto de vista de su produccióntécnica, también se explican losescasos cambios que han tenidolugar en su concepción: cualquiervariación de los estándaresseguros significan, entonces,aventuradas rentabilidades que“no es necesario, ni convenientecorrer.”

Si comparamos estas circun-stancias que inciden sobre la pro-ducción y el mercado de la vivien-da nos damos cuenta de sus car-acterísticas tan especiales, desdeluego muy diferentes de tantosotros bienes de consumo cotidi-ano. Por ejemplo, las exigenciasdel comprador son mas bien

escasas, aparte alguno tic sobrecuestiones de acabados, a vecestambién de malinterpretadas rep-resentatividades, lo más impor-tante queda fuera de su consid-eración. ¿Cuántos de quienescompran una vivienda se interro-gan por las horas de sol que lehan de corresponder y en quehabitaciones? ¿Se pregunta elcomprador de una vivienda por elgrado de las diferentes contami-naciones que ha de soportar?¿Analiza el futuro comprador lacalidad de los servicios en elentorno inmediato? ¿Es motivode decisión de la joven pareja aque distancia de un parque o unamplio jardín queda su reciénadquirida residencia? ¿Alguiencomprueba la calidad de lasinstalaciones? ¿Se analiza concuidado la capacidad de transfor-mación de la casa si alguna com-partimentación mas llegara e sernecesaria o si, por el contrario, sequiere prescindir de algunahabitación? En fin, preguntas quedeberían estar en el manual decualquier comprador cuidadososon ignoradas completamente.

¿La pregunta resultaentonces inmediata ¿ si todo sevende para que entonces inno-var, a que dedicarle esfuerzosinnecesarios? Clarificadora-mente, X Suts, en su texto “Losaspectos programáticos de lavivienda contemporánea “,escribe:” La vivienda es un arte-facto conservador que se prestapoco al cambio. Es uno de losbienes mas enraizados en laspersonas ya que satisface una desus necesidades mas básicas: lade disponer de un espacio refu-gio estable, seguro, tranquilo. Lavivienda ha de tener una vida

larga y, por esta razón, no puederegirse por modas ligeras ypasajeras. La vivienda se ha depoder vender y, en consecuencia,ha de tener una formalizaciónaceptada por el mercado. Lavivienda es un bien real, inmue-ble e hipotecable, en definitiva, unbien eminentemente conser-vador.”

La conexión inmediata de lavivienda a las circunstanciasvitales de cada época, tambiénse refleja en los momentos pre-sentes, en el que tienen lugar cir-cunstancias que están avivandoel debate sobre la vivienda demodo considerable. Me atreveríaa señalar que ello apunta a lassiguientes motivaciones:

- La producción de viviendamasiva implica la transformaciónrápida de nuestras ciudades ytambién de amplios territorios, loque suscita alarmas perfecta-mente justificables.

- La adquisición de estasviviendas esta transformando elrégimen económico familiar, pormedio de pesadas hipotecas quesuponen serios gravámenes enlas economías familiares.

- Esta circunstancia tiene unaconsecuencia que resulta contra-dictoria con el mercado laboraldel presente: mientras todo apun-ta a los cambios de trabajo y porlo tanto muchas veces de resi-dencia, el régimen hipotecariosupone un enorme freno a aque-lla tendencia pues disminuye, enúltimo término, la disponibilidadpara el cambio laboral.

Paralelamente se están pro-

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 40

Page 41: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

duciendo una serie de cambiosque afectan considerablemente ala concepción misma de la vivien-da, a los objetivos que debe aspi-rar a cumplir, ya que los avatarespor los que trascurre la vida famil-iar han alterado la larga tradiciónde muchos años, emergiendocon inusitada fuerza y en nue-stros territorios con rapidez con-siderable. Relato aquí los, a mimodo de ver, más significativos yque ya he señalado en ocasiónanterior:

- Aumento de la esperanzade vida y necesidad de adaptabil-idad a los cambios en la composi-ción familiar, así como el mayortiempo de permanencia de loshijos bajo el techo familiar.

- Cambios profundos en lahabitual composición familiar,como consecuencia delmenor

numero de hijos por matrimonio.

- Mayor numero de unidadesfamiliares de una o dos personas,debido al aumento de la cantidadde parejas separadas o divorci-adas, así como a la creciente ten-dencia al habitar solitario.

- Complejidad y diversifi-cación de los modos de vidaentre personas de la mismafamilia.

- Modificación de las necesi-dades espaciales y las condi-ciones de privacidad, derivada dela incorporación de las nuevastecnologías de la comunicación ydel progresivo aumento del nivelde vida.

- El fenómeno, relativamentereciente, de la inmigración obligaa plantear los modos y recursos

necesarios para alojar a estenuevo cuerpo social, con carac-terísticas muy diversas y vari-adas.

- Las consideracionesderivadas de la necesaria reduc-ción del consumo energético,que plantea interesantes cues-tiones acerca de las posiblesorganizaciones internas y exter-nas de la vivienda, a fin de opti-mizar aquel consumo. En definiti-va la relación entre vivienda ysostenibilidad.

Lo anteriormente explicitadopone de manifiesto, una vez mas,que los cambios vitales significancambios habitacionales. Pues,como ya señale al principio, lavivienda, en todo tiempo y lugar,es expresión cabal de eso quellamamos “modos de viada.”Pero aquello que diferencia estas

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

41

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 41

Page 42: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

transformaciones de nuestro pre-sente, de las habidas a lo largode la historia, es la intensidad delos cambios y la rapidez con quesobrevienen.

Así se plantea la ineludiblecuestión del ¿como hacerlesfrente?

Y si no confiamos en que lasúnicas fuerzas del mercado seancapaces, por si solas, de ponerorden y eficacia resolutiva en estacuestión, como en tantas otras,¿a quien debería corresponderledesarrollar este cometido y deque modo?

A mi modo de ver debenseguir existiendo institucionesadministrativas que tengan comoprincipal objetivo la implantaciónde políticas que equilibren lasderivadas de la iniciativa privaday que asuman tareas que aquellanunca hará. En nuestro tema lade una continuada investigacióny promoción de nuevas solu-ciones, capaces de responder efi-cazmente a los nuevos modosfamiliares y habitacionales. Meparece que solo desde algunaadministración publica volcadaen la vivienda como tarea princi-pal, se puede intentar dar solu-ciones factibles a tan inmensa,necesaria y atractiva tarea. Sonmuchos los recursos humanos ytécnicos de los que hay quedisponer para avanzar en estascuestiones. Hace falta acumularexperiencias, calibrar sus resulta-dos en el tiempo, pues solu-ciones aparentemente brillantesacaban siendo un fracaso yviceversa, y eso solo se logracon recursos y con tiempo. Y loque es decisivo, solo con una

politica pública de vivienda sepueden llevar a la práctica aquel-las experiencias que suponganinnovaciones lo que significacapacidad de asumir ciertos ries-gos, y ya he hablado del caráctersumamente conservador delmercado de la vivienda,…

Anteriormente señalé, comocaracterística de nuestro tiempo,la velocidad de los cambios. Enefecto la ciudad se trasformabaen el pasado a través de proce-sos lentos, por pequeñas edifica-ciones que alargaban las callespenetrando en el territorio lentapero también inexorablemente.Este modo de desarrollo esta hoyampliamente superado. Lasactuaciones urbanísticas hanacrecentado su tamaño de modoconsiderable. Y esta condiciónnueva del tamaño debeaprovecharse en sentido positivo,pues solo en actuaciones de cier-ta envergadura es posible abor-dar cuestiones que doten a lavivienda de aquellas cualidadesque el comprador se “olvida” devalorar. Como también señale enotra ocasión:

Tamaño exige la posibilidadde abordar programas de difer-entes viviendas, capaces de ade-cuarse a las necesidades particu-lares, organizando conjuntosdonde tengan cabida diversossectores sociales, agrupados enpequeñas comunidades identifi-cadas e identificables por deman-das especificas, pero dentro deun todo mas amplio en el que lasposibilidades de convivencia ycomunicación enriquezcan locotidiano a partir de una mayorcohesión social, necesidad quese muestra en toda su crudeza

Deben seguirexistiendo

institu-ciones administrativas que

tengan como principalobjetivo la implantación depolíticas que equilibren las

derivadas de la iniciativaprivada y que asuman

tareas que aquella nuncahará

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

42

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 9:59 PÆgina 42

Page 43: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

en personas mayores o de vidaen solitario y que implica incorpo-rar también los lugares para queaquella convivencia pueda tenerlugar, que solo serán económica-mente posibles a parir de unnumero alto de residentes.

Tamaño es indispensable sise quiere facilitar una mejorgestión del suelo y se busca teneren cuenta las sugerencias de latopografía o las implicaciones dela geología, evitando tener queedificar viviendas “en los únicoslugares posibles”, como tantasveces ocurre, rentabilizando lascondiciones naturales, no vién-dolas como exclusivos obstácu-los a superar, con el consiguienteencarecimiento y en detrimentode otros valores, sino como fac-tores positivos del proyecto al quecontribuirán a enriquecer.

Tamaño, bien necesario, sise quieren prolongar las vivien-das en los espacios exteriores,buscando la adecuada relaciónentre construcción y naturaleza,incorporando espacios verdeso añadiendo al programa posi-bilidades lúdicas, canchasdeportivas, piscinas, gimna-sio,…que supongan algo tandecisivo como ayudar arestringir la demanda y lanecesidad de una segunda res-idencia, que tan gravosa es demantener, suprimiendo costosfamiliares y contribuyendo,además, a evitar ese deterioro ydepredación galopante de lanaturaleza que tantas urbaniza-ciones, de pésima calidad, gen-eran.

Tamaño que hace falta cuan-do se quieren superar las, a

veces, rígidas normativasurbanísticas, evitando que deellas deriven automáticamente lanaturaleza de las viviendas, posi-bilitando organizacionesvolumétricas armoniosamentedispuestas y acomodadas a losgrupos sociales a quienes esténdestinadas; también si se quiereque la distribución interior de lasviviendas dependa de su propiaracionalidad y no de la forma dela parcela sobre la que se asien-tan y, desde luego si se aspira aseguir teniendo en cuenta la con-

veniencia de determinadas ori-entaciones, tanto en soleamiento,vientos dominantes y vistas, enuna adecuada perspectiva deahorro energético y sostenibilidadconstructiva.

Tamaño, si se quiere hacerciudad o pueblo (que tanto da)para que las viviendas que seincorporen a lo existente lo haganen condiciones de urbanizaciónadecuadas, propiciando laadaptación a las diferentesescalas de lo urbano o del territo-

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

43

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 43

Page 44: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

44

rio, también si se quieren vinculara la organización de los trans-portes públicos, lo que redundaen rentabilidad y eficacia.

Tamaño, si se aspira a contarcon procesos de racionalizaciónde la construcción, rentabilizandolas cuantiosa inversiones nece-sarias, economizando tiempos yfacilitando, después, la constantelabor de mantenimiento de losinmuebles y posibilitando unafácil adaptación, tanto a los ine-ludibles cambios que se produz-can en los largos años del habitarde una vivienda, como los que seprovengan de los cada vez masgeneralizados nuevos medios decomunicación o de la demótica.

Tamaño, en fin, que no cabeidentificar con la cantidad, sinocon la capacidad de integrar lasmáximas cualidades posibles yque pueden darse en unpequeño grupo de viviendas, enun gran inmueble, en un barrio oen una megaestructura.

Esta es una enseñanza quela historia de la arquitecturamuestra con cierta frecuenciaaunque no tanta como ladeseada.

Quisiera, finalmente,señalar que una acertada politi-ca de vivienda desde lospoderes públicos debe tener encuanta además tres cuestiones,a mi modo de ver fundamen-tales y relacionadas ambas conla rehabilitación de viviendas yaconstruidas.

En primer lugar la necesariarenovación, rehabilitación inte-gral de un conjunto de barrios

numerosos, en buena medidapromovidos en su día por el Mº.de la Vivienda, entre los años50-70, que en general han lle-gado a un grado de deterioroimportante y que , sin embargo, ocupan lugares de centralidadurbana significativa. Barrios, aveces conflictivos desde elpunto de vista social, pero tam-bién con frecuencia dotados deespacios urbanos ampliosaunque no cuidados. Por sulocalización, tamaño, carac-terísticas de las familias que losocupan merecen una atenciónespecial, no siendo su derribola única de las alternativas posi-bles y desde luego no la másdeseable, aunque en estostemas las recetas generales noexisten y sea preciso el análisispormenorizado de cada caso.Lo que es incuestionable esque deben ocupar un lugarpreferente en toda politica públi-ca de vivienda.

La segunda cuestión es larenovación de las viviendas delos cascos históricos. Es verdadque, afortunadamente, contamosya con ejemplos de ayuntamien-tos que han avanzado consider-ablemente en esta cuestión. Entodos esta presente el ejemplo deSantiago y tantos otros, perp tam-bién es cierto que otras ciudadesy villas llevan con considerableretraso políticas tan indispens-ables.

La tercera cuestión, que enGalicia tiene especial importanciaes la rehabilitación del patrimoniorural, tanto de viviendas como deconjuntos rurales, tratándose fun-damentalmente tanto de lafijación de población al medio

rural, cuestión de vital trascen-dencia en el interior gallego,como de la conservación del pat-rimonio cultural y arquitectónicodel que muchos de estos conjun-tos son magnifico ejemplos.

Una politica de vivienda debepor lo tanto, a mi juicio, actuar envarias direcciones y arbitrandomecanismos que incidan com-plementariamente sobre la totali-dad del problema: renovación delas topologías de nuevas vivien-das a fin de adecuarlas a lasnuevas necesidades y tenden-cias que la sociedad del presentemanifiesta, renovación quesuponga revitalización de los cas-cos históricos de ciudades y vil-las, rehabilitación integral de bar-rios construidos desde los años50-70 y actuación sobre las áreasrurales que conserven el rico pat-rimonio edificado y fijenpoblación.

Naturalmente ello exige medi-das económicas, incentivacionesy desde luego la promoción, entodos los casos de un amplio par-que de viviendas en alquiler queal mismo tiempo que, facilitan elacceso a la vivienda, no supon-gan “solo” una hipoteca económi-ca sino, en muchos casos, la”hipoteca” de la promoción socialy profesional de los ciudadanoslastrando esa mejora, en aras deseguir habitando aquellas vivien-das que con tanto esfuerzo hanido pudiendo adquirir.

Celestino García Braña

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 44

Page 45: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Así as cousas, avivenda, e máisconcretamente a

posibilidade de acceso a mesma,constitúe un dos problemas que épercibido, ano tras ano, como dosmáis graves pola cidadanía, e asíqueda reflectido nos barómetrosdo Centro de InvestigaciónSociolóxicas, ocupando un dosprimeiros lugares.

Para acceder a unha viven-da libre, as mozas e os mozosde Galicia adicamos o 56.3%do noso salario no terceirotrimestre de 2006, mentres queno terceiro trimestre de 2005dito esforzo económico supoñíao 44% e no de 2004 era do38.6%. Con isto ponse demanifesto que a xuventudegalega, cando falamos de acce-

so a vivenda, toleramos unprezo máximo algo inferior aos75.500 €, mentres que o prezomedio da vivenda en Galicia seatopa en máis de 141.000 € eque a superficie máxima a quepodemos acceder é de 53,3metros cadrados ( preto do20% menos que o ano pasado).

Entre os factores que dificul-tan os procesos de emanci-pación da poboación nova enGalicia destacan os de índolelaboral e, moi especialmente, oreducido alcance da contrat-ación indefinida. Pero tam-pouco hai que menosprezar oefecto da intensa subida docusto do acceso á vivenda, quese ven producindo dende prin-cipios de ano.

O mercado de traballo é

un dos factores que inflúenmáis directamente nas estra-texias de acceso á vivendadas persoas novas. No nosomercado de traballo a tenden-cia habitual das empresascaracterizouse polo abuso darotación no emprego. Osempregos fixos son cubertosde forma discrecional porcontratos temporais. De talxeito que a inserción laboralda mocidade no mercado detraballo prodúcese maiorita-riamente pola vía da tempora-lidade, a pesar de que dendea entrada en vigor do Acordopara a Mellora doCrecemento e o Emprego(AMCE) a situación está amudar.

As condicións laborais actuaisson as máis positivas das últimas

A eterna xuventude: a eterna vivenda

Cristina Pedreira González

Departamento da Xuventude UGT-Galicia

Saír da casa dos pais e/ou das nais e comezar un proxecto de vida independente, é un dos intresmáis transcendentes na vida de calquera moza ou mozo. De tal modo que a satisfacción dademanda dunha residencia, sexa a través do aluguer, sexa a través da compra, pero sobre todonesta segunda modalidade, enfronta á mocidade do noso país, cun dos maiores compromisoseconómicos.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

45

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 45

Page 46: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

46

décadas, de cada 100 persoasmozas, 68 teñen emprego e, édestacable o descenso continuodas cifras do desemprego.Ademáis cabe destacar o incre-mento no volume de mozas emozos contratados con caracterindefinido fronte os contratadosde forma temporal, así osprimeiros subiron o 3.07% men-tres que os segundo descen-deron o 2.61%.

A pesar desta nova e boatendencia, o desequilibrioocupacional que se está pro-ducindo está provocando quecada vez maior número demozas e mozos entren nomercado laboral e per-manezan no mesmo conempregos precarios.

Unha das manifestaciónsda precariedade no empregoé a discriminación salarialque mozos e mozas están asufrir. Os salarios da xentenova non son moi elevados.O salario bruto medio (antesde descontar o IRPF e asaportacións á SeguridadeSocial) en 2006 da mocidadegalega foi de 940 €, isto unidoao aumento dos gastos depeto, e máis o incremento dosprezos da vivenda, fai ampliaro diferencial existente entreas persoas novas e os traba-lladores de máis idade.

A medida que aumenta onúmero de empregos tamén ofai o salario, que crece un 40%entre o primeiro e sextoemprego. Aínda que non ocorredita situación para aqueles queteñen varios empregos aolongo da súa vida pero de

carácter temporal en todas asocasións, e que forman o grupomáis numeroso.

No contorno económico esocial do noso país estánempezando a predominarclaros síntomas de exclusiónsocial para os mozos. O atra-so na emancipación está rela-cionado coa precariedadelaboral, dado que condicionaas posibilidades de acceso ávivenda en todos os sentidos,pois se adoita esixir estabili-dade laboral, ata para poderasinar un contrato de aluguerou para o acceso a determi-nados tipos de axudas.

Na nosa CCAA, no terceirotrimestre de 2006, só o 35,4%dos mozos con idades com-prendidas entre 18 e os 35anos viven habitualmente deforma independente, é dicir,tres de cada catro mozos vivenpermanentemente no fogarfamiliar.

En Galicia, tan so seexperimentou un incrementono volume de persoas novasemancipadas entre as per-soas novas maiores de 30anos (incremento semellanteao producido no conxunto deEspaña). Esta peculiaridadenon so reflexa un retraso naidade media de emancipaciónmoi acentuado, senón queserve para comprender porque no último ano apenasvariou a taxa de emanci-pación da xuventude enGalicia. Incluso, actualmentehai menos persoas novasemancipadas por debaixo dos25 anos que en anos atrás.

O dereito a vivendaNa sociedade actual, o

acceso á vivenda é un elemen-to fundamental de emanci-pación e integración social.Neste senso, o artigo 47 daConstitución Española sinalacomo un dereito básico e instaaos poderes públicos a faceloefectivo, puntualizando a obrigade aqueles de garantirnos, ácidadanía, o acceso a unhavivenda digna e adecuada.

Para poder cumprir coestablecido na norma supremado ordenamento xurídicoespañol, a política pública devivenda debería estar dirixida asuplir os erros do mercado libree, máis concretamente, os daespeculación do solo einmobles, garantindo o accesoá vivenda para as persoas conmenos recursos, entre os quese atopan a maioría das per-soas novas.

Á hora de poñer freo á alzados prezos da vivenda, aspolíticas públicas mostráronseineficaces, tanto para frear assubidas da vivenda nova comoda usada, e tanto en réxime depropiedade como de aluguer.

A dificultade de mercarunha vivenda

A vivenda nova en Galiciapasou de valer, de 87.831 € noterceiro trimestre de 2003 a141.570 € no terceiro de 2006,o que supón un incremento de

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 46

Page 47: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

máis do 62% en só 3 anos.Incremento que por supostonon vai acompañado dun incre-mento salarial proporcionado.

Estas dificultades, ademáisdo xa de por si elevado custoda vida, fan que a mocidade dehoxe non poida abandonar ofogar familiar, acceder a unhavivenda ou formar unhafamilia, e polo tanto,emanciparse como ofixeron asxeracións ante-riores.

E s t asituación tenunhas conse-cuencias na ordesocial e económico degran relevancia, xa que con-verte os proxectos profesionaise persoais dos mozos en pro-xectos incertos, impedíndollesalcanzar unha autonomíaeconómica real e, en conse-cuencia, adquirir a súa indepen-dencia.

Aínda que unha persoa nova,cos ingresos suficientes parafacer fronte a unha hipoteca sequeira embarcar na aventura demercar unha vivenda se atopa coproblema do vinte por cento dovalor da vivenda, máis IVE, máisgastos. Esta suma é a cantidadeque non entra dentro do progra-

ma de axudas establecido polaAdministración para a compradunha vivenda de protecciónautonómica. Se nos ofrece aosmozos e ás mozas a posibilidadede ter acceso a un préstamo con-vido dunha contía máxima dooitenta por cento do prezo fixadona escritura de compra venta.Que ocorre entón con dita suma?Que calquera persoa nova benintencionada se acerca a un

banco ou caixa a pedir o tanfamoso préstamo per-

soal ponte vivendapolo importemencionado.

Voul lopresentar atodas aquelas per-soas que teñen a sortede non coñecelo. É un con-trato polo que este mozo ouesta moza se compromete apagar unha cantidade de cartos(que xeralmente rolda os tres-centos euros) de forma mensu-al (ata o momento da constitu-ción dunha hipoteca sobre esteimporte) a unha entidade ban-caria en concepto de xuros pola

cantidade prestada, o máisrechamante da situación é quenunca se amortiza capital e quepode durar tanto, como tempopase ata a entrega de chavesda vivenda e se escriture publi-camente.

Sería unha loucura pedirlleá Administración Pública queamplíe a hipoteca da primeiravivenda ao cen por cento, quearticule un sistema de créditosbaixos para ese vinte por centodo valor da vivenda, máis IVE,máis gastos? Seguramente ásmozas e aos mozos non llespareza unha idea pouco sisudae, postos a preguntarnos, éxusto que unha unidade familiarde un so membro teña omesmo dereito a acceder aunha vivenda de protecciónautonómica gañando case39.000 euros que outra que

gaña moito menos dametade?. Está claro que

a contía das axudasvarían, pero

ambas per-s o a s

teñena

m e s m aposibilidade

de acceder á vivenda, cando atodas luces o esforzo económi-co é diferente polo que as posi-bilidades de acceso á vivendalibre tamén é diferente, Tal vez

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

47

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 47

Page 48: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

habería que redistribuír o sis-tema de axudas e revisar o deposibilidades de acceso?, Osgastos de notaría, escritura,gastos de hipoteca, se reduc-iron nos últimos meses? (nolopreguntamos as mozas e osmozos ante a baixada das axu-das para este tipo de gastos)

O aluguer: unhasolución definitiva ouprovisional?

O aluguer é todavía unhaopción minoritaria en Galicia.Con todo a súa presenza émáis elevada (sen ser maiori-taria) entre as persoas mozas,paradas, fogares dun só mem-bro ou con baixos niveis deingresos, sectores depoboación minoritarios... perosen dúbida, a falla de culturaarrendataria que temos é undos condicionantes máis nega-tivos cos que nos atopamos áhora de optar por esta vía.

Se se quere que esta alter-nativa sexa real débense articu-lar medidas para que o aluguersexa unha opción interesante.Non se pode pretender queunha persoa nova se convertaen un/a arrendatario/a cando seconcibe o aluguer como unhaforma provisional de saír dacasa e non como un proxectode futuro. Na actualidade o pro-

grama de aluguer só permiteser beneficiario do mesmodurante un período máximo decinco anos. Que pasa despois?Temos que facer a mudanza,abandonalo piso onde residi-mos, perder o dereito a cal-quera tipo de axuda e esperar aque pasen dous anos paravolver a entrar no programa,esperar que se nos adxudiqueunha nova residencia, volver afacer a mudanza, e así duranteo resto da túa vida?

As mozas e os mozosdemandamos estabilidade, edemandámola en tódolosámbitos da nosa vida: estabili-dade laboral, económica, afecti-va, e como non podería ser deoutro modo residencial. Poloque o final eliximos mercarvivenda, ao observar que, adata de hoxe, o aluguer nondeixa de ser un parche tempo-ral ao problema, que non posúetratamento fiscal equivalente aoque posúe a merca de vivenda,que xeralmente as residenciasde aluguer non teñen as mes-mas característica que as quese van a mercar,... entre outroscondicionantes.

A desmotivación da moci-dade respecto da posibilidadede acceso a vivenda, a descon-fianza de poder afrontar ospagos das hipotecas, as viven-das infrahumanas, etc, orixinanun atraso no acceso a vivenda

que é unha consecuencia dopanorama que enunciamos econstitúe un elemento desen-cadéante de exclusión: adependencia familiar, a caren-cia dun espazo de desenvolve-mento propio e persoal, a fallade autoestima e frustración.

Cristina Pedreira González

Nota: As fontes empregadas para a construción dos indicadores proceden de institucións e organismos públi-cos tales cono o Instituto Nacional de Estatística a (Enquisa de Poboación Activa, Enquisa de Condicións de Vidae Enquisa Trimestral de Costo Laboral), o Ministerio de Vivenda ( prezos da vivenda libre e protexida), o Banco deEspaña (tipo de interese do mercado hipotecario)e o Observatorio de Vivenda para mozos.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

48

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 48

Page 49: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

La Plataforma poruna ViviendaDigna nace hace

ya cuatro años, cuando ungrupo de jóvenes a los que nonos salían las cuentas, connuestros salarios, bajos ycongelados por la globaliza-ción y la competitividad,vemos que no hay salida, nicomprando ni alquilando.Ante la convicción de queesto no se iba a solucionarpor sí solo, hemos procuradotransmitir a la sociedad queteníamos que creernos que elderecho a una vivienda dignaes realizable y que para elloteníamos que reclamar nues-tros derechos.

Poco a poco hemos idotomando conciencia de las

causas que nos han llevado ala situación actual y eso nosha permitido tener un discur-so más claro y contestar a lascríticas más comunes que senos han hecho desde algunossectores de la sociedad.

Hoy tenemos la clara con-vicción de que el problema dela vivienda es un problema deacceso a la vivienda, no decapacidad de construcción, yde que es un problema quese soluciona con voluntad

política.

Pero entonces, ¿por quéno se ha solucionado? Desdehace unos años llevamosviendo como los políticos pro-meten viviendas de protec-ción oficial como si fuerancaramelos, y de hecho, aun-que luego se llamen “actua-ciones” o “promociones”, enlas leyes existen porcentajesde reserva para vivienda pro-tegida y cesiones de suelopara patrimonio público. Porotro lado se ha construidovivienda libre a un ritmo demás de medio millón por año.¿Por qué entonces la cons-trucción de todas estasviviendas no ha servido parasatisfacer, siquiera mínima-mente, la demanda de vivien-da a un precio asequible?

Por una vivienda digna

Eduardo Fernández

Plataforma por una Vivienda Digna

El artículo 47 de la constitución española, al igual que las de otros países de nuestro entorno,reconoce la vital importancia del derecho a una vivienda para la sociedad. No obstante pareceser que algunos políticos e incluso parte de la sociedad no acaban de creérselo. Parece un con-cepto muy sencillo, pero solo ahora que el problema está llegando a cotas que lo haceninsostenible empieza a haber un debate serio sobre este derecho. Llegar hasta aquí ha costadoque una generación entera hayamos hipotecado nuestros sueños y nuestra vida, y mucho tiem-po de trabajo desinteresado de algunos movimientos sociales.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

49

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 49

Page 50: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Solucionar el problema, ala altura de la jugada en laque estamos, requiere uncambio profundo, tanto en lasociedad como en la clasepolítica. Un cambio profundoy complejo, para el que esnecesario conocer a fondo larealidad:

La realidad es que desde1982 se lleva potenciando elsector de construcción comomotor económico, en vez depotenciar la investigación uotros sectores de futuro, loque como efecto colateral haprovocado que se urbanicepor conveniencias económi-cas y de forma desordenaday muy poco sostenible.

La realidad es que con losprecios actuales de la vivien-da libre casi toda la poblacióncon necesidad de viviendanecesita una vivienda de pro-tección oficial.

La realidad es que lamayoría de nosotros nosenfrentamos a un escenariofuturo de escaso crecimientosalarial y unos esfuerzos muypor encima de la media denuestros vecinos europeospara afrontar el exceso deendeudamiento al que nosvemos forzados para optar auna vivienda.

La realidad es que la legisla-ción ha permitido que una granparte de los terrenos destina-dos a construcción de viviendade protección oficial estén albarbecho esperando a mejoresmomentos, esperando unasubida del modulo de protec-

ción oficial o que el bajón de lavivienda libre haga que seanuna salida más rentable, perju-dicando a proyectos socialmen-te muy interesantes como elcooperativismo o la autocons-trucción.

La realidad es que losterrenos, que la ley exigeceder a las administracionespúblicas para engrosar elpatrimonio público de suelo,se han utilizado por las admi-nistraciones para financiarse

mediante subastas de suelo.

La realidad es que ningúnpolítico se ha atrevido hastaahora a desarrollar y aplicarla ley para garantizar el dere-cho de acceso a una viviendadigna por encima de otrosderechos como los de propie-dad y libre empresa, inclusohabiendo motivos, legislaciónque lo permite, y precedentesen países de nuestro entorno.

La realidad es que no se

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

50

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 50

Page 51: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

han desarrollado férreosmecanismos de control parael cumplimiento de la ley,siendo previsible la corrup-ción en un mercado en el quese mueve tanto dinero.

En este escenario la únicasolución que vemos es la pre-sión social. Porque nadie seva a aventurar a cambiar lasraíces de la financiación deinstituciones y partidos políti-

cos y a conducir un cambiode paradigma en la economíasin una gran masa de perso-nas que lo demanden y pre-sión social, para que esepequeño grupo de la socie-dad que se está lucrando porencima de lo razonable con laespeculación inmobiliariacomprenda que la sociedadno se puede permitir ese lujo.

También requiere un cam-

bio en la mentalidad de losciudadanos para desvincularla condición de ser el propie-tario de la vivienda en la quevives, aunque a estas alturascreo que la mayoría de losdemandantes de viviendasolo buscamos el acceso auna vivienda sin más.

Por todo ello, desde laPlataforma por una ViviendaDigna vamos a seguir apo-yando y organizando mani-festaciones pacíficas quereclamen el derecho a unavivienda digna, seguiremoshablando con los políticosque nos quieran escuchar, yprobablemente intentemosllevar a cabo un proyecto pro-pio de autoconstrucción.

La vivienda es un derecho,no una mercancía. Juntospodemos conseguir que estafrase forme parte también,algún día y con todo su signi-ficado, de la realidad.

Eduardo Fernández

Durante este año, se desarrollaron múltiples manifestaciones endemanda de vivienda digna y asequible.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

51

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 51

Page 52: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

52

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 52

Page 53: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Anosa preocupaciónprincipal nestedebate é o aspecto

social do dereito a unha viven-da digna, as cuestións queestán xerando as dificultadesde acceso á vivenda paraimportantes colectivos dasociedade, e as medidas quese están adoptando pararesolver esta situación.

Certo é tamén, que nonpodemos esquecer o aspectoestritamente económico, na medi-da en que o sector da constru-ción, e en concreto a actividadede vivenda residencial, daemprego a máis de un millón detraballadores en España e pretode cen mil en Galicia, cifras quese elevan se temos en conta osempregados en tódolos sectores

industriais que subministran pro-dutos para a construción eequipamento para as vivendas.

Non imos abordar aquí enprofundidade as condicións detraballo dos traballadores daconstrución, pero si temos quededicar un comentario ásituación de precariedade naque moitos deles se atopan,sen seguridade de permanen-cia no emprego, onde o númerode traballadores inmigrantes ensituación irregular segue sendomoi elevado, e onde o risco deaccidente laboral é o mais altode tódolos sectores económi-cos.

En un sector no que convi-ven un reducido número degrandes construtoras xunto aun enorme número de

pequeniñas empresas, que seconstitúen e desaparecen enfunción da obra que vanacometer, é onde a subcontrat-ación en cascada é a prácticahabitual.

MCA-UGT, como sindicatorepresentativo do sector, veudenunciando estas condiciónsde inseguridade, prestandounha atención especial ós altosniveis de sinistralidade que serexistran; esixindo ós empre-sarios o cumprimento das nor-mas de prevención de riscoslaborais, instando ós traba-lladores a esixir os medios deprevención, e mentalizándoosdo imprescindible da súa uti-lización. Igualmente, viñemosapostando polo control das sub-contratas, de efectos tan prexu-diciais para os traballadores,

Acceso á vivenda.Reflexión para o debate

Manuel García González

Secretario Xeral da Federación do Metal, Construción e Afíns (MCA-UGT) de Galicia

Os problemas derivados das dificultades de acceso á vivenda e as posibles solucións quepoden emprenderse son temas de candente actualidade e de permanente debate. Ademais, entorno á vivenda, e sobre todo, á xestión do solo, desenvolvéronse actividades especulativas ede corrupción que inundan practicamente a diario os medios de comunicación.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

53

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 53

Page 54: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

54

esperando que a aplicación darecentemente aprobada Lei deSubcontratación no Sector daConstrución contribúa a paliaresta práctica.

Tampouco podemos obviarque nos atopamos diante dunsector que está sendo o motordo crecemento económicoespañol e galego nos últimosanos, amosando unha grandefortaleza, pero sendo un sectormoi sensible ós cambios deciclo, e será necesario tomar asmedidas oportunas para quenon se produza unha desace-leración brusca na evolución dosector.

Centrándonos no tema quenos ocupa neste caso, atopá-monos con un sector inmobi-liario en expansión, pero quenon é capaz de dar resposta ásnecesidades dos cidadáns,sendo cada vez máis os quenon poden acceder a unhavivenda.

A construción de vivendasmedra moi por enriba dacreación de fogares, polo quenon nos enfrontamos a un pro-blema de cantidade, nin tam-pouco de calidade. Estamosdiante dun problema de prezo,cada vez máis alto e inaccesi-ble para unha grande maioríade familias. Sen embargo, aoferta crecente de vivendas foiabsorbida por unha demandaque foi capaz de facer fronte atales subidas continuadas dosprezos, tanto da vivenda novacomo da de segunda man.

Nos últimos anos, non sómedrou a oferta de vivendas

senón tamén a demanda. Sondiversas as causas fundamen-tais que explican este aumento:

- Crecemento demográfico,debido, en boa medida, áchegada de inmigrantes.

- Incremento da compra devivenda por estranxeiros nonresidentes.

- Cambios na estruturasocial.

- Crecemento económico, oque unido ó aumento doemprego, permitiu un incre-mento das rendas familiares.

- Favorables condicións definanciamento, debido á diminu-ción dos tipos de xuro -tenden-cia de signo inverso nos dousúltimos anos- e a flexibilidadede hipotecas ofrecidas polasentidades financeiras -prolon-gación dos períodos de amorti-zación, cambios de tipo de xurovariable a fixo, etc.-

- Incremento da inversióninmobiliaria como valor refuxiodiante da menor rendibilidadede outras inversións.

Mais a demanda no éhomoxénea, o que obriga a seg-mentala en distintas clases, conintereses contrapostos. Así, ospropietarios dunha vivenda vencon satisfacción o incremento dosprezos, na medida en que reva-loriza os seus bens, sen ter enconta que no suposto de substitu-ción da vivenda actual por unhanova, esta custaralle máis eabsorberá a revalorización que seteña producido.

Polo contrario, os que acce-den á primeira vivenda, funda-mentalmente mozos, nonpoden facer fronte a eses pre-zos desorbitados, véndose obri-gados a optar á limitada ofertade Vivendas Protexidas, ouasumir uns niveis de endebeda-mento que poden chegar a sermoi perigosos co aumento con-tinuado dos tipos de xuro.

Outro segmento da deman-da é o de segundas residenciase a compra especulativa, real-izada exclusivamente paravender a continuación e benefi-ciarse do rápido crecementoexperimentado polos prezos.Neste caso estamos diante defamilias con un poder adquisiti-vo elevado, para as que aevolución dos prezos é casemais unha vantaxe que uninconveniente.

Analicemos con máis detallecales son os principais proble-mas que ten diante de si o sec-tor inmobiliario para dar respos-ta as necesidades do conxuntoda sociedade, dende o puntode vista que a vivenda é un ele-mento máis do Estado deBenestar e que os poderespúblicos teñen encomendadogarantir o acceso á vivenda eevitar a especulación.

A intervención pública nestamateria, xustificada polasnecesidades de equidade e efi-ciencia, vese condicionada poloreparto de competencias entreAdministracións, o que enocasións provoca actuaciónsilladas, sen tomar en consid-eración os intereses do conxun-to da sociedade.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 54

Page 55: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

A xestión do solo: Oprezo da vivenda.

Todo parece indicar que oproblema do crecemento con-tinuado do prezo da vivendaradica no prezo do solo, dadoque o resto de elementos quecompoñen o prezo da vivendaexperimentaron incrementosacordes co IPC.

Non obstante, hai especial-istas que manteñen que oincremento do prezo do solonon é a causa do aumento doprezo da vivenda, senón unhaconsecuencia da demanda cre-cente de terreo para facerfronte a construción das viven-das requiridas, cando a ofertade solo é limitada. Outros con-sideran que o prezo do solo

sube polas mesmas razóns queo da vivenda, e que nondepende de que haxa mais oumenos solo dispoñible, senónpola rendibilidade que se poidasacar do seu alleamento.

Sen entrar en si un prezomais elevado do solo é a causaou a consecuencia, o certo éque se entrou nunha espiralespeculativa con graves conse-cuencias que van mais alá doaumento acelerado do prezo davivenda.

Unha das causas da espec-ulación atopámola no sistemade valoración actualmente vi-xente, hasta que entre en vigora nova Lei do Solo. O principioinspirador desta normativa é aliberalización do mercado do

solo. Considera que o prezo dosolo é alto porque é escaso,polo que a solución é sacar omercado a maior cantidadeposible de solo, e con esteaumento da oferta, baixar osprezos. Para elo, todo o solo,excepto o protexido por razónsde medio ambiente, é suscepti-ble de ser urbanizado.

Xunto ó anterior, o prezo dosolo calcúlase en función dovalor que terá segundo a uti-lización que se vaia facer domesmo e non da súa situaciónreal. Isto supón que, nestemomento, o máis rendible édedicalo á construción devivenda residencial, o quegarante uns beneficios que nonvan relacionados con ningúntipo de inversión nin de activi-

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

55

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 55

Page 56: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

dade empresarial.

Despois de varios anos defuncionamento, este sistema deliberalización do solo, amósaseclaramente ineficaz, pois nonconseguiu o seu obxectivoprincipal, reducir os prezos, benó contrario, estes seguironaumentando, e, ademaisentrouse nunha política deurbanismo salvaxe, sen ningúnrespecto polo entorno natural.

A esta especulación do soloestán contribuíndo osConcellos que, no exercicio dassúas competencias, ven naconstrución de vivendas unmedio de financiamento e dexeración de riqueza, aplicando,en moitos casos, prácticas deretención de terreos e unhaxestión especulativa.

Nas actuacións dasCorporacións Locais pareceesquecerse que as súas com-petencias de ordenaciónurbanística levan consigo unhafunción social que han de con-siderar. Entre as súas funciónsestá a de decidir cal é o uso áque se dedica cada terreo, poloque deberían buscar un equilib-rio entre actividades produtivase de edificación, sen esquecera necesaria provisión de bens eservizos públicos, e a adopciónde medidas que eviten o caosurbanístico.

O solo cedido polos promo-tores ós Concellos debera selabase para realizar políticassociais de vivenda, e non unhavía de financiamento. Dendedistintos foros estase reclaman-do unha lei de financiamento

dos concellos que mellore osseus ingresos e permita quenon dependan da edificaciónpara a súa financiamento.

Resulta preocupante a uti-lización masiva que se estáfacendo do solo para uso resi-dencial, en detrimento do dedi-cado a outros usos industriais,comerciais ou agrícolas. Aespeculación de terreo estáchegando tamén as empresasque non dubidan en trasladar asúa produción a outros lugaresou, incluso, a cerrar a empresapolos beneficios que podenobter pola venta dos terreosonde está situada.

A industria debería ser abase de calquera economía, eo seu desenvolvemento con-fírelle estabilidade ó país. Porelo, na defensa da industriatemos que tratar, non so de quea industria existente se desen-role e sexa cada vez máis com-petitiva, senón que temos queprocurar que o noso pais sexaatractivo para a creación denovas empresas que xeranemprego e valor engadido, ocal non debera verse prexudi-cado por unha xestión do soloque unicamente se ocupe davivenda.

A Política de Vivenda.O obxectivo fundamental de

calquera política de vivendadebería ser a garantía de alo-xamento para tódolos cidadánse, a través de elo, contribuír áintegración social dos máis des-favorecidos, superando a frag-

mentación, a exclusión e a se-gregación espacial.

Para elo, é preciso atendersituacións de carácter persoalque dificultan o acceso a unhavivenda digna, como poden seros problemas dos xoves paraemanciparse; as condicións devida da terceira idade; os emi-grantes; as minorías étnicas; asfamilias con menores ingresos;as vítimas da violencia dexénero, etc.

Pero tamén é preciso com-bater a existencia de infraviven-das e de chabolismo; acometera rehabilitación de centroshistóricos que se vandegradando, etc., ademais decontribuír a un urbanismosostible.

Igualmente, a política devivenda debe aplicar medidaspara incidir no prezo da viven-da, como un dos principaisproblemas do que se derivan osdemais.

Tendo en conta as carac-terísticas do noso parque devivenda, a política de vivendadebe procurar un aumento daoferta de vivendas, tanto enréxime de propiedade como dealuguer, a uns prezos accesi-bles, que permita a unha parteimportante da poboaciónacceder a un aloxamento, e senter que asumir un nivel deendebedamento que condi-cione toda a súa vida.

Isto pasa por accións direc-tas como a profundación napolítica de Vivenda Protexida; ofomento do aluguer; ou a mobi-

56

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 56

Page 57: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

lización do elevado número devivendas valeiras.

As medidas de carácter indi-recto, como os beneficios fis-cais, están moi arraigados nonoso sistema fiscal, pero osseus efectos no propósito decontribuír a mellorar o acceso ávivenda son moi limitados.Primeiro porque aplícanse dexeito xeral, sen ter en conta osniveis de renda; segundoporque son interpretados comounha diminución do costo efec-tivo da vivenda en propiedade,que, nalgunhas ocasións,repercútese no prezo final; epor último porque non é neutraldiante dos réximes de tenencia,primando a compra.

A Vivenda Protexida.O cumprimento dos obxec-

tivos anteriores pasa pola apli-cación de unha política decididade inversión pública na vivenda,que aumente a oferta de viven-das a prezos razoables, conunha aposta clara pola VivendaProtexida –en propiedade ealuguer-.

O actual Plan de Vivenda2005-2008 afonda nesta liña,pero aínda é insuficiente paraacadar os niveis de vivendasocial de outros países do nosoentorno. Lamentablemente, oapoio á Vivenda Protexida esti-vo moi abandonado durantemoitos anos, polo que o esforzoque se debe realizar cara ofuturo debe ser maior, e debenarticularse mecanismos paraque se manteña de xeito contin-

uado ó longo do tempo.

A demanda de vivenda pro-texida é moi superior á oferta,sendo preciso ter en conta queademais existe unha franxa dasociedade que supera o nivelde ingresos requirido paraacceder á Vivenda Protexida,pero que non ten dispoñibili-dade suficiente para acudir ómercado libre, sen risco deasumir uns niveis de endebeda-mento moi elevados.

Compra – aluguer.Outra cuestión na que é

necesario incidir, e que, enmoitos casos, dificulta o accesoá vivenda, é a preferencia doscidadáns pola compra en lugardo aluguer.

Tradicionalmente fomen-touse a cultura da propiedadefronte a do aluguer, feito que seincrementou nos últimos anoscoa baixada dos tipos deinterese dos créditos hipoteca-rios, o que permitía que porimporte semellante ó doaluguer se fose pagando acompra da vivenda.

Por outra banda, a lexis-lación española en materia dealuguer foi mais protectora doinquilino que do arrendatario,aínda que ó longo dos anosforon adoptándose medidaspara equilibrar os dereitos dosarrendadores e arrendatarios.

Así, en 1.985, a través dodenominado “Decreto Boyer”,pretendeuse liberalizar o mer-

cado de aluguer, favorecendoó propietario mediante a elimi-nación da prórroga forzosa doscontratos -establecida na Leide 1.964- e establecendo enun ano a duración mínima dosmesmos. Isto detivo a tenden-cia á diminución das vivendaspostas en aluguer, pero nonconseguiu revertela, producin-do unha grande inestabilidadeno mercado, aumentando arotación da ocupación, e unincremento significativo dasrendas, o que veu a coincidircon un período de elevaciónde prezos no mercado inmobil-iario.

A actual Lei deArrendamentos Urbanos, quedata de 1.994, tratou de equili-brar os dereitos entre arren-dadores e arrendatarios,ampliando a duración mínimado contrato a cinco anos, co finde dar mais estabilidade ásfamilias e que estas puideranconsiderar o aluguer comoalternativa á compra, e, ómesmo tempo, que o prazo nondeincentivara a posta a disposi-ción de vivendas neste réxime.

Este prazo mínimo articu-lase mediante o acordo entreas partes no contrato inicial, conprórrogas anuais obrigatoriasate cumprir os cinco anos, e unmecanismo de prórroga tácita,transcorrido os cinco anos, queda lugar a un novo prazo,establecido tamén en prórrogasanuais. Así mesmo,recoñécese a subrogación óque convive polo falecementodo titular, mentres que “intervivos” solo se contempla poracordo co arrendador.

57

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 57

Page 58: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

58

A renda inicial establéceselibremente polas partes, o quepermite reflectir a realidade domercado, con un mecanismode actualización baseado noÍndice de Prezos o Consumo.

Contémplase tamén a posi-bilidade de inscribir tódolos con-tratos no Rexistro daPropiedade para reforzar asgarantías das partes.

Nos últimos anos detéctaseun lixeiro aumento das viven-das de aluguer, debido, espe-cialmente, á chegada de inmi-grantes que optan por esta fór-mula de tenencia de vivendaate que estabilizan a súasituación en España, e o incre-mento continuado dos prezosda vivenda en propiedade, queimposibilita o seu acceso aunha capa importante dasociedade.

Pódese concluír que só uti-lizan este réxime de tenenciaaqueles que, por unha ou outrasrazóns, non poden acceder ácompra. De acordo co anterior, oscolectivos de persoas que optanpolo aluguer serían:

- Persoas maiores que resi-den dende fai moitos anos navivenda. En moitos casos,posúen uns ingresos baixos eas vivendas atópanse en condi-cións desfavorables.

- Mozos con baixos ingresosou estudantes.

- Separados ou divorciados.

- Familias con baixos ingre-sos que non poden acceder á

compra.

- Mozos con traballo, queviven de aluguer de maneiratransitoria.

- Inmigrantes.

Nesta cuestión, asAdministracións Públicasdeben adoptar medidas quepermitan que a do aluguer sexarealmente unha opción, e nonsimplemente unha alternativatransitoria ou secundaria candonon se pode acceder a outra. Amaior parte das políticas devivenda social en Europabaséanse no aluguer.

O desenvolvementourbano sostible.

Nunha época como a actualde crecemento descontroladoda edificación, as políticaspúblicas deberían tomar enconsideración a necesidade deprocurar un desenvolvementourbano sostible.

Para elo, é preciso ter enconta tanto a dimensiónmedioambiental, respectando eprotexendo os recursos natu-rais, como a súa vertenteeconómica, axeitando o desen-volvemento urbano ó crece-mento económico, e a perspec-tiva social, procurando aprestación dos servizos nece-sarios, contribuíndo á cohesiónsocial e o desenvolvementoindividual.

Como xa temos menciona-do, o sistema actual de “todo

urbanizable” impide a apli-cación de un modelo de desen-volvemento urbano sostible easumible economicamente. Poroutra banda, o interese estácentrado na nova construción,sen prestar a atención nece-saria á conservación e reno-vación do patrimonio urbanísti-co existente.

Faise preciso pois apostarpor un crecemento urbanísticoaxustado as demandas sociais:Convertendo en solo urbano soo preciso para satisfacer asnecesidades que o xustifiquen,preservando da urbanización oresto do solo rural; procurandoun medio urbano suficiente-mente dotado das infraestru-turas e os servizos que lle sonpropios, no que os usos secombinen de xeito funcional ese implanten cando efectiva-mente cumpran unha funciónsocial; Propiciando un usoracional dos recursos naturais,harmonizando os requirimentosda economía, o emprego e acohesión social e sometendoos instrumentos de ordenaciónterritorial e urbanística a pro-cedementos rigorosos deavaliación ambiental.

Manuel García González

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 58

Page 59: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

P.- ¿Que opinas de la actu-al legislación sobre vivien-da?.

R.- Tesis: la legislación devivienda, la anterior e incluso laactual, cualquiera que sea elpartido político, no defiende losobjetivos en relación con lafamilia que dice defender.

Motivos: están favorecidoslos solteros, si eres soltero o for-mas una pareja de hecho, sesuman tus ingresos y te salesdel ranking, o no tienes ayudaso pasaste del nivel de ingresosque hay que tener para tenerayudas; luego, si esto es así sefavorece que la gente estésoltera, o siendo pareja dehecho o engañando, pero siestás casado por la vía oficialno puedes engañar. Por el nivel

de ingresos se discrimina com-pletamente a la familia, y a losmenores de 35 años.

La discriminación que sepone ahí de la vivienda parajóvenes y menores de 35 años,no se entiende que una familiaque (los padres) tienen 36 añosy cuatro hijos esté perjudicadaen muchísimos concursos devivienda de protección pública ydesde la propia normativa,frente a una persona que tiene35, que es soltero y no tienehijos. Esto también ocurre conla legislación en marcha. Siqueremos ayudas a la familia(familia que se hace para tenerhijos, propios o adoptados),resulta que la vivienda protegi-da limita el número de por-centaje de vivienda para famil-ias grandes, al 5% del total de

viviendas, es decir, si hay 100viviendas en un edificio, parafamilias numerosas nada máspuede haber el 5%, por lo cualen ese edificio sólo puedehaber 5 personas con familianumerosa. Si por lo que fueranos cayeran emigrantes, o 22familias de (p.e.) Opus Dei quequieran meterse en ese edificio,no pueden. Qué diferencias hayentre una vivienda para familianumerosa y una que no lo es,que puede tener, tres o menos,o 4 dormitorios, hasta 90 met-ros útiles o 120. pero como lalegislación dice lo del 5 %, enun edificio de 100 viviendas a 2o a 3, con lo cual tampoco sefavorece a la familia.

Mas aun, si un colectivo degente en régimen de cooperati-va -ya me paso un caso de

ENTREVISTA

Benito G. Alonso: “La cooperativapermite ahorrar al propietario hastaun 15% en vivienda protegida, yhasta un 30% en vivienda libre”

Uno de los profesionales que mejor conocen la actividad cooperativa en Galicia, es sin dudaBenito G. Alonso. A través de MILLARCASA han conseguido hacer realidad la construcción decerca de 2.000 viviendas en régimen cooperativo. Son distintas cooperativas de entre 100 y 200viviendas llevadas a cabo en su mayoría en la comarca de Santiago, y últimamente también enVigo. Como gerente de esta sociedad, es importante su opinión, por lo que agradecemos larespuesta a las preguntas de CLARIDADE.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

59

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 59

Page 60: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

60

gente con mucha pasta- que,por ejemplo quisiera hacer unedificio en régimen de coopera-tiva para 30 o 40 viviendas deeste tipo de familias y hasta120 metros cuadrados, puessencillamente no se puedehacer, porque no puedes cali-ficar en un edificio mas del5%.Con el gobierno anterior, enla norma de vivienda protegida,era el 15% el número de vivien-das de promoción colectiva, osea de 100 viviendas, 15 .Acuanto cambió con este gobier-no actual?: del 15 al 5%. Laanterior legislación era mala yesta es peor, en cuanto a estetema.

La discriminación por ingre-sos y si es casado o soltero, nola discute nadie, ni el Bloque, niEsquerra Republicana, niConvergencia y Unión, ni elPNV, ni el Partido Socialista, niel gobierno, ni los sindicatos. Yeso está ahí. Y esos son aspec-tos que deben cambiar para ya.

Tu partes de que la prefer-encia aquí es proteger la familiapero lo que se potencia es quela gente no se case. En todoslos sentidos, sino se casa yame dirás tu para que quierentener familia. Mira, eres unafamilia desgrava todos los añosel 15 % , pero si eres separadoresulta que ese 15 % no lopuede desgravar cada uno, yhay mucha diferencia, yo 9000euros y mi pareja 9000 euros,pero si somos matrimonio solopodemos desgravar 9000euros máximo. Y esto da lugar,y nos pasan casos en al coop-erativa de que llega una pareja,llegan a tiempo para la com-

pra...sorteo, pasa en Galicia,también en Madrid, se apuntandos que no están casados,frente a alguien que si estácasado, si hay 100 viviendas,sean por sorteo o no, tienen eldoble de probabilidades. Y si letoca a los dos que hace, o unorenuncia, y si sus ingresos lellegan, pues se quedan con dosporque ya decidirán despuésque hacemos con la vivienda. Yeso se sabe pero no se corrige.

P.- ¿Por qué crees que nose corrige esta situación quetu señalas?

Porque creo que para quelos políticos corrijan algo tieneque ser idea de ellos y no de losdemás

Lo que creo es que muchospolíticos no están para buscarsolución a los problemas sinopara crearlos, y después si haysuerte ver si le encontramosuna solución; el orden de priori-dad de ellos no es el nuestro,nuestro orden de prioridades.En cuanto a la vivienda el ordende prioridades es que tipo depolítica pongo que me de votos,esta política que hacen es con-traria a lo que dicen quererhacer

P.- Vosotros optasteis porel régimen de cooperativas,¿por que?

R.- Lo que nos gusta hacerson viviendas de promociónlibre, en régimen cooperativo,porque cobrando una suculentacomisión, podemos poner en elmercado viviendas veinteveces o incluso un 40% más

baratas que en el mercado; aveces acercamos el precio devivienda libre al de vivienda pro-tegida, sin necesidad de tenertoda la rigidez del mercado sinlibertad, intervenido.

También hacemos viviendaprotegida porque si el solar quete aparece es de vivienda prote-gida, eso es lo que tengo y aeso voy.

P.- ¿Que ventajas tiene elcooperativista sobre otrosparticulares demandantes devivienda?

R.- Yo sigo cobrando lomismo o parecido en el por-centaje, pero como el gasto encooperativa, el gasto de gestiónglobal, viene siendo el que ten-dría una promoción decualquier tipo, porque cualquierpromotor tiene que ganar inter-namente determinados costosy después el beneficio, nue-stros gastos de gestión son loscostos que tiene el otro, pero elbeneficio va a tomar realidad,salvo mala gestión. Si hacesuna gestión nefasta no, perosuponiendo que lo hagamosdiscretamente bien, si unavivienda de 20 millones depesetas, quien la hace y quiereganar después de cubrirse susgastos internos, intereses y tal,quiere ganarle aproximada-mente entre 2 o 3 millones, nogana más en protegida, puesnosotros eso va en calidad,pues en enchufes, cerramien-tos, etc., y si vamos en librevamos a una calidad no inferior,generalmente, a mayor calidadpero encima mucho más bara-to, porque el mercado ahí si

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 60

Page 61: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

que va a un beneficio especula-tivo, y la vivienda protegida elbeneficio especulativo no loadmite, salvo el dinero “B”, quea veces lo hay, a veces no, haymenos del que dicen, pero másdel que debería. En Madrid si lohay, pero en Santiago debehaberlo pero no significativo, yen Coruña se hace poca vivien-da protegida…..

P.- ¿Qué es lo que ahorrael propietario en una cooper-ativa?

R.- El beneficio del promo-tor, entre un 15% y un 25%, yen la vivienda protegidadepende como le vaya la pro-moción, en vivienda protegidapuede estar entre un 7% y un15%, y en vivienda libre entreun 10% y un 30%, entoncesdepende en que momentoestés promoviendo, pues esoes lo que vas a ganar, por ejem-plo, nosotros en los chalespareados que vamos a haceren Brión, en Roxos, son de 180metros cuadrados, nos puedensalir 36 millones de pesetas; yla vivienda equivalente en esamisma zona está de 50 paraarriba, incluso de 60, estos de60, es que son más caros perocon un equipamiento mejor.

P.- ¿Que prejuicios tiene lagente con la vivienda protegi-da, y con la fórmula coopera-tiva?

R.- Aquí donde tenemos laoficina, tanto unos como otrossalieron por 17 millones depesetas escriturados, pisos 3dormitorios, 110 metros cuadra-dos construidos, y en aquel

momento que hablamos de losaños 95 y 98 el mercado de lazona andaba por 7 u 8 millonesmás. En aquel momento esospisos a 17 millones escritura-dos, prácticamente, con unpoco más de esfuerzo, hacién-dole menos calidad y los met-ros máximos que pide la califi-cación protegida, hubieranentrado para ser viviendas decalificación, pero la gente no lasquería, porque a la gente si ledas vivienda libre, al precio, sinel beneficio del promotor, noquiere vivienda protegida, niayudas, quiere una viviendaque la compro y la vendo cuan-do quiero, porque otro tema dela vivienda protegida es queestá protegida a 30 años.

Problema: Cuanta más

vivienda se sustrae del merca-do libre, mayor tendencia hay aque la vivienda que es libresuba de precio, porque no es lomismo un mercado amplio queun mercado estrecho; es decir,a más vivienda protegida ydurante más plazo, el resto dela vivienda sube de precio, esdecir, el que no entra a podercomprar una vivienda protegidaestá jodido en el mercado delibre, ya pasa.

Esta vivienda protegida atan largísimo plazo, cuandollega el momento en que lagente cambia, en 30 años,fíjate, que te cambia la vida,pero me tienen atado 30 años auna vivienda, pero ¿qué movili-dad geográfica tengo yo? Esque no puedo venderla, y

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

61

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 61

Page 62: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

además como consumí misayudas aquí, si ahora voy a tra-bajar a Valladolid, y necesitovender mi vivienda, la vendo, aque precio? no especulo nada,pero además tengo quedevolver las ayudas que recibí,actualizadas. Pero cuando llegoa Valladolid y voy a laAutonomía de Castilla y León,como ya tuve ayudas ya no melas vuelven a dar. O sea que sitengo la desgracia de tener quecambiar y vender mi viviendapara allí comprarme otra, yaque no hay viviendas en alquil-er porque nadie alquila, porqueno hay seguridad jurídica envolver a recuperar el bien, haymuchos pisos en España queno se alquilan; y esas viviendassi hubiera una protección, unareforma de la justicia, para quepor lo menos el mercado deldesahucio fuera muy rápido ymuy eficiente, cuando la gentese concienciara de que la justi-cia va a funcionar cuando dicela ley que va a funcionar, (perotendría que cambiar la leyporque la ley no lo permite),poco a poco la gente que tienedos viviendas, el padre quecompra la vivienda a un hijoque tiene 15 años y no la ocupahasta que tenga 21 o 22, y esotambién pasa con emigrantes ygente que está en el pueblo,compran en Santiago porquehay universidad para cuando mihijo vaya a estudiar, me da igualahora si es protegida o es libre,pero esos años mientras el hijono viene a estudiar no se atrevea ponerla en alquiler, pero si seconsiguiera que hubiera garan-tía, yo arriesgo y saldríanmuchas viviendas de alquiler ycomo hay más vivienda a

alquilar el precio del alquilarbajará un poquito, porque haymás alquilándose, pero comohay más alquilándose, habríauna propensión a comprarvivienda menor. Si salen másviviendas a ser alquiladas pocoa poco esos 3 millones deviviendas se reactivan y nadietiene parado el dinero salvo pormiedo, porque el motivo espec-ulación eso es una gilipollez,nadie tiene el dinero parado sipuede tenerlo andando.

P.- ¿Porque invierte lagente tanto en ladrillo?

R.- Porque se fía de labolsa, pero la bolsa de vez encuando pega un zapatazo, y aquien le pilla con el dinero meti-do se quedó sin el. Ya pasóvarias veces y seguirá pasan-do.

P.- Entonces… ¿por quéla gente mete el dinero ahí?

R.- Porque la viviendapuede no subir mucho o cuan-do baja bajar poco, peroguardas eso para tu vejez; aeso en el mercado se le llamaespecular; pero un señor quecompra pisos no está especu-lando, está pensando en sufuturo.

P.- ¿Como convences aun señor que ponga suspisos en alquiler para que legane algún dinero y hayamas vivienda ofertada?

R.- Dándole seguridad deque si entra el inquilino y nocumple lo puede echar. Hoy nose hace eso entre otras cosas,

porque hay un tema de que alinquilino, por cierto es una men-talidad franquista, hay que pro-tegerle para que me siga votan-do, pero se le hace injusticiasocial contra el dueño delinmueble, pero la justicia socialno la tiene que hacer una per-sona frente a una persona, esdecir, que el propietario de unavivienda hacia un inquilino seabueno o malo, si se dice a eseseñor que hay que echarlo en15 días, en 15 días y no tieneque ir a dormir bajo unpuente…

Con la vivienda hay quediferenciar dos temas: constitu-cionalmente la gente tienederecho a tener vivienda, unavivienda digna, pero no hay queolvidar que no se puede con-fundir el derecho a tener unavivienda, es decir a la necesi-dad de tener una vivienda delhecho bien distinto y no siem-pre igual, de querer tener unavivienda. Hoy ocurre enmuchos casos, que una familiapuede tener, madre, padre ydos hijos, los hijos 24 y 28 años,a veces se vive en una casa, yhay habitaciones suficientes yallí todo el mundo puede estar,otra cosa es que vivan a gusto,pero en ese caso ya tienen unavivienda pero quieren unavivienda para vivir independi-entes, y yo distingo entre quer-er una vivienda y necesitar unavivienda, y hoy mucha de lavivienda que se compra o sequiere tener en vivienda prote-gida, es de gente que quieretener una vivienda, no genteque necesite una vivienda.

Se llega a la identidad

62

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 62

Page 63: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

de:”Querer tener una viviendaes igual a necesitar una vivien-da”, y después como hay quealabar al votante, esto se con-vierte en la búsqueda del voto,en general, de forma exacta, lanecesidad de vivienda.

Un gran parque de vivien-das de alquiler potencial que nose alquilan, que no vale paranada todo lo que hagan, niviviendas de alquiler, porque lavivienda de alquiler que notenga garantizado que quien nopague se va a la calle, tendrá laayuda si la necesita de lasociedad, pero no desde elnivel particular sino desde elgeneral, mientras eso no sehaga; si ahora se pusieramucha vivienda protegida si sepusiera en alquiler llegará unmomento en que cuando elinquilino no pague la justicia nova a que eso sea un deterioro ofracaso, lo primero que tienenque hacer es mejorar la justicia,al mismo tiempo que otrascosas; y después para liber-alizar el precio del suelo( que alfinal es el que encarece lavivienda) y el de la vivienda,hay que hacer un urbanismomenos intervencionista, que noquiere decir peor urbanismo,sino un urbanismo, donde hayalibertad, sin libertinaje. Dondehacer un suelo, lo que se llamarecalificar, hay que hacer unplan parcial.

P. ¿Como deberían enfo-carse los planes parciales?

R.- En todo este suelo, verlos caminos, que ancho tienen,cual es la dotación municipal,donde situamos la zona edifica-

ble, la zona verde, eso es lo quese llama recalificar, y cuandoeso está aprobado, es cuandopodemos hacer un proyecto,pero desde que empiezas elproceso hasta que acabas laurbanización puede durar unamedia de 10 años.

Si alguien invierte, por ejem-plo, 2000 millones de pesetasen el suelo bruto, y pasan 10años y te cambian gobiernos,ministros, te cambia la leyurbanística, el miedo que pasasde inseguridad jurídica, vas aintentar cobrar, por otro lado loscostes de la construcciónsuben y suben mucho más queel coste de la vida, por lo tanto,influyen diversos factores: uno,como se ha construido mucho,falta gente, y hay que traergente de otros sitios, Rumania,Portugal, y aunque vengan salemás caro pero también la gentepide más calidad a la viviendade que la que pedíamos haceunos años, por un factor de cal-idad, por un factor de costes ypor un factor de tiempo.

¿A que precio te sale unavivienda de esas? Al que sea,cuando alguien está en esesector y no hace falta despabi-lar mucho, cualquiera quetenga mil millones de pesetas ylos meta en una promoción,pasa de: los mete con toda lailusión de voy a ganar tanto,pero luego te meten el plan par-cial, y resulta que ahora te dicende la Xunta de Galicia que porallí por el medio va a pasar unvial que no pasaba antes, yresulta que luego hay unos car-ballos que también me los pro-tegen, aparecen unas piedras y

me lo paran porque dicen quees de un castro, que luegoaparece un concejal que resultaque tiene un amigo, un porterode un colegio (cosas que hanpasado todo lo que te digo) quetenga la entrada por un ladoporque sino para ir al colegiotiene que andar mucho, estome lo ha pedido un concejal deaquí.

Te empiezan a pasar losaños, después cambia laXunta, después cambia eldecreto, y estás en un sin vivir,y eso pasa seas cooperativa ono.

Pero cuando vas en aviónpor los aledaños de Madrid loúnico que se ve es campovacío, luego no se cual es elproblema de meter casas,algún problema hay, pero eseproblema de gestión urbanísti-ca, de que el suelo, toda lagestión urbanística está delega-do a las autonomías y los ayun-tamientos tienen mucho quedecir, y como cuesta tanto con-seguir que se muevan los pape-les, cuando alguien los con-sigue mover, que un plan par-cial dura de 8 a 10 años, perotécnicamente eso se podríahacer de 2 a 3 años; todos losplanes urbanísticos, coninformes de medio ambiente,etc., lo que es la aprobación, nola construcción de la urban-ización ni de las casas, laurbanización son las calles y losservicios y la construcción sonlas casas; cuando esto ocurreen tres años, todo el mundodice que es un escándalo, elcaso de Pozuelo…..todo elmundo dice, es que allí no hay

63

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 63

Page 64: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

La ley de coopera-tivas gallegas es

excesivamentenormativista, como toda

ley que se precie, quequiere evitar problemas

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

64

agua, allí no hay…pues se lelleva, esa gente necesita agua,y eso es lo que se llama haceruna urbanización…….

En Santiago cuando entrasen una construcción-urban-ización, te pueden dar licenciade construcción, para construirlos edificios, avalando a avalesde primer requerimiento, deque si la urbanización no estáhecha te quitan el dinero parahacerla con tu dinero, si esto sehace no hay problema ninguno.Lo que se hace para no estro-pear y no gastar el doble, esque mientras se hacen las edifi-caciones, se hace la urban-ización simultáneamente y seremata al acabar, bordillos deacera, señalizaciones, pintura,eso se pone al acabar, eso es loque se hace normalmente,

Pero, ¿que es lo escan-daloso de Seseña? No es lo delagua, porque si no hay ya la lle-varán, se hace allí porque elsolar es más barato, igual quela gente se fue de aquí a vivir aBertamiráns o a Sigüeiroporque al final compran másbarato. Pero, ¿que es lo escan-daloso de Seseña? Es que loque se pudo hacer en tresaños, se hizo en tres años, ytodo el mundo piensa: si se hizoen los plazos legales tuvo quehaber contubernio o cohecho,¿entonces los planes legalesestán para no cumplirlos?. Loescandaloso es que tenemosuna legislación urbanística queno cumple ninguno de los pla-zos que tiene puestos, y si fal-tan medios que meten algunomás. Lo escandaloso deSeseña en que en tres años se

hizo lo que se podía hacer entres años. Esto demostró queen tres años se pueden hacerlas cosas cuando se quiere. Elproblema es ¿ por qué no sequiere más veces? Lo escan-daloso es por que en Españaes de otra manera; si eso sequisiera contestar no ten-dríamos ese problema con lavivienda y el problema tambiénes que tenemos la viviendamás cara que en EE.UU.

P.- Retomemos el tema ini-cial, ¿Qué ventajas e incon-venientes tiene el régimencooperativo?.

R.- El régimen cooperativoconsiste en distribuir todos losriesgos de la promoción entrelos que quieren una vivienda,por lo tanto distribuyen tambiénlos beneficios; si es viviendaprotegida lo que se pretende esgastar el dinero disponible, seha de gastar todo en calidad,porque el beneficio se orienta acalidad; y si es vivienda libre lavivienda queda a costo y gananel beneficio, sólo que el diferen-cial en mercado del precio finalen régimen de cooperativaanticipado por de calidad, y abuena calidad, porque en elmercado libre cuando hay ten-siones las desplaza a precio, esmucho mayor en el mercadolibre, en la vivienda protegida sedesplaza a precio pero en esecaso sería a precio “b”, no pre-cio oficial y lo de “b” no todo elmundo se atreve ni todo elmundo lo hace, o sea que, laventaja es que llevas mejor pro-ducto y más barato, la viviendaprotegida, exactamente mejorproducto, más barato, y en la

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 64

Page 65: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

65

otra vivienda más barato y cali-dad igual o superior.

Problemas: la ley de coop-erativas gallegas es excesiva-mente normativista, como todaley que se precie, que quiereevitar problemas. Nosotroscuando hablamos en el registrode cooperativas les decíamos,aquí, que cual era el problema;te dicen que no puedes haceruna cooperativa hasta que ten-gas el 75% de los socios en lacooperativa que pretendeshacer y esto porque? Porquecomo en todo proceso es unproceso acumulativo, la cooper-ativa es de libre entrada,pueden entrar 5 o 6, pero luegohacemos 80, porque hay genteque le explicas el proyecto y sete mete, ellos venían a decirque hay que evitar lo de la PSV,y decía yo, que quizás lagestión de la PSV no fue muybuena, y tenían mezcladasdeterminadas maneras deapalancar la financiación deuna promoción con otra, era unpráctica incorrecta, pero sobretodo pasó una cosa, teniendodinero, teniendo sueldos, en unmomento determinado, el gob-ierno dijo que no se le dan máspréstamos hipotecarios, y claro,si le quitan los préstamoshipotecarios, se va al garete, loque paso fue que cuando dimi-tieron, Antón Saracíbar yNicolas Redondo, habría unamala estructura, lo que pasó esque teniendo patrimonio,teniendo suelo no se podíafinanciar lo siguiente porquedesde la banca se le negaronlos préstamos, se cancelaron,por lo tanto una situación queno tenía salida. Que pasó al

final, que todo el mundo recibiósu vivienda, y salieron al preciodel año.

Por todo esto, lo de la PSV,para las cooperativas de vivien-da se ha hecho una ley tambiénen Galicia que es muy restricti-va a la hora de construir, porqueademás que parten del prejuiciode que si hay gente queganamos el dinero promovien-do cooperativas pues es maloque ganemos dinero de aquelloque promovemos, es como sise viera malo que un partidopolítico gane dinero por pro-mover la democracia y el país, yesto si es válido para un partidopolítico o un sindicato es malotambién para los que nosdedicamos a promover cooper-ativas, dicen que la cooperativatiene que surgir de la basecomo un movimiento en el quela gente se conoce, y dicenpues vamos a hacer una coop-erativa. Pero es muy difícil en elmundo en el que vivimos, nisiquiera los trabajadores deFinsa quieren formar una coop-erativa, pero la gente no quieravivir con los que trabaja…lo queera bueno en los años 50 o 60,la gente hoy no lo quiere, por lotanto una cooperativa de vivien-das que compartes los riesgosde distribuir los beneficios,todos pagan lo mismo, o enproporción al tamaño de lavivienda si hay varios tamaños,pues te dicen que como surge através de alguien que pro-mueve, que esta gente se junteen un proyecto que tu inventasy que luego ellos cobren porello, eso es una promoción deviviendas, yo no soy un promo-tor, yo ayudo a que un promotor

exista, y porque existe el pro-motor, yo después cobro…..lagente entra, sabe cuantovamos a cobrar y el que noquiera no entra, y el que quierairse se va. Nosotros cobramosentre un 5 y un 8%, en Madridcobran del 10% para arriba,pero también los riesgos sonmayores.

En la ley de cooperativas tedicen, tienes que tener el 75%de las viviendas que se pre-tenden hacer, los que hicieronla ley como no conocen de lavida real, pensaron que cuandohaces una cooperativa yaexiste el solar, es decir, hay unsolar como el de las torres en elque entran 150 viviendas, osea, para constituir una cooper-ativa tengo que tener el 75% de150, pero entonces ocurre losiguiente: y como compro elsolar, entonces tengo queempezar a meter gente, perono puedo meter gente si notengo la cooperativa constitui-da, y si los meto sin tener lacooperativa constituida, en quesitio ponen el dinero, a nombrede quien ponen el dinero, o esla cooperativa o soy yo mismo,porque sino que es, una man-comunidad de bienes paratodos juntitos no funciona, nisiquiera en el banco te dejanabrir la cuenta. Con esto haceslo que puedes, construyesdiciendo que pretendes hacermenos y después hago más,pero lo que intentan es que nolas puedas hacer; eso donde elsolar tiene 150, pero en Roxos,que son 180.000 metroscuadrados, que caben hasta320 o 330 viviendas, ya tienessocios que te ponen dinero

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 65

Page 66: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

cada trimestre, y tienes que ir acomprar el terreno que com-pras con el dinero que ponenesa gente por su vivienda, peroyo no se cuantas viviendas voya hacer, si compro todo, puesharé todas, pero si compro lamitad del suelo, como es elcaso, haré la mitad; que coop-erativa constituyo teniendo el75% de algo que ignoro….Puedo hacer una cooperativapara un solar concreto y a lomejor …me pongo de acuerdocon el dueño del solar… y nosdistribuimos lo edificado; enresumen, han hecho una leyque no se adapta, ley quedespués es aprovechada porgente para demostrar, que siconstruye para 40 viviendas yestá haciendo 150

Hacer viviendas en régimende cooperativa desde el puntode vista legal es prácticamenteun sacrificio muy grande por lalimitación esa que te ponen ahíque hay que andar, no hacien-do ilegalidades pero si bordean-do la ley, porque en ningún sitiodicen que una vez que con-struyes tienes que modificar losestatutos, hemos intentadomodificarlos en un caso ydespués te dicen que no lospuedes modificar.

P.- ¿Que ayudas tienenlas cooperativas para hacerviviendas?

R.- Ayudas oficiales, ningu-na, a excepción para los actosjurídicos documentados en laconstitución de créditos, estásexento del 1% de la constitu-ción de créditos, y para el únicobeneficio que te da la ley del

1%, el resto es ir en contra deque tu seas dinámico en tugestión, esto es válido en cuan-to a cooperativas, es lo quetienes considerándote coopera-tiva protegida de beneficio, envivienda protegida tenemos lasmismas ayudas que un promo-tor que no sea cooperativa,para lo bueno y lo malo de laley, igual que un promotor quehaga también vivienda protegi-da y diferenciándote comocooperativa, el 1% de la consti-tución de créditos, da igual quesean hipotecarios que de otrotipo, estas exento de actosjurídicos documentados.

Si por culpa del 1% te prote-gen tanto que no te dejan traba-jar, entonces es mejor que nosquiten la protección, porque esmás cara la protección, pero siese es el beneficio de la coop-erativa frente a la promociónprivada, que nos lo quiten

Después aparentementecuando salen solares a concur-so, que provienen de laAdministración Pública paraque se hagan en ellos viviendasde protección pública, le danalgún punto, en caso deempate permite que se lo lleveuna cooperativa, pero tiene queocurrir que haya empate en elconcurso, porque si no hayempate no, y el empate comoen los concursos puntúan porejemplo con 100 puntos o con60 puntos, si estás empatadoen todo, basta que al proyectodel otro le den medio puntomás, en el proceso de adjudi-cación por concurso de unsolar, como muchas de las val-oraciones son subjetivas…., ¿

que proyecto es bueno o malo?¿ Quién valora eso?.

Segundo: ¿cual es mejorestudio económico? Dentro deunos límites todo el mundosabe hacer un estudioeconómico de una promoción,incluso presentarlo de formaatractiva.

P.- ¿Cómo se valora la fia-bilidad de la cooperativa?

R.- La fiabilidad de la coop-erativa como tal es cero, se val-orará la sociedad de gestiónque la presente, por lo tantodebe presentar la sociedad degestión su currículum.

P.- ¿Si competimos, cualsociedad de gestión esmejor?

Es muy subjetivo. Los únicobeneficios que tiene la coopera-tiva de vivienda es la exencióndel 1% de actos jurídicos docu-mentados en constitución depréstamo, y los solares quesean de concurso de promo-ción pública, en los que noinfluya el precio, y que hayaempate se prefiere la cooperati-va, pero el empate se producesolo si la mesa quiere…se valo-ra proyecto, promotor, coopera-tiva más gestor y estudioeconómico y de viabilidad,ambos temas muy subjetivos.

P.- ¿Por qué la gente ensitios como Santiago entraen régimen de cooperativa?

R.- Porque tal vez enSantiago, ha ocurrido que este-mos alguna gente atípica,

66

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 66

Page 67: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

nosotros estamos en régimende cooperativa pero podía seren régimen normal. Si yo memeto en una promoción de 100viviendas, puedo ganar muchoo arruinarme, en Roxos puedono ganar nada y no recuperar loque gasté, pero no me arruino.

Es un tema, el del coopera-tivismo muy atractivo, perocooperativistas en la calle noexisten, y cuando empiezan asaber como funciona la cooper-ativa, se acabó, cuandoempiezan a coger la mecánica,que puedo exigir, como se vota,se acabó, porque la gente vieneaquí, a una cooperativa devivienda, y entonces piensanque van a hacer ellos la vivien-da tal como quieren; pero ustedviene para los temas tasadosque dice la ley de cooperativas,usted viene para aprobar elproyecto pero no para hacer elproyecto, habrá vivienda cuan-do ustedes aprueben unproyecto, pero quien tiene lapotestad de coordinar que sehaga el proyecto, es el consejode la cooperativa con quien seauxilie, si es la sociedad degestión o un arquitecto.

P.- ¿Y los bancos que tal?

R.- Los bancos suelenpreferir financiar la promociónno cooperativa, pero no lonotas, aquí en Santiago al prin-cipio el trato era negativo ycuando fuimos cogiendo caché,nosotros empezamos losprimeros, una vez que se hanconfiado que las promocionessalen, que pagan, hoy no hayproblemas, lo que quieren esque estés con ellos. Cosa bien

distinta es que quisimos haceruna cooperativa en Meixoeiro,una promoción de 2000 vivien-das en Meixoeiro, en Coruña, ytuvimos la cuenta abierta en elBanco ………, y cuando mand-abas a la gente que convencíaspara entrar, el empleado delbanco a la gente que iba aponer el dinero los echaba,porque les decía, “pero tu estásloco”.., o sea que depende, noes porque sea el banco ……..,que a lo mejor vas al …… yencantados. En Coruña hubovarias experiencias malas.

P.- ¿Se tarda más tiempoen entregarte el piso en unacooperativa?

R.- Desde el resto de la pro-moción no cooperativa se diceque tardas mucho más, peroeso es interesado, porquecuando entras en régimen decooperativa entras al inicio, siestás haciendo suelo tienesmuchos años, y si estás con elsolar, tienes la fase de comprade solar, inscribo el solar, hagolicencia, etc. Lo que pasa esque en cooperativa entrasantes.

Es lo mismo, lo que pasa enque en una eres el promotor ytienes todo el tiempo del promo-tor, incluido el suelo si hacessuelo. Largo camino que haceun promotor para poder tenerunas viviendas, y ese promotora veces es el régimen coopera-tivo.

Un defecto de gestión en elque caemos todos los promo-tores, es ir a junto del de urban-ismo, cabrearnos porque no

nos llega un papel, y despuéstodo va a ir mucho más lentohacia nosotros.

Quedó sin hacer una partedel edificio que hizo urbanismo,pero eso resulta que no lo tieneque hacer urbanismo, lo tieneque hacer el ayuntamiento, laobligación del tráfico que huboes, que el promotor hace el edi-ficio, lo compro el Ministerio deTrabajo, pero lo que es laurbanización exterior es obradel ayuntamiento, pero lo quehizo el ayuntamiento fue decirlea Urbanismo que eso lo teníanque hacer ellos.

67

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 67

Page 68: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

68

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 68

Page 69: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Ya en los añosnoventa del pasa-do siglo, tomó

auge en Santiago comomedio óptimo para cubrir lasnecesidades derivadas delincremento relativo de pobla-ción residente asociado a lacapitalidad y lo hizo de lamano de un ramillete de licen-ciados y técnicos que puedenconsiderarse legítimamentecomo pioneros del modernocooperativismo habitacional ybase actual de un subsectorya hoy profesionalizado, con-solidado y con buenas pers-pectivas de crecimiento.

El terremoto que supuso elasunto IGS-PSV, pese a tenerpoca trascendencia real enGalicia y ser aquí resuelto sin

grandes traumas, "con senti-diño"; añadió no obstantenuevas dificultades en térmi-nos de imagen y contribuyó asu débil desarrollo.

Por su parte, la Ley auto-

nómica de 1998 de cooperati-vas que, en lo que respecta aviviendas, pasó por elParlamento gallego totalmen-te desapercibida para los gru-pos de oposición, en mi opi-nión y la de muchos compa-ñeros y expertos, se hizo paradificultar su nacimiento y des-arrollo, contrariamente a loque anunciaba en su exposi-ción de motivos y consta en laConstitución española comoobligación de los poderespúblicos. Empero, tuvo unavirtud: impulsó el debateentre los que nos dedicába-mos al cooperativismo deviviendas y cristalizó en lafundación en el año 2001 dela Unión Gallega deCooperativas de Viviendas(UGACOVI) que con pocosmedios y menos apoyos

Cooperativismo de viviendas enGalicia. Perspectivas y entidadesgestoras.

Luís J. Ruano

Consello Rector UGACOVI

El cooperativismo de viviendas en Galicia como fenómeno urbano, muchas veces entrelazadocon el movimiento obrero y asociativo, tardó en enraizar en la Comunidad Autónoma gallega enrelación con otras zonas de España y lo hizo en la octava década del siglo XX, principalmenteen las ciudades de Ferrol y Vigo, como consecuencia de la mayor presencia en ellas de grandesempresas, lo que no impidió puntuales experiencias en otras capitales como Coruña y Lugo eincluso en poblaciones importantes del sur de esta ultima provincia.

Los dos pinos gemelos consti-tuyen el emblema casi universal delcooperativismo

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

69

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 69

Page 70: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

70

mediáticos, aglutinó a casitodo el cooperativismo real-mente existente y pretendehacerse oír en un mercadodonde las altas tasas debeneficio de los competidoresno cooperativizados, les per-mite mantener sus ventajasde partida y tener sobradacapacidad para minimizarnuestros logros y magnificarlos, en general, pequeñosproblemas detectados. Enesa labor -por una parte lógi-ca en competencia libre-encuentran desgraciadamen-te ayuda en entusiastas cori-feos que, so capa de puris-mos mal llamados cooperati-vos, esconden unas vecesoscuros intereses ayunos derealizaciones y en otras prac-tican lo contrario de lo quepredican. Hay ejemplos deestos nuevos fariseos enSantiago y Vigo, aunque todoapunta a que van a desapare-cer a corto plazo, enredadosen sus propias contradiccio-nes.

No obstante lo anterior, lasexcelentes realizaciones coo-perativas en Santiago y laspuntuales de otras ciudades,permiten abrigar la razonableesperanza de un importantecrecimiento del modelo coo-perativo, si la nueva adminis-tración autonómica se decidea modificar la perversa -en elsentido anglosajón del térmi-no- Ley actual y se consolidala reciente normativa que hacreado el Registro deDemandantes de ViviendaProtegida que reconoce a lascooperativas de viviendas sucarácter de promotoras singu-

lares derivadas de su carác-ter social, no especulativo ycarente de ánimo de lucromercantil. En este punto nocabe sino reconocer a laactual Consellería de Vivendade la Xunta de Galicia, suvalentía y capacidad política.

Para ello, para el creci-miento de las cooperativas,también es necesario que losConcellos conozcan estaforma de promoción y reali-cen Concursos o Subastas deterrenos públicos transparen-tes y los anuncien con tiemposuficiente para que puedanconstituirse cooperativas alcaso, con tiempo suficiente ycapitalizarse adecuadamen-te. Muchas son lasCorporaciones locales actua-les que dan buenas palabras,pero desgraciadamente ellono se corresponde con loshechos recogidos en losBoletines Oficiales.

También en esa línea con-solidadora, la anunciadaconstitución de la FederaciónGallega de EmpresasGestoras de Cooperativas(GECOPI-GALICIA) que seva a celebrar cuando se escri-ben estas líneas (Marzo2007), debe contribuir a ini-ciar bien esta esperanzadoraetapa. A este fin, las Gestorasya existentes en Galicia notienen especial prevención delas de ámbito estatal querecientemente intentan esta-blecerse en Galicia, perounánimemente piden respetoa la idiosincrasia del mercadogallego y respeto a las reglasdel juego, de forma que la

inevitable -y conveniente-competencia entre cooperati-vas y sus Gestoras, se practi-que de forma limpia. Este "fairplay" del que por desgraciaha estado en algún casoausente el reciente Concursode San Paio de Navia enVigo, debe en mi opinión pre-sidir este subsector que, porsu base social y su propianaturaleza, debe hacer com-patible la competencia internay externa y la cooperación.

En este marco, desde elConsejo Rector de UGACOVIestamos preparando la cele-bración en próximas semanasde una Jornada de debate yreflexión colectiva que, sien-do la quinta desde su funda-ción, debe contribuir al des-arrollo de un modelo pococonocido e incrementar supresencia institucional en lasociedad civil gallega de laque no dejamos de ser unamodesta expresión.

Luís J. Ruano

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 70

Page 71: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

O camiño por andar dosconsumidores

Fundación para a Defensa do Consumidor (Fundeco)

Cada vez son máis os fogares que deciden investir unha boa parte dos seus ingresos na adqui-sición dunha vivenda ou no mantemento da calidade da que xa posúen. Ao igual que no restodo Estado, os galegos e galegas, seguen a preferir o acceso a unha vivenda en propiedade fron-te a alternativa do aluguer, o que propicia que en moitas ocasións, os gastos para facer fronteaos pagos correspondentes aos préstamos ou hipotecas supoñan ata un tercio do total das ren-das máis baixas das familias galegas.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

71

Oesforzo econó-mico derivado daa d q u i s i c i ó n

dunha vivenda provoca unhadiminución dos aforros daunidade familiar, e un límitepara o goce doutros bens ouservizos de primeira necesi-dade. A este aspecto, súman-se os problemas que se pre-sentan nas propiedadesadquiridas, xa sexa pola faltada relación calidade- prezo,da transparencia dos contra-tos de compravenda, oupolos vicios ocultos dasvivendas.

Estes aspectos propicia-ron que, nos últimos anos, onúmero de denuncias e recla-macións efectuadas en mate-ria de vivenda se incrementa-

ran, ata chegar a supoñerunha das principais causasdo total de reclamacións anivel estatal. No caso deGalicia, a maior parte delaspreséntanse directamentefronte ao constructor, o pro-motor ou a axencia inmobilia-ria, o que dificulta que asorganizacións en defensa dosconsumidores poidan esta-blecer un rexistro fiel da reali-dade.

O baixo índice dasdenuncias e reclamaciónsque se producen en Galicianon pode explicarse polodescoñecemento da exis-tencia e do papel que xoganas organizacións de consu-midores na defensa dosseus dereitos; senón máisben, pola falta de costume

de presentalas, xerado engran medida, pola existen-cia dun conformismo co sis-tema de compra- vendaestablecido.

O presente artigo quereplasmar o comportamentoactual dos galegos e gale-gas no relativo ao grao desatisfación que se contemplacoas súas vivendas, aomesmo tempo que se pre-tende dar información sobreos instrumentos normativoscos que contan para a defen-sa dos seus dereitos, pararematar finalmente, cunhaserie de propostas quedeberían considerarse paramellorar a situación actualque as familias galegas e doresto de España están asoportar.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 71

Page 72: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

72

Preocupación crecen-te dos consumidorespor defender os seusdereitos.

O importante gasto quepara as familias supoñen ospagos relativos á vivenda,tradúcese nunha maior preo-cupación pola calidade e ocumprimento das condiciónspactadas durante o procesode compra- venda ou aluguerda mesma. Este feito propi-ciou que nos últimos dezanos, a nivel estatal, o núme-ro de queixas e reclamaciónsefectuadas ante as organiza-cións de consumidores seviran incrementadas notable-mente, cunha tendencia aseguir medrando nos vindei-ros anos.

As causas máis comúnsdas consultas e reclamaciónsque se rexistran a nivel esta-tal son as propiciadas polosdefectos de construcción,vicios ocultos, fallos dos aca-bados, fendas ou humidades,seguidas do relativo aoincumprimento da memoriade calidades, e as correspon-dentes ás cláusulas abusivasdos contratos. Tamén pode-mos atopar, aínda que enmenor medida, reclamaciónspresentadas por atrasos naentrega da vivenda, as relati-vas ao cobro de cantidadesindebidas; ou os casos de“mobbing” inmobiliario,mediante o que se ven exer-cendo presión sobre os inqui-linos de rendas antigas paraque abandonen as súas

vivendas.

Dos datos que se des-prenden do barómetro sobrevivenda, elaborado poloInstituto Galego de Consumo,sinálase que o número dedenuncias e reclamacións ébaixo, con respecto ao con-xunto do territorio español,contemplándose un elevadograo de satisfacción dos con-sumidores cara a calidadedas súas vivendas. Con todo,debe salientarse que os datosnon reflicten aqueles aspec-tos que xeran insatisfacciónpero que non se traducen enreclamacións cuantificables,nin se considera a preocupa-ción crecente dos galegos egalegas por defender os seusdereitos e a calidade dassúas vivendas, o que se tra-ducirá, de seguro, nun incre-mento paulatino das mesmas.

Xeralmente en Galiciaadquírense vivendas libres,fronte a alternativa das oferta-das en réxime de protecciónoficial ou mediante cooperati-vas. Isto é froito dun mercadode vivendas excesivamenteconcentrado en torno aosgrandes núcleos de poboa-ción, sendo a oferta de viven-da protexida inexistente naspequena vilas e aldeas dorural; así como tamén, dasdificultades derivadas dunordenamento urbanístico des-labazado e incoherente conoso territorio.

Non se producen grandesdiferencias nas preferenciaspola adquisición das mesmassobre plano, en construcción

ou xa construídas, pero sicando se consideran aspec-tos concretos como a calida-de, prezo ou a relación entreo pactado e o recibido, o quecondiciona que se decantenpor unhas ou outras.

A maior parte das denun-cias e reclamacións que sepresentan ante as organiza-cións galegas en defensa dosconsumidores, teñen que vercos acabados das edifica-cións, a calidade dos mate-riais e as deficiencias que sepresentan na construción,como as fendas ou a humida-de; presentando un elevadograo de satisfación con res-pecto as resolucións dasmesmas, o que deixa patenteo positivo do traballo desen-volto por estas organizacións.

Hai outros aspectossalientables do barómetro encanto ao grao de satisfacciónque sobre eles presentan osconsumidores. Este é o casoda información que deberíaser facilitada polo promotor,que se considera escasa ouinsuficiente, cando se pregun-ta sobre a inscrición do inmo-ble no rexistro, os materiaisutilizados, a descrición doedificio, ou a forma de pago.

O mesmo ocorre cando seconsideran os prazos deentrega da vivenda, dos quese salienta a falta de garantíaescrita por parte do promotordo seu cumprimento. Portermo medio, o atraso naentrega é de algo máis decinco meses, e só unha míni-ma parte dos afectados reci-

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 72

Page 73: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

biu algún tipo de indemniza-ción, aspecto este relevante,xa que case non se rexistranreclamacións que teñan quever con este aspecto, poloque as presións para que osprazos se cumpran son esca-sas.

Con respecto aos contra-tos de compra, son as cláusu-las abusivas que se contem-plan nos mesmos, as quepropician as queixas rexistra-das, que se espera aumentene se materialicen en denun-cias e reclamacións grazasaos instrumentos normativoscreados ao efecto. Os casosdestacados neste senso,teñen que ver cos pagos poradiantado ou indebidos quese contemplan, a plusvalía, adistribución da vivenda que

finalmente non se correspon-de coa que figuraba no con-trato, ou os materiais utiliza-dos na construcción que nonson os acordados mediantecontrato.

Finalmente a insatisfac-ción dos consumidores res-pecto ao prezo da vivendaestá a suscitar importantescríticas. Neste senso, osaspectos peor valorados eque son obxecto de reclama-ción son: as condicións dashipotecas, que conteñen aobriga de entregar unha can-tidade a conta da que nonexiste en ocasións xustifican-te de pago; a obriga, por partedo promotor, a subrogarse aunha hipoteca concreta(cando debería ser un dereitodo comprador elixir a hipote-

ca que mellor lle conveña) eos gastos indebidos porcausa de comisións nonincluídas no contrato de com-pra- venda.

En suma, o baixo índice eas causas de denuncias ereclamacións rexistradas enGalicia por parte dos consu-midores, non se pode susten-tar unicamente na falta deinformación (xa que existe uncoñecemento do sistema dearbitraxe de consumo), senónque haberá que contextuali-zalo no elevado peso que tena construción de vivendasunifamiliares, na falta de cos-tume de presentalas, e narelevancia que para elesteñen os distintos aspectosinherentes á vivenda, de aí,que a calidade dos materias,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

73

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 73

Page 74: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

74

a localización da vivenda ou oprezo, se sitúen por riba daimportancia que se lle da aosacabados ou a seriedade dotraballo dos promotores, aforma de pago, o prazo deentrega ou as condicións docontrato, aspectos estes, quesuscitan a nivel estatal granparte das denuncias presen-tadas polos consumidores, eque en Galicia, aínda están acobrar a importancia necesa-ria para converterse en causade reclamación.

Extensa respostanormativa, aínda quedispersa, en defensado consumidor

A elaboración dunha nor-mativa específica supón omecanismo máis efectivopara a defensa do consumi-dor e o garante da proteccióndos seus dereitos. O dereito aunha vivenda digna e en con-dicións, ven recoñecido naConstitución española, poloque o traballo para garantireste dereito esencial é un dospiares nos que a proteccióndos consumidores debe sus-tentarse.

A pesares de que a normati-va establecida en defensa doconsumidor como compradorde vivenda é aínda moi disper-sa e extensa, desde a entradaen vigor da Lei 26/1984, os con-sumidores e usuarios contancunha Lei xeral para a súadefensa, que ao longo dos anosse foi completando con norma-tiva específica aplicable a aque-

les supostos nos que se foronprecisando unhas maioresgarantías para os consumido-res, como é o caso da vivenda.

A Lei 44/2006, de 29 dedecembro, de mellora da pro-tección de consumidores eusuarios, é un claro exemploda resposta normativa a unhademanda social de reforzo daprotección do consumidor enmateria de vivenda. Na Lei,precísase o carácter abusivodas cláusulas que lles trasla-den gastos que correspondenao vendedor á hora de adqui-rir unha vivenda; este o casodos impostos que correspon-den ao promotor, os gastosdas conexións aos suminis-tros xerais da vivenda, talescomo o enganche ao suminis-tro de auga, sumidoiros, etc.,coa finalidade de evitar prácti-cas desleais.

Neste senso, as reclama-cións rexistradas con respec-to ao contido dos contratos decompra- venda, propiciaronque as cláusulas abusivasque se presentan nos mes-mos, foran obxecto de regula-ción no dereito comunitario,obrigando deste modo aosEstados membros a protexeraos cidadáns previndomedios adecuados e eficacespara evitar o uso continuadodestas cláusulas polos profe-sionais do sector. Deste xeito,ao abeiro da DirectivaComunitaria 93/13/CEE, queestablece como parámetrosde actuación que en caso dedúbidas dobre o senso dunhacláusula, prevalecerá a inter-pretación máis favorable para

o consumidor, e que os con-sumidores non estarán vincu-lados polas cláusulas abusi-vas que figuren nos contratoscelebrados cun profesional;aprobouse a Lei 7/1998 queregula as condicións xeraisda contratación, e que se refi-re ás cláusulas abusivas noscontratos celebrados conconsumidores.

Ademais da normativaespecífica en defensa dosconsumidores, as normasexistentes en materia devivenda recoñecen a necesi-dade da defensa dos mes-mos e establecen as garantí-as necesarias para que istose cumpra. É o caso da Lei4/2003, de 29 de xullo, devivenda de Galicia, mediantea que se pretende regular aprotección dos consumidoresgarantindo que a informaciónrecibida sexa veraz, completae transparente, e que se cum-pran os compromisos asumi-dos durante o proceso cons-tructivo.

Neste senso, o Libro deEdificio, que se establece naLei de Organización daEdificación é un dos piares fun-damentais establecidos para adefensa do consumidor enmateria de vivenda, en canto aque garante a protección paraos adquirentes en segundas ouposteriores transmisións e osarrendatarios, así como queofrece a todos os axentes daedificación un criterio respectoda carga da proba á hora dedeterminar as causas de exo-neración da responsabilidadepor danos derivados do desco-

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 74

Page 75: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

ñecemento das pautas e regrasconcretas do uso do edificio.

En Galicia, agárdase queos proxectos da Lei deCalidade na Edificación e aLei de Habitabilidade, veñana completar este marco nor-mativo, como garantías dodereito a unha vivenda dignae a defensa do consumidor,ao determinarse as obrigasdos distintos axentes que par-ticipan na construcción.

Propostas para unhamellor defensa doconsumidor.

• Establecemento deRexistros Públicos comogarante de información sobre

as axudas para a promociónde vivendas, así como paraas bolsas de acceso estable-cidas para as mesmas.

• Control administrativorelativo ás prácticas abusivasque están a sufrir os consumi-dores e usuarios. Sigue exis-tindo unha sensación deimpunidade por parte dos pro-motores, xustificada por dúasrealidades, a dificultade dasactuacións inspectoras paradetectar as irregularidadesque se cometen, e a confian-za de que o consumidor nonimpugnará ditas cláusulas através de algún dos mediosde que dispón.

• Considérase necesariaunha clarificación lexislativaque finalice cos libre pronun-

ciamentos xudiciais na mate-ria, para que os mesmos seacollan ao establecido legal-mente. Advírtese que, a pesa-res dos avances lexislativos eda nova xurisprudencia,segue a existir unha falta dereflexo práctico das medidasadoptadas para protexer osdereitos do comprador davivenda.

• Debe existir, por partedos poderes públicos, asícomo das Administraciónscompetentes en materia devivenda, un compromisofirme de garantir, mediante assúas actuacións, que asmedidas destinadas á defen-sa de consumidores e usua-rios se cumpran, e de ser ocaso, levar a cabo as medi-das oportunas para resarcir

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

75

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 75

Page 76: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

76

aos mesmos dos danos sufri-dos.

• Considérase prioritaria arealización de campañas deinformación que permitan aoconsumidor acceder de formarápida e clara á informaciónrelativa aos dereitos que lleson inherentes como compra-dores, así como das vías dereclamación de que dispoñenpara facelos valer. Informarsobre todo nos dereitos quelles asisten no momento defirmar os contratos de com-pravenda, que se pon mani-festo tanto no relativo aosdereitos concretos que o con-sumidor pode esixir (aval dascantidades anticipadas, derei-to de elección de notario,dereito de elección da formade pago, etc.) como no relati-vo ao proceso de compra e ásconsecuencias de firmar ounon as condicións que se llepropoñen. Difundir entre oscompradores sobre as víasde reclamación de que dispo-ñen, así como das conse-cuencias de interpoñer unhaqueixa de cara á negociacióne ao peche da operación.

• Dirixir a información aosaxentes da edificación norelativo as pautas e regrasconcretas establecidas nanormativa para o uso do edifi-cio, de maneira que nonpodan escudarse no seu des-coñecemento para non facerfronte aos danos que poidancausar aos consumidores ouusuarios.

Fundación para a Defensado Consumidor

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 76

Page 77: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

ENTREVISTA

Juan Pinto: “La administración debieraaportar suelo edificable a un precio bajo,controlando el precio máximo de ventadel promotor adjudicatario del suelo, yvelando para que los adquirientes seanlos destinatarios, sin trampas”.

Arquitecto con notable experiencia en rehabilitación de edificaciones para vivienda, turismorural y actividades hoteleras, Juan Pinto Tasende, nos aporta su valioso punto de vista en rela-ción con el problema de la vivienda hoy.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

77P.- ¿Es la vivienda una

simple mercancía?

R.- La vivienda ha sido ysiempre será una necesidadvital, y por lo tanto underecho.

Poseer una vivienda pro-pia es una aspiración total-mente lógica y lícita.

A través del tiempo todo serhumano ha basado parte de suexistencia en crear su propiohogar, ese “lugar” en el cual sedesarrollan las fases másimportantes de toda una vida, yque tiene el significado de refle-jar la progresiva acumulaciónde los esfuerzos realizados a lolargo de los años, de ahí laimportancia que para cada unoposee su propia vivienda,

entendida ésta como “hábitatexistencial”, independiente-mente de sus característicasintrínsecas.

P.-¿Cómo se convierte lavivienda en una mercancía?

R.- En un principio, lavivienda era cualquier sitioque reuniese un mínimo decondiciones: climáticas, pro-tectoras, proveedoras, deproximidad, etc...

La intervención del propieta-rio sobre el lugar para hacerlomás confortable, más seguro,más agradable, crece al mismotiempo que lo hacen los conoci-mientos y la tecnología.

Con la revolución indus-trial cambia la relación del ser

humano con el territorio, sedesarrollan las ciudades, laindustria exige mano de obraabundante, a la que hay quehay que alojar en nuevostipos de “hogar”.

La vivienda se convierteen un bien de consumo, y suconstrucción se vuelve en unnegocio muy rentable, íntima-mente ligado a los grupos depoder, que con el tiempo, sehace preciso regular para pro-teger el territorio ante su ocu-pación masiva.

Como el consumismocrece con la evolución de lassociedades industrializadas,el mundo de la construcciónbusca nuevas ofertas paraaquellas personas que ya hancubierto su necesidad de

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 77

Page 78: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

78

vivienda, ofreciéndolesviviendas en lugares espe-cialmente atractivos para eltiempo de ocio.

P.- ¿Realmente estamosante un “bum de la vivien-da”?

R.- Es evidente que elmomento actual nos presentauna actividad desenfrenadadel sector inmobiliario, dondese construye con ferocidadporque la demanda es muyintensa (aunque existen sín-tomas de una más que evi-dente ralentización).

Pero sería ingenuo hablarde un “boom” como si olvidá-semos que la construcciónmasiva de viviendas es algoque viene siendo habitualdesde hace décadas.

Lo que hace que se hablemás de la actividad construc-tiva intensa es la conjunciónde una serie de factores“negativos” que están estre-chamente ligados a la mismaen la actualidad, y que laAdministración, lejos de con-trolar, ha fomentado y permiti-do, y la sociedad ha aceptadoen lugar de rechazarla, pues-to que en muchos casossuponían grandes beneficios.

Estos aspectos negativosen la actividad constructivade viviendas que tienendetrás una evidente especu-lación por parte de todos losagentes intervinientes, con elúnico fin de incrementar losbeneficios económicos abase de saltarse sistemática-

mente los mecanismos quegarantizan la igualdad deoportunidades y la proteccióndel territorio, no son, en nin-gún caso, nuevos, han estadoahí con anterioridad, aunqueno de manera tan cotidiana ydescarada.

Esta permisividad porparte de la Administración ytambién por parte de la socie-dad, ha llevado a una mayoractividad especuladora, a unaacaparamiento del suelocomo bien de enriquecimientoacelerado si se mueven bienlas fichas.

P.- ¿Es posible frenar laespeculación y bajar el pre-cio de la vivienda?

R.- Como todos los fenó-menos especulativos, el de laconstrucción de viviendas seretroalimenta, es un círculovicioso, al subir el precio deventa de la vivienda, subetambién el precio del suelo, yal revés; y todos tratan desacar un beneficio desmesu-rado, aprovechándose de unasituación en la que “todo sevende”.

Estos ascensos continua-dos del precio de la viviendahacen que sea cada vez másdifícil la compra de la primeravivienda para el ciudadanomedio-bajo, que tiene querecurrir a hipotecar una parteimportante de sus ingresospara poder acceder a lamisma, y esto en el mejor delos casos.

Esto motiva que personas

con alto nivel adquisitivoinviertan en comprar viviendapuesto que el ciudadano queno puede comprar, alquila.

Únicamente una interven-ción pública “adecuada”puede reducir la especulaciónen el sector constructivo de lavivienda, pero dicha interven-ción no debe de centrarseexclusivamente en la cons-trucción de viviendas de pro-tección oficial para venta oalquiler.

Las viviendas sociales hansido, y siguen siendo, unasolución adecuada para losestratos menos pudientes dela sociedad, pero no resuel-ven el problema de la “clasemedia”, que son aquelloscuyos ingresos no son lo sufi-cientemente bajo para acce-der a una vivienda social, ni losuficientemente elevadoscomo para comprar unavivienda en el mercado libre,y que además son el gruposocial más numeroso.

La Administración debierade aportar suelo edificable aun precio bajo, controlando elprecio máximo de venta delpromotor adjudicatario delsuelo y velar para que losadquirientes sean realmentelos estipulados (sin trampas).De este modo se podríaponer en el mercado vivien-das a un precio menor garan-tizándole una rentabilidadjusta al promotor.

Si se sacasen al mercadoun buen número de viviendasde este tipo parece evidente

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 78

Page 79: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

que el precio de la viviendaen general debiera de conte-nerse o bajar, quedandoreservados los preciosextraordinariamente elevadospara aquellos casos deexcepción: emplazamientosaltamente demandados oviviendas singulares, de grancalidad arquitectónica y cons-tructiva.

P.- ¿A qué se debe esollamado “feismo”?

R.- Los “ismos” siemprehan expresado determinadascorrientes en el desarrollo dela actividad intelectual del serhumano.

El “Feísmo”, término poco

apropiado o más bien malempleado, ya que no hacereferencia a una corrienteartística que resida en “lofeo”, no es otra cosa que laexpresión visual, en el paisa-je, tanto en el urbano comoen el rural, de una generaliza-ción de las intervencionestotalmente desafortunadas(legales, o no), descontextua-lizadas, desarraigadas, des-proporcionadas, etc..., surgi-das de una relajación detodos los agentes que inter-vienen: Administración, arqui-tectos, constructores, promo-tores, compradores, ..., y queresiden en unos conocimien-tos arquitectónicos muybajos, y unos medios econó-micos y técnicos altos, que

hacen creer que todo vale,que la arquitectura es única-mente una cuestión de“gusto”; si fuese así no seentiende qué función tiene elarquitecto, quizás se piensaque únicamente es un trámitede legalidad administrativa yel que estudia que “la casa nose caiga”, por lo demás, “elque paga manda”, lo cualdebiera resultar inaceptablepara los técnicos, “imagine-mos a un médico haciendo loque le manda el que paga”.

La Administración tampo-co se libra, pues si cumples“la norma” tienes “vía libre”para construir lo que sea; “lanorma” también te impidehacer un buen proyecto.

Un claro ejemplo del fenómeno del “feísmo” en el rural gallego. XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

79

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 79

Page 80: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

80

Y de los constructoresmejor no hablar, pues entien-den de todo, y se expresancon un repertorio de solucio-nes muy corto, pero infalible,pues es el único que cono-cen, y por tanto, el único quequieren hacer, no vaya a serque queden en evidencia.

Y así, entre todos, poco apoco y con mucha constan-cia, vamos encargándonos detener un paisaje acorde connuestra valía social, es decir:“el Feísmo”.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 80

Page 81: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

P.- Que dificultadesteñen os promotores para aconstrucción de vivendasaccesibles a maioría depoboación?

R.- O problema eu diríacase único que temos os pro-motores tanto públicos comoprivados pra poder sacar omercado vivendas con uncuste que favoreza o accesodas mesmas pola maioría dapoboación e, o custe do solo.Que xunto a unha xestiónurbanística que pode levaranos non permiten cadrar oscustes.

P.- A que se debe oactual boom da vivenda?

R.- A demanda da vivendanos últimos anos, ademais da

necesidade da mesma, deuseen chamar o boom da vivenda;xoga un papel decisorio o quepor parte do cidadán se tomacomo un valor seguro e revalo-rizable por encima do IPC.

P.- Qué asuntos de inte-rese destacaría en relaciónco mercado da vivenda enGalicia?

R.- No mercado da viven-da en Galicia, como creo noresto do estado español, e faitempo en moitos países euro-peos, estase a tomar concien-cia de que hai que cambiar dechip, e así o empeza ademandar o cidadán, comoestá a suceder coa sostenibi-lidade, o medio ambiente ou oecoloxismo entre outras cou-sas; a vivenda ou vivendasdeben ser algo mais que con-tenedores, polo que se debedialogar mais cos espaciosonde se ubican e co territorioen xeral.

As normas estrictas, os

ENTREVISTA

José Otero Pombo: “Hai que cambiar dechip en relación coa sostibilidade, omedio ambiente ou o ecoloxismo. Asvivendas deben ser algo mais quecontedores”

Enxeñeiro técnico industrial e Master en Urbanismo, José Otero Pombo, Constructor-Promotorde “Construccións Otero Pombo”, levou a cabo o longo dos últimos vintecinco anos numerosasobras, destacando ultimamente a construcción e promoción de edificios industriais (fábricas decurtidos, vacarizas, etc.) hoxe en desuso, e actuacións en paraxes, lugares singulares, e espa-cios en contacto co casco histórico compostelán que se atopaban relativamente deteriorados.Da súa solvencia a hora de falar de vivenda e urbanismo, non hai dúbida, polo que agradecemosas súas respostas as preguntas de CLARIDADE.

José Otero Pombo

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

81

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 81

Page 82: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

82

articulados non deron o resul-tado previsto, xa que nonteñen en conta as peculiarida-des, pesando mais, eu diría eprevalecendo os criteriosxurídicos; sobre a arquitectu-ra, o paisaxismo e o planea-mento. Hai que abrir outrasvías, aínda que non sexan tanestrictas e legalistas, podenser mais rigorosas, baseán-dose no sentido común, e quepasen polo filtro de comisiónsde expertos que garantan acalidade das intervencións.

Dificilmente as acciónsque se están a levar no urba-nismo no noso país, de pre-vencións necesarias na súamaioría, nos levaran a comose vai resolver a problemáticadenunciada, sen a participa-ción e colaboración tantocidadá en xeral, como dosprofesionais.

P.- Como atallar a lacrada corrupción urbanística?

R.- Efectivamente nos últi-mos tempos as noticias sobrecorrupción urbanística sondiarias, implicando ademaisde empresarios, políticos e

funcionarios a sociedade enxeral, o que non e bo pra nin-guén salvo pra os infractores.Está a suceder que se estáimplantando que hai quedemostrar que non se écorrupto en lugar de demos-trar que alguén o é.

A participación cidadán, atransparencia, a axilidade naxestión urbanística, entreoutras cousas dificultarían ostrapicheos, non é de reciboque a resolución de un expe-diente que cumpre o pe daletra a normativa vixente,sexa cousa de anos, eiqui aindefensión e desidia estánpresentes.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 82

Page 83: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

ENTREVISTA

Alberto Martínez Rabuñal: “El principalcoste en una promoción inmobiliaria es elprecio del suelo”

Lleva 12 años trabajando en la promotora inmobiliaria IBERCELTA, y en los últimos años hanpromovido, fundamentalmente en la comarca compostelana, cerca de 600 viviendas, mayorita-riamente de VPO. Por su experiencia, Alberto Martínez Rabuñal, conoce bien algunos de losentresijos y dificultades de las empresas promotoras, y de quienes demandan una vivienda ase-quible, por lo que agradecemos sus respuestas a CLARIDADE.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

83P.- ¿Qué problemas

encuentra una promotorapara la construcción deviviendas?

R.- El principal problema esencontrar suelo para construir aun precio razonable. El suelo esel coste más importante en unapromoción de viviendas.

Los problemas que segeneran debido a las normati-vas urbanísticas varían muchosegún el tipo de suelo en el quese vaya a construir. Si es ensuelo urbano, los problemasson pequeños y los únicos trá-mites que hay que realizarantes de empezar a construirse limitan básicamente a laredacción de un Proyecto porparte de un Arquitecto y a laobtención de la pertinente

Licencia de Obras.

Otra cosa distinta es cuandose quiere desarrollar un suelode los llamados “SuelosUrbanizables”. Ahí si que teencuentras con todo tipo deproblemas: el primero el núme-ro de propietarios, el segundo lanormativa urbanística que haceque te eternices en gestionesadministrativas durante añospara poder empezar a construir.Esto, lógicamente, repercuteluego en el precio de la vivien-da.

En el tema de la financiaciónno suelen existir problemas,aunque eso depende de la pro-pia solvencia de la empresa,como en cualquier otro sector.

P.- ¿Qué elementos o

variables inciden en la tanelevada subida precios?

R.- Como ya dije antes, elprincipal coste en una promo-ción inmobiliaria es el precio delsuelo. Los costes de construc-ción se mantienen estables a lolargo de los últimos años, conaumentos cercanos al IPC.

Otro aspecto importante delcoste de una vivienda, nadadesdeñable, son los impuestos,el IVA, las licencias deConstrucción, tarifas deNotarios, Registros, etc.

P.- ¿Qué hacer para poderconstruir viviendas a un pre-cio asequible a la mayoría dela población?

R.- Eso, me temo, solo lo

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 83

Page 84: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

84

podrían hacer lasAdministraciones, bien directa-mente, o subvencionando laconstrucción. La empresa pri-vada, en estos momentos, esbastante reacia a promocionarviviendas de VPO porque suprecio de venta es muy inferioral precio de mercado. Ya nodigo en las grandes ciudades,donde la diferencia es abismal,sino en las poblaciones limítro-fes, donde ya en este momentosólo se hacen viviendas deVPO por imperativo legal.

P.- ¿A que se debe unademanda tan alta como laactual?

R.- Nadie quiere, al contrariode otros países europeos, viviren una vivienda de alquiler.Todos queremos tener unavivienda en propiedad. A pesardel alto precio de la vivienda, sesiguen comprando porque lostipos de interés están bajos y ala gente le sigue costando igualpagar un alquiler que pagar lahipoteca, eso sí, hipotecándosecada vez por más años; pero loprefieren ya que están pagandoalgo de su propiedad.

P.- ¿Qué característicasdefinen a los clientes devuestra empresa?

R.- En Milladoiro, preferen-temente gente joven (menor de40 años), muchos matrimonioscon hijos pequeños, donde losdos trabajan, que acceden a suprimera vivienda, que compranfuera porque los precios enSantiago están fuera de sualcance. Generalmente lasviviendas las compran median-

te hipoteca. Es raro encontrar aalgún cliente que pague al con-tado, aunque ya empieza a serun lugar donde se compranviviendas, no sólo para vivir,sino como inversión. La mayo-ría son trabajadores de clasemedia con un porcentaje alto,con estudios medios o superio-res.

En Santiago, al ser una pro-moción céntrica, el cliente yatiene que ser una persona conun alto poder adquisitivo, lascantidades hipotecadas aquí yano son significativas.

P.- ¿Qué tipo de viviendapromociona vuestra empre-sa?

R.- Normalmente construi-mos edificios de viviendas, que,dependiendo de la calificacióndel suelo, son viviendas libres ode VPO.

P.- ¿Por qué a pesar delvolumen tan elevado deviviendas construidas haytodavía tanta gente que nopuede acceder a una vivien-da?

R.- Galicia es la segundacomunidad con la mayor tasade pisos vacíos (16%) y enSantiago se estima que esta-mos entorno al 13 – 15% deviviendas desocupadas (aproxi-madamente 6.000). Sólo el 9%del parque inmobiliario terminaarrendado. Está claro quemuchas de las viviendas que secompran no están destinadas aser vivienda habitual, sino quese compran como inversión, y ala vista de los aumentos de los

precios de los últimos años, noparece que sea una mala inver-sión.

P.- ¿Como podrían losjóvenes acceder a unavivienda ya sea en propiedado alquiler?

R.- En los últimos cincoaños el precio de la vivienda semultiplicó por dos, muchossalarios se revalorizan pordebajo del IPC. La única mane-ra de comprar es endeudartecasi para toda la vida, con cré-ditos de 30 a 35 años. Cada díaes más difícil, sobre todo paralos jóvenes, acceder a unavivienda. Como ya dije antes,esto lo tienen que corregir lasAdministraciones Públicashaciendo más viviendas deVPO o poniendo suelo másbarato en el mercado. Lo queocurre muchas veces es quelas Administraciones son lasque venden el suelo, utilizandoesta venta para financiarse, conlo que no creo que estén por lalabor.

P.- ¿Está el mercado deviviendas llegando a su satu-ración?.

R.- La verdad no lo parece.Sigue habiendo bastantedemanda, sobre todo para lasviviendas más pequeñas dedos dormitorios. Lo que ya esun poco más complicado es laventa de vivienda grande, de100 metros o más. No por eltamaño, lógicamente, sino porel precio.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 84

Page 85: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Oportunidades

Javier Fernández Muñoz

Arquitecto

En la década de los 80 los responsables políticos, encabezados entonces por el alcalde XerardoEstévez, con una clara visión estratégica de lo que representa la planificación urbanística delterritorio - su “rehabilitación” al fin y al cabo - aprovecharon la oportunidad que se les brinda-ba, seguramente la única y última que tendría la ciudad en su gran transformación en capitalautonómica.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

85

Un alcalde y una ciu-dad decaída - des-ordenada, enveje-

cida, colapsada, sin servicios niequipamientos – necesitaban unproyecto para su “rehabilitación”,un proyecto que permitiera con-servar y potenciar sus cualida-des, corregir sus desvaríos orde-nando futuros crecimientos ydotarla de los servicios y equipa-mientos necesarios.

Una equivocación en laspremisas del encargo del pro-yecto o en la elección del equi-po técnico responsable de sudiseño hubiera malogrado laoportunidad.

El equipo técnico de Oficinade Planeamiento, dirigido por elarquitecto José Luís Dalda y el

economista Anxel Viña, encar-gados de la tarea de elaborarlos instrumentos de planea-miento correspondientes tam-bién hicieron un uso inteligentede la oportunidad que represen-taba para ellos.

El tiempo ha demostrado lacalidad y el acierto del PlanGeneral de Ordenación Urbana(1989) y el Plan Especial deProtección y Rehabilitación dela Ciudad Histórica (1997).

La rehabilitación del CascoHistórico de Santiago deCompostela no ha sido unaactuación aislada del resto de laciudad, sino que se ha concebi-do estratégicamente desde unaescala más amplia, desde elpropio planeamiento general deordenación, que en el caso del

documento del año 1989 bienpodría haberse llamado de“Rehabilitación Urbana”.

Precisamente este es elhecho que ha sido reconocidoen multitud de ocasiones, distin-guiendo a la ciudad con los prin-cipales premios internacionales.

El Casco Histórico deSantiago de Compostela esespecialmente complejo, tantopor su valor monumental, comopor sus condiciones sociales.Es un casco lleno de vida, alcontrario que la mayoría de losrecintos históricos de otras ciu-dades monumentales, carentesprácticamente de actividad másallá del turismo.

Es precisamente en estadoble cualidad donde radica su

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 85

Page 86: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

principal valor, su riqueza arqui-tectónica y la realidad social quealberga.

Las normas han tenido queatender a todas estas cuestio-nes, anteponiendo ante todas elbienestar de los residentes y laconservación del patrimonio his-tórico. Son normas difíciles deexplicar y de entender sin unconocimiento profundo. A vecespoco explícitas y otras quizádemasiado sofisticadas.

Por lo tanto, vemos que elcertero arranque del proceso derehabilitación urbana no es frutode la casualidad, sino de todo locontrario. Asumir la responsabili-dad que representa, saber apro-vechar el momento propicio,tener la capacidad técnica ade-

cuada y unaclara visión defuturo han sido laclave del éxito.

La rehabilita-ción de unavivienda, dejan-do al margen lascuestiones rela-tivas estricta-mente al campode la intimidad yde los senti-mientos, es unode los aspectosque más puedeafectar a la vidade la personaque la habita.

Afecta deforma radical asu bienestar y asu economía.

Pero, en un sentido amplio,la vivienda no es solo la concre-ción física última que habita-mos, para un ciudadano su“vivienda” comienza dondecomienza la ciudad, donde sevislumbran sus señas identifica-tivas respecto del medio ruralcircundante.

Todo el recorrido urbano quedesarrollamos hasta llegar anuestra “casa” o partiendo deella - avenidas, calles, plazas,acera, portal, escalera... - condi-ciona la percepción y el aprecioque tenemos de nuestro“hogar”...

Por lo tanto, la rehabilitaciónde una vivienda no se iniciaestrictamente en la ejecución delas obras concretas de repara-

ción y reforma de la misma, nisiquiera en la redacción del pro-yecto técnico correspondiente,sino que este es el capítulo finalde un proceso que arrancómucho tiempo antes, hace yamás de una década...

Ahora, cada ciudadano quese encuentra ante la tesitura derehabilitar su vivienda, su “casa”,se encuentran también anteuna gran oportunidad en su vida,la última del proceso, la que jus-tifica todas las anteriores.

Un ciudadano con unavivienda decaída – envejecida,sin servicios adecuados, arrui-nada, etc. – necesita un proyec-to para su rehabilitación, un pro-yecto que permita conservar ypotenciar sus cualidades, adap-tarla a nuevos programas,dotarla de los servicios y equipa-mientos necesarios.

También aquí, una equivo-cación en las premisas delencargo del proyecto o en laelección del técnico responsa-ble de su redacción malograrála oportunidad.

No hay excusas, la ciudad,en su conjunto, ha cumplido supapel afortunadamente. Ahora,individualmente, tenemos laobligación de apostar por la cali-dad y de elegir los profesionalesadecuados, de apreciar las nor-mas como lo que son, unagarantía de futuro y no unatraba a nuestra libertad.

Seguramente, pasarámucho tiempo antes de que serepitan este tipo de oportunida-des.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

86

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 86

Page 87: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Sobre el mercado de la vivienda y sufinanciación

José L. Muñoz

Sector de Banca FeS-UGT de Galicia

El actual momento que vive el sector de la construcción, con un despegue impresionante encuanto a nuevas construcciones y distintas urbanizaciones, hace que el sector sea una de lasmáquinas mas importantes que mueven el motor de la economía nacional, estableciendo que laactual situación económica obtenga el alto nivel alcanzado, generando trabajo tanto con lamano de obra como con el movimiento y desarrollo de las empresas auxiliares y de serviciosque están en su entorno.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

87

¿Qué está ocu-rriendo con losprecios? ¿Existe

alguna razón para que subande esta forma tan rápida, con-stante y desproporcionada?¿Quiénes son los culpables?

En la cima de estapirámide se encuentran losdistintos gobiernos (estatales,regionales y municipales),unos porque recalifican, otrospor que se lo permiten, yotros porque miran hacia otrolado con tal de generarpuestos de trabajo, impuestosy distintas riquezas.

El sector bancario se haincorporado no hace muchosaños al mercado hipotecario,

que anteriormente tenían casien exclusiva las cajas de ahor-ro (entidades benéfico-socialessin ánimo de lucro). Pronto des-cubrió la gran banca la impor-tancia que tenía el captar alcliente con una hipoteca para lacompra de su vivienda. Lafidelización del mismo es muyimportante, toda vez que secomienza con la domiciliaciónde la nomina (dos si trabajanambos cónyuges, cosa muy fre-cuente en la actualidad) y acontinuación vienen en casca-da todo tipo de domiciliaciones(recibos, cuotas, tasas, etc.…)así como de “ofertas” por partede las entidades hacia “sucliente” (seguros, tarjetas, fon-dos, planes de pensiones,etc.…)

Ante la constante subida del

precio de las viviendas, el sec-tor financiero analiza y estudiacomo mantener ó incrementarsu cuota de mercado, con dis-tintas ofertas, más porcentaje ahipotecar (llegando a ofrecercifras superiores al 100% delvalor de la vivienda), más añospara pagar, períodos de caren-cia, cuotas crecientes ó decre-cientes, etc.… Esto implica uncobro de comisiones anexas alos tipos de interés (más omenos pactados) y un volumende endeudamiento de lapoblación trabajadora suma-mente elevado, y que llevaráprácticamente de por vida hastasu jubilación (jóvenes de 28/30años con hipotecas a 30/40años).

Los precios tan despropor-cionados están basados:

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 87

Page 88: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

1/ En la especulación delsuelo urbano. ¿Qué hacenlos ayuntamientos y los gob-iernos regionales y estatales?

2/ En los beneficios mil-lonarios de los intermediarios,promotores y constructores(léase precio real de compray precio escriturado).¿Hacienda no conoce estasprácticas?

3/ De una forma indirecta,en el sector financiero consus hipotecas a largo plazo.¿Es normal que una parejarecién llegada al mundo labo-ral se hipoteque hasta que sejubile?

Recientemente el ayun-tamiento de Fuenlabrada, conterrenos recalificados y conacuerdos con constructores,ha anunciado la edificación

de viviendas dignas a uncosto real de 84.000.- €. Creoque los tres organismos indi-cados anteriormente(Gobiernos, Promotores yEntidades financieras)deberían de analizar estasituación, tomar nota de sucontenido, y de esta formapoder dar acceso a la vivien-da a un sector marginadocomo son los trabajadorescon contratos en precario.

José L. Muñoz

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

88

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 88

Page 89: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

A intervención pública na xestión dosolo e a vivenda

(Documento elaborado pola Executiva Federal de MCA-UGT)

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

89

Como xa men-cionamos, a viven-da é un ben de

primeira necesidade, impre-scindible para garantir unha vidadigna dos cidadáns, cuxa tenden-cia e acceso á mesma xera pro-fundas desigualdades sociais.

Ó mesmo tempo, a constru-ción residencial é un sector clavepara a economía de calquerapais, tanto pola capacidadeintrínseca para xerar emprego,coma polo desenrolo que inducenoutros sectores económicos,non só industriais – que subminis-tran materiais para a construcióne elementos para o equipamentodas vivendas – senón tamén deservizos.

Por iso, a intervención públicanesta materia persigue tres tiposde obxectivos: sociais, para facili-tar o acceso á vivenda aoscidadáns con maiores dificul-tades; macroeconómicos, paraactuar coma instrumento anticícli-co; e urbanístico, para contribuír a

conservar un entorno sostible eunhas cidades habitables.

As orixes desta intervenciónpública na vivenda podemosencontralas na industrialización,cando se inician as migracións docampo á cidade e empézanse acrear as barriadas. Xa dendeentón recoñécese que o librexogo do mercado non é adecua-do para conseguir unha distribu-ción eficiente e equitativa.

Coa aprobación daConstitución de 1978, o gozodunha vivenda digna, non só serecoñece coma un dereito básico,senón que se contempla omandato constitucional óspoderes públicos de promover ascondicións para exercer estedereito e para regular a utilizacióndo solo impedindo a especu-lación.

O artigo 47 da Constituciónestablece literalmente:

“Todos os españois teñendereito a gozar unha vivenda

digna e adecuada. Os poderespúblicos promoverán as condi-cións necesarias e estable-cerán as normas pertinentespara facer efectivo este dereito,regulando a utilización do solode acordo co interese xeralpara impedir a especulación.

A comunidade participaránas plusvalías que xera aacción urbanística dos entespúblicos”.

Así mesmo, e como veremosmais adiante, a Constitucióndelimita as competencias nestamateria de cada unha dasAdministracións Públicas.

Dende a década dos seten-ta a Política de Vivenda deámbito estatal componse, fun-damentalmente, de dúas liñasde actuación, que se man-tiveron de forma constante, siben, as súas especificaciónsforon modificándose en funciónda situación do sector e dapolítica estratéxica de cadaGoberno.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 89

Page 90: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Ditas liñas de actuación son,por unha parte, os Plans Estataisde Vivenda, baseados na conce-sión de subvencións, nos que seestablecen as condicións tantodas vivendas – definición dasvivendas protexidas – que seránobxecto de actuación, coma dosposibles beneficiarios de talessubvencións. Por outro lado, asaxudas indirectas concedidas através de incentivos fiscais, princi-palmente no imposto sobre aRenda das Persoas Físicas.

Así mesmo, complementaria-mente á Política de Vivenda, reg-ulouse a situación e utilización dosolo como elemento impre-scindible para acometer a edifi-cación, co fin de evitar a especu-lación e facilitar o cumprimentodos obxectivos perseguidos enmateria urbanística.

A.- Urbanismo: Repartocompetencial entreAdministracións

A Constitución de 1978, noseu Título VIII, regula a organi-zación territorial do Estadoatribuíndo as competencias queas distintas Administraciónsdeben exercer.

O Artigo 148.1 establece calesson as materias sobre as cales asComunidades Autónomas podenasumir competencias. Entre elas,no punto 3º, contémplase a “orde-nación do territorio, urbanismo evivenda”. Dado que entre asmaterias exclusivas reservadasdo Estado, recollidas no artigo149, non se fai mención algunhaa este tema, os distintos Estatutos

de Autonomía atribuíron estacompetencia como exclusiva dasComunidades Autónomas.

Á vista do anterior, a interven-ción estatal nesta materia só poderealizarse tomando como base acompetencia que reserva aConstitución ó Estado en canto á“regulación das condicións bási-cas que garantan a igualdade detodos os españois no exerciciodos dereitos e no cumprimentodos deberes constitucionais” (arti-go 149.1.1ª).

Por outra parte, a Constitucióngarante o principio de autonomíados concellos, que foi desenrola-do na Lei 7/1985, de 2 de abril,reguladora das Bases de RéximeLocal. Dita Lei establece que oMunicipio exercerá competenciassobre “ordenación, xestión, exe-cución e disciplina urbanística;promoción e xestión de vivendas;parques e xardíns, pavimentaciónde vías públicas urbanas e con-servación de camiños e víasrurais”, así como sobre a protec-ción do medio ambiente, nos ter-mos da lexislación do Estado edas Comunidades Autónomas.

Estamos, por tanto, ante unhamateria na que interveñen os tresniveis da Administración – local,autonómica e estatal -. O Estadoregula os aspectos xerais e bási-cos da política de vivenda, ditan-do normas en materia de solo,Plans de Vivenda, ou condiciónsde edificación, e establece asaxudas indirectas a través dapolítica fiscal. As ComunidadesAutónomas, no marco da súacompetencia exclusiva, xestionana política de vivenda ditada polaAdministración Central e os

Concellos administran o seu patri-monio en termos de solo e devivenda.

B.- Regulación do SoloO obxectivo básico que se

persegue coa regulación do soloé o abaratamento do seu prezocoma forma de contribuír árebaixa do custo da vivenda, poloque o núcleo central de dita regu-lación xira entorno a valoración dosolo.

Os antecedentes da normati-va sobre o solo encontrámolos naLei de 1956, cuxos principiosseguen inspirando a normativaactualmente vixente, baseada naclasificación do solo como instru-mento para ordenala execuciónurbanística, prestando especialatención ó solo urbanizable; ainstrumentación da ordenaciónmediante plans sucesivos; e aexecución dos plans medianteformas de xestión pública ou pri-vada.

Tanto a Lei do 56 como areforma de 1975 trataban deamplialas superficies susceptiblesde ser transformadas, ó vincular oaumento do prezo do solo coasúa escaseza, así como simplif-icalos trámites legais requiridos.

Trala aprobación daConstitución en 1978, a regu-lación do solo convértese nunimperativo constitucional dirixido aevitala especulación. Como xamencionamos, o artigo 47encomenda ós poderes públicosa regulación da “utilización do solode acordo co interese xeral para

90

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 90

Page 91: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

impedila especulación”.

Así mesmo, non podeobviarse o establecido tamén polaConstitución en canto á utilizaciónracional dos recursos naturais –artigo 45 -, nin da protección dopatrimonio cultural e artístico –arti-go 46-.

O reparto competencial entreo Estado e as ComunidadesAutónomas, recollido no textoconstitucional, condicionou taména normativa estatal na materia,dado que o Estado, como xamencionamos, pode regular cer-tas materias pero evitando condi-cionala actividade autonómica.

Con motivo do boom inmobil-iario dos anos oitenta, apróbase aLei 8/1990 e posteriormente unTexto Refundido de 1992, nosque sepárase o dereito ápropiedade do solo da facultadepara edificar, a cal sería decididapolo planificador urbanístico.

Este modelo, calificado deintervencionista, foi abandonadona seguinte reforma, actualmenteen vigor, na que se aposta polaliberalización do mercado do solo,enmarcada na reforma estruturalda economía española que oGoberno do PP expuña levar acabo.

1.- A regulación actual: a lib-eralización do mercado dosolo.

A Lei 6/1998, de 13 de abril,sobre Réxime do Solo eValoracións, e as súas sucesivasmodificacións, en especial a Lei10/2003 de 20 de maio, estable-cen como obxectivo fundamental

“facilitalo aumento da oferta dosolo, facendo posible que todo osolo que aínda non se incorporouó proceso urbano, no que nonconcorran razóns para a súapreservación, poida considerarsesusceptible de ser urbanizado”,sen mencionar en ningúnmomento o problema do incre-mento do prezo do solo.

Para conseguir o obxectivoperseguido, clasifícase o solo entres categorías:

• Urbano: consideracomo tal o xa transformado – queconta con acceso rodado, abaste-cemento e evacuación de augas,e subministro de enerxía eléctrica-; o consolidado pola edificación;ou os terreos urbanizados en exe-cución do planeamento.

• Non urbanizable: aquelque estea sometido a algúnréxime especial de protecciónpolos seus valores paisaxísticos,históricos, arqueolóxicos, científi-cos, ambientais ou culturais, ouque o planeamento xeral con-sidere necesario preservar portales valores ou polo seu valoragrícola, forestal, gandeiro oupolas súas riquezas naturais.

• Urbanizable: O que nonteña a condición de urbano ou denon urbanizable, pudendo serobxecto de transformación nostermos establecidos na lexislaciónurbanística e no planeamentoaplicable.

De acordo con esta clasifi-cación, a Lei establece os dere-itos e deberes dos propietarios.Así, os propietarios do solourbano terán dereito a completala

urbanización dos terreos para queadquiran a condición de solares, ea edificar estes nas condiciónsque estableza a lexislaciónurbanística e o planeamento. Si oterreo é urbanizable poderánusar, gozar e dispor deles con-forme a súa natureza rústica, ou apromover a súa transformación,instando da Administración aaprobación do correspondenteplaneamento.

En canto ós deberes, si é solourbano consolidado pola urban-ización, deberán completala súacosta a urbanización necesariapara converterse en solares, eedificalos en prazo si se estable-cera así polo planeamento. Si,polo contrario, careceran deurbanización consolidada,deberán asumilos seguintesdeberes:

• Ceder obrigatoria e gra-tuitamente á Administración o solonecesario para os viais, espazoslibres, zonas verdes e dotaciónspúblicas de carácter local; o 10%como máximo, do solo correspon-dente ó aproveitamento do corre-spondente ámbito; así coma osolo para a execución dos sis-temas xerais que o planeamentoxeral inclúa.

• Proceder á distribuciónequitativa dos beneficios e cargasderivados do planeamento, conanterioridade ó inicio da execu-ción material do mesmo.

• Costear e, no seu caso,executala urbanización.

• Edificalos solares noprazo que, no seu caso,estableza o planeamento.

91

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 91

Page 92: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

No suposto da transformacióndo solo clasificado como urbaniz-able, os propietarios do mesmoasumirán os deberes menciona-dos anteriormente, xunto á obri-gación de costear e, no seu caso,executalas infraestruturas deconexión cos sistemas xeraisexteriores á actuación e, tamén,as obras necesarias para aampliación e reforzo de ditos sis-temas requiridos pola dimensióne densidade da mesma e asintensidades de uso que estaxere.

Por outra parte, a Lei regula osistema de valoración do solooptando por establecer “un sis-tema que trata de reflectir coamaior exactitude posible o valorreal que o mercado asigna a cadatipo de solo”.

Así, o solo non urbanizablevalorarase polo método decomparación a partir de valoresde fincas análogas, en canto oréxime urbanístico, a situación,tamaño e natureza, así comoos usos e aproveitamentos deque sexan susceptibles. Si nonfora posible a aplicación destemétodo, o valor determinarasemediante a capitalización dasrendas reais potenciais do solo,conforme ó seu estado nomomento da valoración.

O valor do solo urbanizableobterase por aplicación óaproveitamento que lle corre-sponda do valor básico de reper-cusión en polígono, que será odeducido dos relatorios de val-ores catastrais. No suposto deque o relatorio estableza para ditosolo valores unitarios, o valor dosolo obterase por aplicación

destes á superficie correspon-dente. Si non estivera incluído oámbito do planeamento, o valordeterminarase na forma estable-cida para o solo non urbanizable.

Por último, o valor do solourbano, sen urbanización consoli-dada, determinarase por apli-cación ó aproveitamento resul-tante do correspondente ámbitode xestión, do valor básico derepercusión mais específico recol-lido nos relatorios de valores cata-strais para o terreo concreto a val-orar. Si o ámbito de xestión tenpor obxecto a reforma, reno-vación ou mellora urbana, oaproveitamento de referencia decada parcela, ós solos efectos dasúa valoración, será o resultantedo planeamento ou o resultanteda edificación existente, si forasuperior.

O solo urbano consolidadovalórase por aplicación óaproveitamento establecido poloplaneamento para cada terreoconcreto; do valor básico derepercusión en parcela recollidonos relatorios de valores cata-strais, ou, no seu caso, do derepercusión en calle ou tramo decalle corrixido na forma estableci-da na normativa técnica de valo-ración catastral.

En calquera dos casos, óvalor obtido aplícaselle unhadedución polos custos de urban-ización precisa e non executada,e ós do seu financiamento,xestión e no seu caso, promoción,así coma as indemnizaciónsprocedentes ou, no seu defecto,os custos necesarios para que oterreo alcance a condición desolar.

Tanto a regulación adoptadapolo Texto Refundido do 92, comaa Lei do 98, ademais das refor-mas aplicadas en función dasdiversas situacións que se foronproducindo, foron obxecto demodificacións por sendasSentencias do TribunalConstitucional, unha de 1997 eoutra do 2001.

2.- A reforma da Lei do Solo

Esta circunstancia, unida aque a pretendida liberalización dosolo non cumpriu coas previsiónsde reducir o prezo do solo, senónque o seu efecto foi o contrario,levou ó Goberno socialista a pre-sentar unha nova reforma da reg-ulación do solo que, actualmente,está en trámite parlamentario.

Segundo se recolle naExposición de Motivos doProxecto de Lei, na súa redacciónaprobada polo Pleno doCongreso conforme ó Ditame daComisión de Fomento e Vivenda,có fin de adecuarse ós principiosconstitucionais formulábase unhaLei que se centra na igualdade noexercicio dos dereitos asociadosó réxime do solo.

Para iso, establécelasrelacións entre os cidadáns e osolo e a vivenda, fixándoas entres estadios diferentes:

En primeiro lugar, os dereitose deberes de orden socioe-conómico e medioambientais dacidadanía en xeral, en canto ógozo dunha vivenda digna, domedio no que vive, a súa partici-pación na organización do medioe o seu acceso ás dotacións,servizos e espazos comúns, e a

92

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 92

Page 93: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

obriga de respectar e preservalomedio ambiente, o patrimoniohistórico e a paisaxe natural eurbana e o uso racional dos bense servizos públicos.

En segundo termo, o réximede iniciativa privada para a activi-dade urbanística, consideradacomo unha actividade de interesexeral, que afecta tanto ó dereito ápropiedade coma á liberdade deempresa. Considerando a urban-ización como un servizo público, asúa xestión pode reservarse áAdministración ou encomendarsea entidades privadas.

Por último, a propiedade dosolo, definida como unha com-binación de facultades edeberes, entre as que conta ade participar na actuaciónurbanizadora privada, nunréxime de distribución equitati-va de beneficios e cargas.

Xunto ós dereitos das per-soas, o Proxecto de Lei contem-pla os deberes básicos dasAdministracións, asegurando unsestándares mínimos de trans-parencia, de participación real dacidadanía, e de avaliación eseguimento dos efectos queteñen os plans sobre a economíae o medio ambiente.

Especial mención merece areserva do solo residencial paravivenda protexida, co que se pre-tende, seguindo o recollido naConstitución, vinculala orde-nación do solo có dereito á viven-da. Así, dita reserva será, comomínimo, dos terreos necesariospara realizar o 30 por cento daedificabilidade residencial previstapola ordenación urbanística no

solo que será incluído enactuacións de urbanización.

Por outra parte, o Proxecto deLei establece o réxime urbanísticodo solo, diferenciando situación eactividade, estado e proceso.

En canto á situación e activi-dade, o solo pode ser clasificado,exclusivamente, como solo ruralou como solo urbano, segundo ouso actual ó que estea destinado.

Considera solo rural, por unhaparte, o preservado de transfor-mación mediante a urbanización,ou aquel que estando permitida asúa transformación en urbaniza-do aínda non se concluíu a corre-spondente actuación. A preser-vación de urbanización pode pro-ducirse ó estar excluído pola lexis-lación de protección do dominiopúblico, da natureza ou do patri-monio cultural; ou ben polos val-ores que concorran en dito solo,coma os ecolóxicos, agrícolas,gandeiros, forestais ou paisaxísti-cos; ou aqueles con riscos natu-rais ou tecnolóxicos.

En canto o solo urbanizado,considérase como tal o integra-do na rede de dotacións e servi-zos propios dos núcleos depoboación, isto é, cando asparcelas, estean ou non edifi-cadas, conten coas dotacións eservizos propios dos núcleosde poboación, isto é, cando asparcelas, estean ou non edifi-cadas, conten coas dotacións eos servizos requiridos pola lex-islación urbanística ou poidanchegar a contar con eles senoutras obras que as de conex-ión das parcelas ás instalaciónsxa en funcionamento.

Polo que respecta ó estado eproceso, establece o réxime deactuacións urbanísticas de trans-formación, das que se derivan asplusvalías xeradas, nas que debeparticipala comunidade, segundoestablece a Constitución.

As actuacións de transforma-ción urbanística inclúen as denova urbanización, que supón opaso do solo rural ó urbanizado,dotándoo das correspondentesinfraestruturas e dotacións públi-cas para convertelo en apto paraa edificación; as actuacións desti-nadas a reformar ou renovar osolo xa urbanizado. Así mesmo,contémplanse tamén asactuacións de dotacións, ten-dentes a incrementar asdotacións existentes parareaxustalas a unha maior edifica-bilidade ou densidade.

Outro aspecto do Proxecto deLei de especial relevancia son oscriterios de valoración do solo.

No caso do solo ruralestablécese claramente que nonpoderán considerarse as expec-tativas derivadas da súa asi-gnación de edificabilidade ou deoutros usos si dita asignación nonfoi plenamente realizada.

A valoración realizarase enbase á capitalización da rendaanual, real ou potencial ( a quesexa maior das dúas). A rendapotencial calcularase atenden-do ó rendemento da explota-ción coa utilización dos mediostécnicos normais para a produ-ción. Este valor poderá sercorrixido á alza, con un máximodo dobre, en función da locali-zación – accesibilidade a núcle-

93

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 93

Page 94: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

os de poboación ou centros deactividade económica-.

As edificacións, construcións,instalacións, sementados eplantacións taxaranse con inde-pendencia do terreo, sempre quesexan compatibles co uso ou ren-demento considerado na valo-ración, e que non fosen tidos enconta como melloras do terreo. Osistema empregado será o decuste de reposición, segundo oestado e antigüidade, para as edi-ficacións, e o establecido nas Leisde Expropiación Forzosa e deArrendamentos Rústicos, para ossementados.

Para o uso xa urbanizado, asedificacións, construcións e insta-lacións taxaranse conxuntamenteco solo. O Proxecto da Lei dis-tingue tres situacións: si o terreonon está edificado ou a edifi-cación é ilegal ou está en ruínas;si está edificado ou en curso deedificación; ou si está sometido aactuacións de reforma ou reno-vación.

No primeiro caso, que nonestea edificado, considerarase ouso e edificabilidade asignado nanorma de ordenación urbanística,incluído, no seu caso, o de viven-das sometidas a algún réxime deprotección. Si non existira tal asi-gnación, tomarase en consid-eración a edificabilidade media eo uso maioritario do ámbito espa-cial homoxéneo. A dita edificabili-dade aplicarase o valor de reper-cusión do solo, segundo o usocorrespondente, determinadopolo método residual estático . Óresultante descontarase, se pro-cede, o valor dos deberes e car-gas pendentes para realizar a edi-

ficabilidade prevista.

No suposto de que o soloestea edificado ou en curso deedificación, aplicarase o valorsuperior dos seguintes: a taxaciónconxunta do solo e edificaciónexistente, segundo o método decomparación, aplicado exclusiva-mente ós uso da edificación exis-tente ou á construción xa realiza-da; ou ó método residual aplicadoo solo, sen edificación nin constru-ción.

Por último, si está sometido aactuacións de reforma ou reno-vación aplicarase o método resid-ual, considerando os usos e edifi-cabilidade atribuídos na súasituación de orixe pola norma deordenación.

O último Título do texto conténmedidas dirixidas a garantilocumprimento da función social dapropiedade inmobiliaria. Así,establece a responsabilidade pat-rimonial polo incumprimento dosprazos máximos nos procede-mentos de ordenación urbanísti-ca; a posibilidade de substituír for-zosamente ó propietario incumpri-dor dos prazos de execución, omaior risco na determinación dosdestinos dos patrimonios públicosdo solo, ou as medidas arbitradaspara asegurar que se cumpre esedestino.

C.- Planes de Vivenda:Plan 2005-2008

Dende finais da década dossetenta sucedéronse diferentesactuacións en materia de viven-da, cuxa principal achega respec-

to á política seguida durante aditadura é que se establece unsistema de axudas dirixido a facil-italo acceso á vivenda e non afinanciala promoción e constru-ción das mesmas.

Sen entrar na evolución segui-da nestes anos polos diferentesPlans de Vivenda, centrarémonosnas características principais doactualmente en vigor, referido óperíodo 2005-2008.

O Plan de Vivenda 2005-2008, aprobado polo RealDecreto 801/2005 de 1 de xullo,mantén o carácter plurianual dosPlans e, aínda que mantén ele-mentos comúns cos Plans anteri-ores, introduce aspectos novosque lle confiren un importantecompoñente social. En principio,amplíase substancialmente onúmero de vivendas a financiar –720.000 – e a dotación presu-postara asignada - 6.822,06 mil-lóns de € -.

Do contido do Plan podemosdestacar, por unha parte, osaspectos xerais, e por outra, asdiferentes liñas de actuación.

Entre os aspectos xeraispodemos destacar os eixes prior-itarios de actuación; a concepciónde beneficiario; a definición deVivenda Protexida; e os tipos deaxudas.

Este Plan, baseado na con-certación e cooperación entreinstitucións e cos axentes sociaise económicos, establece osseguintes eixes prioritarios deactuación:

• Aumentala proporción de

94

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 94

Page 95: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Vivendas Protexidas no conxuntodo mercado da vivenda.

• Fomentalo aluguer de viven-das para conseguir un maior equi-librio coa propiedade, tanto desti-nando Vivendas Protexidas óaluguer como facilitando a uti-lización para alugar das vivendasdesocupadas ou as que foronobxecto de rehabilitación.

• Promovela rehabilitación devivendas.

• Impulsala dedicación do soloedificable destinado preferente-mente a Vivenda Protexida.

Así mesmo, delimita clara-mente as características dosbeneficiarios en función do nivelde ingresos, e establece oscolectivos de protección prefer-ente, ó que se incorporan colec-tivos que non foran considera-dos anteriormente. Tales colec-tivos son:

• Compradores que accedenpor primeira vez á propiedade.

• Mozos de ata 35 anos.

• Maiores de 65 e as súasfamilias.

• Vítimas de violencia dexénero e do terrorismo.

• Familias numerosas.

• Familias monoparentales.

• Discapacitados e as súasfamilias.

• Outros colectivos ensituación ou risco de exclusión.

Para o cálculo dos ingresosfamiliares retómase o IndicadorPúblico de Renda de EfectosMúltiples (IPREM), e se estable-cen os límites de ingresos quevarían segundo a axuda á quepretenda acceder, oscilando entreun máximo de 2,5 IPREM ata os6,5 IPREM.

Outra característica do Plan éque deixa abertos determinadosaspectos para que asComunidades Autónomas poidanconcretalos, adaptándoos assúas propias políticas de Vivenda.

É importante tamén resaltaloconcepto de Vivenda Protexida,as cales terán que cumprilasseguintes condicións:

• Ser declaradas como tal poloórgano competente dasComunidades Autónomas.

• Dedicadas a residenciahabitual e permanente.

• Ter unha superficie máximacon carácter xeral de 90 metroscadrados, ampliable nun 20% nocaso de discapacitado, e a 120metros cadrados para familiasnumerosas –os promotorespoderán incluír ata un 5% de cadapromoción para este colectivo-.

A duración da consideraciónde protexida esténdese á vida útilda vivenda estimada en 30 anos,contados dende a súa cualifi-cación definitiva, sen posibilidadede descualificación voluntaria,podendo as ComunidadesAutónomas ampliar este prazo.

O réxime de protección varíadependendo do nivel de renda

dos solicitantes e do prezo máxi-mo de venta por metro cadrado,establecido en termos de PrezoBásico Nacional (PBN). Con estabase, as ComunidadesAutónomas poderán establecelosprezos por enriba o por debaixodo PBN.

De acordo co anterior, asVivendas Protexidas clasifícanseen:

• De réxime especial: exclusi-vamente para ingresos inferioresa 2,5 IPREM e prezo máximo de1,4 veces o PBN.

• De réxime xeral: ingresosinferiores a 5,5 IPREM e prezomáximo de 1,6 veces o PBN.

• De prezo concertado: ingre-sos inferiores a 6,5 IPREM eprezo máximo de 1,8 veces oPBN.

Estes prezos máximospoderán incrementarse si asvivendas encóntranse situadasnun “ámbito territorial de prezomáximo superior”, consideradasasí zonas con especiais dificul-tades de acceso á vivenda comoconsecuencia dos seus elevadosprezos medios comparados cosde venta de vivendas libres.

Por último, o Plan estableceaxudas de caracter financeiro enon financeiro. Entre as primeirasdestacan as seguintes:

• Préstamos convidos paracompradores e promotores:mediante acordos entre oMinisterio de Vivenda e entidadesde crédito públicas ou privadas,estas conceden préstamos a un

95

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 95

Page 96: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

tipo de interese reducido e sencomisión.

• Subsidios de préstamos con-vidos: consiste no abono á enti-dade de crédito dunha cuantíafixa por cada 10.000 € de présta-mo durante cinco anos.

• Axudas para o pago daentrada ós que acceden porprimeira vez á propiedade.

• Subvenciones directas.

As axudas non financiadasconsisten en:

• Establecemento de prezosmáximos de venta e adxudi-cación, e de renda nos casos dosarrendamentos.

• Xeración de solo edificablecuns prezos máximos.

• Fixación de aranceis notari-ais e de rexistro reducidos.

Polo que fai ás liñas deactuación, o Plan 2005-2008diversifica as actuacións respectoa outros Plans anteriores.

Sen entrar no detalle de cadaunha das medidas que se inclúenno resumo do Plan, prevéñenseactuacións que inciden en aspec-tos tales como o fomento davivenda protexida, as axudaspara a súa adquisición, o fomentode aluguer e a promoción darehabilitación.

En canto ó fomento da viven-da protexida, contémplanseactuacións tales como:

• Urbanización protexida do

solo, en función da proporción deedificabilidade destinado aVivenda Protexida.

No marco do Plan, a EntidadePública Empresarial do Solo(SEPES) executará os seguintescometidos:

oPromoción do solourbano para uso residencial.

oAdquisición de terreosdestinados á formación dereservas de solo.

oExecución de plans eproxectos de urbanización e acreación de infraestruturasurbanísticas.

• Préstamos convidos a pro-motores de Vivendas Protexidasde nova construción para venta.

• Compra, a título oneroso, devivenda usada en propiedade.

As axudas financeiras con-templadas para a compra deVivendas Protexidas son asseguintes:

• Préstamos convidos parasolicitantes.

• Subsidios de préstamos con-vidos.

• Axudas os adquirentes porprimeira vez dunha vivenda enpropiedade.

• Axuda estatal directa ó pagoda entrada.

O fomento de aluguer devivendas estrutúrase en base ásaxudas non financeiras e finan-

ceiras, estipulando que paraacollerse ó Plan as VivendasProtexidas de nova construciónou resultantes da rehabilitacióndun edificio completo deben per-manecer en arrendamentodurante un período mínimo de 10anos ou de 25.

As axudas previstas van dirix-idas tanto á demanda – delim-itación da renda máxima inicialanual, actualizable en base ó IPCe axudas directas ós inquilinos-,como á oferta, mediante axudasós promotores –préstamos convi-dos, subsidios de préstamos con-vidos, subvenciones, cofinancia-mento dos custes de promoción-,como axudas ós propietarios devivendas libres para arrendar ouadquisición de vivenda usadapara destinala a este fin.

O Plan presta tamén atencióná rehabilitación de vivendas, paravivendas con mais de 15 anos deantigüidades, ampliable polasComunidades Autónomas, sitasen edificios con condicións sufi-cientes de seguridade estrutural ede estanqueidad fronte á choiva,que carezan, ou funcionen incor-rectamente, algún dos servizos eprestacións esenciais.

Delimítanse tres ámbitos deactuación:

• Áreas de RehabilitaciónIntegral, correspondentes a teci-dos urbanos, zonas dos mesmosou barrios en proceso dedegradación física, social ouambiental, así declaradas polasComunidades Autónomas.

• Áreas de Rehabilitación deCentros Históricos en núcleos

96

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 96

Page 97: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

urbanos e cidades históricasdeclaradas Ben de IntereseCultural ou similar.

• Actuacións illadas de rehabil-itación de edificios e vivendas.

As axudas poden consistiraen:

• Préstamos convidos, con ousen subsidiación, para arrendatar-ios ou propietarios de unha ouvarias vivendas no edificio.

• Subvencións para o promo-tor que destine a vivenda o seuuso propio.

• Subvencións para o promo-tor que destine a vivenda óaluguer durante cinco anos nascondicións previstas para asVivendas Protexidas destinadas adito uso.

Un dos colectivos prioritariosós que Plan dedica unha especialatención son os mozos menoresde 35 anos. Para eles contém-plase o Programa de Vivendapara Mozos, para os que seincide nas seguintes axudas:

• Vivenda nova enaluguer, que son vivendas conunha superficie útil comprendidaentre 30 e 45 metros cadrados,incluíndo no seu caso, a superfi-cie destinada a servizos comúnsasí como unha praza de garaxe.

• Subvencións ós inquilinosxoves.

• Axudas á compra de viven-da, cando os mozos aporten atotalidade ou a maior parte dosingresos familiares.

• Preferencia para o acceso aVivendas Protexidas enpropiedade para os mozos quehabiten durante cinco anos viven-das en aluguer para as queobtiveran subvencións.

• Cofinanciamento de viven-das de promoción pública enarrendamento.

O Plan contempla tamén unPrograma de mellora da calidade,a innovación e a sostibilidade daedificación, e regula as relaciónsentre as Administracións medi-ante os seguintes instrumentos:

• Convenios de colaboraciónscon Comunidades Autónomas.

• Xaneliñas únicas deVivendas.

• Consello do Plan deVivenda.

• Comisión Multilaterais deseguimento.

• Rexistro de VivendasProtexidas.

D.- Outras formas deintervención.

1.- Normas de Edificación.

Co obxectivo de melloralacalidade da edificación e depromovela innovación e asostebilidade, o Gobernoadoptou o Real Decreto314/2006, de 17 de marzo,polo que se aproba o CódigoTécnico da Edificación(CTEJ).

O Código Técnico daEdificación é un conxunto de nor-mas e requisitos que fixa as esix-encias básicas de calidade dosedificios e das súas instalacións.Ditas esixencias están rela-cionadas coa seguridade e ben-estar das persoas, e refírensetanto á seguridade estrutural,coma salubridade, a proteccióncontra o ruído ou o aforroenerxético.

Coa entrada en vigor do CTE,España situouse entre as naciónsmais innovadoras en materia deedificación, cumprindo as directi-vas europeas sobre calidade eeficiencia enerxética, e fomentan-do a innovación e o desenrolo tec-nolóxico, tanto nos procedemen-tos de edificación coma nos mate-rias de construción.

É de aplicación ás edifi-cacións públicas e privadascuxos proxectos precisen dis-por da correspondente licenzade autorización legalmenteesixible, así como ás obras deedificación de nova constru-ción, e as obras de ampliación,modificación, reforma ou reha-bilitación que se realicen en edi-ficios existentes.

El CTE divídese en dúaspartes. A primeira contén dis-posicións de caracter xeral e asesixencias que deben cumpriros edificios, mentres que nasegunda recóllense osDocumentos Básicos nos quese conteñen procedementos,regras técnicas e exemplos desolucións que permiten deter-minar si o edificio cumpre cosniveis de prestación estableci-dos.

97

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 97

Page 98: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

a.- Seguridade Estrutural.

Neste apartado regúlase aresistencia e a estabilidade queserán adecuadas para que nonse xeren riscos indebidos, deforma que se manteñan ditascondicións fronte a accións e influ-encias previsibles durante asfases de construción e usos pre-vistos dos edificios, e fronte a unevento extraordinario para quenon se produza consecuenciasdesproporcionadas respecto ácausa orixinal.

Por outra parte, establecese aactitude de servizo, que será con-forme ó uso previsto do edificio,de forma que non se produzandeformacións inadmisibles,limítese a un nivel aceptable aprobabilidade dun comportamen-to dinámico inadmisible e non seproduzan degradacións ou anom-alías inadmisibles.

b.- Redución do risco fronteos incendios.

O CTE introduce avances téc-nicos en materia de proteccióncontra incendios permitindo o usodas técnicas de enxeñería dolume. Os correspondentesDocumentos Básicos fan referen-cia ós seguintes aspectos:

• Propagación interior:establécense as pautas de com-partimentación en sectores deincendio para cada tipo de edificiosegundo o seu uso e destino, asícomo a resistencia ó lume dasparedes, teitos e portas quedelimitan estes sectores. Taméneste capítulo clasifica as zonas derisco dos edificios e as condiciónsde reacción ó lume de elementos

construtivos, decorativos e demobiliario dos mesmos.

• Propagación exterior:regúlanse aspectos tales comoa resistencia ó lume das estru-turas, a distancia entre fachadase medianeiras co fin de limitalorisco de propagación exteriorhorizontal do incendio, xa foseentre dous edificios ou nomesmo; delimítase a resistenciaó lume das cubertas para evita-lo risco de propagación doincendio ós edificios lindeiros.Así mesmo, faise referencia ósespazos de manobras en fun-ción da altura de evacuación eestablécese unha franxa míni-ma de 25 metros separando azona edificada de masasforestais para impedir que osincendios forestais poidan incidirsobre as vivendas.

• Evacuación: o CTE determi-na as dimensións e característi-cas das saídas de emerxencia eos recorridos de evacuación enfunción do uso dos edificios (hos-pitais, centros comerciais, univer-sidades, residenciais de vivendas,aparcamentos, etc, ); as carac-terísticas das portas situadas nosrecorridos de evacuación de maisde 50 persoas –abatibles con eixede xiro vertical e sistema de cerrede fácil e rápida apertura, deben-do abrirse no sentido do recorridode evacuación, etc.-; e a obrigato-riedade de dispor de sinalizacióndos medios de evacuación.

O documento prevé ademaissistemas para o control do fumeen edificios de gran complexi-dade, como os edificios públicoscunha gran concorrencia de per-soas que dificulta a rápida e segu-

ra evacuación.

• Detección, control e extincióndo incendio: os edificios deberándispor dos elementos básicos,equipos e instalacións, para facerposible a detección, control eextinción do incendio, así como atransmisión da alarma a tódolosocupantes. Ademais márcanseas condicións para facilitala inter-vención dos equipos de extincióne rescate: espazo de manobraentorno ó edificio, altura de evac-uación, accesibilidade porfachadas mediante a construciónde ocos que permitan o accesodende o exterior, etc.

c.- Seguridade de utiliza-ción.

Este Documento Básico cén-trase na prevención e reducióndos riscos de accidente máis fre-cuentes nos edificios durante oseu uso habitual. Entre eses con-témplanse medidas de seguri-dade fronte ós seguintes riscos:

• Caídas EL CTE obriga amodificar determinadas pautas dedeseño como o material do pavi-mento, para favorecer que as per-soas non esvaren, tropecen ou sedificulte a mobilidade, debendoser adecuado segundo a zona deuso, así como a instalar barreirasde protección en desniveles,ocos, cambios de nivel, escaleirase ramplas, facilitándose a limpezados acristalamentos exteriores encondicións de seguridade.

Limitarase o risco de caídasque poidan derivar en afogamen-to en piscinas, depósitos,pozos e similares mediante ele-mentos que restrinxan o acceso.

98

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 98

Page 99: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Obriga á colocación de barreirasde protección, cunha altura míni-ma de 1,20 metros, con sistemade cerre e bloqueo para asegu-ralo acceso controlado dosnenos. Ademais, as piscinas des-tinadas non poderán superalos50 cm. de profundidade. O restode piscinas contarán cunha pro-fundidade máxima de 3 metros emínima de 1,40.

• Impacto, aprisionamento ouatropamento con elementos fixosou móbiles do edificio. Este DBpauta a altura mínima na que situ-alos elementos fixos dos edificiosque sobresaen da fachada eencóntranse en zonas de paso,pero tamén que as portas devaivén teñan elementos transpar-entes de modo que permitanpercibir si se acerca outra persoa.

En zonas de paso habitualterase en conta tamén a resisten-cia dos acristalamentos e a súarotura segura en caso de impacto.Así mesmo, dispón as condiciónspara evitar quedar atrapados nointerior do recinto mediante ainstalación de portas con desblo-queo dende o exterior e adaptalosmecanismos de apertura e cerrea usuarios con cadeiras de rodas.

• Iluminación inadecuada: lim-itarase o risco de danos ás per-soas como consecuencia dunhailuminación inadecuada en zonasde circulación dos edificios, tantointeriores como exteriores, inclusoen caso de emerxencia ou de falloda iluminación normal.

• Alta ocupación: limitaraseeste risco facilitando a circulacióndas persoas e a sectorización conelementos de protección e con-

tención en previsión do risco deesmagamento.

• Vehículos en movemento:atenderase ós tipos de pavimentoe a sinalización e protección daszonas de circulación rodada e daspersoas. Establece a obrigato-riedade de que o menos exista unacceso peonil independente de80 cm. como mínimo de anchurae protexido por barreiras.Ademais, os recorridos peonís enplantas de aparcamento concapacidade para mais de 200vehículos ou mais de 5.000 met-ros cadrados se identificaránmediante pavimento diferenciadoen releve ou pintura, ou ben pro-porcionando a estas zonas dunnivel mais elevado.

• Acción do raio: limitarase orisco de electrocución e de incen-dio causado pola acción dun raiomediante instalacións adecuadasde protección contra o raio.

As ramplas son obxecto deatención tamén no CTE, estable-cendo as pendentes máximas elimitándoas en función do tramo arecorrer si están destinadas ausuarios de cadeiras de rodas.Respecto as escaleiras, el DBestablece pormenorizadamenteas condicións de deseño e asdimensións dos banzos,pasamáns e descansos, detén-dose naquelas situadas en cen-tros infantís ou de maiores, demodo que se lle facilite a súa subi-da ou baixada.

Ademais o CTE describe ascaracterísticas dos materiais, acolocación das escaleira, a colo-cación de reixas ou tapas, oscambios de profundidade medi-

ante suaves pendentes, etc. oque sen dúbida contribuirá agozar destas zonas de diversiónsen riscos innecesarios.

d.- Salubridade.

O CTE trata de reducir alímites aceptables o risco de queos usuarios padezan molestias ouenfermidades, así como que osedificios deteriórense e deterioreno medio ambiente como conse-cuencia das características doseu proxecto, construción, uso emantemento.

Con este fin, os DocumentosBásicos regulan os seguintesaspectos:

• Protección fronte a humi-dade, limitando a presenza inade-cuada de auga ou humidade nointerior dos edificios e nos seuscerramentos como consecuenciada auga procedente de precip-itacións atmosféricas, de escor-rentas, do terreo ou de conden-sacións, dispondo medios queimpidan a súa penetración ou, noseu caso, permitan a súa evac-uación sen produción de danos.

• Recollida e evacuación deresiduos: os edificios disporán deespazos e medios para extraelosresiduos ordinarios xerados nelesde forma acorde co sistema públi-co de recollida, de tal maneira quese facilite a adecuada separaciónen orixe de ditos residuos, a recol-lida selectiva dos mesmos e a súaposterior xestión.

• Calidade do aire interior, parao que os edificios contarán cosmedios necesarios de ventilaciónadecuados, eliminando os conta-

99

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 99

Page 100: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

minantes, de forma que se aporteun caudal suficiente de aire exteri-or e se garanta a extracción eexpulsión do aire viciado.

• Subministro e evacuación deauga: os edificios deberán dispordos medios adecuados para sub-ministrar auga apta para o con-sumo de forma sostible, aportan-do caudais suficientes para o seufuncionamento, impedindo osposibles retornos que poidan con-taminala rede, incorporandomedios que permitan o aforro e ocontrol do caudal de auga.Igualmente, haberán de contarcos medios necesarios paraextraelas augas residuais xer-adas en eles de forma indepen-dente ou conxunta coas precip-itacións atmosféricas e coasescorrentas.

e.- Protección contra o ruído.

O obxectivo deste requisitoconsiste en limitar dentro dos edi-ficios o risco de molestias ouenfermidades que o ruído poidaproducir ós usuarios. Para iso, osedificios proxectaranse, constru-iranse, utilizarán e manterán conelementos construtivos que teñanunhas características acústicasadecuadas para reducila trans-misión do ruído aéreo, do proce-dente de impactos e do ruído evibracións das instalaciónspropias do edificio, limitando areverberación dos recintos.

f.- Aforro de enerxía.

O Documento Básico deAforro de enerxía é un dos instru-mentos das novas políticassostibles de vivenda do Gobernoque inclúe medidas obrigatorias

para o cumprimento dos compro-misos internacionais como oProtocolo de Kyoto.

O obxectivo é conseguir unuso racional da enerxía necesariapara a construción e a opti-mización no uso dos edificios,reducindo o seu consumoenerxético, limitando as emisiónsde dióxido de carbono e utilizandoenerxías renovables.

É obrigatorio incorporar crite-rios de eficiencia enerxética e aaplicación de enerxía solar, térmi-ca ou fotovoltaica nos novos edifi-cios ou en aqueles que se vaianrehabilitar. O Documento Básicoque o regula contén varias esix-encias enerxéticas básicas:

• Limitación da demandaenerxética: regula a envolventetérmica dos edificios que teránque estar deseñados e construí-dos para limitala demandaenerxética, conseguilo seu ben-estar térmico en función do clima,uso, illamento, aberturas, perme-abilidade ó aire e exposición áradiación solar.

• Rendemento das insta-lacións térmicas: co fin de evitalosefectos negativos no entorno queprovocan os equipos de climati-zación, calefacción, refrixeración,ventilación, etc. fíxanse os requisi-tos mínimos de eficienciaenerxética que deben cumprilasinstalacións térmicas e un pro-cedemento de inspección periódi-ca de caldeiras e dos sistemas deaire acondicionado.

• Eficiencia enerxética nasinstalacións de iluminación: obrí-gase a verificalo valor da eficien-

cia enerxética por zonas e activi-dade, non podendo superalosvalores límites previstos.Ademais, deberá existir un plande mantemento no proxecto queinclúa as operacións de reposi-ción; a limpeza de luminarias; e ossistemas de regulación e control.

• Contribución solar mínima:establécese a obrigatoriedade deincorporar unha instalación solartérmica para a produción dunhaporcentaxe de auga quente sani-taria establecida entre o 30 e o70%, en función do empraza-mento do edificio e do consumoprevisto. Así mesmo, establece aautoridade de incorporar unhainstalación solar fotovoltaica nosedificios do sector terciario. Apotencia establécese en funcióndo emprazamento do edificio, doseu uso e do seu tamaño.

Estímase que a implantacióndas esixencias enerxéticas intro-ducidas no CTE suporán, paracada edificio, un aforro dun 30-40% e unha redución de emisiónsde CO2 por consumo de enerxíadun 40-55%.

2.- Axudas indirectas:Incentivos fiscais.

Dende a introdución enEspaña, na reforma tributaria de1978, dun imposto sobre a rendadas persoas físicas (IRPF) decarácter xeral, persoal e progresi-vo, sempre se incluíron, dunha oudoutra forma, deducións rela-cionadas coa vivenda, a pesar deque ó longo dos anos aplicáronsediferentes modelos impositivos enfunción dos obxectivos de políticaeconómica formulados en cadamomento.

100

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 100

Page 101: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

A Lei 35/2006, de 28 denovembro, recolle a última refor-ma do IRPF, que aplicarase ádeclaración que se presenterespecto as rendas do 2007.Nesta reforma, e por razóns decohesión social, mantéñense asdeducións existentes ata agora áadquisición e reforma da vivendahabitual, homoxeneizando as por-centaxes a aplicar –elimina asporcentaxes incrementadas dededución-. Así mesmo, outórgaseespecial atención ós problemasde discapacidade e dependencia,en canto as necesidades de cam-bio de residencia ou adaptaciónda mesma, e as posibilidades deutilización do patrimonio inmobil-iario para obter uns fluxos derenda.

A Lei considera vivenda habit-ual aquela na que o contribuínteresida durante un prazo continua-do de tres anos. Este prazo nonserá considerado cando se pro-duzan circunstancias que esixancambio de vivenda, tales comaseparación matrimonial, trasladolaboral, obtención de primeiroemprego ou de emprego maisvantaxoso, inadecuación enrazón dunha discapacidade, ououtras analoxías.

A dedución a aplicar será dun15%, distribuída nun tramo estatale un autonómico. Sobre a cotalíquida estatal deducirase un10,05% das cantidades satisfeitaspara a adquisición ou rehabil-itación da vivenda habitual, cunhabase máxima de 9.015 € anuais.Ditas cantidades estarán com-postas por:

• Gastos que correran a cargodo adquirente.

• Amortización e interesescando exista financiamento alleo.

• Custe dos instrumentos decobertura do risco de tipo deinterese variable dos préstamoshipotecarios e demais gastosderivados da mesma. Nestecaso, os intereses satisfeitosminoraranse nas cantidades obti-das pola aplicación do citadoinstrumento.

• Cantidades que se depositenen contas, que cumpran os requi-sitos de formalización e disposiciónque se establezan regulamentaria-mente, destinadas a primeiraadquisición ou rehabilitación davivenda habitual.

Esta dedución poderá ser apli-cada tamén, nos supostos de nul-idade matrimonial, divorcio ouseparación xudicial, polo cónxuxeque xa non viva na que foi viven-da habitual pero siga abonandocantidades para a súa adquisi-ción, sempre que continúe sendoa residencia habitual para os filloscomúns e o proxenitor en cuxacompaña queden.

Por outra parte, cando seadquira unha nova vivenda habit-ual, gozado xa de deducións polavivenda anterior, a dedución nonse poderá aplicar si as cantidadesinvertidas non superen as inver-sións realizadas na anterior, quefosen obxecto de dedución. Asímesmo, si no alleamento pro-duciuse unha ganancia patrimoni-al que se reinviste, non se poderáaplicala dedución mentres ascantidades invertidas non super-en tanto o prezo da anterior, namedida en que fora obxecto dededución, como a ganancia patri-

monial exenta por reinvestimento.

No caso de rehabilitación paraadecuala vivenda á discapaci-dade de algunha das persoasque habiten na casa, a por-centaxe de dedución será do13,4% e a base máxima dededución, independentemente damencionada anteriormente, seráde 12.020 € anuais.

Considerarase a inversiónefectuada en obras ou insta-lacións de adecuación na viven-da, incluídos os elementoscomúns do edificio e os que sir-van de paso necesario entre afinca e a vía pública, que cumpranas seguintes condicións:

• Contribuír a adecuación davivenda ás condicións de dis-capacidade do propio contribuínteou do seu cónxuxe ou un parente,en liña directa ou colateral, con-sanguínea ou por afinidade, ata oterceiro grado inclusive, que con-viva con el.

• Ser necesarias para favore-cela accesibilidade e comuni-cación sensorial das persoas condiscapacidade, necesidade certifi-cada pola Administración compe-tente.

O tramo autonómico dadedución por inversión en viven-da habitual será o resultado deaplicar á base da dedución, nascondicións antes mencionadas,as porcentaxes que fosenaprobadas pola ComunidadeAutónoma. Si tales porcentaxesnon fosen aprobadas, aplicaranseas seguintes:

• Con carácter xeral o

101

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 101

Page 102: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

4,95%.

• O 6,6% cando se trate deobras de adecuación da vivendahabitual por persoas con dis-capacidade.

A Lei contempla unha com-pensación fiscal para os con-tribuíntes que adquiriran a súavivenda habitual con anteriori-dade ó 20 de xaneiro de 2006, etiveran dereito a dedución poradquisición de vivenda, no supos-to de que a aplicación do réximeestablecido na lei resúltelle menosfavorable que o regulado conanterioridade como consecuenciada supresión das porcentaxes dededución incrementados por uti-lización de financiamento alleo.

Noutro orde de cousas, men-cionar que computarán comorenda, nunha contía do 2% dovalor catastral -1,1% si os valorescatastrais foron revisados- osbens inmobles urbanos ou rústi-cos que non estean afectos aactividades económicas nin xerenrendementos de capital, excluídaa vivenda habitual e o solo nonedificado. No caso dos inmoblesrústicos, so se consideraránaqueles que non sexan indis-pensables para o desenrolo deexplotacións agrícolas, gandeirasou forestais.

Así mesmo, terá tamén a con-sideración de renda os rende-mentos íntegros obtidos porarrendamento, ós que se descon-tará tódolos gastos necesariospara obter tales rendementos. Orendemento neto, así calculado,reducirase nun 50% si o inmobleestá destinado a vivenda,redución que será do 100%

cando o arrendatario teña unhaidade comprendida entre 18 e 35anos, e uns rendementos netosdo traballo ou de actividadeseconómicas no período impositi-vo superiores ó IPREM.

Pola contra, non terán a con-sideración de renda as canti-dades percibidas por maiores de65 anos, persoas que se encon-tren en situación de dependenciasevera ou de gran dependencia,derivadas das disposicións quese fagan da vivenda habitual paraasistir ás necesidades económi-cas da vellez e da dependencia.

3.- Sociedade Pública deAluguer.

O 8 de abril de 2005 oConsello de Ministros aprobou acreación da Sociedade Públicade Aluguer, sociedade de capitalpúblico adscrita o Ministerio deVivenda, a cal pretende consoli-dar e dinamizalo mercado devivenda en aluguer, cumprimen-tando os seguintes obxectivos:

• Aumentala oferta de viven-das en aluguer e mellorala súacalidade.

• Reducilos riscos reais domercado e os percibidos poloscidadáns, así como aumentalatransparencia do mercado.

• Ampliala gama de segurosexistentes, promovendo a uti-lización de estes produtos parareducilos riscos ós que se venexpostos tanto inquilinos comapropietarios.

• Constituír unha xaneliñaúnica de información de aluguer,

a través dun portal web no que serecompilen tódolos datos sobrefiscalizade, axudas para accederó aluguer, bolsas de vivendas,marco legal e xurídico, vantaxesde vivir en réxime de aluguer,enlaces a outros axentes do mer-cado, etc.

A Sociedade Pública deAluguer é unha empresa xestorade vivendas alugadas, que actúacomo intermediario entre propi-etarios e inquilinos, ofrecendo aambos unha serie de vantaxes eseguridade.

Así, os propietarios que poñana súa vivenda a disposición doPrograma SPAVIV poderán ben-eficiarse das seguintes vantaxes:

• Percepción garantida dunhacantidade de diñeiro ó mes, conindependencia de que a vivendaestea ocupada ou non, dende afirma do primeiro contrato dearrendamento ata a extinción eresolución do contrato de xestiónfirmado polo propietario e aSociedade.

• Xestión das reformas nece-sarias, no seu caso, e do seufinanciamento.

• Garantía de devolución davivenda nas mesmas condiciónsen que foi entregada. Para iso,elaborarase un inventario do esta-do da vivenda e do mobiliario coque se entrega no momento dafirma do contrato co propietario, econtarase unha PólizaMultirriesgo Hogar subscritacunha Compañía Aseguradora.

• Ante calquera problema quepuidera producirse, a Sociedade

102

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 102

Page 103: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Pública do Aluguer actuará comointermediario, propiciando a posi-bilidade de resolvelos conflitos demaneira amigable sen acudir ósTribunais. Así mesmo, ofreceasistencia letrada nos litixiosderivados do contrato de arrenda-mento.

• O contacto entre propietarioe inquilino é mínimo, dado quedende a firma do contrato o inquili-no deberá dirixirse á SociedadePública de Aluguer para calqueracuestión relacionada co arrenda-mento da vivenda.

Pola súa parte, os inquilinosque alugan unha vivenda medi-ante o Programa da SociedadePública de Aluguer obtén asseguintes vantaxes:

• Facilítase a busca da viven-da, na medida en que é posibleelixir a vivenda de entre as alter-nativas que se ofrecen dendeunha base de datos.

• A Sociedade Pública deAluguer apoiará ós inquilinosprocurando tanto o seu benestarcomo o bo estado da vivenda,asumindo tarefas tales como:

oActuar como mediadoraen caso de conflito co propie-tario.

oResolución de avaríasque poidan producirse.

• Garantía de que a vivenda aalugar estará en perfectas condi-cións de habitabilidade.

• Salvagarda dos dereitos dosinquilinos, evitando que asactuacións do propietario non

prexudiquen ó inquilino en ningúnmomento.

• Axilización da xestión de cal-quera dos trámites que se poidanformular durante a duración docontrato.

A titularidade da vivenda con-tinúa correspondendo ó propi-etario, pero, co fin de garantilosdereitos do inquilino, a vivenda sopoderá ser vendida si oadquirente consinte por escritosubrogarse na posición contractu-al do propietario, asumindo todose cada un dos dereitos e obri-gacións adquiridas coa firma docontrato. En caso de venta, a can-tidade pagada pola SociedadePública de Aluguer será un dere-ito do novo adquirinte, nas mes-mas condicións de que dispuña opropietario.

O acceso ó Programa é uni-versal, independente da idade dopotencial inquilino, sen que o seuuso exclúa a posibilidade de ben-eficiarse das axudas públicas óaluguer existentes.

4.- Medidas para a preven-ción do fraude e a corrupción.

O pasado 30 de novembro do2006 publicouse no BOE a Lei36/2006, de 29 de novembro, demedidas para a prevención dofraude fiscal, na que se contem-plan accións destinadas ó sectorinmobiliario, dirixidas a melloraloseguimento das transmisións deinmobles realizadas, así como doemprego que se faga dos bens.

Con este fin, establécese aobrigatoriedade de consignar nasescrituras notariais relativas a

bens inmobles, o Número deIdentificación Fiscal (NIF) e dosmedios de pago empregados,sendo estes requisitos necesariospara a inscrición de ditas escrit-uras no Rexistro da Propiedade.

Por outra parte, esíxesetamén a inclusión da referenciacatastral nos contratos de sub-ministración de enerxía eléctrica,de arrendamento o de cesión deuso do inmoble.

Noutro orde de cousas, oProxecto de Lei do Solo que setramita actualmente introducemodificacións en dita Lei deBases de Réxime Local, ten-dentes a incorporar maioresniveis de transparencia nasactuacións municipais.

Así, á competencia actual doPleno sobre a aprobación inicialdo planeamento xeral e a quepoña fin á tramitación dos plans edemais instrumentos de orde-nación urbanística, engádese ade aprobalos convenios queteñan por obxecto a alteración decalquera de ditos instrumentos.

Por outra parte, ínstase a queas Administracións Públicas concompetencias de ordenación terri-torial e urbanística teñan a dis-posición dos cidadáns copiascompletas dos instrumentos deordenación vixentes no seuámbito, dos documentos dexestión e dos convenios urbanísti-cos. Así mesmo, cando se pro-duza unha alteración da orde-nación urbanística que incre-mente a edificabilidade ou a den-sidade, ou modifique o uso dosolo, deberán facer constala iden-tidade de tódolos propietarios ou

103

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 103

Page 104: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

104

titulares dos dereitos reais sobreas fincas afectadas durante oscinco anos anteriores.

Por último, os representanteslocais e os membros non electosda Xunta de Goberno, deberánformular unha declaración sobrecausas de posible incompatibili-dade sobre calquera actividadeque lles proporcione ingresoseconómicos, e sobre os seusbens patrimoniais e participaciónen sociedades de todo tipo.

A aqueles representanteslocais que ostentaran respons-abilidades executivas seralle deaplicación as limitacións ó exerci-cio de actividades privadas, noámbito territorial da súa compe-tencia, recollido na Lei 5/2006. Asímesmo, os titulares de órganosdirectivos que exerzan funciónsde xestión ou execución, estaránsometidos ó réxime de incompat-ibilidades.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 104

Page 105: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

DOCUMENTO DE UGT

EL DERECHO A LA VIVIENDA COMOPRIORIDAD SOCIAL Y POLÍTICA

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

105

La adecuada satis-facción de lademanda de vivien-

da condiciona algunas de lasdecisiones vitales más impor-tantes de las personas y supo-ne el mayor compromiso eco-nómico que adquieren a lolargo de su vida. Junto a ello,las implicaciones económicas yambientales relacionadas conla construcción y ordenacióndel territorio hacen que la políti-ca de vivienda tenga una enor-me trascendencia social.

La vivienda en un Estadosocial y de derecho no puedeser simplemente un bien másdel mercado. Una parte de laacción y de los recursos públi-cos deben destinarse a facilitarel acceso de todos a una vivien-

da digna. Este principio recogi-do en nuestra Constitución estálejos de ser efectivo, especial-mente para la población másjoven, pero, en general, paratodos los ciudadanos.

En UGT consideramos quees necesario desarrollar y dotarde contenido el mandato cons-titucional y, en este sentido, pro-pugnamos la efectividad de loque mandan las normas, paralo cual sería necesario que:

• Los poderes públicos afec-tados (Administración Generaldel Estado, comunidades autó-nomas y entidades locales)definan y coordinen priorida-des, objetivos, programas ymedios.

• La función social de la pro-

piedad recupere el lugar priori-tario que le otorga nuestraConstitución, frente al sesgoactual marcadamente indivi-dualista. Esto debe traducirseen mejores resultados en cues-tiones como cupos de viviendasprotegidas, gestión del sueloderivado de la cesión obligato-ria a los ayuntamientos, patri-monio público de viviendas yfomento de la rehabilitación.

• Las ayudas fiscales debenracionalizarse y orientarse, juntocon las demás actuaciones eco-nómicas, bajo los criterios decoordinación y colaboración entreadministraciones, evaluación desus resultados y eficacia en rela-ción con los grandes objetivos dela vivienda.

• La expresión vivienda

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 105

Page 106: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

digna no es algo retórico sinoque debería traducirse en:

• compromisos públicospara asegurar que nadie quedefuera de este derecho;

• alquiler y propiedad comoopciones libres, equilibradas yaccesibles para todos los ciuda-danos;

• condiciones de habilitabili-dad adaptadas a las circunstan-cias personales;

• facilidades económicaspara el acceso a la propiedad yayudas públicas para los arren-datarios en función de susrecursos;

• erradicar definitivamente lainfravivienda a través de lapuesta en marcha de políticasde inserción.

La vivienda se ha convertidoen un problema en España porel desproporcionado esfuerzoeconómico necesario paraacceder a su disfrute. El queuna parte importante de lademanda de vivienda corres-ponda a inversores, ha llevadoa que los precios de venta sehayan situado en niveles muydistantes de los ingresosmedios de los ciudadanos,especialmente de los más jóve-nes.

Un mercado inmobiliario dedifícil acceso, la desmotivaciónde los jóvenes respecto a suemancipación, las incertidum-bres de muchas familias sobrela evolución de los préstamos yel incremento de la población

afectada por condiciones deresidencia infrahumanas hanhecho de la vivienda enEspaña, según las encuestas,una de las primeras preocupa-ciones de los ciudadanos.

Mientras tanto, el alquiler devivienda es algo muy minorita-rio en nuestro país, aunque suutilización es más elevada (sinser mayoritaria) entre jóvenes,parados, hogares de un solomiembro y con bajos niveles deingresos, asalariados y residen-tes en territorios con mayorpeso del turismo en su actividadproductiva (Baleares yCanarias), así como en lasgrandes aglomeraciones urba-nas.

Algunos elementos positi-vos han aparecido en la etapade gestión del actual Gobiernode la nación, entre los que des-tacamos:

• La tramitación de una leyde suelo estatal que trata de darrespuesta a estos problemasdesde una visión de la viviendacomo derecho social.

• Un plan estatal de viviendaque incorpora el alquiler comolínea de trabajo y que cuentacon un órgano de participacióny seguimiento.

• El programa de alquilerpara jóvenes universitarios fun-damentado en la gestión de unparque público de viviendassociales.

No obstante, estos elemen-tos positivos precisan de mayo-res esfuerzos financieros, de

desarrollo en el tiempo y de lacomplementariedad de laactuación de las administracio-nes autonómicas y locales.Desde esta perspectiva integralpresentamos nuestras pro-puestas, convencidos de quecon el adecuado impulso públi-co los problemas de la viviendaen España tienen solución, quees lo que están demandandolos residentes de este país.

LA VIVIENDA: UNDERECHO PARATODOS

Las personas sin recursospara acceder a una vivienda enalquiler o propiedad se encuen-tran actualmente en una situa-ción de desprotección, sin nin-gún derecho que pueda ser exi-gido legalmente ante las admi-nistraciones públicas. Además,los recursos que algunos ayun-tamientos o comunidades autó-nomas destinan para estosfines son insuficientes y propiosde tiempos en que la caridadocupaba el lugar de la protec-ción social.

Por ello, proponemos incor-porar como un nuevo derechode protección social el derechoa residir dignamente cuando secarezca de recursos, un dere-cho ejercitable ante los poderespúblicos y para el que los ayun-tamientos y las comunidadesautónomas deberían contar coninmuebles adecuados y sufi-cientes.

La disparidad de solucionesque hoy existe (desde asilos

106

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 106

Page 107: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

hasta la habilitación de los ves-tíbulos del Metro las nochesmás frías, pasando por las fór-mulas de alojamiento temporalmás diversas) debe evolucionaren el sentido previsto en laConstitución, hasta constituirseen una prestación asociada aun derecho subjetivo, en lassituaciones de necesidad y enlas condiciones que las normasfijen.

PROPUESTAS PARAFAVORECER ELACCESO A LAVIVIENDA ENPROPIEDAD

La propiedad es el eje queviene centrando las políticaspúblicas relacionadas con elderecho a la vivienda y debeseguir siendo un componenteesencial de actuación, respectoal que proponemos los siguien-tes cambios y orientaciones.

En relación con el suelo, sulegislación y la actuación públi-ca relacionada con el mismo,mantenemos los siguientesprincipios:

• Evitar la especulación delsuelo que está asociada, tantoa una valoración del mismo enrelación a sus expectativas derevalorización, como a laausencia del control administra-tivo que establece laConstitución.

• Reforzar la información,transparencia y participación enrelación con la gestión urbanís-tica municipal y, en particular,

con la gestión de los patrimo-nios públicos del suelo.

• El suelo cedido a los ayun-tamientos por los promotoresdebe ser la materia prima sobrela que realizar las políticassociales de vivienda y no unavía de financiación.

En relación con la construc-ción de viviendas protegidas,propugnamos que:

• Las viviendas protegidasalcancen el 60 por ciento deltotal de las licencias de cons-trucción de vivienda nueva. Deellas, debe destinarse la mitadal alquiler.

• Se instituyan registroslocales y autonómicos dedemandantes de viviendas.

• Se establezcan nuevasmedidas de control público paralas segundas y sucesivas trans-misiones de viviendas protegi-das.

En relación con las ayudaspara la adquisición de primeravivienda proponemos:

• Incrementar los recursos,la evaluación participativa delos resultados y la coordinacióny colaboración entre la adminis-tración estatal, autonómica ylocal.

PROPUESTAS PARAIMPULSAR ELALQUILER

Los ciudadanos en España,

en el contexto económicoactual, se ven impulsados asuscribir hipotecas durante pla-zos de tiempo muy prolonga-dos, lo que, por una parte, lesgenera incertidumbres, aun-que, por otro, lo considerancomo una inversión de futuro,como un 'valor refugio'. Estasituación es resultado, entreotros factores, de una políticafavorable al acceso a la vivien-da a través de la compraventa,lo que ha contribuido a reforzarla mentalidad "de propietarios"de la mayoría de los españoles.

Esta situación se complica,además, por la escasa dimen-sión del parque de viviendas enalquiler. Además de esta insufi-ciencia de vivienda en régimende arrendamiento, la escasapujanza del mercado de alquilerno es seguramente ajena a lainfluencia de factores de ofertaligados a problemas de insegu-ridad jurídica de los arrendado-res y a las numerosas barrerasque se interponen en el funcio-namiento flexible de un merca-do que en España es cierta-mente raquítico y carece de losmecanismos de intermediacióny transparencia adecuados.

Por unos u otros factores, elhecho es que, en comparacióncon el resto de países de la UE-25, la proporción de viviendasde alquiler en España resultaespecialmente reducida. (VerAnexo 1). Junto a lo anterior, elparque de viviendas sociales dealquiler en España está muypoco desarrollado.

Los cambios registrados enlas últimas décadas en Europa

107

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 107

Page 108: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Occidental y algunos paísesescandinavos en las políticasde vivienda han conducido auna notable presencia del alqui-ler en las actuaciones específi-cas en esta materia. Existepues, en Europa, una estrechaidentificación entre políticas devivienda y fomento del alquiler.

Como se ha señalado, elescaso desarrollo del mercadodel alquiler en España se debetanto a factores de demanda defuerte arraigo cultural, como afactores de oferta, entre los quese encuentran la escasa profe-sionalización de los oferentesde vivienda en alquiler, la per-cepción por parte de los arren-dadores de que no existen sufi-cientes garantías en su relacióncon los arrendatarios y el trata-miento fiscal preferente a favorde la propiedad.

Por tanto, resulta evidenteque las medidas necesariaspara fomentar el alquiler enEspaña pasan tanto para incen-tivar la demanda de alquilercomo fórmula residencial alter-nativa a la propiedad, como porreforzar la oferta de viviendasen alquiler para atender lasnecesidades crecientes dedicha demanda. Las actuacio-nes así planteadas deben serimplementadas en el sectorpúblico y privado del alquiler.

Las políticas a desarrollaren España por parte de lascomunidades autónomas y delos ayuntamientos, especial-mente a través de una actua-ción coordinada, se configurancomo factores clave para alcan-zar este objetivo.

Para incentivar la demandade alquiler por parte de los ciu-dadanos, las actuaciones públi-cas deben pasar por aumentarel atractivo del alquiler frente ala propiedad, lo que suponenecesariamente eliminar demanera gradual el tratamientofiscal preferente a favor de lapropiedad, estableciendo bene-ficios fiscales equitativos entreacceso a la propiedad y alquiler,en función de las rentas. Lasayudas al alquiler, a igualdad derentas, deben ser sustancial-mente mayores que en el casode la compra. En este sentido,es necesario:

• Introducir deducciones poralquiler en el tramo transferido alas comunidades autónomas enmateria de IRPF, estableciendouna deducción del 10% del alqui-ler pagado en la cuota del IRPF,con un tope máximo de 1.000euros anuales, y ello para hoga-res con ingresos familiares nosuperiores a 3,5 veces el IPREM(1.747,20 euros/mes).

• Crear un Fondo Nacionalde Ayuda al alquiler, para perso-nas que viven en parques priva-dos de vivienda de alquiler.

• Reforzar la actuación rela-tiva a las ayudas directas a losarrendatarios.

El total de dichas ayudas nodebería bajar de 25.000 al año,cifra que casi duplica el objetivocontemplado en el Plan devivienda 2005-08 para el ejerci-cio de 2007. En concreto,habría que:

• Establecer ayudas adi-

cionales al inquilino cuando sunivel de esfuerzo económicosea superior al 30% de susingresos, sobre todo para per-sonas por debajo de 2,5 vecesel IPREM, pues en ciertossupuestos, debido al aumentode precio de la vivienda, la rentaa pagar puede ser muy alta.

• En relación con lassubvenciones al alquiler queotorga el Plan Estatal y quefinalizan a los dos años, permi-tir que, acabado este plazo, losmayores de 65 años o perso-nas con discapacidades siganpercibiendo las ayudas mien-tras sean necesarias.

• En atención a lasnecesidades familiares, instituiruna subvención a la vivienda enalquiler cuando esta supere los90 m2. Se mejorarían así lascondiciones del Plan Estatalque prima las viviendas detamaño reducido.

Para reforzar la oferta dealquiler es necesario distinguirentre medidas a implementaren el sector privado de alquilery medidas de fomento del alqui-ler en el sector público. La pro-visión suficiente, en términos decantidad y calidad de viviendasde alquiler, en unas condicionesde máxima adecuación a lasdistintas necesidades vitales delos todos los ciudadanos es, sinduda, el mejor estímulo para lademanda.

a) Para fomentar la oferta enel sector privado del alquiler esnecesario:

• Establecer incentivos fisca-

108

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 108

Page 109: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

les para los arrendadores quepongan sus viviendas en alqui-ler a los mismos precios que losde las viviendas públicas, siem-pre que el arrendamiento sehaga a través de la SociedadPública de Alquiler.

• Reforzar las garantías delarrendador:

• Favoreciendo el arbi-traje como medio de solu-ción de las controversias enmateria arrendaticia. Entodos los contratos de arren-damiento debe de introdu-cirse una cláusula de sumi-sión de las partes al arbitra-je para la resolución de suscontroversias.

• Estableciendo unseguro de caución en loscontratos que garantice alarrendador el cobro de lasrentas. Además de la fianzaentregada al arrendador, elarrendatario deberá pactarun seguro de daños alinmueble.

• Fortaleciendo lasactuaciones de la SociedadPública de Alquiler, en espe-cial en lo relativo a la colabo-ración con los municipios.

• Movilizar el contingen-te de viviendas vacías parasu incorporación al merca-do. En este sentido, esnecesario crear registrosmunicipales de solares y,también, de viviendas des-ocupadas, para su posibleincorporación al mercado dealquiler con arrendamientotasado, a través de medidas

como la rehabilitación, encaso de ser necesario, o losavales y seguros públicosfrente a impagos y deterioro.

• En desarrollo del prin-cipio constitucional de lafunción social de la propie-dad, establecer una tributa-ción especial para aquellasviviendas que se comprue-be fehacientemente quepermanecen deshabitadasde manera permanente, sincausa justificada. La legisla-ción concretará las cuantíasy los mecanismos probato-rios de desocupación.

b) Para fomentar la oferta enel sector público del alquiler esnecesario:

• Conseguir un alto grado deconsecución de los objetivosestablecidos en el Plan deVivienda 2005-08, incremen-tando de forma significativa elnúmero de viviendas de alquilerdentro de la nueva oferta deviviendas protegidas. Esto pasapor lograr una mayor oferta deviviendas protegidas, que nodebe bajar de 100.000 al año,dentro de las cuales el 50%debería ser de alquiler real (noconfundir con el alquiler conopción de compra). Esta cifrasupera ampliamente tanto losresultados del primer ejerciciode ejecución del Plan 2005-08,como los objetivos para 2007.

• Multiplicar el patrimoniopúblico de vivienda, teniendocomo eje la construcción ypuesta en marcha de un parquepúblico de vivienda social enalquiler que responda a la nece-

sidad de conceder una viviendadigna a todos aquellos ciudada-nos que la requieran. (VerAnexo 2). En este sentido:

• La oferta de de vivien-das sociales en alquilerdebe responder a unosobjetivos sociales, tanto enla cantidad como en el pre-cio.

• Se debe garantizar, através de gestores específi-cos o convencionales, unaoferta de viviendas de alqui-ler complementaria a la ofer-ta disponible en el sector pri-vado.

• Las administracionescompetentes deberánhacerse cargo de una partedel precio del alquiler, con elobjeto de tener peso especí-fico en el equilibrio global delmercado de viviendas dealquiler y permitir el accesoa la vivienda a todos aque-llos ciudadanos que larequieran, con una orienta-ción prioritaria hacia aque-llos que más lo necesitenpor su situación vital.

PROPUESTAS ENMATERIA DEREHABILITACIÓN

Para frenar el proceso dedegradación en las ciudadesque afecta principalmente a laszonas más antiguas y a barrioshabitados por personas de ren-tas bajas proponemos:

• Impulsar el cumplimiento

109

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 109

Page 110: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

de las previsiones del PlanEstatal de Vivienda en colabo-ración con los ayuntamientos.

• Establecer ayudas directaspara la rehabilitación de zonasdegradadas

• Promover ayudas munici-pales para personas sin recur-sos económicos.

• Facilitar conciertos con elsector bancario para poner adisposición de los propietarios"créditos blandos".

• Instituir ayudas para laadaptación de las viviendas deresidentes con movilidad redu-cida o necesidades especiales(personas con discapacidad yde edad avanzada, especial-mente)

• Fomentar la participaciónsocial en el seguimiento y eva-luación de los proyectos.

ANEXOS

CIFRAS CLAVE ENMATERIA DE VIVIENDA

Viviendas por tipo de ocupa-ción y gasto medio en viviendaen relación al Gasto total fami-liar.

Fuente: OBSERVATORIOEUROPEO DE LA VIVIENDASOCIAL (CECODHAS).

Octubre 2006 con datosde hasta 2003

LÍNEAS DE UNMODELO DE GESTIÓNPARA LA VIVIENDASOCIAL

Teniendo en consideraciónotros sistemas que han dadobuenos resultados en Europa yen atención a las competenciasde las distintas administracio-nes en España, nuestras pro-puestas en relación a un parquepúblico de vivienda social enalquiler se complementarían

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

110

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 110

Page 111: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

111

con un modelo de gestión comoel siguiente:

Gestión de la viviendasocial a través de empresasmunicipales

Se trataría de empresas nolucrativas, en las cuales losayuntamientos controlaríantodas las participaciones/accio-nes. La junta directiva se elegi-ría por los partidos políticos yreflejaría la mayoría en el muni-cipio.

Las empresas obtendríantodo el capital necesario para laconstrucción o rehabilitación deviviendas en el mercado decapital. Su única fuente real deingresos la constituirían losalquileres, que deberán cubrirtanto los costes de capital comolos de administración y mante-nimiento.

Los arrendatarios única-mente pagarían el alquiler men-sual. La necesidad de viviendapara todos sería el criteriocomún establecido.

No existirían limitacionesreferentes a los ingresos de losarrendatarios que quieran alqui-lar viviendas en empresasconstructoras municipales. Lassubvenciones normales se sus-tituirían con ayudas públicasindividualizadas para arrenda-tarios con bajos ingresos y fuer-tes gastos.

Las empresas constructorasmunicipales pagarían elimpuesto sobre bienes inmue-bles como cualquier otraempresa constructora o propie-

tarios particulares y el impuestosobre el valor añadido comotoda empresa o consumidor.

El Estado sería responsablede la política aplicada en mate-ria de vivienda y, especialmen-te, de procurar capital disponi-ble en el mercado financieropara la construcción de vivien-das.

Los ayuntamientos decidirí-an dónde y cuándo podríanconstruirse estas viviendas. Laempresa municipal decidiría siprefiere construir o rehabilitarviviendas y se ocuparía de ges-tionar los préstamos necesariosen el mercado. Las viviendasse adjudicarían, bien por la pro-pia empresa constructora, o através de una agencia inmobi-liaria municipal.

Las competencias y servi-cios de las empresas construc-toras deberían ir aumentandocon el paso del tiempo demanera gradual. Así, su princi-pal labor en un primer momen-to sería construir viviendas decalidad para todo tipo de usua-rios. En la última fase, deberíantender a desarrollar un marca-do perfil como empresas deservicios, ofertando una ampliagama de viviendas y otros ser-vicios en relación con la vivien-da.

Los arrendatarios tendríanderecho a influir en la fijación deprecios de los alquileres a tra-vés de su asociación. Los alqui-leres se fijarían mediante nego-ciaciones entre las compañíaslocales y las organizaciones dearrendatarios locales. El nivel

de los alquileres en las compa-ñías locales debería marcar elnivel de referencia de los alqui-leres para el sector privado.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 111

Page 112: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

112

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 112

Page 113: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

FORO

Guía de campo para diseñar unsistema energético para Galicia

Isidoro Gracia Plaza

Galicia al igual que cualquier otro país o territorio necesita, si quiere aprovechar al máximo suspotencialidades, intentar que las circunstancias, que le vienen dadas por la dinámica de la glo-balización y su pertenencia a una España integrada en Europa, impacten de forma favorable asus características especificas; es el caso de un factor básico para el desarrollo y el bienestar:la energía.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

113

Ac o n t i n u a c i ó nsiguen algunasreflexiones sobre

el tema, no exhaustivas, tantoen sus vertientes y posiblesapuestas más próximas, comolas que se refieren a las inevita-bles repercusiones de la situa-ción global.

LA ENERGIA ENGALICIA

POSIBLE PARTICIPACIÓNPÚBLICA

Aún cuando es impensable,por inútil, diseñar un sector ener-gético gallego al margen delmarco establecido por los PlanesEnergéticos Nacionales y que noesté muy condicionado por la

situación de las fuentes energéti-cas clásicas (petróleo, gas, car-bón y nuclear) y su posición relati-va en el mercado global, si existenmárgenes para, en base a lascompetencias del gobierno de laXunta y del Parlamento Gallego,incentivar y fomentar un modeloadaptado a la realidad de Galicia.

Lo primero para lograr haceralgo en este terreno es quedesde la Conselleria se aban-donen los tics autárquicos queestán inspirando algunos de losanuncios, posicionamientos eintentos de desembarco en elsector, que solo están condu-ciendo, a lo que cualquier per-sona minimamente informadasobre el tema conoce, el cho-que con la tozuda realidad: enmateria energética no es posi-ble la independencia e incluso

la autonomía es solo una ilusiónutópica.

A continuación es imprescindi-ble reconocer que para la apues-ta será necesario contar consocios que conozcan el terreno;los operadores ya instalados(Fenosa, Endesa, Acciona,Iberdrola, Enagas, etc.) disfrutande conocimientos y sobre todo dederechos, en forma de inversio-nes consolidadas y concesionesadministrativas a medio y largoplazo que permiten afirmar quesin su concurso y colaboración lasiniciativas a tomar tienen pocofuturo. Así pues es necesario tra-tar y negociar con ellos desde laperspectiva de posible aliado y node adversario a controlar.

Soy firme partidario de queel uso de los recursos naturales

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 113

Page 114: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

FORO

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

114

que son, en primer lugar y antetodo, propiedad común, reviertaen beneficio público en la medi-da máxima posible, por ello lacreación de condiciones legalesy normativas que canalicenbeneficios hacia la sociedad ensu conjunto es algo que consi-dero necesario y compatiblecon las condiciones de perte-nencia a la Unión Europea y ala dinámica del Mercado (queen el tema energético nunca hasido ni será libre). Pero tengoclaras las ideas, el punto departida es el respeto a las situa-ciones legales existentes aun-que también tengo claro quelegal no es sinónimo de justo.

Como la principal apuestaque está sobre la mesa es el dela ampliación al máximo posibledel sector de energías renova-bles, creo conveniente una pre-sencia pública en los subsecto-res hidráulico, eólico, de la bio-masa para producción eléctrica,de biocombustibles, mareomo-triz, etc., pero atención, existenalgunos problemas a resolver.

En primer lugar, el meroejercicio de las competenciasadministrativas del gobiernogallego no es suficiente paragarantizar el proceso, me pare-ce imprescindible una legisla-ción con rango suficiente (Leyaprobada por el Parlamento)con reparto adecuado de rolesentre lo público y lo privado, conrespeto a los derechos preexis-tentes; la existencia de los mon-tes vecinales en mano comúnes un condiciónate específico

de Galicia a tener en cuenta.

En segundo lugar, creo queel Inega en su actual configura-ción jurídica y funcional precisade correcciones importantespara jugar el papel de operadorpúblico que es necesario; laparticipación directa de la Xuntachoca con las limitaciones quela legislación europea, e inclusola española establecen parapoder actuar en términos deconcurrencia con los otros ope-radores, quizá sea necesariocrear algún otro instrumento.

Como conclusión, participa-ción pública en la gestión de losrecursos para garantizar retor-nos de los beneficios si, conentusiasmo; pero garantía derespeto a las normas del juego,por otra parte de obligado cum-plimiento, también. Usar antesla inteligencia que la fuerza, esaes la calve para acertar en ellogro del objetivo final: el biencomún.

ELECTRICIDADHemos visto que es necesa-

rio diseñar un sector energéticogallego en el marco establecidopor los Planes EnergéticosNacionales y condicionado porla situación de las fuentes ener-géticas clásicas (petróleo, gas,carbón y nuclear) y su posiciónrelativa en el mercado global, lasituación permite también queexistan márgenes, en base alas competencias del gobierno

de la Xunta y del ParlamentoGallego, para incentivar yfomentar un modelo adaptado ala realidad de Galicia.

El punto de partida es quesolo un 30% de la energía pri-maria consumida en Galiciaprocede de un origen autócto-no, pero que sin embargo exis-ten excedentes de producciónen electricidad y que en estaárea los recursos propios soncapaces de cubrir “casi” el100% del consumo interno. Esmás, de las posibles fuentesprimarias autóctonas, hidráuli-ca, biomasa, viento y carbón,solo esta última no se encuen-tra entre las renovables y entodas, salvo en el carbón, elmargen para crecer es impor-tante. No se menciona la mare-omotriz y la solar porque la pri-mera está aún en fase mera-mente teórica y la segunda enfase testimonial.

Así pues la posible apuestaes clara, las fuentes más segu-ras, con más futuro y menosimpactantes apuntan al incre-mento máximo posible en pro-ducción de energía eléctrica,esa es la dirección en la que laXunta debe empujar y en la queponer recursos y especial aten-ción.

Dicho lo anterior, hay querecordar que todas las instala-ciones energéticas, sean o node fuentes renovables tienenalgunos inconvenientes y venta-jas, que pasamos a analizar.Tanto la gran hidráulica (poten-

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 114

Page 115: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

cia instalada > de 10 Mw.) comola minihidráulica, disponen de“combustible” a coste cero y lasinversiones son de muy largaduración y seguridad, pero exi-gen realizar presas y pantanosque impactan sobre vallesmedioambientalmente valiososy sobre un pequeño volumen depoblación, que por pequeño nodeja de ser importante. Algoparecido puede decirse de laenergía eólica, si bien los perio-dos de amortización deben sermás cortos, que en las instala-ciones hidráulicas, y los costesde mantenimiento más altos porla menor solidez y fiabilidad delos equipos de producción. Elalto coste comparativo del com-bustible en el área de la bioma-sa solo hace justificable supotenciación basándola en laimperiosa necesidad de atendery dar solución a otros proble-mas, como el de los incendiosforestales, es decir si se com-parte la carga con costes socia-les no puramente energéticos.

Es necesario añadir quepara que todo lo anterior seaeficaz hace falta una premisabásica, sin la cual el cúmulo deinconvenientes medioambien-tales, de la segura contestaciónsocial y de las dificultades técni-cas y económicas, no compen-sarían el esfuerzo: que todo sediseñe como “un Sistema”, queequilibre la sobreproducción entiempo ventoso con la falta deproducción en tiempo calmo,mediante los bombeos corres-pondientes, que permita afron-tar simultáneamente las necesi-

dades energéticas con las cre-cientes de suministro de aguapotable a poblaciones e indus-tria, mediante el refuerzo e inte-rrelación de las capacidades deembalse, a pesar de que hacerpantanos hoy no es de imagenpolíticamente correcta. El futuropróximo, con el calentamientoglobal a las puertas exige latoma de decisiones que garan-tice el bien común para hoy ypara las generaciones futuras.

Por último y no menosimportante, no se debe perderla perspectiva y las tecnologíasclásicas, las de uso de los com-bustibles no renovables, car-bón, petróleo y gas, deben deformar parte, desde el principio,del Sistema gallego, ya que lagarantía, calidad y coste delsuministro dependen hoy ydependerán mañana de esasfuentes y todas son imprescin-

dibles para el bienestar de losciudadanos.

BIOCOMBUSTIBLES

LOS RIESGOS

Desde hace un par de años,coincidiendo con la penúltimaescalada de los precios delpetróleo, todos los medios decomunicación recogen regular-mente noticias sobre las apues-tas institucionales, desde todoslos niveles: mundial, europeo,español, gallego y desde elresto de autonomías sobre lapotenciación, impulso y des-arrollo de proyectos para fabri-car biocombustibles.

También y de forma siste-mática aparecen artículos yestudios que ponderan las bon-

FORO

Biodiesel

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

115

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 115

Page 116: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

FORO

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

116

dades del producto, inclusodesde los científicos y técnicosde las petroleras, es más, en elúltimo discurso sobre el estadode la Unión lanzado por el pre-sidente de USA, que como essabido tiene grandes interesesen el sector del petróleo, seanunció el lanzamiento de unambicioso programa de nuevasfábricas de biocombustibles.

El que desde los ámbitosmás perjudicados, al menos enteoría, se ensalce a la, tambiénen teoría, competencia, debe-ría llamar a los ciudadanos pen-santes a una reflexión acercade cuales son las implicacionesy los límites de lo presentadocomo gran solución, sino pana-cea, para solucionar de unasola vez el efecto invernadero,la seguridad de los suministrosenergéticos, las emisiones tóxi-cas, y alguna otra cuestión, enfunción de donde se venda elproyecto correspondiente odesde donde se defienda.

Algunos datos pueden ayu-dar a comprender mejor a quenos enfrentamos:

- La producción mundial depetróleo se sitúa en la actuali-dad en unos 70 millones debarriles diarios.

- La producción mundial debiocombustibles en 2006,según la Agencia Internacionalde la Energía, fue de unos 0,78millones diarios de barrilesequivalentes de petróleo, en2007 se espera que se alcance

el millón.

- Los dos mayores produc-tores del mundo son USA yBrasil y actualmente controlanel 80% de este mercado.

Solo con el análisis de losdatos anteriores ya se empie-zan a encontrar alguno de losriesgos de la nueva y milagrosaapuesta.

Riesgo del incremento dedependencia energética yaumento de la inseguridad delos suministros; hoy son unos50 los países que pueden pro-ducir un millón toneladas depetróleo al año y de ellos 25están en condiciones de produ-cir más de 10 millones, por elcontrario las posibles mayoresfuentes para producir la materiaprima de los biocombustiblestienen la siguiente geografía:

- Maíz, USA produce el 45%del total mundial y controla laproducción de un porcentajeindeterminado en otras zonascomo Argentina y otros paísesde Iberoamérica.

- Soja, solo tres países, USAentre ellos, producen el 82% deltotal mundial.

- Solo en colza y girasolEuropa tiene algo que decir,eso sí, teniendo en cuenta queel maíz y la soja tiene una pro-ducción anual de unos 1.100millones de toneladas y la sumade colza y girasol es 67 millo-nes año.

La reacción de algunos mer-cados a los anuncios deampliación de capacidades y alrelativamente pequeño aumen-to de la demanda de alguna delas materias primas del bio-combustible (maíz y caña deazúcar principalmente), desti-nadas a las nuevas fábricaspuestas en marcha durante2006, ofrece otras interesantespistas: un alza acumulada demás del 30% en el azúcar y unincremento de los precios delmaíz dedicado a la alimenta-ción humana que ha provocadorevueltas sociales de los maspobres en alguno de los paísesdel sur.

Es decir hay riesgo de des-equilibrios económicos y socia-les si no se corrigen rápidamen-te las tendencias de sustituciónde los cultivos dedicados a laalimentación de humana (tam-bién a la animal) por cultivosenergéticos. Cierto es que en laUnión Europea, que puedededicar casi el 50% de su pre-supuesto a subsidios agrarios ouna USA que subsidia su pro-ducción aún más que Europa,los ciudadanos de clase mediapodremos pagar la factura, perono ocurre lo mismo en las cla-ses más desfavorecidas enMéxico, Centroamérica,Sudamérica, etc. y en estaszonas los pobres son los más.

Los ambientalistas y algu-nos pensadores (incluso algúnpolítico de moda) nos aproxi-man otras reflexiones de inte-rés: La tierras de cultivo son

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 116

Page 117: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

FORO

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

117

bastante limitadas ¿es éticoque en un mundo con hambrese destinen los recursos esca-sos a producir combustible?, sise aplican criterios de estrictarentabilidad económica ¿Cuálserá el impacto ambiental glo-bal?, es posible que elPresidente de Brasil se pongacomo objetivo aumentar la pro-ducción “sin derrumbar un árbolen la selva amazónica” pero losinversores, en especial las mul-tinacionales ¿no eliminaranmillones de hectáreas de bos-que tropical en el resto deAmérica y en África para susti-tuirlos por el más rentable culti-vo energético?.

Así pues también existenriesgos éticos y ecológicos. Yeso que aún casi no hemoshablado de costes.

LA NECESIDAD

También hay riesgos anteuna apuesta ciega por los bio-combustibles para sustituir unaparte importante de la fuenteenergética primaria más impor-tante de hoy día: el petróleo. Sila apuesta se acoge a la vía delmaíz o la soja, el riesgo es unincremento de la dependencia yun aumento de la inseguridadde los suministros a preciosrazonables, ya que se pasa dela posibilidad de abastecimientodesde 50 países diferentes aprácticamente solo desde tres.Si en la apuesta se eligen lasvías del azúcar de caña o delaceite de palma, el riesgo esuna posible deforestación de

difícil control, aumentando elriesgo ecológico e incluso posi-bilitando una aceleración delefecto invernadero al desapare-cer bosque y selva que hoycontribuyen a fijar el CO2. Si seeligen otras fuentes como elcereal, la colza, etc. los cultivosenergéticos entran en compe-tencia con las actuales fuentesde suministro para la alimenta-ción humana y animal pudiendoproducir riesgos de desequili-brios sociales y económicos. Entodas las vías, existe el riesgoético de dedicar a cultivos ener-géticos los, ya de por sí, esca-sos recursos de tierra cultivabley lo que es hoy la garantía desupervivencia para millones depersonas; es más, muy proba-blemente el atractivo económi-co de nuevos cultivos energéti-cos hará que las multinaciona-les dedicadas a este negocioexpulsen al campesinado pobreque hoy detenta el usufructo deamplios territorios.

Sin embargo partimos deuna situación que fue bien des-crita en el informe de la ONU“Nuestro Futuro Común”,donde se acuñaron las tesissobre el “desarrollo sostenible”(1986), que en el comienzo delcapítulo dedicado a la energíadecía casi literalmente: no exis-te ninguna fuente de energía, nininguna combinación de fuen-tes, que sea capaz de subvenirlas necesidades humanas, enlos actuales términos del des-arrollo necesario para el bienes-tar. Esto nos lleva a que todas ycada una de las posibles fuen-

tes de energía son imprescindi-bles y en consecuencia debenser explotadas, evidentementedentro de los límites del des-arrollo sostenible, en el tiempo yen el espacio.

El análisis de los riesgosnos aporta algunas de las líne-as maestras para realizar laapuesta desde y para Galicia yEspaña, las primeras fuentes aexplotar son las propias y segu-ras y después las más cerca-nas, aquellas que dependen delos socios y aliados.

Entre las propias resalta deinmediato la biomasa forestal,eso sí, teniendo en cuenta quecon la actual tecnología, elcoste de cada unidad energéti-ca aproximadamente duplica elde la unidad equivalente enpetróleo, y eso a los preciosactuales (> 50 dólares/barril),solamente los residuos proce-dentes de la industria madereray con una tecnología aún pordesarrollar podrían aproximarcostes, aún cuando eso suponeentrar en competencia con elposible uso de esos residuosen la producción de energíaeléctrica.

Por cierto la iniciativa valen-ciana de desarrollar tecnologíapara elaborar biocombustible apartir de los residuos del usoindustrial de las naranjas (pulpay cáscara) es un buen ejemploa seguir.

Para los derivados del alco-hol (como combustible o como

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 117

Page 118: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

FORO

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

118

aditivo) la alternativa españolapuede ser doble, la remolacha,aún cuando hoy la producciónsolo se mantiene, en términosde precios competitivos, gra-cias a las ayudas de la UniónEuropea y los cultivos extensi-vos (cereal y semillas oleagino-sas) en las zonas rurales enque el abandono se está produ-ciendo por falta de atractivoeconómico, esto exige unareforma en profundidad de losactuales métodos de produc-ción y la búsqueda de la renta-bilidad con la introducción deproductos con tan mala prensacomo algunas semillas genéti-camente adaptadas.

Para los biocombustibles die-sel, como sustitutivos o como pro-ductos de mezcla, la apuestaeuropea pasa por la colza y elgirasol, productos en los quesomos competitivos y autónomosfrente al maíz y la soja norteame-ricanos y la caña de azúcar y lasoja brasileña, aun contando conla limitación del tamaño de la pro-ducción, unos 70 millones detoneladas año frente a los 1.100millones que suma la competen-cia americana.

Según mi modesta opiniónson un acierto los proyectos einstalaciones ya en marchabasados en los productos galle-gos, españoles y europeos y unerror los basados en los pro-ductos extraños. Todos, losmas cercanos y los más leja-nos, son caros, pero creo quees un lujo que podemos pagar acambio de diversificar nuestras

fuentes de energía y contribuirde paso a un mejor futuro, si noactuamos por impulsos y si lohacemos razonando y aplican-do una política industrial propiabien incardinada en nuestroentorno natural: una Españadentro de la Unión europea.

EL GASREGANOSA –

ERRORES QUE SE PUEDENCORREGIR

En pleno proceso de recon-versión y siendo ponente delPlan Energético Nacional, pre-senté al entonces ministro deIndustria Carlos Solchaga unosfolios en los que sugería unaserie de medidas que podíanayudar a lo que entonces se lla-maba reindustrialización de laszonas impactadas por los pro-cesos de reconversión. Entreesos folios, y dibujado con unode los lapiceros de doble color,azul y rojo, que el Congreso delos Diputados nos daba, dentrodel muy escaso y precario equi-pamiento que se prestaba a losparlamentarios de las primeraslegislaturas, estaba el esquemadel mallado de la red de gas, yque en el extremo noroeste delanillo principal incluía una futuraplanta regasificadora, a instalaren el entorno de Ferrol.

La planta se justificababasada en el equilibrio de lapotencia regasificadora para lamalla, con vértices en Cataluña(gas embarcado del norte de

África), Andalucía occidental(gas en tubo desde Argelia através de Marruecos) y Galicia(gas embarcado desde el Nortede Europa y América), es decirera estratégica para España ycomplementariamente podíaestablecer un mercado máslocal en Galicia que incluía laentonces poco conocida tecno-logía del ciclo combinado, conla que se pretendía entoncesdar una alternativa viable eco-nómicamente al entonces invia-ble programa nuclear ampliado.

El tema del gas en Españatuvo durante mucho tiempo unsolo protagonista ENAGAS,cuyo interés estaba centradocasi en exclusiva en los merca-dos que podían absorber estetipo de energía de forma inme-diata; desde mediados de los80 y hasta fin de los 90 ningúnoperador energético “gallego” yninguno de los gobiernos de laXunta mostró interés en impul-sar el tema, ENAGAS perdió elpoco interés que tenia al contarcon las posibilidades de losnuevos tubos hacia Europa y eldirecto desde Argelia haciaAndalucía oriental, además deplantas situadas cerca de mer-cados más interesantes.

Hay que esperar hasta 1999para que una iniciativa privada,con el fin de aprovechar otrasoportunidades de negocio ins-taladas sobre una concesióncon fecha de caducidad, impul-se de nuevo el tema, que estavez si encuentra apoyos dondeun proyecto de esta magnitud

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 118

Page 119: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

debe encontrarlos, en laAdministración más próxima yen los operadores energéticossobre el terreno.

Los condicionantes sobrelos que se toman las decisionesson, de una parte el MIX delmercado del gas, que enEspaña es un 80% liberalizadoy un 20% regulado por tarifas,que se aprueban vía BOE. Deotra, los condicionantes técni-cos son las presiones de distri-bución y sobre todo los diseñosiniciales de los gaseoductosbasados en unas determinadasprevisiones de consumo, inver-siones y los plazos de retornode las mismas.

En el proceso se cometenalgunos errores, que hoy pasanfactura.

Como por intereses muyconcretos se quiere aprovecharuna concesión determinada yespecifica, la planta se instalaen el interior de la ría, esto llevaa la reacción popular ante losriesgos, no muy elevados perosi evidentes, e incluso a unareacción de los responsablesnavales, que se corta de raízaunque también es evidenteque la implantación actualpuede condicionar muy nota-blemente la capacidad operati-va de las instalaciones militares.

Cuando se solicita la autoriza-ción definitiva, la administracióncompetente concede todo lo quepide un REGANOSA que en susolicitud dice literalmente “no hay

capacidad asignada a tránsitosinternacionales ni al mercadoregulado”, el documento cubrehasta fin del 2009.

En los últimos días se hacometido otro error, tratar deforzar “a la brava” la eliminaciónde los límites voluntariamentedeclarados y aceptados.También es REGANOSA quiendeclara en su solicitud: “No estáprevista la realización deampliación alguna…”

Respecto al error deimplantación, las peoresrepercusiones pueden evitar-se de forma sencilla, no esimprescindible que la esta-ción de descarga se sitúe apie de depósito, la estaciónpuede situarse en el exteriorde la ría y un par de tubosenterrados llevar el gas a lasinstalaciones, la solución noes extremadamente costosa,en términos relativos al globalde la inversión, y se reducenmuy notablemente los riesgospara la población y para labase naval y las instalacionesportuarias del resto de la ría.

Los errores de evaluacióninicial son algo más difíciles decorregir, pero a medio plazo esposible adecuar las capacida-des técnicas de los gaseoduc-tos y/o si el mercado lo permitecomplementar lo existente.

La política y decisionesindustriales no se modifican “ala brava” mi receta es:

- Primero, y antes de nadase contacta y negocia con todaslas partes concernidas.

- Segundo, se elige elmomento de lanzar el tema(pero ¿a quien se le ha ocurri-do lanzarlo cuando dos de losactores principales ENAGAS yENDESA se encuentranenfrentados en Opas,Contraopas y litigios?, segura-mente a un genio), cuando eltema se madura se hacen inter-venir las fuerzas de apoyo,incluida la Administración inte-resada.

- Tercero, y solo si el temase bloquea o pone muy duro,se salta a la batalla de opinión

FORO

Planta regasificadora de Reganosa

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

119

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 119

Page 120: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

FORO

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

120

pública y parlamentaria.

Este último error solo se arre-gla con paciencia para esperarotro momento más propicio.

En todo caso el gas sí esuna apuesta adecuada paraGalicia, no hay que olvidar queen estos momentos la tecnolo-gía de ciclo combinado es laque permite un mayor rendi-miento en la producción deenergía eléctrica, de entre lasfuentes térmicas y ademástiene otros usos potenciales enla Industria y para el confort conun menor impacto medioam-biental.

MARCO MUNDIALENERGIA NUCLEAR

- ¿UNA ALTERNATIVA?A la hora de analizar como

diseñar el sistema de genera-ción de energía, es imprescindi-ble partir de la situación real deltema, para ello ya hemos utili-zado la descripción del informede la ONU “Nuestro FuturoComún”, donde se acuñaronlas tesis sobre el “desarrollosostenible”: no existe ningunafuente de energía, ni ningunacombinación de fuentes, quesea capaz de subvenir lasnecesidades humanas, en losactuales términos del desarrollonecesario para el bienestar.Por lo que todas y cada una delas posibles fuentes de energíason imprescindibles y en conse-cuencia deben ser explotadas.

Todos los sistemas promovi-dos por gobiernos sensatosestán y estarán basados en lasgarantías de suministro, y elcoste unitario final. Es posibleque por razones estratégicas opolíticas se incluyan otros refe-rentes, en 2007 es claro que eltema del impacto medioam-biental y la opinión pública sonreferentes obligados, al menosen los países democráticos.

Comencemos el análisis porlo básico: garantía de suminis-tro y precio final de la unidadenergética.

Las reservas de gas y petró-leo contrastadas y explotablesa precio razonable permitengarantizar el suministro durantelos próximos 50 ó 60 años, lasdel carbón más de 200 años abuen precio, las fuentes prima-rias llamadas renovables, “sinedie” es decir, garantizan elsuministro para siempre, eso sí,hoy son más caras que lasanteriores. El gas y el petróleose producen en más de 50 paí-ses, el carbón está presente yaccesible en todos los continen-tes, salvo en América del sur, ylas fuentes renovables tienenpresencia universal e inagota-ble, aunque las tecnologías decaptación o producción seancaras.

Los depósitos disponiblesde uranio; reservas mineras +desmantelamiento de armas +combustible reprocesado,garantizan 30 ó 40 años, siem-pre que el parque nuclear de

440 grupos no crezca mucho.

Las reservas en cantidadesapreciables y a precio razona-ble se concentran en 6 ó 7 paí-ses, la producción minera delos 5 principales está en manosde una sola empresa (cana-diense), la fuente militar en másde un 90% es procedente delos arsenales ruso y americano,las tecnologías de reprocesa-miento son caras y están enmuy pocas manos y los reacto-res capaces de funcionar concombustible quemado (reacto-res rápidos o reproductores) nohan pasado de media docena,debido a su baja rentabilidad yproblemas de seguridad, apesar de ser capaces de multi-plicar por 30 ó 50 veces la can-tidad de energía extraída porkilo de combustible, respecto alos reactores de fisión “clási-cos”. Los basados en mejorasde las tecnologías clásicas (losde tercera o cuarta generación)multiplican el rendimiento 6 ó 7veces, aún cuando han mejora-do notablemente en la seguri-dad intrínseca, aún así el objeti-vo es lograr rendimientos del35%.

En le tema precios, la granventaja de la central nuclear eraun combustible barato, otrosdos componentes del precio, elde la inversión inicial y el deoperación y mantenimiento sondemasiado elevados para sercompetitivos, salvo en el casofrancés debido a la construc-ción casi en serie del parquenuclear y a la ausencia del

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 120

Page 121: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

coste de seguro de accidentes,que el estado francés cubre sinrepercutir en el precio de opera-ción.

Desgraciadamente, una vezterminada la salida al mercadodel uranio procedente del des-mantelamiento de los arsenalesmilitares e iniciado el lanza-miento de nuevos proyectos decentrales, el precio del uranioha subido un 700% en pocomás de 5 años; como referen-cia el precio del petróleo haoscilado en un 90% en elmismo periodo, consideradoincierto para el suministro.

Sin olvidar lo anterior, entre-mos en el terreno del medioambiente y de la opinión públi-ca. Para evaluar cada fuente ycada tecnología es necesariotener en cuenta el conjunto delciclo: extracción y procesa-miento del combustible, cons-trucción de la central o de la ins-talación de captación, opera-

ción de la misma, reposición delentorno y gestión de los resi-duos.

La primera afirmación esque ninguna opción es inocuapara el medio ambiente, el usode todas las fuentes impacta enel entorno natural. La mineríasdel carbón y del uranio asícomo la extracción del petróleoy el gas, su transporte, proce-samiento, la construcción de loscentros de producción y laexplotación generan CO2 (en elcaso nuclear solo el 20 ó 30 %del generado por el carbón, enel caso del gas el 60%), en elcaso del carbón también esposible la llamada lluvia acida, ytodos producen contaminacióntérmica y polución del entornomás próximo. La hidráulica, lamás eficiente y barata impactasobre el paisaje y cambia condi-ciones microclimáticas, y la eóli-ca y la solar impactan de formasimilar, incluso se han descu-bierto colonización de especies

ajenas al medio natural aprove-chando la sombra de los espe-jos de la central solar deAlmería.

La segunda es que unasson menos o mucho menosimpactantes que otras y susefectos son más o menosreversibles. Solo en el casonuclear la posible irreversibili-dad no tiene solución hoy, loque no quiere decir que en unfuturo próximo esto cambie.

A modo de conclusión, laenergía nuclear de fisión no esla alternativa, es un componen-te no prioritario cuyo peso debeestar basado en sus pocas ven-tajas y sus muchos inconve-nientes porque no se puedeprescindir de ninguna de lasfuentes, pero hay que priorizarotras; sin embargo un mínimoparque nuclear parece necesa-rio ya que el dominio de esatecnología es imprescindiblepara estar en la apuesta del

FORO

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

121

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 121

Page 122: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

futuro que es la fusión, paraEspaña el tamaño de 6 a 8 gru-pos nucleares parece más quesuficiente, en Galicia no es con-veniente ninguno.

EL CARBÓN COMOALTERNATIVA

Ya vimos en el artículo ante-rior que todas y cada una de lasposibles fuentes de energía sonimprescindibles y en conse-cuencia deben ser explotadas,aun cuando es necesario quesea dentro de los límites deldesarrollo sostenible, en eltiempo, actual y futuro, y en elespacio geográfico en que seactúa.

Cuando se utiliza el término“alternativa” se entiende que esrespecto a la fuente dominante, alos efectos del presente artículoconsideraremos que las fuentesde energía primaria petróleo y gasforman un conjunto.

Ya vimos que lo sensato esbasar las decisiones en lasgarantías de suministro, y elcoste unitario final y que porrazones estratégicas o políticasdeben incluirse otros referen-tes, el impacto medioambientaly la opinión pública, son refe-rentes obligados, al menos enlos países democráticos.

Comencemos el análisis porlo básico: garantía de suminis-tro y precio final de la unidadenergética.

Vimos que los depósitos dis-ponibles de uranio garantizan elsuministro por 30 ó 40 años, lasreservas de gas y petróleo con-trastadas y explotables a preciorazonable permiten garantizarel suministro durante los próxi-mos 50 ó 60 años, las del car-bón más de 200 años a buenprecio, pero en caso de necesi-dad la cifra se puede ampliarhasta más de 500 a preciosalgo más altos, las fuentes pri-marias llamadas renovablesgarantizan el suministro parasiempre, aún cuando algunasestán limitadas en su tamaño ypor el clima, es el caso de lahidroeléctrica, y las tecnologíasde captación o producción hoyson caras.

Las reservas de uranio encantidades apreciables y a preciorazonable se concentran en 6 ó 7países, la producción minera delos 5 principales está en manos

de una sola empresa, el gas y elpetróleo se producen en más de50 países y su producción está enmanos de 7 a 9 grandes multina-cionales, el carbón está presentey accesible en todos los continen-tes, salvo en América del sur, y lasfuentes renovables tienen presen-cia universal e inagotable.

En el tema precios, la granventaja de la central nuclear, elcombustible barato, es algo delpasado, ya vimos que el preciodel uranio ha subido un 700% enpoco más de 5 años y el del petró-leo en un 90% en el mismo perio-do, el del carbón ha crecido deforma mucho más moderada, enparalelo al crecimiento de China,primer productor y consumidormundial.

En el terreno del medioambiente y de la opinión públi-ca, el conjunto del ciclo de cual-quier combustible: extracción,

FORO

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

122

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 122

Page 123: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

FORO

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

123

procesamiento y transporte asícomo la construcción de la cen-tral o de la instalación de capta-ción, la operación de la misma,la reposición del entorno y lagestión de los residuos genera-dos, impacta en el entornonatural. La minerías del carbóny del uranio así como la extrac-ción del petróleo y el gas, sutransporte, procesamiento, laconstrucción de los centros deproducción y la explotacióngeneran CO2 y otros gases, enel transporte del petróleo seproducen vertidos incontrola-dos, en el caso del carbón tam-bién se puede generar lluviaacida y todo produce contami-nación térmica y polución delentorno más próximo, por ejem-plo las escombreras.

La mayor parte de losimpactos puede ser reversible,solo en el caso nuclear la posi-ble irreversibilidad no tienesolución hoy, eso a pesar de losingentes recursos dedicados alI+D.

Los dos problemas principa-les del carbón son su rendi-miento, con las tecnologías clá-sicas solo es el 35% del poderenergético se transforma enelectricidad y sus contaminan-tes principalmente CO2 y com-puestos de azufre. A pesar delos muy escasos recursos des-tinados a I+D para este com-bustible hoy ya están disponi-bles tecnologías como la gasifi-cación que permiten incremen-tar el rendimiento hasta elentorno del 50%, cifra próxima

a la del gas natural y que otrasque eliminan los compuestosde azufre (por ejemplo la com-bustión en lecho fluido), mejo-rando notablemente la competi-tividad en términos de precio. Elproblema del CO2 aún no tieneuna solución económica, auncuando si técnica, los métodosde captura y fijación del CO2 enlos llamados sumideros (comolos océanos, o antiguos pozosde petróleo y gas según se ago-tan) necesitan unos recursos enI+D que serían solo una peque-ña fracción de los que se dedi-can al sector nuclear.

Es decir, el carbón si es unafuente que puede crecer nota-blemente en el “mix” energéticonacional, pasando del 22 o 23%actual hasta cifras por encimadel 30%, solo con un moderadoesfuerzo de investigación ydesarrollo. Por cierto enEspaña ya existen experienciasindustriales que se han mostra-do rentables e importantes pro-yectos en marcha. En Galicia elcarbón existente, escaso y decalidad insuficiente no permiteapuestas.

Isidoro Gracia

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 123

Page 124: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

124

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 124

Page 125: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

PÁXINAS DA MEMORIA

“Relación de indeseables, Viana delBollo”: Un documento inédito sobrea represión franquista en terrasvianesas

Francisco Xavier Redondo Abal

Todos os historiadores veñen hoxe en coincidir que en Galiza non houbo Guerra Civil e, nin sequera,frontes de batalla. Asemade, a tímida resistencia en defensa da República – unha defensa, lembremos, polalegalidade constitucional imperante – foi con rapidez sufocada por diversas cuestións (o grao de implicaciónque tiveron na conxura militar as familias máis representativas da alta burguesía e as clases medias católi-cas; a falla de armas para que as milicias da Fronte Popular puideran frear, dentro do posíbel, a saída dastropas dos cuarteis; as inxenuas e irresponsábeis medidas tomadas no seu momento polos catro gober-nadores civís, o que lle custaría a vida a todos eles – Acosta Pan, Pérez Carballo, Martín March e GarcíaNúñez - ; etc.).

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

125

Viana do Bolo tam-pouco escapou ánorma xeral e case

non podemos mencionar inci-dentes salientábeis. Só a pres-encia, nun primeiro intre, dal-gúns destacados dirixentes doComité pola Defensa daRepública da Gudiña alteroulevemente a vida diaria vianesanos últimos días de xullo de1936, cando no resto do Estadoespañol soaban ameazadorestambores de guerra. Non, enViana non houbo resistencia,nin asaltos a establecementosna procura de armas, ninqueimas de igrexas. Tampoucose perseguiu a ningún caracter-izado dereitista, de tal xeito queo novo alcalde e xefe local da

Falange, Sergio Quintas López,puido con prontitude conformargrupos armados de falanxistasco fin de perseguir e deter aosmoitos fuxidos da bisbarra, fux-idos que co paso do tempo for-marán os primeiros gruposguerrilleiros organizados.

Pero, nun primeiro momen-to, cabe preguntar: comoexplicar entón o elevadonúmero de vítimas, non nece-sariamente mortais, producidopola represión franquista na bis-barra de Viana? Como foi posí-bel a aparición dunha tenazpersecución contra todo o quesignificara republicanismo,esquerdismo ou obreirismo,sen que mediara ningunhaprovocación ou resistencia ao

fracasado golpe de Estado do18 de xullo – fracaso a nivel deEspaña, por suposto – nomedio dunha guerra que sealbiscaba de longa duración?Unha das respostas podeencamiñarse ao feito de nondeixar, pola banda sublevada,amplas capas de poboaciónfieis á República nos territoriosocupados e, por conseguinte,nas costas do exército subleva-do que avanzaba ata Madrid.Pero o que sen dúbida é defini-torio no terreo da represiónapunta aos desexos de exter-minio, de aniquilación, dasorganizacións políticas e sindi-cais de esquerdas ou republi-canas, como así quedou reflec-tido nas circulares e comuni-cacións internas dos subleva-

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 125

Page 126: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

PÁXINAS DA MEMORIA

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

126

dos (Mola, Queipo...).

Segundo estimacións deJulio Prada Rodríguez, autor demáis de unha cincuentena detraballos sobre a II República,Guerra Civil e franquismo naprovincia de Ourense e, polotanto, un bo coñecedor destesanos na provincia ourensá, onúmero de fusilados no partidoxudicial de Viana (concellos deO Bolo, A Gudiña, A Mezquita,Viana do Bolo e Vilariño deConso) ascendeu a 42 persoasno período que vai do 20 dexullo de 1936 ata o 31 dedecembro de 1939. A esas 42vítimas habería que engadiroutros 26 asasinados na repre-sión paralegal, ou sexa, o mod-elo represivo aplicado nosprimeiros meses da contenda,non institucionalizado ninamparado por ningunha normaxurídica dos sublevados. Sobredetidos, encausados e conde-nados a diversas penas decárcere podemos falar devarias ducias para o mesmopartido xudicial.

Existe un documento, inédi-to ata o momento, que vaiestreitamente ligado a repre-sión fascista no concello deViana e onde podemos atopar orelatorio, a nómina de cidadánsa eliminar ou cando menos aperseguir polo seu pasado e asúa significación republicana. Éun documento aterrador queposúe xa un ben significativotítulo: “Relación de indeseables.Viana del Bollo”. Os indesex-ables, claro está, son todos

aqueles veciños e veciñas quepermaneceron leais ao réxime– esto é importante – legal,democrático e constitucional-mente establecido: a IIRepública.

Tres páxinas “in cuarto”,mecanografados e sen sinatu-ra, na primeira folla e no ángulosuperior esquerdo pode lerse:“Gobierno Civil de la Provinciade Orense” , e xunto a isto oescudo aínda republicano. Unselo no inicio do documento een maiúsculas manifesta un:¡VIVA ESPAÑA! e a contin-uación o xa expresado título.Aínda que sen data, podemosalbiscar que foi escrito naprimeira quincena do mes deagosto de 1936, non moito máisaló. O anonimato do redactor ea meirande información sub-ministrada dos veciños eveciñas de Viana do Bolo nonnos impiden pensar que o autoré alguén con certa ascendenciapolítica no concello, tal vezfalanxista ou monárquico.

Máis dunha vintena denomes e apelidos cunha brevesemblanza e co recordatorio dasúa ideoloxía marcan e danforma a esta “Relación”, nunhaoprobiosa listaxe na que nonfaltan os consellos e as futurasactuacións contra os citadosindesexables. A linguaxe e oestilo, moi propios da época,falan de “comunistas de cuida-do”, “rojos furibundos”, “socialis-tas a rabiar”, e outras lindezasao estilo. Deste xeito podemosler que “Manolo Arias, médico,

hijo del “Bailarín”, presidente deun comité socialista (...) tienebuenos valedores”.Efectivamente, o médico JuanManuel Arias Jares foi un doscreadores do PSOE local epresidente do mesmo dende asúa creación en 1933 ata unano despois. Xulgado en 1938polo Tribunal de Responsabili-dades Políticas foi deportado econfinado durante sete meseslonxe de Viana.

A Severino Jares Arias,Presidente da Casa do Pobo etenente de alcalde de Viana, odocumento o acusa de ser “cul-pable de muchas cosas y elconsejero de todos. En su casatenia el “bufete” a dónde acud-ían todos a pedir consejos.Anda escapado por estosalrededores, aunque tambiénse dice que embarcó”.Xustamente, así foi: Severinoconseguiu achegarse aPortugal, de onde embarcaríacara a Francia. O informantecontinúa falando de Severino eda súa familia: “Sus hermanosson asimismo peligrosos, prin-cipalmente Manuela que norepara en cantar las excelen-cias de Rusia y dice que a losmilitares les va a quedar sólocenizas y no dinero ni oro, queeso ha de ser para los rojos”.

Moita peor sorte que o ante-rior a tivo Segundo FaíldeTouriñán, que o documentoidentifica como Jouriñán e doque informa que está casadocon Pilar Rueda López, mestraen Quintela de Edroso e social-

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 126

Page 127: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

ista. Segundo Faílde, taménmestre na Rúa, “anda escapa-do y frecuenta el pueblo deQuintela, donde reside sumujer, y Viana donde fuedetenido ya dos veces y debesu libertad en ambas ocasionesa José Vila Barros, oficial de pri-siones en el Barco deValdeorras, que se hace pasarpor falangista cuando en reali-dad es todo lo contrario (...)”.Segundo Faílde foi asasinado o8 de maio de 1937, aparecendoo seu cadáver en Viana doBolo. Tiña 28 anos.

José Jares Jares, con-celleiro frontepopulista e mili-tante de Izquierda Republicana,era segundo o escrito “dueñodel Café República, comunista.Tenía un reservado para elComité de IzquierdaRepublicana donde se celebra-ban muchas reuniones comu-nistas y en su café variosmítines”. Ante semellantes“delictos” foi confinado duranteun ano na bisbarra estremeñadas Hurdes.

Así poderiamos seguirnome a nome, persoa a persoa.“Federico Sánchez Guerra,cartero destituído, pájaro decuentas, gran propagandista delos rojos (...)”. “Odilo SánchezYáñez (Popó), zapatero, sutaller era un foco del comunis-mo (...)”. “Cándido Fernández,comunista, tiene un sobrinoguardia y... no le pasa nada(...)”. “Manuela Sánchez (Sela),sastra de “La Americana”. Eldueño se llama Manuel, es de

Sotogrande, ignoro el apellido;en su sastrería también teníanmuchas reuniones comunistasde todos calibres (...)”.“Asunción Diéguez Carballo,maestra en propiedad deQuintela do Pando (Viana) esde lo más malo que hay entrelos rojos (...)”. Como pode apre-ciarse, información de primeiraman para “limpar” ao concellode “indeseábeis”.

O documento non fala deAnunciación Casado Atanes,

asasinada e cuxo corpo esma-gado pola tortura apareceu o 26de agosto de 1936 no lugar daRevendeita, moi preto daGudiña. Tampouco de MartínRodríguez Fernández, deHumoso, executado o 20 desetembro do mesmo ano. Ninde Manuel Blanco Pousa eAureliano Domínguez Arias,vianeses asasinados no Alto deCovelo o 23 de outubro de1936. O documento non men-ciona a Jovino Yáñez, unveciño da Pinza fuxido polos

PÁXINAS DA MEMORIA

A torre de Viana do Bolo

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

127

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 127

Page 128: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

PÁXINAS DA MEMORIA

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

128

montes da bisbarra que,perseguido sen descanso poloExército sublevado, encontroua morte violenta a finais de out-ubro de 1939. Para entón, aguerra rematara pero iso nonsignifica que chegara a paz.Esta tardaría moitos anos.

Nomes todos eles queendexamais deberían seresquecidos. Por unha razón dexustiza, a nosa memoria históri-ca máis recente non pode serrelegada ao desterro do nosomaxín. Especialmente, setemos en conta algo fundamen-tal: todos, absolutamente todos,foron inocentes e, por se estofora pouco, todos eles tiveron avalentía e a coraxe de per-manecer fieis ao réxime legal econstitucional que representoua II República. Non hai, nonpode haber, axuste de contas.Pero si verdade históricasabendo onde estaba cadaquen. Moitos deses indesexa-bles darán co seus osos natorre vianesa entón reconverti-da en cárcere municipal.

Cando o visitante se achega aViana do Bolo o primeiro quechama a súa atención é aformidábel torre que domina apaisaxe e as casas desta fermosavila ourensá. O mesmo ocorrecando se olla unha fotografíaaérea: a chamada Torre daHomenaxe érguese, de xeitomaxestoso, sobre os tellados quea rodean. A torre, hoxe MuseoEtnográfico das Terras de Viana,é unha construción que data daIdade Media e que formaba parte

dun espléndido castelo, hoxedesaparecido. En 1180, o monar-ca Fernando II encontrouno der-ruído e ordenou a súa reconstru-ción. O castelo, que gozou deforos e goberno propios, pasoupor diversos avatares históricos,chegando a ser un escenariomáis das decimonónicas guerrascarlistas. Situada na parte alta davila, con monótonos muros e ven-tás enrelladas, atópase nun esta-do óptimo de conservación.

Na actualidade, a Torre daHomenaxe acolle nos seus tresandares a representación dacultura popular tradicional, cunsfondos organizados en difer-entes seccións: ArquitecturaPopular, Fogar e Vida Cotidiá;Técnicas Agrícolas eGandeiras; e, para rematar,Artesanía e OficiosTradicionais. Xunto a todo isto,unha pequena pinacoteca naplanta baixa outorga ao conx-unto un agradábel lugar delecer que ninguén debe deixarde visitar.

O que o visitante noncoñece, ao igual que moitosvianeses – sobre todo dasnovas xeracións – é que a torretamén foi un cárcere. Ocorreudende o verán de 1936 e foidenominada polos seusresponsábeis dun xeitoeufemístico como depósitomunicipal. O certo foi que atorre converteuse dende aque-las datas en prisión provisional,cun denominador común eestraño para calquera prisión:todos os que alí entraban en

condición de detidos, todos senexcepción, eran inocentes: niun só dos alí retidos cometeradelicto de ningunha especie.

Máis ben todo o contrario:foron precisamente os encarga-dos da detención e custodiados presos da torre os queestaban cometendo fraude delei, saltándose a legalidade ecometendo, impunemente, undelicto tras doutro. Porque, con-vén non esquecelo, foron osgardiáns e os seus colabo-radores os que, faltando a súapromesa de fidelidade co gob-erno constitucional e legal deEspaña, non souberon ninquixeron facer honra ao seuxuramento, e se alzaron contraas autoridades que, case inde-fensas, pouco puideron facer.Comezaba unha guerra cruen-ta de españois contra españois,que se alongaría durante tresanos e que traería durante casecatro décadas medo, miseria,persecución e morte. Dende o1º de abril de 1939, data do últi-mo parte de guerra, a liberdadepermaneceu secuestrada e,con ela, as vidas de milleiros dedemócratas se tinguiron decárcere, exilio ou morte.

De todos é coñecido que enViana non houbo guerra, aoigual que no resto de Galiza.Pero iso non debe facernos crerque houbo paz. Porque o queaconteceu, dende finais dexullo de 1936, foi o inicio dunhabrutal represión que, de xeitosistemático, estrutural e organi-zado, levou a moitos vianeses e

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 128

Page 129: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

PÁXINAS DA MEMORIA

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

129

cidadáns dos concellos limítro-fes como A Gudiña, O Bolo, AVeiga, etcétera, a ter que fuxirpara salvar a vida. Aqueles quepensaron nada fixen polo quenada me farán, pagaron, namaioría dos casos, coas súasvidas a súa pertenza ou sim-patía republicana. Outros, máisprevisores, optaron pola fuxidaaos montes. A falta de perdónpor parte dos vencedores, apersecución implacábel quesufriron os vencidos e o nonatopar saída a unha situacióncada vez máis desesperada,fixeron que eses primeiros fuxi-dos acaden unha organizaciónque, cando menos, permita asupervivencia nos montes:foron as guerrillas. Porén, éimportante subliñar que aprimeira organización, en sensoestrito, armada contra o fran-quismo en todo o Estadoespañol xurdiu nos montesleoneses nos lindes coa provin-cia ourensá. Varios galegosnados na bisbarra deValdeorras participarán na súafundación en 1942.

Moitos dos fuxidos de Vianae outros moitos que, nonprimeiros tempos, decidiranpermanecer agochados nassúas casas ou preto delas,remataron sendo detidos etrasladados a Torre daHomenaxe, lugar de paso ata otraslado a Prisión Provincial deOurense, cidade onde seríanxulgados baixo a asombrosaacusación de rebelión: os queverdadeiramente se rebelarandetiñan e xulgaban aos que,

xustamente, permaneceran ábeira do réxime constitucional elegal da II República.

Acontece, entón, un episodiodigno de relatar. A noitiña do día31 de marzo de 1937 unha fuxidaen masa da Torre da Homenaxecolocou en máxima alerta ásnovas autoridades.Efectivamente, ao seguinte día, 1de abril, o encargado do depósito,Máximo Rodríguez Arias,informaba ao Instructor Militar dafuga de tres detidos valiéndosepara llevar a cabo la fuga, segúnhe podido apreciar delreconocimiento practicado, deatar unas con otras diez sábanasde las que tenían en sus camas,las cuáles sujetaron con una cuer-da de esparto a uno de los castil-letes que hay en la azotea de latorre del castillo, descolgándosepor ella al suelo, aprovechando laoscuridad de la noche, desde unaaltura de 18 metros aproximada-mente, habiendo violentado previ-amente la cerradura del rastrilloque da acceso a dicha azotea…

Quince días máis tarde, o15 de abril de 1937, o tenenteda Garda Civil José SánchezBenito informaba dende Vianaao Gobernador Civil deOurense: ... A.M., J.S.R. yA.Y.F., que por orden de esteJuzgado se hallaban tambiéndetenidos en el DepósitoMunicipal de este Partido (…)se fugaron del mencionadodepósito la noche del treinta yuno al primero del mes actual,en unión de otros sietedetenidos por diferentes delitos

y que se hallaban a disposiciónde distintas autoridades (…) sinque las gestiones practicadaspor la fuerza pública para pro-ceder a su busca y capturahayan dado resultado favorablehasta la fecha…

Como pode verse, nonforon os tres que nun principiorelataba o encargado docárcere, senón dez homes osque fuxiron na primeira oportu-nidade que tiveron. Os tresprimeiros, citados polas iniciais,estaban acusados de auxilio árebelión. Pouco a pouco, iráncaendo. Así, A.Y.F. foi detido eingresou na Prisión Provincialde Ourense a finais de xullo domesmo ano 1937. Xulgado enConsello de Guerra enOurense o 30 de agosto domesmo ano, a sentenza foiabsolutoria. Os seus com-pañeiros de fuxida, A.M. eJ.S.R. morrerán en enfronta-mentos coa Garda Civil.

O pasado ano 2006, declara-do de xeito oficial Ano da MemoriaHistórica, non debería deterse aíe ben sería facernos recapacitarpara que episodios como o ante-rior xamais volvan a repetirse.Para iso, nada mellor que lem-brar, por exemplo, que houbodías escuros en que a Torre daHomenaxe foi un cárcere repletade indesexables que, en reali-dade, non foron outra cousa máisque inocentes.

Francisco X. Redondo Abal

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 129

Page 130: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

130

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 130

Page 131: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

Este acto contoucoa intervenciónde Jesús

Mosquera, presidente daFundación Luís Tilve;Bernardino Rama Seoane,Concelleiro de Infraestruturase Secretario Xeral daAgrupación Socialista; JuanPais Andrade, Secretario deAcción Institucional de UGT-Galicia i Emilio GarridoMoreira, historiador especial-izado no estudo do move-mento obreiro en Galicia.

En tódalas intervenciónsdestacouse a labor do social-ismo e do sindicato UGTdurante a II República, asícomo o grado de compromisodos seus afiliados en Galicia,aos que se pretendeu renderun sentido homenaxe, xa quemoitos deles perderon a súavida na defensa dos ideaisdemocráticos que a

República representaba.

Durante a charla púxosede manifesto o momento deesperanza que representou aII República, a cal trouxograndes cambios sociais ereformas que marcarían oposterior devenir democráticotrala Ditadura, tales como areforma agraria, a reformalaboral, a inclusión da muller

ACTIVIDADES DA FUNDACIÓN

Acto: “Socialismo eRepública”

Con motivo da conmemoración do 76 Aniversario da IIRepública, que tivo lugar o sábado 14 de abril, aFundación Luís Tilve, xunto coa Agrupación Local doPSdeG-PSOE e a Unión Comarcal de UGT en Santiago,celebraron, o día 11 de abril de 2007, un acto sobre“Socialismo e República” no Auditorio da GaleríaSargadelos de Santiago.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

131

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 131

Page 132: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

ACTIVIDADES DA FUNDACIÓN

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

132

na sociedade, n apolítica en omundo laboral, etc. Galiciadisfrutou durante eses brevescinco anos dun soplo de airefresco, que calou maioritaria-mente na poboación.Converténdose nun fío deesperanza para o espertar dopobo galego, o cal por des-graza non tivo tempo de afi-anzarse.

Posteriormente, tralosrelatorios introdutorios dosrepresentantes institucionais,o historiador Emilio Garridofixo un repaso pola historia dosocialismo e de UGT dende asúa creación ata o levanta-mento fascista e posteriorrepresión, centrándose espe-cialmente na área deSantiago.

Para finalizar o acto,abriuse un tempo de coloquiono que participaron moitosdos asistentes, chegando aproducirse un debate acendi-do e de gran interese polavariedade de opinións, o quelevou á Fundación a prometermáis actos deste tipo, nosque se abra o debate sobre anecesidade, posibilidade ourealidade dunha futurarepública.

O acto tamén serviu, poroutro lado, para divulgar efacer entrega dun exemplar, atódalas persoas que asistiron

ao mesmo, do libro “OSindicalismo socialista enCompostela, 1890-1936”,escrito polo conferencianteEmilio Garrido. Este libro, edi-tado pola Fundación LuísTilve, pretende divulgar a his-toria do sindicalismo social-ista en Compostela e a súacomarca, dende finais doséculo XIX ata o tráxico suce-so de xullo de 1936. Sendoun pequeno homenaxe atodas aquelas persoas queloitaron por un ideal, nunhacidade gobernada polo cleroe polos patróns, pero que tiñatamén unha grande riquezasindical.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 132

Page 133: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

No acto intervirón,ademais doPresidente da

Fundación, Jesús MosqueraSueiro, o Secretario Xeral deUGT-Galicia, José AntonioGómez, o Secretario Xeral deUGT-Ourense, José LuísFernández Celis, así como asdúas persoasque prepararona edición, enriquecendo otexto orixinal, autobiográfico,con numerosas notas: PilarOrtega González, neta deAlfonso Ortega, e XavierRedondo Abal, historiador.

Alfonso Ortega Prada,protagonista destas memo-rias, naceu en 1902 en SanXusto de Sanabria (Zamora),vivindo dende moi mozo enXares (A Veiga), onde o seupai exerceu como practicante.Foi secretario do Concello deA Veiga e da SociedadeAgraria de Xares, entidadeadscrita a UGT. En repre-

sentación do PSOE formouparte do Frente Popular, con-stituído en A Veiga en febreirode 1936, e do Comité deDefensa da República, consti-tuído en xullo do mesmo ano.Tralo golpe de Estado fascistaestivo fuxido, como se contanesta autobiografía, morren-do en 1944.

Ademais de relatar assúas vivencias, Ortega acér-canos á vida dunha comarca

ACTIVIDADES DA FUNDACIÓN

Presentación do Libro:“Alfonso Ortega Prada.Memorias”

A Fundación Luís Tilve presentou, o sábado día 21, ás 12horas, na sede do Ateneo de Ourense (R/ CurrosEnríquez, 1) a súa última publicación: “Alfonso OrtegaPrada. Memorias”.

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

133

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 133

Page 134: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

134

da Galicia rural e interior, nosanos previos ó estalido daguerra civil, e o que sucedeuinmediatamente despois enaqueles pobos e aldeas. Aobra é un relato curto perointenso, que acaba mostran-do ás persoas, ós lugares, ósambientes e incluso á terra eó clima, conformando unhaestampa de aquelasociedade, que inevitable-mente conmove a quen a lea.

En xeral sufrimos a ausen-cia do relato oral, da informa-ción en primeira persoa, edas impresións, sensacións eopinións dos que viviron osfeitos. Por iso, o manuscritode Ortega ten un valor que vamais alá de un legado apreci-ado e querido no ámbitofamiliar, para cobrar interesecomo relato histórico, docu-mento ilustrativo de como foia represión fascista, e taménde como se viven e sofrenpolo pobo os feitos que narraa historia.

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 134

Page 135: fundacionluistilve.com...Edita: Fundación Luís Tilve Consello de Dirección e Redacción: Xesús Mosquera Sueiro, Roxelio Pérez Poza, Juan Pais Andrade, Domingo Barros Montáns,

XU

ÑO

20

07

XU

ÑO

20

07

135

2007_Xuæo_Vivenda:Maquetaci n 1 20/6/2007 10:00 PÆgina 135