Cricket Software

32

ZOOAK:ANIMALI BILTEGI?

M.J. Barandiaran & Inaki Irazabalbeitia

UNDUKO hirihandi gehienetan,eta txiki askotanere bai, parke zoo-logikoak daude.

Hiri batzuetakoak gainera, osofamatuak dira duten egituragatikedota biltzen dituzten animaliaexotikoen sorta oparoarengatik.Turista-saldo handiak pilatzendira zoo horien ateetan, lehoia-ren ahotzarra edo tximinoenakrobazia eroak ikusi asmoz.Umeek bereziki ondo pasatzendute horrelakoetan.

Gu ez gara jadanik ume, bai-na hiri berri batera joaten gare-nean zooa bisitatzeko aukerarikez dugu galtzen. Makinatxo batikusi ditugu eta guztiek zerbaitberezia badute ere bi dira bere-ziki inpresionatu gaituztenak:Chicagokoa eta Stutgardekoa.Lehenengoa, izugarria da tamai-naz, iparrameriketako gauzaaskoren kutsu nabarmen beraduelarik, eta animaliak etxeanbezala daude. Stutgardekoa txi-kiagoa da baina liluragarria, aldiberean zooko eraikin eta egituradesberdinek paisaiarekin lortu

duten integrazio-maila han-diagatik: parke arrunt bateanzaudela dirudi.

Zooek dena dela, eztabaidaugari sortu dute. Batzuentzat,animali gartzelak besterik ez di-ra. Animaliak kaiolatan sartzendira, espazio txikian eta jatorriz-ko baldintzekin zerikusirik ez

duten baldintzapean, esaten duteaskok. Animaliak ingurugiroarrotz eta estresortzaile horretanerotu eta hil egiten dira. Etenga-be kanpaia jotzen ari den tximi-noaren adibidea edota metro ka-rratu gutxitan atsedenik hartzekejira-biraka dabilen hartzarenabehin baino gehiagotan aipatu

Abozeta (recuvirostra avosseta) gure ingurune hezeen bisitaria da bere urterokoudazkeneko eta udaberriko migrazioetan. Umaldia Asia eta Europa zentraleanpasatzen dute eta negua Afrikako rift valley-tan. Lokatzetan bizi diren animaliatxikiak jaten dituzte eta beren moko luzeak 9 cm-koa oso lagungarri zaie lanhorretan. Stutgarteko zooa.

I.X.I.

33

dira. Garai batean ez zitzaienhori esaten zutenei arrazoirikfalta, zooak animali biltegi baitziren maiz.

Hala eta guztiz ere, egun,beste filosofia bat dago zoookoarduradunen artean: gordelekua-ren ingurugiroa animalien jato-rrizko baldintzetara ahalik etagehien hurbiltzea, alegia. Bidehorretik ahalegin handiak egitenari dira eta zooak bisitatzean na-barmenak dira bertan azken ur-teotan eginiko berrikuntz lanak.

Gainera, zooek badute bestefuntzio garrantzitsu bat ere: na-turan galbidean dauden espe-zieen gordeleku eta ugalketa-le-ku izatea. Hegoameriketakozenbait tximino-espezieren alegehiago dago mundu osoko

zooetan barreiaturik jatorrizkooihan tropikaletan baino. Zoodesberdinen arteko elkarlanariesker espezie horiek zooetanugaldu egiten dira eta gero jato-rrizko eskualdetara itzultzen di-tuzte. Horrelaxe egin da Orixa-rekin esaterako.

Zooen problematikaren ingu-ruan bada azpimarratu beharre-ko beste puntu bat. Eskuarki,zooak animalia exotikoen (pa-raje urrunetatik ekarritakoen)erakustoki bezala kontsidera-tzen dira. Ikuspegi hau kamutsgelditzen da gure aburuz etazooetako arduradunek zooakdauden tokiko faunari jaramonhandiagoa egin beharko liokete-la uste dugu. Zooek hezkuntzlan izugarria egin dezakete na-

turaren babes-joeren alde herri-tarrei bertako natura nolakoaden erakutsiz. Naturaren aldekoborroka ez dela baleen edooihan tropikalen aldeko borrokasoilik eta etxe aldameneko pu-tzuan bizi den igelaren aldekoaere badela erakutsiz, alegia. Ta-malez, jendeak hobeto ezagu-tzen ditu maiz Afrikako lehoia-ren xehetasunak gure mendieta-ko katajinetarenak baino.Horrexegatik, bertako fauna etaanimaliak nolakoak diren, zeinitxura duten, nola bizi direnetab. erakutsiz lan garrantzitsuaegin dezakete zooek.

Bukatzeko, galdera bat egingura dugu: Euskal Herrian parkezoologiko bat noizko?

Orkari (orcinus orca) balea,hiltzaile esaten zaio hizkuntza

askotan. Hala ere, fama txarrekoitsas ugaztun hau delfinarioaskotako izar distiratsua da.

Delfinidorik (hots, izurdearenfamiliako espezierik) handiena da

eta 9,5 m-ko luzera izan dezake.Munduko itsaso guztiak korritzen

ditu jateko behar dituen arraineta zefalopodoen ehizan.

Berrogeitamarren bat alekotaldetan bizi da eta oso animalia

soziala da. Izurde guztiak bezala animalia

azkarra da eta erraz ikasten dituirakatsitako trikimailu eta lanak.

Papagaio edo loritoak;psittacidae familiako hegaztiikusgarriak dira. Afrika, Asia,Ozeania eta Ameriketakooihanetan bizi dira batez ere etabatzuek giza hizkuntzaimitatzeko gaitasun handia dute.Arrazoi horrexegatik eta dutenlumaia izugarri ederragatikehiztariek harrapatu egitendituzte eta beren merkatua osoemankorra da. Ondorioz zenbaitpapagaio-espezie arrisku larriandago. Chicagoko zooa.

X. Goñi

I.X.I.

Cricket Software

34

Zapelatz listorjalea (pernisapivorus) gure basoetan umatzenduen hegazti harrapakaria da.Eurasia osoan barreiatutakoespeziea da eta Mediterranio etaEskandinavia artean umatzenbadu ere, neguak Afrikatropikalean igarotzen ditu. Gureartean ez da oso ugaria eta ale-kopururik handiena iraileanikusten da hegoalderako bideandaudenean. Gure herriko basoirekitan umatzen du, gure arteanoso ugaria ez bada ere.Zapelatz honen ezaugarririknabarmenena dieta da: liztor etaerleak jaten bait ditu nagusiki.Hala ere, beste intsektuei etaugaztun txikiei ez die ukorikegiten. Eskuarki ez du jatenahegan harrapatzen, lur gaineanibiliz ordea. Lurrean eginikoliztor-habiak bilatzen ditu etaaurkitutakoan atzaparrekin ondeatu eta agerian gelditutako larbak jaten ditu. Liztor eta erleen eztenkadei aurre egiteko,moko eta begien inguruko zona luma txikiz osatutako lumaia trinkoz babesturik dauka.Bestetik, itxuraz zapelatz arruntaren oso antzekoa da eta batzuetan biak nahastea ez da harritzekoa. Dena dela, liztorjaleakitxura estilizatuagoa du. Igeldoko arrano-etxea.

Flamenko izenpeanphoenicopteridae familiako lau

hegazti-espezie biltzen dira. 90-150 cm-ko altuera dute eta

kolorea zuria eta arrosabitartekoa. Flamenkoak hegazti

gregarioak dira eta ehundaka alezosatutako taldetan biltzen dira.

Sakonera gutxiko uretan ibiltzendira eta moko bereziaren bidez

uretan dauden materia organikoeta animalia txikiak jaten dituzte.

Pariseko zooa.

I.X.I.

I.X.I.

Jirafa (Giraffa camelopardalis) ugaztunikaltuena da eta 5,5 m-ko altuera izandezake. Itxura nahikoa barregarria dubere lepo luzea dela kausa. Lepoaitxuragabe luzea izanik ere, besteugaztunen kasuan legez zazpi ornobakarrik ditu; tamaina handikoak horibai. Jirafa Afrikako sabanan bizi dataldetan. Arkazi-hostoez elikatzen dabatez ere. Bere etsai bakarra, gizakiaz gain, lehoiada eta ihes egiten du defentsa moduan,nahikoa azkarra delako. 48 km/h-koabiaduraz egin dezake korrika. 15en bat hilabeteko umaldiaren ondoren ume bakarrez erditzen da. Pariseko zooan eginiko argazki honetan, hondokoparetean Afrikako sabana pintatu egin dutela ikusten da.

I.X.I.

35

Hartz zuria (ursusmaritimus) zooekzenbait animaliengansortutako estresarenadibide ezin hobetzatjartzen da. Egia esan,Arktikoko izotzezkolautada mugagabeakatsedenik hartzekekorritzen dituenanimalia honentzatkaiola baten mugaestuek itogarriak izanbehar dute. Berazzooetan, amaierarikgabeko ibilaldianikustea ez daharrigarria.Hartz zuria ugaztunizugarria da: 720 kgpisatu eta 2,5 m neurditzake. Arktikokobankisan harrapatzendituen fokez elikatzen

da batez ere. Gantz-geruza lodi batez babesturik dagoenez, ur hotzei ez die beldurrik eta igerilari iaioa da.Bestetik, hartz zuriak gizakiaren presioa jasan behar du, trofeo bila dabiltzan ehiztariena batez ere. Eskimalek ere ehizatzendute; hauek aldiz, bizirik irauteko behar dituzten lehengaien (zurda, larru, haragi eta koipea) lortzeko. Madrilgo zooa.

Errinozeroaren patua gaua bezain beltza da. Ekialdeko herri-medikuntzaren arabera errinozero-adarraren hautsakezaugarri miresgarriak ditu eta eritasun asko sendatzeko balio omen du. Horrexegatik, animalia izugarri honen ehiza furtiboakdesagertutako espezieen linbora bidal dezake mendea bukatu aurretik. Babes-neurriak, zorrotzenak ere, huts egiten ari dira etaazken urteotan beldurgarri jaisten ari da errinozero-kopurua. Zooak izan daitezke beren azken babesleku. Madrilgo zooa.

I.X.I.

I.X.I.

Cricket Software

36

Nagiak mundukoanimaliarikalferrenak direlaesan daiteke.Orduak pasatzendituzte adarretatikzintzilik ia mugituere egin gabe etahigitzen hastendirenean kamerageldian dabiltzaladirudi. Animaliahauek armadilo etainurrijaleekinbatera edenataordena osatzen dute. Nagiek 60-70 cm neurtzen dute eta aurre aldeko hankak gibelaldekoak bainoluzeagoak dituzte. Ugaztun gehienek zazpi orno dituzte lepoan, nagiek ordeabederatzi. Gainera, burua 270° bira dezakete. Gauez aritzen dira batez ere.Zuhaitzetatik ez dira normalean jaisten, lurrean oso baldarki dabiltzalako etajaguarraren moduko harrapatzaileentzat harrapakin erraza direlako. Hostozelikatzen dira. Chicagoko zooa.

Pinguinoak, antarktidako pailazo dotoreak, zoo guztietan aurki daitezke eta oso ikusgarri gertatzen da beren joan-etorriei jarraitzea. Urputzu baten inguruan sardina nahikoa izanik pozik bizi direla dirudi. Madisongo zooa.

I.X.I.

I.X.I.

37

Zooak ez dira animalia exotiko eta bitxiak soilik edukitzeko; Indiako Bufaloaren (Bubalusbubalis) moduko aziendak ere erakusgai egon daitezke. Animalia sendo hau Indian hezia izanzuten duela milaka urte eta egun munduko lurralde askotan lan-animalia moduan erabiltzenda. Adar izugarriak ditu eta puntatik puntara 1,8 m neur dezakete.

Tapirra Malaysia eta Hegoameriketako basoetan bizi den ugaztunada. Gorputz sendoa eta hanka motzak ditu. 2,5 m-ko luzera izan

dezakete. Tapirrak baso itxi eta zingiratan bizi dira, uretatik urruninoiz ez. Ameriketan jaguarra eta Malaysian tigrea dira bere etsai

bakarrak gizakiaz at. Argazkia Chicagoko zooan egina dago, hala ereAmazonasetako oihan trinkoetan egina dagoela dirudi.

I.X.I.

I.X.I.

Cricket Software

38

Hipopotamoaren(hippopotamus amphibius)ahotzarrak edozer gauzairensteko gai dela dirudi.

Dena den, ur-landareakbesterik ez ditu jaten.

Hipopotamoa taldehanditan bizi da Afrikako

ibai eta zingiretan. Igerilaritrebea da baina lehorrean

korrikalari azkarra dadistantzia motzean. Pisuizugarria har dezake, 5

tona inguru alerikhandienek. Afrikarrek

hipopotamoaren okela osogustokoa dute eta ehizaren

presioa jasan behar duanimalia honek. Hala ere,

ez da arriskuan dagoenespeziea.

Arrain pulmonatuak Afrikakolaku eta ur-putzutan bizi dira.Beren ezaugarririk nagusienalehorrean zein uretan arnasahartu ahal izatea da.Lehorraren konkistan katenmaila garrantzitsu baten lekukoebolutibo dira. Stutgartekozooa.

I.X.I.

Igaraba (lutra lutra) animaliadotorea da, igeritan ikustea besterik

ez dago. Mustelido hau gureuretako erregea zen antzina baina,egun zoritxarrez gero eta urriagoa

da. Ur-kalitatearen degradazioa etagiza presioa (bere larrua oso

estimatua bait da) igaraba gureartetik desagerterazten ari dira.Kokaguneak oso urriak dira etaezezagunak gainera. Badagoelaesaten da baina, non ez: estatu-

sekretua dirudi. Urritasun horrenlekuko, Nafarroako gobernuak

Britainia Haundikoarekin eginikotratua: Nafarroako sai arreak

Galeseko igaraben truke.Igaraba arrek 11 kg pisa dezakete.

Larrua marroia eta oso ilaje finadituzte. Igaraba gau-animalia da etabakartia gainera. Ur-hegitan bizi daeta arrainak bere elikagai nagusiakbadira ere, anfibioak, ur-hegaztiak

eta ornogabeak ere jaten dituzte.Londreseko zooa.

Igaraba eta honen modukoanimaliak toki berezia mereziko

lukete Euskal Herrian egitekedagoen zooan.

X. Goñi

I.X.I.

39

Orix generoa hiru espeziek osatzen dute: arabiako orixa (oryx leucoryx), orix zimitar adarduna (oryx dammah) eta gemsbok orixa(oyx gazella). Orixa eskualde erdibasamortutarretan bizi dira Afrika eta Ekialde Hurbilean. Giza presio izugarria jasan dute etaIparrafrikako orix zuria eta Arabiako orixa galzorian egon da. Zooetan hazitako orixei esker lortu da bi espezie hauek berriroberen jatorrizko eremuetara itzultzea. Irudian Pariseko zooko orix zuria.

Tigrea! Tigrea! Ezin aipamen hau bukatuanimalia ederrenetako bat eta aldi bereangaltzeko arriskurik handienean dagoen bat aipatugabe: tigre (leo tigris) jauna alegia. Xanti Goñikeginiko argazki honetan dotoreki ari da jauzikaBengalako bere jatorritik urrun.Katu handi honek 2,2 m-ko luzera eta 390 kg-kopisua izan ditzake. Oihan trinko eta zingiratanbizi da. Ugaztunez elikatzen da batez ere etabatzuetan tigre zahar edota elbarrituakgizakiaren ehizan ibiltzen dira, basa-animaliakbaino harrapakin errazagoak bait gara.

X. Goñi

I.X.I.