(vitoria medieval. vitoria-gasteiz, 1993) · el palacio de montehermoso es de estilo renacentista,...

52

Upload: others

Post on 24-Mar-2020

2 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

noviembre 2012

elaborado por:Departamento Municipal de Educación

diseño:Javi Roa

fotografías:Luis María García Maestu (Departamento Municipal de Educación)

dibujos de la pág. 16José Javier Quintana García y Carlos Martín Merino (Vitoria Medieval. Ayuntamiento deVitoria-Gasteiz, 1993)Adolfo Zalduendo Lavín (Población: Evolución y movimientos migratorios. Ayuntamiento deVitoria-Gasteiz, 1994)

edita:Ayuntamiento de Vitoria-Gasteiz - Departamento Municipal de Educación

imprime:Imprenta SACAL

traducción al euskera:AIXE, S.L.

depósito legal:VI 891-2012

ín

di

ce

Página:

1. Presentación .......................................................................................... 5

2. Recorrido .............................................................................................. 6

3. Calle Fray Zacarías Martínez ................................................................. 7

4. Cantón de la Soledad ............................................................................ 9

5. Calle Herrería ........................................................................................ 10

6. Plaza de la Burullería ............................................................................ 12

7. Calle Cuchillería ................................................................................... 14

8. Actividades ........................................................................................... 18

9. Glosario ................................................................................................ 24

10. Bibliografía ............................................................................................ 25

VitoriaMEDIEVAL

La participación en el programa Itinerarios Histórico-Artísticos te va a

dar la oportunidad de conocer mejor tu ciudad: sus orígenes, su

evolución, las características socioeconómicas, urbanísticas y artísticas

de cada periodo histórico comparándolas con las características que

presenta en la actualidad.

Conociéndola mejor, la apreciarás más, te esforzarás por cuidarla y

podrás utilizar adecuadamente los servicios que te ofrece.

VitoriaMEDIEVAL 4

El origen de nuestra ciudad está asociado a un hecho muy habitual a

lo largo de la Edad Media: la fundación de una villa fortificada. En este

caso fue el rey navarro Sancho VI el Sabio quien fundó Victoria, sobre

la antigua aldea de Gasteiz, para defender su territorio de los intereses

de conquista del reino de Castilla. Alfonso VIII y Alfonso X, ambos

reyes de Castilla, también fueron protagonistas de la consolidación de

la villa de Victoria.

La pequeña villa fortificada creció en extensión y en población y

cambió su función defensiva por funciones comerciales y artesanales.

Se derribaron antiguas casas para construir palacios y casas señoriales.

En la actualidad, algunos de estos edificios históricos han desaparecido,

muchos se han rehabilitado y otros necesitan una actuación urgente

para poder conservarse. Sin embargo, como podremos comprobar en

este recorrido, el trazado urbano de la zona medieval ha permanecido

prácticamente inalterado.

1. PRESENTACIÓN

VitoriaMEDIEVAL 5

2. RECORRIDO

VitoriaMEDIEVAL 6

CA

LLE

CO

RR

ERÍA

CANTÓN SAN ROQUE

CANTÓN DE LA SOLEDAD

CANTÓN ANORBÍN

CANTÓN CARNICERÍAS

CANTÓN DEL SEMINARIO CANTÓN DE SANTA MARÍA

CANTÓN SAN FRANCISCO JAVIER

CANTÓN SANTA ANA

CTN. SAN MARCOS

CA

LLE

PIN

TOR

ERÍA

CA

LLE

LAS

ESC

UEL

AS

CA

LLE

SA

NTA

M

AR

ÍA

CA

LLE

ZA

PATE

RÍA

CA

LLE

SA

N

VIC

ENTE

D

E

PAÚ

L

CA

LLE

NU

EVA

D

ENTR

O

FRAY

ZA

CA

RÍA

SM

ART

ÍNEZ

CA

LLE

CUESTA DE SAN VICENTE

CA

LLE

HER

RERÍ

A

CA

LLE

CU

CH

ILLE

RÍA

3. CALLE FRAY ZACARÍAS MARTÍNEZ

VitoriaMEDIEVAL 7

La ubicación estratégica de la aldea de Gasteiz, asentada en laparte más alta de la colina, fue aprovechada por el rey deNavarra, Sancho VI, para fundar la villa de Victoria. La primitivaVictoria estaba formada por tres calles longitudinales, que secorresponden con las actuales calles de Santa María, las Escuelasy Fray Zacarías Martínez. Al norte de la villa se levantaba laiglesia-fortaleza de Santa María y al sur, el castillo de San Vicente.El rey navarro la fortificó rodeándola de una muralla.

Esta zona, conocida como el Campillo, villa Suso o villa navarra,es la parte de la ciudad medieval que más variaciones ha sufridoa lo largo de los siglos. Las primitivas casas se fueron sustituyendopor palacios renacentistas (Montehermoso, Escoriaza Esquívely Villa Suso) y casas señoriales, construidas en los siglos XVII,XVIII y XIX (casa-palacio de los González de Chávarri, casaEchanove…).

C/

FR

AY

ZA

CA

RÍ A

S

C/

SA

NT

A M

AR

Í A

C/

LA

S E

SC

UE

LA

S

Calle Fray Zacarías Martínez

PALACIO DE MONTEHERMOSO

El palacio de Montehermoso fue construido en el siglo XVI por encargode Ortuño Ibáñez de Aguirre, consejero de Carlos V, para convento deDominicas, pero finalmente lo convirtió en residencia para su familia.En él se han alojado personajes históricos, como Felipe V o JoséBonaparte, hermano de Napoleón y rey de España desde 1808 hastala derrota del ejército francés en la batalla de Vitoria el 13 de junio de1813.

El palacio de Montehermoso es de estilo renacentista, con un patiointerior porticado. En el siglo XIX se convirtió en Palacio Episcopal yse remodeló su fachada principal con elementos neogóticos. En 1994lo adquirió el Ayuntamiento y, tras su rehabilitación, se convirtió enel actual Centro Cultural Montehermoso.

VitoriaMEDIEVAL 8

Palacio de Montehermoso

4. CANTÓN DE LA SOLEDAD

En 1202, un incendio destruyó totalmente la villa fundadapor el rey Sancho VI de Navarra en la que la madera erael elemento básico de construcción. A pesar de todo, elprimitivo asentamiento no fue abandonado y Alfonso VIIIde Castilla, además de reconstruir lo destruido por elfuego, amplió el núcleo urbano por el oeste con tresnuevas calles (Correría, Zapatería y Herrería) atravesadaspor cantones que permitían el acceso hasta lo alto de lavilla.

Esta ampliación obligó a realizar una nueva línea demurallas; en este caso, en su parte oeste, junto al ríoZapardiel, que hacía de foso natural.

Posteriormente, adosadas a esa muralla se construyeronla iglesia de San Pedro y otras torres defensivas.

Los cantones eran estrechas callejuelas que comunicabantransversalmente las calles principales. En el siglo XIX, porrazones higiénicas y urbanísticas se realizaron obras dealcantarillado y pavimentación y se derribó una casa de cadalado del cantón para permitir la entrada de la luz solar,quedando los cantones, de esta manera, más anchos que laspropias calles. Tan sólo el cantón de San Roque ha quedadocon su hechura primitiva.

En el año 2007 se pusieron en funcionamiento, en el cantónde la Soledad, las escaleras mecánicas que permiten el accesodesde la calle Herrería hasta la calle Fray Zacarías Martínez.

VitoriaMEDIEVAL 9

Cantón de la Soledad

C/

HE

RR

ER

Í A

C/

ZA

PA

TE

RÍ A

C/

CO

RR

ER

Í A

C/

FR

AY

ZA

CA

RÍ A

S

C/

SA

NT

A M

AR

Í A

C/

LA

S E

SC

UE

LA

S

Los nombres de las calles de la primera ampliación deVictoria hacen referencia a la llegada de artesanos ycomerciantes, que se agrupaban por calles y zonas enfunción de su oficio. Estos trabajadores se organizabanen gremios, que eran asociaciones que velaban por susintereses profesionales.

La influencia de las agrupaciones gremiales se puedeapreciar en las fuertes disputas que mantuvieron contralos nobles rurales que habían acudido a vivir a la villa yque querían mantener una serie de privilegios sobre elresto de los ciudadanos. Los colectivos gremiales seagruparon en el bando de los Ayala y se reunían en laiglesia de San Miguel. La nobleza, organizada en tornoal bando de los Calleja, tenía como sede la iglesia de SanPedro. Las llamadas Luchas de Bandos entre estos dosgrupos se sucedieron durante casi un siglo y finalizaronen 1476 con el Capitulado de los Reyes Católicos. Unosaños más tarde se redactaron las nuevas ordenanzas degobierno de la ciudad, que estuvieron vigentes durantetrescientos años.

La calle Herrería fue una de las calles de mayor movimientoy actividad de la villa, en parte porque en ella estabasituada la Casa de la Aduana. En esta calle vivían granparte de la nobleza y los comerciantes de mayor categoría.

5. CALLE HERRERíA

VitoriaMEDIEVAL 10

Calle Herrería

Casa de los Landázuri

VitoriaMEDIEVAL 11

CASA DE LA ADUANA

La situación geográfica y estratégica de Victoria hizo quetuviera un papel importante en las rutas comerciales entreCastilla y los puertos cantábricos. Los comerciantesvitorianos participaron como intermediarios en el comerciode exportación de lana castellana y en el de importaciónde paños de Flandes y de Inglaterra. También se comer-cializaba en la villa con el hierro de las ferrerías de Vizcayay Guipúzcoa, con la sal de Salinas de Añana, con la miely la cera de la Alcarria y con el aceite andaluz.

Desde la Edad Moderna, y hasta 1841, Vitoria fue aduanao “puerto seco” de primer orden, lo que motivó la nece-sidad de disponer de una Casa de la Aduana. La mayoríade los historiadores considera que la aduana estuvoinstalada en esta casa de la calle Herrería, mandadaconstruir por Juan Bautista Ortiz de Landázuri hacia 1665.Sin embargo, según el investigador Juan Vidal-Abarca,este edificio nunca tuvo esa función.

En esta casa de los Landázuri, de estilo barroco, hanvivido personajes ilustres, como el historiador JoaquínJosé de Landázuri y el ingeniero y político Juan JoséHerrán.

6. PLAZA DE LA BURULLERíA

Esta plaza es conocida como Rincón Medieval por elimportante número de edificios medievales que en ella sepueden observar:

CATEDRAL DE SANTA MARÍA

Comenzó siendo una pequeña iglesia-fortaleza de la villafundada por Sancho VI de Navarra. Durante los siglos XIIIy XIV se construyó la actual iglesia siguiendo las tendenciasdel estilo gótico. En siglos posteriores se han ido añadiendoelementos de otros estilos, tanto en su interior como en lapropia construcción exterior (portada, torre…). Esta iglesiafue adquiriendo gran importancia y finalmente, en 1862,se le dio el carácter de catedral.

TORRE DE LOS ANDA

Esta torre se construyó a finales del siglo XV en un lugar estratégicopara la defensa de la ciudad por su parte Norte.

Las casas-torre combinaban la función defensiva con la residencial.Además, los nobles las construían en lugares de acceso a la ciudad,lo que les permitía cobrar por el paso de mercancías.

Torre de los Anda

VitoriaMEDIEVAL 12

Plaza de la Burullería

EL PORTALÓN

Se construyó a finales del siglo XV o principios del XVI como casade hospedaje.

Sus elementos constructivos se corresponden con los de las casaspopulares medievales, especialmente por los materiales utilizados:zócalo de piedra y entramado de madera y ladrillo en la fachada.Destaca su gran puerta, que permitía la entrada y salida de viajeroscon sus carruajes y caballerías.

A mediados del siglo XX, dado el mal estado de conservación de estacasa, se procedió a restaurarla. En la actualidad es un afamadorestaurante.

CASA ARMERA DE LOS GOBEO-LANDÁZURI

Se edificó a finales del siglo XVI como vivienda de la familiaGobeo-Landázuri. En 1960 se restauró para albergar el Museode Arqueología.

Casa de los Gobeo-Landázuri

VitoriaMEDIEVAL 13

El Portalón

Interior del Palacio de Bendaña

EL PALACIO DE BENDAÑA

Fue construido en el siglo XVI por encargo de JuanLópez de Arrieta como residencia familiar a partirde una casa-torre anterior. Se trata de una edificaciónresidencial de transición entre el último gótico ylas nuevas tendencias del Renacimiento.

Se conoce, también, con el nombre de Palacio delos Arrieta-Maestu, dado que perteneció a dichasfamilias. Sin embargo, en el siglo XIX su propietarioera el Marqués de Bendaña, de donde le viene ladenominación más usual.

Tras su restauración, alberga el Museo de Naipes,formando actualmente parte del BIBAT junto conel Museo de Arqueología.

VitoriaMEDIEVAL 14

7. CALLE CUCHILLERíA

En 1256, otro rey castellano, Alfonso X el Sabio,realizó la segunda ampliación de la villa medievalurbanizando la ladera este de la colina. Se crearontres nuevas calles (Cuchillería, Pintorería y Judería)y otros tantos cantones.

El espacio urbano resultante a mediados del sigloXIII no se volvió a ampliar hasta finales del sigloXVIII.

C/

HE

RR

ER

Í A

C/

ZA

PA

TE

RÍ A

C/

CO

RR

ER

Í A

C/

FR

AY

ZA

CA

RÍ A

S

C/

SA

NT

A M

AR

Í A

C/

LA

S E

SC

UE

LA

S

C/

CU

CH

I LL

ER

Í A

C/

PI N

TO

RE

RÍ A

C/

NU

EV

AD

EN

TR

O(

J UD

ER

Í A)

CASA DEL CORDÓN

Se construyó a finales del siglo XV como residencia deun importante comerciante judío converso: Juan Sánchezde Bilbao.

El comienzo de la Edad Moderna está marcado por laexpulsión de la comunidad judía. Algunos judíos pudie-ron quedarse tras convertirse al cristianismo pero, aunasí, tuvieron que soportar una continua vigilancia sobresus comportamientos religiosos y sociales.

El mercader Sánchez de Bilbao, para demostrar suvinculación cristiana y su lealtad a la Corona, plasmómotivos religiosos e institucionales en la fachada de suresidencia: el cordón franciscano sobre la puerta, queda nombre al edificio, y el escudo de los Reyes Católicos.

En el interior del edificio existe una torre defensiva delsiglo XIII, alrededor de la cual Sánchez de Bilbao edificósu casa. La sala noble de la torre está cubierta por unabonita bóveda estrellada y policromada.

Casa del Cordón

VitoriaMEDIEVAL 15

VitoriaMEDIEVAL 16

Entre los grupos sociales y étnicos que habitaban la ciudad durantela Edad Media destacaban:

a) Las clases populares: estaban compuestaspor artesanos, pequeños comerciantes y, enmenor número, agricultores. El artesanadoera el grupo más numeroso.

b) La nobleza: se fue instalando en la villa, prove-niente del entorno rural, a partir del siglo XIV. Enseguida se convirtió en la clase social privilegiada,ya que controlaba el poder económico, social ypolítico.

c) Los judíos: la comunidad judía, instalada enla calle de la Judería (hoy, Nueva Dentro),vivía aislada por su propia organización ypor las normas de convivencia que le imponíala comunidad cristiana. Los judíos se dedi-caban, sobre todo, a actividades artesanalesy comerciales. En nuestra ciudad tambiéntuvieron mucha importancia en el campo dela medicina.

d) El clero: era un grupo social muy numeroso einfluyente en la vida de la ciudad, no sólo en elámbito religioso, sino también en el cultural,social y político.

La sociedad medieval era bastante pobre. Exceptuando unapequeña parte de la población perteneciente a las clases altas(nobleza, ricos comerciantes y clero alto), la gran mayoríavivía con lo justo y del trabajo de cada día.

“Entre las clases bajas, la economía familiar era muy frágil(…) una mala cosecha, (...) el cese laboral, la muerte o laenfermedad prolongada del cabeza de familia podían abocara la familia a la miseria (…) El mayor porcentaje de pobreseran viudas solas o con hijos menores.” (Josemari Imízcoz yPaloma Manzanos. Historia de Vitoria).

VitoriaMEDIEVAL 17

A lo largo de su historia, el casco medieval ha sufrido impor-tantes variaciones en la estructura social de su población. Lasmás significativas se produjeron a partir de 1950, coincidiendocon el desarrollo industrial de la ciudad y la creación denuevos barrios. Esto produjo el éxodo de la población residenteen el Casco Histórico hacia esos nuevos barrios, lo que generóun proceso de abandono y deterioro físico y social de la zona.

El casco antiguo de muchas ciudades ha sido y es todavía, en algunos casos, una zona degradada, conun alto porcentaje de viviendas desocupadas y deterioradas, así como con equipamientos internos precarios.Además, han sido barrios con escasos servicios comunitarios y se han caracterizado por acoger a unapoblación envejecida, con un estatus socio-económico de clase baja y media-baja a la que hay que añadir,en los últimos años, la llegada de inmigrantes.

En nuestra ciudad, en la última década del siglo XX, el Ayuntamiento inició un proyecto de revitalizacióny mejora del Casco Histórico, que se concretó en un conjunto de acciones (físicas, sociales, económicas,culturales…) encaminadas a conseguir unas mejores condiciones de habitabilidad.

Calle Correría

8. ACTIVIDADES

8.1 OBSERVA este plano del Casco Histórico y REALIZA los siguientes ejercicios:

� Colorea de forma distinta las tres diferenteszonas del plano del Casco Histórico: el lla-mado núcleo navarro o zona alta de la ciudad;la primera expansión, de 1202, hacia el oeste;y la segunda ampliación, de 1256, hacia eleste.

� Escribe el nombre de las calles y completael de los cantones.

� Señala en el plano los siguientes edificios:Colegio Ramón Bajo, Palacio de Villasuso,Iglesia de San Vicente, Centro de salud, CentroCultural Montehermoso, Iglesia de San Mi-guel, Centro Cívico El Campillo, Catedral deSanta María y Escuela Municipal de Música“Luis Aramburu”.

VitoriaMEDIEVAL 18

CANTÓN SAN ROQUE

CANTÓN DE...

CANTÓN ANORBÍN

CANTÓN CARNICERÍAS

CANTÓN DEL SEMINARIO CANTÓN DE...

CANTÓN SAN FRANCISCO JAVIER

CANTÓN SANTA ANA

CTN. SAN MARCOS

8.2. RELACIONA las calles medievales con los productos que se podían encontrar en cada una de ellas.

CALLE PRODUCTO

VitoriaMEDIEVAL 19

8.3. ESCRIBE las características de cada tipo de vivienda, el grupo social que las ocupaba y pon un ejemplode cada tipo (nombre y localización).

� Casas de alforja:

� Casas-torre:

� Palacios:

� Casas señoriales:

8.4. ANOTA alguna de las funciones que, a lo largo de la historia, han tenido los siguientes edificios:

LUGAR FUNCIONES

Casa de los González de Chávarri

Palacio de Escoriaza-Esquibel

Iglesia de San Miguel

Torre de Doña Ochanda

VitoriaMEDIEVAL 20

8.5. ANALIZA los datos de las siguientes tablas y DEFINE algunas características de la población que habitael Casco Histórico.

VitoriaMEDIEVAL 21

Población del Casco Histórico por sexo (1)

SEXO

HOMBREMUJER

TOTAL:

HABITANTES

4.7544.618

9.372

PORCENTAJE

50,7349,27

100

Población del Casco Histórico por edad (1)

EDAD

0 a 45 a 9

10 a 1415 a 1920 a 2425 a 2930 a 3435 a 3940 a 4445 a 4950 a 5455 a 5960 a 6465 a 6970 a 7475 a 7980 a 8485 a 8990 a 9495 a 99

100 y más

TOTAL:

(1) Fuente: Ayuntamiento deVitoria-Gasteiz 1/1/2012

HABITANTES

435344316313429703944915936816688452414366281350293224114318

9.372

PORCENTAJE

4,643,673,373,344,587,5010,079,769,988,717,344,824,423,913,003,733,132,391,220,330,09

100

VitoriaMEDIEVAL 22

(1) Fuente: Ayuntamiento deVitoria-Gasteiz 1/1/2012

Actividad económica en el Casco Histórico por sectores de actividad (2)

SECTOR DE ACTIVIDAD

Agricultura y pescaIndustria y energíaConstrucciónComercio, hostelería y transportesBanca, seguros y servicio a empresasOtras actividades de servicios

TOTAL:

ESTABLECIMIENTOS

13457450184146

872

(2) Fuente: Ayuntamiento deVitoria-Gasteiz 1/1/2012

Población del Casco Histórico por país de procedencia (1)

PAÍS DE PROCEDENCIA

ESPAÑA

MAGREB

AMÉRICA DEL SUR

ÁFRICA

UNIÓN EUROPEA

OTROS (ASIA, AUSTRALIA…)

AMÉRICA CENTRAL

RESTO DE EUROPA

CHINA

AMÉRICA DEL NORTE

TOTAL:

HABITANTES

7.342

942

373

234

193

148

57

40

39

4

9.372

PORCENTAJE

78,33

10,05

3,98

2,50

2,06

1,58

0,61

0,43

0,42

0,04

100

VitoriaMEDIEVAL 23

8.6. COMPARA las diferentes culturas y religiones que existían en la Vitoria Medieval con las que existenen la actualidad. ¿Cuál crees que era la relación entre esas culturas en la Edad Media? ¿Y en laactualidad? Coméntalo con tus compañeros para que podáis compartir las diferentes opiniones.

8.7. INVESTIGA qué organismo municipal dirige el Proyecto de Rehabilitación del Casco Histórico. Anotaalguna de las acciones o intervenciones que se han puesto o se están poniendo en práctica para surevitalización. En la unidad didáctica Vitoria Medieval, editada por el Departamento Municipal deEducación, puedes encontrar información.

En los medios de comunicación suelen aparecer opiniones sobre la situación actual del Casco Históricoy las demandas que plantean sus habitantes. Anota algunas de ellas.

8.8. DEBATE EN CLASE

Teniendo en cuenta las acciones realizadas por el Ayuntamiento para revitalizar el Casco Histórico,así como las demandas que plantean sus habitantes, analiza hasta qué punto coinciden y haz propuestasque ayuden a mejorar este barrio de nuestra ciudad. Coméntalas con el resto de tus compañeros.

VitoriaMEDIEVAL 24

9. GLOSARIO

BÓVEDA: Obra de forma curvada quesirve para cubrir el espacio comprendidoentre dos muros o una serie de pilaresalineados.

CAPITULADO: Concierto o pacto hechoentre dos o más personas sobre algúnasunto comúnmente grave.

CASA DE ALFORJA: Casa típica de lascalles medievales de Vitoria y de otrasciudades. Se caracteriza por ser muy estre-cha y muy profunda, permitiendo solamen-te la apertura de uno o dos huecos en lafachada.

EDAD MODERNA: La Edad Moderna esuna de las etapas en la que se divide tra-dicionalmente la historia, extendiéndosedesde la toma de Constantinopla por losturcos en el año 1453 hasta el inicio de laRevolución Francesa en el año 1789.

EPISCOPAL: Perteneciente o relativo alobispo.

ESTILO BARROCO: Estilo dominante enel arte y la arquitectura occidentales aproxi-madamente desde el año 1600 hasta el1750. Entre las características generalesdel arte barroco están su sentido del mo-vimiento, la espiritualidad, la representa-

JUDÍO CONVERSO: Judío convertido alcristianismo.

ORDENANZAS: Conjunto de normas derango inferior a la ley. Las ordenanzasmunicipales son dictadas por un ayunta-miento, municipalidad o su máxima auto-ridad (Alcalde o Presidente Municipal) parala gestión del municipio.

PUERTO SECO: Lugar de las fronteras (sinmar) en donde está establecida una aduana.

VOLADIZO: Elemento que sobresale dela línea de la fachada de un edificio yavanza sobre el exterior.

ZÓCALO: Cuerpo o parte inferior de unedificio u obra.

ción correcta del espacio y la perspectivay los fuertes contrastes de luces y sombras.

ESTILO GÓTICO: Estilo artístico que sedesarrolló en Europa durante los tresúltimos siglos de la Edad Media, a partirde la evolución del estilo románico. Enarquitectura, su principal característica esla utilización del arco ojival o apuntado.

ESTILO NEOGÓTICO: En el siglo XIX, elentusiasmo por lo medieval y el historicis-mo impulsó amplias restauraciones deedificios medievales, llegándose a estable-cer el estilo neogótico, arquitectura reali-zada a imitación de la gótica medieval.

ESTILO RENACENTISTA: Estilo artísticoque se manifestó en el siglo XIV en Italiay se difundió por el resto de Europa durantelos siglos XV y XVI. Los dos rasgos esen-ciales de este movimiento son la imitaciónde las formas clásicas desarrolladas en laantigüedad griega y romana y la intensapreocupación por la vida profana, que seexpresa en un creciente interés por elhumanismo.

GREMIO: Asociación formada por losmaestros, oficiales y aprendices de unamisma profesión u oficio, regida por orde-nanzas o estatutos especiales.

VitoriaMEDIEVAL 25

ARECHAGA, SUSANA; VIVES, FRANCISCA. Patrimonio histórico artístico en el término municipalde Vitoria-Gasteiz. Vitoria-Gasteiz: Ayuntamiento de Vitoria-Gasteiz, 2005.

IMÍZCOZ, JOSEMARI; MANZANOS, PALOMA. Historia de Vitoria. San Sebastián: Editorial Txertoa,1997

MOZAS, JAVIER; FERNÁNDEZ, AURORA. Vitoria-Gasteiz Guía de Arquitectura. Vitoria: Colegio oficialde Arquitectos Vasco Navarro, 1995

Vitoria Medieval. Departamento Municipal de Educación. Vitoria-Gasteiz: Ayuntamiento de Vitoria-Gasteiz, 1993. Vitoria-Gasteiz como espacio educativo.

10. BIBLIOGRAFÍA

2012ko azaroa

egilea:Udaleko Hezkuntza Saila

diseinua:Javi Roa

argazkiak:Luis María García Maestu (Udaleko Hezkuntza Saila)

16. orrialdeko marrazkiak:Jose Javier Quintana García y Carlos Martín Merino (Erdi Aroko Gasteiz. Vitoria-GasteizkoUdala, 1993)Adolfo Zalduendo Lavin (Biztanlegoa: Bilakaera eta migrazioen joan-etorriak. Vitoria-GasteizkoUdala, 1994)

argitaldaria:Vitoria-Gasteizko Udala - Udaleko Hezkuntza Saila

inprimatzailea:Imprenta SACAL

euskaratzea:AIXE, S.L.

lege gordailua:VI 891-2012

au

rk

ibid

ea

Orrialdea:

1. Aurkezpena ........................................................................................... 5

2. Ibilbidea ................................................................................................ 6

3. Frai Zacarias Martinez kalea .................................................................. 7

4. Bakardade kantoia ................................................................................. 9

5. Errementari kalea ................................................................................... 10

6. Buruileria plaza ..................................................................................... 12

7. Aiztogile kalea ....................................................................................... 14

8. Jarduerak ............................................................................................... 18

9. Glosarioa .............................................................................................. 24

10. Bibliografia ............................................................................................ 25

ERDI AROKOGasteiz

ERDI AROKOGasteiz 4

Historia eta Arte Ibilbideak programan parte hartzean, zeure hiria hobeto

ezagutzeko aukera izango duzu: sorrera, bilakaera, eta gizartearen,

ekonomiaren, hirigintzaren zein artearen aldetik garai bakoitzean

izan dituen ezaugarriak, egungo ezaugarriekin alderatuta.

Hiria hobeto ezagututa, gehiago estimatuko duzu, zaintzen ahaleginduko

zara, eta hiriak eskaintzen dizkizun zerbitzuak era egokian erabili ahal

izango dituzu.

Gure hiriaren sorrera, Erdi Aro osoan guztiz ohikoa zen gertaera bati

lotuta etorri zen; izan ere, hiribildu gotortu bat fundatzean sortu zen.

Halaxe, Nafarroako errege Antso VI.a Jakitunak fundatu zuen Victoria,

antzinako Gasteiz herrixkaren gainean, bere erresuma Gaztelakoen

konkista asmoetatik babestu nahirik. Alfontso VIII.a eta Alfontso X.a

(Gaztelako bi errege), era berean, protagonista izan genituen Victoria

izeneko hiribildu hura sendotzean.

Hiribildu gotortu txikia haziz joan zen hedaduran eta biztanle kopuruan,

eta defentsako zereginen ordez merkataritzakoak eta artisautzakoak

hartu zituen. Antzinako etxeak eraitsi, eta jauregiak eta jauretxeak

eraiki zituzten. Gaurko egunean, eraikin historiko haietako batzuk

galduak dira, beste asko zaharberritu egin dira, eta beste batzuek

lehenbailehen esku hartzea behar dute kontserbatu ahal izateko. Hala

ere, ibilbide honetan ikusi ahal izango dugunez, Erdi Aroko gunearen

hiri trazatuak bere hartan iraun du, ia aldaketarik gabe.

1. AURKEZPENA

ERDI AROKOGasteiz 5

2. IBILBIDEA

ERDI AROKOGasteiz 6

SAN

TA M

AR

IA K

ALE

A

SANTA MARIA KANTOIA

SAN MARKOS KANTOIA

SANTA ANA KANTOIA

SAN FRANTZISKO XABIERKOAREN KANTOIA

SAN ROKE KANTOIA

BAKARDADE KANTOIA

ANORBIN KANTOIA

APAIZGAITEGIKO KANTOIA

APAIZTEGAITEGIKO KANTOIA

HED

EGIL

E K

ALE

A

PIN

TOR

E K

ALE

A

ESK

OLA

KA

LEA

ZA

PATA

KA

LEA

SAN

B

IZEN

TE

PAU

LEK

OA

REN

KA

LEA

BA

RN

EKA

LE B

ERR

IA K

ALE

A

ZA

CA

RIA

SM

AR

TIN

EZ K

ALE

A

FRA

I

SAN BIZENTE ALDAPA

ERR

EMEN

TERI

KALE

A

AIZ

TOG

ILE

KA

LEA

3. FRAI ZACARIAS MARTINEZ KALEA

Gasteizko herrixkak kokaleku estrategikoa zuen, muinoarengorenean. Hori aprobetxatuz, Nafarroako errege Antso VI.akVictoria hiribildua sortu zuen. Antzinako Victoria hura, luzetaraezarritako hiru kalek eratzen zuten. Kale haiek bat zetozenoraingo Santa Maria, Eskola eta Frai Zacarias Martinez kaleekin.Hiribilduaren iparraldean, Santa Maria eliza-gotorlekua altxatuzuten; eta, hegoaldean, San Bizente gaztelua. Nafar erregeakgotortu egin zuen, harresi batekin inguratuz.

Gune hori Landatxo, Goiuri edo nafar hiribildua izenekin daezaguna; eta, Erdi Aroko hiriaren barruan, gune horixe da mendezmende aldaketa gehien izan duena. Antzinako etxeen ordez,pixkanaka-pixkanaka han jarri zituzten Berpizkunde estilokojauregiak (Montehermoso edo Oihaneder, Eskoriatza-Eskibel etaGoiuri) eta jauretxeak, XVII., XVIII. eta XIX. mendeetan eraikiak(Gonzalez de Txabarritarren jauretxea, Etxanobetarren etxea…).

Frai Zacarias Martinez kalea

ERDI AROKOGasteiz 7

FR

AI

ZA

CA

RI A

S M

TE

Z K

AL

EA

SA

NT

A M

AR

I A K

AL

EA

ES

KO

LA

K

AL

EA

MONTEHERMOSO EDO OIHANEDER JAUREGIA

Montehermoso edo Oihaneder jauregia XVI. mendean eraikiarazi zuenOrtuño Ibañez de Agirrek, Karlos V.a enperadorearen aholkulariak,domingotar lekaimeen komentu izan zedin; baina, azkenean, berefamiliaren bizileku bihurtu zuen. Hantxe hartu du ostatu hainbat pertsonaiahistorikok, hala nola Filipe V.ak edo Jose Bonapartek (Napoleonen anaia,eta Espainiako errege 1808tik harik eta frantziar armada Gasteizko guduanmenperatu zuten arte, 1813ko ekainaren 13an).

Montehermoso edo Oihaneder jauregia Berpizkunde estilokoa da, etapatio arkupeduna du barnealdean. XIX. mendean, apezpikuaren egoitzabihurtu zen, eta fatxada nagusia elementu neogotikoekin birmoldatuzioten. 1994an, Udalak erosi zuen, eta, berritu ondoren, gaur egungoMontehermoso kulturunea jarri zuen.

Montehermoso jauregia

ERDI AROKOGasteiz 8

4. BAKARDADE KANTOIA

1202an, sute batek erabat suntsitu zuen Nafarroako AntsoVI.ak fundatutako hiribildua, zura baitzen eraikinen osagainagusia. Dena dela, antzinako hirigunea ez zuten bertanbehera utzi. Gaztelako errege Alfontso VIII.ak, suak suntsi-tutakoa berreraikitzeaz gainera, hirigunea handitu zuenmendebaldetik, beste hiru kale eginez (Hedegile, Zapatarieta Errementari kaleak). Kale horiek zeharkatzen zituztenkantoiak ziren hiribilduaren gorenera joateko bidea.

Hiria zabaltzean, beharrezkoa izan zen harresien bestelinea bat egitea, mendebaldean, Zapardiel ibaiaren ondoan.Ibai horrek egiten zuen babes erreten naturalaren eginkizuna.

Gerora, harresi horri atxikita eraiki zituzten San Petri elizaeta hiria babesten zuten beste dorre batzuk.

Kantoiak kalexka estuak ziren; kale nagusiak zeharka komu-nikatzen zituzten kalexkak, alegia. XIX. mendean, higieneaeta hirigintzako egikera hobetzearren, estolderia eta zoladurajartzeko obrak egin zituzten, eta etxe bat eraitsi zuten kantoikoalde banatan, eguzkiaren argia sar zedin. Hartara, kaleakberak baino zabalago bihurtu ziren kantoiak. San Roke kantoiabaizik ez da geratu antzina zen bezalaxe.

2007an, lanean jarri zituzten, Bakardade kantoian, Errementarikaletik Frai Zacarias Martinez kaleraino igotzeko eskaileramekanikoak.

Bakardade kantoia

ERDI AROKOGasteiz 9

ER

RE

ME

NT

AR

I K

AL

EA

ZA

PA

TA

RI

KA

LE

A

HE

DE

GI L

E K

AL

EA

FRA

I Z

AC

AR

IAS

MT

EZ.

KA

LEA

SA

NT

A M

AR

I A K

AL

EA

ES

KO

LA

KA

LE

A

Victoria hiribilduaren lehendabiziko zabalkunde hartakokaleen izenetan ageri denez, hirira artisauak eta salerosleakiritsi ziren, eta lanbidearen arabera taldekatu ziren kaleeta eremu jakin batzuetan. Langile horiek gremioetanantolatzen ziren. Artisauen interes profesionalak zaintzenzituzten elkarteak ziren gremioak.

Gremioen eragina zenbatekoa zen ikusteko, nahikoa duguhiribildura bizitzera etorritako landatar nobleen aurkaizan zituzten ika-mika handiei begiratzea. Noble haiekpribilegioak izan nahi zituzten, beste herritarren gainetik.Gremioak Aialatarren bandoan elkartu ziren, eta SanMikel elizan egiten zituzten bilerak. Nobleek, Callejatarrenbandoaren inguruan antolatuta, San Petri elizan zutenegoitza. Bi talde horien arteko borrokek («bando borrokak»)ia mende bat iraun zuten. 1476an bukatu ziren, Errege-erregina Katolikoen kapitulatuarekin. Urte batzuk geroago,hiria gobernatzeko ordenantza berriak idatzi ziren, etaindarrean izan ziren hirurehun urtez.

Errementari kalea izan zen mugimendu eta jarduerahandieneko kaleetako bat, hiribilduan; besteak beste, kalehartantxe zegoelako Aduana etxea. Errementari kaleanbizi ziren nobleetako eta maila goreneko merkatarietakoasko.

5. ERREMENTARI KALEA

Errementari kalea

ERDI AROKOGasteiz 10

Landazuriren etxea

ADUANA ETXEA

Victoria hiribilduak, bere kokaleku geografiko eta estrate-gikoari esker, garrantzi handia izan zuen Gaztelaren etaBizkaiko itsasoko portuen arteko merkataritza bideetan.Gasteiztar merkatariek artekari gisa parte hartu zutenGaztelako artilea esportatzeko eta Flandesko nahiz Inga-laterrako oihalak inportatzeko salerosketetan. Orobat,hirian salerosten ziren Bizkaiko eta Gipuzkoako burdino-letako burdina, Gesaltza Añanako gatza, Alcarriako eztiaeta argizaria, eta Andaluziako olioa.

Aro Modernotik 1841 arte, Gasteiz lehen mailako «leho-rreko portua» edo aduana izan zen. Horregatik, Aduanaetxea behar izan zuen. Historialari gehienen ustez, JuanBautista Ortiz de Landazurik 1665 inguruan eraikiarazitakoetxe horretantxe izan zen Gasteizko aduana. Hala ere,Juan Vidal-Abarca ikertzaileak dioenez, Errementari kalekoeraikin horrek inoiz ez zuen halako zereginik izan.

Estilo barrokoko etxea da, eta hantxe bizi izan dira hainbatpertsona ospetsu, hala nola Joaquin Jose Landazuri histo-rialaria eta Juan Jose Herran ingeniari eta politikaria.

ERDI AROKOGasteiz 11

6. BURUILERIA PLAZA

Plaza horri Erdi Aroko Txokoa esaten diote, hor ugari baitiraErdi Aroko eraikinak:

SANTA MARIA KATEDRALA

Nafarroako errege Antso VI.ak fundatutako hiribildukoeliza-gotorleku txikia izan zen, hasieran. XIII. eta XIV.mendeetatik aurrera, oraingo eliza eraiki zuten, estilogotikoko joerei jarraituz. Geroztiko mendeetan, beste estilobatzuetako elementuak gehitu dizkiote, hala barruan nolakanpoan (portada, dorrea…). Eliza horrek, arian-arian,garrantzi handia hartu zuen; eta, 1862an, azkenik, katedralegin zuten.

HURTADO DE ANDATARREN DORRETXEA

Dorre hori XV. mendearen bukaeran eraiki zuten, hiria iparraldetikbabesteko estrategikoa zen toki batean.

Dorretxeek babes funtzioa eta bizileku funtzioa bateratzen zituzten.Gainera, nobleek hiriko sarbideetan eraikitzen zituzten, salgaiakigarotzeagatik kobratu ahal izateko.

Andatarren dorretxea

Buruileria plaza

ERDI AROKOGasteiz 12

PORTALEA

XV. mendearen bukaeran edo XVI.aren hasieran eraiki zuten, ostatugisa.

Eraikuntzako materialak Erdi Aroko etxe herrikoietakoak dira: harrizkooinaldea, eta zurezko eta adreiluzko bilbaduraz eginiko fatxada.Nabarmena da ate handia, bidaiariei gurdiekin eta zamariekin sartzekoaukera ematen ziena.

XX. mendearen erdialdean, etxea egoera txarrean zegoenez, zaharbe-rritu egin zuten. Egun, izen handiko jatetxea da.

GOBEO-LANDAZURITARREN ARMARRI ETXEA

Gobeo-Landazuritar familiaren bizileku gisa eraiki zuten, XVI.mendearen bukaeran. 1960an, zaharberritu egin zuten, Arkeo-logia Museoaren egoitza izan zedin.

Gobeo-Landazuritarren etxea

Portalea

ERDI AROKOGasteiz 13

Bendaña jauregia

BENDAÑA JAUREGIA

XVI. mendean eraiki zuten, Juan Lopez de Arrietakaginduta, familiarentzako bizileku gisa. Aurretikegindako dorretxea erabili zuten eraikin berri horiegiteko. Bizitokitarako eraikin hori trantsiziokoada, bukaerako gotikoaren eta Berpizkundeko joeraberrien artean.

Arrieta-Maeztutarren jauregia izenarekin ere badaezaguna. Izan ere, bi familia horiena izan zen.Hala ere, XIX. mendean jabea Bendañako markesazen, eta hortik datorkio izenik zabalduena.

Zaharberritu zutenez geroztik, Karta Museoarenegoitza da eta gaur egun, Arkeologia Museoarekinbatera BIBAT osatzen du.

7. AIZTOGILE KALEA

Gaztelako beste errege batek, Alfontso X.a Jakitunak,Erdi Aroko hiribilduaren bigarren zabalkundeaeginarazi zuen 1256. urtean. Horretarako, mui-noaren ekialdea hiritartu zuten. Hiru kale sortuzituzten (Aiztogile, Pintore eta Judutegi kaleak), etabeste horrenbeste kantoi.

Emaitza gisa XIII. mendearen erdialdean eratutakohiri eremu hura, ez zen berriz handitu XVIII. men-dearen bukaera arte.

ERDI AROKOGasteiz 14

ZA

PA

TA

KA

LE

A

HE

DE

GI L

E K

AL

EA

SA

NT

A M

AR

I A K

AL

EA

ES

KO

LA

KA

LE

A

AI Z

TO

GI L

E K

AL

EA

PI N

TO

RE

KA

LE

A

ER

RE

ME

NT

ER

IK

AL

EA

FR

AI

ZA

CA

RI A

SM

TE

Z.

KA

LE

A

BA

RN

EK

AL

EB

ER

RIA

( JU

DU

TE

GI A

)

SOKAREN ETXEA

XV. mendearen bukaeran edo eraiki zuten, Joan Santxezde Bilbao zeritzon judu kristautuaren bizileku gisa.Garrantzi handiko saleroslea zen Joan Santxez de Bilbao.

Aro Modernoaren hasieran, gertaera latza izan genuen:judutarrak kanporatu zituzten. Zenbait judu geratu ahalizan ziren, kristautasunera bihurtuta. Baina, betiere,etengabe jazarri zituzten, erlijioan eta gizartean zer-nolako jokabidea zuten zainduz.

Santxez de Bilbao merkatariak, bere kristautasunareneta Koroari zion leialtasunaren erakusgarri, erlijio etaerakunde sinboloak jarri zituen bere bizilekuaren fatxa-dan: atearen gainean, frantziskotarrek gerrian eramanohi zuten soka, etxeari izena eman diona; eta Errege-erregina Katolikoen ezkutua.

Eraikinaren barrualdean, XIII. mendeko babes dorreadago. Haren inguruan eraiki zuen etxea Santxez deBilbaok. Dorreko gela noblea, izar erako ganga polikro-matu eder batek estaltzen du.

Sokaren etxea

ERDI AROKOGasteiz 15

Hirian Erdi Aroan bizi ziren gizarte taldeen eta talde etnikoenartean, aipagarriak ditugu hauek:

a) Herri xehea: artisauak, salerosle txikiak, eta-kopuru txikiagoan- nekazariak ziren. Arti-sauak ziren ugarienak.

b) Nobleak: landa ingurunetik zetozen, eta XIV.mendetik aurrera pixkanaka kokatu ziren hirian.Berehala bihurtu zen gizarte klase gorena, nobleeneskuetan baitzen ekonomiako, gizarteko eta po-litikako boterea.

c) Juduak: juduen komunitatea, Judutegi kaleankokatua -gaur Barnekale Berria den horretan,alegia-, gizartetik bereizita bizi zen, bereantolamenduagatik eta kristau komunitateakinposatzen zizkion bizikidetza arauengatik.Juduak, batik bat, artisau eta merkatari jar-dueretan aritzen ziren. Gure hirian, garrantzihandia izan zuten medikuntzan ere.

d) Kleroa: oso gizarte talde ugaria zen, eta eraginhandia zuen hiriko bizitzan, erlijioaren eremuanez ezik, baita kulturan, gizartean eta politikanere.

ERDI AROKOGasteiz 16

Erdi Aroko gizartea aski pobrea zen. Goi mailetako biztanlegutxi batzuk (nobleak, merkatari aberatsak eta goi mailakokleroa) izan ezik, gehien-gehienak ozta-ozta egiten zutenbizitzeko modua, egunero gogor lan eginda.

«Gizarte maila apaletan, familiako ekonomia oso kalteberazen […]. Nahikoa izaten zen uzta txar bat […], edo familia-burua lanik gabe izatea, hiltzea edo gaixotzea, familia osoamiseria gorrian izateko […]. Pobreen ehunekorik handiena,emakume alargunak ziren, bakarrik edo adingabeko semea-labekin» (Jose Mari Imizcoz eta Paloma Manzanos. Historiade Vitoria).

Historian zehar, Erdi Aroko hiriguneak aldaketa handiak izanditu, biztanleen gizarte egituran. Aldaketarik nabarmenenak1950etik aurrera gertatu ziren, hirian industria garatzearekineta auzo berriak sortzearekin batera. Hirigune Historikokobiztanleek auzo berrietara alde egin zuten; eta, horrek eraginda,Hirigune Historikoa utzita geratu zen, eta hango ingurunefisiko eta soziala hondatu ziren.

Hiri askotan, alde zaharra ingurune andeatua izan da, edo oraindik ere da: etxebizitza asko hutsik etahondatuta, eta barne ekipamendu eskasak. Gainera, komunitate zerbitzu gutxiko auzoak izan dira, etabiztanleria zaharkitua izan dute; behe mailako edo behe-erdi mailako gizarte eta ekonomia estatusa duenbiztanleria. Biztanle horiei, azken urteotan, etorkinak gehitu zaizkie.

Gure hirian, XX. mendeko azken hamarkadan, Udalak hirigune historikoa biziberritu eta hobetzekoproiektuari ekin zion. Halaxe, Hirigune Historikoan hainbat ekintza egin da (ekintza fisikoak, gizartekoak,ekonomiakoak, kulturakoak…), bizigarritasun baldintzak hobetzeko asmoz.

Hedegile kalea

ERDI AROKOGasteiz 17

8. JARDUERAK

8.1. BEGIRA IEZAIOZU Hirigune Historikoaren plano honi, eta EGIN ITZAZU ondorengo ariketa hauek:

� Kolore bana erabiliz, planoan margo itzazuHirigune Historikoko hiru eremuak: nafarhirigunea edo hiriko gainaldea; lehenengozabalkundea, 1202. urtean mendebalderantzegina; eta bigarren zabalkundea, 1256. urteanekialderantz egina.

� Idatz itzazu kaleen izenak, eta osatu kantoienizenak.

� Adieraz itzazu planoan ondorengo eraikinhauek: Ramon Bajo ikastetxea, Goiuri jaure-gia, San Bizente eliza, osasun etxea, Monte-hermoso kulturunea, San Mikel eliza, Landa-txo gizarte etxea, Santa Maria katedrala eta“Luis Aramburu” Udaleko Musika Eskola.

ERDI AROKOGasteiz 18

... KANTOIA

SAN MARKOS KANTOIA

SANTA ANA KANTOIA

SAN FRANTZISKO XABIERKOAREN KANTOIA

SAN ROKE KANTOIA

... KANTOIA

ANORBIN KANTOIA

HARATEGI KATOIA

APAIZGAITEGIKO KANTOIA

8.2. LOT ITZAZU Erdi Aroko kaleak haietako bakoitzean salgai izaten ziren produktuekin.

KALEA PRODUKTUA

8.3. IDATZ ITZAZU etxebizitza mota bakoitzaren ezaugarriak, eta mota bakoitzean bizi zen gizarte taldea.Jar ezazu etxebizitza mota bakoitzaren adibide bat (izena eta kokalekua).

� Alportxa etxeak:

� Dorretxeak:

� Jauregiak:

� Jauretxeak:

ERDI AROKOGasteiz 19

8.4 IDATZ EZAZU ondorengo eraikin hauek historian izan dituzten eginkizunetakoren bat:

ERAIKINA EGINKIZUNAK

Gonzalez de Txabarritarren etxea

Eskoriatza-Eskibel jauregia

San Mikel eliza

Doña Otxandaren dorretxea

ERDI AROKOGasteiz 20

8.5. AZTER ITZAZU ondorengo taula hauetako datuak, eta ADIERAZ ITZAZU Hirigune Historikokobiztanleen

ezaugarri batzuk.

Hirigune Historikoko biztanleak, sexuaren arabera (1)

SEXUA

GIZONEZKOAEMAKUMEZKOA

GUZTIRA:

BIZTANLEAK

4.7544.618

9.372

EHUNEKOA

50,7349,27

100

(1) Iturria: Vitoria-Gasteizko Udala2012/01/01

ERDI AROKOGasteiz 21

Hirigune Historikoko biztanleak, adinaren arabera (1)

ADINA

0 - 45 - 9

10 - 1415 - 1920 - 2425 - 2930 - 3435 - 3940 - 4445 - 4950 - 5455 - 5960 - 6465 - 6970 - 7475 - 7980 - 8485 - 8990 - 9495 - 99

100 eta gehiago

GUZTIRA:

BIZTANLEAK

435344316313429703944915936816688452414366281350293224114318

9.372

EHUNEKOA

4,643,673,373,344,587,5010,079,769,988,717,344,824,423,913,003,733,132,391,220,330,09

100

(1) Iturria: Vitoria-Gasteizko Udala 2012/01/01

(2) Iturria: Vitoria-GasteizkoUdala 2012/01/01

ERDI AROKOGasteiz 22

Hirigune Historikoko biztanleak, jatorrizko herrialdearen arabera (1)

JATORRIZKO HERRIALDEA

ESPAINIA

MAGREB

HEGO AMERIKA

AFRIKA

EUROPAR BATASUNA

BESTE BATZUK (ASIA, AUSTRALIA…)

ERDIALDEKO AMERIKA

EUROPAREN GAINERAKOA

TXINA

IPAR AMERIKA

GUZTIRA:

BIZTANLEAK

7.342

942

373

234

193

148

57

40

39

4

9.372

EHUNEKOA

78,33

10,05

3,98

2,50

2,06

1,58

0,61

0,43

0,42

0,04

100

Hirigune Historikoko biztanleak, jarduera motaren arabera (2)

JARDUERA MOTA

Nekazaritza eta arrantzaIndustria eta energiaEraikuntzaMerkataritza, ostalaritza eta garraioakBanka, aseguruak eta enpresetarako zerbitzuakBestelako zerbitzu jarduerak

GUZTIRA:

ESTABLEZIMENDUAK

13457450184146

872

8.6. KONPARA ITZAZU Erdi Aroan Gasteizen ziren kulturak eta erlijioak, gaur egun ditugunekin. Zureustez, zer-nolakoak ziren kultura horien arteko harremanak, Erdi Aroan? Eta gaur egun? Eztabaidatuzure lagunekin, hainbat eratako iritziak ikusteko.

8.7. IKER EZAZU ea Udaleko zein erakundek zuzentzen duen Hirigune Historikoa Zaharberritzeko Proiektua.Idatz ezazu Hirigune Historikoa biziberritzeko egin diren edo egiten ari diren ekintzako baten bat.Gasteizko Udaleko Hezkuntza Sailak argitaratu duen Erdi Aroko Gasteiz unitatean aurkituko duzuinformazioa.

Hedabideetan, Hirigune Historiakoaren gaur egungo egoerari buruzko iritziak eta biztanleen eskakizunakagertu ohi dira. Idatz itzazu horietako batzuk.

8.8. IKASGELAKO EZTABAIDA

Kontuan hartuta Udalak Hirigune Historikoa biziberritzeko egindako ekintzak, eta hango biztanleekegiten dituzten eskakizunak, azter ezazu ea zenbateraino datozen bat. Egin itzazu gure hiriko auzohori hobetzen lagunduko duten proposamenak. Eztabaida itzazu zure lagunekin.

ERDI AROKOGasteiz 23

9. GLOSARIOA

ALPORTXA ETXEA: Gasteizko zein bestehiri batzuetako Erdi Aroko kaleetan tipikoaden etxe mota. Etxe mota horren bereizgarrida oso estua eta oso sakona izatea; horre-gatik, bao (leiho) bat edo bi jartzeko lekuabaino ez du izaten.

APEZPIKUA: Kristau erlijioan, elizbarrutibateko buru den gizonezkoa.

ARO MODERNOA: Aro Modernoa da his-toria zatitzean erabili ohi den aldietakobat. Aldi hori 1453an hasi zen, turkiarrekKonstantinopla konkistatzean; eta 1789arte iraun zuen, Frantziako Iraultzarenhasiera arte.

BERPIZKUNDE ESTILOA: XIV. mendeanItalian sortutako arte estiloa, XV. eta XVI.mendeetan Europako gainerako lurretanzabaldu zena. Mugimendu horrek funtsezkobi ezaugarri ditu: antzinaroko Grezian etaErroman garatutako forma klasikoakimitatzea, eta bizitza profanoari buruzkoardura bizia, humanismoaren gaineko geroeta interes handiagoan ageri dena.

ESTILO BARROKOA: Gutxi gorabehera1600. urtetik 1750eraino Mendebaldekoartean eta arkitekturan nagusi izan zenestiloa. Arte barrokoaren ezaugarri nagusi

JUDU KRISTAUTUA: Kristautasunerabihurtu den judua.

KAPITULATUA: Eskuarki larria den gairenbati buruz, pertsona biren edo gehiagorenartean eginiko hitzarmena edo ituna.

LEHORREKO PORTUA: Mugako tokia,itsasorik gabea, aduana duena.

OINALDEA: Eraikin edo obra baten behekozatia.

ORDENANTZAK: Legea baino mailaapalagoa duten arauak. Udal ordenantzakudal batek, udalbatzak edo haren agintarinagusiak (alkatea edo udal presidentea)ematen ditu, udalerria kudeatzearren.

ditugu, besteak beste, hauek: mugimen-duaren zentzua; espiritualtasuna; espazioaeta perspektiba zehazki irudikatzea; etaargi-itzalen kontraste indartsuak.

ESTILO GOTIKOA: Europan Erdi Arokoazken hiru mendeetan egin zen arte estiloa.Estilo erromanikoaren bilakaera gisa abiatuzen. Arkitekturan, ogiba arkua edo arkuzorrotza deritzon elementua erabiltzea duezaugarri nagusi.

ESTILO NEOGOTIKOA: XIX. mendeangogoberotasun handia piztu zen ErdiAroaren eta historizismoaren alde. Horrekeraginda, Erdi Aroko eraikinak zahar-berritzen lan handiak egin zituzten, etaestilo neogotikoa ezarri ere egin zen,arkitekturan Erdi Aroko gotikoa imitatuz.

GANGA: Obra makotua, bi hormaren edolerrokatutako hainbat pilareren artekoeremua estaltzen duena.

GREMIOA: Lanbide edo ogibide berekomaisu, ofizial eta ikastunek osatutakoelkartea. Ordenantza edo estatutu berezibatzuek arautzen dute elkarte hori.

HEGALKINA: Eraikin baten fatxadatik irteneta kanporantz luzatzen den zatia.

ERDI AROKOGasteiz 24

ARECHAGA, SUSANA; VIVES, FRANCISCA: Patrimonio histórico artístico en el término municipalde Vitoria-Gasteiz. Gasteiz. Vitoria-Gasteizko Udala, 2005.

IMÍZCOZ, JOSEMARI; MANZANOS, PALOMA: Historia de Vitoria. Donostia. Txertoa argitaletxea,1997.

MOZAS, JAVIER; FERNÁNDEZ, AURORA: Vitoria-Gasteiz. Guía de Arquitectura. Gasteiz. EuskalHerriko Arkitektoen Elkargo Ofiziala, 1995.

Erdi Aroko Gasteiz. Gasteizko Udaleko Hezkuntza Saila. Gasteiz. Vitoria-Gasteizko Udala, 1997.«Gasteiz heziketarako espazio gisa» bilduma.

10. BIBLIOGRAFIA

ERDI AROKOGasteiz 25