ulwezi 2013 imithi engekho emthethweni ingabulala · 2015. 5. 19. · ama-arv’s udhlomo ubuye...

10
MAHHALA UKUQWASHISA NGESIFO SIKASHUKELA Ukulwa Nezifo, Ukulwa Nendlala, Ukunika Ithemba Ungayeki ukudla imithi yakho ngaphandle uma kusho umsebenzi wezempilo BIKA ABELAPHI ABANGAGUNYAZIWE Awusayidingi imithi yodokotela. Iphela nya i-AIDS, umdlavuza kanye ne-TB SMS 048 436 4560 ULWEZI 2013 KWELASHWA NGOMLINGO!

Upload: others

Post on 02-Sep-2020

8 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

mahhala

Fighting Disease, Fighting Poverty, Giving Hope UkUqwashisa

ngesifo

sikashUkela

Ukulwa Nezifo, Ukulwa Nendlala, Ukunika Ithemba

ImIthI engekho emthethwenI IngabulalaUngayeki ukudla imithi yakho ngaphandle uma kusho umsebenzi wezempilo

Bika aBelaphi aBangagunyaziwe

Awusayidingi imithi

yodokotela.

Iphela nya i-AIDS,

umdlavuza kanye ne-TB

SMS 048 436 4560

Ulwezi • 2013

Kwelashwa NgomliNgo!

Page 2: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

Kuyaye kube buhlungu

ukuzwa izindaba ezigxeka

izikhungo zezempilo naphezu

kwabasebenzi abasebenza

ngokukhulu ukuzikhandla. Baqinisile uma

bethi izinto ezinhle azidumi kepha kuduma

lezo ezimbi. Ngifisa ukugqugquzela

bonke abasebenzi bomnyango ukuba

bazibambe ziqine nakuba ziningi izinselelo

ababhekene nazo.

Ziningi iZinto ezinhle esizithuthukisile

njengomnyango okubandakanya

ukwehla kwezinga lokufa komama

nezinsana, ukuqalisa ama-ARVs komama

abakhulelwe abane-HIV, ukuthuthukiswa

kwengqalasizinda yezempilo, kanye

nokwenyusa izinga lemingenelelo yethu

emphakathini nasezikoleni. Konke lokhu

kungenxa yokuzikhandla kwabasebenzi

bengamemezeli ngalokho abakwenzayo.

Yingakho-ke uMnyango ukhethe ukuba

wethule Imiklomelo Yokusebenza

Ngokuzikhandla ukuze kuklonyeliswe

labo abasebenza ngokuzikhandla.

Nakuba sifisa ukwazi lapho esingenzanga

kahle khona kepha siyafisa nokuncoma

labo basebenzi abenze kahle.

ngifisa nokunxusa labo abadla

imithi yezifo eziyisimbelambela

ukuba bangayeki ukuyidla ngoba

bekhohliswa ababatshela ukuthi izifo

zabo zingelapheka. Lenyuke kakhulu

izinga labantu abathi belapha zonke izifo.

Qaphelani. ekugcineni ngifisa ukushayela

ihlombe labo besifazane ababa

nesibindi sokuphuma ebudlelwaneni

obunokuhlukumeza. Njengoba

siqwashisa ngokuhlukunyezwa

kwabesifazane ngalezi zinsuku eziyi-16

sifisa ukubhekisisa ukuthi kungani

izinga lokuhlukunyezwa kwabesifazane

linyuka kangaka. Ngifisa ukubona

abesilisa bevikela isithunzi sabo. Bonke

abesilisa kumele bakusho kugcwale

ukuthi umuntu wesilisa woqobo yilowo

ongamhlukumezi umuntu wesifazane.

Akuwona umkhankaso wabesifazane

bodwa lona kepha owomphakathi

wonkana, ngakho-ke abesilisa abangabi

namahloni okumemezela ukuba kuphele

ukuhlukunyezwa kwabesifazane.

Phumela obala. Phuma ebudlelwaneni

obukuhlukumezayo.

UNkulunkulu Anibusise.

Bhukha emtholampil kusenesikhathi

musa! ukungahloniphi izikhathi zomtholampilo noma ushintshe imitholampilo – lokhu kudala

izinkinga ezinkulu.

Kungani kumele usheshe ubike emtholampilo uma usukhulelwe

Ukubhukha kusenesikhathi kwenza abasebenzi bezempilo bakwazi ukusheshe balawule futhi belaphe izimo ezingabeka impilo yakho neyengane yakho ebungozini.

Uma une-HIV usengakwazi ukuthola ingane ephilile engenayo i-HIV. Yingakho kubalulekile ukuba ubhukhe kusenesikhathi bese udla nemithi oyinikwa abezempilo.

Umtholampilo uyokunika uhlelo lokudla oluyosiza ekukhuliseni ingane yakho isesesibelethweni.

Umsebenzi wezempilo uyochaza izimpawu eziyingozi ekukhulelweni ukuze wazi ukuthi yini okumele uyiqaphele uma ukhulelwe.

Nibhekwa nobabili nengane yakho ize izalwe ukuze kugwenywe izinkinga ezingavela kamuva.

ama-85% abesifazane abakhulelwe

adla ama-aRVs

Ukulwa Nezifo, Ukulwa Nendlala, Ukunika Ithemba

Umyalezo ovela kuHOD Wezempilo e-KZN,

uDkt sibongile Zungu

UMA UKHULELWA FUTHI UFUNA NENGANE EPHILILE….

Page 3: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

okuqukethweul

wez

i 201

3

Umalalevevaisifo

sikashUkelaUkUhlUkUnyezwa kwabesifazane

Siyababonga laba abalandelayo ababe neqhaza:UMNYANGO WEZEMPILO E-KZN: UPHIKO

LWEZOKUXHUMANA

U-ZOHRA MOHAMED TEKE (UMHLELI)

COLIWE ZULU

THANDI ZULU

DERICK MATSENGARWODZI

THEMBA MNGOMEZULU

SARA AULD

DR GUGU MAZIBUKO

Ukulwa Nezifo, Ukulwa Nendlala, Ukunika Ithemba

uzuku lomhlaba kikelele lwesifo sikashukelaminyaka yonke isifo sikashukela sibulala abantu abaningi ngaphezu kwe-aIDs ihlangene nomdlavuza webele nakuba singagwemeka.

KuNGaNI abantu abahola kancane nabasendimeni

kuyibona ababulawa kakhulu yisifo sikashukela?

UNozipho ungomunye wabasinde esifweni sikashukela. Njengamanje uneminyaka engama-50 kanti satholakala eminyakeni eyi-10 eyedlule. Akasitholanga ngoba ayedla uswidi nokudla okunoshukela omningi kepha wayedla ukudla okungalungile futhi enganakekeli impilo yakhe. Wayesebenza edolobheni, engenaso isikhathi sokupheka ukudla okufanele ngakho umndeni wakhe wawudla izibiliboco. Ekugcineni wangenwa yisifo sikashukela. Odokotela bamtshela ukuthi isimo singaba sibi kakhulu aze anqunywe nomlenze noma afe uma enganakekeli impilo yakhe. “Ngavuka emaqandeni, ngathi ngeke ngibulawe yisifo sikashukela. Kwakumele ngiphilele izingane zami ngakho ngashintsha impilo yami. Ngiphekela umndeni wami ngabe sengifundisa nezingane zami ngobungozi bezibiliboco nokuthi kungani kumele sehlise kuzona. Sihamba ihora elilodwa kanye ngeviki. Ngifisa sengathi ngabe ngasheshe ngakwenza lokhu ngingakaguli. Izingane zami sezifundile nazo,” echaza.

KuNGaNI KumELE NGIZINaKEKELE?Isifo sikashukela singahlasela noma ubani, noma nini noma ngabe umdala noma umncane, umpofu noma ucebile. Sibangwa ukudla ukudla okungaphezu kwalokho okudingwa yimizimba yethu – ikakhulu lokho kudla okungalungile okwenyusa izinga likashukela emzimbeni. Kule mpilo esiyiphila namuhla kulula ukudla izibiliboco ezigulisayo. Kuhle ukwenza okuhle kusemanje ungaze uphoqwe yisimo. Lesi sifo singagwemeka, kepha konke kukuwe.

OKumELE uKWaZI Aselapheki kepha

ungasigwema Abanesifo sikashukela

basengozini yesifo senhliziyo, isifo sohlangothi kanye nezinkinga zokungaboni okwenza kubaluleke ukuba uye njalo emtholampilo oseduzane uyohlolwa.

I-Type 2 diabetes iyilona hlobo olujwayelekile – bathi ababe ngama-85-90% abano-type 2 wesifo sikashukela. Abaningi abaneminyaka engaphezu kwama-40, ikakhulu labo abakhuluphele ngokweqile nabangazivocavoci.

IZImpaWu ZEsIfO sIKasHuKELa

Ukoma okungajwayelekile Ukuya njalo endlini

yangasese Ukwehla kwesisindo

okungajwayelekile Ukukhathala ngokweqile

kanye nokuphelelwa amandla

Ukubona luvivi Ukugula okubuya

kuphindelela Ukusikeka okungasheshi

kuphole, amathumba nesikhumba esilumayo

Inkwantshu nobundikindiki bezandla nezinyawo.

Ngaphandle kwalezi zimpawu, abano-type 2 bangebe nazo ezinye izimpawu!

ungasigwema Kanjani Isifo sikashukela?Kulula. Yidla ukudla okunempilo, ulawule isisindo sakho, zivocavoce njalo, yehlisa ingcindezi bese uyeka utshwala nogwayi. Lezi ngezinye zezindlela ongagwema ngazo isifo sikashukela.

KuNGaNI abantu besabulawa

yisifo sikashukela minyaka yonke sibe

singagwemeka?

Ungalindi kuze kube semuva kwendaba

ULwezi 14

UYAZIKHETHELA IMPILO ENHLE.

imithi engekho emthethweni

Singasiza

iSiFO SikaShukela Kungani kumele uzinakekele

iMiThi engekhO eMTheThweni Ungabeki impilo yakho engcupheni

iziFO eziThelelanayO Okumele ukwazi

uMalaleveva Imiyalelo yokuwuvikela

izindaBa zezeMpilO e-kzn Kuklonyeliswa Abavelele: Unakho okudingekayo?

uSuku lOMhlaBa Jikelele lOkunga-hlukuMezi aBeSiFazane Phumela obala

cOMic Stop violence against women and children

izinSuku zOkuqwaShiSa

Sinike uvo lwakho, noma usitshele ukuthi ucabangani ngalo magazini! P O Box 25439, Gateway, 4321, UCINGO-031 825 6790. I-EMAIL: [email protected] ILUNGELO LOBUNIKAZI

Konke okushicilelwe kulo magazini kuyilungelo le-Ezempilo… Health Matters futhi kungase kuphinde kukhiqizwe futhi kusakazwe mahhala ngezinjongo zokufundisa kuphela.

Zonke izikhangiso ezikulo magazini akukona ukuthi zisekelwa ngokusemthethweni uMnyango Wezempilo Wase-KZN, uMasipala WasEthekwini noma Ezempilo Health Matters

Page 4: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

aBelaphi BendaBukO aBaBhaliSiwe

BayaBagXeka laBO aBangOMBOMBayi

uNGaGEmBuLI NGEmpILO YaKHO. sIsIZE sIQEDE uLWaZI OLuNGamaNGa uKuZE KupHEpHE ININGI. uNGaYITHENGI ImITHI ENGEKHO EmTHETHWENI

Ukulwa Nezifo, Ukulwa Nendlala, Ukunika Ithemba

Ungagembuli ngempilo

yakhoimithi engekho emthethweni ingabulala

Gxila emithini oyinikwe umsebenzi

wezempilo

uKuNGENELELa KOmNYaNGO WEZEmpILOUMnyango WezeMpilo uhlangene ne-Provincial Council on AIDS uzokwethula umkhankaso wokuqeda ukudayiswa kwemithi engabhalisiwe okuthiwa ingelapha izifo. U-MEC WezeMpilo e-KZN uDkt Dhlomo ucela zonke iziguli ukuba zingabakholwa labo bantu. “Wonke umuntu othi uyaziqeda izifo sifuna aphumele obala eze emnyangweni nemiphumela. Uma konke kuyiqiniso kumele ngabe imithi yabo ibhalisiwe hhayi ukudayisa ngokungekho emthethweni. Iziguli mazingayisebenzisi imithi yabo,” kusho uDhlomo.

OKusHIWO umTHETHOUMkhandlu Olawula Imithi ubhekelela ukuvunywa kokusetshenziswa kwemithi eNingizimu Afrika ngoMthetho weMithi. Yonke imithi kumele idlule ohlelweni lokubhaliswa bese inikezwa isitifiketi ngaphambi kokuba isetshenziswe. Bonke ombombayi abanazo izitifiketi (uma zikhona, bheka eMnyangweni WezeMpilo ukuthi ngabe ezangempela yini). Ngeshwa amaphephandaba amaningi awakubheki lokho, avele akhangise nje. UMnyango usohlelweni lokuhlanganisa bonke abathintekayo okubandakanya abezokwazisa ukuba bazi nabo ukuthi uma bevumela izikhangiso ezingalungile, bephula umthetho ngokuvumela ukukhangiswa kwemithi engekho emthethweni. Ekugcineni, konke kudinga wena ukuba ubambe iqhaza.

Ngesikhathi kukhulunywa nabelaphi bendabuko abasemthethweni

baveze ukuthi bayabacasula laba abangombombayi. “Basakhela

igama elibi, kumele bavalwe. Baqamba amanga bethi belapha izifo

ezingelapheki ezinjenge-AIDS . Kumele abantu sibatshele iqiniso

uma beze kithi. Singadambisa izinhlungu bese sibeluleka kepha

masingabaniki ithemba elingekho. Bonke abelaphi abasemthethweni

basohlwini loMnyango WezeMpilo esiFundazweni ngakho ngeke

sivumele ombombayi ukuba bone ubudlelwano esinabo noMnyango

WezeMpilo,” kubeka abelaphi abehlukene.

Omunye wesilisa osemusha ozibiza ngodokotela unesikhungo esikuRetief eMgungundlovu lapho athi welapha khona umdlavuza kanye nezinye izifo. Kwafanela ukuba sithumele i-sms ukuze akwazi ukusibona ehhovisi lakhe eliluvivi. Uneminyaka ethi ayibe ngama-25 kanti uthi uselaphe inqwaba yabantu abanomdlavuza. Liyagcwala ihhovisi lakhe kanti akafuni nokuxoxa isikhathi eside nabantu. Sazenza abantu abazofuna umuthi wokwelapha umdlavuza. Wabe esethi: “Ngizoninika umuthi ophuzwa kathathu ngosuku obiza ama-R300. Lo muthi unamandla okuqeda umdlavuza ngenyanga eyodwa. Akekho owayekufakazela lokho.

Omunye umelaphi osemgwaqeni uQueen uthi welashwa umdlavuza wesibeletho. “Ngelashwa yiwo lo muthi emva kokuyeka yonke imithi engangiyidla.” Lo muthi akhuluma ngawo, unsunjwana kanti ufakwe ebhodleleni likaplastiki. Ilebula ithi welapha zonke izifo eziyisimbelambela ngokushesha. Awunamiyalelo yokuwuphuza, igama nemininingwane yomkhiqizi noma uhlu lwezithako – ulwazi oludingwa uMthetho Wokulawulwa Kwemithi. Ngaphandle kwaleyo mininingwane lowo muthi AWUKHO EMTHETHWENI.

Omunye umelaphi wathi welapha i-AIDS ngamanzi angcwele aphuzwa nsuku zonke. Esebuzwa ukuthi ngabe lawo manzi abhalisiwe yini eMnyangweni WezeMpilo wavele wabeka ucingo phansi wathi angaphinde athintwe

BaSeBenza kanJani aBelaphi aBangOMBOMBayiUkuze abe-Ezempilo Health Matters bathole ukuthi basebenza kanjani laba belaphi abangombombayi, bavakashele abanye babo abakhangisa emaphepheni nasemigwaqeni ukuthi belapha i-HIV, umdlavuza, i-AIDS, nokunye. Nakhu okutholakele:

usihle uneminyaka engama-32 kepha ubukeka sengathi unengama-50. Njengoba elele embhedeni umzimba wakhe untekenteke wehluleka nokukhuluma. Uyeke imithi ye-TB emva kokuthenga imithi kumuntu othi uyayelapha i-TB. Wenza iphutha elikhulu eselibeke impilo yakhe engozini. Nalu udaba lwakhe…

“Ngondla umndeni kanti bese ngikhathele ukuya njalo emtholampilo ngiyela i-TB. Ngabona isikhangiso so-muntu owayethi uyelapha iphele i-TB ngabe sengiya khona. Wangitshela uku-thi sebebaningi asebelaphile ngakho-ke nami ngizosinda. Ngakhokha ama-R400 wabe esethi angiyeke ukusebenzisa imithi ye-TB. Ngaqale ngazizwa senging-cono kepha emva kwesikhathi ngaqala ngagula kakhulu. Sengine-HIV futhi ngifisa ngabe angiyiyekanga imithi ye-TB. Nasemtholampilo bangazisile uku-thi igciwane alisalawuleki futhi akukho abasengakwenza. Angazi ukuthi sengis-alelwe yisikhathi esingakanani ngiphila kepha ngifisa ukuqwashisa abanye ukuba bangenzi iphutha engilenzile.” Kusho uSihle eseqala nokukhala.

Ukudlala ngabasenkingeniUkuba nesifo esingelapheki kukhubaza ukusebenza bese kwenza umuntu afise noma yini engamsiza. KODWA ukuyeka imithi yakho ngoba ukholelwa ukuthi kukhona umuntu ongakwelapha ngaphandle kobufakazi, kungabeka impilo yakho engozini. Abelaphi abangombombayi badlala ngabantu abagulayoMabanGasebenzisi iMpilo yaKho uKuze bacebe nGoKushesha

Page 5: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

Nakuba izwe lethu lingahaqiwe umalaleveva kepha awuphelile nya. Yingakho kubalulekile ukwazi ukuthi ungawugwema kanjani ikakhulukazi ngalesi sikhathi lapho omiyane abanaleli gciwane behlasela ngamandla.

Isikhathi esishisayo nesinezimvula sesifikile kwazi ukugwema umalaleveva

Usuku lwe-SADC lukamalaleveva

UKUZIVIKELA OKUKHULU UKUGWEMA UKULUNYWA UMIYANE!

8ulwezi

ungazizibi izimpawuUMnyango WezeMpilo e-KZN unxuse imiphakathi ehlala ezindaweni ezinobungozi kakhulu ukuba izifundise ngezimpawu zikamalaleveva ukuze ikwazi ukuthola usizo lwezempilo ngokushesha. Abanye basakholelwa ekuthini umalaleveva ubangwa umoya omubi noma amagesi aphuma ezikhukhuleni, kepha lokho akulona iqiniso. Lesi sifo sibangwa ukulunywa umiyane wesifazane kanti izimpawu zivela emva kwamahora noma izinsuku. Uma usheshe usukuma ungakwazi ukugwema isimo esibi kakhulu esingaholela ekufeni.

uhlelo oluphumelelayo lokulawula umalaleveva INingizimu Afrika ikwaze ukuqeda umalaleveva ngoHlelo Lwayo Lokulawula Umalaleveva kanye nokubandakanya umphakathi. Labo abahlala ezindaweni ezinomswakama kumele baqaphele ukuthi awekho amanzi amile noma angcolile ngoba yizona ndawo okuzalela kakhulu kuzo omiyane. Gcina lolu lwazi uma kukhona omunye emndenini noma wena unolunye lwalezi zimpawu kumele uphuthume emtholampilo oseduzane.

Imfiva Ukuqhaqhazela Ubuhlungu emzimbeni nasemathanjeni Ikhanda elingapheli Ukuphalaza.

Uma umalaleveva utholakale kusenesikhathi uyakwazi ukwelapheka ngemithi etholakala kuzo zonke izikhungo zezempilo. Labo abavakashela emazweni anomalaleveva kumele baphuze amaphilisi okuvimba umalaleveva ngaphambi kohambo.

abasengozini enkulu Izingane ezingaphansi kweminyaka

emi-5 Abadala abaneminyaka engaphezu

kwama-65 Abesifazane abakhulelwe Abane-HIV/Aids Abagula kakhulu nabathola

ukwelashwa okuthile

Futha umzimba ngesifutho somiyane uma ungakwazi

Ungaphumeli phandle ebusuku

Vala yonke iminyango namawindi ebusuku noma usebenzise amanethi

Sebenzisa amanethi kanye nezishunqisi zomiyane (khuluma nabasemtholampilo)

Gqoka izimpahla ezinemikhono emide ebusuku.

uKuxOsHa OmIYaNE

KHumBuLa! abesifazane abakhulelwe

kanye nezingane yibona

abasengozini enkulu

yokuphathwa umalaleveva,

ngakho-ke qaphelisisa

ikakhulu uma uhlala

eNyakatho ye-KZN,

okubandakanya

iZululand.

Masigcine i-KZN iphilile

SIKHUNjUZWA NjALO UKUBA sivale imilomo yethu uma sikhwehlela, sihlanze izandla ngaphambi kokudla, sibilise amanzi okuphuza bese sihlala emakhaya uma sinomkhuhlane.

Yizo lezi izinto ezibukeka zilula kepha ezigcina imindeni nemiphakathi iphilile. Njengoba i-KZN inezinga eliphezulu lezifo kubalulekile ukuthi leli zinga lehliswe ngokuthi senze lezo

zinto ezincanyana emakhaya, ezikoleni, emisebenzini kanye nasemiphakathini. Kuqalwa ngokugwema. Xoxa nomndeni wakho ngezifo ezithelelanayo bese uwugqugquzela ukuba

uxoxele nabanye ukuze kuqwashiswe iningi. Yilapho singakwazi khona ukugwema izifo.

uma ufIsa uKuBIKa NGEsIfO EsITHaTHELWaNaYO xHumaNa NEsIKHuNGO sEZEmpILO

EsIsEDuZaNE NOma umNYaNGO WEZEmpILO E-KZN KuLE NOmBOLO ETHI: 033 395 2756/2572

UKUSABALA-LA KWEZIFO

EZITHELELWA-NAYO

Yimuphi umehluko phakathi kwezifo ezithelelwanayo kanye nezithathel-wanayo? iZifo eZithelelwanayo Zibangwa amagciwane amancane (ibhaktheriya noma amavayirasi) angena emzimbeni bese edala izinkinga. Lezi zifo zingatholakala emoyeni.

isifo esithathelwanayo sedlulela komunye umuntu ngokuthintana nomunye noma ukuqabula umuntu onaleso sifo. Enye indlela eyokuhamba kwegciwane emoyeni emva kokuthimula noma ukukhwehlela komunye umuntu. Kwesinye isikhathi kwenzeka uma umuntu ethinta noma esebenzisa obekusetshenziswa umuntu onaleso sifo – njengokumunca lapho bekumunca khona umuntu onomkhuhlane noma ugqoke isicathulo ebesigqokwe umuntu onenzenzane.

khumbula! Izifo zocansi kanye ne-HIV/AIDS azithelelani ngokuthinta noma ukusondeza umuntu eduze. Zedlula ngocansi uma kuphuma uketshezi lomuntu onesifo luya komunye. Ungazivikela ngokuhlala usebenzisa ikhondomu uma wenza ucansi!

Okushiwo umthetho ngezifo ezithelelwanayoNgokomthetho zonke izifo ezithelelanayo kumele zibikwe ngokushesha esikhungweni sezempilo esiseduzane bese zibhalwa kumafomu ayisipesheli kahulumeni ukuze zicwaningwe uMnyango Wezempilo. UMnyango Wezempilo unochwepheshe abaqeqeshelwe ukubhekana nezifo ezithelelwanayo bese benza imizamo yokuvimba ukusabalala kwazo. Lokhu kubandakanya:

Ukugqugquzelwa kwezempilo emphakathini nasezikoleni Ukuqapha isifo kanye nokuthola isisombululo kuleyo ndawo ehaqiwe Ukuhlolelwa mahhala i-TB ne-HIV emitholampilo kahulumeni Ukuhlinzekwa kokwelashelwa i-TB nokufundisa nge-STI kuyo yonke

imitholampilo Abasebenzi abaqeqeshelwe ukufundisa ngezempilo emiphakathini Ukuhlinzeka ngamanzi ahlanzekile Ukuqedwa kukamalaleveva ezindaweni ezithintekile.

I-TB Umalaleveva I-Yellow fever

Amarabi Izifo zocansi

Izifo ezande ngokuthelelana e-KZN

Bamba iqhaza ngokugwema izifo ezithelelanayo

Hlanza izandla zakho zikhathi zonke Vala umlomo uma uthimula noma

ukhwehlela Phekisisa ukudla kwakho Phuza amanzi ahlanzekile Thola ulwazi ngezifo ezithelelanayo

endaweni ozoya kuyo Yenza ucansi oluphephile

nomlingani oyedwa Gcina izilwane zakho ziphilile,

zihlanzekile futhi zigonyiwe

Ukulwa Nezifo, Ukulwa Nendlala, Ukunika Ithemba

Page 6: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

umtholampilo omusha ognini ozokwehlisa isibalo sokufa komama

ukusizwa kwezezinhliziyo esibhedlela igrays

KWeNYUsWe iziNga lokuhlinzekwa kwezempilo ngale nyanga OGwini ngokuvulwa koMtholampilo iBraemar. Ekhuluma kulo mcimbi u-MEC WezeMpilo e-KZN uDhlomo uthe lo mtholampilo uzokwehlisa isibalo somama nezingane ezifayo endaweni. “Sebenzisa lo mtholampilo ukugoma ingane yakho; ukuhlolela i-HIV ne-TB; uhlolelwe umdlavuza wesibeletho kanye nezinye izidingo zezempilo,” kubeka uDhlomo.

Lo mtholampilo uzophephisa impilo yabesifazane abakhulelwe kanye nezingane bese uqwashisa ngokuhlukunyezwa kwabesifazane. Okuzokwenziwa kulo mtholampilo kubandakanya lokhu:

Unakekelo emva kokubeletha Ukubelethisa okuhlelelwe

nokuphuthumayo I-PMTCT Ezempilo zezingane Izifo eziyisimbelambela Ukulimala okuncane Unakekelo ezimweni

eziphuthumayo Ukuhlolelwa nokwelulekelwa i-HIV Izifo ezithathelwanayo Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi

bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni ezempilo esifundeni ikakhulukazi kulezi zinto ezibucayi:

KWeThUlWe UmshiNi omusha wokuhlola nokwelapha izifo zenhl-iziyo esiBhedlela iGreys, eMgun-gundlovu. Lo mshini uzosebenza kusukela ngoMsombuluko kuya koLwesihlanu kanti uhlose ukwehlisa isibalo sokuhlinzwa kwezinhliziyo ngokuthi abantu basheshe bahlolwe kusenesikhathi. U-MEC Wezempilo e-KZN uDkt. Dhlomo unxuse abantu ukuba banakekele impilo yabo ukuze kugwemeke izifo. Lo mshini ungow-esibili esiFundazweni ngokulandela osesiBhedlela i-iNkosi Albert Luthuli osebenza zikhathi zonke.

ukuklOnyeliSwa kweMiSeBenzi eMihle

Ukubhukha kusenesikhathi Abesifazane kumele basheshe baye emtho-

lampilo uma beqiwe yinyanga noma besola ukuthi bakhulelwe. Le nkoleloze yokuthi umuntu kumele alinde kuze kubonakale isisu angeke isize ngalutho – kunalokho ibeka omama abasebancane engozini.

Ukuhlela umndeni Miningi imizamo yokugqugquzela ukuba

kusetshenziswe amakhondomu noma kuhlelwe umndeni (ngamaphilisi, umjovo noma ukuvala amashubhu, njll.)

Izindawo zomama zokulindela Labo mama abahlala ezindaweni ezikude

ezingenazo izinto zokuhamba basondelele ngasesibhedlela kusasele isinto ngaphambi kokubeletha.

Kubhekwane nezinto ezilimaza umphakathi

Kwakhiwe amakomidi ezigceme nawemigwaqo ukuze kubhekwane nenkinga yotshwala nezidakamizwa. Kugqugquzelwe impilo enhle kubantu abasha ngokuba badlale imidlalo, ama-aerobics bese bezivocavoca. Inhloso eyokwenza intsha ingacabangi utshwala nezidakamizwa ngoba kukhona abakwenzayo.

UmNYaNgo Wezempilo e-KzN wethule imiklomelo Yaminyaka Yonke Yokusebenza Ngokuzikhandla ezobuyisela kulabo basebenzi abenze umsebenzi obabazekayo. ekhuluma ku- provincial Consultative Forum u-meC uDhlomo uthe zisheshe zaziwe izindaba ezingezinhle kwezempilo kepha lokho okuhle okwenzekayo akugqanyiswa. le miklomelo izogqamisa lobo buhle.

Izokwenziwa kanjani imiklomeloZisaqhutshwa izingxoxo zokuthi kuzoklonyeliswa kanjani, kuchaza uDhlomo, kepha kuzoba neKomidi Lemiklomelo elizocubungula konke libheka le mikhakha: OYEDWa – njengoMhlengikazi Ovelele, uDokotela Ovelele,

uMqondisi Wezimali Ovelele, njll. IQEmBu – uphiko oluthile/ ifasilithi/indawo, njll. umsEBENZI OmuHLE – ushintsho, izenzo eziholela ezingeni

eliphezulu lezempilo, njll.

Imihlomulo UMnyango ucabanga lezi zinhlobo ezilandelayo zemihlomulo ukuba zinikwe labo abavelele: Ibhonasi Umfundaze wokufundela umkhakha othile Uhambo lokuyothuthukisa ulwazi phesheya kwezilwandle Izinkomishi/izindondo Izitifiketi nezipho

UDhlomo wamukele ukwethulwa kwemiklomelo wathi izohamba ibanga elide ekutshaleni ukuzikhandla nokuziqhenya kwabasebenzi ngomsebenzi wabo. “Le miklomelo izokhuphula ukuhlinzekwa kwezidingo, ukweneliseka kweziguli, kwehle izindaba ezimbi ngezempilo, izigameko ezimbi bese kuba nomphumela omuhle kwezempilo. Isiqubulo semiklomelo yokuqala esiphakanyisiwe singathi “Ukugqugquzela Uthando Lokusebenza Ngokuzikhandla,” sekuchaza uDhlomo.

Page 7: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

NSUKU ZONKE ABESIFAZANE bahlukunyezwa baze babulawe omaqondana babo. Ukuhlukunyezwa kwabesifazane sekuyinsakavukela umchilo wesidwaba emiphakathini yethu. Ngenxa yezinkoleloze ngamasiko iningi labesifazane liyesaba ukuphumela obala kanye nokubika ngokuhlukunyezwa kwalo – yingakho kungapheli nje. Njengoba kuqala izinsuku eziyi-16, uMnyango wezeMpilo e-KZN ugqugquzela yonke imiphakathi ukuba iphumele obala ngokuhlukunyezwa kwabesifazane. Kumele lizwakale izwi lethu. Izigidi zabesifazane eNingizimu Afrika zihlukunyezwa mihla namalanga, okubandakanya:

Okomzimba – ukushaywa, ukubhakelwa, ukukhahlelwa

Ngokomphefumulo/ngomlomo – ukwenza owesifazane azenyeze kanye nokuqeda ukuzethemba

Ngokocansi – ukudlwengulwa, ukushaywa

Ngokomnotho – ukugodla imali yokondla umndeni

Ukulimaza impahla lapho owesilisa elimaza impahla yowesifazane okungukuhlukumeza.

sinGaKuQeDa KanJani uMa sinGaKhuluMi

nGaKho?

ukuthola isibindi sokuhambaAkekho umuntu ofanelwe ukudlwengulwa nokushaywa, KUMNYAMA KUBOMVU. Kujwayelekile ukwesaba ikakhulu kwabesifazane abahlukunyezwayo ngoba baba nokuzenyeza uma behleli nomhlukumezi. Ungakwazi ukuphuma ebudlelwaneni obuhlukumezayo. Kudinga isibindi, amandla, ithemba kanye nokwelekelelwa. Yiya ezinhlanganweni ezingakusiza ngalesi sikhathi esinzima – xoxela umngani, isihlobo noma umeluleki wasebandleni, noma ubani ongamethemba. Khuluma nabasemtholampilo oseduzane ukuze bakwedlulisele enhlanganweni engakusiza. Baningi abantu abaqeqeshelwe ukukusiza – vuma bakusize.

Kungani abesifazane behlala nomaqondana ababahlukumezayoUma sitshelwa ngowesifazane ohlukunyezwayo, umbuzo wokuqala ofikayo ngothi “uhlaleleni?” Kuhle uzilalele izizathu zokuhlala kwakhe ukuze ukwazi ukumsiza ukuba aphume ebudlelwaneni obunokuhlukumeza. Iningi labesifazane abahlukunyezwayo libeka lezi zizathu ezilandelayo ezibenza bahlale:

uKwesaba noKusatshiswa Umhlukumezi umesabisa ngokubulala yena, umama wakhe noma izingane uma emshiya. Owesifazane ube esebona kumele ahlale ukuze avikele wonke umuntu.

iMali enGeKho, inDawo enGeKho Lesi yisizathu esikhulu ikakhulu uma kuyindoda kuphela esebenzayo. Owesifazane uye abone ukuthi uma ehamba akekho ozobondla benezingane.

ihlazo nezinKolelo Iningi labesifazane abahlukunyezwayo liye libone ukuthi lihlukunyezwa ngenxa yamaphutha alo, okwenza kumele lihlale nabayeni balo noma sekunjani.

ongathola kUbo Usizo Abused Women

Support Group........031 260 2527Lifeline ....................................0800 150 150Childline ..................................08000 55555Police No: ........................................................10111

uhlelo OluphephileUkushiya umaqondana ohlukumezayo kudinga ukuhlelelwa ngoba kumele ube namandla enele okubhekana nekusasa ngaphandle kwakhe. Lokhu okulandelayo kungakusiza:

xhumana nesiteshi samaphoyisa esiseduzane noma umtholampilo Bazokwedlulisela kusonhlalakahle, inhlangano noma indawo ephephile eseduzane lapho kusizwa khona abesifazane abahlukunyezwayo. Bangakusiza ngokuba uthole incwadi yenkantolo ekuvikelayo.

Le ncwadi ivimba umhlukumezi ukuba angakuhlukumezi noma angezi ekhaya noma lapho usebenza khona. Uma ehluleka ukwenza lokho, uyoboshwa. Le ncwadi inikeza amaphoyisa imvume yokwephuca umhlukumezi izibhamu kanye nezikhali eziyingozi.KulunGele Gcina imali nezimpahla endaweni engaziwa umaqondana wakho. cabanGisisa Ungakhulelwa uma uhlukunyezwa ngoba kungaba nzima kakhulu ukuhamba. thatha izinyathelo Thola umsebenzi noma uzuze amakhono ayokusiza uma usuphumile.Gcina aMaKhophi ezinto ezibalulekile zakho nezezingane zakho.

amalungelo akho omthethoUkuhlukunyezwa ekhaya kungaphansi koMthetho Wokuhlukunyezwa Ekhaya uMthetho ka-1998, ungafaka isicelo seNcwadi Yokukuvikela eNkantolo yeMantshi noma eNkantolo eNkulu lapho uhlala khona noma ngalapho kusebenza noma kuhlala khona umhlukumezi.

Kungadingeka i-ID yakho kanye nemibiko yezempilo noma imibiko yofakazi.

Inkantolo iyokuchazela ngamalungelo akho bese ikusiza ekugcwaliseni ifomu. Isicelo sakho sisiwa eMantshini eyokhipha isaziso esiya kumhlukumezi imazisa ngencwadi ekuvikelayo kanye nosuku okumele avele ngalo enkantolo.

Le ncwadi isebenza kuze kushaye isikhathi lapho ishintshwa noma yesulwa umhlukunyezwa noma yesulwe iNkantolo Yokwedlulisa.

Ukulwa Nezifo, Ukulwa Nendlala, Ukunika Ithemba

ULwezi 25

Singasiza

uSuku lOMhlaBa Jikelele lOkuqeda ukuhlukunyezwa

kwaBeSiFazane

UKUHLUKU-NYEZWA

qeda

PHUMELA OBALA

Page 8: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

Ukulwa Nezifo, Ukulwa Nendlala, Ukunika Ithemba

yenza ushintsho.ungavumeli ukuhlukunyezwa

kwabesifazane nezingane

Page 9: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

® Registered trademark/*trademark of Kimberly-Clark Worldwide Inc. © 2011 KCWW

Ukuncelisa ingane kuyisona siqalo esingugo umama angasinikeza ingane yakhe. Lokhu kusho ukuthi omama bangahlangabezana ngisho nobuhlungu ngoba kwesinye isikhathi ukuncelisa ibele kungaholela ku-mastisis eyenzeka uma ibele liba nokugula ngesikhathi uncelisa. Funda kabanzi ngalokhu kule miyalelo yethu engezansi ukuze wena nengane yakho nizuze lukhulu ngokunceliswa kwebele.

iyini i-mastitis?I-mastitis iqala uma ubisi luvimbeka emithanjeni yengono ngesikhathi uncelisa. Yisimo esijwayele ukuhlupha omama abasebasha ezinyangeni ezintathu zokuqala bencelisa esingenza amabele abe buhlungu kakhulu uma uncelisa. Kumele uthole ukwelapheka ngokushesha uma amabele akho eqina ngesikhathi usancelisa kungaze kube namathumba, okumele ukwenze uku:

1 Qhubeka nokuncelisa, uqale ngalelo bele eliqinile – akukho bungozi enganeni ngoba amagciwane asobisini ayafa uma ubisi selugayeka enganeni.

2 Beka umlomo wengane endaweni ebomvana. Lokhu kumunca umthambo ovalekile.

3 Hlikihla ingono ngesikhathi uncelisa.

4 Khama lonke ubisi olusale emabeleni uma ingane isisuthi (cela usizo lokwenza lokhu)

• Isimila noma ukuqina ebeleni okulandelwa yibele elinobuthi eliba bomvu lishise

• Imfiva

• Ukukhathala nobuntekenteke

• Ubuhlungu bemisipha • Izimpawu zomkhuhlane• Ukuba nezinyembezi.

• Ama-antibiotics ashiwo ngudokotela. Uma uwasebenzisa kumele wazi ukuthi kungahle kuphume amaqhubu ezingonweni. Lezi zimpawu zifana nokuhlatshwa yizinalithi ikakhulu ngesikhathi nangemuva kokuncelisa. Xhumana nomtholampilo uma kwenzeka lokhu.

• Ungasebenzisa amaphilisi ezinhlungu okuyi-paracetamol kanye ne-ibuprofen.

• Shisisa ibele ngendwangu eshisayo

ngaphambi kokuncelisa. Qala uncelise ingane ebeleni elibuhlungu bese ubeka umlomo wayo kuleyo ndawo ebuhlungu.

• Uma uqeda ukuncelisa, yehlisa ukushisa ebeleni ngokubeka iqhwa elisongwe ngendwangu.

• Khama lonke ubisi olusebeleni uma uqeda ukuncelisa.

• Phuza iziphuzo kakhulu (hhayi utshwala) bese UPHUMULA, UPHUMULA, UPHUMULA!

Uma usukwenze konke lokhu okungenhla kepha ube nalezi zimpawu ezilandelayo, vakashela umtholampilo ngokushesha ukuze uthole ukwelashwa.

Ukwelashwa kwe-mastitis kubandakanya:

Gcina isikhumba sengane yakho sithambile futhi somile njengoba kuyinhloso kamama wemvelo.

Themba ama Huggies mama ukugcina ingane

yakho ithokomele, ijabule futhi yomile.

Uhlelo lokuvikela nokugcina ukoma enganeni luletha ukoma okuyisikhathi

esingamahora ayisi-9 bese kuthi ukwembozeka ngokusakotini

kuvumele isikhumba sengane ukuba sikwazi ukuphefumula, lokho kunikeze

nomama isikhathi sokuphefumula.

BABYCORNER

Page 10: Ulwezi 2013 iMiThi engekhO eMTheThweni ingaBulala · 2015. 5. 19. · Ama-ARV’s UDhlomo ubuye wanxusa ubuholi bomdabu basendaweni kanye nomphakathi ukuba ubambe iqhaza ekugqugquzeleni

ulwezi

Ukulwa Nezifo, Ukulwa Nendlala, Ukunika Ithemba

inyanga yeRiBhini eliBOMvuOkuyiyona minyaka eyisilinganisonani lokudla izidakamizwa lapha eNingizimu

Afrika, iminyaka eyi-12. Lesi yisililo sokucelela intsha yethu usizo, ngakho

inyanga yeRibhini Elibomvu iyindlela yokuhlanganisa abantu ekulweni

nezidakamizwa. Sebenzisa le nyanga ekufinyeleleni kulabo abadinga usizo

lokuqeda ukuhalela izidakamizwa, ikakhulukazi intsha. Idinga ithemba kanye

nosizo ukuze ikwazi ukuyeka izidakamizwa – kukuyo ukuthatha lelo gxathu

kepha nathi kumele siyisize.

inyanga yekhwaliThiNjengoba unakekelo olusezingeni luseqhulwini ngale nyanga, u-MEC

wezeMpilo e-KZN uDkt Sibongiseni Dhlomo uhlala egqugquzela

ukuthi izikhungo zezempilo zenyuse amazinga okunakekela kanye

nenhlanzeko kanti uyazivakashela nezibhedlela esifundazweni

eyobheka ukuthi ngabe ziyalithuthukisa yini izinga njengengxenye

yomkhankaso wakhe othi ‘ngenze ngibukeke njengesibhedlela’. Le

nyanga igqugquzela lokho.

inyanga kazwelonke yezingane Usuku lwezingane lugujwa

emhlabeni jikelele ukuhlonipha izingane kanye namalungelo

azo. Okukhathaza kakhulu uMnyango WezeMpilo ukwenyuka

kwezinga lokuhlukunyezwa kwezingane. Lolu suku

olokugcizelela ubumbano lwethu ekulweni nokuhlukunyezwa

kwezingane. Gqugquzela izingane ukuba ziphumele obala uma

zihlukunyezwa bese umphakathi ulwa nalokhu.

usuku lwe-Sadc lukamalaleveva

Umalaleveva uyisifo esidalwa ukulunywa

umiyane. NgokweNhlangano YezeMpilo

Emhlabeni, abantu ababalelwa ema-63% e-Afrika

eseNingizimu bahlala ezindaweni ezinobungozi

bukamalaleveva, ohaqe kakhulu abesifazane abakhulelwe

nezingane ezineminyaka engaphansi kwemi-5. Leli sonto

ligxile emizamweni yokwehlisa izinga lokubulawa kwezingane

umalaleveva ngokuthathu kokubili kuze kube ngowezi-2015.

usuku lomhlaba jikelele

lwesifo sikashukela Kubhekeke ukuthi senyuke ngokuphindwe kathathu isibalo

sabanesifo sikashukela eNingizimu Afrika. Bayizigidi ezi-4 abantu

njengamanje abanesifo sikashukela. Yisikhathi sokubona izimpawu

bese ulungisa impilo yakho ngoba isifo sikashukela siyagwemeka.

Zifundise ngaso ngoba aselapheki kepha siyalawuleka. Ungaqala

khona manje ngokuzikhethela wena!

usuku lomhlaba jikelele

lokuqeda udlameNakuba sinentando yeningi kepha okuyiyona nselelo

okusabhekenwe nayo eyokuhlukunyezwa kwabesifazane

nezingane ezandleni zabantu ababathembayo. Ake ube ushintsho

ofisa ukulubona ngalo nyaka. Phumela obala ngokungafuni

ukuhlukunyezwa kwabesifazane nezingane bese ugqugquzela

nabesilisa obaziyo ukuba benze okufanayo. Singalwenza

ushintsho ngokuphumela obala.

2ulwezi 8

ulwezi

14ulwezi

25ulwezi

isonto likazwelonke lokuphe-fumulisa oqulekile (CPR)Ungakwazi okumele ukwenze uma ubona umuntu equleka futhi ephelelwa umoya? I-CPR iwuhlelo oluphephisa impilo, ngakho leli sonto elokuqwashisa ngokukwazi ukwenza i-CPR ephephisa impilo. Thinta abezempilo ukuze bakwedlulisele lapho ungathola khona uqeqesho lwe-CPR. Ungaphephisa impilo yothile.

4-10ulwezi