TXAPELDUNA,BARRERATIK > 4

Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

ASTEARI ZEHARKA BEGIRA

10 tesi independentismoaren kontra (eta alde) PELLO OTXANDIANO > 11

www.gaur8.infomila leiho zabalik

2017ko azaroaren 18a | XI. urtea • 544. zbk.0,50 euro

Arduraduna: Amagoia Mujika Telleria. Erredakzioa: Xabier Izaga Gonzalez.

Argitaratzailea: Astero. Lege Gordailua: SS-77/07. Helbidea: Portuetxe 23-2a. 20018

Donostia. P.K.: 1099. Tel.: 943 31 69 99 / Faxa: 943 31 69 98. e-posta: info@gaur8.info.

Publizitatea: Euskal Prensa. Tel.: 94 424 72 06.mila leiho zabalik

HEZKUNTZA, HIZKUNTZA POLITIKA ETA KULTURA SAILAK(HIZKUNTZA POLITIKARAKO SAILBURUORDETZAK) DIRUZ LAGUNDUA

Quebec: Independentismoa babesagaltzen ari da 04

Elkarrizketa: Gabriel Nadeau-Dubois, Quebec Solidarioa 08

Mundu berri bat, hezkuntza berribaten eskutik 12

Gasteizko Zuloak, hiru hamarkadakultur eragile berezi modura 17

Elkarrizketa: Andoni Egaña 22

ENEEK: Inguruko hegaztiak 26

In fraganti: Ainhoa Tolosa 28

Juantx0 Egañaren behatxulotik31

4

17

12

28

SINADURAK:

03 Isidro Esnaola: Energia politika,

bizimodua eta klima aldaketa

10 Ander Gortazar Balerdi:

«Sventramento»

11 Pello Otxandiano: 10 tesi

independentismoaren kontra

(eta alde)

16 EXPRAI

20 Gorka Zozaia: Efemerideen

gurutzebideko gogoetak

21 Iker Barandiaran:

Elkarbizitzarekin kutsatu

27 Xabier Mikel Errekondo:

Epikarik gabe ez da

errepublikarik

27 Maider Iantzi: Bortxatzaileen

ordez bortxatua epaitzen ari

dira

30 Ander Izagirre: Mundua

neurtzen

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 2 / 3hutsa

atze

rria

Urte bukaerarekin batera energia lantzenduten zenbait nazioarteko erakundek be-ren aurreikuspenak publiko egin dituzte.Azterketok aldaketa klimatikoaren gora-beherei beste perspektiba bat ematen die-te. Esate baterako, emandako datuekin Pa-

riseko Akordioan finkatutako karbono dioxidoarenmurrizketa helburuek ez dirudite oso lorgarriak direnik. Energiaren Nazioarteko Agentziak 2040. urterako au-

rreikuspena plazaratu du. Bere iritziz, energia beharrak,abiadura motelagoan bada ere, hazten jarraituko du hu-rrengo urteetan ere. Agentziaren kalkuluen arabera, haz-kundearen heren bat Indiatik etorriko da. Igoera horikontuan izanda ere, Indiaren kontsumoak mundukokontsumoaren %11 suposatuko du, nahiz eta mundukobiztanlearen %18 bertan bizi. Hazkundearen beste herenbat gainerako Asiako esta-tuek eragingo dute. Azkenherena Afrikako, EkialdeHurbileko eta Hego Ameri-kako eskaera igoeren ondo-rio izango da. Mundu maila-ko bilakaerak erakusten duherrialde aberatsetan ener-gia kontsumoa ez dela hazi-ko, baina oraindik ez da mu-rrizketa nabarmenik izango.Txostenak, adibidez, aipa-tzen du 2040. urtean 300milioi auto elektriko ibilikodirela munduan; alabaina, petrolio eskaera ez da apenasjaitsiko, egungo eskaeraren %2 soilik. Aurreikuspen horibeste esparru batzuetako eskaera igoeran oinarritzendu, hala nola, kamioi bidezko garraioaren zein itsas etaaire garraioaren hazkundean eta produktu petrokimiko-en eskaeran. Murrizketa eskas horrekin zaila izango dakarbono dioxido isuriak gutxitzeko helburua betetzea.Energiaren inguruan, Agentziak lau aldaketa nagusi

azpimarratu ditu. Lehena da AEBak petrolio eta gaserauzketan munduko lider bihurtuko direla. Frackingtekniken erabilerari esker lortuko du lidergo hori. Etaegungo petrolioaren prezioek teknika horiek erabiltzeaahalbidetzen dute. Bigarren aldaketa nagusia energia be-

rriztagarrien merkatzearekin lotuta dago. Agentziarenarabera, eguzki energiak Txinan eta Indian garapen han-dia izango du, elektrizitatea sortzeko sistema merkeene-tarikoa izango delako. Europar Batasunean, aldiz, berriz-tagarrien artean haize energia nagusituko omen da. Energia berriztagarriei esker, elektrizitatearen parte

hartzea nabarmen haziko da energiaren arloan. Horiizango da hirugarren aldaketa nagusia. Eta laugarrenaTxinan emango da. Hazkunde garbiaren aldeko apustupolitikoak munduko energia merkatuetan eragiten ja-rraituko du. Hazkunde eredu horrek burdingintza etaikatzarekiko mendekotasuna gutxiagotuko du, baita isu-riak ere. Gainera, teknologia garbiak sustatzeko TxinakoGobernuak egiten duen indarrak soka luzea du: haizea-ren kalitatea nabarmen hobetzeaz gain, jada ibilgailuelektrikoetan lider bilakatu da Asiako erraldoia. Beste

maila batean, Txina gas natural eskaeraren hazkundea-ren arduradun nagusia izango da: %25 bere kontu. Laburbilduz, Energiaren Nazioarteko Agentziaren

txostenaren arabera, energiaren erauzketan, eraldake-tan eta kontsumoan aldaketa garrantzitsuak ematen aridira mundu osoan zehar. Dena den, aldaketa horrek ezdirudi nahikoa aldaketa klimatikoan eragin nabarmenikizateko. Karbono dioxido isuriek, erritmo mantsoagoanbada ere, handitzen jarraituko dute. Batzuek karbonoharrapaketa eta biltegiratze teknika eraginkorretangehiago inbertitzea beharrezkoa izango dela iradoki du-te. Nonbait teknika berriak asmatzea gure bizimoduxahutzailea aldatzea baino errazagoa da. •

{ datorrena }

Energia politika, bizimoduaeta klima aldaketa

Teknologia garbiak sustatzeko TxinakoGobernuak egiten duen indarrak sokaluzea du: haizearen kalitatea nabarmenhobetzeaz gain, jada ibilgailu elektrikoetanlider bilakatu da Asiako erraldoia

Isidro Esnaola

hutsa

hutsahutsa

atzerria

Q uebec, Eus-kal Herria-ren antzera,e s t a tu r i kgabeko na-zioa da, az-

ken 50 urteotan bere etorkizunpolitikoaren jabe izateko ahale-ginean dabilena. Bi herrien ar-

teko paralelismoa, beraz, den-bora-dimentsiora ere hedatzenda, paradigma politiko-ideolo-giko baten adibide. Euskal as-kapen mugimendua lez, 60ekohamarkadan gorpuztu zenQuebeceko abertzaletasun mo-dernoa, “iraultza lasaia” bezalabataiatutako aroan. Jean Lesa-

ge lehen ministro liberalarenagindupean, modernizazio etasekularizazio prozesu bat biziizan zuten quebectarrek, he-rrialdearen garapen ekonomi-ko eta kulturala hauspotu zue-na. 1976an Rene Levesque(Alderdi Quebectarra) lehenministro bezala hautatu iza-nak, ordea, eman zion behinbetiko bultzada abertzaletasu-nari; 1980an bozkatuko zuenlehenengoz independentzia-ren inguruan Quebecek, etahautesleen %59,56k egin zutenindependentziaren aurka.

Orduz geroztik, bigarren aldibatez ere itzuli dira quebecta-rrak hautetsontzietara herrial-dearen estatus politikoaren in-guruan euren iritzia ematera.1995ean izan zen, eta ezezkoakirabazi zuen bigarrenez ere,

QUEBECBabesa galtzen ari da independentismoa,abertzaletasun defentsibotik atera ezinda

Aimar Etxeberria Korta

Hatz puntekin ukitu zuen Quebecek independentzia1995ean, bigarren saiakeran, Kanadatik banatzetik 55.000boto eskasera geratu zenean. Independentismoa, baina, ezatzera ez aurrera da egun, egoera sozial, ekonomiko,linguistiko eta kultural berrietara egokitu ezinda. Horrekabertzaletasuna joera kontserbadoreetara eraman du.

MUNDUA / b

1980ko maiatzean hartutakoirudia, Quebecek lehen aldiz

independentziaren inguruanbozkatu zuen urtekoa, alegia.

GAUR8

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 4 / 5

botoen %50,58arekin; inde-pendentzia lortzetik 55.000botopaper eskasera geratuzen Quebec. Kontsultak, bai-na, ordura arte jazo gabekoaldaketa bat eragin zuen;arrakalak ireki zituen sendoazirudien Kanadako zoru poli-tikoan. Jazoera haietatik askohitz egin eta idatzi da “Que-beceko ereduaren” inguruan,honek erreferendumak deitueta independentzia aldarri-katzeko dituen eskumeneninguruan batez ere. Eskozia-ko erreferendumaren ostean–ezezkoa garaile honetan erebotoen %55arekin–, Katalu-niako aferak –eta Iñigo Urku-llu lehendakariaren bisitaofizialak– gerturatu gaitu be-rriz Kanada osatzen dutenhamar probintzia eta hiru lu-rraldeetako bat den eremuhonetara.

ADOSTASUNA, NORAINO?

Social Sciences Academy ofthe Royal Society of Canadaelkarteko lehendakaria etaQuebeceko Unibertsitatekozientzia politikoetako irakas-lea da Alain-G Gagnon Mon-trealen eta, besteak beste, aur-tengo uztailean argitaratu denanalisi bat egin du QuebecekoLavaleko Unibertsitateko DaveGuenette kidearekin batera.Erakundeen bidaia ofizialekizan ohi duten kontrol kutsua-ren ondorioz ezin izan duguaurrez aurre elkartu Gagnone-kin, baina prest agertu da gal-detegi bati erantzuteko.1980ko eta 1995eko errefe-

rendumak egiteko prozesue-tan egin du azpimarra Gagno-nek bere lanean, QuebecekoGobernuak «independentekieta autonomoki, inori kontsul-tarik egin edo Ottawari baime-nik eskatu gabe, bere institu-zio propioen bidez» aurreraeraman zituela-eta. Horrek ez

du esan nahi, baina, KanadakoGobernuak paperik jokatu ezzuenik 1980eko eta 1995ekokontsultetan, hauen aurkaagertu ez bazen ere. Gagnonenesanetan, bere bitarteko pro-pioekin egin zuen kanpainaOttawak, «lege probintzialenaurrean makurtu gabe». Detai-lea, baina, garrantzitsua daoso: Kanadako autoritate poli-tikoek «malgutasunez» jokatuzuten, herrialdearen testuin-guru konstituzionala aintzathartuz, erreferendumen egika-ritzea toleratuz.1995eko saioan aukera inde-

pendentista ia gailendu zen ar-te Kanadako Konstituzioak ezzuen erreferendum bat egitea-ren inguruan hitz egiten; bestemodu batera esanda, ez zuenetorkizun politikoaren inguru-ko galdeketarik debekatzen.Gagnonen ondorioen arabera,kanadarren artean aurkakota-sun politikorik eragiten ezduen oinarria da hori, bainakontua ezberdina da indepen-dentzia aldarrikatzeaz aritze-an. 1995eko galdeketaren oste-an, Auzitegi Gorenera jo zuenKanadako Gobernuak, Quebe-cek independentzia unilateral-ki aldarrikatzerik ba ote zuenkontsultatuz. Epaia ezagunada: ez du independentzia alda-rrikatzeko gaitasunik Quebece-ko Asanblea Nazionalak, bainaquebectarren gehiengo batekerreferendumean hala eraba-kiz gero negoziatzera behartu-ta dago Kanadako Gobernua,«modu onean» gainera. Epaialege egin zuen Gobernu kana-darrak, bere modura baina. “Argitasun Legea” da horren

adierazpidea, Legebiltzarraaferan «parte» ez ezik «epai-le» ere egiten duena, Gagno-nen arabera. Aipatu legeakdioenez, Komunen Ganberada erreferendumaren galderazein balizko independentzia-

Lerroon goialdean, 1992an –bigarrenerreferendumaren aurretik, alegia– 9.000lagun kontsulta berri baten eske aterazirenekoa. Ezkerrean Rene Levesque,abertzaletasun modernoari behin betikobultzada eman zion politikaria, 1980anhauteskundeak irabazi ostean. Eta beheanindependentziaren aurkako manifestaziobat Montrealen, 1995ekoerreferendumaren baitakokanpainan.Andre QUERRY | GAUR8 | NEWQUEBEC

atzerria

ren aldeko emaitza “argia” de-la erabakitzeko gaitasunaduen erakunde bakarra. Ho-rrek bi arazo jartzen ditu ma-haiaren gainean: Ganberaren“arbitro” papera, honen neu-traltasuna zalantzan jarri dai-tekeelako; eta emaitzaren in-guruan a posteriori hartutakoerabakia, zeinak anbiguotasu-na eragin dezakeen. Hori delaeta, «fede txarrean» egindakolegea dela salatzen du Gagno-nek. Quebecen aipatu legea-ren aurkako erantzuna ereezaguna da: 99 Legea, zeinakdioen quebectarren %50 +1ekerreferendumean hala eraba-kiz gero Kanada behartuta da-goela sezesioa negoziatzera.Gagnonen iritziz, arrazoia

du Iñigo Urkullu lehendaka-riak herrialdeek independen-tzia erreferendumak negozia-tu egin behar dituztela esatenduenean, nahiz eta aitortuQuebecen kasuan behin ere ezdela halakorik eman. Aldiz, dioKanadak jurisprudentzia zaba-

la garatu duela gatazka politi-koei soluzioak emateko, etagaineratu du Estatu federala-ren oinarriak eta zuzenbideestatua errespetatuz bilatu di-tuela bideak horretarako.1998ko Auzitegi Nagusiarenebazpena litzateke adibide.

INDEPENDENTISMOA, KALE ITSUAN

«Eman guri gehiago, edo aldeegingo dugu». Hala aldarrika-tu dute quebectarrek iragan50 urteotan. Asegabe jarrai-tzen du Quebecek, baina ez dualde egin; ez du bere helburualortu, eta ez du ematen epe

motzean horretarako aukera-rik izango duenik ere. Esatera-ko, 1981eko hauteskundeetakobotoen erdia jaso zuen AlderdiQuebectarrak –abertzaleen al-derdi nagusiak– 2014ko arike-ta berean. Beste adibide bat:alderdiaren buru den Jean-François Liseek agindu du ezduela independentzia errefe-rendumik antolatuko bere le-hen legegintzaldian AlderdiQuebectarrak 2018rako aurrei-kusten diren Asanblea Nazio-nalerako hauteskundeak ira-bazten baditu. Ez daude, beraz,quebectarrak uneotan hiruga-rren saiaketa baterako.Baina zer gertatu zaio behi-

nola helburua behatzekin uki-tu zuen herriari? Jean-HermanGuay politologoa galderarierantzuten ahalegindu da “So-vereignty at an impasse. Thehighs and lows of Quebec na-tionalism” lanean. Bertan, ba-tez ere, hiru arrazoi azpima-rratzen ditu: quebectarrenbizi-kalitatearen garapena, Ka-nadaren eredu federala beraeta aldaketa demografikoak.Hala ere, ez ditu alde baterauzten Alderdi Quebectarrarenbaitan egindako akatsak –ha-mar urte pasatxoan lau lidereta hamaika estrategia izan di-tu–, edota independentismoa-ren banaketa bera 2006an,Quebec Solidarioa alderdiarensorrerarekin. Bizi kalitateari dagokionez,

defendatzen du quebectar fran-kofonoena anglosaxoiena etaKanadako gainerako biztanleenparekoa dela gaur egun, 60koeta 70eko hamarkadetan ez be-zala. Raymond Bourbeau inkes-ta etxearen arabera, ia bost ur-teko aldea zegoen Quebecekofrankofonoen eta anglosaxoienbizi itxaropenean 1950ean,2001ean hilabete batzuetakoazenean; eta 1970ean Ontarioeta Quebeceko probintzien ar-

tean hiru urteko aldea zena as-te batzuetakoa zen 2011n. Adi-bide batzuk baino ez dira, bainabeste hainbeste eman litezkediru-sarreren, negozio jabetzenedota garapen sozialaz hitz egi-tean. Paradoxa, baina, alor esklusi-

boki politikoan ematen daGuay politologoaren arabera.Nazio Batuen Erakundeak dio-enez, mundu osoko herrialde-en artean lehen hamar postue-tan aurkitzen da Kanada bizikalitateari dagokionez; biga-rren postuan dago Garapen So-zialaren Indizearen arabera,zeinak giza eskubideak eta gu-txiengoekiko errespetua neur-tzen dituen; eta zortzigarrenada Munduko ZoriontasunTxostenari erreparatuta. Gai-nera, mundu mailako estatufederalen artean deszentraliza-tuenen artean aurkitzen da.Paradoxa aipatu dugu aurrez,Quebec izan daitekeelako, bes-te faktore batzuen artean, Ka-nadak mundu mailako indize-etan egun dituen emaitzen“errudun”. Bere existentzia etamehatxuarekin, mugimenduindependentista quebectarrakKanadaren baitan onura eko-nomiko, sozial eta kulturalakeragin dituela defendatzen duGuayk. Estatuarentzat arrakas-ta izan dena quebectar inde-pendentziaren gainbehera izanda; mugimendu independen-tistaren joak Quebec indepen-dentziara gerturatu beharreanurrundu egin du politologoa-ren esanetan.Aldaketa demografikoek ere

izan dute eraginik. XXI. men-dera sartu aurretik banaketalinguistikoa frankofonoen etaanglosaxoien artean ematenzen, batik bat. Immigrazioarengorakadaren ondorioz, baina,ama hizkuntza ez frantsesa ezingelesa ez dutenen kopuruahazi egin da. Horrek, modu ba-

Alderdi Quebectarrekoburuzagitza, 2012kohauteskunde orokorrakirabazi ostean. Ustebaino legegintzaldilaburragoa suertatuzitzaien, 2014anhauteskundeaurreratuak deitzerabehartuta izan baitziren. Rogeiro BARBOSA | AFP

«Malgutasunez» jokatu zuten Kanadakoautoritateek, herrialdearen testuingurukonstituzionala aintzat hartuta,erreferendumaren egikaritzea toleratuz

1980an bozkatu zuen lehenengoz Quebecekindependentziaren inguruan, eta hautesleen%59,56k egin zuten aurka. 1995ean, berriz,helburua lortzetik 55.000 botora geratu ziren

tean edo bestean, honakoa era-gin Guayren ustean: gutxien-goek subiranotasunaren alde-ko mugimenduak afera“etniko” edo “arrazistekin” lotudituzte, Alderdi Quebectarra-ren iragan progresistarengatikaldenduz.

Kontuak kontu, Kanada etaQuebecen arteko gatazkakonstituzionalak ez ditu lehenadina lerroburu betetzen. Su-biranismoaren aldeko mugi-menduak ez du lehen adinakoirudimenik Guayren ustetan:«Faktore guztiak elkarren on-doan jartzean konturatzen za-ra hautabide independentista-ren babes galera ez delamisterio bat; faktore sozial,ekonomiko, linguistiko etakulturalen gorakadak eragindu horretan, eta mugimendusubiranista nazionalismo de-fentsibo bilakatu da, egoeraberrira moldatzen ez den na-zionalismoa».

Gagnonek ere antzeko ondo-rioa ateratzen du: «Inork ez duespero independentzia errefe-rendum berririk, ez epe mo-tzean bederen. Ez dirudi aferakonstituzionala ezbaian jarrinahi duen agenterik dagoenik,baina horrek ez du esan nahiindependentista, nazionalistaeta autonomistek eurenproiektu politikoak alboratudituztenik. Esan nahi duen ba-karra da egun ez dagoelagehiengorik erronka serio batiheldu diezaiokeenik».

Gagnon eta Guenette unibertsitate irakasleekeginiko lanean azpimarra berezia egiten zaioQuebec eta Kataluniaren artekoezberdintasunei, antzekotasunik aipatzenbaldin bada ere: hizkuntza propioa,autonomia politikoa, zortzi milioi ingurukobiztanleria, Estatuaren baitako pisua… Baina,kontrajarria den testuinguru politiko etakonstituzional batean aurkitzen dira biherriak.

Kanada eta Estatu espainiarrarenkonstituzioak ez dira berdinak irakasleenarabera, are gutxiago hauen kulturapolitikoa. «Ohiturazko» konstituziotzatjotzen dute Kanadakoa, auzitegiei zein boterepolitikoari malgutasuna ematen dienkonstituziotzat. Espainiarra, berriz,«legegilea» litzateke, «gehiegi» aukeran, etaEstatuaren batasuna zaindu behar duenaguztiaren gainetik.

Bestalde, botere politiko zentralekmugimendu independentistekiko izan dutenjarrera aztertu dute bi adituek. Kanadako

Gobernua, 1995ean egindako bigarrenerreferendumaz geroztik aktiboagoa izanbada ere, urrun legoke espainiarrakKataluniarekiko erakutsi duen«intrantsigentziatik».

Hirugarrena, berriz, auzitegikonstituzionalen izate «justu eta bidezkoa»da. Kanadan Auzitegi Gorenak estatuarenprobintzia baten sezesioa onartzen duelaadierazi badu –baldintza batzuk betetzendiren neurrian bederen–, AuzitegiKonstituzional espainiarrak argi eta garbiesan du ez duela baimentzen independentziaerreferenduma beraren gauzatzea ere.

Estatu espainiarraren markokonstituzionala eta botere politikoenintrantsigentzia «berebiziko oztopoak» diraGagnon eta Guenetten iritziz, ez soilikKataluniaren independentziari dagokionez,baizik eta «herriaren borondate politikoarenespresioarentzat» berarentzat ere. «HorrekEspainia demokrazia errealaren eremu denospea ahultzen du».

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 6 / 7

Gertutik ari dirajarraitzen QuebecenKataluniako afera. IrudiaMontrealen dago hartua,2017 honetako irailean. Andre QUERRY

KATALUNIA ETA QUEBEC, HIRU EZBERDINTASUN

Alderdi Quebectarreko buru den Liseek agindudu ez duela independentzia erreferendumberririk deituko bere lehen legegintzaldian2018ko hauteskundeak irabazten baditu

Eredutzat hartzen den «Argitasun Legeak»Kanadako Legebiltzarra «epailetzat» hartzen du Gagnonen arabera. Horregatik, «fedetxarrez» egindako legea dela uste du

atzerria

Jean Charest liberalarengobernuak 2012an bul-tzatutako matrikula-ta-sen aurkako ikasle pro-testen lider izan ostean,liburuak idazten etakonferentziak ematen

pasa ditu ondorengo bost urte-ak Gabriel Nadeau-Duboisek,harik eta Quebec Solidarioa al-derdira batu den arte. Alde guz-tietatik jaso ditu kritikak; izanda ikasle protestak politikarajauzi egiteko «tranpolin» bezalaerabili izana leporatu dionikere. Egun, berea da alderdiakAsanblea Nazionalean dituenhiru aulkietako bat, eta bera daalderdiaren eledun maskulinoa,Manon Masserekin batera. Que-beceko Asanblea Nazionalekobere bulegoan hartu gaitu, bizi-ki lanpetua suertatzen ari zaionarratsalde batean. Galdera egile-aren ezjakintasuna medio, inge-lesez egin dugu elkarrizketa, he-rrialdeko hizkuntza nagusia–eta independentistek aldarri-katua– frantsesa bada ere.

Zerk eraman zintuen ikaslemugimendua utzi eta politi-kara salto egitera?Ikasle mugimenduak historialuzea dauka Quebecen; tradiziobilakatu da, esaterako, Gober-nuak hezkuntza komunitatea-ren aurka hartutako neurri ba-koitzaren ostean protestarajotzea. Europan oso ohikoa denzerbait da hori, baina ez hain-beste Ipar Amerikan; horra Eu-roparekin dugun beste antzeko-tasun bat. Oso garrantzitsua daguretzat ikasle mugimendua-ren eta alderdi politikoen arte-ko independentzia bermatzea.Niretzat, ikasle mugimendukolider gisa, berebizikoa zen inola-ko alderdi politikorekin ez na-hastea. Jardun hura utzi nuene-an bost urte eman nituenliburuak idatzi eta konferen-tziak ematen, eta ondorioztatu

nuen garrantzitsua zela Quebe-ceko ezkerrarentzat aurreraurrats bat ematea; jokatzeko pa-per bat nuela iruditzen zitzai-dan, eta urrats hori emannuen.

Zergatik Quebec Solidarioaeta ez, adibidez, Alderdi Que-bectarra?Erabakiaren arrazoiak azaltze-ko historia pixka bat egin be-har da. 2006an sortu zen Que-bec Solidarioa, mugimendusozialak ondorioztatu zuene-an Alderdi Quebectarra ez zelagehiago zituen helburuak lor-tzeko bidean tresna baliaga-rria izango. Sozialdemokraziatradizionaletik datorren alder-dia da Alderdi Quebectarra,baina neoliberalismotik zeto-zen ideia guztiak bere egitenhasi zen momentu jakin bate-an. Esaterako, murrizketa poli-tikak aplikatu izan dituzte Go-bernu lanetan aritu direnazken aldietan. 90eko hamar-kadaren amaieran ematen damugimendu sozialaren eta or-dura arte quebectarren alderdinagusia zenaren arteko haus-tura; gerora, 2006an, sortuzen Quebec Solidarioa, ezke-rreko bi alderdi txikiren batu-ra gisa, mugimendu soziala-rentzat erreferente izatekobokazioarekin. Historikoki, sa-konki txertatua egon da inde-pendentismoaren ideia ikaslemugimenduan, sindikatuetan,mugimendu feministan etaabarretan. Ulertu izan da inde-pendentzia eta justizia sozialaez direla bereizita joan behardiren bi termino. Horregatik,eta François David alderdiarenbaitako nire aurrekoak deituzidalako politika utzi beharzuela esanez, ezinezkoa eginzitzaidan alderdira gehitzekourratsari ezezkoa ematea.Azken urteotan, gainera, in-

dartu egin da Alderdi Quebecta-rraren baitako sektore kontser-

badorea. Esaten dudanaren adi-bide da 2014an, denbora-tartelabur batez Gobernu lanak har-tu zituztenean, garatu zuten po-litika. “Balioen Agiria” bezalabataiatutako proposamena izanliteke esandakoaren adierazpi-de nabarmenena. Finean, ko-munitate erlijioso jakin ba-tzuen aurkako politika zen,zeinaren muina zen sinbolo er-lijioso guztien erabilera debeka-tzea administrazio publikoan.Ekinbide hori musulman ko-munitatearen aurkako eraso-tzat hartu zuen zenbaitek, etasakonki kritikatua izan zen in-dependentismoaren baitan.

Alderdira batu, eledun izen-datu eta 5.000 afiliatu gehia-go Quebec Solidarioarentzat.Zergatik? Harritu zintuen ho-rrek?Ustekabeko itzela izan zen,inolaz ere aurreikusten eznuena. Nire izendatzearekinbaino zerikusi gehiago duelauste dut alderdiaren ordukotestuinguruarekin: FrançóisDavidek politika utzi berrizuen, eta bera zen alderdiarenarima. Alderdiaren etorkizu-naren inguruko galdera ugarizeuden airean, eta prentsakikuspuntu negatiboarekin jo-rratu zuen gaia. Horrek guz-tiak lehendik ere alderdiarenjarraitzaile zen jendea pitzara-zi zuela iruditzen zait. Nirehautaketa bultzada bat bainoez zen izan; ordurako gertukogenituen horiek abagunetzathartu zuten testuingurua.

Bi aldiz erabaki dute quebec-tarrek independentziaren in-guruan, eta bi aldiz egin dioteuko. Egun, zertan da indepen-dentismo quebectarra?Uste dut justua dela onartzeagarai hobeak bizi izan dituela,egungoa baino itxura hobeaizan duela behinola. Hamar el-

«Abertzaletasunarensektore bat

populismoragerturatu da,

gazteentzatarbuiagarri bilakatuz»

GABRIELNADEAU-DUBOIS

Lurrikara eragin zuen Quebeceko

panorama politikoan aktibismo soziala

utzi eta alderdi politiko batera salto

egitea erabaki zuela adierazi zuenean.

Aimar Etxeberria Korta

QUEBEC SOLIDARIOA

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 8 / 9

karrizketa beharko nituzke ho-nen zergatia azaltzeko… Haste-ko, esan behar da oso zaila delapsikologia kolektiboarentzat biporrot mingarriri buelta ema-tea, bereziki bigarrena nola gal-du zen ikusita. Gainera, nahikoargi geratu da Kanadako Gober-nu federalak iruzurra egin zue-la kanpainan zehar gastu ilega-lak eginez. Nolanahi ere, etabigarren porrotaren ostean, ur-teak eman ditu mugimendu in-dependentistak barne eztabai-detan, independentzia lortzekoestrategia egokienaren bila be-tiereko eztabaidan sartuta. Ai-patu egoera ez da erakargarriamugimendutik kanpoko jende-arentzat, eta ematen duen iru-dia da mugimendua interesa-tuago dagoela eztabaidatzeangizartea hautabide indepen-dentistara erakartzean baino.Nire kasuan, bost urte baino

ez nituen bigarrenez indepen-dentziari uko egin genionean.Nire belaunaldiko jendearen-tzat, beraz, prozesu indepen-dentista orduz geroztik etorridena da. Iraganeko kontuak di-ra erreferendumak. Horrega-tik, bereziki zaila egiten zaionire belaunaldiari proiektu in-dependentista zerbait zehatzgisa irudikatzea, erdietsi deza-keten proiektutzat hartzea.Bestalde, abertzaletasunaren

sektore bat populismora gertu-ratu da azken urteotan; horrekprentsa txarra dakar. Guk osoargi daukagu ez dugula gu-txiengoen aurka egingo, baiziketa eurekin eraikiko dugula in-dependentzia. Zentzu horretan,gertuago sentitzen dugu mugi-mendu independentista esko-ziarra gure mugimendu propio-aren sektore bat baino. Hamarurte inguru dira jada AlderdiQuebectarraren baitako sektorebat agenda kontserbadorea ga-ratzen ari dela. Belaunaldi gaz-teenentzat erabat arbuiagarria

den agenda bat ari dira marka-tzen; ondorioz, gazteek nahiagodute dibertsitateari irekita ager-tzen den Alderdi Liberalari bo-toa ematea, dibertsitatearenaurka dagoen alderdi sozialde-mokrata bati baino.

Posible ikusten al duzu hiru-garren saiakera bat etorkizunhurbilean?Alderdi politiko bezala gurepromesa da balizko Quebec So-lidarioaren lehenengo legegin-tzaldi batean hirugarren inde-pendentzia erreferendumadeitzea. Baina galdetzen badi-dazu ea hori posible ote denepe laburrean ezetz erantzungonizuke, lan asko baitaukaguegiteko aurretik; independen-tziaren alde legokeen gehiengobat dugu konbentzitzeko. Bidehorretan, uste dut gure egite-koa dela abertzaletasun kon-tserbadoreari aurre egitea. Al-derdiaren azken konferentzianeztabaidagai izan genuen Al-derdi Quebectarrarekiko baliz-ko akordioa, baina atzera botazen proposamena. Eztabaidapolitiko denetan daude adosta-sunerako errazak diren zenbaitgai; zerga tasa %15 edo %20koaizan, kasu. Baina badira fun-tsezkoak diren beste eztabaidabatzuk ere, eta horietan dituguezberdintasunak Alderdi Que-bectarrarekin. Dibertsitatearenaurkako bere estrategiak kaleegin zuela onartu ez izana izanzen balizko aliantza bat bazter-tzeko azken arrazoia. Adostasu-nerako prest agertu ginen kon-ferentzian, baina handiegiakdira gai horretan bi alderdiokditugun ezberdintasunak; ezinizan genituen gainditu.Baina izan liteke ezberdin

ere. Jean-François Lisee AlderdiQuebectarraren egungo bu-ruak aitortu izan balu bere al-derdiak kale egin zuela diber-tsitatearen aurkako politikak

aplikatu zituenean, aukerakleudeke aliantzetarako. Gai ho-ri da erreferendumaz geroztiksektore independentistagehien banatu duen afera; berealderdiaren baitan ere totalaizan zen zatiketa.

Maiz entzuten da Euskal He-rrian Quebec adibide egokiadela afera konstituzionalaksoluziobidean jartzeko. Adosal zaude horrekin?Ottawa, politikoki, Madril etaLondresen arteko zerbait delaesango nuke. Paperean, agian,nahiko luke Kataluniak Madri-lek bere garaian Ottawak izanzuen jarrera izatea. Errealitatea,baina, askoz ere konplexuagoada. Teknikoki, Gobernu federa-lak erreferendumaren emaitzakonartuko zituela esan zuen, bai-na ondoren demokraziaren oi-narrietako bat den %50+1 ideiaQuebecerako ez zela baliagarriairitzi zion, “Argitasun Legeari”bide emanez. Gehiengo “argi”batez hitz egiten dute, baina ze-

haztu gabe zertan datzan. Au-rrez adierazi bezala, urte ba-tzuen ostean jakin izan zenezezkoaren aldeko kanpaina in-dartzeko Kanadako Gobernuakgastu ilegalak egin zituela. Pa-perean, Ottawa egun Madril de-na baino ulerkorrago aritu zen,baina quebectar asko harrituegin ziren Londres Eskoziareki-ko hain eskuzabal ikusita.

Nola ari da jarraitzen QuebecKataluniako afera? Zer iritziduzu bertan gertatzen ari de-naren inguruan?Egoera gatazkatsua da, oso gai-nera. Madril izaten ari den ja-rrera ulertezina da guretzat.Biolentzia maila, errespetu fal-ta eta katalanek oinarrizko as-katasun demokratikoak urra-tuta dituztela ikustea, 2017aneta Europar Batasuna bezalakoustezko erakunde demokrati-ko batean, sinestezina da. Gai-nera, Europar Batasunarenzein kontinentean zeharrekoezkerraren erantzuna ulertezi-na iruditzen zaigu; guretzatezkerrekoa izatea eta autode-terminazio printzipioarenaurka egitea ez datoz bat. Que-beceko tradizio politikoan au-todeterminazio printzipioa ez-kertiarra izatearen baitan doa,naturala da. Harrigarria da be-netan ikusten ari garena. Katalunian kide bat dauka

gure alderdiak, katalanei el-kartasuna adierazte aldera. El-kartasun mozioak ari garaonartzen hala Asanblea Nazio-nalean nola Kanadako Legebil-tzarrean ere. Egin dezakegunguztia ari gara egiten. Bainaegia da sinesgaitza egiten zai-gula EBren jarrera ikustea. Es-tatu espainiarraren kasuan au-rreikus zitekeen zerbait da, ezordea EBko estatuengan. Que-becen inork ez luke autodeter-minazio printzipioa horrelakriminalizatuko.

«Europar

Batasunaren zein

kontinentean

zeharreko

ezkerraren

erantzuna

ulertezina iruditzen

zaigu Kataluniako

auzian; guretzat

ezkerrekoa

izatea eta

autodeterminazio

printzipioaren

aurka egitea ez

datoz bat»

“Argazkiak: LeStudio1 | People’s Social Forum

hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ zi

entz

ia /

kom

un

ikaz

ioa B

ere izena ezkutatzeko«lagun izenik gabekoabaino zer edo zer origi-nalagoa» pentsa nezanesan zidanean, «Valen-tina» ez zuen kinielan.

Gustatu zitzaion, hala ere. Eta gus-tatu zitzaion, bidenabar, joan denhilabeteko artikulua, nahiz eta de-taile batek konbentzitu ez.Ohi bezala, Whatsapp bidez esan zi-

dan hori guztia, nik idatzi dudan alde-rantzizko ordenan eta mugikorrekoidatzizko elkarrizketa interesgarrie-nei hasiera ematen zaien momentuhorretan, alegia, gaueko hamabiakbost gutxiagotan-edo. Drrrr, bibraziotxiki bat: «Rambla del Raval ez da se-kula euri-bidea izan».Arrazoi Valentinak. Raval auzoan

bada rambla izena daraman espaziobat, bulebar moduko bat auzoarenbihotzean. Ezaguna da Boteroren es-kultura bat –katu potolo bo-teresko bat– dagoelako ber-tan, bai eta hir iko kebabonenak omen direnak ere.Rambla izenez bataiatu zutenbulebarra, baina bertan ez dariera edo euri-biderik inoizizan. Etxebizitza zaharrakzeuden bertan, bospasei pisu-ko horma bitarteko eraikinestuak Sant Jeroni eta Cadenakalexka meharren artean. Bimilagarren urtean, higienea-ren eta hiri-biziberritzearenizenean, eraitsi egin zituztenetxebizitzak eta kale-izenenhilerrira eraman Sant Jeronieta Cadena –“B aukera” zenaldirietara eramatea–. Ordu-tik, 310 metro luze eta 55 za-baleko espazio publikoa daRambla del Raval. Batzuen-tzat bizi-kalitatea hobetuduen proiektua dena auzoa

gentrifikatzeko tresna bat gehiagoda besteentzat. Tankera honetako hirigintza

proiektuek izen bat dute, baina izenhori da ez da, ez, rambla. Sventramen-to esaten zaio hiri-eremu kontsolida-tu zati bat eraitsi eta haren ordez es-pazio zabal bat sortzeari. Adibideakehunka: Bartzelonan Via Laietana,Madrilen Gran Via, Erroman Vatika-nora daraman Via della Conciliazione,Parisen Haussmannen bulebar siste-ma... txiki ala handi, sotil ala gehiegiz-ko, hiri historiko gehienetan erabiliden teknika da sventramentoarena.

Valentinak flipatu egin du hitzare-kin. Hirigileen sadismoaren edoumore beltzaren erakusgarri dengaldetu dit –nik, instintiboki, biga-rrena dela esan diot–, jarraian azal-tzeko «sventramento» hitz italiarradela –horraino iritsia nengoen ni

ere– eta pertsona edo animalia batierraiak ateratzearen ekintza dela.Glups. Pentsatu dut apartak direla ita-liarrak metaforagintzan –catenacciohitza ere oso ona baita–, eta ondorenohartu naiz pertsona bati erraiak ate-ratzen dizkiona izan daitekeela medi-ku forentsea ala Jack Tripa-ateratzai-learen ikastuna. Izan bata ala izanbestea, amaierako produktua berberadute biek ala biek: zerraldo inertea.Hala gertatzen da batzuetan hiri-

gintzan ere, tripak ateratzen hasi etakonturatzerako larrua besterik ez zai-zula gelditzen. Kasu, labainkorrak di-ra-eta hiri eraberritzeak, are gehiagoekosistema delikatu diren auzo histo-rikoetan egiten direnean. Apendizeaerrotik ateratzea ez baita gauza txa-rra, baina tentuz ibili behar gara hesteedo giltzurrunekin lanean ari garene-an, eta bihotza sekula erauzi gabe tu-morea delakoan. •

Ilustrazioa: ANDER GORTAZAR BALERDI

«Sventramento»

Ander Gortazar BalerdiArkitektoa

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 10 / 11hutsa

her

ria

Katalunian ikusitakoak ikusita ondorio ba-tzuk ateratzeko moduan egon bagaudelauste dut. Hemen garapen luzeagoa eta pa-txadatsuagoa eskatzen duten 10 tesi nirepartetik:

1.- Kataluniakoa iraultza demokratikoa da, zentzusakonean. Burujabetzaren eta demokraziaren aldarriaegitasmo eraldatzaile erradikala da, globalizazio neo-liberalak sortzen duen bizitzaren prekarizazioari au-rre egin nahi diona. Estatu bat eraiki nahi da herrita-rrak babesteko, aberastasuna modu ekitatiboagoanbanatzeko, sistema politikoa demokratizatzeko, kultu-ra eta hizkuntza garatzeko.

2.- Kataluniak «Zutik Euskal Herria»-ren hipotesiaindartzen du: Posible da egungo jendarte baldintze-tan, Estatu espainiarraren dominazio proiektua ez-baian jartzea eta askapen prozesua estadio oso aurre-ratuetara gidatzea bide demokratikoak erabiliz.

3.- Kataluniak 78ko erregimena hilzorian utzi du,inoiz izan duen legitimitate maila urrienarekin. Esta-tu krisia egiturazkoa da. Eztabaida demokratikoariezin hel diezaiokeenez, Espainiak indarra erabiltzeahautatu du. Baina estatu egitasmo egonkor batek, in-darraren monopolioaz gain, adostasun politikoa ereeraiki behar du. Espainiar estatu proiektu berri bat le-gitimatuko lukeen adostasuna eraikitzeko aukerarikez dago epe laburrean (hilabeteak). Beraz, urte ba-tzuez luzatuko den egoera baten aurrean gaude.

4.- Nahiz epe laburrean ez izan, Estatu erreformaetorri, etorriko da. Bi pultsio nabari dira. Lehenak ire-kidura bat proposatzen du, aldaketa kosmetikoa izan-go litzatekeen arren, katalan eta euskal eliteak seduzi-tzeko saiakera barnebilduko lukeena. Bigarrenakerregresioa planteatzen du, estatu zentralistagoa etaautoritarioagoa. Gaur-gaurkoz bigarren pultsioa in-dartsuago antzematen da.

5.- Kataluniako ispiluan geure buruak begiratutazer da ikusten duguna? Euskal Herritik indar handiaegin da azken 40 urteetan 78ko erregimena egonkor-tu ez zedin. Tentsio politiko eta emozional handiamantendu dugu oso denbora luzez. Borrokak emai-tzak eman ditu. 78ko adostasun politikoak birrindutadaude eta autodeterminazio eskubidearen eztabaidaerdigunean dago. Baina kostuak ere izan ditu, halabe-harrez. Tentsioa baretu denean, jendarteak mobiliza-zio ziklo berri bati heltzeko nekea adierazten du. Neu-rri handian prozesu naturala da.

6.- Mimetismoak, determinismoak eta epifania la-clautiarrak ahaztu eta metodo leninistaren printzi-pio nagusia berrartu dezagun: egoera konkretuarenanalisi konkretua, bertoko baldintza subjektiboak etaobjektiboak inkorporatuz. Euskal lurraldeetan dugunongizate maila erlatiboa Espainiakoa baino handiagoada. Beraz, gehiengoak burujabetzaren egitasmora ba-tuko badira egitasmo horren bertuteak azaldu beharkodira, jendarte-sektore zabalek konfrontazioak penamerezi duela ondorioztatzeraino. Diskurtso subiranis-ta potente bat eraiki behar da eta estatu propioarenproposamen politikoa mamitu eta sozializatu.

Hurrengo hirurak garatzeko espazio faltan gelditunaiz gaurkoan. Titularrak ematearren, uste dut Kata-lunian egindako bideak ikasgai interesgarriak uztendizkigula honako gaiei buruz ere: 7.- Estrategia etataktikaren arteko artikulazio eraginkorrak; 8.- Alder-dien (eta instituzioen) eta jendarte zibil antolatuarenelkarrekintzak; 9.- Desobedientziaren bertuteak etamugak.

10.- Hau guztia kontutan izanda, uste dut aukeraleiho bat izango duela Euskal Herriak parez pare da-tozen urteetan, independentismoaz doktrina egiteke,burujabetza, demokrazia eta Errepublika espainiar Es-tatuari kontrajarriko dizkion egitasmo emantzipatzai-le sendo bat eraikitzeko. Horretarako behar den tonuahartzen badugu behintzat. •

{ asteari zeharka begira }

10 tesi independentismoarenkontra (eta alde)

hutsa

hutsahutsa

Pello Otxandiano

herria

Hik Hasi egi-tasmo peda-g o g i k o a kEuskal He-rrira zuzen-dutako hez-

kuntza proposamen bataurkeztu zuen urriaren 21ean,hainbat irakasle eta hezitzaile-ren urtebeteko hausnarketasakonaren fruitu. “Kalitatezkohezkuntza bermatzeko zorupedagogiko eta etikoa: Hez-kuntza hobetzeko gakoak” ti-tuludun dokumentuak hez-kuntzaren foku aldaketarakohamar puntu jasotzen ditu;eta eskola autonomoez osatu-tako, finantzaketa eta segi-mendu publikoa duen eta par-taidetzan sortutako hezkuntzaeredua aurkezten da bertan.

Gizarteko pertsona oro hau-rren hezkuntzaren konplizeizan daiteke, eta horrela nahi-ko luke Hik Hasi egitasmo pe-dagogikoak. Konplize nahi di-tu haurrak ere Hik Hasik,euren etorkizunaren protago-nistak direnez gero. Herrieta-ko eragileak ere konplize guraditu, hala nahi ditu adminis-trazioa, eskoletako irakasleak,hezitzaileak eta atean haurrakaterako zain dauden gurasoaketa zaintzaileak ere.

Egun hezkuntzak dituenarriskuez zein garrantzitsutzatjo dituzten bestelako arlo uga-riren inguruan hausnartu du-te urtebetez sare guztietakoirakasle eta hezitzaileek, Mon-dragon Unibertsitateko, Eus-kal Herriko Unibertsitateko,Nafarroako Unibertsitate Pu-blikoko eta Baionako Uniber-tsitateko hainbat irakaslek, etahezkuntza hobetzeko Hik Ha-siren proposamena ehundudute guztien artean. Proposa-mena Euskal Herri osora zu-zentzen da.

Hiru oinarri finkatu dituzte«kalitatezko hezkuntza» bati

{ txostena } Maddi Txintxurreta Agirregabiria

HEZKUNTZA HOBETZEKO GAKOAKMundu berri bat, hezkuntza berri baten eskutik

1Hezkuntzajarduera baliohezitzaileetanoinarritu

20-3 urte bitartekohaurrena ez dahezkuntza hutseko aroa

3Oinarrizko Hezkuntza osoapertsonaren askotariko konpetentzien ga-rapenera zuzendu

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 12 / 13

begira, urriaren 21eko pren-tsaurrekoan aurkeztutako do-kumentuan jasotzen denez: fi-nantzaketa eta segimenduaribegira publikoa den hezkun-tza, eskola bakoitzaren auto-nomia ziurtatzen duena etapartaidetzan sortutakoa. Eskola publikoa zatiketa so-

zialarekin amaitzeko; autono-moa estatuen esku hartzeaekiditeari eta hezkuntzarendeszentralizazioari begira; etazaintzarekin, hezkuntza eragi-leen arteko lankidetzarekin,gertuko administrazioaren in-plikazioarekin eta herriko bes-telako eragileen partaidetzare-kin josia.Hezkuntza birpentsatzea da

gakoa. «Foku aldaketa», alegia.Kontxi Aizarna Hik Hasi talde-ko irakasleak hausnarketa hauekarri du: «Duela bi mendekoegitura administratiboa dugu;aurreko mendekoa dugu pres-takuntza, eta mende honetakoikasleak hezten ditugu». Hez-kuntza sare osoa irauli, aldatu,hobetu beharra sentitzen duteHik Hasiren egitasmoan partehartu duten irakasle eta hezi-tzaileek, mundu hobe bat er-diesteko. «Denontzat eta deno-na» den hezkuntza eraikitzeko.

MUNDU HOBE BAT

Hamar gakotan finkatu du egi-tasmo pedagogikoak kalitatez-ko hezkuntza, eta lehenengoak«hezkuntza jarduera balio he-zitzaileetan oinarritzea» es-katzen du. Lehen gako horretan arreta

berezia merezi dute aniztasu-nak eta euskarak. «Aniztasu-nari beste buelta bat eman be-har zaio», dio Joxe MariAuzmendi Hik Hasiko koordi-

natzaileak. Umeak «aniztasu-nean parekide» izatea desio duberak, «ekitatea» zaintzea:«zailtasuna duenari, laguntzagehiago eman behar zaio», diokoordinatzaileak. Euskarare-kin berdin gertatzen dela dio,euskaradun ez direnak «desa-bantaila» egoeran daudela, etahorren konponbidea horieieuskara gehiago ematea dela.Harremanetan euskara lehe-nesteko neurriak hartu behardirela uste du Auzmendik.«Haurren kultura aitortu eta

errespetatu behar dugu», dioHik Hasiko koordinatzaileak.Izan ere, Auzmendik dio nera-beek eta haurrek kultura pro-pioa daukatela, besteok uler-tzen ez duguna. Desberdinikusten dutela mundua, etadesberdin ikasten. Hik Hasiren

hezkuntza proposamenarenhausnarketa garaian, hezitzaileeta irakasleek galdegin ziotenberen buruei ea nolako mun-dua nahi duten. Egungo hau-rrei mundu «hobe» bat opa die-tela esan zuten, eta beraulortzeko gakoak adostu zituz-ten, hezkuntzara eta hezkun-tzatik begira. Eta, umeek kultu-ra propioa dutenez gero,gizarte berrian pertsona irudi-mentsu eta kritikoak izateko,haurren erabakiak errespetatubehar direla aldarrikatzen dute.Mundu horrek –naturarekiko

iraunkorra dena, kultura aniz-tasuna errespetatzen duena,herritar kritiko eta baikorrakdituena–, inbertsio sakona es-katzen du, eta Hik Hasikoek ar-gi dute inbertsioa hezkuntzadela. Horren bidean, ezinbeste-

koa da, Auzmendik dioenez,«herritar arduratsuak» izatea,eta OinHerri elkarteak zehaztu-tako herri hezitzailearen filoso-fia txertatu da hizpide den hez-kuntza proposamenean.Filosofia horrek herri osoa-

ren partaidetza eskatzen du,hezkuntza eskoletatik at erekokatzeko beharra. Kontxi Ai-zarnak azaldu du karga gehie-giz zamatzen dela eskola:«Karga handi bat jasaten arida eskola. Asko egiten du esko-lak, baina egin dezake gehiagobaliabideak emanez gero». Ho-rregatik, Aizarnak dio jendar-tea «protagonista» sentitu be-harko l itzakeela haurrenheziketan, umeak «erdigunea»behar duela izan. Horretarako,azpimarratu du «jendarte ba-teratuago» bat behar dela.

4Irakasle eta hezitzaileen prestakuntza egokitu

Alboko orrialdean, Hik Hasirenproposamen pedagogikoarenaurkezpen publikoa. Lerroon

ondoan, neska-mutikoakeskolan.

Jon URBE- Aritz LOIOLA

| ARGAZKI PRESS

herria

Horrela, zaintza familiarentestuinguruan nahiz erakunde-en eta haur eskolaren testuin-guruan gauzatzea proposatudu Hik Hasik, eta berebiziko ga-rrantzia hartzen du zaintza edoheziketa horrek haurraren le-henengo hiru urteetan, Hik Ha-siko koordinatzailearen ustez:«Bizitzako lehenengo urteetanikasten dira bizitza osorako oi-narri nagusiak».Hezkuntza proposamenaren

bigarren gakoak jasotzen due-nez, «0-3 adin tarteko haurre-na ez da hezkuntza hutsekoaroa; izatekotan ere, hezkun-tzaren aurretiko garaiarenedo familiaren eta eskolarenarteko zubi garaia besterik ezda». Horrenbestez, adin horre-tako haurrek merezi dutenbesteko atentzioa jasotzeko,haur eskoletako langileenprestakuntzan sakontzeazgain, umeak etxean zaintzekoeta hezteko familiei «errazta-sunak» ematea eskatu du HikHasik. Besteak beste, urtebete-ko lanuzte-baimen ordaindua,Europa iparraldeko hainbatherrialdetan gertatzen den be-zala. Haurra etxean zaintzeaezinezkoa bada; eta, ondorioz,haurtzaindegira edo bestelakozaintza moduetara jotzen ba-da, harrera toki horiek «ahaliketa zaintza edo heziketa one-na» bermatu beharko luketelanabarmendu dute Hik Hasitik.

ESKOLAK

Hezkuntza proposamena ondudutenen artean, ardura piztendute ikasgaiek. «Espezifikoe-giak» direla aipatu du Auzmen-dik, eta, ikasgaika beharrean,«proiektuka, arloka» irakasteanahiago luke berak. «Pertsonokez dugu ikasgaika ikustenmundua, eta mundu errealeangaiak nahasten direnean gugeu nahasten gara». Horrega-tik, Hik Hasiren hezkuntza pro-

posamenaren hirugarren pun-tuak horrela dio: «OinarrizkoHezkuntza osoa pertsonarenaskotariko konpetentzien ga-rapenera zuzentzea». Era berean, selektibitatea

bezalako hautaproben aurkaagertu dira adituak. Beraienustez, Batxilergoa selektibita-tea gainditzera mugatzen da,eta horrek berak BigarrenHezkuntza «modu desego-kian» baldintzatzen du. Azter-keta bidezko ebaluazioek«zertan hobetu behar den eza-gutzeko balio izatea» eskatzendute, ikaslearen testuinguruaaztertuz eta euren autonomiaerrespetatuz. Bestalde, ikasgeletan emo-

zioei lekua uztea desio du HikHasik, «gorputz heziketari, fi-losofiari eta adierazpenarekinlotutako arloei ordutegi zaba-lagoa eskainiz».

Irakasle eta hezitzaileei da-gokienez, beraien prestakun-tza egokitzea proposatzen dadokumentuaren laugarren ga-koan; eta Auzmendik azpima-rratu du garrantzitsua dela«enpatia», «haurrekiko gertu-tasuna» edota «gizartearekikokonpromisoa» bezalako kon-petentziak balioestea ikasketamailarekin batera. Aizarnakirakasle izatearen konpromi-soa azpimarratu du: «Irakasle-ok hobetzeko prest egon behardugu beti, etengabeko forma-zioan».Hik Hasiren kalitatezko hez-

kuntza lortzeko proposamena-ren zutabeetako bat eskolenautonomia da. «Eskola bakoi-tzak bere hezkuntza proiektupropioa izatea» aurkezten dadokumentuaren bosgarren ga-koan. Hori lortzeko, beharrez-kotzat jo dute ikasleen, langi-

Irakasle eta hezitzaileenformakuntzan ere jartzendu arreta proposamenak.

Enpatia, haurrekikogertutasuna edota

gizartearekikokonpromisoa bezalako

konpetentziak bultzatzeaproposatzen du.

Andoni CANELLADA | ARGAZKI

PRESS

5Eskola bakoitzakbere hezkuntzaproiektu propioaizatea

6Postu bakoitzera-ko behar den prestakuntzaespezifikoaeskaintzea

7Ikasleak euskaldun eleaniztun bilakatzea

8Udalak kudeatubehar dituikastetxeak,herriko hezkuntza eragileekin batera

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 14 / 15

leen, familien, eragileen etaUdalaren arteko elkarlana,hots, eskolak «komunitate»modura funtzionatzea.

Eskoletako zuzendaritzariburuz mintzo da dokumentu-ko seigarren puntua. Auzmen-dik egungo egoera salatu du:«Eskoletan, askotan pasatzenda inork ez duela zuzendariizan nahi, eta irakasle boka-zioa duen norbait administra-zioan sartu behar izaten damaiz, nahi ez badu ere». Ho-rren soluzioa postu bakoitze-rako behar den «prestakun-tza espezifikoa» eskaintzeaizan daiteke, adituen ustez.

Euskal Herriko haurrak«euskaldun eta eleaniztun»izatea du helburu Hik Hasirenproposamenak. Horrela zehaz-ten da zazpigarren puntuan:euskaldunak, «euskara bizi-tzako hainbat esparrutan era-biltzeko gai izateaz harago,euskal kulturaz, historiaz,identitateaz eta berezitasu-nez jabetzeko»; eta, eleaniz-tun, euskara lehenetsita ere,haurrek gai izan behar dutela-ko «gaztelania ala frantsesaeta atzerriko hizkuntza bathainbat esparrutan egoki era-biltzeko».

KUDEAKETA ETA FINANTZAZIOA

«Uste dugu gertuko kudeake-tak beharrak hobeto detekta-tzeko eta hobeto erantzutekobalio duela», ebatzi dute hez-kuntzan adituek. Horren hari-ra, ikastetxeak udalek kudea-tu behar dituztela iritzi dute;herriko ikastetxeetako elkar-teetako arduradunekin, hez-kuntzako profesionalekin etahezkuntzan interesa duteneragile ororekin batera hez-kuntza plan bat gauzatuz. Planhorren funtzioak lirateke, zor-tzigarren puntuak zehaztenduenaren arabera, «etorkin be-rriei begira harrera eta egoki-

tze plan bat egitea», «herrikohezkuntza, osasun eta gizartezerbitzuen arteko koordina-zioa bermatzea» eta «etorriberrientzat eskolatze planaprestatzea, Udalarekin, etorriberriekin eta eskolekin bate-ra», besteak beste.

Eskolen antolaketa admi-nistratiboaz jardun da kalita-tezko hezkuntza lortzeko be-deratzigarren gakoa , eta ,horixe bera da, hain zuzen ere,hezkuntzako profesionalakgehien kezkatzen dituen alder-dietako bat. Egun hezkuntzamunduan pairatzen den «fis-kalizazioaz» kexu dira Aizarnaeta Auzmendi. Administrazio-aren «gehiegizko kontrola» de-la-eta, ezinezkoa gertatzen daeskola bakoitzak hezkuntzaproiektu propioa gauzatzea.Europari begira jarri dira adi-tuak, erreferentzia egokitzatjotzen baitituzte Finlandia,

Danimarka eta Estonia beste-ak beste; herrialdeotan udalekzuzenean kudeatzen dituzteneskolak dituzte.

«Gaur egungo antolaketaburokratikoak ez du uzten es-kolen autonomia aurrera era-maten. Hik Hasik jendarte ba-teratu bat nahi du, ekitateaeta kohesio soziala ekarrikolituzkeena. Hemen berrirojaistera doaz hezkuntzako in-bertsioa, eta, hobetu nahi ba-dugu, inbertsio maila ere al-datu behar dugu», azaldu duKontxi Aizarnak. Horretaz arida, hain zuzen ere, Hik Hasi-ren proposamenaren hamar-garren puntua: inbertsioazedo finantzaketaz. «Jendarte-aren eta hezkuntzaren beha-rrei erantzungo dien finan-tzaketa» eskatu du Hik Hasik,orain arte proposatutako guz-tia errealitate bihurtzeko adi-nako inbertsio erreala.

PROPOSAMENA EGIN OSTEAN ERE,HAUSNARTZEN JARRAITU BEHARRA«Iazko ikasturtean hausnarketa bat egiteapentsatu genuen, heziketatik begira soil-soilik, eta hezkuntza proposamena osatugenuen. Belaunaldi berrientzat onenahelburu hartuta, jauzi bat egitea erabakigenuen», azaldu du Kontxi Aizarnak,hezkuntza proposamenaren hausnarketaprozesuari begira. «Egungo egoerarendiagnostiko bat eginez hasi ginen, etazerrenda bat osatu genuen aipatuz zertanasmatu dugun eta zer arrisku ditugun».Hik Hasi taldeko irakasleak kontatu duegungo hezkuntza ereduak lau arriskudituela: «zatiketa linguistikoa, ezdaukagulako bitarteko nahikorik haurguztiak oinarrizko maila bateaneuskalduntzeko; zatiketa soziala, eskolapublikoen, kontzertatuen, pribatuen etabestelakoen banaketa dagoelako;hezkuntza proiektuaren indargaltzea,legediak eskolen beharrei ez erantzuteakdesilusioa ekar dezakeelako; etaadministrazioaren aldetik pasibitatea».

«Arazo nagusia zatiketa da. Ez badaeskola bakarra duen herri txiki batean,gutxienez bi eskola dauden herrietaneztabaida ematen da. Eta eztabaida

dagoenean, modu txarrean izaten da»,gehitu du Joxe Mari Auzmendik.

Taldeko akordioen mesedetan, norberakatzean utzi behar izaten ditu bere guraribatzuk. Hori bera gertatu da hezkuntzaproposamena eztabaidatzeko orduan.«Bakoitzaren pentsamendu indibidualahor dago, baina guk talde zentzu handiadaukagu. Mila gauza eztabaidatu ditugu,eta hiztegi aldetik utzi ditugu gauzabatzuk kanpoan, baina oso ondo sentitugara, inor kanpoan utzi gabe, etaadostasuna oso erraz lortu dugu», argitudu Aizarnak.

Hezkuntza proposamen berriak egingoduen bidea ikustea tokatzen da orain.Momentuz, proposamenarendokumentua ikastetxe eta eragile guztieibidali zaiela jakinarazi du Hik Hasikokoordinatzaileak, baina hori eztabaidapizteko eta hausnarketa bultzatzeko egindutela gogorarazi du, hezkuntzan interesaduen ororentzat «opari» bat delaazpimarratuz. «Guk azpiegitura txikiadaukagu, eta ezin dugu gure kabuz hauaurrera eraman. Orain eztabaida beharda», adierazi du Auzmendik.

9Antolaketa administratiboa denontzako modukoa eta ba-teratzailea izatea

10Jendartearen etahezkuntzaren be-harrei erantzungodien finantzaketa

Gorputz heziketa eta filosofia indartzea proposatzen da. Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

hutsa

iRRITZIA:

{

}

EXPRAI

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 16 / 17

Ez da azalera han-diko saltokia, ezda arte galeriaerraldoia, bainanekez aprobetxaliteke hobeto es-

pazioa. Zuloa liburu dendarenespezializazioa komikia da,baina askoz gehiago da. Goiko

solairuan, komikiez gainera,narratibaz gainera, argazkigin-tza, arkitektura, arte plastiko-ak eta beste gai asko topatukoditu bisitariak. Beheko solai-rua, berriz, erakusketak egite-ko gunea da, baita liburu zeindiskoak aurkeztekoa, hitzal-diak egitekoa edo askotariko

kolektiboak biltzekoa. Hainbatgertakari kulturalen aterpe daZuloa, eta haietako asko ber-tan sortzen dira. Azkenaldion Amaia Arrazola

artista gasteiztarraren “AmaiaWs Here” erakusketa egon daikusgai, eta egunotan GustavoAlmarcha pintorearenak or-dezkatuko du. Egiazkoa dirudi,beraz, Zuloako jardun naroak.

HASIERA

Orain aspaldi ez dela, Juan Iba-rrondo idazleak orriotan kon-tatu zuenez, 1987an, Euskal He-rria astindu zuen kulturmugimendu alternatiboarenerdian, liburu denda bat zabal-du zuen Imanol Pradells eta Jo-su Ortubairekin batera, Gas-teizko Pintore kalean, Zuloaizenekoa. Liburuak saltzen zi-tuzten, jakina, baina aldi bere-an hitzaldiak, kontzertuak etaaskoz jarduera gehiago antola-tzen zituzten bertan. 1998an,«sukurtsal» bat zabaldu zutenHedegile kalean, komikietanespezializatua, eta behealdekoaretotxoa arte gune gisa aton-du zuten. Literatura eta komi-kiez gain, kamisetak, argazkiaketa oro har irudia lantzen zu-ten. Ibarrondok eta Pradellsek2000. urtean liburu denda utzieta Pintore kaleko lokala itxizuten, baina Hedegile kalekoakzabalik jarraitu zuen Josu Or-tubairen ardurapean.

LEHENGOARI EUTSI ETA BULTZATU

2003an Gorka Basterretxeakhartu zuen liburu denda etaTxintxu San Martin hari la-guntzen hasi zen. Ortubairenlagunak ziren biak, eta an-tzerki mundutik ezagunak.Luze gabe, Txintxu ere eginzen liburu dendako bazkide.«Taberna bat izan balitz, ezgenukeen hartuko», dio Gor-kak irribarrez. Ordurako Zu-loa Gasteizko jarduera kultu-

Komikia «alma mater»duen liburu denda etakultur gunea da Zuloa. Jaizki FONTANEDA | ARGAZKI

PRESS

ZULOA, LIBURU DENDA ETA...Hiru hamarkada bete ditu Zuloak Gasteizkokultur mugimenduko eragile berezi gisa

Xabier Izaga Gonzalez

1987an, liburu denda bat zabaldu zuten Gasteizko AldeZaharrean, gerora komikietan espezializatu eta hirikomugimendu kulturalean erreferentzia izatera iritsiko zena.30 urte joan dira eta hala jarraitzen du Zuloak, kultura guneeta kultura sortzaile, hamaika ekimenen aterpe eta hainbatkolektiborekin elkarlanean bere «ekarpen txikia» egiten.

KULTURA / b

herria

ralen arloan erreferentziazen, eta biek ere hasieratikezagutzen zuten liburu den-daren ibilbidea. Txintxurekineta Gorkarekin hitz egin duGAUR8k, liburu dendak 30urte bete dituen honetan.Diotenez, aurrekoek hasita-

koarekin jarraitzeko asmoazuten, baita horri bultzadaemateko ere. Hartara, espezia-lizazioaren ideiari eutsi zioten,«ezin baita denetatik saldu».Komikia Zuloaren alma materedo ugazama da, alderdi ko-mertzialari dagokionez behin-tzat, baina gainontzean ere, li-buru «bereziak» bilatzendituzte: arte, argazkigintza, di-seinu, arkitektura… arlokoak. Bestalde, komikia eta liburumota horiek elkarren osagarriomen dira. Literaturari dago-kionez ere, beren planteamen-duak «eta espazioak berak»hautatzera eraman zituzten.Ezin dute argitaratzen denguztia eduki; beraz, zenbait ar-gitaletxe hautatu dituzte, na-rratiba guztia biltzea baztertu-ta. «Hau ez da obra batenehunka ale saltzen duen libu-ru denda handia». Gauza bere-ziak egiten dituzten argitale-txe jakin batzuk eta halakoliteratura mota lehenesten di-tuzte. Lan gehiago bada ere,hautatu egiten dute. «Mundumurritzagoa da, baina jendeaskorentzat interesgarriagoa».

ESPAZIO TXIKIA, ESPAZIO BIZIA

Edonola ere, liburutegia bainogehiago da Zuloa. Negozio par-tea ere badu, baina hasieratikulertu zuten hori bakarrik ezzutela nahi, eta pozik daude,negozioaren parte hori ukatugabe, kultura sorrarazten duenzerbait gogobetegarria dela iri-tzita. Hartarako espazio bat iza-tea oso garrantzitsua da, etaZuloako sotoa hala da. Bertanegiten dituzte erakusketak,

aurkezpenak, hainbat kolekti-boren bilerak, hitzaldi sozialzein politikoak, prentsaurreko-ak... Ez da oso handia, baina osotxukun eta ondo atonduta da-go, eta oso ondo aprobetxatu-ta, zalantzarik gabe. Hori da al-de ez-komertzialaren aldekoapustua. Beren «ekarpen txi-kia», eurek diotenez. «Espaziomurritza da, baina bertan betidago zer edo zer», normaleanerakusketa bat izaten da, bainagero erakusketa horrek bestezerbaiterako bidea ematen du.Hori da gune horren espiritua,gauzak sortaraztea. Kontzertu-ren bat ere izan da, baina gutxi.Gogoan dute, esate baterako,Patxi Zubizarretak “50” elebe-rria aurkeztu zuenean, MintxoCemillan margolariarekin etaJoserra Senperena musikariare-kin eta Antton Valverde kanta-riarekin bertan eskaini zuenikuskizuna, edo Bingen Mendi-zabal sonoritate proba batzukegitera joan zenekoa. «Oso po-lita izan zen».Beste hainbat zereginen ar-

tean, Angulemako KomikiAzokarako bidaia ere antolatuizan dute Txintxuk eta Gorkakzenbait urtez. Haiek baino le-hen, Gasteizko Udalak antola-tzen zuen, baina bat-bateanutzi egin zuen eta Zuloako la-gunek hartu zuten lekukoa,Udalak berriro horren ardurahartu zuen arte.

ELKARLANA

Zuloa Gasteizko mugimendukulturalarekin etengabeko ha-rremanetan dago. Horren ha-rira, abenduaren 15etik 17ra bi-tartean Gasteizko AldeZaharreko muinoan izangoden Mazoka marrazki eta iru-diaren azokaren hirugarrenedizioa aipatu dute, gero etajende gehiago erakartzen duenekimena, Arabako Ilustrapalo-sek antolatua. Edo “TMEO”Goian, liburu dendaren atal bat. Behean, Gorka Basterretxea eta Txintxu San Martin. Jaizki FONTANEDA | ARGAZKI PRESS

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 18 / 19

umorezko aldizkariaren aur-kezpenak. Gertakari kulturalorori leku egiten dio Zuloak.Mugimendu kultural indepen-dente, alternatibo edo gutxie-nez ez ofizial edo instituzionalhorretan liburu denda betera-noa da, eta erreferentzia. Bete-ranoa, 30 urte bete dituelako,eta denbora horretan bere jar-dunak erreferente bihurtu du,hainbat artista, musikari etakultura munduko lagunek ha-ra jo izan dutelako, ateak zaba-lik izango zituztela jakinda.Amarika artisten asanbladakgarai batean bertan izan zuen«egoitza» eta denboraldi batezZuloa espazioa kudeatu zuen.

Beste kultura kolektibo askoere bildu izan dira Zuloan, ba-tzuek jarraitzen dute eta bestebatzuek beren lokala lortu du-te, hala nola ZAS Kultur Espa-zioa, Hedegile kalean bertandagoena. ZAS Euskal Herrikokultur testuinguruan eraginaizateko helburuarekin jaio zenproiektu independentea da,eta genero-sentsibilizazioa lan-tzen du bereziki, horixe baitu«kultura bideragarria eta beha-rrezkoa sortzeko abiapuntu».

Esan bezala, horrek guztiaketa denborak erreferentzialta-

suna eman diote Zuloari, sortudiren beste gune askoren erre-ferentzia bihurtu da, ezagutudutelako, harremanetan sartudirelako eta bertatik ikasi du-telako. Ez dago horrenbestedenbora iraun duen horrelakogune askorik.

Elkarlanaren adibide, orainaspaldi ez dela Agustin Como-tto marrazkilari argentinaranarkista izan zen Zuloan, ko-miki bat aurkezten. ComottoBartzelonan bizi da eta Gasteiz-ko Zapateneoan hitzaldi bateman zuen Argentinako anar-kismoari buruz. Txintxuk baze-kien autore horrek anarkistaerrusiar baten gaineko komikion bat egin zuela eta hala esanzien Zapateneoko lagunei.Haien bidez, komikiaren aur-kezpena adostu zuten marraz-kilari argentinarrarekin.

KALEARI LOTUA

Zuloa kaleari begira bizi da,eta kalearekiko lotura handiadu. «Oso inportantea da ka-lea, bizia emateko, zirikatze-ko, eragiteko», dio Gorkak.Ekimenak bultzatzen dituzte,musikaren inguruan edo azo-ka baten inguruan, dendekin,bizilagunekin… betiere biziki-

detza osasungarriari eutsitaeta auzoari ekarpena egitekoasmoz. Gainera, Alde Zaha-rrak bultzada bat behar dueladiote, abandonatuta samarsumatzen baitute.

30 urte bete ditu Zuloak etabazkide batek, Gorkak, uztekogaraia du, izan dituen zenbaitproposamen aztertu ondoren,beste proiektu bat abiatzeko as-moa baitu, arte plastikoenmunduarekin zerikusia duena,bere familiarekin batera. Nes-tor Basterretxea artista handia-ren semea izanda, ez da harri-tzekoa bide hori jorratu nahiizatea. Edonola ere, liburu den-da utzi duela esaten badu ere,ez da guztiz egia. Hilabete-edolasai egon nahi zuela dio, bainaliburu saltzaileen azoka bat da-

torkie gainera eta gehiegizkolasaitasuna kaltegarria dela iri-tzita, nonbait, Txintxurekin bu-ru-belarri dabil azoka horri be-gira. Diotenez, Gasteizenegingo den lehena da; izan ere,liburu zahar eta antzinakoarenazoka badago, baina ez liburudenden azokarik, eta hori anto-latzen dabiltza. Luzea izangoda, 10 egunekoa, azaroaren24tik abenduaren 3ra artekoa.

SEGITZEKO ASMOA ETA GOGOA

Gorkak utzi egingo du, bainaZuloak aurrera segituko du,Txintxuk jarraitzeko asmoabaitu, eta gogoa. «Denborakesango du», dio, liburu dendabatek gastu asko dituela eta ho-riek kontrolatu beharra dagoe-la, «baina jendeak etortzen ja-rraitzen duen bitartean... Etaoso bezero leialak ditugu, erre-gularki datozenak, edo bestezenbait lekutatik liburu dendaezagutzen dutenak eta gurega-na espresuki etortzen direnak».Berarekin, azkenaldion, AlaitzPortilla gaztea dago, bezeroeiohiko arreta adeitsua eskain-tzen, eta, oraingoz, behin-behi-nean, Gorka ere bai.

Zer esan, beraz? Zorionak,Zuloa, urte askoan!

Ezkerrean, JuanIbarrondo, berak ImanolPradells eta JosuOrtubairekin baterazabaldutako liburudendara bisitan.Eskuinean, AlaitzPortilla, azken«fitxaketa», erakusketaaretoan. Jaizki FONTANEDA | ARGAZKI

PRESS

Gorkak utzi egingo du, baina Txintxukjarraitzeko asmoa du, eta gogoa. «Oso bezeroleialak ditugu, batzuk beste zenbait lekutatikguregana espresuki etortzen direnak»

Liburutegia baino gehiago da Zuloa. Negoziopartea ere badu, baina ez zuten hori bakarriknahi, eta pozik daude, kultura sorrarazten duen zerbait gogobetegarria dela iritzita

hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ z

ien

tzia

/ ko

mu

nik

azio

a Emakumeen Kontrako In-darkeriaren AurkakoEgunaren ingurumarianheltzen dira beti StiegLarsonen nobelakoak di-ruditen Suediako Akade-

miako gizonak indarkeriaren izaeraestrukturala agerian uztera. Aurtenere Nobel saririk ez andreentzat. Men-de luzeko ibilbidean 49 soilik izan di-ra sarituak, 833 gizonen aurrean. An-dre bakarra hamazazpi gizonenaurka. Halaxe hezurmamitzen da pa-triarkatua zientzian, gizonen mundu-ko gainerako arloetan bezala. Adibi-dez, Watson eta Crickek RosalindFranklinen argazkia lapurtuta XX.mendeko Nobel sari gogoangarriene-takoa jaso zutenean. Edo bigarren sa-ria jasotzeko izendatua zela, akade-miak Marie Curie ikertu zuenean berebizitza pribatuaren gaineko zurrumu-rru bat medio. Hamaika kasuren arte-an, Marianne Grunberg-Managorenagogoratu nahi dut gaur. Severo Ocho-aren ikerketa taldeko kide, bera izanzen polinukleotido fosforilasarenaurkikuntzaren artikuluen lehen si-natzailea. Arthur Kornbergen lanekinbatera, munduko laborategi guztietanADN eta RNAa izatea ahalbidetu zu-ten ikerketok ezohiko lastertasunazsaritu zituen akademiak, Mariannebidean ahaztuta.Heldu den larunbatean 57 urte bete-

ko dira Dominikar Errepublikan Pa-tria, Mirenva eta Maria Teresa Mira-bal ahizpak Trujillo diktadorearenaginduz erail zituztenetik. Gaur, be-rriz, 97 urte betetzen dira AlexandraKollontaik bultzatuta Sobietar Bata-suna abortua despenalizatu zuen le-hen herrialdea bilakatu zenetik. Ma-rianneren ama aborturako eskubideaizango zuen lehen andreetakoa izan-go zen urtebete geroago, orduko Pe-trograden, alaba izan zuenean. Pasa

den astean ospatu zen iraultza boltxe-bikearen mendeurrena eta nabar-mentzekoa da andreen askapeneanizan zuen eragina. Legeak egin ziren,baina are, lan ideologiko sakona eginzen garaiko olatu konstruktibistareneskutik. Irudira ekarri dudan Rod-txenkoren kartel ezaguna lekuko, “Li-buruak jakintza arlo guztietan!” deia-darrarekin. Andreak ikastera deitzekomezu hori, hain zuzen, Ikasleen Na-zioarteko Egunaren biharamuneanari naiz partekatzen, atzo bete baitzi-ren 78 urte naziak Pragako Unibertsi-tateko ikasleen aurka oldartu zirela.

Efemerideak pilatzen jarrita, astele-hen honetan data seinalatua dugueuskaldunok, Santiren eta Josurenerailketen urteurrenekin. Frankodiktadorea halako egun batez hilomen zen, nahiz eta badakigun soilikparrandan zebilela, dena ondo-ondo

lotuta utzita. Katalanen hilabeteotakoekinbidearen bultzadak behar badaekarriko du erregimenaren behin be-tiko erortzea –kantuak zion bezainlaster izango ez bada ere– eta apikasortuko da beste iraultza baten efe-meridea. Bitartean, gizonen munduadinamitatzen badugu nahikoa lan.Amanda Todden kasua aztertzea

egokitu zait lan baterako: hiru urtekojazarpen matxista orokortuak (batekargazkiak lapurtu eta gero taldeakmarjinatu) suizidiora eraman zuen2012an. Bere kasuak argi uzten duarazoa ez dela hainbeste andrea era-sotzen duen norbanakoa, baizik etataldeak, jendarteak, ideologiak, aka-demiak eta epaitegiek eurek erasoarieskaintzen dioten kobertura. Aman-dak hil honetan beteko lituzke 21 urte,bizi izan zuen egoeraren errudun sen-titu ordez, adibidez, gasolina poto etapospolo batekin egingo balu amets. •

Alexander Rodtxenkok Leningradeko inprenta estatalarentzat egindako iragarkia (1924). GAUR8

Efemerideengurutzebideko gogoetak

Gorka Zozaia - @zotz_Kimikaria

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 20 / 21hutsa

her

rita

rrak

Pasa den astean eman zuen argitara GARAk“Bat bi hiru, Egin 1977-1998. Garai baten soi-nu banda” izeneko bilduma: folketik abiatu-ta lehen rock-and-roll taldeetara eta 80kohamarkadako eztandan punkarekin eta bes-telakoekin tril eginda, 90eko hamarkadako

estilo zabalkunderako bidea egiten du.Hain zuzen ere, zabalkundearen hamarkadaren hari-

ra, duela gutxi euskal musikara beste estilo batzuk gureartean gelditzeko ekarri dituen Glaukoma taldearenkontzertu batean, lagun dudan Eneko handiak esan zi-dan Euskal Herriko musika panoramara benetako iraul-tza ekarri zuena 90eko hamarkada izan zela. Nik ere bategiten dut berarekin. Hala bizi izan zuen berak, irakas-pen biziko garai baten parera, eta zin dagit niretzat erehamarkada hori ezbairik gabe aberatsena izan zela. Au-rrekoaren kutsu gris eta iluntasuna faltan, eta, eszenahain zabala izanik, ez zirentalde bakar batzuk bakarrikgailendu. Horren ondorioz,ez da han gertatutakoa miti-fikatu eta, ondorioz, gutxia-go azpimarratu da bere ga-rrantzia.Bere neurri eta tamainan

ere hala jaso du Jon Maiakgarai hori “Berriak jaio gi-nen” liburuan. Bere bizipe-nez ari da, bertsolaritzaz etahorren zabalkundeaz, bainaesentzia bera da: desberdi-nak parera jarrita, gauza berriak probatu eta emaitzakbiderkatzeaz, alajaina. Aldiz, beste muturra ere erakutsi digu Alberto Irazuk

argitaratu berri duen “Rocka puntua” entseguan: Basa-rri bertsolaria ekarri du gogora; eta horrekin hark etabere sasoiko askok euskara ezerk “kutsatu” ez zezanizandako izu eta prebentzio jarrera sutsua, beste ba-tzuek euskal ye-ye-en kontra egin zuten bezalaxe. Alfe-rrikakoa izan zen ahalegina; hala erakutsi du denbora-ren pasoak, “kutsatze” horrek aberastu, biderkatu etaindartu egiten duelako emaitza.Baina Basarriren garaikoa izan gabe, nik oso presente

daukat nire herrian, gaztetxoa nintzela, parez pare pun-

kien eta heavyen taberna bana zeudela; eta elkar gorro-tatzen zutenez, behin baino gehiagotan borroka latzakizaten zituzten. Ez baita asmatuta nire nerabezaroanpunkia edo heavya izan zintezkeela, bata ala bestea, zu-ria edo beltza, ez zen erdibiderik onartzen, ezin bietatikedan. Izan ere, heavya espainiarra zen, eta arrotza, gai-nera. Gerora etorri ziren Estigia –ia oharkabean–, Su TaGar eta Metallicaren “Kill’em all”, eta heavyarekiko mu-ga eta aurreiritzi negatiboak apurtu ziren. Baina orduraarte bi munduen arteko loturarik ez zegoen. Eta, funtse-an, horrek eragin zuen, besteak beste, 90eko hamarka-dako ikuspegi eta musika estiloen irekieran eta fusioan.Eta jada, gaur da eguna non, adibidez, Azkena Rock

jaialdian, gai diren heavyaren ikonoen zaleak zein pun-karen eta bestelakomusiken zaleak 48 orduz gune bere-aren aterkipean egoten. Edo har dezagun adibide hurbi-lagotzat pasa den asteburuan ospatu zen Gasteiz

Calling punk-hardcore eta Oi! jaialdia. Bi egunez zezenplaza eraldatuan batu dira gangarra buruan daramatenazken mohikanoak, skin headaren patroiari eusten die-ten neska-mutilak eta adindunak, zein hardcorea zaine-tan daramaten hainbat eta hainbat izaera gazteko la-gun. Seguruenik horiek guztiak Azkena Rockenelkarrekin izaten direnak baino oldarkor edo gutxienezmuturrekoagoak. Eta, sinesgaitza badirudi ere, hainbes-te tribu desberdin batuta –hauek bai, tribuak, azpilerro-ak ondo markatuta– ez zen horien artean inolako istiluezta tirabirarik izan; kontrakoa. Argi eta garbi: ezingogenuke gauza bera esan ez beste herrialde askotan ezgurean bertan denboran atzera egingo bagenu. •

{ koadernoa }

Elkarbizitzarekin kutsatu

Nik oso presente daukat nire herrian,gaztetxoa nintzela, parez pare punkien etaheavyen taberna bana zeudela; eta elkargorrotatzen zutenez, behin bainogehiagotan borroka latzak izaten zituzten

Iker Barandiaran

hutsa

hutsahutsa

herritarrak

Saio batzuk etxekosofatik segitu di-tu, bakarrik, be-giak eta belarriakzorrotz. Asko poz-tu izan denean

edo asko haserretu izan dene-an emozio hori inorekin ezinpartekatua da sofaren trabahandienetakoa Andoni Egaña-ren ustez. Txapelketa oso ger-tutik ari da segitzen eta goza-mena da bidean josi dituengogoetak entzutea, behatzailefina eta kontalari aparta dela-ko Euskal Herriko lau txapelajantzi dituen bertsolaria.

Nola ari zara bizitzen txapel-keta?Nire azkenengotik zortzi urtepasatu dira. Orain dela lau ur-tekoa beste era batera ikusinuen, oraindik utzi berria nin-tzelako. Orain ja distantzia ba-tetik ari naiz ikusten; adi etamiresmenez. Distantziak ema-ten duen talaia honetatik begi-ra, neure burua ez nuke hor ja-rriko orain, erakusleihohorretan, sekulako bertigoaemango lidake. Zurrunbilo ho-rretan nenbilen garaian eznintzen jabetzen nolako era-kusleihoa den, zer arrisku dau-den, zenbatek epaitzen zaituz-ten... ez nintzen horren jabe,edo ez nuen izan nahi. Orain,zortzi urteko distantziarekin,hor egote hutsa harrigarriairuditzen zait.

Oholtzan ez dira igartzen,baina oholtzapean ikusten di-ra erupzio txikiak eta gorriu-neak bertsolari batzuen aur-pegietan. Estres fisikoahandia da, ezta?Normalean ez da gertatzentxapelketan ari zaren bitarte-an, baina gero bai. Nik psoriasiagerraldi bakarra izan dut, az-ken txapelketatik hamabostegunera. Urduritasunagatik ez

zen, baina bai emozioengatik.Emozio pilaketa bat gertatu zi-tzaidan; azken finala, hurbile-ko pare bat hiletatan kantatubeharra... Gorputzak ere sufri-tzen du.

Inbidiarik?Ezta batere ez. Aurrekoan Itu-rriagarekin komentatu nueneta hari ere ez omen dio inbi-diarik ematen.

Txapelketak ez al du ba plaze-rik ematen?Plazer handiak ematen ditu.Baina txapelketaren alde onakparte hartu gabe ere lor zeni-tzake; bertso asko entzun, ber-tso on asko entzun, zure buruajarri gai horren parean... entre-namendu hori egin daiteke iaparaleloki, baina gero azaldugabe. Eta hori sekulako pago-txa da.

Plazako martxan, igartzen alda txapelketaren itzala?Gehiena autoa partekatzendugunean, atze-aurreetan, afa-losteko elkarrizketetan... horbeti dago presente txapelketa. Egia da kantuan ere zeozer

igartzen dela. Sumatu izandut bertsolariren bat orain ar-te baino estuago, bere buruatxapelketako oholtzan aurrei-kusi eta hilabete lehenago ola-tuan igota bezala. Aurrekoan,Ermuan, Odei Barrosok bakar-kako lan ikaragarria eginzuen, eta denon burura etorrizena komentatu genion buka-eran; «Odei, pena, hori eginizan bahuan hiru aste lehena-go Zallan, oso goian egongohintzan». Baina txapelketa mundu bat

da eta plaza beste bat. Etaesango nuke, zorionez, publi-koaren aldetik txapelketa ga-raian hauspoaldi izaten denarren, plazek berez funtziona-tzen dutela.

Oholtzara igo izan zaren az-ken finaletan kantukideakeusten eta bultzatzen igarrizaitugu. Orain ere bai?Kanpoan dagoenaren guraso-keria ez da zilegi. Barruan bal-din bazaude eta adinez nagu-siagoa bazara –azken nirefinaletan bigarren zaharrenabaino 11 urte zaharragoa nin-tzen–, nahi gabe ere atera egi-ten zaizu guraso punturen batberriekiko eta gazteekiko. Bai-na kanpotik ez da zilegi.

Gatozen txapelketara. Nagu-sia da, baita adinez ere. Txapelketa Nagusi hau oso na-gusia da eta orain aurreikus li-tekeenez, finala are nagusiagoaizango da. 86ko finala bainozaharragoak izan dira finalerdihauek; Amuriza, Lopategi, En-beita, Lizaso, Peña, Murua, Sa-rasua eta ni, batez besteko adi-nez ez ginen iristen 34 urtera.Gizartea aldatu egin da. Lehenaskoz azkarrago egiten zirengauzak, askoz gazteago. Nik 24urte neuzkan eta orain NereaIbarzabalek bakarrik dauzka 23urte, beste denak zaharragoakdira. Ordurako urtebete nera-man Gasteizko Udalean lane-an, eta gaur egun zaila da nor-baitek adin horretan horrelakolanpostu bat lortzea. SebastianLizaso guraso zen, nahiz eta 28urte eduki.

Zergatik zahartu da txapelke-ta?Belaunaldi oso indartsu bategon da, orain 40 urte jiradauzkatenak, eta txapelketansegitzen dutenak; Elortza,Maia, Lujanbio, Mendiluze, Sa-rriegi... belaunaldi oso indar-tsua da. Eta, pentsa, 2001ekofinala hartuz gero, lauzpabostizen errepikatuak izango dirasegur aski. Eta bakoitzak ha-maseina urte gehiago dauzka.Gainera, 2001eko hartan bede-

«Orain sekulakobertigoa emango

lidaketxapelketaren

erakusleihohorretan jartzeak»

ANDONI EGAÑA

Lau aldiz Euskal Herriko txapelduna.

Gertutik ari da segitzen aurtengo

txapelketa, leihotik begira dagoenaren

lasaitasunetik eta gozamenetik.

amagoia.mujika@gaur8.info

BERTSOLARIA

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 22 / 23

ratzigarren Amets Arzallusgertatu zen eta Sustrai Colinaere han zegoen. Pentsa.

Lurraldetasunari begira ereinteresgarria aurtengoa. Bai. Ez dakit gero horrek fina-lean islarik izango ote duen,baina finala, azken batean, fi-nala bakarrik da. Piramidea-ren benetako zentzua final-laurdenek eta f inalerdiekematen dute eta alde horreta-tik ikusi ditut gauza interesga-rriak. Adibidez, Odei Barrosoeta Maddalen Arzallus iritsiizana, bertsotan Ipar EuskalHerrian heziak. Nafarroari be-gira, Julio Soto hor dabil, bainaEneko Lazkoz ere ibili da, nahi-ko ondo nire ustez. Bertsolari-tzaren sozializazioak ez du ba-karrik generoa harrapatu,baita lurraldea ere.

Emakumearen presentzia na-barmendu da txapelketan. Harrigarria da nola aldatu denplaza. Esaten da txapelketak,ahal dela, plazan gertatzen aridenaren isla izan behar duelaeta, alde horretatik, plazetangertatzen ari zen ja. Plazetangabiltzanak ohitu gara geroeta emakume gehiagorekinabestera. Egia da 2000. urtetikhona salto egin izan bagenu,tartean gertatu denik gertatugabe, erabat harrituko ginate-keela plazaren gaur egungokonposizioa ikusita. Baina,erabat logikoa iruditzen zaittxapelketara emakume askoeta indartsu iritsi izana, pla-zan ere horrela dabiltzalako.

Presentzia ez ezik, gai etaikuskera propioak ekarri di-tu emakumeak oholtzara.Horrek gizonezko bertsola-riak mugiarazten al ditu? Mugiarazi gaitu dagoeneko,bestela oso tontoak ginateke.Guk zorte handia daukagu.Argazkiak: Juan Carlos RUIZ | ARGAZKI PRESS

«Harrigarria da

nola aldatu den

plaza. Esaten da

txapelketak, ahal

dela, plazan

gertatzen ari

denaren isla izan

behar duela eta,

alde horretatik,

plazetan gertatzen

ari zen ja. Erabat

logikoa iruditzen

zait txapelketara

emakume asko eta

indartsu iritsi izana,

plazan ere horrela

dabiltzalako»

“

herritarrak

Bertsolariok igurtzi handiadaukagu elkarrekin; saioetaraelkarrekin bidaiatzen dugu,otordu asko egiten ditugu el-karrekin... ez da oholtza baka-rrik. Eta hor ikasiz joaten zara.Igual ez zara konturatzen zerari zaren ikasten edo zenbate-ro ari zaren ikasten, bainaetengabe elkarrengandik ikas-ten ari gara.

Genero ikuspegia txertatzea,inor ez mintzeko moduan ari-tzea... baldintza asko jartzenzaizkio bertsolariari. Baina,gaiak horiek guztiak salta-tzea eskatzen badu? Hori da, nire ustez, eztabaida-ren muina. Behin Harkaitz Ca-nok bota zuen kontzeptua ga-rrantzitsua da; bertsolarienamaskara gardena da.

Pentsa hurrengo gaia jartzendidatela: “Andoni, polizia batzara eta emakume bati araketabat egiten ari zara”. Nik jakinbehar dut maskara bat badu-dala, polizia bat naizela, bainapublikoak entzun nahi due-la –maskara hori gardena de-nez– Andoni Egañak zein in-terpretazio egiten duenpolizia horrena. Eta hori osokontu zaila da, bai bertsolaria-rentzat eta baita ulertu nahiduenarentzat ere.

Jakin behar duzu maskarabatekin ari zarela, paperaren

maskara, baina kontzienteizan behar duzu maskara horigardena dela eta horren atze-an dagoen pertsona ere ikusiegiten duela publikoak. Bienarteko jolas hori da. Bertsoza-leak beti ulertu izan du hori.Bertsozalea ez den bati azal-tzea ez da hain erraza. Orekazaila da.

Kritika oso zorrotzak irakur-tzen ari gara. Batzuetan pers-pektiba galdu eta ahaztu egi-ten al zaigu oholtzarainprobisatzera igotzen dena,arriskatzen dena, bertsolariadela?Kritikak zorrotzak izan daitez-ke, baina ez da ahaztu beharbertsolaria inprobisatzen aridela eta inprobisazioak beremugak dituela, bai artistikokieta baita ideologikoki ere. Ezgenuke ahaztu behar bertsola-ria bat-batean aritzen dela; de-na ez da barkagarri, baina uler-garri bai.

Beti hain exijentea eta zorro-tza izan al da bertsozalea?Ez dut uste beti hala izan de-nik. Baina egia da gizarte guti-ziatsu baten aurrean gaudelaeta hori ere igartzen da bertso-tan. Esaterako, Sustrai Colinaksekulako bakarkakoa eginzuen “ez zaituzte gonbidatu,baina joan egin zara” gaiaren

aurrean. Sekulako saioa, bainagizarte oso gutiziatsu batenaurrean jartzen gaituena; ur-tebeteko umea dauka eta ja di-bortziatuta dago. Ondo, ondodago hori egiteko askatasuna,baina begira ze gizarte erakus-ten digun. Jon Martinen per-tsonaiak, bakarkakoan, behinegiten du larrutan beste bate-kin eta haren ezkontza eta biziproiektua kolokan jartzeko es-kubidearekin sentitzen da.

Gizarte oso gutiziatsuan sar-tzen ari gara eta hori oholtzanikusten da eta baita beheanere.

Normala da bertso saio bate-ra joan eta tope gozatu nahiizatea, nik ere hala nahi izatendut futbol partida batera noa-nean, film bat ikusten dudane-an edo liburu bat irakurtzera-koan. Baina badaude mugaketa bat-batekotasunarena mu-ga handia da. Hor ibili beharda, inor mindu gabe. Minaeman behar zaio, ahal dela,ahaldunari, ez ahulari. Horiideologikoki garbi utzi beharda ahal bada.

Maialen Lujanbioren Irungokartzelako lanak puntu askoez ezik, zeresan asko emandu, baita bertsogintzaren es-feratik kanpo ere. Oso pozgarria da eta ez naizharritzen. Nik badakit Maia-

len nolako bertsolaria den etabadakit kulturalki zer-nolakoerreferentea den, baita nire-tzat ere. Bertsotan hain ondoegin du, azkenerako ariketasoziologiko bihurtu dela, bai-na bertsoetatik abiatuta. Ezdu tesi bat idatzi, edozein te-siren maila duten bertsoakinprobisatu ditu. Hori Maia-lenek egiten du, eta beste gu-txik egin dezakete horrelako-rik. Ez bakarrik bertsotan,denean.

Oso ekarpen propioa da be-rea. Arrasto handiko lana. Zalantzarik gabe. Maialen Lu-janbiok begirada periskopikoaekarri du, ostrukek-eta dauka-tena. Maialenek begiak dauzkaertzean, atzean, kokotsean...edozein gairen ertzak harrapa-tzen ditu. Aspaldidanik, gaine-ra, badira 15-16 urte hori egi-ten duela. Arrastoa, eskola...denetarik utzi du bidean.

Jendartearen begietara kora-pilatsuak diren errealitateakhitz xumeetan kabiaraztenditu. Ahozkotasunari estu lo-tzen saiatzen da beti. Hori da bere meritu nagusia.Gauza bat da ideologia eta bes-tea ideologia hori irudikatzekogaitasuna. Ideologiarik ertzdu-nena ere xume agertzeko gaida Maialen.

«Bertsolariak jakin

behar du maskara

batekin ari dela,

gaiaren edo

paperaren maskara,

baina kontziente

izan behar du

maskara hori

gardena dela eta

horren atzean

dagoen pertsona ere

ikusi egiten duela

publikoak. Bien

arteko jolasa da eta

bertsozaleak beti

ulertu izan du hori»“

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 24 / 25

Esan duzunez, txapelketa ho-netan bertsolariak gaiei er-tzak topatu nahian sumatzendituzu nabarmen. Bai. Eta ertzak bilatu nahi ho-rretan, bertsolariak borobilta-sun handirik gabeko bertsoal-diak egiten ikusi ditut. Susmohori daukat. Edozein gai jarri-ta ere, ertzik ertzena topatzensaiatzeko ahalegina ikustendut. Baina ertzetan ez bada as-matzen, ez dago ez ertzik ezborobiltasunik. Elkarrizketa zailtzen duen

orori lokatza deitzen diot nik;bai bertsolarien arteko elka-rrizketa eta baita publikoare-kin elkarrizketa ere. Horrela-koetan “ulertu bezala” egitendiren bertsoak izaten dira, se-kulako ahalegina egin eta geroulertzera gerturatzen delakobertsozalea.

Bertsozalea, baina, askotari-koa da, gero eta anitzagoa.Ikusgarria da txapelketa pla-za bezala. Ariketa zaila izanbehar du hain anitza den pla-zari kantatzea.Ariketa oso zaila eta oso poli-ta. Horregatik ere aldatu dabertsogintza. Publikoak baliobatzuk partekatzen zitueneaneta balio horiek mugiezinakzirenean, errazagoa zen kanta-tzea, eta bukaerak ere borobi-lagoak ziren. 60ko hamarraldian publiko-

aren %95 sinestuna zela etapublikoaren %95arentzat“ama” eta “euskara” hitzekgauza bera esan nahi zutelabaldin bazenekien, bukaerabat izan zitekeen Uztapidekesana: «beste ze esanik ez daesatean ama». Baina gaur egun publikoa

askoz ere askotarikoagoa da,printzatuagoa dago. Batek ge-nero ikuspegia ez daki osoondo zer den eta besteak osolandua dauka berdintasuna-

ren aldarria; batek sexu eti-ketak soberan dauzka etabeste bati ez zaio buruan ka-bitu ere egingo bet ikoazaparte beste ezer egon liteke-enik .. . Orduan, denentzatkantatzeko ertzak bilatzerajoan behar duzu. Baina betiertzak bilatzera jotzen badu-zu, diskurtsoa oso goian ge-ratzen da, oso kresal pinpor-ten estilokoa.

Esaterako, Aitor Sarriegi iritsizen Irungo finalaurrekora etaoso lurretik kantatuz plazakonkistatu zuen. Sekulako lana eginda. Esatera-ko, basozainaren paperean bo-robil aritu zen, argumentazioborobilarekin baina ekologia-ren ertz guztiak ukituta. Eta,gainera, basozainaren botakjantzita. Hori egitea oso zailada. Ideala hori da eta gutxitangertatzen da, askotan gertatu-ko balitz emoziorik ere ez lukeizango.

Maddalen Arzallus, Dorae-mon eta Puigdemont. Zeresa-na eman duen agurra izan da,gaztelaniazko albistegietaraeta hedabide espainoletaraere iritsi dena.Maddalen Arzallusek eginda-koa ondo iruditzen zait, arra-tsaldeari txispa bat eman zion.Euskaldunok badaukagu pozbaten beharra eta ondo dagohori kantatzea. Maddalenekmomentuan ondo egindakogauza bat dela uste dut.Gero, horren erabilpenak

zalantzak sortzen dizkit .ETB2ko albistegian eman zu-tenean, etxeraka tiraka ari zi-rela iruditu zitzaidan. Dorae-mon beharrean, ETBk ematenez duen marrazki bizidun batbalitz, ez zen azalduko. Eta,bigarrenik, hori albiste mo-dura ematean, zera esaten aridira: normalean aspertu egi-ten gaituzten euskaldunhauek tarteka dibertigarriakizan daitezke.

Ez zuten azaldu hori ez delagure jardunaren muina, horianekdota bat dela. Anekdotarialbistearen muina eman zio-ten hain justu horregatik, ustedutelako gu anekdota hutsagarela. ETB2n ger tatzen dena

esanguratsua da. Programaikus ienetan , aud ientz iagehien dutenetan, parte har-tzaile gehienak euskaldunakdira eta gazteleraz hizketanjartzen dituzte. Gero, saioa-ren bukaeran , i rabaz leakbertso bat kantatzen du etagrazia egiten die. Eta bertso-laritzaz ezer ez dakien jen-deak uste du plato hartanegiten ari dena eta BECenIgor Elortzak, esaterako, egi-ten duena gauza bera direlakalitatez, ahaleginez... horigezur handi bat da eta horiesan egin behar da. Gauzaberd intsuak ba i l i ran a r iza izkigu sa ltzen . Hor i dakezkagarria.

Zein asmo daukazu abendua-ren 17rako? Ez daukat asmorik. Oraindikez dakit zehatz zer egin behar-ko dudan. Bezperatik joangonaiz Barakaldora, aulkiak jar-tzera edo egin behar dena egi-tera.

Zer egin beharko du irabazle-ak txapela janzteko? Aurten buruz burukoa irabazibeharko du, estu dagoelako.Gertatu izan da buruz burukoairabazi arren, bertsolari horrektxapela jantzi ez izana, besteakaurretik abantaila zuelako. Ni-ri gertatu zitzaidan. Maialenekegurra eman zidan buruz bu-rukoan, baina aurretik aban-taila handi samarra neramangoizetik. Hori gertatu izan da.Baina aurten buruz burukoairabazten duenak irabaziko dutxapela, parean iritsiko direla-ko. Sekulako maila egongo daeta ez dakit bi horiek zeinizango diren.

herritarrak

NEKAZARITZA ETA ELIKADURA EKOLOGIKOA

Zer da Inguruko Hegaztiakproiektua? Janlekuen bitar-tez hegaztiei neguko janarieskasiari aurre egiten la-guntzen dien proiektua da.Urdaibai Bird Center zen-

troak kudeatzen du eta jatorria Ingalate-rran sakonki erroturik dagoen GardenBirdwatch proiektuan aurki dezakegu.Iazko urtean gutxi gorabehera 600.000familiak hartu zuten parte proiektuaneta urtetik urtera gero eta ekimen arra-kastatsuagoa da. Esan bezala, UrdaibaiBird Centerrek bultzatutako eta koordi-natutako proiektu pilotua da eta gureetxeen inguruan bizi diren hegaztiei bu-ruzko ezaguera handitzea du helburu.

Ezaguera hori handitzeko asmotanpartaideei astean behin taula bat bete-tzea eskatzen zaie. Taula horretan aste-ko egun bat hartzen da, demagun osti-rala, eta egun horretan janlekuetarazein espezie hurbildu diren eta zein ko-purutan apuntatzea eskatzen da. Moduhorretan inguruko hegaztien gutxi go-rabeherako errolda egiten da, eta, oste-an, lortzen diren datu horiek batu, ku-deatu eta emaitzak aztertu egiten diraUrdaibai Bird Centerren.

Hegaztiek nahikoa elikagai izaten di-tuzte eskura udan eta udaberrian ze-har, horregatik, urtaro horietan ez dabeharrezkoa izaten aparteko elikagai-rik ematea. Hegaztiek nahiago dutebaia eta intsektuz elikatzea, eta udaneta udaberrian ez dute euren habitate-tan elikagai iturriok aurkitzeko arazo-rik. Baina, udazkenean, eta bereziki ne-gu hasieran, tenperaturak izugarrijaisten dira eta elikagaien eskuragarri-tasuna nabarmen murrizten da. 

Baldintza horietan hegazti txikiakedozein motako karbohidrato edo

gantz iturrien bila abiatzen dira tenpe-ratura baxuei aurre egiteko asmoz. Ze-hazki esateko, momentu horretan be-tetzen dute hegaztien janlekuek eurenfuntzioa, mota desberdinetako hegaz-tiak egiturotara erakarriz. Janlekuakjartzeko sasoirik egokiena abendutikmartxo hasiera bitartekoa da,  Inguru-ko Hegaztiak proiektua indarrean iza-ten den sasoia hain zuzen.

Janlekuetan hegaztientzat hainbateta hainbat janari mota desberdin jardaitezke: gatzik ez daukaten kakahue-teak eta pipak, gantz bolak, alpistea, ar-tatxikia… Espezie bakoitzak gustukoenduen janaria jaten du, esaterako, tari-nek oso gustuko dute pipak zuritu etabarrukoa jatea, bestalde, txorru arrun-tak kakahueteak jaten ikustea nahikoarrunta da gure inguruan… Orokorre-an, baina, hegaztiek jarritako janarimota gehienak jaten dituzte.

Azken urteotan, Urdaibai Bird Cente-rrek Euskal Herriko ortu eta lorategie-tan txorien presentzia sustatzeko akor-dio bat sinatu du ENEEK EuskadikoNekazaritza eta Elikadura Ekologikoa-ren Kontseiluarekin. Akordio horri es-ker, Urdaibai Bird Centerren salgaidaude nahi duenarentzat ekologikokiekoiztu diren zenbait hegazti jan (pi-pak, kakahueteak eta artatxikia) .Proiektuan zenbat eta jende gehiagomurgildu, orduan eta aukera gehiagohegaztientzat janari eskasia handikonegu gogorra baldintza egokiagoetanpasatzeko.

Aurtengoa, proiektua martxan jarrizenetik bosgarren urtea izango da. Iaz,100 partaide inguru izan ziren eta es-pero da urtetik urtera zenbaki horihanditzen joatea. Partaideen artean in-formazioa elkartrukatzeko eta argaz-

kiak zein bideoak elkarbanatzeko Ur-daibai Bird Centerrek badu bere web-gunean atal bat “Inguruko Hegaztiak”deiturikoa (www.birdcenter.org). Bloghorretan nahi duenak eskuragarri dituaurreko urteetako txostenak eta jende-ak partekaturiko argazki zein bideodesberdinak.

Bestalde, proiektuan parte hartunahi izanez gero, bi modutan egin dai-teke izen ematea: Internet bidez edozentrora bertara hurbilduz. Dena den,

nahitaezkoa da zentrotik pasatzea, ber-tan eskuratu behar direlako bai erabili-ko diren janlekuak bai hegaztientzako janari mota desberdinak. Apuntatunahi izanez gero, telefono honetaradeitu eta informatuko zaitugu:699839202. Argi ibili eta zuen espero-an geratzen gara!

Inguruko hegaztiak

HUTSA

ENEEK

ENEEKEuskadiko Nekazaritza eta Elikadura

Ekologikoaren Kontseilua

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 26 / 27

hutsa

Urrun, urrunera oso egin dutekataluniarrek errepublikar Es-tatua eraikitzeko bidean.Orain urte batzuk atzera ge-

nuen begiratzen haiek ikusteko. Gaur,eskua bekain estutuan paratuta ere, ge-ro eta txikiagoak dakusagu zerumuganpausoek harrotutako lanbropean ia gal-duta. Eta guk hemen jarraitzen dugubiraoka batak besteari, ezgaitasunak jo-ta aulki geldoan biraka arraun bakarra-rekin eragiten nola. Bihotzek soilik ne-kez dezakete lor independentzia ,ezinbestekoa dute alboan mende batez

demonizatu dugun praxia. Ez dut si-nesten salto bakarrean burututakoiraultzan. Nago brankara egiteko modubakarra dagoela: pauso bi aurrera etabat atzera, bihotza eta praxia lagun. Handia da Europaren erdian errepu-blikar Estatu berri bat. Baina espainiarbotereak ez du mendeak atzera inda-rrez eta odolez menperatutako lurrengiltzarrapoa birrintzeko aukerarikakordatuko, indar osoz kolpatuko bai-zik. Beraz, errepublikaren apustua bu-ruraino eramango badute, nahi etanahi ez epikak blaitutako bidea ibili be-

harko dute, konpromisoak, elkarlanak,izerdiak eta, bai ala bai, odolak zizelka-tuko bidea. Urrunera oso egin dute katalunia-rrek, eta lurraldea Espainiatik banatze-ko independentziaren ontziak indarkolperik handiena jo duenean Estatua-ren herio kanoikadak jaso ditu etaizuek eta mesfidantzek arraunketa etenegin dute. Epikaren atarian daude etaontzia hondoratuko ez bada, 10 urtenola, herritarrek gidatu beharko dutebrankara ordezkari politikoen eskuetandagoen lema. •

Epikarik gabe ez da errepublikarik

Xabier MikelErrekondo

hutsa

Epaiketa ateak itxita egiteak (bik-timaren eskariz, baina baita era-sotzaileen galdez ere) ez du era-gotzi kaka zabaltzea. Eta

bortxatua ari da zikintzen bortxatzaile-ak beharrean. Asteazkenean, azkenik,neskaren abokatuek isiltasuna hautsibehar izan zuten hedabideek bere dekla-razioa berreraiki zutelako defentsareniturriekin. Gaztearen deklarazioa betibera izan dela eta transmititutako lasai-tasuna egia erraten ari den seinale delaargitu beharrean izan dira. Hedabide etasare sozialen erabiltzaile aunitzentzat

bazka ederra izaten ari da berriro ema-kume baten sufrimendua. Behin injusti-zia jasatearekin aski ez eta bigarren al-diz erasotzen ari dira gaztea, beraepaitzen ari direlako bortxatzaile talde-aren ordez.Zaborra zabaltzen duten bozgorailuberak gertatzen ari dena salatzeko etalana ongi egiteko tresna ere izan daitez-ke, ordea. Eta neska epaitzen hasi ordu-ko agertu dute jendearen sumina (Oiha-na Llorente lankideak ederki jasotzen duNAIZen, Zirimolatzen blogean). Etxeraoinez itzultzen ahalko naiz? Noiz liga-

tzen ahalko dut berriz? Bakarrik bidaia-tzeko moduan izanen naiz? Gustukokantuarekin dena ematen ahalko dut?Halako galderak egiten azaltzen da, adi-bidez, hainbat emakume bideo batean,bortxatutako neska gaztearen azaleanjarriz eta zauriak sendatu eta ongi bizi-tzeko duen eskubidea epaitzen ari direlaohartaraziz. Beti eskatzen zaio erasoa ja-san duenari salaketa jartzeko, baina ho-rrek ekartzen duen txar guztia ageriangelditzen ari da Iruñeko kasu honetanere. Hipokrisiak utzi eta jar gaitezenemakumearen lekuan behingoz. •

0hutsa

Bortxatzaileen ordez bortxatua epaitzen ari dira

Maider Iantzi

herritarrak

Ezjakintsunarenadrenalinak ha-rrapatua du Ain-hoa Tolosa 36urteko donostia-rra, eta emozio

horrekin gozatuta itzuli daIpar Irlandako Portrush herri-tik. Itsaso aldakorrak hartu zi-tuen Munduko Txapelketan.Eguraldia ere halaxekoa zen:«Euria, eguzkia, haizea… De-nak izaten ziren egun berean.

Ez dago mendirik eta hodeiakabiadura bizian pasatzen zi-ren. Sentsazioa hotza zen, gai-nera, bustita geunden». Bostegun eman zituzten lehiatzenurri amaieran, banaka eta tal-deka. Bietan urrea lortu du To-losak, eta horrek ireki dio he-dabideetako atea. «Manga dezente ziren egun

berean. Pasatzen badituzu, au-rrera zoaz. Hogei minutukotxandak dira mangak. Launa-

ka sartzen gara, likra kolore ez-berdinekin. Taldekakoan, taldebakoitzeko bat gaude eta egi-ten dugun postuak puntuakematen dizkigu. Lehenengopostua lortzen badugu puntubat daukagu eta hori ona da,puntu gutxien dituenak ira-bazten baitu», azaldu digu be-re auzoko, Groseko, kafetegibatean elkartu garenean.Bi garaipenak ezberdinak di-

rela ere kontatu digu: «Indibi-

dualki lehiatzen zarenean zu-retzako da eta urte osoko lana-ren ordain gisa jasotzen duzu.Taldekakoa ere oso berezia da,denok egin behar baitugu gureesfortzurik handiena emaitza-rik hoberena lortzeko norberemangan, horrek eragiten due-lako taldeak garaitzea. Politada, taldekide guztiak dituzuitsasertzean animatzen». Lau neskatan (bi piragua lu-

zetan eta bi motzetan), lauopen kategorian (denak na-hastuta, mutilak eta neskak),eta beste lau 35 urtetik gorako-en master kategorian. Dozenabat ziren guztira taldean. «In-dibidualetan gran master ka-tegoria ere badago, 50 urtetikgorakoena, eta harrituta geldi-tzen zara uretan nola mugi-tzen diren ikusita, batzuk lu-rrean baino hobeto!». Guretzat ezezagun samarra

izan arren, herrialde aunitze-tan egiten da kayak surfa, geroeta gehiago. «Piraguismoakdaukan handicapa bueltaematen ikastearena da. Behinhori ikasita, olatuak eramatenzaitu eta sentsazioa badauka-zu. Taula batean zutik jartzenzarenerako, berriz, ordu etafrustrazio pila bat jan dituzu.Piraguan iraultzen zara ala ez,baina sentsazioa askoz azka-rragoa da eta horrek asko era-kartzen du jendea». Taldekide aunitz gerrikoare-

kin doaz, baina Tolosak ez dujartzen errespetua ematendiolako lotuta egoteak. «Esa-ten dute gerrikoarekin mugi-mendu erradikalak egitean pi-ragua askoz hobeto mugitzendela. Nik, oraingoz, ez dut be-har. Kortxoak dauzkagu ondoenkajatzeko. Kaskoa eta txale-koa bai, eramaten ditut, arau-diak esan bezala. Beroaz gain,segurtasuna ematen didate».Surfaren antzeko mugimen-

duak egiten dituzte. «Pareta

infraganti

Bizi eta alai solastatzen da Ainhoa Tolosa munduko kayaksurf txapelduna, lehertzen diren olatu indartsuenabiaduran. Sumatzen zaio izugarri disfrutatzen duela. «Zuremomentua da, itsasoa eta zu», deskribatu du. «Uretan sartueta urduri nago, ez dakit zer gertatuko zaidan». Hurrengohelburuak irribarrea ateratzen dio: Peru 2019.

AINHOA TOLOSA

Munduko kayak surf txapelduna, Donostiako Gros auzoan. Gorka RUBIO | ARGAZKI PRESS

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 28 / 29

berdean egindako mugimen-duek ematen dituzte puntuak.Aparrean egindakoek gutxia-go. Orduan, igo eta jaitsi eginzaitezke, floterrak egin ditza-kezu, mutilek hegaldiak egitendituzte… Neskoi gehiago kos-tatzen zaigu, beraiek abiaduragehiago ematea lortzen dute.Gu saiatzen gara eta batzuetanateratzen zaizkigu baina gu-txiagotan. Niri floterrak egiteagustatzen zait, alegia, olatuangora joan, ertzean irrist egineta jaistea».Irlandan epaileek surf tradi-

zionala baloratu dute gehien.Maniobra erradikalak ez hain-beste. «Hori guretzat kaltega-rria izan da, batez ere mutileknahiko erradikal bukatzen di-tuztelako bueltak. Baina lortugenuen egokitzea». Erakunde pribatu bat da an-

tolatzailea, eta horrek EuskalSelekzioarekin lehiatzeko au-kera ematen die. Bosgarren ga-raipena ekarri dute etxera. Ga-

lizia, Eskozia, Gales, Jersey,Ipar Irlanda… Herri pilo bategon ginen. Nahi dugun beza-la parte har dezakegu eta gure-tzat ohore bat da hori». Gutxi ateratzen da kayak

surfa hedabideetan eta gehia-go zabaltzea nahiko luke do-nostiarrak. «Kirol minorita-rioa izateak hori dauka etapena da, jendeak gehiago eza-gutuko balu probatuko lukee-lako eta gehiago izango gina-tekeelako. Maila ere gehiagoigoko litzateke».Bide horretan, txapelketa

streaming bidez ematea zora-garria litzatekeela dio. «Orainfamilia eta lagunek hartzengenuen olatu bakoitzarenpuntuazioa zuzenean jarraizezaketen Interneten. Bainairudiak falta ziren eta horiekikustea da jendeari gustatzenzaiona. Datorren mundialaribegira antolatzaileei esan die-gu ondo egongo litzatekeelastreaming bidez jartzea». Kirol

ikusgarria da, emozioa suma-tzen da, uretako giroa eta ten-tsioa. «Lau pertsona gaude etaolatuan ondo kokatu beharduzu lehentasuna izateko. Ho-rretarako itsasoa ondo irakur-tzen jakin behar duzu. Zortefaktoreak ere garrantzia daukabatzuetan, batez ere Portrus-hen eduki genituen bezalako baldintzak izanez gero». Bi urtean behin da Munduko

Txapelketa eta hurrengoanpentsatzen ari da jada: Peru2019. Hagitz erakargarria daberarentzat, herrialdea ezagu-tzen baitu eta familia baitaukabertan. Kulturak, janariak, se-kulako olatuak izateak... eta,txapelketa udan izanik, etxe-koekin bidaiatzeko aukerakere tentatzen du.Bertara iristeko Euskal Liga

jokatuko du. Bost proba dira,martxotik azarora. AurtengoMunduko Txapelketa urrianizan da eta «logistika aldetikeromena. Bi urteko alaba baten

ama naiz eta bikotekideak bienlana egin behar izan du. Amanaizenetik intentsu eta eragin-korragoak izan behar dute en-trenamenduek. Gutxi horrekona izan behar du. Bikotekide-ak asko laguntzen dit. Bera erekirolaria da eta txandaka egi-ten dugu». Andoainen heziketa fisikoa

irakasten dabil, egun osoanpatioan haurrekin, eta hor eresaiatzen da eurekin bateramugitzen. Uretan normaleanasteburuetan sartzen da. «Bi-kotekidea Lekeitiokoa da etabertako klubean nabil. Urte as-kotan Atletico San Sebastia-nen egon naiz, baina beraiekslaloma egiten dute. Udaberripartean Hendaian ere ibiltzennaiz. Zurriolan aritzea nahikonuke baina ez naiz eroso senti-tzen surflari asko dagoelako». Donostiako Real Club Nauti-

co klubak eskola dauka eta Zu-rriolan ibiltzen dira haurrekin.Neskak ere badaude. «Gero etagehiago. Ezin gara lokartu!»,dio kontent. Kayak surfean gi-zon-emakumeak paretsu ibil-tzen dira. Erran bezala, openkategorian elkarrekin lehia-tzen dira eta horrek neskeimaila igotzen laguntzen die. Ahal izatearen sentsazioak

betetzen du. «Beti ari naiz zer-bait egiten. Orain errepidekobizikletan ibiltzen hasi naiz».12 urterekin deskubritu zuenpiragua. Irlandako txapelketakizan behar zuen azkena, baina«emaitza ikusita eta hurren-goa Perun dela, bikotekideariesan nion: ezin dut utzi!». •

hutsa

Maider Iantzi Goienetxe

Ainhoa Tolosa, kayak surf egiten. Marc BOYD

«Piraguismoak daukan handicapa bueltaematen ikastearena da. Behin hori ikasita,olatuak eramaten zaitu eta sentsazioabadaukazu. Horrek erakargarri egiten du»

Gutxi ateratzen da kayak surfa hedabideetaneta gehiago zabaltzea nahiko luke. «Jendeakgehiago ezagutuko balu probatuko luke etamaila ere gehiago igoko litzateke»

hutsa

3 BEG

IRADA:

arki

tekt

ura

/ z

ien

tzia

/ k

omu

nik

azio

a Liluratu egiten naute tren geltokietan altueraadierazten duten plaka zaharrek. Zehaztasunerakustaldiak dira, sateliteen aurreko garaiko-ak, teodolito eta arkatzekin eskuzko lana egi-ten zuten kartografo eta topografoen arokoak.Halaxe irudikatzen ditut, oso serio, oso zorrotz,

oso hemeretzigarren mendeko, angeluak eta distantziakkalkulatzen, mundua neurtzeko misioan murgilduta.Plaka horietan dezimal bat agertu ohi da: saltsa mehe-

mehea egitea da hori, plaka pixkatxo bat gorago edo behe-rago iltzatuz gero dezimetroen zifra aldatu egingo litzateke-elako. Horregatik harritu nintzen Erronkarin hiru dezimaldituen plaka ikusi nuenean, zehaztasun erakustaldi hori go-rentasunaren eta patologiaren artean dagoelako. Izan ere,zein da zehatz-mehatz itsasoaren altuerarekiko 695,232 me-trotan dagoen puntua? Milimetroak adierazten dituen digi-tu berak (azkeneko “2”-ak) milimetro batzuk neurtzen ditu,eta ondorioz neurria desberdina izango da digitu horren oi-narrian edo goiko aldean. Zein izango da beraz Erronkarikoaltuera ofizialaren milimetro zehatza? Non dago? Ortotipo-grafia errespetatuz hor egon beharko ez lukeen “m.” labur-duraren puntu horretan? Erronkariko ezkutuan ageri den

mairuaren buruan? Alkateak ipurdia jartzen duen aulkiarenpuntuan? Zifra horren oinarrizko erreferentzia argiago da-go: «Altura sobre el nivel medio del mar en Alicante». Zeropuntu horrekiko adierazten dira Erronkariko altuera, trengeltokietakoa eta Espainiako neurri ofizial guztietakoak.Baina zergatik Alacanten? Eta zein da “itsasoaren bataz bes-teko maila”?

Alacant zen Madrilek itsasora trenbidez zeukan irteera-rik zuzenena. Hango funtzionario batek hiru urte eta er-di pasatu zituen, 1870eko uztailetik 1874ko otsaila ar-te, egunean lau aldiz itsasoaren maila neurtzen(09:00etan, 12:00etan, 15:00etan eta 18:00etan).Mila-ka datu horien batez bestekoa atera eta horixe hartu zutenEspainiako zerotzat. Ondoren, Alacanteko udaletxearen sa-rreran “NP-1” izeneko plaka ezarri zuten (“Nivel de Precisión1”), zeroarekiko 3,407 metroko altueran dagoena. Eta abia-puntu hori hartuta, trenbideak jarraituz eta geltokietanerreferentziak ezarriz, Espainia kosta batetik besterainoneurtzen hasi ziren topografoak.Alacanteko lehenengo plaka horren hiru dezimalak oso

garrantzitsuak dira, jatorrizko erreferentzian akats txiki bategongo balitz, ondorengo neur-ketetan desbideratzea eta oke-rra gero eta handiagoa lirateke-elako. Zenbat denbora beharkozuten topografoek, puntu bate-tik bestera triangelaketak egi-nez, Erronkariraino iristeko?Bidaia eder bat dago hor.Kontua gehiago korapilatu

nahi duenak, jakin beza itsasobatzuk beste batzuk baino al-tuagoak direla (Lurraren formairregularrarengatik eta grabita-tearen indar desberdintasu-nengatik). Espainian ere San-tanderreko itsasoarekikoneurriak hartu izan zituzten,eta Alacanteko itsasoarekiko al-de nabarmena dago. Alde horizenbatekoa den jakin nahi due-nak, bilatu ditzala bi erreferen-tziak Iruñeko udaletxearen fa-txadan. •

www.anderiza.comErronkariko altuera ofiziala adierazten duen plaka, geltokian dagoena. IZAGIRRE

Ander Izagirre - @anderizaKazetaria

Mundua neurtzen

2017 | azaroa | 18

GAUR8• 30 / 31

EMAKUMEAK MEATZARITZAKO LAN GOGORRETAN

Juantxo EGAÑA

MACC LENNAN FUNTSA. MUSKIZEKO UDALEKO ARGAZKI ARTXIBOA

Meatzaritzan emakumeak egindako lana oso garrantzitsua izan da. Etxeko lanaz eta zaintzaz aparte, maiz beste-lako enpleguak ere bilatu beharra izaten zuen emakumeak familiaren bizi baldintzak hobetzeko: besteen etxeakgarbitzea, meatzeetan mineralak garbitzea, baztertutako mineralak miatzea, mineral saskiak garraiatzea... Langogorrak egokitzen zitzaizkien askotan emakumeei, eta, gainera, jasotzen zituzten soldatak gizonek jasotzen zi-tuztenen azpitik izaten ziren beti. Egile ezezaguneko argazki hau 1900. urte ingurukoa da eta Pobeñako zama-tzeko tokian dago eginda, Muskizen (Bizkaia). Irudiak ondo jasotzen du emakumeek egin behar izaten zituztenlanen gogortasuna. Irudian emakumeak pikotxarekin minerala txikitzen ikusten dira, El Pobaleko burdinolara era-man baino lehen. Argazkia Macc Lennanen funtsekoa da. Jatorri eskoziarreko enpresaria zen Macc Lennan, Biz-kaian hainbat meatzeren gidaritza izan zuena. Gaur egun argazki funts hori Muskizko Udalean dago.

97

71

88

76

75

00

1

71

11

8