1

TEMPO FÍLMICO E GUIÓN CINEMATOGRÁFICO

1.- Tempo real e tempo fílmico

Odisea 2001 no espacio (Stanley Kubrick, 1968). Imaxe de dominio público da wikipedia

A narración cinematográfica fundaméntase en que é un traballo selectivo. É dicir, para

contar unha historia é preciso elixir os seus momentos máis representativos, sen que o

espectador perda o sentido e a coherencia da historia. É evidente, que o tempo no

cinema é diferente ao tempo real. O proceso mediante o cal se prescinden de certos

momentos intranscendentes dunha historia ou acción recibe o nome de elipse.

O primeiro concepto a ter en conta no cinema por tanto é distinguir entre realidade e

ficción, é dicir, entre o tempo real ou total da historia (tamén coñecido como diexético)

e o tempo representado no cinema para contar a devandita historia, é dicir, a duración

da película, que se coñece como tempo fílmico.

2

Flash forward de Odisea 2001 no espacio (Stanley Kubrick, 1968). Imaxe de dominio público da wikipedia

Poñamos un exemplo: a película Odisea no espacio (Stanley Kubrick, 1968) baséase

nos momentos clave da evolución humana que conlevan grandes cambios históricos.

Na película prodúcese o salto máis grande de tempo cara ao futuro da historia do

cinema, que é cando un homínido utiliza un oso como ferramenta, e seguinte plano

trátase dunha nave espacial, un salto de miles de anos que representa o avance

tecnolóxico.

- Tempo real ou diexético: O que tarda en ocorrer un acontecemento na

realidade.

- Tempo fílmico : O que se produce por manipulación para acelerar ou retardar

os acontecementos, reproducir paso a paso ou cambiar a orde dos sucesos

para presentar ao espectador unha visión intencionada e distinta do

acontecemento.

- Tempo de filmación: O tempo que se tarda en filmar, rodar, unha escena. Hai

que ter presente que as escenas case sempre necesitan de varias tomas, ata

que o seu director ou directora dá por válida unha delas.

2.- Recursos narrativos e expresivos relativos ao tempo fílmico

2.1.- Adecuación: Aínda que é pouco frecuente no cinema, hai películas como A soga

(Hitchcock,1948) , filmada en tempo real, durando a película exactamente o mesmo

que os acontecementos que nela se contan, durante a metraxe de pouco máis dunha

hora de duración. Isto ten que ver ademáis, cunha curiosa e pouco habitual

peculiaridade cinematográfica, só ao alcance de grandes xenios como Alfred

Hitchcock: está practicamente rodada sen cortes, nun único plano-secuencia. Non é o

normal, pois nunha película ao uso prodúcense centos de cortes ( moitísimos máis en

calquera película de acción) que conducen dunha escena a outra e dunha acción a

outra, articulando e condensando á súa maneira o paso do tempo no que discorre a

historia.

3

2.2.- Continuidade: O tempo da realidade flúe na mesma dirección que o tempo

fílmico. É o caso das biografías lineais e de gran parte das películas.

2.3.- Tempo psicolóxico: Unha serie de planos longos de escasa acción pode

aumentar a sensación de duración do filme. No polo oposto, unha sucesión de moitos

planos curtos poden reducir unha acción prolongada ou extensa a uns cuantos

segundos trepidantes. É o que normalmente se usa en películas de moita acción,

como Misión Imposible 5 (Christopher McQuarrie, 2015). O tempo spicolóxico está

relacionado co ritmo do film.

2.4.- Elipse: suprímese unha parte do relato que o espectador debe suplir coa súa

imaxinación. Chámase tamén condensación.

2.5.- Distensión: cando o director alonga a escena máis do que dura en tempo real.

Así lle dá un ton máis metafórico ou tenta que o espectador se fixe máis nos detalles.

Forrest Gump (Robert Zemeckis, 1994). Imaxe de dominio público da wikipedia

2.6.- Flash - Back: é un recurso narrativo que consiste nun salto temporal ao pasado.

O seu uso é fortemente expresivo e engade información. Pode ir en branco e negro ou

sepia. Ás veces é anunciado verbalmente mediante a narración.. Utilízase para

representar o retroceso a épocas anteriores ou para introducir recordos dos

personaxes. É o caso da película Forrest Gump (Robert Zemeckis, 1994),

protagonizada polo actor Tom Hanks, onde nun momento dado introdúcese na escena

un recordo de cando era neno.

4

2.7.- Flash - Forward: recurso narrativo no que se fai un salto no tempo importante

cara a unha acción do futuro. Por exemplo, cando uns personaxes planean unha

acción e pasamos a vela. É menos frecuente que o flach-back.

Os intocables (Brian de Palma, 1987). Imaxe de dominio público da wikipedia

2.8.- A acción simultánea: móstranse en pantalla dúas accións que ocorren no mesmo

momento en diferentes lugares. Máis que alterar o tempo real é un recurso para non

alteralo de maneira que en tempo real mostramos dúas escenas. Exemplo: dous

personaxes falando por teléfono á vez. Altérnanse dous tempos ou momentos vitais

que suceden á vez pero en lugares distintos. Nestes casos, a acción pasa dun ao

outro. É frecuente no cinema de suspense. Un caso ben evidente é esta escena coa

persecución da avioneta na cinta Coa morte nos talóns (Alfred Hitchcock, 1959).

Outro memorable exemplo de simultaneidade é a famosa escena do carriño de bebé e

a escaleira nos Intocables de Brian de Palma (1987), un especial tributo que o seu

director lle dedicou á non menos famosa escena do Acoirazado Potemkin , do cineasta

da vangarda soviética Eisenstein.

2.9.- A acción paralela: compaxínanse as accións que están a ocorrer en dous lugares

diferentes pero teñen un argumento común.

O cinema conta cun amplo elenco de recursos para representar o pasado, desde

representar o pasado realizando virados da cor da película ao sepia ou branco e

negro, ata sobreimpresións ou dobres pantallas.

Para representar o paso do tempo ás veces recórrese a metáforas visuais como as

follas dun calendario que van caendo, as manillas dun reloxo que se moven soas, os

5

cambios na estación do ano ou simplemente, a evolución física ou envellecemento dun

personaxe coa aparición de engurras, pelo canoso, etc.

As novas tecnoloxías dixitais permiten unha ampla variedade de rechamantes efectos

moi explotados no cinema de acción, por exemplo o uso do slow motion ou cámara

ultralenta ou o bullet time, ou tempo bala.

6

3.- O uso do flashback na película Ciudadano Kane ( Orson Wells, 1941)

Cidadán Kane (Orson Welles, 1941). Imaxe de dominio público da wikipedia

A película clásica Cidadán Kane (1941), ópera prima de Orson Welles, é un bo

exemplo da alteración do tempo por medio de saltos.

Xa na primeira secuencia morre o personaxe principal, o magnate la prensa Kane, e

todo o argumento da película xira en torno a desentrañar as motivacións e os misterios

da súa vida. Coa escusa de coñecer o significado da última palabra que Kane dixo

antes de morrer: Rosebud, un xornalista entrevistará aos distintos personaxes

relevantes na súa vida, familia e amigos, para acercarse á complexa vida do

multimillionario. A narración altera o tempo lineal con constantes flash-backs ou saltos

ao pasado, para coñecer as distintas etapas da vida do personaxe, e darse conta de

que despois de todo, sempre hai incognitas na vida das persoas imposibles de

desvelar, segredos que os mortos se levan á tumba.

7

4.- Estrutura narrativa dunha película

Desde o momento en que se escriben o argumento e o guión literario ata a montaxe

definitiva dos planos rodados hai unha preocupación por dar á película unha estrutura

equilibrada e coherente, na que os elementos narrativos e visuais da historia se vaian

despregando, para conseguir entre todos un resultado onde nada sobre nin falte.

Tradicionalmente distínguense tres momentos no desenvolvemento da acción:

arranque, nó e desenlace.

4.1.- Arranque

É o punto de partida, normalmente formado por unha soa secuencia. Nel hai que

presentar os personaxes, os escenarios e os problemas e conflitos dos que trata a

historia. Ás veces ese contido é tan importante que se volve decisivo para a

comprensión do resto. Ten o reto de interesar ao espectador desde o principio.

Xeralmente, no primeiro acto sucede un incidente que desencadea a historia: partimos dunha situación de normalidade na que de súpeto se desencadea un conflito. A partir de aí, o protagonista ten que definir un obxectivo que vai guiar a historia ata o seu desenlace. O que define ao primeiro acto é a aparición dun incidente desencadenante que altera unha situación previa de equilibrio.

4.2.- O nó

É a parte central, a máis importante a máis longa e que maiores esixencias expón.

Adoita introducirse o que en guion coñécese como punto de xiro ( turning point) unha

sorte de revés dramático ou xiro argumental no que cambia o curso dos

acontecementos.

Formada por varias secuencias, nelas desenvólvense os problemas e conflitos

presentados ao arranque, despegándoos en todas direccións, cun aumento progresivo

da tensión.

O nó culmina nun momento de curta duración denominado clímax, no que todas as

liñas desenvoltas atópanse e concentran nunha situación de forte tensión.

4.3.- O desenlace

Entre o nó e o desenlace adoita incluírse outro punto de xiro, que marca o comezo da resolución. Localizado a partir do clímax, é o momento en que a acción, nun descenso progresivo

da tensión, cambia cara ao final. É tamén o momento en que aparecen os elementos

máis persoais do relato xa que para entón os personaxes desenvolveron todas as

súas claves e o espectador ten todos os elementos para comprendelos. O desenlace

pode concluír cun final pechado, no que todos os problemas quedaron aclarados e

resoltos. Pero tamén pode darse un final aberto, no que todo ou unha parte decisiva

queda sen resolver, sendo o espectador o que saque as conclusións.

Outras ideas importantes dentro da estrutura do guion:

- Conflito e intriga básica.

É o problema co que se atopa o protagonista A maneira de saltar este problema ou

obstáculo é o que marcará o camiño e a intriga da historia.

8

- O personaxe.

O conflito, no cinema, sempre está encarnado nun personaxe. No cinema é mellor non

explicar senón mostrar a través das accións do personaxe. protagonista. Os

personaxes teñen conflitos. O éxito ou o fracaso na resolución dos conflitos por parte

dos personaxes é o que determina a intriga ou o desenvolvemento da historia.

9

4.- Guión cinematográfico

Trátase dun documento para a rodaxe dun producto audiovisual, no que se expoñen o

contido dunha obra cinematográfica e os detalles necesarios para a súa realización.

Facer un produto audiovisual complexo como unha película ou mesmo unha

curtametraxe implica unha serie de fases ou procesos máis ou menos establecidos no

que interveñen distintos axentes e profesións da industria audiovisual : pre-produción,

produción e post-produción. Agora o que nos interesa saber é que na fase de pre-

produción intervén de forma relevante o guión, así como na fase de produción a

rodaxe en si da película e na de post-produción, a montaxe e todo o relativo á

exhibición da película

Un guión atópase estruturado ou dividido en escenas, accións e diálogos entre

personaxes, acontecementos, descricións da contorna e anotacións breves para os

actores sobre a emoción con que se interpretará. Un guión literario ben escrito ten que

transmitir a información suficiente para que o lector visualice a película na súa

imaxinación: como transcorre o diálogo, como actúan os personaxes e con que

obxecto interactúan.

Dependendo do momento de produción en que se atope atopamonos con distintas

versión do guión:

- Desde o momento en que o guionista comeza a traballar no guión, ata que o produtor

decide iniciar a preprodución, este coñécese como guión literario.

- Iniciada a preprodución, ao guión engádeselle información nova, e ao devandito

documento denomínase guión de produción ou guión de rodaxe.

- Partindo do guión de produción, o director elabora un documento de produción coa

información necesaria para executar cada un dos planos da película, denominado

guión técnico.

10

5.- Etapas da escritura dun guión para un relato audiovisual:

O guión é o relato escrito do que vai suceder na película. É algo moi sinxelo e ten un

certo parecido a unha novela. Desenvólvese completamente un argumento tendo en

conta que todo hai que filmalo, gravalo e montalo. O guión son os diálogos, as

escenas, as secuencias, e unha descrición minuciosa e pormenorizada do que os

actores fan en escena.

Podemos dicir que o guion é aquel texto que, ademais de contar a historia, contén os

diálogos e todas as indicacións necesarias para realizar unha obra audiovisual.

Cando se escribe un guión faise en varios tempos que corresponden a diferentes

escalas ou tramos dun guión:

- A idea: É o que se quere expresar, a mensaxe e o tema que queremos transmitir.

- O story line: É unha sinopse moi concisa da historia.

- A sinopse: Máis extensa que o story line, a sinopse é un texto no que se resume o

contido dunha obra. A palabra "sinopse" provén do grego e significa "coa vista". Unha

sinopse permite saber dunha ollada cal é a historia que se conta nunha novela, relato,

película ou calquera outro tipo de narración, isto é, quen é o protagonista, que outros

personaxes participan nos feitos narrados, que sucesos teñen lugar e onde e cando

transcorren. Unha sinopse non se escribe de maneira literaria, senón concisa e

informativa, cos verbos en presente e mostrando os feitos en orde cronolóxica. É un

mero resumo do argumento e non debe incluír descricións nin diálogos nin facer

referencia a técnicas narrativas (narrador, punto de vista, estrutura...) nin ao estilo ou

ton empregados na narración.

- A estrutura: É a fragmentación do relato en escenas e secuencias. Hai que poñelas

en orde e indicar como van ser as transicións entre unhas e outras.

- O tratamento: A partir da estrutura, desenvólvense as accións e escenas, afóndase

nos personaxes e nárrase a acción coma se se tratarase dun conto.

- O Guión literario. A escritura definitiva: É o texto escrito que contén a narración

completa, ordenada e concluída. O guión literato é similar ás obras teatrais, coa súa

descrición de escenarios, anotacións sobre a acción e diálogos. En canto a estes

últimos, evítanse as palabras en desuso, os xiros incomprensibles para o público

actual, pero respéctase o fala grandilocuente do protagonista para acentuar o seu

contraste co resto dos personaxes. Estrutúrase en escenas ou secuencias dramáticas,

é dicir, divididas con respecto ao comezo ou final de cada acción.

- Guión técnico:

A partir do guión literario, prodúcese un documento chamado guión técnico, que

recolle, plano a plano, todas as operacións (iluminación, encadre, profundidade de

campo, decoración, obxectivos, focos, etc.) e condicións de rodaxe (de noite, durante

o día, con ambiente asollado, chuvioso, en estudio, en exteriores,…) que se poñen en

11

xogo para transformar o texto escrito nas imaxes e son que compoñen a obra.

Ordénase por escenas ou secuencias mecánicas, espazo-temporais, para poder

organizar a rodaxe por escenarios e facilitar, así, o traslado de materiais e recursos

humanos. A rodaxe non se realizará na orde da historia, senón na orde máis adecuada

segundo o número de escenas que haxa que rodar en cada localización.

- Storyboard

Ás veces é moi difícil expresar unha idea só con palabras, sobre todo cando se trata

dun movemento complexo. Pensamos con imaxes e imaxinamos a escena, polo que

quizá a maneira idónea de explicala ao resto do equipo sexa debuxando a escena

plano a plano. O storyboard é a guía grafica para a transformación do guión literario en

imaxes, e serve para cada un dos profesionais que forman parte da rodaxe, porque

pode dar información sobre a iluminación, o movemento dos personaxes ou da

cámara, mesmo sobre o deseño do decorado.

12

6.- O guión literario

Exemplo de guión literario, mostrando diálogos, e transicións. Imaxe de dominio público da wikipedia

Os guións literarios teñen un formato máis ou menos novelado pero estruturado en

escenas e secuencias e habitualmente divídense en tres actos, que adoitan

corresponder a:

1.- Exposición da historia, ou formulación

2.- Desenvolvemento ou nó

3.- Resolución ou desenlace

13

Os elementos fundamentais son seis. A continuación engádese unha breve descrición

dos mesmos:

1.- Encabezamento de escena

É o famoso SEC. 1 EXTERIOR. DÍA.

No encabezamento numerado sinalamos o número de secuencia e o lugar no que se

desenvolve a acción.

2.- Descricións

Este apartado viría ser o que en teatro coñecemos como acotacións. Describimos o

espazo no que se desenvolve a escena con tódolos aspectos que creamos convintes

(desde algún elemento físico que teña que aparecer ata o estado de ánimo dun

personaxe).

3.- Nome do personaxe

Aquí anotamos o nome do personaxe cuxo diálogo se expoñerá a continuación.

Se necesitamos dar algún detalle referido exclusivamente ao diálogo do personaxe

escribirémolo aquí.

5.- Diálogo

O texto, o parlamento, o que di o personaxe ten que ir neste apartado.

6.- Transición

A escena conclúe e coa transición damos paso ao seguinte encabezamento de

escena: fundido a branco,a negro, corte, etc.

7.- Recursos libres para guionistas

http://celtx.com/ - Este software de escritura é unha ferramenta libre e multiplataforma

para elaborar guións literarios.

http://bloguionistas.wordpress.com/ - Blogue colectivo de guionistas españois.

En plano curto. Guía para uso do vídeo social, 2009 Pandora Mirabilia / ACSUR As

Segovias.

http://bookcamping.cc/referencia/1157-en-plano-curto

Unha guía moi útil e amena para aprender a manexar ferramentas audiovisuais cunha

perspectiva social.

14

8.- Guión técnico

Os guións técnicos baséanse no guión literario, e divídese en planos, escenas,

secuencias, con todas as especificacións necesarias para a rodaxe sendo en realidade

unha montaxe en borrador.

Número

de plano

Encadre

Tipo de

plano

Tempo

Imaxe

(descrición

escena)

Audio

Ángulación

cámara

Movemento

de cámara

Escena 1

Plano 1 Plano xeral 30 s. Home

camiñando

Voz

en off

Picado Travelling

A ilustración de arriba corresponde a un guion técnico en forma de escaleta, cunha

serie de columnas onde se consigna o nº de escena , nº de plano, a imaxe (cunha

columna para a descrición da escena, outra para indicar o encadre co tipo de plano, e

outra para indicar os movementos de cámara); outra columna destínase ao audio onde

se indican os diálogos ou o acompañamento musical da escena

15

9.- Storyboard

Storyboard de The radio adventures of Dr Floyd, episodio 408 .Imaxe de dominio público da wikipedia

Un storyboard é esencialmente unha serie grande de viñetas da película ou algunha

sección da película producida de antemán para axudar aos directores e os cineastas

para visualizar as escenas e atopar problemas potenciais antes de que estes ocorran.

Os storyboards inclúen instrucións ou apuntamentos necesarios que servirán ao

equipo de traballo para que este se desenvolva dentro dun plan preestablecido.

Grazas a este elemento, o director pode estruturar e segmentar a súa filmación sen

seguir estritamente a orde lóxica da trama. No proceso de storyboarding, os detalles

máis técnicos e complicados no traballo dunha película poden ser descritos de

maneira eficiente no cadro mediante indicacións gráficas (frechas ou símbolos para

indicar movementos de cámara), ou na anotación ao pé do mesmo.

O proceso de storyboarding, na forma que se coñece hoxe, foi desenvolto no estudo

de Walt Disney durante principios dos anos 1930, despois de varios anos de procesos

similares que foron empregados en Disney e outros estudos de animación. O

Storyboarding fíxose popular na produción de películas de acción viva durante

principios dos anos 1940. Na creación dunha película con calquera grao de fidelidade

a unha escritura, un storyboard proporciona unha disposición visual de

acontecementos tal como deben ser vistos polo obxectivo da cámara.

16

10.- O guión e a industria do cinema

Intolerancia (D. W. Griffith, 1916). Imaxe de dominio público da wikipedia

Os primeiros guións coñecidos da historia, coa forma que coñecemos agora,

remóntanse aos anos 30 do século XX, coincidindo coa implantación do cinema

sonoro.

Algunhas das primeiras grandes películas da historia do cinema como Intolerancia

(Griffith, 1916) ou Luces da cidade (Chaplin, 1931) carecían de guión tal e como o

entendemos hoxe.

Foron os primeiros grandes produtores quenes comezaron a esixir aos seus directores

unhas normas nas que se impoñía o guión perfeccionista, elaborado ata o detalle, co

fin de economizar gastos. Así se foi impoñendo o guión e gañando prestixio o traballo

dos guionistas.

Isto lévanos a concluír que a arte e a técnica do guión estiveron directamente influídos

desde o seu nacemento polos requirimentos económicos, ademais dos técnicos, da

propia industria do cinema.