HISTORIA DA FILOSOFÍA

BLOQUE I : FILOSOFÍA GREGA

AUTORES: PLATÓN E ARISTÓTELES

ÍNDICE

1. CONTEXTO HISTÓRICO-CONCEPTUAL1.1. O nacemento da filosofía: causas1.2 A primeira preocupación filosófica: a phisis. O paso do Mito ao Logos.1.3 As respostas ao problema da phisis: os presocráticos (Heráclito e Parménides)1.4 Sócrates e os Sofistas: período antropolóxico2. PLATÓN3 ARISTÓTELES

1. CONTEXTO HISTÓRICO-CONCEPTUAL

1.1. O nacemento da filosofía: causas

A filosofía occidental xurde en Grecia entre os séculos VII-VI a.C

Por que?

AS CAUSAS SON DE TRES TIPOS:1-Económicas2-Políticas3-Relixiosas

ECONÓMICAS

Aumento da riqueza e aumento dunha clase social con poder e sobre todo con tempo libre

1 Expansión do mundo grego2.Fundación de numerosas colonias (polis)3 Contacto con outros pobos

económicas

Aumento dunha clase social de cidadáns gregos coas necesidades cubertas:

Posibilidade para a reflexión teórica, para pensar.

Mapa histórico de Grecia

Europa

Grecia hoxe

Ampliamos coñecementos

Vídeo xeografico Grecia clásica

políticas

O concepto de polis e cidadanía é esencial para coñecer esta época.

As polis son pequenas cidades estado cun gran nivel de autonomía dentro da Magna Grecia.

Antes da fundación das Polis (VIII a.C) onde os cidadáns terán peso político a sociedade grega era

aristocrática, modelo social que entrará en decadencia nesta época por novas condiciones

sociopolíticas:

políticas

1. O auxe dunha clase social comerciante e industrial

2.A participación do pobo nas guerras fai que tome conciencia da súa importancia dentro da polisTanto uns como outros esixirán a participación na toma de decisións que antes estaban en mans da aristocracia.

políticas

O tamaño reducido das polis, xunto coa auxe do que podemos chamar a clase media de comerciantes e

soldados impulsa a participación política.Todos son cidadáns ( agás as mulleres, metecos e escravos) polo que, como cidadáns, podemos e

debemos, participar da vida da polis.O aumento numérico da clase media produce un maior poder desta clase en detrimento da minoría

aristocrática.

Fagámonos unha idea da polis

Fagámonos unha idea da polis

Fagámonos unha idea da polis

Asemblea no mundo antigo

15 M: Madrid e Compostela

Fíxate na semellanza coa anterior diapositiva

políticas

O grego é cidadán antes que individuo: a polis está por riba do individuo

A participación na vida pública considérase case unha obriga ética

A política é unha virtude reservada para os cidadáns gregos

políticas

A alta participación impulsa a creación das normas

de convivencia ( dereito) e a idea da isonomía (a igualdade de todos os cidadáns ante a lei)

Neste ambiente e grazas a actitude de gobernantes como Solón e en especial Pericles nacerá o primeiro

sistema de democracia de occidente

Solón Pericles e Aspasia

RELIXIOSAS

Non existe unha clase sacerdotal poderosaTampouco libros de texto sagrados nin dogmas que

manter.A relixión grega é tolerante polo que non só non obstaculiza a labor filosófica senón que mesmo a

potencia.Moi distinta a outras relixións dogmáticas que

impediron a liberdade de pensamanto

En síntese

No s.VII en Grecia prodúcense a condición necesarias para o xurdimento da filosofía: tempo de

ocio e liberdade.

RECURSO DIDÁCTICO DO MEC

INFORMACIÓN DO CONTEXTO HISTÓRICO, CULTURAL E SOCIOPOLÍTICO DE GRECIA

1.2 Cal é o primeiro problema da filosofía: a phisis

A primeira reflexión filosófica será daquela realidade que teñen máis perto o que se percibe coa mera

observación: a natureza ou phisis.

Fascínalles o feito do cambio e da diversidade ou multiplicidade de seres

Expliquemos isto

EXPLICACIÓN

A PHISIS: conxunto de todo canto hai agás o artificial

explicación

O primeiro que percibimos polos sentidos é o feito do nacemento, do crecemento, da morte e, en

definitiva,do movemento e cambio das cousas ou seres.

Por outra banda tamén percibimos unha gran diversidade (MULTIPLICIDADE) de seres uns con

características moi distintas e outros con características máis semellantes

Ante esta realidade fanse as seguintes preguntas:

1. Cal é a explicación do cambio? En todo este cambio haberá algo que permanece?

2. Toda a diversidade de seres pode ter unha orixe común?

Que respostaron a 1ª pregunta?

En xeral todas as respostas ao problema da phisis responden que en todo cambio hai algo que

permanece, que non varía. A isto denominárono ESENCIA

Que é a esencia?

Concepto da filosofía grega que ademais de significar aquelo que é permanente tamén é aquelo que fai que

unha cousa sexa o que é, é dicir o que a define.

Exemplo da esencia humana: a racionalidade

Que respostaron á 2ª pregunta?

2º. Toda a diversidade de seres debe ter un orixe, principio e causa común.

Ao principio ao que todo se reduce, ou mellor do que todo provén chamáronlle archè (arjè) que se traduce

por principio

Que é o arché?

É o principio, substrato e causa do que todo está composto e que orixina todo canto hai ou existe

O paso do mito ao logos: o nacemento da filosofía

Antes do xurdimento da filosofía non se preguntaban e buscaban solucións ao enigma da natureza?

Obviamante sí.

Logo cal é e diferenza? vexamos:

As explicacións míticas

Que é o mito? Conxunto de narracións realizadas polo poetas gregos ( Homero, Hesíodo...)

Poseidón

Que narran:

Pretenden ser unha explicación tanto da realidade natural como da realidade social: explicación de fenómenos naturais, tradicións, normas éticas e

políticas, relixión, etc.

Perséfone

Cal era a súa finalidade

Función explicativa: darlle un sentido aos fenómenos da natureza

Función psicolóxica: vivir con maior tranquilidade ao poder influir (cos rituais) na vontade dos deuses.

Os protagonistas

Eran os deuses imaxinados con moitas semellanzas aos humanos ( antropomorfos)

Estes eran a causa ( os responsables) de todo canto acontecía na natureza, todo dependía da súa vontade.

Por iso se di que a característica fundamental do

mito é arbitrariedade

En síntese

A filosofía nace como un progresivo abandono das explicación míticas por explicación racionais ( paso

do mito ao logos)Do mito mantén o intento dunha explicación total da

realidade natural e social

En síntese

Abandona a idea de arbitrariedade dos

fenómenos pola da necesidade: os fenómenos ocurren así

porque teñen que ocurrir así e non pola vontade dos deuses

En síntese

Só cando aparece a anterior idea da necesidade é posible que xurda a

filosofía e a ciencia

1.3 Cales foron as respostas concretas ao problema da phisis?

Os presocŕaticos (s. VII ao Va.C)

Os presocáticos

1.Os físicos de xonia: Tales, Anaximandro e Anaxímenes (s.VII-VI a.C)

2.Pitágoras e os pitagóricos

3.Heráclito e Parménides

4. Empédocles e Anaxágoras (Pluralistas)

5.Os atomistas

O FÍSICOS DE XONIA: primeiros filósofos

TALESANAXÍMENES ANAXIMANDRO

DESTACAR

Foron os primeiros en dar unha explicación racional e non mítica.

Buscaron unha causa da natureza (archè) dentro da natureza

Con eles comezou a filosofía

respostas

Para Tales o principio de todo foi a auga. Probablemente chegou a esa conclusión pola

necesidade da auga para vivir e porque todo, incluído o alimento, ten certo grao de humidade.

Rio Rateira

respostas

Anaximandro supoxo un paso adiante polo grao de abstracción da súa resposta

O arché era o àpeirono àpeiron ( o indeterminado, o indefinido): o principio de todo non pode ser unha

clase particular de materia, ten que ser unha materia indeterminada.

respostas

Para Anaxímenes todo xurdeu do aire a partir dun proceso de rarefacción e condensación

Praia do PindoDe Noel Feáns

(Flirck)

Respostas : os pitagóricos

Destacar pola súa influencia e importancia a doctrina do número e a da alma

Pitágoras

Doutrina do número

O primeiro que hai que ter en conta é que a interpretación do número era máis xeométrica que

aritméticaCrían que todo era unha composición de unidades (arché) que identifican co punto e que o número 10

era o máis perfecto.IMPORTANCIA: APARECE A IDEA DA IMPORTANCIA: APARECE A IDEA DA

EXPLICACIÓN MATEMÁTICA DO REAL EXPLICACIÓN MATEMÁTICA DO REAL ( influencia ciencia e filosofía modernas s.XVII) ( influencia ciencia e filosofía modernas s.XVII)

DOUTRINA DA ALMA

Os pitagóricos eran unha comunidade relixiosa moi influenciada polo orfismo ( pescudar)( pescudar)En xeral tanto eles como todo o mundo grego En xeral tanto eles como todo o mundo grego beberon de ritos orientais e exipcios.beberon de ritos orientais e exipcios.Neste sentido defendían a inmortalidade da alma e a Neste sentido defendían a inmortalidade da alma e a visión pexorativa do corpovisión pexorativa do corpoA función da alma será liberarse da prisión do corpo A función da alma será liberarse da prisión do corpo mediante a purificación (influencia en Platón)mediante a purificación (influencia en Platón)

HERÁCLITO E PARMÉNIDES

Representan dúas concepcións ontolóxicas contrapostas e que inflúen en distintas interpretacións

ontolóxicas da historia da filosofía desde Platón a Nietzsche.

ONTOLOXÍA (DEFINICIÓN)

ONTO: ente , ser...LOXÍA: cienciaDefinición: é a ciencia que se ocupa de dar unha explicación da realidade entendida como un todo, é dicir, de todo canto hai ou existe.

HERÁCLITO

Na súa interpretación ontolóxica considera que a esencia do real é o movimento ou cambio

O ser ou a realidade está en continuo cambio ou movimento polo que o principio de todo debeu ser un

gran lume, pois é o mellor símbolo deste devir constante do real

Frases atribuídas a Heráclito

Todo flúe e nada permaneceNinguén pode atravesar dúas veces o mesmo río

Ézaro

Parménides

Considérase a antítese filosófica a HeráclitoSe este considera o mundo como en constante

cambio, Parménides será o pai do que podemos denominar a ontoloxía estática

Para el o ser (realidade) é único e esta unicidade do ser lévao a negar a existencia do movemento:

ONTOLOXÍA ESTÁTICA DO SER

COMO CHEGA A ESTA CONCLUSIÓN:

Para comprendelo hai que partir dúas premisas: a distinción entre coñecemento sensible (das

apariencias, menos fiable) e o coñecemento racional (o verdadeiro)

E por outra banda parte dunha tautoloxía: o ser é o non ser non é

Parménides.COMO CHEGA A ESTA CONCLUSIÓN:

Se existise o cambio ou o movimento teriamos qua afirmar que hai paso do ser ao non ser ou viveversa

Afirmariamos que o ser é non ser ou viceversaIsto é contraditoirio e como o coñecemento racional é superior ao sensible temos que negar (racionalmente)

a existenca do movimento que será só unha apariencia dos sentidos

Influencia de heráclito e Parménides

A ontoloxía destes dous filósofos será a base para a elaboración da teoría das ideas de Platón

Tampouco se podería entender a filosofía de Nietzsche sin a crítica á interpretación da realidade de Parménides e a loubanza á ontoloxía do devir de

Heráclito.

Cacterísticas das respostas

MATERIALITAS: todas as respostas buscan un principio (archè) material.ORGANICISTAS (HILOZOÍSTAS): interpretan ou conciben o mundo como se fose un gran ser vivo.MONISTAS ( AGÁS DUALISMO PITAGÓRICO)*: a resposta á pregunta sobre a fisis é resolta desde un único principio, causa de todo canto existe.*o archè é a unidade mais como esta é par e impar á vez (descoñecían o número 0) considérase unha resposta dualista.

4. Empédocles e Anaxágoras (pluralistas)

Destacar os primeiros en dar unha resposta pluralista ao problema da Phisis ou Archè

Despois de Parménides foi imposible retornar a unha resposta monista da natureza xa que nos levaría a

incorrer nunha contradición.

Empédocles e Anaxágoras (pluralistas)

A solución ao problema só tiña un camiño: pasar dunha solución monista a unha pluralista. O

pluralismo, ademais da solución á aporía (pescudar) parmenídea, explicaba mellor a diversidade de seres

Empédocles

Para Empédocles todo estaba formado por partículas dos catro elementos (terra, auga, aire e lume) e o proceso de formación e transformación dos seres explícase pola acción de dúas forzas. O amor que

provoca a unión (explica a aparición das cousas, por ex:o nacemento) das partículas e o odio que provoca

a desunión (explica a desparición, por ex:a morte) das partículas dos seres.

Anaxágoras (pluralistas)

Todo está composto de partículas cualitativamente semellantes que denomina Spermata (semente) ou

Homeomerías

A diferencia ou diversidade de seres explícase polo predominio dun tipo de homeomerías.

A forza que une e separa (que ordena o cosmos) é unha lei cósmica que denomina denomina Nous Nous que non que non

é outra cousa que un principio do é outra cousa que un principio do movimento e orde movimento e orde

Os atomistas

Adóitase considerar como iniciadores do atomismo a Leucipo e Demócrito

Tamén é un lugar común considerar que a doutrina de Anaxágoras como un incipiente atomismo

Os atomistas

Os atomistas consideran que todo canto hai ou existe está formado por inumerables átomos (partículas

materiais e indestructibles)Este son cualitativamante semellantes e

cualitativamente distintosTodo nacer e perecer depende do cambio de posición dos átomos así como a diversidade de seres depende

do tamaño e forma dos átomos

Os atomistas

O proceso non require de ningunha forza externa para producirse ( nous, amor-odio...) senón que é un movimento constante azaroso sen negunha finalidade

nin intervención externa ao átomos

Conxugan azar e necesidade.

Os atomistas: características

PluralistasMaterialistas

Mecanicistas: todo canto hai ou existe explícase atendendo só as cualidades cuantitativas da

materia e o movimento (contraposición ao organicismo e ao posterior teleoloxicismo

de Platón e Aristóteles)Influencia na nova ciencia: atención sóa ao

cuantificable

1.4 Sócrates e os Sofistas: período antropolóxico

A filosofía grega divídese en catro períodos:1. Período cosmolóxico: presocráticos2. Período antropolóxico: Sofistas e Sócrates3. Período ontolóxico-sitemático: Platón e Aristóteles4. Período helenístico

Por qué se clasifican así?

A clasificación responde á temática predominante nese período:

Así no P. cosmolóxico o interese fundamenal é o cosmos

No segundo período o interese fundamental serán as cuestións prácticas relativas ao ser humano (de aí antropolóxico): a ética e a política

Causas do cambio de temática?

A primeira e máis importante: a situación políticaNo século V a.C prodúcese un importante cambio

político en Grecia:

O paso dun réxime aristocrático a unha democracia: a democracia de Pericles

A a segunda causa é de carácter filosófico: o escaso éxito na solución

ao problema da phisis

Como inflúe este cambio socio-político na filosofía?:

Coa democracia increméntase a participación política: todos os cidadáns poden participar na

asemblea.O liderazgo non depende da linaxe, senón da O liderazgo non depende da linaxe, senón da

capacidade para convencer na asemblea. capacidade para convencer na asemblea.

Que é preciso para convencer?

Dominar a arte da oratoria e retóricaMellorar o coñecemento das leis, da xustiza, da

administración do EstadoComo se mellora?: coa aprendizaxe.

Que se dedicou a estas ensinazas?

Os sofistas ( século V a.C)

Carcterísticas dos sofistas

Grupo de filósofos que florecen no s.V en GreciaEstranxeirosComerciantes

Non podían participar na asembleaDedicárone ao ensinoCobraban por ensinar

Características filosóficas:

EscepticismoRelativismo

escepticismo

Actitude ou doutrina filosófica negadora da posibilidade dun coñecemento absoluto ou o que é o

mesmo, universal e necesarioA única postura racional ante o coñecemento é a

dúbida

relativismo

O relativismo é unha posición filosófica especialmente aplicada ás cuestións éticas e políticasConsiste en afirmar que as normas éticas e políticas son unha creación das sociedades humanas nas que

se acorda ou convén (convencionalismo) cales son as normas polas que debemos rexirnos

relativismo

Xa que logo negan o carácter natural das normas éticas e políticas.

As normas son fillas do seu tempo e circunstancias polo que varían en función do paso do tempo e das

diferentes culturasNegan o carácter universal das normas ético-Negan o carácter universal das normas ético-

políticaspolíticas

Protágoras

Na súa célebre frase: «O home é a medida de todas «O home é a medida de todas as cousas, das que son en tanto que son, e das que as cousas, das que son en tanto que son, e das que non son en canto que non son».non son en canto que non son». Con isto quere dicir

que non hai unha verdade obxectiva, absoluta e universal, senón só verdades relativas e subxectivas,

que dependen da percepción de cada persoa.

Gorxias

Sofista. Defende:o relativismo e o escepticismo. Non hai nin verdade nin valores. Esta idea aprece na súa famosas teses: -Nada existe. -Si algo existira, non podería ser coñecido polo home. -Si algo existente poidese ser coñecido, sería imposible expresalo coa linguaxe a outro home.Máis información

Sócrates

Representa a oposición filosófica aos sofistas

Sócrates (s.V a.C)

É atenienseNon cobra por ensinarO seu método é o diálogoCarácter universal das normas

SOFISTAS● Son estranxeiros● Cobran por ensinar● O seu método son os

longos discursos● Caracter particular

(relativo) das normas

Como argumenta a afirmación da existencia da verdade e universalidade das nomas?

Igual que os sofistas parte da natureza humana.Facendo fincapé na dimensión racional e non na

naturalA natureza humana é a nosa racionalidade.

En tanto que natureza é a nosa esencia, é dicir, o que é común a todos os seres humanos.

Como argumenta a afirmación da existencia da verdade e universalidade das nomas?

En tanto que as normas e o coñecemento xeral emanan desta facultade común o resultado debe ser

un coñecemento universal e necesario

As normas éticas terán tamén este carácter universal( influencia en Platón)

O debate da universalidade da normas

Será unha constante no debate na historia da filosofía:

chega ate os nosos días sendo un exemplo deste debate a declaración universal dos dereitos declaración universal dos dereitos

humanoshumanos

Gueto de Varsovia