sufijos derivacionales

8
UNIVERSIDAD NACIONAL DE SAN CRISTÓBAL DE HUAMANGA FACULTAD DE CIENCIAS DE LA EDUCACIÓN ESCUELA DE FORMACIÓN PROFESIONAL DE EDUCACIÓN SECUNDARIA “SUFIJOS DERIVACIONALES” ASIGNATURA: QUECHUA IV DOCENTE : CUYA ARANGO, Nicolás ALUMNO : CALLE LOZANO, Mayco SERIE : 200 - II

Upload: maycol-calle-lozano

Post on 04-Jan-2016

230 views

Category:

Documents


0 download

DESCRIPTION

quechua

TRANSCRIPT

Page 1: SUFIJOS DERIVACIONALES

UNIVERSIDAD NACIONAL DE SAN CRISTÓBAL DE HUAMANGA

FACULTAD DE CIENCIAS DE LA EDUCACIÓN

ESCUELA DE FORMACIÓN PROFESIONAL DE EDUCACIÓN SECUNDARIA

“SUFIJOS DERIVACIONALES”

ASIGNATURA: QUECHUA IV DOCENTE : CUYA ARANGO, Nicolás

ALUMNO : CALLE LOZANO, Mayco

SERIE : 200 - II

AYACUCHO – PERÚ2015

Page 2: SUFIJOS DERIVACIONALES

SUFIJOS DERIVACIONALES

a) DERIVATIVO

1. DIRECCIONALES

1.1. INGRESIVO /-YKU/- Tiyaykuy

Taytakucha tiyaykuy wak kuchuchapi. Abuelito siéntate en ese rinconcito.

- KallpaykuyWarma kallpaykuy tanta rantiq. Niño anda corre a comprar pan.

- SamaykuyWak kawituchapi samaykuy. En ese amita descansa.

1.2. REGRESIVO /-RQU/- Waqarquy

Waqarquya manaña llakisa kanaykipaq. Llora para que ya no estés triste.

- Lluqsirqunwak suawam wasiymanta lluqsirqun. Ese ladron salio de mi casa.

- ChutarqunMaquinmantam kichkata chutarqun. De su mano lo jaló espina.

1.3. CISLOCATIVO /-MU/- Qaywamuway

Chay mukuyta Qaywamuway. Pásame esa comida.

- RantipamuwayPachayta rantipamuway. Cómpramelo mi ropa.

- PusapamuwayWarmayta pusapamuway.Me lo traes mi hijo.

1.4. TRASLOCATIVO /-MU/- Puñumuy

Wak Warmacha manchakun sapallan puñumuyta Ese niñito tiene miedo de dormir solo.

- RantiramuyKuriy latanuta rantiramuy mikunapaq. Anda cómpralo plátano para comer.

Page 3: SUFIJOS DERIVACIONALES

- LlamkaramuyMaqta chakrayta llamkaramuy qullqitackiki qusayki.Joven trabájalo mi chacra de voy te daré plata.

1.5. OSCILATIVO /-YKACHA/- Rimaykachan

Wakqa yanqam rimaykachan.Ese por gusto habla.

- Takiykachan Wakqa mana yachachkaspam takiykachan Ese sin sabes esta que canta.

- WaqaykachachkanYanqam waqaykachachkan.Por gusto esta que llora.

2. GRAMATICALES

2.1. CAUSATIVO /-CHI/- Purichiy

Warmacahykita purichiy puriy yachanampaq. A tu hijito hazlo caminar para que aprenda caminar.

- MikuchiyWawaykiman causaychakunata mukuchiy kallpasapa kanampaq. A tu hijo hazle comer cereales para que tenga mucha fuerza.

- YachachiyWarmaykita allin yanukuyta yachachiyA tu hija enséñale a cocinar bien.

2.2. ASISTIVO /-YSI/- Llamkaraysiy

Taytakuchata chakrachanta llamkaraysiy.A ese ancianito ayúdale trabajar su chacrita.

- Pusaraysiy Kuchichanta wasinman pusaraysiy. A su chanchito ayúdale a llevar a su casa.

- YanukuraysiyWarma mamaykitaraq yanukuraysiy.Niña ayúdale a cocinar todavía a tu mamá.

2.3. REFLEXIVO /-KU/- Nanachikuy

Aylluykita allinta nanachikuy.A tu familia defiende bien.

- Yanapakuy Ama qillaqa kaychu, yanapakuyNo seas ocioso, ayuda.

- LlamkapakuyAma suwaqa kaychu, llamkapakuy qullqita munaspaqa.

Page 4: SUFIJOS DERIVACIONALES

No seas ratero, trabaja si quieres tener plata.

2.4. RECÍPROCA /-NAKU/- Maqanakunkichik

Imanasam maqanakunkichik wauqintinkamaPorqué se pelean entre hermanos.

- Umachanakunku Chakra runakunaqa allintam umachanakunku sumaq kawsakunankupaq.Los hombres del campo se aconsejan bien para que vivan en armonía.

- KuyanakunkuChakrapi ayllukunaqa llumpaytam kuyanakunku.Las familias del campo se quieren mucho.

2.5. BENEFACTIVO /-PU/- hawaykapuy

Mamallachapa qullqichanta qawaykapuy. De la abuelita míraselo su platita.

- RuwarapuyMamaykipaq wasichanta ruwarapuy. Para tu mama házselo su casita.

- Hapirapuy Wallpachanta hapirapuy chupita yanukurunampaq. Su gallinita agárraselo para que cocine caldo

2.6. DITERMINATIVO /-PU/- Ruwarapurqanki

Wasinta mana allinta ruwarapuranki.Su casa se lo has hecho mal.

- SuwarapurqankiQanmi wasintaqa suwarapurankiTú se lo has robado su casa.

- MaqarapurqankiImanasam warmachanta maqarapurqanki.Por qué le lo has pegado a su hijito.

3. ASPECTUALES

3.1. INCOATIVO /-R/- Tiyariy

Chay kulluchapiya tiyariy.En ese tronquito pues siéntate.

- Yanapariy Wakcha runakunata yanapariy.A los hombres pobres ayúdales.

Page 5: SUFIJOS DERIVACIONALES

- Yuyariy Ayllukikunata yuyariy, ama maqllaqa kaychu.Recuérdate de tu familia, no seas tacaño.

3.2. DURATIVO /-CHKA/- Mikuchkay

Apichata mikuchkayVayas comiendo mazamorrita.

- Tiyachkay kaypi tiyachkay kunallanmi kutiramusaq.Aquí vayas sentando ahorita vuelvo.

- Suyachkay Suyachkayá kunallanmi hamurunqaña.Vayas esperando ahorita ya va venir.

3.3. REPETITIVO /-PA/- Upiapay

Yakuchata upiapaykuyTomate más agüeta.

- Qaytapay Llumpayta qaytaparusqanki warmaytaLe habías pateado varias veces a mi hijo.

- TakapayQusanmi warminta takaparun. Su esposo le dio varios puñetes a su esposa.

3.4. FRECUENTATIVO /-PAYA/- Tiyapayay

Imapaqtaq tiyapayanki maqllapa waqtampi.Para qué te sientas cerca del tacaño.

- Suyapayanki Imapaqmi suyapayanki mana kuyaqnikita.Para qué le esperas al que no te quiere

- Hayapayanki Imapaq warmayta hayapayanki ruwananmi.Para qué llamas a mi hijo cada rato tienes que hacer.

3.5. DESIDERATIVO /-NAYA/- Puñunayay

Puñunayay qapiramuwanña.Ya me dio ganas de dormir.

- Mikunayay Warmatam mikunayay qapirunña.Al niño ya le dio ganas de comer.

- Ripunayay Mamayta ripunayay qapirunña wasinman.A mi mamá ya le dio ganas de irse a su casa.

Page 6: SUFIJOS DERIVACIONALES

3.6. CONTINUATIVO /-RAYA/- Tiyarayaychu

Ama rupaypi tiyarayaychu.No sientes mucho rato en calor.

- Qakarayanki Imatam qakarayanki llumpayta.Por qué miras demasiado.

- Wichqarayakuchkan Wasinqa wichqarayakuchkan Su casa está cerrado.

b) DENOMINATIVO (RV-TV)

1. FACTIVO /-CHA/ - Chakrachan

Machuchaqa chakrachan llamkaqmi pasakun.El ancianito se fue a trabajar a su chacrita.

- KawituchampiMachuchata kawituchampi puñurachimuy.Al ancianito hazlo dormir en su camita.

- Mikuychanta Misichaman mikuychanta quykuy.Al gatito dale su comedita.

2. TRANSFORMATIVO /-YA/- Qatunyarusqanki

kaynataña qatunyarusqanki.Habías crecido muy grande.

- Machuyarusqanki Lumpaytañam machuyarusqankiHabías envejecido demasiado.

- Wirayarusqanki Kaynataña wirayarusqanki Habías engordado demasiado.