masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/cap2_0.pdf · sintaxis espacial...

Territorios a examen: trabajos de ordenación territorial = Territorios a

exame: traballos de ordenación territorial / edición a cargo de Rafael

Crecente Maseda, Urbano Fra Paleo. - Santiago de Compostela:

Universidade de Santiago de Compostela, Servizo de Publicacións e

Intercambio Científico, 2012 244 p. ; 24 cm. – (Cursos e congresos da

Universidade de Santiago de Compostela ; 211)

D.L. LU 42-2012. – ISBN: 978-84-9887-853-0 1. Ordenación do territorio – Galicia 2. Urbanismo − Galicia 3. Solo,

Utilización do − Galicia I. Crecente Maseda, Rafael, ed. lit. II. Fra Paleo,

Urbano, 1961 - , ed. lit. I. Universidade de Santiago de

Compostela. Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, ed.

352(461.1)

630*6(461.1):711.14

711.14(461.1)

© Universidade de Santiago de Compostela, 2012

Edita Servizo de Publicacións e Intercambio Científico

Campus Vida

15782 Santiago de Compostela

usc.es/publicacions

Imprime

Librería Troll

Dep. Legal LU 42-2012

ISBN 978-84-9887-853-0

Índice

Agradecimientos 7

Introducción 11

O impacto do pagamento único en Galiza 17

Fátima Docío e María do Mar Pérez

Caracterización dos procesos de repoboación forestal posteriores á

entrada de Galicia na Unión Europea

41

Beatriz Guimarey e Eduardo Corbelle

A utilización do espazo polas explotacións gandeiras. Estudio da

comarca da Terra Chá, Lugo

57

Manuel Giménez, Eduardo Corbelle e Francisco J. Ónega

A consideración dos asentamentos rurais nos procesos de xestión

de terras: o caso da concentración parcelaria e a ordenación de

núcleos rurais

71

Nieves Pérez ,Rafael Crecente e Francisco J. Ónega

El entorno inmediato del núcleo en el planeamiento rural.

Delimitación como área de transición para aplicar la concentración

parcelaria

91

Vasco Barbosa, Eduardo Corbelle y J. Ambrosio Ferreira

Estudio da utilización de información catastral para a elaboración

das bases definitivas nos procesos de concentración parcelaria en

Galicia

115

Dorinda Sarmiento, Francisco J. Ónega e David Miranda

Una introducción al Modelado Basado en Agentes para la

simulación de cambios de usos del suelo

135

Jeanneth M. Galvez, Eduardo Corbelle e Andrés García

Sintaxis espacial de la ciudad de Lugo 155

José L. de la Barrera y Urbano Fra

Escenarios de riesgo de incendio actuales y potenciales en el

Municipio de Lugo

177

Ivonne M. González y Urbano Fra

Predición de incendios forestais. Análise do índice de risco e

metodoloxía alternativa

203

Iván Sánchez, Urbano Fra e Enrique Fernández

Escenarios actuais e potenciais de risco de inundación costeira na

área metropolitana de A Coruña

225

Xurxo Loureiro e Urbano Fra

Te r r i t o r i o s a e x a m e n . T r a b a j o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

41

Caracterización dos procesos de

repoboación forestal posteriores á entrada

de Galicia na Unión Europea

Beatriz Guimarey Fernández12 e Eduardo Corbelle

Laboratorio do Territorio (LaboraTe), Universidade de Santiago de Compostela

Resumo Durante a década dos 90 tivo lugar en Galicia unha diminución da SAU, que

coincide temporalmente coa aplicación do Regulamento 2080/92 de Reforestación de Terras Agrarias da Unión Europea. Neste traballo pretendese

avaliar a procedencia, en termos de uso, das terras que foron reforestadas no período de concorrencia da normativa. Paralelamente analízase a influencia que

puideron ter os procesos demográficos, asociados á perda de poboación, con respecto á evolución dos usos agrícola e forestal, xa que diversos autores estiman

que estes parámetros sociais xogan un papel decisivo na evolución dos usos do

solo. Os resultados evidencian que a dispar evolución demográfica dos concellos galegos foi un factor diferenciador nos cambios da superficie agroforestal. Os

concellos que máis poboación perderon teñen maiores taxas de abandono de terreos agrícolas, e unha menor taxa de reforestación de terreos agrícolas. É dicir,

a forte regresión demográfica minou a capacidade repoboadora nas áreas máis despoboadas. Por outro lado tamén queda patente que a meirande parte das

plantacións se fixeron en terreos de mato, e non en superficie agraria.

Abstract During the 1990s a significant reduction of the cropped area was observed in Galicia when the EEC Regulation 2080/92 to promote the afforestation of

agricultural land was implemented. In this paper we investigate the origin, in

terms of use, of the new forested lands in that period. At the same time, we analyze the role that demographic processes, especially the loss of population,

play in the evolution of agricultural and forestry land, because it’s been observed that this process has effects on land use change. Results show that population

change in municipalities is a distinguishing factor in the evolution of the agricultural and forestry land, and the application of the European policy in this

region. Municipalities where population decreased have the highest rates of land

abandonment and the lowest share of afforestation of agricultural land. This implies that the sharp decline of population had has effects in the capacity of

reforestation. Also most of the afforestation was done in shrubland, and not in agricultural land. Finally, the detection of land use changes with CORINE Land

Cover in such a fragmented landscape has been a very difficult task.

12 e-mail: [email protected]

Te r r i t o r i o s a e x a m e . T r a b a l l o s d e O r d e n a c i ó n Te r r i t o r i a l

42

1. Xustificación

Segundo os datos aportados polas estatísticas de uso do solo, dous tercios

do territorio galego presentan unha cobertura forestal, sendo o 50% desta

superficie arborada (MARM, 2010). Sen embargo o tipo, estrutura,

función e extensión desta masa mudou totalmente como resultado dos

profundos cambios socioeconómicos acaecidos no medio rural galego no

último século. De feito, en escasos 50 anos o monte pasou de estar

plenamente integrado no sistema agrario a ser, dende finais desa década,

un sector totalmente desligado, dando lugar a un desequilibrio territorial

preocupante.

Sen embargo esa dimensión territorial non se reflectiu nas compoñentes

socioeconómicas, de xeito que o monte galego foi infrautilizado dentro

dunha configuración socioeconómica heteroxénea en canto á xestión e

poboación propietaria. A falta, entre outros, de reemprazo xeneracional e

baixa especialización da man de obra dispoñible barállanse como causas

desta situación, paralelamente á inadecuada base territorial das

explotacións agroforestais, e á excesiva parcelación, que incidiron tamén

no mal aproveitamento destas terras (Marey et. al, 2004).

A este respecto, varios autores (Lamo de Espinosa, 1997; Marey et. al.,

2004) coinciden en que os procesos que precipitaron esta caída do sistema

agrario tradicional en Galicia, que regulaba a extensión e estado do

monte, e o modelo de ordenación que implicaba, foron dous: os cambios

demográficos, que reduciron notablemente a poboación do medio rural, e

a adhesión de España á CEE, que supuxo a inserción das explotacións

familiares nunha economía de mercado. Polo tanto esa estrutura

tradicional desapareceu case por completo nunha soa xeración. Cando en

1986 España entrou na Comunidade Europea (CE), o sistema

agroforestal xa adoecía de falla de man de obra e reformas estruturais que

desen cabida ás novas necesidades acaecidas despois das transformacións

dos últimos 30 anos. Case paralelamente á adhesión, produciuse a

adopción da Política Agraria Común (PAC) no estado e, ante a nova

situación, só as explotacións máis dinámicas e de maior dimensión

sobreviviron, desaparecendo o policultivo de subsistencia e xerándose

unha clara especialización (López-Iglesias, 2000a). Deste modo, a

inserción na economía de mercado supuxo a desaparición dun grande

número de pequenas explotacións e o descenso paralelo de terras

labradas, que se acabaron convertendo, na maioría de casos, en terreos

forestais.

Este paulatino abandono das actividades agrarias tradicionais parece que

se acelerou ademais coa adopción do sistema de subvencións

comunitarias ó abeiro do Regulamento Comunitario de Acompañamento

da PAC 2080/92 para axudas á Reforestación de Terras Agrarias, co

obxectivo de diminuír a produción agraria e favorecer os recursos

forestais (Marey et al., 2004). Deste modo, moitas das parcelas agrarias


43

pasaron a ser reforestadas por iniciativa particular, independentemente da

súa localización relativa con respecto a outros usos ou a súa aptitude. De

feito, en canto ás áreas ocupadas polas reforestacións realizadas nos anos

90, case un 88% eran terras a monte ermo e pastos (García e Pérez,

2001). É dicir, as terras abandonadas da produción agraria, son as

primeiras que quedaron liberadas para outros usos, entre eles o forestal.

Por outro lado, a adhesión coincide tamén co inicio dunha profunda

reforma da PAC que contribúe tamén a ese trasvase de terreos ó sector

forestal. Dita reforma, ó longo dos últimos 25 anos e a través de sucesivos

pasos, foi alterando de modo substancial os obxectivos e mecanismos

desta política cunha directriz básica: a redución do mantemento dos

mercados agrarios e a introdución de medidas dirixidas a frear o

incremento da produción. Coa perspectiva que dá o tempo transcorrido,

obsérvase que a agricultura galega se integrou na CE nun momento

pouco propicio (López-Iglesias, 2000a), posto que se trataba dun sector

con potencial, no que estaban por realizar as transformacións estruturais

que o resto de agriculturas europeas máis avanzadas xa levaran a cabo en

décadas precedentes. Nestas condicións a adhesión produciuse cando a

PAC entraba nunha profunda revisión, diminuíndo a protección ofrecida

ós mercados agrarios, e abandonando progresivamente os obxectivos de

modernización e reforma estrutural, imprescindibles para lograr a

competitividade (Lamo de Espinosa, 1997; López-Iglesias, 2000a).

Súmase tamén o feito de que as axudas á reforestación de terras agrarias

non tiveron en conta a grande disparidade de comunidades agrarias, de

forma que se produciron fortes desaxustes socioeconómicos entre as

distintas rexións. E precisamente Galicia é unha das comunidades máis

desfavorecidas (López-Iglesias, 2000a; Valero, 1997) debido á

atomización da propiedade, que non permitiu aproveitar todo o potencial

que estas liñas de axudas ofreceron.

Como consecuencia directa de todos estes factores, o monte galego a

finais do século XX xurde, medra e evoluciona non por unha aposta

decidida como actividade económica, senón froito do abandono das

antigas terras agrogandeiras, e onde a inexistencia dun plan estratéxico

propio leva a que este herde os mesmos problemas estruturais e

socioeconómicos que motivaron a crise do subsector agrogandeiro

(Marey et al., 2004).

Pola súa banda, acompañando e avivando todo este proceso encóntranse

as dinámicas demográficas. Posto que a traxectoria socioeconómica e

territorial do medio rural se vincula estreitamente coa evolución da súa

poboación residente (Gray, 2000), a forte perda de poboación do medio

rural e o envellecemento, entre outros, deberon condicionar tamén a

evolución dos usos no noso territorio. Polo tanto a evolución do monte

galego despois da entrada na Comunidade Europea, está intimamente

ligado non só á adhesión e á adopción das súas políticas agroforestais,

senón tamén ós procesos demográficos anteriores e paralelos, que


44

consolidaron e acentuaron as tendencias previas a este fito.

Considerando este marco, elaboráronse múltiples traballos que analizan

en detalle a incidencia no sector primario en xeral, e no forestal en

particular, da Política Agraria Común (García e Pérez, 2001; Lamo de

Espinosa, 1997; López-Iglesias, 2000a; López-Iglesias, 2000b; Marey et

al., 2004) e estudos demográficos que buscan explicar as profundas

transformacións sociais que a comunidade galega sufriu durante a

segunda metade do século XX (Lage, 2003; López-Taboada, 1996), con

especial interese no período predemocrático. Sen embargo non se

realizaron traballos que vinculen propiamente ambas cuestións, sobre

todo no que á compoñente espacial se refire, porque a incidencia dos

programas europeos foi moi dispar en todo o territorio galego, con

diferenzas de aplicación importantes mesmo entre concellos veciños. De

aí a necesidade do presente traballo, no que se pretende analizar como e

onde incidiron as políticas de reforestación posteriores á entrada de

España na CE, tentando ó mesmo tempo establecer unha vinculación cos

procesos demográficos acaecidos nos últimos vinte anos.

2. Material e métodos

2.1. Materiais

As principais fontes de datos empregadas neste traballo foron:

Mapa de Cultivos y Aprovechamientos 1980-1990 (MARM,

1990), facilitado a través do SIGPAC web map service.

Ortofoto de 2007, consultada a través do SIGPAC web map

service (Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y

Marino).

Base de datos autonómica de cambios na ocupación do solo

Corine Land Cover, entre 1990-2000 e 2000-2006, a escala

1:100.000, en formato vectorial. Dispoñible a través do Centro

Nacional de Información Geográfica, do Instituto Geográfico

Nacional.

Cartografía municipal elaborada cos datos do Censo de

Población y Viviendas de 1981, 1991 e 2001, en formato

vectorial, do Instituto Nacional de Estadística (INE, 1981; INE,

1991; INE, 2001).

O programa utilizado para o tratamento dos datos xeográficos foi ESRI®

ArcMap™ 10.0, e R Project for Statistical Computing v2.13.0 (R

Development Core Team, 2011) para a análise estatística.


45

2.2. Metodoloxía

Definimos como universo do estudio as áreas do territorio galego que

cambiaron de uso agrícola a forestal entre 1990 e 2006 segundo Corine

Land Cover (códigos 200 e 300). Este universo foi estratificado en función

da evolución demográfica a nivel municipal, mediante a comparación dos

datos dos censos de poboación de 1981, 1991 e 2001. Así, os concellos de

Galicia foron agrupados en tres categorías mediante unha análise de

conglomerados atendendo ós valores dos cambios de poboación nos

períodos 1981-1991, 1991-2001 e 1981-2001.

O seguinte paso foi, a partir desa cartografía estratificada, comparar

mediante mostraxe, a cobertura existente antes da entrada de Galicia na

UE (1986) e despois da aplicación do Programa de Reforestación de

Terras Agrarias (1992-2000).

Sobre o universo de estudio, realizouse unha mostraxe aleatoria

estratificada de 100 puntos na que se definiu a cobertura antes e despois

do período considerado. Este diagnóstico fíxose asignando o uso determinado polo Mapa de Cultivos y Aprovechamientos de 1980 (MARM,

1990), e fotointerpretando sobre a fotografía aérea do PNOA de 2007,

para asignar o uso máis recente do solo a cada polígono da mostra

(Figura 1).

A afixación da mostra entre os diferentes estratos estableceuse en función

da súa variabilidade detectada nunha mostraxe piloto previa. Dacordo

con este exame previo determinouse un tamaño mostral de 30 puntos

para as masas dos estratos 2 e 3, e 40 para os do estrato 1, que amosaron

nun inicio unha variabilidade maior. O número de observacións foi

escollido para asegurar un erro de mostraxe menor do 2,5%.

Figura 1. Imaxe da dixitalización dunha unidade de mostraxe, sobre o Mapa de

Cultivos y Aprovechamientos de 1980 e sobre a ortofoto de 2007.

Para optimizar a posterior interpretación dos datos, a clasificación dos

usos na mostra fíxose utilizando unha lenda de 4 niveis.


46

No primeiro estadío clasificáronse os usos observados en agrícola,

forestal arborado, forestal-mato, improdutivo e unha cuarta categoría

denominada mixta, que recolle as masas clasificadas no Mapa de

Cultivos y Aprovechamientos como “asociacións” ou “mosaicos” de

cultivos. Na mostraxe realizada, resultou que estas áreas foron en tódolos

casos superficies de labradío, con pequenos enclaves de parcelas de uso forestal, con cobertura de Pinus pinaster. Para traballar de xeito análogo ás

demais tipoloxías establecidas, optouse por segregar as superficies

clasificadas como mixtas en dúas partes: o 30% de dita superficie

engadiuse ó uso forestal, e o 70% restante sumouse ó terreo agrícola, xa

que estas son as proporcións medias de ocupación de cada uso nestes

enclaves mixtos.

En canto ás superficies improdutivas, trátase de terreos que cambiaron de

uso agrícola ou forestal a improdutivo, normalmente debido á

construción de infraestruturas viarias ou embalses, e que non foi posible

discriminar na depuración de usos da capa do CORINE.

3. Resultados e discusión

O primeiro resultado obtido foi a agrupación dos concellos en tres grupos

en función da evolución da súa poboación. Tal e como se observa nos

diagramas de caixas (Figura 2), que recollen a caracterización de cada

estrato, estes son claramente diferentes. No estrato 1 sitúanse os concellos

que mantiveron ou incrementaron a súa poboación no período 1981-

2001. Pola súa parte, o estrato 3 asocia os concellos coa caracterización

oposta, é dicir, os concellos con maior perda de poboación. Trátase dun

estrato máis homoxéneo no que as maiores perdas de poboación se

produciron durante o período 1981-1991. Por último, pertencen ó estrato

2 o resto de concellos, cunha evolución demográfica intermedia entre o 1

e o 3, pero negativa en calquera caso, próxima ó -25%.

Dende o punto de vista territorial, a Figura 3 amosa a configuración

espacial das tres asociacións. Como pode comprobarse, o estrato 1 -cunha

cor máis escura- localízase na costa, sobre todo nas Rías Baixas e

concellos interiores correspondentes coas cabeceiras de comarca máis

dinámicas ou capitais provinciais. O estrato 3 –cunha cor máis clara-

abrangue unha boa parte da provincia de Ourense así como dous

concellos na provincia de A Coruña e outros tantos en Lugo. Pola súa

parte o estrato 2, aglutina o interior das provincias de A Coruña e

Pontevedra, a maior parte de Lugo, así como o resto de Ourense.


48

Figura 3. Distribución espacial dos tres estratos de concellos atendendo á súa

evolución demográfica no período 1981-2001. Fonte: elaboración a partir dos censos poboacionais de 1991, 1991 e 2001.

Centrándonos xa nas áreas que mudan cara a un uso forestal, os

resultados amosan que o maior aporte de superficie ven do mato

(22,83%), seguido moi de lonxe polos terreos agrícolas (5,28%). Isto

concorda coas teses de diversos autores como García e Pérez (2001) que

afirman que boa parte das superficies repoboadas neste período eran

terreos abandonados, e non parcelas agrarias aínda en produción.

Nas Táboas 2, 3 e 4 descríbense as proporcións obtidas para cada estrato.

Para o estrato 1 de concellos (Táboa 2), estas proceden nun 19,11% do

mato, seguido por un 5,54% de terreos agrícolas. A mesma tendencia se

observa no estrato 2 (Táboa 3), se ben, as proporcións de aporte se

incrementan substancialmente, acadando o 28,39% para o mato e o

8,01% para as terras agrícolas.


49

Táboa 1. Matriz promedio de evolución (%) dos usos do solo sobre o universo de

estudio. (MCA= Mapa Cultivos y Aprovechamientos, PNOA= ortofoto 2007).

PNOA

Agrícola Arborado Improdutivo Mato Total

MC

A

Agrícola 3,62 5,28 0,84 2,15 11,89

Arborado 5,85 35,03 1,74 11,15 53,78

Improdutivo 0,00 0,00 0,87 0,00 0,87

Mato 1,08 22,83 0,47 9,07 33,45

Total 10,56 63,14 3,92 22,37 100,00

Finalmente o estrato 3 (Táboa 4) mantense nunha proporción menor

tanto en canto ó mato (20,99%), como en canto ás terras agrarias, das que

diminúe de forma considerable ás reforestacións (2,30%). Tamén, en

clara diferenza cos outros dous estratos, aparece un 5,53% da superficie

que pasa a estar cuberta por mato.

Polo tanto en termos relativos, pódese dicir que os concellos do estrato 3,

os que máis perda de poboación rexistraron, foron os que mostran unha

transición menor a forestal arborado, fronte ó estrato 2, que aparece

como o máis dinámico no proceso repoboador.

Táboa 2. Matriz de evolución (%) dos usos do solo resultante da mostraxe para o

estrato 1. (MCA= Mapa Cultivos y Aprovechamientos, PNOA= ortofoto 2007).

PNOA

Agr Arb Imp Mat Total

MC

A

Agr 0,82 5,54 0,00 0,00 6,36

Arb 4,39 46,41 0,69 12,11 63,60

Imp 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Mat 2,95 19,11 0,00 7,98 30,04

Total 8,16 71,06 0,69 20,10 100,00


50



PNOA Agr Arb Imp Mat Total

MC

A

0,48 8,01 2,52 0,92 11,93

Arb 5,30 29,50 1,08 9,91 45,79

Imp 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00

Mat 0,29 28,39 0,00 13,61 42,28

Total 6,07 65,90 3,60 24,44 100,00



PNOA

Agr Arb Imp Mat Total

MC

A

Agr 9,57 2,30 0,00 5,53 17,39

Arb 7,87 29,19 3,45 11,44 51,95

Imp 0,00 0,00 2,62 0,00 2,62

Mat 0,02 20,99 1,41 5,62 28,04

Total 17,46 52,48 7,49 22,58 100,00

Analizando o estrato 3, obtense que, en proporción, é o que menos

superficie agrícola deriva para as repoboacións (2,30% fronte ó 5,28% de

media dos 3 estratos), e do mesmo xeito ten unha taxa de reforestación

inferior ó resto de Galicia. Estes datos, á falta dun estudio máis en

profundidade, concorda cos diversos traballos que asocian as profundas

transformacións do medio rural galego (perda de SAU, abandono de

terras, etc) co despoboamento (López-Iglesias, 2000b; Marey et al., 2004).

Considerando que o estrato 3 está formado por concellos que perderon de

media un 50% da súa poboación entre 1981 e 2001, que previsiblemente

esta tendencia xa viña herdada de antes, e que os procesos

socioeconómicos tardan en manifestarse no territorio (Gellrich et al.,

2006), poderíase pensar, que o forte despoboamento antes e durante este

período, puido minar a capacidade de reforestación dos habitantes destas

áreas. Deste xeito, o abandono da agricultura desemboca nunha ausencia


51

absoluta de calquera tipo de actividade, derivando a cobertura de forma

natural ó mato e posteriormente a forestal arborado, tal e como podería

reflectir ese 5,53% de áreas agrarias que pasan a mato e que non se

observan nos outros estratos.

Coñecidas as proporcións globais de cambio e quedándonos coas terras

que contribúen á reforestación (mato e agrarias) podemos ver a

proporción relativa entre as dúas (Táboa 5). En termos absolutos obtense

que o 18,12% das terras forestadas neses anos eran agrarias, e o 81,88%

eran zonas de matogueira. Confírmanse polo tanto as estimacións de

García e Pérez (2001), que apuntaban a que máis do 80% das

repoboacións se fixeron en terras que xa estaban sen produción agraria,

que son as primeiras que quedan liberadas para outros usos, e non

realmente a costa da SAU.

Táboa 5. Contribución (%) das superficies agrarias e de mato á reforestación.

Estrato 1 Estrato 2 Estrato 3 Media

Agrícola 22,47 22,00 9,88 18,12

Mato 77,53 78,00 90,12 81,88

Total 100,00 100,00 100,00 100,00

Por outra parte, as diferenzas entre estratos, que antes se describían, vense

agora tamén máis claras, e o estrato 3 sepárase claramente dos outros

dous. Para este caso, como xa se dixo, a derivación de terras agrícolas

para a reforestación foi moi inferior en comparación cos outros dous

estratos. Neste, a contribución das terras agrícolas ó fenómeno

repoboador (9,88%) é un 50% máis baixo que a media global (18,12%).

Retomando de novo as proporcións de superficie agraria que mudou a

forestal arborada, e establecendo os intervalos de confianza a partir do

erro de mostraxe, estímase que a superficie agraria reforestada durante o

período que se está a estudar oscila entre as 4.642,42 ha e as 6.759.06 ha

como máximo (Táboa 6).

Repetindo o proceso para o mato (Táboa 7), a superficie de mato

reforestada oscila entre as 20.911,28 ha e as 28.364,46 ha.

Sumando as porcentaxes de ambas contribucións (agrícola e mato)

obtemos a superficie estimada que foi reforestada durante a vixencia do

REG 2080/92 de Reforestación de Terras Agrarias (Táboa 8) que oscila,

segundo este estudio, entre 25.553,69 e 35.123,53 ha. Esta cifra está

próxima as de García e Pérez (2001) que computaban a superficie

certificada e pagada ó abeiro do regulamento en Galicia, en 29.757 has

entre 1993 e 1998.


52

Táboa 6. Superficies que mudaron de uso agrícola a forestal arborado en

hectáreas e porcentaxe sobre a área do estrato, e intervalos de confianza para cada caso (nivel de confianza do 95%).

%

sup

Int. Conf.

(%)

Erro

mostraxe

Total

reforestado

(ha)

Int. Conf. (ha)

Est. 1 5,54 3,92 7,16 0,83 1.265,05 894,71 1.635,38

Est. 2 8,01 5,37 10,65 1,35 5.369,64 3.602,04 7.137,23

Est. 3 2,30 1,50 3,10 0,41 414,81 269,79 559,83

Total 5,28 3,60 6,26 0,50 5.700,74 4.642,42 6.759,06

Táboa 7. Superficie (ha) que mudou de mato a forestal arborado e porcentaxe

sobre a área do estrato, e intervalos de confianza para cada caso (nivel de confianza do 95%).

%

sup

Int. Conf.

(%)

Erro

mostraxe

(%)

Total

reforestado

(ha)

Int. Conf. (ha)

Est. 1 19,11 14,32 23,90 2,44 4.365,77 3.271,35 5.460,19

Est. 2 28,39 21,11 35,66 3,71 19.032,35 14.155,20 23.909,50

Est. 3 20,99 15,05 26,92 3,03 3.785,51 2.715,20 4.855,82

Total 22,83 16,83 28,83 1,76 24.637,87 20.911,28 28.364,46

Táboa 8. Superficie (ha) que mudou de mato ou agrícola a forestal arborado e

porcentaxe sobre a área do estrato, e intervalos de confianza para cada caso (nivel de confianza do 95%).

%

sup

Int. Conf.

(%)

Erro

mostraxe

(%)

Total

reforestado

(ha)

Int. Conf. (ha)

Est. 1 24,65 18,24 31,06 2,94 5.630,82 4.166,07 7.095,57

Est. 2 36,40 26,49 46,31 4,23 24.401,99 17.757,24 31.046,74

Est. 3 23,29 16,55 30,03 3,26 4.200,32 2.984,99 5.415,65

Total 28,11 20,42 29,33 2,02 30.338,61 25.553,69 35.123,53


53

Pola contra hai estimacións máis á alza de superficie reforestada, como a

do Plan Forestal de 2002, que eleva esta cifra a 33.000 ha, ou os anuarios

estatísticos do correspondente ministerio responsable da política agrícola,

que baseándose nos expedientes aprobados ou solicitados de

repoboacións ó abeiro do REG 2080/92 soben a cifra a máis de 40.000

ha acumuladas en 1998 (Figura 4).

Figura 4. Evolución da superficie (ha) de reforestación de terras agrarias, e valor

acumulado. Fonte: elaboración propia a partires de MARM (2008).

Á vista das cifras, é obrigado facer neste punto unha reflexión sobre en

qué medida o Programa de Reforestación de Terras Agrarias foi a orixe

dunha importante perda de SAU. A pesares de non concordar en cifras

absolutas, as diversas estatísticas agroforestais españolas e galegas

constatan unha importante diminución de SAU na década dos 90, que

oscila, dependendo das fontes, entre as 25.000 e as 75.000 ha de terreo

agrario perdido (Corbelle e Crecente, 2009). Sen embargo, tamén é certo,

que a cifra de superficie repoboada estimada neste traballo debería

considerarse como un valor mínimo por dúas razóns: Primeiro porque

unha parte non calculada das novas superficies arboradas son froito da

rexeneración natural, e segundo estase asumindo que toda a superficie

que mudou a arborado, o fixo baixo o REG 2080/92. A este respecto,

unha parte de reforestacións de terras agrícolas, que tampouco podemos

estimar, foron realizadas con financiación particular (Marey et al., 2004),

sobre todo en pequenas parcelas que non cumprían, na maioría dos casos,

os requisitos mínimos en canto a superficie. De feito, se ben se pode

afirmar que a comunidade de Galicia foi das que máis solicitudes fixo, a

superficie final forestada é moi inferior á do resto de rexións. Isto débese

principalmente ó menor tamaño das propiedades forestais. De feito a

partir de 1998, cando os Montes Veciñais en Man Común poden optar ás

0

10.000

20.000

30.000

40.000

50.000

60.000

70.000

1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Anual Acumulado


54

axudas, o cómputo de superficies repoboadas medra significativamente, a

pesares de baixar de xeito substancial o número de solicitudes a partir

dese ano (García e Pérez, 2001).

Por outro lado, moitas desas parcelas, illadas e pequenas en moitos casos,

non son detectadas polo CORINE e, polo tanto, posiblemente contribúan

pola contra a manter as estimacións de superficie, pero en menor medida.

De calquera xeito, á vista do exposto neste traballo, as disertacións sobre

a influencia real do Programa de Reforestación de Terras Agrarias, en

termos de superficie reforestada, e a súa relación coa perda de SAU no

período comprendido entre 1990 e 2000 debería revisarse, xa que este e

outros estudios instan a unha moderación nas cifras reais de afectación.

A proporción de terra agraria destinada a reforestación é relativamente

pequena (en torno a un 18%), que en termos de superficie real non chega

ás 6.000 ha. Ademais, tamén é unha parte minoritaria de toda a superficie

agrícola perdida na área estudada (25.000 a 70.000 ha pasaron de uso

agrícola a mato, forestal, ou improdutivo).

4. Conclusións

A maior parte (80%) das novas masas forestais aparecidas entre 1990 e

2000 proceden de terreos de mato e non de superficie agrícola. Por outro

lado, a superficie estimada de terras agrarias que son reforestadas é de

5.700 ha. Esta cifra debe considerarse como o mínimo, principalmente

pola desviación producida pola emprego do CORINE Land Cover na

determinación do universo de estudio. A súa falta de resolución non

permite detectar parcelas pequenas que incrementarían esa superficie

calculada.

Independentemente dos valores medios e globais, o certo é que se observa

un comportamento dispar entre os diferentes estratos, en canto á

composición dos cambios: os concellos que máis poboación perderon

teñen taxas maiores de abandono e menores de repoboación de terras

agrícolas.

Bibliografía

Corbelle, E. e Crecente, R. 2009. Evolución histórica de la Superficie

Agrícola Utilizada en Galicia (1962-2006). Integración de fuentes estadísticas y cartográficas. Economía Agraria y Recursos Naturales, 9(2):

183-192.

García, A.I. e Pérez, M. 2001.Análise e evolución da aplicación en

Galicia do programa de Axudas á reforestación de terras agrarias: (REG. CEE 2080/92). Revista Galega de Economía, 10 (1): 151-176.


55

Gellrich, M., Baur, P., Koch, B. e Zimmermann, N.E. 2006. Agricultural

land abandonment and natural forest re-growth in the Swiss mountains: A spatially explicit economic analysis. Agriculture, Ecosystems and

Environment, 118: 93–108.

Gray, J. 2000. The Common Agricultural Policy and the re-invention of the rural in the European Community. Sociologia Ruralis, 40, 30-52.

INE. 1981 Censos de Población y Viviendas. Madrid: Instituto Nacional de

Estadística.


Estadística.


Estadística.

Lage, J.A. 2003. El monte, el cambo social y la cultura forestal en

Galicia. Revista de investigaciones Políticas y Sociológicas, 2 (1- 2): 109- 123

Lamo de Espinosa, J. 1997. La década perdida. 1986-1996: la agricultura

española en Europa. Madrid: Mundi-Prensa.

López-Iglesias, E. 2000a. O sector agrario galego ás portas do século XXI: Balance das súas transformacións recentes. Revista Galega de

Economía, 9(1): 167-196.

López-Iglesias, E. 2000b. A dinámica recente e futura da poboación ocupada no sector agrario. En Avellentamento demográfico e economía.

Fernández Leiceaga, X. (coord.). Xerais: Vigo .

López-Taboada, J.A. 1996. La población de Galicia 1860-1991. Santiago de

Compostela: Fundación Caixa Galicia.

Marey, M.F., Crecente, R. e Rodríguez, V. 2004. Claves para comprender los usos del monte en Galicia (España) en el siglo XX. En II Simposio

Iberoamericano de Gestión y Economía Forestal. Barcelona, 18-20 de setembro

de 2004.

MARM. 2008. Anuario de Estadística Forestal 2007. Varios anos 1980-2010.

Madrid: Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino.

MARM. 1990. Mapa de Cultivos y Aprovechamientos de España 1980-1990.

Madrid: Ministerio de Medio Ambiente y Medio Rural y Marino.

R Development Core Team. 2011. R: A language and environment for

statistical computing. Vienna: R Foundation for Statistical Computing.

Valero, E. 1997. Implantación del programa de forestación de superficies agrarias en Galicia. En Un Programa de Forestación de Superficies Agrarias:

Legislación y Aplicación. Gómez-Jover, F. e Jiménez, F.J. (eds.),. Madrid:

Ministerio de Agricultura Pesca y Alimentación, 277–299.

masterterra.usc.esmasterterra.usc.es/drupal/sites/default/files/lib/cap2_0.pdf · sintaxis espacial...

Documents