siega n6 - uab barcelona · parcial, fragmentaria cotidianamente vivida. la funcionalidad de nue_s...
TRANSCRIPT
M<N?C& 146&
i
SIEGA n. 6
\
revista SIEGA ns6
facultad de ciencias económicas s.d.e.u.b.
Índice
Pág.
I Edi tor ia l 1
II Un apunte aoeroa de la filosofía como especialidad
por M. Sacristán 3
La Ciencias Directriz y resul de la aotivid por P. Cordón
tado de la actividad humana,
El economista: Entre vocaoión y función,
por A. Pérez González 8
La qüestió d'una cultura popular,por J, Molas 13
Antoni Gramsoi entre nosaltres 16
III Notas sobre la situación eoonó— mioa y social en España Í9
Los salarios en la ejeouoion del Plan, por M.A. 25
Primavera 1936 per M.A. Capmany 29
Igual que en tiempos de Ramses II por J.M. Hernández 32
IV Poesía: Introducción 36
Selección de Miguel Hernández, Pere Quart, Nicolás Guillen, Evtuahenko, Kunert, Breoht.
- 1 -
E D I T O R I A L
La aparición del nG 6 do la revista SIEGA supone, no solo on cuanto a
su nombre, continuación del espíritu que informó sus primeras manifes
taciones. Nacida en el curso 1962-1963, oral en sus inicios, ha esta
do prosente en los hitos más importantes de la lucha por una Universi
dad que, democrática y humanística sea auténticamente tal. Dentro de
esta perspectiva, y con el mismo espíritu presentamos hoy el n° 6 de
SIEGA.
En el actual estadio"de evolución global, es imprescindible poder
oontar oon un planteamiento general que supere la problemática
parcial, fragmentaria cotidianamente vivida. La funcionalidad de nue_s
tra revista debe considerarse a la luz de lo que representa, un inten
to de fijación de este universo de pensamiento. El estudiante, inte
grante y gestor de la Universidad no puede eludir los planteamientos
generales, y debe enfrentarse a ellos con una visión superadora de
"mitologismos" de todo tipo.
Nuestra revista consta de tres partesi Una general, otra cuyo conte
nido son artículos sobre la realidad española y, finalmente, una ter
cera dedicada a la poesía dentro -todo ello- de nuestra intencionali
dad dirigida a un mayor nivel de pensamiento. Intentaremos ser, con
ello, en nuestra Facultad, el eco del movimiento democrático que anima
a la Universidad, cuya reforma solo será auténtica y viable mediante un
libre contraste de opiniones que permita evidenciar la necesidad social
de libertades reales.
I I - UN APUNTE ACERCA DE LA FILOSOFÍA COMO ESPECIALIDAD
p o r Manuel S a c r i s t á n
- ' No e s nada obvio que " f i l o s o f í a " sea nombre adecuado de una
e s p e c i a l i d a d u n i v e r s i t a r i a . Soc ia lmente l o e s s i n duda; en l a Uni
v e r s i d a d de l o s ú l t i m o s dos s i g l o s s u e l e e x i s t i r una s e c c i ó n de
f i l o s o f í a , y se exp iden t í t u l o s de l i c e n c i a d o y d o c t o r en e s a e s
p e c i a l i d a d . Además, l a e x i s t e n c i a j u r í d i c o - a d m i n i s t r a t i v a d e t e r
mina al" poco t i e m p o , desde p r i n c i p i o s d e l s i g l o XIX, una e x i s t e n
c i a c u l t u r a l : e l func ionamien to de l a s s e c c i o n e s de f i l o s o f í a p r o
duce r e a l m e n t e e l t i p o del graduado en f i l o s o f í a . E s t e p e r s o n a j e
se c a r a c t e r i z a / p o r conocer y e n s e ñ a r l a t r a d i c i ó n f i l o s ó f i c a y ca
e i nada más. En e s t e s e n t i d o e s un e s p e c i a l i s t a . v
i Pe ro e s l i c i t o y ú t i l p r e g u n t a r a t o d a c r i s t a l i z a c i ó n i n t e
l e c t u a l s i puede e x h i b i r t í t u l o s de e x i s t e n c i a d i s t i n t o s de l a
s a n c i ó n j u r í d i c a . Y cuando se d i r i g e e s a p r e g u n t a a l a f i l o s o f í a
'académica,, a l a f i l o s o f í a a d m i n i s t r a t i v a m e n t e o r g a n i z a d a , v a l e l a
pena t e n e r p r e s e n t e que se t r a t a de una e s c e c i a l i d a d r e l a t i v a m e n t e
- j o v e n , - En l a c u l t u r a g r e c o - e u r o p e a l a f i l o s o f í a , como e s s a b i d o ,
no empezó como " e s p e c i a l i d a d " , s i n o como una v i s i ó n g l o b a l de l
mundo c o n t r a p u e s t a a l a t r a d i c i ó n m i t o l ó g i c a . - La Edad Media no-
ha conocido tampoco a l e s p e c i a l i s t a .en f i l o s o f í a ; ha t e n i d o f a c u l
t a d e s de A r t e s , de T e o l o g í a , de Medic ina y de Leyes , p e r o no de
• f i l o s o f í a , - Los g r a n d e s c i e n t í f i c o s i n i c i a d o r e s de l a c u l t u r a mo
de rna - G a l i l e o , K e p l e n , G i l b e r t , Newton - se han cons ide rado a •
s i mismos f i l ó s o f o s , probando de e s t e modo que e se a p e l a t i v o no
. e s t a b a r e s e r v a d o a, e s p e c i a l i s t a s . A l a i n v e r s a , l o s p r i n c i p a l e s
p e r s o n a j e s que l o s manua les de h i s t o r i a de l a f i l o s o f í a , dan hoy
como fundadores de l a f i l o s o f í a moderna - D e s c a r t e s , " L e i b n i z , .
e t c . - Pueden a p a r e c e r p e r f e c t a m e n t e en manuales de h i s t o r i a de l a
^ c i e n c i a , - E l s i g l o XVII I , p o r ú l t i m o , que t a n e n f á t i c o uso h a h e
cho d e l t é rmino " f i l ó s o f o " , l o ha e n t e n d i d o en e l s e n t i d o c r í t i c o -
c i e n t í f i c o r e c i é n apuntado p a r a l o s s i g l o s XVI y XVII. ' (En e l s i - '
g lo XIX se g e n e r a l i z a n f i n a l m e n t e l a concepc ión de l a f i l o s o f í a
como e s p e c i a l i d a d ) .
. E s o s hechos no t i e n e n nada de s o r p r e n d e n t e s i se contemplan
a l a luz de l a s aspiraciones qu . los mismos filósofos académicos
siguen atribuyendo a l a f i losof ía ; l a de alcanzar una visión glo
bal de l a s cosas, l a de 3er educadora dul hombr»-- y, por tan to , l a
de guiarle también en l a prác t ica moral. "Cn su estancia , l a moti
vación que aún hoy suele verse en l a etimología, más o menos mí
t i c a , del término "f i losofía" es l a de una i l imitada aspiración
a saber y a consciencia.
Sin embargo, hay también hechos suficientes para explicarse
por qué l a Universidad burocrát ica del siglo XIX (que es l a que
sigue existiendo hoy) organizó l a f i losof ía como especialidad.
Por de pronto, l a f i losof ía t radic ional ha perdido sus temas a
manos de l a ciencia. La f i losof ía t radic ional ha ido perdiendo
de ese modo l a concreción que en otros tit-mpos acompañó a su uni
versalidad. La3 "primeras causas" que en los antiguos fi lósofos
eran un tema r i c o , cargado con e l entero conocimiento de cada
época, son ya desde el siglo XVIII tan primeras como l a s primeras
l e t r a s del niño; un mero deletreo de l a experiencia vulgar cot idia
na, contrapuesta a l a c i én t i f i ca . Cualquier ejemplo clásico de 011-
to logla , repetido hoy, sirve para documentar el vaciamiento f inal
de los conceptos generales de l a t radic ión f i losóf ica . Sea el par
de conceptos potencia-acto, explicat ivos del cambio de l a s cosas
en l a f i losof ía a r i s t o t é l i c a . Cuando el estudio c ient í f ico del c&m
bio maneja instrumentos materiales y (sobretodo) in te lec tua les de
l a finura de los de l a mecánica cuántica, l a t e s i s de que e l cam
bio de un cuerpo se basa en que e l cuerpo es en potencia aquello
en lo cual se convierte puede entenderse a lo sumo -.como una ino
cente perogrullada. La mismo c las i f icac ión , máximamente benévola,
merecería, por ejemplo, l a t e s i s "dialéet ica" de origen hegeliano
según l a cual l a planta de cebada crecida es l a negación de l a ne
gación del grano de cebada. Y así innumerables ejemplos.
La pers i s tenc ia de ese vacío, decir que es l a f i losof ía acadé
mica t radic ional se apoya instrumentalmente en una premeditada y
bizantina complicación terminológica especializada. Pero ase impo
nente instrumental verbal que, a l s u s t i t a r el temeroso respeto del
profano, sanciona culturalmente, socialmente, al e spec ia l i s ta en
vaciedades, no podría conservar l a ef icacia que t iene aún hoy s i
l a caducidad de l a vieja aspiración fi losófica a un 3uper-sáber
de laa cosas. Esa caducidad ha quedado do manifiesto on dos s i
glos de critica, p o s i t i v i s t a o no, desdo Hume y Knnt hasta Carnap.
También es necesario reconocer ln función falazmente ideológica,
conservadora, del matenimiento de aquella pretensión. Pero en
cuanto se admite todo eso, se aprecia al mismo tiempo que unn t a l
afirmación, en apariencia destructora de l a f i losof ía , es e l l a
misma f i losóf ica . Y es f i losóf ica , además, del único modo c r i t i c o ,
racional y - en l a intención al menos - no ideológica que resu l ta
admisible hoy. Se t r a t a de concibir l a ocupación f i losófica no
como l a construcción de un falso supe-r-saber de l a s cosas, sino
como una actividad c r í t i c a ejercida sobre los conocimientos rea
l e s exis tentes ; los c ient í f icos y los prec ient í f icos de l a expe
r ienc ia cotidiana (estos últimos pueden ser tendencialmente teo
ré t i cos o prác t icos , o productivos poét icos, como se decía t r a d i -
cionalmente) . La f i losof ía como sistema no res i s t e en e l siglo
XX una c r í t i c a honrada. Pero eaa c r i t i c a honrada CQ precisamente
l a nueva forma de l a f i losof ía , l a cual satisface sin engañosas
i lusiones l a mas esencial f inalidad f i losófica; La consecución de
una autoconsciencia clara por parte de los hombres.
Es claro que l a aceptación de un programa as i presupone l a
pérdida de vigencia social de l a s ideologías f i losóf icas , de los
sistemas supuestamente supracient íf icos. Y lo vigencia de esas
ideologías depende de factores sociales generales, no puramente
in te lec tua les (piénsese en lo dicho acerca de l a función social-
mente conservadora de l a f i losof ía académica). Pero a pesar de e l lo
no parece demaseado utópico preguntarse que enseña l a situación
actual de l a f i losof ía por lo que hace a l a organización univers i
t a r i a de los estudios de f i losof ía . La respuesta c-s; Enseña que
e l estudio f i losófico no puede desligarse de los objetos de su r e
flexión, que son l a consciencia c ien t í f ica y prec ien t l f ica o coti
diana. Los estudios f i losóficos deberío.n ser , por tanto , culmina
ción de estudios de ciencias rea les . Así se superaría el t ipo de
un espec ia l i s t a que pretende saber del ser en general cuando - al
menos académicamente - no se le obliga a saber nada en serio de
ningún ser en pa r t i cu la r . M. 3.
no respondiera n, unr acceaxdad t-3piritual realmente dada en los
hombres de c ie r t a cultura; l a necesidad de una visión global de
l a s cosas que no requiera e l acto de fe exigido por l a s r e l i g i o
nes pos i t ivas . Es claro que l a s ciencias no dan, ni pueden dar
como t a l e s ciencias, un cuadro global as í . Incluso los fi lósofos
más c r í t i cos respecto de l a f i losof ía como visión sistemática glo
bal han vis to claramente esta si tuación. Kant, por ejemplo, al
mismo tiempo que declaraba irreparablemente especulativas e i r re
solubles cuestiones como l a de l a creación del mundo, e t c . , i n s i s
t í a en que es tas cuestiones se rep lantear la siempre al e sp í r i t u
humano.
Ahora bien; ¿qué-sentido t iene el considerar - como hace l a
f i losof ía académica de corte t rad ic ional - que esas cuestiones
científicamente i r reso lubles (esto es; i r resolubles con los más
potentes medios del conocimiento) los son en cambio con l a s modes
t a s t r i v i a l idades del sentido común tecnificado en f i losofía? Por
una p a r t e , esa ac t i tud t iene un sentido deleznable, ideológico;
l a intención pa t e rna l i s t a que tiende a suministrar a l o s hombres
supuestos conocimientos inex is ten tes , con objeto de apagar en
e l lo s l a preucupacuón c r í t i c a . La h i s t o r i a muestra concluyentc
mente que ese paternalismo t iene siempre finalidades conservado
ras ; su función es ev i t a r e l e jerc ic io de l a duda y l a c r í t i c a
sobre l a cultura existente y sobre e l orden social que l a susten
t a . En concreto, l a pretensión de que l a f i losof ía es capaz de s£
lucionar problemas i r reso lubles por los medios de conocimiento
mas potente-3 y agudos sgtele desenbocar en l a afirmación de un sa
ber supuestamente supra-racional , en real idad i r rac ional y prác
ticamente reservado a unos pocos, en una versión siempre cambian
te del principio de autoridad.
Pero junto a ese aspecto, l a pretensión f i losóf ica t r ad i c io
nal t iene también otro sentido más respetable; el de no contentar
se con l a fracmentación del conocimiento y, consiguientemente, de
l a consciencia.
¿Qué salida t iene esa situación y qué consecuencias p laus i
b les para l a organización un ive r s i t a r i a de los estudios de f i l o
sofía? No hay ninguna sal ida razonable que no empiezo por admitir
LA CIENCIAS DIRECTRIZ Y RESULTADO DE LA ACTIVIDAD HUMANA
p o r F a u s t i n o Cordón
Tanto l o o p r o f e s o r e s cono l o s e s t u d i a n t e s u n i v e r s i t a r i o s no
d e b e r í a n nunca p e r d e r de v i s t a e l hecho de que l a c i e n c i a no e s un
f i n ( n i un r e s u l t a d o ) en s í , s i n o que l a c i e n c i a d i r i g e y r e s u l t a
de l a a c t i v i d a d humana. E s t a c o n v i c c i ó n - y no una i n t e r p r e t a c i ó n
i d e a l i s t a de l a c i e n c i a - e s l o que puede i m p u l s a r e l d e s a r r o l l o
de l a c i e n c i a en n u e s t r o p a í s , y en c o n s e c u e n c i a , e l d e s a r r o l l o de
aus a c t i v i d a d e s , e l d e s a r r o l l o de d i en g e n e r a l .
Ante t o d o , l o a n t e r i o r nos impone que e x i s t e una c u r i o s a de
p e n d e n c i a e n t r e l a c i e n c i a hecha y l a c i e n c i a en fo rmac ión . Indis—
c u t i b L e m e n t e , e l hombre, debe p o s e s i o n a r s e de l a c i e n c i a hecha (de
l a c i e n c i a que se aprende en l i b r o s ) p a r a g u i a r s e p o r e l l a en su
e n f r e n t a m i e n t o con l a r e a l i d a d ; p e r o l o s r e s u l t a d o s de e s t e en-
f r e n t a m i e n t o cambian l a r e a l i d a d y e x i g e n y p e r m i t e n c o r r e g i r l a
c i e n c i a h e c h a . Así l a c i e n c i a nueva nace de l a a n t e r i o r n e g á n d o l a .
De h e c h o , s a b e r e s t o profundamente y a c t u a r conforme a e l l o e s l o
que nos hace l i b r e s ; nos b r i n d a e l apoyo de t o d a l a humanidad p a r a
tomar p o r n o s o t r o s mismos d e c i s i o n e s b i e n i n f o r m a d a s .
Me p a r e c e que a fomenta r e s t e e s p í r i t u se oponen v a r i a s t e n
d e n c i a s e d u c a t i v a s de n u e s t r a u n i v e r s i d a d de l a s c u a l e s hay que se
ñ a l a r t r e s .
Ls p r i m e r a , e s l a t e n d e n c i a a fomentar l a c apac idad menoría—
t i c a y a medi r e l p rovecho académico p o r es to , c a p a c i d a d , en exáme
n e s , o p i n i o n e s , e t c . Según l o dicho e s t o e q u i v a l e a con f und i r l o s
medios ( l a c i e n c i a hecha) con l o o f i n e s ( su a p l i c a c i ó n a l a a c t i
v i d a d y , on p a r t i c u l a r , a a lumbra r conoc imien to nuevo) que e s l o
que h a b r í a que fomentar y e v a l u a r .
La segunda , e s l a t e n d e n c i a a fomentar e l e s p e c i a l i s m o que
p e r m i t e un é x i t o i nmed ia to p e r o en c a s o s e s t e r e o t i p o - d o s que no e -
x i j a n e s f u e r z o c r e a d o r . No p repa ramos a s í , no a c o o p e r a r activaman—
t e en e l p r o g r e s o d e l p e n s a m i e n t o , 3 ino p a r a a p r o v e c h a r i m i t a t i v a
mente l o s modos de o p e r a r s a n c i o n a d o s p o r l a e x p e r i e n c i a de o t r o s
e i n m o v i l i z a d o s en t ó e n i c a s y a p a r a t o s .
La t e r c e r a que no e s s i n o o t r o a s p e c t o de l a a n t e r i o r , e s l a
t e n d e n c i a a l p e n s a m i e n t o c o n c r e t o , p r o p i a de p a i s e s a t r a s a d o s . Lo
único que puede corregir l a parcial idad o equivocación que, en el
conocimiento hecho, va descubriendo l a actividad prác t ica , es un
conocimiento con un mayor grado de abstracción (de información).
En los paises atrasados, hay e l hábito de renunciar, en favor de
o t ros , a l allegamiento de nueva experiencia (a l pensar c ien t í f i ca
mente). Los empresarios persiguen el Óxito- fáci l y rápido y a ól
sacr if ican l a iniciativo. y por t an to , e l éxito n. largo plazo y ,
en f in de cuentas, l a verdadera l ibe r t ad .
La juventud debe reaccionar a es tas tendencias. Su generosi
dad y el hecho de contar con gran futuro, hacen coincidir sus ver
daderoc in tereses con la3 fuerzas que impulsan e l progreso cien
t í f i c o . Pero estos in te reses son los de los hombres de toda edad.
La educación debería ser t a l que marcara en los jóvenes indeleble
mente es ta act i tud mental para que pudiera perfeccionarse luego
da por vida en e l e jercic io de l a actividad profesional .
F.C.
EL ECONOMISTA; Entre vocación y función ( l )
por Antonio Pérez González
Laín Entralgo, refirióndose al t ipo social de "simulador de
l a ciencia" que acostumbra a darse "en los países científicamente
inmaturos e históricamente v ie jos" , lo describe a s í ; "Sus móviles
rea les son e l lucro , e l b r i l l o social y e l poder, en l a medida en
que e l saber c ient í f ico o su simulación puedan efectivamente conco
derlos". El subrayado es nuestro y con ól queremos r e s a l t a r , dejan
do aparte l a interesante patología de los simuladores do l a cien
c ia , ese vínculo directo que tan precisamente señala Laín entre
"el luc ro , el b r i l l o social y el poder" por un lado, y por el
otro e l saber c ien t í f i co , auténtico o simulado. Ese hecho c l a r i
f ica toda l a problemática del economista, como caso p a r t i c u l a r del
c i en t í f i co , en torno alvalor de su vocación. Vocación que socia l -
mente t iene siempre por horizonte una profesionalización a travos
de l a cual esa vocación se encarna como función socia l . Por obra
de l a profosionalidad, forma t í p i c a de integración en l a sociedad,
- 9 -
l a vocación se funcionaliza. Y v iv i r contradictoriamente l a pro
pia vocación a l hacerse función social os una de l a s contradi
ciones t í p i c a s , no por poco estudiada menos importante, del mo
do de vida cap i t a l i s t a . Y usa experiencia v i t a l es , dusde lue
go aplicable al economista...
En e l cuadro de esa si tuación exis tencia l y reducido e l
economista a un servicio social pro pane lucrando, a una ta rea
funcional a l servicio de l a formación socio!, c ap i t a l i s t a ¿cuál
puede ser e l valor do su vocación de cultivador del saber eco
nómico? Pero es ta cuestión implica otra previa; ¿qué grado^ de
conciencia, auténtica t iene e l propio economista respecto a su
vocación? En def in i t iva , todo depende de es ta incógnita funda
mental. Y podemos decir que habrá autént ica vocación de econo
mista cuando e l . saber económico represente para é s t e , no un
instrumento rentable de integración en su formación social ,
sino el modo más eficaz para é l -aunque pueda resu l ta r le incó
modo- con v i s t a a / lograr su propia plenitud humana par t ic ipan
do conscientemente en e l proceso h is tór ico-soc ia l en que se. ha
l i a objetivamente comprometido.
En caso contrario e l economista con t i t u l o o sin él se
descal if ica a s í mismo. Como los tiempos cambian poco, en e l
fondo, cuando no cambian l a s es t ruc turas , por ese camino pue
den hoy los economistas l l ega r a ser los dioses del neocapita-
lismo, bajo lo s oropeles mitológicos do éste y según l a gráf i
ca expresión de 5. Mallet; "Alimentados de Keynes, educados
bajo l a sombra protectora del capitalismo de Estado regulador
del mercado y gran ordenador de l a s finanzas de S.M. e l Capi
t a l " . . . ¿Pero pueden cumplir así una vocación auténticamente
c ien t í f i ca y humana?.
Creamos que no. De ese modo cumplirán una función social
en l a sociedad c a p i t a l i s t a ; pero no creemos se pueda defender
honradamente esa función como encarnación de una vocación cien
t í f i c a - e s decir , intencionalmente dir igida hacia l a verdad- y
de una vis ión humana, es decir motivada por una exigencia de
j u s t i c i a y de solidaridad. Puede aceptarse l a lúcida, humilde
- 10 -
y au tocr í t i ca jus t i f icac ión de la función social que uno e jer
ce en régimen c a p i t a l i s t a en tanto que hombre sometido a l a du
ra ley y al implacable reino du l a necesidad "viviendo, pues,
esa función como función alienada y a l ienante- ; pero es inace£
táble l a pretensión de defender esa función en nombre de una vo
cación humana, que es lo propio de quienes viven -o fingen v i
v i r - su alienación rea l como real ización mítica de l a propia
autenticidad personal , convirtiendo aquélla en pensamiento mix
t i f icando, en alienación no consciente de ser lo .
Para el economista honesto e l dilema, en suma, se presen
t a entre someter su conciencia de hombre a los imperativos de
una pro fesionalidad rentable o someter sus posibilidades de pro
fesionalidad a l a s exigencias de su conciencia de hombre'; entre
ser alguien que sabe y prac t ica l a economía como su manera pro
pia de ser más y más plenamente hombre, o ser alguien que pro
cura en primer lugar s i tuarse como economista aceptando los cá
nones sociales vigentes en t a l sentido, para ser luego hombre
condicionalmente, según los l imi tes que esa si tuación profesio
nal l e t r ace . El dilema -aunquepueda ser doloroso- no es por
eso menos c l a r o . . . Y a l a hora de decidir bueno será que e l
economista tome conciencia de l a parte que ocupa en su yo y en
su vocación lo "social in te r io r izado" , s in rehuir un sano e s
cuerzo de au tocr í t i ca personal con v ie ta a extraer y dominar su
propio "coeficiente de deformación inconciente, de origen p s i -
cosocial" (Jarme), que como a todo hombre, también le pesa a
é l en su actividad de economista, exigiéndole e l aná l i s i s c r i
t ico de su yo socia l . Eso le ayudará a prevenirse contra l a ten
tación máxima: ese "carrerismo" que viene a ser l a enfermedad
segura y crónica de quienes se aferran en cuerpo y alma a una
actividad profesional por lo que t iene de función social -de
éxito soc ia l , de p r iv i l eg ios económicos, de poder sobre lo s
otros hombres-, prescindiendo de que no represente para e l los
en ningún modo l a plasmación auténtica de su vocación. . .
Estrecho es e l camino...
Elegir e l "carrerismo", es decir , subordinar su conciencia
a l a carrera, entendidacomo secuencia de pr iv i leg ios económi
cos, de cargos, de honores determinados por l a profesión, per
mit i rá al economista, en e l seno del capitalismo, otear un ho
rizonte dilatado y próspero como consejero activo de firmas o
sectores indus t r i a l e s , como representante responzabilizado de
corporaciones o grupos de in te reses , como tecnócrata " p o l i t i
zado" de l a administración púb l i ca . . . para 3U empleño tenderá
a reforzar su capacidad técnica de economista con el dominio
del ar te de la"comitelógla" "experto en regi r comités", l a
"presidenciología" (como ser un presidente perfecto) y el "bla
baismo" (método para inundar a una u otra comisión con una olea
da de conocimientos técnicos) que e l profesor Parkinson enseña
en su l ib ro L 'a r t et l a maniere de faire car r ibre . Y socioló
gicamente, e l economista del "carrerismo" quedará no muy confor
tablemente instalado en esas clases medias sin conciencia de
clase o más bien, como dice Gurvitch, "con una conciencia am
bigua, ambivalente, desgárrela, vaci lante" He aqui un posible
panorama.
El otro es el panorama apto para el economista dispuesto
a aceptar que "estrexo es el camino" sea también una expresión
aplicable al desarrollo de su vocación s i de verdad quiere ser
f i e l a e l l a en el seno de una formación social cap i t a l i s t a , E_s
trecho es el camino... pero.no imposible. No puede pedirse al
economista - ni a nadie - que se inmole a l a autopia de una
"pureza angélica" inasequible para los hombres de carne y hue
so y que solo conduce a l a rebeldía e s t é r i l y an t i soc ia l . Pero
s i creemos puede -y debe- pedírsele que con riesgo y esfuerzo
traduzca e l respeto a su propia dignidad en honestidad i n t e
lec tua l a l es tudiar y t r a t a r ese fenómeno humano que es l a v i
da económica, y que nunca olvide que "es inepto y odioso discu
t i r como si fueran negocios unos problemas que afectan a l a vi
da de millones y millones de hombres (Perroux). Y que como hom
bre de su tiempo, al servicio de una reflexión c r i t i c a por l a
- 12 -
verdad y cont ra l a mentir?;., haga suyas l a s p a l a b r a s de Dobb •
'•hoy día e l mundo se desgarra por l a lucha oue l a s masas despo
se ídas sos t i enen con t ra l a s fuerzas atr j icheradas del c a p i t a l
monopolis ta . Si l a verdad ha de buscarse en l a p r á c t i c a y s i
e s t a ha de i n s p i r a r l a verdad, e l economista no puede permane
cer i n d i f e r e n t e a semejantes problemas n i como economista ni
como ciudadano del mundo".
También e l economista t i e n e derecho a v i v i r una v ida u&-
p lénd ida . Y es to no es t an simple como pa rece . A veces usa e s
p lendidez v i t a l puede no responder a l o s moldes o pa t rones so
c i a l e s en boga. Ni a l afán de comodidad del yo e g o í s t a . Lo su
g ie re maravil losamente un p i n t o r f r ancés , Bor is T a s l i t s k i , cuan
do aqui la tando su exper i enc ia de p r i s i o n e r o en l o s campos naz is
e s c r i b e ; "Yo he vivido una vida esp lénd ida . Una vida de l u j o .
El l u j o es h a l l a r s e a l l i donde l l ueven l o s golpes cuando l a
dignidad humana e s t á en juego" .
A.P.G.
(1) De Promos nS 36
.. 13 - -
M ^11111= D'O^A CULTORA, POPULAR i c r Joaquín Molos *
Goaaria d i r que parlar ,avui ,de cultura "popu>-> la r" per a opoéar-la, taci tanent o no,a una cultura "burgeaa" scr*-b'lá vaésf aviat gratui't i a n t i c i c n t í f i o . De fe^nonés h i ha una sola possible cul tura que,per unes Ibgiqucs raons d'ospecialitza— c ió , s ' ha esc indi t ' en dos grana bloca, aparentiaont,antagónica:el tecnic i l 'humanist ic . Una cultura cstrictaraent técnica,poro,no tef sen t i t s i no é"s aniñada per una v i s i ó" del nón;l 'claboraci*' de tina ver i table cultura humanística noo¿s pot esaer valida en fun-
~ció del gran desonrotllanont tecnic del nostre•tenps.• Breu,la cul tura no ds sino e l posit^dc. conoixenents ijalhora^de fots a r t í s t i c a ordenat segons uns esquenes fi losofics» Per consegüent, un to t úhic i indivis ible*
Allb que correntnent anoraenen cul tura "popular"—o folklore— da un.fet molt compiex olaborat :pür les capes populars anteriora a l a Revoluci<5 indus t r ia l :nenes t ra ls ,artesans,pagesos,
— . Avui,aquesta cultura es troba en vies d ' e x t m c i ó . La nos— t r a conjuntura h is tór ica éa nolt d i s t i n t a de la que 1'origina i , per - tant j la seva val idesa ,n i des del punt de v i s t a socio'j.ógie ni • d-es del de l a creació" a r t í s t i c a , ja no es dofonsablo, . Aixó ;porb,
• no ens au tor i tza a l iqu idar la , s inó tot al. oontrar i : a intentar de conscrvar- la ,sobretot ,pel que te' de t rad ic ió nacional i popular
--•• 'Res .raía* % ; • • • . . . • ; . , La cul tura en e l l a natoixa,dones fés un-fet únic,continúe
P l u r i c l a s s i s t a . En-efeote :é*a e l solatge d 'una s e r i e d 'especular: cions fabricados en e l curs do l a h ia to r i a per to tes les capes
.'de l a societat» • • • • , . r. ----- - Avui,en non d'un g_"up social ,no poden prescind i r de cap d'aqüestes contribucións:ni de . l e s ar is tocrá t iques .-o
•burgesea,ni de les prbpianent popularse Son un to t que cal val-erar,ém priner l l o c , p e l seu valor; in t r ínsec ¡;en ségon Hoc ,pe l aeu valor h i s to r i e <. Nosaltrés; son he retís, de to t e l pat r inoni , •i no poden prescindir-ne • de cap de las iJarts sense mutilar-nos. follament, Tannateix,per raons ob¿ectives,el conjunt d'aq.ues-
••ta eu l tura ds un fet ' elassista*. . No pas en e l l . nateix^ente-nguen-n&SjSinó en l a producció-de noves formes i , sobre to t ,en e l consumo -*'••• -La que st lo', dones, sembla que ü's aquesta: d'una "banda,la
'*cultura,con a herencia h i s to r i ea , ¿ s un fet t o t a l , con t inu ,p lu r i -clas&ista;de . l - 'a l t ra ,avui e l oonsun i l a continui'tat en l a pr.p>-düeció d'aquesta cul tura son netanent c l a s s i s fos . ... • •
A partiií d ' aquí ,e l caní ds inequívoco: in tentar de cont r i buir positivanent a l a mrxa de la cul tura ,a i ,por6 tambe* de posar a l ' a b a s t áe t o t a l a socie ta t l a que' hem herofc at i$no cal d i r -ho, lá que produi'n. Heus aquí e l nostre deure, i l a nostra fe ina . No poden inhibir-nos-en por conoditat o,cosa pit jor^per
' esper i t fals^.ment. a r i s toc rá t i c . Cal dir ,pero,que aquesta doble feina ds nolt d i f í
c i l , ' Pora d 'aquí , i en un a l t r e sen t i t 'tanbé! aquí . En primer -iloc,.perqué* 1 ' in te1. lee tua l indígena pateix d'unes deficiencies
"ben sensibles i Economiques,abans de - to t , -' Ha de guanyaT-so la vida con pot,en efecte',a remóle de feines ed i to r i a l s absurdos, o, no se sap s i aixó ds millor o p i t jor ,d , ' ' a l t res extraintcl , le ,otualso
Pero h i ha me'so L ' in te l . l ec t^ .a l indígena no" posseeix una formació prou sól ida i corapronsivae Ni peí contihgut ,ni peí
- 14 -
mStode. En e l millor-dels casos i a dcspit d 'un possiblc grau de doctor un ivers i t a r i ,no passa mai d '¿sser un ner autodidacte.
Per -dltira,cls esquemas cu l tu rá i s vigents al pais ,per raons objectives>son inoltes vegades anaeronics i , a nc'sjno raassa exactes . Així ,e l pobre i n t e l . l e c tua l , de formado* de f i c i t a r i a i absorbit pels paorosos problemes de la subsist5ncia d i a r i a , erar veu obligat a descobrir el propi patr imoni, i a valorar- lo correetament • NorMÍs fe ta aquesta feina,i"iot pensar a posar—lo a mans de l e s capes populars. Otra i r ia l a propia cul tura i l a propia r e sponsab i l i t a t . ¿Con podra" competir,domes,aquest i n t e l . l e c t u a l autodidacte i de-fyorat per les urgencies de l a v i da, sense t radic ions plausibles d'estudi,amb un deis l l i c enc i a t s perfectament equipats i p ro tegi t s d'Oxford,Harvard,Paris o Moscou? Pero* aquesta ja é's una a l t r a qú'cstió'.
Alt£ament,les d i f i c u l t a t s tambe' procedeixen deis pos s ib les consumidors« En efec te : les capes majori tar ies de l a KS nost ra soe ie ta t viuen completament a l ienades . Per problemes econbmics,o per a l t r e s de provocats pels actuáis planteigs ideológ ica . Així , to tes aqüestes capes es desentenen de qualsevol manifestació* de t ipus cu l tu r a l , s i gu i de la classe que siguirun bon concert o una bona representado' t e a t r a l , un bon l l i b r e so- • bre f í s i ca atómica o e l que vulgueu. No es t r a c t a ja ,que, per definició",l lurs n ive l l s cul turá is siguin baixísait'iSjsinó* que no senten-la mé's pe t i t a intenci(5 de superar ,ni que sigui defici— t a r i a n e n t , l l u r manca t o t a l de cu l tu ra . Aixó*- ara,é's c i a r . Fa uns quants anys -diguem una vintena i escaig—,les capes populars autó*ctones sentien la -necess i ta t indefugible de bastir—se una' -cu l tu ra . Una cultura,no cal d i r -ho , to t a plena de f o r a t s . Pero", arribaven a bast ir-se%n una, i procuraven-constantment d'ampliarl a . -D'aprofundir-la. Pa l l a , a l e shores , l ' a ju t deis i n t e l . l e c -t u a l s , l l i u r a t s a l'elaboraci<5 d'uns programes mé's aviat de grup,
'Pero* hi havia e l fe t pos i t iu de 1 'asp i rado ' i ,en ce r t s casos,deis r e s u l t a t s . Avui,aixo é's una mera u top ia . Por poc contacte que un hom hagi t ingut amb aquets sec tors , s 'haura ado— nat to t seguit de quines s<5n l l u r s ambiciona*la moto o l a TV,la rentadora e l 3 c t r i c a , e l c h e s t e r , e t c . Res mé's. Així, 1 ' i n t e l . l e c tua l conscient,eom hem v i s t , j a de s i t uado ' personal molt preca— r i a , h a d ' a feg i r , a la seva doble «b± missi(5,una-tercera subsidiar i a : l a de desvet l la r ,d ins les capes populars,aquell-nínim inte*» res per l a cul tura que les posi en disposició* mental,o moual, d'obr-ir—se a alió' que e ls va a donar. Tot aixó",amb la perdua de temps i de tensió que conporta per a e l l .
Pero' h i ha mé's. Al nostre rodal,aquesta» atonia—en part comuna a to t l '6ccident ,en part estrictament propia— é's agreujada per dos problemes específ ica: l ' absencia de l a cul tura indígena en l e s transaccions de l a bor3a piíblica i , a l h o r a , l a for t a inmigrado' no assimilada deis darrers i tanta -anys«« Ambdó*s problemes han enmascarat i , sobretot ,han complicat a gran escala e l problema b a s i c . D'una banda,les capes populars no immigrá-des,a mé's de lea alienacions pred i tes , ignoren ,vac i l . l en o,encara mcfsjneguen l a propia cu l tu ra . En e l millor deis casos,se— gueixen t o t un procés' de presa de consciencia que va des de l a descoberta del fe t cu l tu ra l en e l l mateix f ins a l a perplexi tat de t robar-se dins un raón aparentment ambigú i l a necessi ta t de fe r -h i una t r i a . Nomos* quan han aconseguit de fe r aques ta- t r ia poden comencar a formar—se una cu l tu ra . Molt rud imenta r i a ,^
-15 -
ciar» D 'a l t ra banda,les nasses inrnigrad.es ,realment o cultural— nent analfabetos,es troben tambe' inmergidos en un non ambigú que molt sovint no entonen i en e l qual forcosamcnt han de t r i a r
Llur tria,pero",és né s -d i f í c i l que l a de les nasses.no in migrados. I aix<5 perqué,és l l e i histórica,ols-iHmigp&nts tende ixen senpro a,adaptar—se a is nivells.ecqnonicament-i cultu— ralment mó*s al tó , de l a t é r r a on han passat a r e s i d i r , i aquesta adaptacio" comporta,no "cal dir—ho,l'ingre's en tina c u l t u r a ' d i s t i n ta-de l a tebricament seva. (Noiaás tebricanent,sí ,perqud,de fet ,_ en ar r ibar a l l u r nova té r ra ,no en posseTcn cap) . D'aquí que, a l l l a r g procos seguit per les no inmigrad es ,calgui afegir—ne un de nbu. - I nolt conplex. ' M'adono que t o t plegat és nolt es-. quematicji que,en r igor ,pa ld r i a t rac tar -ho anb nos na t í a . Per<5 aquesta potser no n'ds. l'ocasi<5 i ,en definitiva,confesso que no-disposo.tampoc deis olenents :suf ic iente per a fer-ho, Anb t o t , . no cree que en l í n i e s generáis»el plante-ig que acabo d'esbossar s igui massa obj'ectable. A i x í , l ' i n t e l . l e c t u a l -indígena,a né's de crear i divulgar cul tura i,-alhora,de desvetl lar-ne 1 ' interés entre l e s capes populare,ha d'anudar aquestos a fer l l u r t r i a entre l e s que se l i ofereixen con a possibios . l e s no inmigra— des,d'una manera?les inmigrades,d'xina a l t r a . iTocessarianent,¡te d o n c s , l ' i n t e l . l e c t u a l ha do desviar-so dels-seus camina éspeci— f i e s cap a uns* a l t res que, a t o t 1'Oceidcnt,aón impensables»
Pero* aixó*' j a ens.duria a escriuro un a l t r e paper»
En conclusiá",dones-,n 'arriscarla a dir-que l a cultu— •ra é*s un fefe'indivisible i cont inu ,p lur ic lass i s ta ,que avui,per unes- raons objectivesjé's patr inoni d'uns grupa pr iv i leg iá is»
Aquesta cul tura ,evidentment,ha d '¿sser posada a nans de to# 'fea l a s 'ocie£át:sigui una socie ta t sense classes o no-, L'úriic s en t i t que pot t eñ i r una cul tura "popular" és aquest: que t o t a l a societat contribueixi a l a creacio" de l a cultura*,i que t o t a
-la sdcie ta t es t robi ensi tuació" de consumir—la. Aquest ob— jec t iu conporta,d*s ciar,.unes derivacions d 'un-t ipus né's anpli que,ara i aquí,no poden interessar-me. Avui,indepcndentnent de qualse'vol solució* a l l a r g terne,hen d ' in ten ta r resoldre -el ? problema en la. mestira que puguen. Aiscí,l ' intel . lectual,proce— dent de" l e s capes privilegiades,fta de t eñ i r en compte 1'origen de l a seva cu l tu ra - i ha do posar—la a 1'abn.st d 'aquella sector s de la soc ie ta t que,per raons ob,joetives,no han pogur participar— h i fins a ra . L'acció ates e l fot-do 1 'a tonía general i , a né's, deis problemes- lócala que l 'agreuen,ha de d i r ig i r - so a complir t r e s object ius: desvet l lar un r ea l in terés per l a cul tura , ajudar a fer l a t r i a de 1'autenticanent correcta en e l non-ambigú en qué* vivin,divulgar, l e s deus heretades» I t o t aix;5,l ' i n t e l . l e c t u a l ho ha de f e r , a la vegada,conpletant l a propia de f i c i t a r i a formació' cu l tu ra l i intentant d 'aportar -una coneixements nous i
r .uns-planteigs né's exactos que el3 actuáis» - Tot plegat e*s-difí c i l .mol t Qonplicat. I,<?s c l a r , no í t provisor!» Per<5,sembla,el que CÍJI demanar a l ' i n t e l . l e c tua i l del nostre temps és realismo en el-plante ig deis pr oble mes propis,i-.te.nacitat per a resol— dre^ls» A. terne curt i ,no cal dir—ho,a terne l l a r g , Avui,
" fer d ' i n t e l . l e c t u a l conscient no e*s una feina-nassá fácil» ,Ni massa.agradable» . .
;•. .. . > V j - v . \ •• .. J . M .
ANTONIO GRAMSCI
TOTS ELS HOMES SON FILOSOFS
" C a l d e s t r u i r e l p r e j u d i c i , m o l t - e s t é ' syde que l a f i l o
s o f í a é*s u n a c o s a molt d i f í c i l perqué' é*s 1 ¿ « k i 1 ' a c t i v i t a t i n t e l -
l e c t u a l p r o p i a d ' u n a c a t e g o r i a d e t e r m i n a d a de f i l o s o f s p r o f e s i o -
n a l s p o s s e í d o r s d 'un s i s t e m a f i l o s ó * f i c . Cal ? d o n c s , . d e m o s t r a r , e n
p r i m e r l l o c que t o t s e l s hojees son " f i l b s o f s " , d e f i n i n t e l s l i m i t a
• i l e s c a r a c t e r í s t i c a s d ' a q u e s t a " f i l o s o f í a e s p o n t a n i a " , d e "tothomy
é*s a d i r de l a f i l o s o f í a c o n t i n g u d a : 1 — en. e l l l e n g u a t g e , q u e os
"un c p n j u n t de n o c i o n s i de c o n c e p t o s d c t e r m i n a t s i n o , e x c l u s i v a -
m e n t , d e mots b u i t s de c o n t i n g u t ; 2 — en e l s e n t i t corad* i en e l e r *
seny; 3— en l a r e l i g i ó popular i , igualment,cn to t e l sistema de creencesyde supersticions,opinions,maneres de veure i de fer reu-nides en e l que,gcneralment,hom anornena " fo lk lore" .
Un cop demostrat que tothom ós f i losof ,cadascií a l a seva manera,! de manera inconscient, "( . . . ) hom passa a l segon moment, e l de, l a c r í t i c a i de l a consciencia>c*3 a di r a l a qú'esti(5:0^ p r e fer ib le "pensar" sense terii'r-nc consciencia c r í t i c a ,de manera d i s gregada i ocasional,de a d i r "par t ic ipar" en una' concepció del món "imposada" mee?>jiicamcnt peí medi extern,per un deis grups socials en que cadascun de nósal t res es troba automaticament des de l a s e va entrada en e l món conscient ( . . . ) o be* e labora r . l a propia con-cepci<5 del rnón,conscientmcnt i críticament i ,en connexió amb ;aque3 t a a c t i v i t a t menta l ,escol í i r l a propia esfera d ' a c t i v i t a t , p a r t i c i par activament en la r ca l i t z ac ió de la h i s t o r i a del moiijdsser guia d'un mateix i no acceptar passivament i sorvilmont que la nostra
•personali tat s igui afaleonada de fora estant?" " • • • l a f i losof ía "en general" no cxis te ixrcxis tc ixen diverses
f i losofios o concepcions del món i , en t r e totes,hom n ' e scu l l una. Com es fa aquesta t r i a ? . • .Aquesta t r i a d*s un fet purament i n t e l -l ec tua l o queleom mcfs 'complex?. No passa,sovint ,que,entre e l fet i n t e l . l e c t u a l i l a norma de conducta,hi ha contradicció?. Quina se^á aloshorosjla concepció del món r e a l : l a que ós certa,lógica— ment,óom'fct i n t e l . l e c t u a l , o l a que r e v e l a . 1 ' a c t i v i t a t r e a l de ca— ña individu,implicitamont continguda en l a scva.acoió? (. . ,)Aqucs
•' : * t a c o n t r a d i c c i ó e n t r e e l pensament i l ' a c c i ó , c * s a d i r : l a cooxis—
- 16 -
(1) ENTRE N0SAXTRE5 .5
- 1 7 - '"• - - • -;•
tcncia de dues concopcions^ del m<5n,no ¿s scmprc dcguda a la mala fe".
La mala fe" pot csser una explicació* satisfactoria per uns quants
individus presos se parad amo nt jno ho es quan la contradicció" aparoix
ofí la. vida de les grans mas3G3:ó's,ale3horcs,nccossariament,l'exprc—
sió*de lluites rads profundos,d'ordre historie o—social. Aixó* vol
dir,en aquest cas,que un grup social ha manllevat d'un altro,per
raons de submisió' i de subordinad ó intel.lectual,una concepció del « « * i
món que no é s . so va.. •"
"Quina idea es fa. el poblé do la filosofía? Hom pot trobar—
la en la manera de parear, Així?hom diü "cal prendro les coses
amb filosofía",! aquesta expresiojdesprds d'una analid,np es pot
aírraconar completament. Es cert « ue la fórmula convida,implícita—
m3rit,a la resignació* i a la paciencia,perb sembla que el punt mo*s
important <fs,al contrari,cl de la invitado* a la reflexione! de do
nar—so bon b<£ compto de que el que succcix é*s,en el fons,racional i
coma ta l cal afrontar-ho..," x a C - r -;.<; ., .. .•>. " , , -. . - -•: . - - . . . ; • - « •«:;• - ; - . ;
- - : - :;•••-•• QUE ES L'HOME ? ' "• C:-.í- ? *•.
"Es la, primera ^üesti<5 i la qüestió' principal de la
filosofía. •••Hom pot trobar una definido* per cada individu,
T'ero',sería exacta? A cada individu?hom pot trobar allá que é*s
cada "individu". Pero" el que ens interessa,no e*s el <>ue c*s cada
home concret.,. Si reflexionem,veiem que quan diem : que* e*s 1'ho
me?,volem dir: qué* pot esdevenir 1'home?, es a dirtpot dominar, el
sen propi destí?,pot ''fer-se" .crcarwee una vida? Diguem,.dones, que
1 *hamo • <ís. un procé*s ijprecisáment,^ el procé*s deis seus actes*-
Si -hi pensem,la mateixa qüestiátqucí c*s lia orne? no c*s una^qüostió*
"abstracta" i "objectiva"• -Ha nascut del que hem raflexionat ss—....
bre nosallrres mateixos i sobre els altres i del qua vo em saver,en
funoió* de les nostres reflexiona i del que hem vist,el.;que sonreí
que/-podem:-esdevenir,si realment,i a 1'interior de quins limita,som >f
els "obrers de nosaltres mataixos",dQ la HLQstra vida,del nostro ,dcs—
t í * -I aix:(5jVolem save;i^ho,,Viayui",en..les ©ondicions d'avui,dá')la ,. ...
vida d'"avui",i j-io.de qualsevol. vida o de qualse vol» home"» , > - • ! • * . •
-;•.;•:.;"Cal conce^re l'hojjie com una serie de roladons actives (un v.;.
procos) en qué* la individualitat té* la máxima ;importancia- pero-no- .
¿s l'únic ^Sx'x^^a considerar. . • La humanitat que es reflecteix en
cada individualitat es conpon ¿'elemento diversos : '1)1 'individu
- 18 - .
2) ola a l t r e a hornea;3) l a n a t u r a . Pero e l 2— i e l > - - elements
na son t an simples com pugui semblar . L ' ind iv idu no e n t r a en re—
lacio ' amb e l s a l t r e 3 homes per j u s t a p o s i c i é , s i n o organicament,éa a
d i r , e n l a mesura en que s ' i n t e g r a a organismos que van de i s mes sim
p i e s a i s mé's complexos. Aix í , també, l 'home no e n t r a en rclació* amb
l a na tu ra simplement p e í l e t que és e l l mateix n a t u r a , s i n é activa—
ment ,pel t r e b a l l i per l a t é c n i c a . Una a l t r e cosa :aqües tes r e l a
ciona no son mecaniques. Son activos, i c o n s c i e n t e . . . L'home es
canvia e l l ma te ix ,es modif ica,en l a mesura en que cahvia i modifica
t o t e l complex de r e l a c i o n s , e l cent ro de l a s qua ls c o n s t i t u e i x .
En aquest s e n t i t , e l f i l o s o f v e r i t a b l e noméa pot é s s e r p o l í t i c ,
és a d i r , l ' h o m e a c t i u que modifica e l medi ,entenent per medi e l con
;junt de r c l a c i o n s de qué forma p a r t cada i n d i v i d u . Si l a propia i n
d i v i d u a l i t a t éa e l conjunt d ' aqües t e s re lac ions , fer—se una indivi—
d u a l i t a t vo l d i r a d q u i r i r consc ienc ia de t a i s re lac ions^modi f ica r
l a p rop ia p e r s o n a l i t a t vo l d i r modificar e l conjunt d ' aqües te s re—
l a c i o n s " "Dir que l a "na tura humana" éa e l "complex
de l a s r c l a c i o n s s o c i a l s " sembla l a r e s p o s t a mé's ' - s a t i s f a c t o r i a , p e r
qué" inc lou l a idea . .d 'esdovenir: l'home eatdevc',canvia continuament
en canv ia r l e s r c l a c i o n s s o c i a l s . També és l a mes s a t i s f a c t o r i a
perqué nega 1'"home en genera l " :de f e t l e 3 relación© s o c i a l s sen ex
pressades per d ive r sos grups d'homes que es pressuposen mítuament i
l a u n i t a t de i s quals e*s d i a l é c t i c a , n o fo rmal" .
ETICA
" l a máxima de Kant:"Actúa de 'manera que l a t eva conducta pugui es
devenir una r e g l a per a t o t s e l s homes s i t u a t s en condiciona sem-
'b l an t s " és menys simple i ev ident de l que sembla a primera v i s t a »
Qué s ' e n t e n per "condiciona, somblants"? ' L e s condiciona inmediates
en l e s hom ac túa 6 l e s condiciona generala,complexes i organiquea,
e l coneixement de l e a quals demana una r e c e r c a c r f t icament e l a b o r a
d a ? . . . " "Hom pot d i r que l a máxima de Kant e s t a l l i g a d a a l
aeu tempa,a l a I I . l u s t r a d o i a l seu c a r á c t e r cosmopoli ta . . .Mea en— ¿2)
d e v a n t , 1 lióme que ac túa é3 por tador de"condiciona semblants" o bé
n ' é s e l Creador:éa a d i r que"ha d ' a c t u a r " aegon3 un "model" que vol—
d r í a veure extéa en t r e t o t a e l s homes,seguint un t i p u s de c iv i l i t za—
c i é "'-'" pe r 1 'advenimerrt de l <naal t r e b a l l a " (1) "Oeuvres c h o i s i e s " Ed. Soc ia les ' -PARÍS "Cul tura i l i t e r a t u r a " Edicions 62 BARCELONA. (2) Scgles XIX i XX
- X'J -
NOTAS SOBRE LA SITUACIÓN ECONÓMICA Y SOCIAL EN ESPAÑA
"En l a p r i m e r a m i t a d de l a década do 1960, España o f r e
un e jemplo económico y s o c i a l poco abundante en l a p e r s
p e c t i v a m u n d i a l . 1) E s un p a í s con f u e r t e d e s a r r o l l o eco
nómico ( í n d i c e s a n u a l e s de e s t i l o j a p o n a s ) ; 2) Se t r a t a
de un d e s a r r o l l o i n d u s t r i a l y u r b a n o , p e r o s i n c r e a c i ó n
de g r a n d e s c i u d a d e s como e n l a Gran B r e t a ñ a o l a URSS;
3) E l ' p a í s no só lo no ha hecho aún a g r a r i a , p r e v i a o s i
m u l t a n e a a su> ¡ r evo luc ión i n d u s t r i a l , s i n o que e l s e c t o r
p r e s e n t a i n c l u s o p r o c e s o s r e g r e s i v o s ; 4) E l d e s a r r o l l o
i n d u s t r i a l y u rbano se r e a l i z a en c o n d i c i o n e s que se
aproxima mucho a l m o d e l o . l i b e r a l d e l l a i 3 s e z f a i r e ;
5) Su financiación se opera en gran parte gracias a
t ransferencias de rentas procedentes de otros pa íses ;
6) S i se m o v i l i z a s e n p r o d u c t i v a m e n t e l a s enormes masas
m o n e t a r i a s que permanecen o c i o s a s , de p r e f e r e n c i a p o r l a
l i q u i d e z , en Bancos y en Cajas de Ahor ro , y s i e x i s t i e
sen e m p r e s a r i o s y t é c n i c o s c a p a c e s de emplear l o s fondos
d i s p o n i b l e s , e l d e s a r r o l l o económico e s p a ñ o l p o d r í a s e r
t o d a v í a méis i n t e n s o y r a d i c a l ; 7) Las c o n d i c i o n e s p o l í
t i c o - s o c i a l e s en que l o s cambios c u a n t i t a t i v o s t i e n e n
l u g a r , c o r r e s p o n d e n c u a l i t a t i v a m e n t e a una t r a n s i c i ó n
s i m i l a r a l a que (empleando un ejemplo f r a n c é s ) s e r í a e l
p a s o de una " s i t u a c i ó n V i l l e l e " a una " s i t u a c i ó n Lou i s
P h i l i p p e " ( e s d e c i r , desde un p e r í o d o de r e s t a u r a c i ó n am
b i g u á y p a r c i a l d e l "Ancien Régime", a u n a s o c i e d a d en l a
que e l e m p r e s a r i o , y e l b a n q u e r o , a p a r e c e n como p r o t a g o
n i s t a s ) ! ' (1)
J u i c i o económico
España no e s un p a í s s u b d e s a r r o l l a d o . E l p a í s e s t á en v í a s de
i n d u s t r i a l i z a c i ó n que i n i c i a l a ú l t i m a e t a p a de l d e s a r r o l l o econó
mico: l a e t a p a de c o n c e n t r a c i ó n i n d u s t r i a l y f i n a n c i e r a , - y de l a
p r o d u c c i ó n b a s a d a en e l consumo mas ivo .
(1.) de España una s o c i e d a d d e a c r o n í a s p o r ESTEBAN PINILLAS. HORI
ZONTE ESPAÑOL 1966 . RUEDO IBÉRICO
- 20 -
Desde 1939, l a economía española a t raviesa t ro s períodos impor
tan tes : 12) período do autarquía quo va desdo 1939 a 1953, durante
el cual se produce un espectacular procoso do acumulación do capi
t a l e s ; 2S) período de l iberación quo va desde 1953 a 1959, donde so
lanzan l a s bases de una economía moderna, culminando con e l Plan do
Estabilazación; 3S) perlodo-que solo es l a continuación del anter ior
y que comienza en 1960 - caracterizado por l a voluntad decidida do
integración a Europa por medio de un desarrollo rápido.
La economía española se caracter iza por su concentración sois
"bancos controlan más de l a mitad del capital social invertido en
España (Banco Central, Banco Hispano Americano, Bancode Vizcaya,
Banco de Bilbao, Banco Español de Crédito, Banco Urquijo, entra
las ' ciento t r e i n t a personas componentes de los consejos de adminis
t ración de estos cinco bancos y del Banco Urquijo Representa e l 56?¿
del capi ta l de todas l a3 sociedades anónimas del p a í s ) ; cinco regio
nes indus t r i a les (País Vasco, Barcelona, Madrid, Asturias , Valencia)
dominan l a producción.
El Plan de Estabi l ización tenía e l significado de reformar l a s
es t ructuras exis tentes para colocarlas en si tuación de i n i c i a r l a
nueva etapa de desarrol lo. Principalmente se acentúa e l proceso de
concentración de l a s grandes empresas, frenar l a inflación y es
t a b i l i z a r l a Balanza de Pagos con un 3oldo favorable. Como contra
par t ida e l Plan provocó una baja considerable del poder adquisi t ivo;
fué" causa de los grandes movimientos migratorios y lanzó hacia el
-Mercado Europeo de trabajo centonaros de miles de trabajadores es
pañoles. El Plan de Estabi l ización alcanzó susobjotivo3 con éxi to .
Una de l a s consecuencias t a rd í a s del Plan de Estabi l ización
sobre el plan socio-pol í t ico muy importante para poder comprender
bien el desarrollo u l t e r i o r de l a" l ibe ra l i zac ión" del régimen, fué*
laexplosión a p a r t i r de I96I de una serie dé confl ictos sociales
que alcanzó su punto máximo con los movimientos huolgís t icos de 1962
El Plan de Desarrollo t iene un significado muy concreto. Es l a
manifestación inequívoca por parto del gran c apitalismo español del
deseo de seguir un desarrollo económico de t ipo europeo es decir ,
basado sobre e l desarrollo do consumo de bienes que pueden ser
producidos a gran e sca l a , St t r a t a d . segui r un desa r ro l lo cuan t i
t a t i v o y no c u a l i t a t i v o .
Para l l e g a r a es to t i p o do de sa r ro l l o os p r ec i so c rear un mor
cado e s t ab l e y pa r t i endo do aquí e l eva r e l poder adqu i s i t i vo de
l a s masas t r aba jadoras en general y do l o s campesinos en -pa r t i cu l a r .
Esto que podr í a sor alcanzado con una reforma a g r a r i a no se a ra d i
rectamente sino por medios i n d i r e c t o s mejorando l o s c i r c u i t o s co
merc ia les de l o s productos a g r í c o l a s , i n d u s t r i a l i z a c i ó n p rog res iva
de l a s reg iones más pobres . La e l ecc ión do l a s inve r s iones e s , en
e s t a p r o s p e c t i v a , una cues t ión c a p i t a l . Los grupos f inanc ie ros que
cont ro lan l a inmensa mayoría do recursos do c a p i t a l del p a í s i n v i
e r t e n en l o s s ec to re s r e n t a b l e s a corto plazo (automóviles , e l e c
t rodomés t i cos , a r t í c u l o s de lu jo ) pero abandonan l a s invers iones
c o l e c t i v a s (educación, h i g i e n e , t r a n s p o r t e s ) poquo son poco r e n t a
b l e s a cor to p l a z o .
Los problemas do baso de l a a g r i c u l t u r a y do l a i n d u s t r i a e s
pañola - p o l a r i z a c i ó n , p roduc t iv idad i n s u f i c i e n t e , e t c . ) permanecen
®n p i e . Sin embargo, en cada s ec to r de l a economía aparecen gérme
nes de una s i t u a c i ó n más sana cuya importancia c u p l i t a t i v a no §e
puede negar . Un ejemplo de e s t o s hechos es e l comercio e x t e r i o r
veamosla más de cerca .
Importacionos Exportaciones
1964 2.258,8 mi l lones do do la res 954,4 mi l lones de do la res
1965 3.023,0 " •• " 944,4 " " "
Durante 1964 l a Balanza de Pagos acusa un excedente de 305,5
mi l lones de dó la res cuya causa se encuentra en l a ent rada de cap i
t a l e s e x t r a n j e r u j , e l envío de obreros españoles a Europa y sobre
todo e l tu r i smo.
En 1965 por pr imera vez desdo mucho tiempo l a Balanza do Pa
gos acusa un d ó f i c i t de 140 mi l lones de dó la re s . Esto a p e s a r de
un ingreso t u r í s t i c o de 1.008 mi l lones de dólares y de l o s 300 mi
l l o n e s proporcionados por t r aba j ado re s del e x t r a n j e r o . 3)urante l o s
cinco primeros meses de 1966 l a s importaciones se han incrementado
en un 34$ mient ras que l a s e:rportaciones en un 33^ l o que demues
t r a muy b i e n e l d e s e q u i l i b r i o que t i ende a acen tua r se . Las expor ta-
- 22 -
cione3 están formadas en su mayor parte por productos agr ícolas .
Poro l a s exportaciones de productos manufacturados crece rápida
mente. Lo mismo puedo decirse de l a industria química donde l a fa l
t a de un sector petroquímico de base so hacía notar . Ahora es ta l a
guna es tá superado, y lo que tn más revelador, una porte d»j l a pro
ducción se destina a l a exportación.
El desarrollo económico que empieza a p a r t i r de 1960 no puede
ser puesto en duda. Es as í que por ejemplo, e,n 1964 e l producto na
cional bruto aumenta del 7,1?' a l 8,2/. ^n 1965 (el Plan preveía una
expansión del 65/. por año desde 1964 a 1967, y este ritmo de expan
sión es e l más rápido de l o s países de l a O.C.D.E.) l a renta nacio
nal per cápita es en 1965 de 533 dólares (e l Plan preveía 460 dó
l a r e s para 1967). La producción indus t r ia l aumenta un 11,69:', en
1964 y un 9,8 en l965;por e l contrario l a producción agrícola dis
minuye en un 9$ Qn 1964 (debido a l a s malas cosechas) y sólo au
menta un ly\ en 1965(1).
El último informe de l a O.C.D.E. publicado en ju l io de 1966
30bre l a economía española demuestra que l a producción ha sido de
rápida expansión durante todo e l año 1965 , pero que "la expansión
de l a demanda ha sobrepasado en mucho a l a de l a producción, de
suerte que se han realizado presiones sobre el nivel de precios
y l a Balanzade Pagos. Se han tomado medidas en 1965 para remediar
es ta s i tuación, pero ha sido insuf ic iente" . Las medidas se lect ivas
relativamente moderadas hubiesen podido sur suf ic ientes po.ra reme
diar l a inflación,(que para r e s t r i n g i r l a se tendrá que tomar una
determinación eficaz) de lo contrario España difícilmente podrá
mantener un crecimiento rápido y equilibrado durante e l transcurso
de los anos próximos y e l auténtico progreso realizado desde 1959
pe l igrará comprometerse. El economista Ramón Tamames en un a r t i
culo publicado en Le Monde (14-7-66) estima que es ta evaluación es
deliberadamente"optimÍ3ta" y que "la inf lación apoyada oficialmen
te por exceso de demanda es un er ror" . Según e l desarrollo actual
es "neo-autárquico, ya que e l 96°, de l a s importaciones sirven para
cubrir e l déf ici t de l a agr icul tura y ayudar a una industr ia
(l)lnformes anuales de l a O.C.D.E., ju l io de I965 y 1966
queapenas exporta".
Rasgos sociales actuales
Una de l a s primero.s y mas v is tosas consecuencias de l a po l í
t i c a económica actual y l a s insuficiencias del Plan de Desarrollo
(que no resuelve nada, ni puede resolver el problema agrario sin
modificar l a s estructuras) es l a emigración tanto al i n t e r i o r
del país como al exter ior .
Las emigraciones al i n t e r io r van de l a s regiones agrícolas
hacia los centro3 indus t r i a l e s . El fenómeno no es exclusivo de Es
paña, pero lo t iene decuria forma más vasta . Durante el año 1964,
360.000 personas act ivas cambian de. residencia de es ta masa real
260.000 provienen de l a s zonas ru ra l e s . En 1965 estas cifras son
respectivamente de 275.000 y de 220.000 ( 3obre una población ac
t i v a t o t a l de 9.500.00C personas).
La emigración exter ior encuentra su origen primero en el Plan
de Estabi l ización que afectó sobre todo a los obreros industr ia-
l a s . Pronto (1962) los obreros son relevados por los campesinos.
En 1963 emigran 83.728 personas, en 1964 su número es de 102.14-6
se t r a t a aquí de un máximo en l a curva ya que en el año 1965 es
de 64.539 personas* l a reactivación económica se. deja notar debe
mos señarar l a importancia de l a emigración no controlada, l a su
ma está calculada en 56.000 personas en 1965 (de manera aproxima
da pero con números o f i c i a l e s ) , en este número no están incluidas
l a s c i f ras dadas anteriormente. Por o t ra parte l a emigración even
tua l en Francia, exclusivamente campesina, tiende a aumentar de
volumen;
1964 - 79.322
1965-108.712 (1)
Otro problema notable es e l de l a inflación que ha tenido
repercusión inmediata sobre l a marcha de los precios y los sala
r i o s . Vamos a dar algunas c i f ras que explicarán de modo somero
pero i l u s t r a t i v o el fenómeno.
En 1964 e l coste de vida habla experimentado una alza del
( l ) Informe del Banco de Bilbao I966
- 24 -
13,5£. Por su p a r t e l o s s a l a r i o s suben e l 12,9}' en va lo r cons tan te .
En 1965 l o s p r e c i o s incrementan en un 13,2-, mient ras que l o s
s a l a r i o s aumentan un 14-,6fi ( 2 ) .
Pa ra comprender e l s ign i f i cado de e s t a s c i f r a s eo p r ec i so de
c i r que durante e l año 1965 l o s aumentos un l o s productos a l i m e n t i
c ios son del 8í'j en l a v iv ienda , un 11,5,>, en e l ves t ido un 10,óy
( 3 ) . Es to demuestra que globalmente e l poder a d q u i s i t i v o permanece
i n a l t e r a b l e .
Sobre l o s cambios s o c i a l e s que e s t á n en t r ance de hacerse en
España podemos dar e l informo que da l a r e v i s t a del M i n i s t e r i o de
Comercio "Información Comercial Española" , ns 395, del informe de
l a fundación p r ivada P.O.E.S.A. (Fomento de Es tud ios Soc ia les y de
Sociología Apl icada) ; "Informe Sociológico sobro l a s i t u a c i ó n s o
c i a l , junio 1966".
Ent re l o s españoles de sexo masculino preguntados por l o s en-
cues tadores de P.O.E.S.A. , e l 13:', han respondido que su n i v e l de
v ida e r a "mucho más a l t o " , e l 46c/> que e r a "un poco mas a l t o " , un
30^ que había permanecido "poco más o menos e l mismo", un 7j¿ que.
era"un poco más b a j o " , y un 2f> "mucho más b a j o " . Sin embargo l a s
capas r u r a l e s , en l a s r eg iones t íp icamente a g r í c o l a s son mucho
menos op t imi s t a s .Las r e s p u e s t a s o p t i m i s t a s proceden de l a s reg iones
t u r í s t i c a s e i n d u s t r i a l e s .
Según parece se. t r a t a más b i en de un fenómeno de c lase que de
un fenómeno r e g i o n a l ; l o s miembros de l a s c l a se s i n f e r i o r e s y l o s
h a b i t a n t e s de l a s r eg iones más pobres se encuentran mucho menos
bene f i c i ados del d e s a r r o l l o , l o s campesinos son mucho menos o p t i
mis t a s que l o s ciudadanos. Respecto a l o s obreros se nota un l i
gero optimismo con r e l a c i ó n a l año a n t e r i o r . Cuanto más años t i e
nen y l a r e n t a es b a j a , disminuye más e l optimismo.
España e s t odav ía un p a í s pobre , durante e l t r anscu r so de e s
t o s ú l t imos años , e l 2Cf más pobre de l a poblac ión sólo ha p e r c i b i
do del 5 a l 6f> de l a r e n t a nac iona l . E s t e 20j¿ e s t á formado, g lo -
balmente , por hogares cuya r e n t a mensual no a lvanza l a s 2.500 p t s .
(2) Informe O.C.D.E. 1965-1966
(3) Informe del Banco de Bilbao
- 25 -
y que r ep re sen t a unos 6,000.000 de personas (sobre una población
de 31.000.000 de h a b i t a n t e s ) .
La pobreza e s más genera l en Ga l i c i a y en e l Sud-Este. E l
problema se agrava en l a medida de que a un incremento r e a l da l a
r e n t a media p e r c a p i t a implica un incremento que no es p roporc io
na l a l a s r e n t a s p e r c i b i d a s por l o 3 pobres , de t a l suer te que l a
s i t u a c i ó n de e s t o s ú l t imos permanece, l a misma y subjetivamente es
más grave.. • y, ¡.
Ramón Tamames a l c i t a r a l I n s t i t u t o Nacional de E s t a d í s t i c a
señala "que e l 805 de l a s f ami l i a s españolas t i e n e n una r e n t a per
c a p i t a i n f e r i o r a l a r e n t a media de 535 $¡ alcanzada en 1965, y que
e l 50>/> e s t á n muy por debajo de e s t a c i f r a . Por lo t an to d i c e , que
l a d i s t r i b u c i ó n de l a r e n t a e s uno de l o s problemas a c t u a l e s " . Lo
que piden Tamames y l o s jóvenes economistas españoles que han he-
cho; l a s más l ú c i d a s c r í t i c a s a l margen de toda opinión p o l í t i c a y
f ren te a l a subida e spec t acu l a r de un mundo basado en l a produc
ción y e l b e n e f i c i o , e s de hecho una verdadera pues t a en t e l a de
j u i c i o de l a s e s t r u c t u r a s . (Le monde 14-VII-66)
LOS SALARIOS EN LA EJECUCIÓN IEL PLAN
. por M.A..
Nuestro P lan de Desar ro l lo j u s t i f i c a b a su segundo a p e l l i d o ,
e l de s o c i a l , basándose en dos de sus d i r e c t r i c e s gene ra le s . La
pr imera se r e f e r í a a l a necesidad de que l a s remtas s a l a r i a l e s
se a ju s t a r an en su evolución a l crecimiento de l a p roduc t iv idad
de l s i s tema. La segunda nos hablaba de l a urgencia con l a que se
habla de abordar l a cor recc ión de l a s d i f e r e n c i a s de ingresos que
separaban a l a s c l a s e s más a l t a s de l a s más modestas.
La consideración de como se han cumplido durante l o s t r e s
pr imeros años de e jecución del P lan e s t a s dos d i r e c t r i c e s nos p e r
m i t i r á formar una idea sobre e l a lcance r e a l que ha ten ido ha s t a
ahora e s t e segundo a p e l l i d o .
- 26 -
1) Salarios y productividad.
La Oficina Técnica de Rentas en su Informe sobre l a d is t r ibu
ción de l a s rentas en 1965 publica un cuadro que ofrecemos resumi
do, a continuación;
Porcentaje medio de variación de
e l sa lar io medio l a productividad anual de flactado
Sector Primario - 1,6 lo ,6 Sector Secundario 1,7 6,1 Sector Terciario 1,1 4,6
Me dia general 1,8 6,2
Queda patente a todas JLuces que los asalar iados sean llevado
3o!o una parte muy pequeña de los incrementos de l a productividad
en el sistema. En contra de l a s d i r ec t r i ces "sociales" del Plan,
los oalario>s no se. han ajustado al crecimiento de l a productivi
dad, y esto ha tenido lugar de t a l modo que los trabajadores asa
lar iados solo se han aprovechado del 29?' de I03 frutos del incre
mento en l a ef ic iencia de su t rabajo.
De esto r e su l t a que una p o l í t i c a de carácter claramente rea-
cionario, como l a contenida en l a mencionada d i rec t r i z del Plan,
ha dejado de cumplirse no por exceso (como hubiera sido de desear),
sino por abrumador defecto. Si l a p o l í t i c a propuesta era reaccio
nar ia porque tendía mantener l a s proporciones de l a dis tr ibución
de la riqueza entre los españoles, su aplicación aparece como pa l
mo riamonte regresiva. Veamos en quo medida es jus ta esta califica
ción.
2) S a l a r i o s y d i s t r i b u c i ó n .
E l c i t a d o Informe d é l a O.T. de R. nos o f r e c e un i n t e r e s a n t e
cuadro sobre l a s v a r i a c i o n e s de l a r e n t a b r u t a p o r p e r s o n a ,
Inc remento p o r c e n t u a l de r e n t a d e f a c t a -do
A s a l a r i a d o s 0 , 5
E m p r e s a r i o s i n d i v i d u a l e s "21,3
Los p o r c e n t a j e s de aumento e x p e r i m e n t a d o s p o r l o s s a l a r i o s
r e a l e s i n d i v i d u a l e s han s ido muy pequeños . Pe ro no b a s t a t e n e r e s
t o en c u e n t a p a r a comprender e l a l c a n c e d e l fenómeno. Es p r e c i s o
a c l a r a r que e l pequeño p o r c e n t a j e de l 0 , 5 se a p l i c a 3obre vina base
muy pequeña ( e l s a l a r i o i n d i v i d u a l medio) ' , m i e n t r a s que e l e l evado
*7
porcentaje del 21,3 se aplica sobre unas bases extraordinariamente
superiores ( las rentas de los empresarios).
En consecuencia, s i bien es cierto que durante los últimos
años l a s clases más modestas se han alejado un poco más del punto
cero: pobreza absoluta; los empresarios, por otro lado, han visto
crecer sus beneficios a una velocidad y en una cuantía infinitamen
te superior.
El Plan proponía l a corrección de lasdiferencias de ingreso
que acusa nuestra economía. La ejecución del plan ha engrosado sen
siblemente e l vacío aue media entre loe dos extremos.
3) Salarios e inf lación.
Recientemente ha adquirido notable predicamento en c ier tas es
feras l a idea de que l a s mencionadas d i rec t r i ces del Plan eran ex- ,
cesivamente ambiciosas y en gran medida nocivas para l a buena mar
cha del sistema. Últimamente se ha venido repitiendo con sobrada
frecuencia l a idea de que.las a lzas de los sa la r ios en los últimos
tiempos han sido causa fundamental del proceso inf lac ionis ta de
nuestra economía. Por ello, se dice, es necesario mantener bloquea
das l a s alzas de sa la r ios porque sólo así será posible contener l a
alegre marcha de nuestra inf lación.
Para contestar adecuadamente a quienes as i se expresan nece
sitaríamos un espacio y tiempo de los que carecemos. No obtante,
puesto que consideramos interesante l a cuestión, no queremos dejar
de decir que, en nuestra opinión, l a s ra íces de l a progresiva in
flación no se hallan en un crecimiento de l a demanda debido a a l
zas s a l a r i a l e s (cosa absurda dada l a entidad de éstas a lzas ) , sino
a l a incapacidad déla oferta para adaptarse de un modo congruente
a una demanda que crece, como es natural en todo proceso de desa-
r r o l l o .
Concretamert e , en nuestro sistema aparecen dos estrangula-
mientos importantes. Nos referimos a l a s indust r ias básicas y a
los productos al imenticios, Las acusadas deficiencias de estos
sectores , su notoria incapacidad crónica para adaptarse a creci
mientos de l a demanda, sus escaseces rígidamente permanentes, son
sin duda l a s causas radicales inductoras de l a s alzas experimentadas
- a s
en e l nivel do precios y en el coste de- l a vida. Alzas que se t rans
miten necesariamente a todo e l sistema dado e l carácter e s t r a t ég i
co que estos sectores ocupan en l a producción y en e l consumo.
En consecuencia, una p l í t i c a que pretenda mantener bloqueada
l a espansión de l a inflación por l a vía do l a congelación d« los
sa la r ios aparece a nuestra v i s t a no solo como una medida errónea
e inefect iva, ya que no se enfrenta con l a s r a í ces del problema;
sino además, y lo que es peor, como una medida que se resuelve en
e l cargar sobre l a s espaldas de l a s clases mas modestas todo el
coste (el eley; do coste) de una ja l i t ica i n e r t e , y manifiestamente
inefect iva.
4-) Sa-larios y expansión.
En el mismo orden deideas, apuntan algunos que e l alza de lo s
sa lar ios españoles ha de frenarse de inmediato porque su marcha e j
t a poniendo en pel igro serio l a tendencia expansiva de nw s t r a eco
nomía. Esto plantea un tema digno de l a más amplia discusión. Pero
nosotros nos vemos obligados a p lan tear la aquí en sus términos más
esenciales . Empecemos recordondo que en 1964 l a s alzas s a l a r i a l e s
no alcojizaron los incrementos en l a productividad (6,4 frente a
6 ,7) ; que en 1965 y segdn los últimos datos disponibles (provisio
nales) tambión en 1966 l a s alzas s a l a r i a l e s fueron ínfimas en r e í a
ción con los aumentos de l a productividad (1,8 frente a 6,2); y
que en 1965 e l incremento del sa lar io real por trabajador fue del
orden del 0,5^.
Teniendo todo esto en cuenta, creo que no puede dejar de ad
mitirse que s i unos incrementos s a l a r i a l e s de tan menguada entidad
han sido suficientes para poner en pel igro laexpansión económica
del sistema, esto será así porque algo grave ocurre aL sistema, a l
go tan grave que exige sin demora una cadena de intervenciones en
el propio sistema. En nuestra opinión, s i un sistema no puede t o
l e r a r alzas sa l a r i a l e s del orden del 0.5% (por persona asa la r iada) ,
e l p lantear como solución de los problemas l a contención de .estas
alzas es algo tan ingenuo como s in i e s t ro . En es tas ciscunstancias
se hace preciso reconocer l a necesidad de actuar decididamente so
bre e l propio sistema.
- 29 -
PRIMAVERA 1936
pe r Maria Aurel ia Capmany
Fa poca d i e s , em preguntaveu, amb l a v o s t r a i n f a t i g a b l e cu
r i o s i t a t p e r t o t a l l b que es t roba a i s i n i c i s de l a n o s t r a aven
t u r a : - Que va se r T I n s t i t u t Escola; realment una nova pedagogia
o simplement 1" aprenentatge í u n nou comportamunt?
La pregunta en va fe r g r a c i a perqué en va semblar descobr i r
en l a d i syunt iva de l a - p r e g u n t a l a p o ü i b i l i t a t d*una con tes ta
d%una con te s t a única : - S i , e r a una nova pedagogia en l a mesu
r a en que a r a un aprenentatge dxun nou comportament.
No, e l neu p r o p o s i t no es p a r l a r d%un p a r a d í s p e r d u t . Po t3er
perqué no sentó cap i n c l i n a d o a p a r l a r de l a meva joventut com
d%un p a r a d i s p e r d u t , no e ra un parad la i no t i n c consc iencia
d% haver perdut r e s a l l l a r g de l a meva v i d a , t o t me tf ho he en-
dut a c o l l , i éa tan p reaen t con s i acabas de paasa r .
La vo3 t ra pregunta tampoc permet aquesta divagasió que masaa
aovint aentim quan ea p a r l a d\ una apoca l lunyana . La voa t r a p r e s
sa ha c o n f e r i t una sa ludable pracisió" a l a s v o s t r e s preguntea .
En pr imer l l o c ca l r ecorda r que 1% I n s t i t u t Escola a ra f r u i t
de l a " i n s t i t u c i ó n l i b r e de Enseñanza". Recordó que e l Dr EEta le -
11a , e l nos t re d i r e c t o r , c i t a v a sovint un lema de P i Margall : "Agua
l i m p i a en l impio c r i s t a l " . L* I n s t i t u t Escola e r a 1* obra (Tuna
^urgues ia I l i b e r a l que es di sp o ova a p r e p a r a r a i s 3eua heraus p e r
a una democracia ne ta i efic^uj.
La gent que Van f e r e l b a t x i l l e r a t a T I n s t i t u t Escola p o d r i -
em d i r moltes coses bones de i s noa t raa mea t res . Sena dubte l a mea
iniportant t a a c a que van dur a t e rne va sa r l a de d e s t r u i r s i s t e -
ciaticament t o t un ropatge i n ú t i l , t o t a una s e r i e de tabÚ3, de for
mules bu ide3 , de r e p e t i d o de m o t i l e s , d" inconsciencia c o l . l e c t i v a
de respe e res i p o r s . Volien o p t a n i r de n o s a l t r e a l a d i s p o n i b i l i -
t a t , l a v e r a c i t a t .
Podriem d i r , pa r resumir t o t a una a c t i v i t a t , que a i s nos t r e s
mest res f e ian una pedagogia da n a t a j a , e ra un constant i d i a r i l i -
quidarmobles v e l l s i v e s t i t s i n d t i l s . Era un sa ludable e x e r c i c i
- 30 -
de quedar-se amb l a indumentaria más absolutanent imprescindible.
Cal di r que to t aquest exercici es feia con s i tinguessini en-
front nostre V e t e r h i t a t . I cal dir per ser justos que no teniea
enfrchnt nostre V e t e r n i t a t , sino una r e a l i t a t h i s tb r ica que ens
obligava a ocupar un l l oc i prendre un p a r t i t arib una rapidesa
ver t iginosa, i ena ensenyava de passada que l a dispor-ibil i tat éa
un luxe sino del t o t nociu s i , de segur, inoperant.
Ramón Gil Novales ha e sc r i t una obra de t e a t r e d* aguda c r í t i
ca d% aquest pas de generacions, "La Hoya", que era sembla que no ha
es ta t del to t compresa i eia sembla que es molt important perqué
ea l a c r í t i c a ' e n t r e entendrida i amamrga del fracac de t o t a una
claaae di r igent .
Ea una c r í t i c a , que ai un dia ens decidim a f e r - l a d*una ma
nera sistemática ens revelara to t e l que hi havia de pos i t i u i
vigent encara en aquella pedagogia. Trobaráem en primer l l o c en
e l compte de lea l iquidacions un deaprestigi a ia tena t ic de l a b r i -
l l a n t o r en V examen. Una exigencia de documentació* directa; ex
perimenta, t e x t o s . . . "V elavoracid d'un c r i t e r i per damunt de l a
simple informacid, lx entre ñame nt de l a capacitat de a ín tea i , &* or-
dre mental en e l compte de lea adquiaicions. I per damunt de t o t
una inmensa aer ioa i ta t en t o t al lb que es fe ia , un rebuig furids
de t o t xaronisme, que ens feia semblar pedants en front l a r i a l l a
bur le ta dais conservadoras del p a i s .
Mes dxun n* ha dit diverses vegades; - Eruu una t r ipu lac id
pr iv i legiada e l s as colars de 1* I n s t i t u t Escola. I en cer ta manera
t é rad. Perb no pr iv i leg iada com s" ha entes deapréa. Cal recordar
l a primavera del 36 per entencte-ho. Erem ala f i l i a de l a claase
mitja I l i b e r a l , ela f i l l 3 de profesora, per iodia tea , l le t rafer i fcs
da t o t a mena, ela f i l i s de menestrala i d" obrera. Calia t e ñ i r un
bon u l l ' c r í t i c per d i a t i ng i r l a procedencia, aaber d i s t i ng i r un
j e r s e i , comprat al"Diqua f lo tante" o a ca* n Vi la rde l l . No uavem
uniforma pero apreniem una manera de j e s t i c u l a r , ' d* in terrogar de
j u t j a r , d^u t i l i t za r l e s paraulea que ana feia ident i f icablea .
Erem per a l t r a banda, un fenomen ciutrú á, Mea ó* un per iodia ta
converaador havia deixat dv haúre-se- les contra e l s p o l i t i c s de
- 31 -
^primera f i l a per ent re teni r -se a insul tar -nos .
Recordó especialment l a primevera dt l 36 perqué el meu grup
va fer una estada a Madrid de v i s i t a ©ls nostres companys madri-
1-enys. Recordó e l pas del nostra autocar per l e s t e r r e s de Caste-
11a. I e l programa de V excursió, un p e t i t volum c i c lo s t i l a t amb
un estudi geblbgic, sociologic i h i s tb r i c de l e s t e r res que t r a -
vessavem to t precedit per aquell poema <T Antonio Machado que diu;
"Palacio, buen amigo
¿está l a primavera
. vistiendo ya l a s ramas de los chopos
del r io y l o s caminos? En l a estepa
del a l to Duero, primavera tarda
pero es tan be l la y dulce cuando l lega!
Apreniem moltes coses aquell e s t iu . Entre a l t r e s que no ens
bastava l a d i spon ib i l i t a t ,
M.A.C.
- 32 -
IGUAL QUE EN TIEMPOS DE RAMSES II (1)
por-- Jo sí MS Hernánde z-Rubio (Catedrático do Derecho Político de la Universidad de La Laguna)
Siendo de verdad convertirse en el aguafiestas de los domin
gos con estos comentarios "incómodos", pero croo que va siendo ho
ra , del3puás de tantos años de ver en los periódicos, una España em
palagosamente perfecta -como esa que aun presenta cada s ie te días
el periódico de Información y Turismo "España Semanal"- como un
nuevo "País de l a s Maravillas" de l a Alicia de Andersen. Gracias
a l a nueva. Ley de Prensa, que nos permite c r i t i c a r c i e r t a s r e a l i
dades, siempre que no toquemos los"dogmas" establecidos, podemos
hablar, como digo, de tan tas cosas no tan per fec tas , ni tan mara
v i l l o s a s , que aún tenemos en nuestro pa i s .
Algún dio., 03 lo prometo, hablaremos de cosas buenas también.
Pero hoy vamos a t r a t a r de l a s in jus tas diferencias de clase
en nuestra España, que se ref le jan concretamente en una real idad
que toca a mi profesión; l a enseñanza. Es también e l tema de l a
semana, porque en l a que acaba de pasar se ha abierto el Curso Aca
démico Español y el Escolar, y con especial solemnidad, por l a as is
tencia del Ministro del ramo, en Granada.
En materia de clases socia les , como el t í t u l o del comentario
expresa caricaturescamente, estamos como en l a época de los farao
nes. Pero l a car icatura es siempre tremendamente r e a l i s t a , como los
dibujos de Mingóte, I03 cuadros de Solana o l a s descripciones de
los pueblos castel lanos que hace ese maravilloso e sc r i t o r e inaguan
table persona que e3 Camilo José Cela. Y es c i e r t a l a comparación
porque existen hoy en España, como a l l í hace cuatro mil años, una
cultura de le t rados y o t ra de i l e t rados correspondiüentes a l a s cla
ses dominantes y a l a s del pueblo dominado. Y, como en aquellos
remotos y paradójicamente actuales tiempos, e l pasar de una cultu
ra y ana enseñanza a o t ra , significo,, también, cambiar de clase
soc ia l , como ocurría a l o s campe sinos y artesanos que entraban en
( l) Extra.cto del ar t ículo aparecido en "El día" diario de Santa
Cruz de Tenerife, de fecha 9 de Octubre de 1966
- 33 -
l a s escuelas de los templo3 egipcios, convirtiéndose entonces en
capataces, escr ibas , funcionarios del templo y cor te , en situación
de superioridad sobre sus antiguos compañeros do clase.
Una prueba de e l lo l a he tenido en l a experiencia de los r e
cientes exámenes preunivers i tar ios de junio y septiembre, A esto.3
exámenes se han presentado alumnos de Ins t i tu tos Laborales, en
cuya denominación (que por vergüenza se ha cambiado recientemente
en l a de técnicos) se han oficial izado l a separación de clases .
La simple existencia de In s t i t u to s Laborales d i s t in tos de
lo s de Enseñanza Media e-s l a exposición de una diferencia social
y económica que no se ha solucionado. Unos son para hi jos de o-
breoros manuales, los s t ros son para lo s hijos de o t ras clases soci
a l e s . Es c ier to que los alumnos pueden pasar de un Ins t i tu to a otro
Pero esto ocurro de higos aba?evas, y l a real idad es - dada sus t i tu
ción concreta - que los hi jos de obreros seguirán con un t ipo de
trabajo y de vida durante generaciones, mientras que otros hijos
de otros padres, en general, van a i r también y durante generaci
ones, por pertenecer a una clase o clases con régimen de vida y
situaciones económica y cul tura l diferentes , a misiones también
diferentes; e sp i r i t ua l e s , cul tura les y de dirección.
La impresión de estos alumnos de Laborales que se han presen
tado al examen de madurez ha sido, desgraciadamente, t r i s t e . La
impresión es de que estos alumnos pertenecen a otro mundo: «1 de
los iletro.dos de l a s clases dominadas de l a época faraónica. Per
tenecen al mundo del trabajo manual. Un mundo en e l que l a casa
no es buena, l a comida no mcha, los vestidos escasos o raidos, el
agobio económico permanente» l a ausencia de los l ib ros en l a ca
sa, t o t a l .
Un mundo en e l que los padres sin culpa alguna son muchas
veces analfabetos; t ienen que t raba jar muchas horas al día y mu
chas veces acudir al pluriempleo.
En este mundo, es tas cosas !'del otro mundo" como son l a s
Ciencias y l a Cultura, ni l e s suenan ni l e s dicen nada. Un mundo
en el que loe h i jos , especialmente en e l campo tienen que ayudar
al padru y en l a ciudad a l a madre quu también t rabaja ; ayudar a
l o s hermanos pequeños cuidarlos porque un nuestro país no existen
en absoluto guarderías in fan t i l e s para l o s hi jos de matrimonios
que t ienen que t rabajar los dos. A veces estos chicos t ienen que e
emplearse desde muy jó venes y abandonar lo s estudios o convertir
se en los héroes del bachi l le ra to nocturno cuando salen del t r a
bajo.
Por esos era t r i s t e vt;r como "aquellos alumnos" no l e s sona
ban siquiera c ier tos temas que l e s sal ieron - vamos a llamarlos
sarcasticamenté así - en suerte; no l e s sonaban desde l e jos ni
de. cerca porque eran temas du"otro mundo" no eran los tomas du
su ambiente y s i tuación; no eran I03 temas de su casa; ni s iquie
ra de lo s que t r a t an de sus compañeros de t rabajo . Y e l lo porque
aran miembros de una clase d i s t i n t a , a los que se l e s da, para
machacar aún más l a diferencia, una enseñanza d i s t i n t a .
No es posible ped i r les más a e l l o s , ni tampoco a sus profeso
r e s , porque todos son víctimas de lo mismo. Se de buena t i n t a , que
di rectores de In s t i t u to s Laborales han tenido que r ecu r r i r al b lo
queo de becas, porque l a s necesidades de l a s herramientas, de co
mida de vest idos y - ¿por qué no def i r ió , ya que es una necesidad
de determinados hombres que no pueden permit i rse o t ra evasión? -
hasta de vino, han hacho que l a s emplearan l a s familias y no los
alumnos. También 3e por d i rec tores de esos centros que algunos
l legan tarde por ayudar a sus padres o hermanos y algunos abando
nan los- estudios pnxa emplearse. El nivel cul tura l de l a s clases
obreras en España es de hace cuatro mil años y hasta p reh is tó r ico ,
aunque en sus casa haya lavadoras, f r igor í f icos y hasta t e l ev i so
res - nuevos espejos de c r i s t a l para primit ivos - con que e l capi
talismo, a t ravés de l a s ventas a p laaos , l o s esclaviza e i d io t i za
más, realizando, al mismo tiempo, pingües ganancias. Para estos mu
chachos jóvenes pobre-,, cuya si tuación l e s hace pobres muchachos
hay también Universidades Laborales, d i s t i n t a s de l a s o t ras , en l a3
que teóricamente pueden en t ra r , pero que en l a s e s t ad í s t i ca s se
demuestra que sólo hay entre los alumnos un ivers i t a r ios españoles
un uno por ciento de hijo3 de obreros.
- 35 -
"La Universidad española - l a no labora l , se entiende - no os de
clases pr ivi legiadas" ha dicho e l Ministro señor Lora en Granadal
pero en esta frase se reconoce ya l a existencia en nuestro país
de clases pr iv i leg iadas . No creo que el problema de l a enseñanza
se resuelva con una nueva Ley de Bases de l a Universidad españo
l a , y especialmente no lo resolverá s i esa Ley 3e aprueba después
de r ea l i za r l a s llamadas "consultas per t inentes" de l a s que luego
no se hace e l menor caso, como ha ocurrido con l a nueva es t ruc
turación de l a s Facultades en Departamentos y del profesorado uni
v e r s i t a r i o , a cuya reforma se opusieron un 75 por ciento de los
organismos consultados, y" se aprobó en contra de su clara opinión.
Tampoco basta ccn "paz y orde.n" en l a vida un ive r s i t a r i a ,
como ha pedido e l Ministro de Educación y Ciencias. La paz y e l
orden se pueden conseguir con l a fuerza pública» Tampoco hay que
pretender hacer una Universidad aséptica a todo contacto ex ter ior ,
pues s i alguna ins t i tuc ión debe ser ref le jo de l a sociedad es l a
Universidad, y no todo lo ex ter ior s ignif ica "nefasto contagio".
Más importante que l a paz y e l orden es l a j u s t i c i a que, es
t á intimamente unida con e l dar a cada uno lo que como hombre l e
corresponde; esto e s , dar a todos - y no a unos pocos - e l "bien
es tar" (no e l simple supervivir y e l puro es tar hasta morir) so
bre l a t i e r r a . Detrás de ese b ienes tar vendrá l a auténtica l i be r
tad de e sp í r i t u y l a cul tura.
El asunto no se arregla con Ins t i t u to s Laborales, ni con be
cas y "el pr inc ip io de igualdad de oportunidades" como hoy es tá
establecido. En todo e l lo hay discriminaciones cuya consecuencia
es que algunos disfrutan lo que no merecen y otros se quedan sin
lo que l e s corresponde. El problema es más complejo y grave y no
se resuelve con parches, sino cuando todos lo3 españoles partan
desde su nacimiento de una igual s i tuación económica y socia l .
Mientras ex is ta l a actual es t ructura económica, l a sociedad espa
ñola será desigual y l a cul tura y l a l i be r t ad de e sp í r i tu para
unos será posible y para otros no.
Jft-R
- 36 -
; IV.- POESÍA
INTRODUCCIÓN
Hay dos dinamismos: el del que monta una fuerza libre y se va con ella en suelto galope ciego;; el del que coge osa fuerza,se hace con ella, la envuelve, la circunda, let fija, la redondea, la domina. El mió es el segundo. Y añado, con la fuerza removiéndose dentro de mi abrazo^ fuga perdida sin dominio de lo dinámico, os Romanticismo.- Dominio sin fuerza dentro, Academicismo,- Clasicismo, dominio retencdoi-Mo 1 de lo dinámico.
J. R. JIÍ'iENEZ
La tendencia a los hechos, a lo autentico quo caracteriza a la época presente, evidencia no solo el deseo—inherente a la Historia del Arte — 'de mostrar la simple realidad, la verdad sin afeites, su deseo do estar bien informada sobre el mundo, a fin de participar activamente en el,sino también la repugnancia a aceptar la concepción artística del siglo pasado.
Es>a es fruto de una sociedad con un estadio de capitalismo en desarro lio: una tupida red de esferas do intereses.
El rápido desarrollo do la técnica agudiza la competencia, y la necesi_ dad de rápida amortización y acumulación, acelera todo proceso de cambio.
El hombre se enfrenta a la innovación, la velocidad, la continua inse_ guridad y la exigencia de lucha quo se imponen.
Esto ambiente de crisis acelera el cambio de las ;¿uadas y también las variaciones en los criterios del gusto estético:; a menudo trac consigo una mama de innovación estéril y sin sentido, una lucha sin descanso por lo nuevo, por el simple gusto de la novedad, y una tendencia idealista de ova sion ante una realidad tan exigente y contradictoria.
El arte que surge en esta situación esta en posesión de la minoría cul tural, relativamente pequeña, creadora o impulsora do la misma, y ha alean zado unas determinadas formas y contenido.
Pero hoy no vemos el problema en la renuncia a estas consecuciones que son una realidad, poro sí lo vemos en su disfruto y en el proceso do su a— parición.
El problema no es limitar el arto al horizonte actual de las grandes ma sas, sino extender el horizonte do las masas tanto como sea posible.
El camino para llegar a una verdadera apreciación del arte pasa a través do la educación. No la simplificación violenta del arte, sino la educa
* A * —
cion de la capacidad de juicio stetico es el medio por el cual podra f-ipc dirsc la constante monopolización del arte por una pequeña minoría.
Aquí también, como en todo el campo do la politica cultural, la gran dificultad os que toda interrupción arbitraria de la evolución osquiva el problema real, esto es, cuca una situación en la que el problema no so plan toa y por consiguiente, no hace mas que retrasar la tarea do hallar una solución.
Apenas hay hoy ningún camino practicable que conduzca a un arte primitivo y sin embargo, válido. Hoy, arte autentico, progresivo creador, puodc significar arto complicado.
Pero la participación de las grandes masas puede ser en ol aumentada y profundizada,Las premisas para combatir el monopolio cultural son,anto todo, económicas y sociales.No podemos sino luchar por la creación de estas premisas.
- 37 -
DE "VIENTO DEL PUEBLO" (1937)
EL SUDOR
En el mar halla el agua su paraiso ansiado y el sudor su horiaontc, cu fragor, su plumaje. El sudor es un árbol desbordante y salado, un voraz oleaje
Llega desde la edad del mundo nías remota a ofrecer a la tierra su copa sacudida, a sustentar la sed y la sal gota a gota, a Iluminar la vida.
Hijo del movimiento, primo del sol, hermano de la lagrima, deja rodando por las eras, del abril al octubre, del invierno al verano, áuroas enredadoras.
Cuando los campesinos van por la madrugada a favor do la esteva removiendo el reposo, se visten una blusa silenciosa y dorr.da do sudor silencioso.
Vestidura de oro do los trabajadores, adorno de las manos cono de las pupilas. Por la atmosfera esparce sus fecundos olores una lluvia do axilas.
El sabor do la tierra se enriquece y madura: caen los copos del llanto laborioso y oliente, mana do los varones y de la agricultura, bebida do mi frente.
Los que no habéis sudado jamás, los que andáis yertos en el ocio sin brazos, sin músico, sin poros, no usaréis la cdsrona de los poros abiertos ni el podor de los tores.
Viviréis maloliondo, moriréis apagados: la cnconcida hermosura reside en los talones de los cuorpos quo mueven sus micnbros trabajados como constelaciones.
Entregad al trabajo,compañeros, las frontes: quo el sudor, con su espada de sabrosos arrisfalos, con sus lentos diluvios os hará transparentes, venturosos, iguales.
MIGUEL HERNÁNDEZ
Hoy,^on el 25 aniversario de su muerto, ^1 recuerdo y la poesía do Miguel Hcmandoz están ñas vivos que nunca. Sus poemas cantan la lucha popular, el amor, la libertad, la muerto y a sm tierra, a España. Portcneco a la generación pcética española de 1936 - "La generación escindida"-. Al acabar la guorra es condonado a muorto por actividad política; lo os con matada, pero muero en 1942, on la prisión de Alicante a los 32 años. Anto su tumba pudo decir Vicente Aleixandro: m2Ú,cí mas puro y verdadero, tu
el mas real de todos, tu el no d o.-.parecido"
- 38 -
EÜGENI EVTUSHENKO Nace ol 18 de julio de 1933 en Zina, de padre intelectual y madre canpcsina. "soy de raza siberiana. He conid pan y cerezas"... Evtushonko se da cuenta de que no ha nacido tardo. Es mucho lo que queda por hacer, por destruir, por enmendar. "Un estudiante me dijo en París. "En general, estoy con ustedes; mas, para luchar por al socialismo, profiero.esperar el día en que tengan almoccnes cono Les Galcrios Lafayetto". Sentí pona por este joven-viejo; espera que le sirvan el porvenir en bandeja do plata, bien asado, dorado y entonces el se dignara emplear su tenedor. Estoy orgulloso do no ser un mero espe tador diño participar en la lucha heroica de mi pueblo por su porvenir. Pienso qu,. lo tengo todo por delante y ni pueblo también lo tiene por delante".
CONVERSACIÓN
Mo dicen: "Hombro! TÚ sí tienes coraje!" Eso es falso. ¿Osadía? Jamas ho pecado .por ella. Simplemente, he creído indigno condescender a la cobardia de otros. No queria conmover le fundamentos del mundo. Escribía. Oh, pocas cosass Incluso ninguna denuncia. Fronte a las palabras redondas y vacias, yo rcia, MG bur laba do l a s f ¿lisas Y, on voz no donasiado baja, me esforzaba por decir lo que do veras pensaba. Ma3 tardo, mucho mas tardo, otros hombros so acordaran de esto. Y la vcrgúcnza recaerá sobre nosotros cuando osos desconocidos aplasten con sus pies la bajeza y la mentira: "Tiempo curioso aquel, Época rara En quo so daba A una honestidad simple como los buenos dias El gran nombro de coraje".
- 39 -
d e i s MONOSÍ^IABS TIR4LLONG4
I t u , q u e v o l s ?
HOME Dones jo sois vull (eü si pot ser):
Un poc de pa i un poc de vi» Un xic de pie i poc de pac (o un xic de sou).
I un poc de pau. -
Un poc de pas, un poc de pes i un poc de pis. I un xic de cel i un xic de sol; i un xic de sal.
Un poc de be* i un poc de mal» Un xic de mel i un xic de fel»
I un poc de fam i un poc de fred; un poc de son i un xic de set» I un poc de pit, i un poc de por; i un xic de cor; i un xic de crit.
I un poc de Hit.
I un poc de l l e t . Un x ic de llura i un poc de s o : un poc de llamp i un x ic de t r o .
Un poc de f l a n i un x ic de neu .
Un poc de goig , i un x ic de b e s ; i un poc de c o i t .
I un xic de gos .
I un x ic de gas •
Un x ic de l fo r t i un poc de l f l u i x ; un poc de r o s i un xic do b r u . Un poc de rom i un x ic de fum.
Un poc de l l o c ; i un poc de j o c . I un poc de foc• I un poc de groe i un x ic de g r i s ; i un poc de r o i g . I un x ic de blau»
Un poc de t r e n i un poc de ñau. Un x ic de c u i t s i un x i c de c r u s . Un poc de v e n t . I un x ic de c r u s .
Un poc de v e n t . I un x ic de veu i un poc de c a n t ; i un poc de v e r s , i un x ic de "ball . I d ' a r t .
I d ' o r .
Un poc de peix. I un xic de greix.
I un poc de gruix. Un poc de carn i un poc de sang; i un poc de pél; i un poc de fang. i un poc de pols.
Un xic de riso; i un poc de ré"s. (I un xic de rus).
I un tros de canp i un xic de riu i un xic de pont. I un poc de gorg»
' I un poc de mar; i un xic de port. I un poc de llar.
I un xic de llor.
Un poc de lli. Un xic de cuir. Un poc de pe11. Un xic de fil.
Un poc de lluc; i un poc de suc.
I un poc de porc.
I un poc de pare.
Un poc de rala; i un xic de rang.
I un xic de seny.
I un poc de temp3.
I un xic de mó*n.
I un poc de dret i un xic de torta
I un poc de sort.
I un poc de mort.
I un xic de tot. I un xic de res. I un poc de Vos.
(Eil si pot ser.)
PERE QUART
_ 40 -
LITTLE ROCK
Un bluo llora con lagrinao do núsica en la nañana fina.
El Sur blancócacudo su látigo y golpea. Van lor niños negros entre fusilas pedagógicos a su escuela de niodo.
Cuando a sus aufas lleguii. Jir. Crow será el naestro, hijos do Lynch serán sus condiscípulos y habrá en cada pupitre do cada niño negre, tinta do sangro, lápices. , de fuego.
Asi os el Sur. Su látigo no cesa.
En aquel nund.6 faubus, bajo aquol duro cielo faubus -dc gangrena, los niños negros pueden no ir junto a los blancos a la escuela.
0 bien quedarse suav r.onto en casa. 0 bien (nunca se sabo) Dojarsc golpear hasta el nartirio. , "0 bien no aventurarse po'r las calles, "0 bien norir a b'ala y saliva. 0 bien no silbar al paso do una Muchacha blanca.
0 on fin, bajar los ojos jos, doblar <_1 cuerpo yes arrodillarse yc's, on aquol nundo libro yes do que habla Foster T_>nto en aeropuert • y aeropuerto, niontras la pelotilla blanca, presidencial, de golfs cono un planeta minino, rueda en -1 césped puro, terso, fino, verde, casto, tierno, suave, yes.
Y b ien , ah>ra , se?íoras y señores , s e ñ o r i t a s , ahora n i ñ o s , ahora vi-o'jos peludos y pelados,' ahora indios, ::ulatos, negros, zambos, ahora pensad lo que serla el nun'do todo Sur, el nundo todo sangre y to'do látigo, el nundo todo escuela do blancos* para, blancos, el nundo' todo Hock y todo Ljítlc, 01 nundo todo yanqui, todo Faubus...
Pensad por un nononto, ¿paginadlo un solo instante.
Nicolás Guillen (
- 41 -
POESÍA ALEMAMYA DE COMBAT
QUAN JO ERA i.RBRE
Quqn jo encara era arbro, n'aguantava anb arrels, forn, a la bona torra, i cstinava la torra, porque en doixava sortir d'olla natoixa.
Prenia el que olla on donava i jo, on canvi, la protegía deis raigo do sol anb totes les noves fulles, porque no es ternes orna la qui n'havia ongondrat.
Con que vaig croixcr, sobreoertia por danunt do nata i bardissa. El non ora nos grani nos valuos. S'hi voicn canbres de gas, forques, cellos; sonblava un oscorxador.
Alcshorcs vaig decidir que ja no seria nos arbro: on vaig arrencar anb forca do la torra i on vaig barrejar entre els nonos, anb discreció.
Socrotanent confio que, per la sang quo en restava a les arrels-, s'adonaren que es va arratoassar, por ajudar-los, tot un arbro! Tret dol boscos de pnu por la visió de los bitalles.
Guntor Kunert
CARTILLA MILITAR ALEMANYA (Solocció)
El tcu tanc, general, es un vc&icle poderos, pot abatre un bonc i naoogar cent honos. Pero te un defectos necessita un conductor.
El tcu bonbardcr, general, es nolt potont. Vola nos que la tempesta i porta ncs pos que un elofant Pero té un defectos necessita un nocanic.
L'honc general es r.olt útil. Pot volar i pot natar. Pero té un defect s pot pensar .
Bertolt Brccht
- 42 -
( guerra )
La vejez ,en l o s pueblos . ]il corazón s in dueño. JJ1 aiaor s i n o b j e t o . La. h i e rba , e l polvo, e l cuervo. ¿"" l a juventud?
Un e l a taúd .
ü l á rbol solo y 3eco La mujer como un lefio de viudez sobre e l l e cho . Ll odio s i n remedio. ¿.Y l a juventud?
Iln e l atat íd.
Hitjuel hemandez
KL m» L'iiiRo'yimiA
Per tot arreu us vaig cridant pero nin¿sú no em pot sentir i quan us parlo no en veieu perqué soc nort, perqué soc mort.
'.Jenia set anys quan vai;-; morir a Hiroshiíaa, fa molt temps encara tinc aquella set anys quan els nens moren no créixen i.iés.
xot el raeu eos es va cromar amb els ulls cees em vait; desfer tots els meus ossos es van for pola desprós el vent s'ho va emportar.
Itolcos no en vull, no em cal G1 pa no vull arros, fruitos tampoc, jo no demano res por mi perquó so'c mort, porque soíc mort.
El que us demano ós que ara lluiteu poro per la pau, pero por la pauv per tal que els nons do tot ol non puguin cróixer, viuro i ju/ ar.
Versos dol poota ture Hikmet. Música: Poto beo^or. i'raduccio: llamón Casajoana.