revista mesadÈra deth c.n.l. dera val d'aran · autoderminacion deth pòble basco qu...

Num.S HereuAr-Març 1.992

•

REVISTA MESADÈRA DETH C.N.L. DERA VAL D'ARAN

Entrevista

Istòria

Literatura

AG d'Aran - Toti. Revista Messadèra Deth CNL Dera Val d'Aran (Vielha) 00/02/1992 - Página 1

Comercant! Otelèr! Hè conéisher I

eth tòn establiment en tot

amassà-te ara campanha de

normalisacion linguistica der

aranés per miei de: Pannèus,

papèrs de sucre, bosses de

crompa, listat de prètzi, cartes

de menú, targetes, aubarans,

eca, eca.

Es vòsti clients ac demoren, e

era Val d'Aran tanben!

Aranés òc, brembà-te 'n!


REVISTA NIlSAD!1lA DETH C.N.L I)[RA VAL D'ARAN

CONSELH GENERAU D'ARAN

DIRECCION GENERAU DE POLITICA LINGUISTICA

DERA GENERALITAT

EDlTE

DE CATALONHA

C.N.L. dera Val d ' Aran Çò de Saforcada sIn Te!': 64 ()() 92 25530 Vielha

DIRECCION Frederic Vergès Bartau

CONSELH DE REDACCION Manuela Ané Brito Jovita Ané Sanz Joan Leja Cadena

ESTAMPE Copinar1 CI Caslèlh , sin 25530 Vielha

COLLABÒREN Pèpe Gasa Antòni Porras Moreno

DEPAUS LEGAU L-I092-1991 Ero Direccion e eth Conselh de RedDccion non s'idenJifiquen pas tostemp dDmb es opinions e af1icles que vien sig1UUli.

SOMARI EDITORlAU 3 ENTREVISTA 4 ISTÒRIA 9 IN FORMACIONS IO CARTES ATH DIREcrOR II SECCION ARANés-oCCIT AN 12 CAUS ES ESTONANTES 12 CORNÈR LITERARI 13 ESVAGAMENTS 14

EDITORIAU

Per prumèr còp ena istòria politica occitana estèc presentada hè ua mesada ara premsa enes Pirenèus-Atlantics era lista enlàs eleccions regionaus der estat francés dcra coaJicion ENT AU PAIS e EUSKO ALKARTASUNA (Solidarilal basca).

Açò a estat ua grana suspresa entà plan d' observators pr'amor que jamès ua tau a1iança non s'a podut hèr enquiath dia d'aué.

En ua prumeria, es negociacions entre occitans e partits basqui semblauen blocades, donc dues organisacions basques Euskal Batasuna e E. M.A. ja auien hèt a saber era sua intencion de presentar ua lista sens era preséncia d' occitanistes. Entàs occitanistes semblaue mès que ipotetic que Eusko Alkartasuna acceptèsse d'entrar en uacoalicion tamb un occitanistacom acap de lista. Mès qu'ei de segur era volentat de E.B. e de E.M.A. d'acomerar es moderatsde E.A., qu 'a pesat ena decision, ath delà de convergéncies importantes tamb Entau País per çò qu'ei ara ana1isi dera situacion politica d'aué.

Eusko Alkartasuna, en tot mantier era reivindicacion sus era autoderminacion deth pòble basco qu 'acondarnnat era luta armada quequauqui grops sagen d 'impausar, e qu 'ei plan solidequeaguest punt a permetut era a1iança tamb Entau País qu'a de tostemp dit de que non justifique pas cap de forma d'accion armada e que jamès non ac harie.

Aguesla lisla ENTAU PAIS-EUSKO ALKARTASUNA qu'ei gavidada per Dàvid Grosclaude (E.P:) e en dusau lòc que ven Manex Pagola (E.A.) . En totau 7 bascos e 9 occitans que son ena nomentada li sta.

En dehòra des grani tèmes que son era autonomia, era identitat culturau, eth mestritge dera economia, era ecologia e era cotlaboracion peth delà es frontères estataus, aguesta coa1icion hique en deuant era reivindicacion de regions nauères: enlàs occitans uagrana region ' • Gasconha" eentàs bascos ua institucion especifica entath País Basco Nòrd Que permete eth desvolopament des relacions tamb eth sud e un mès gran mestritge des problèmes especificarnent bascos.

Auançam donc entara Euròpa des pòbles.

* * * Toti 3 AG d'Aran - Toti. Revista Messadèra Deth CNL Dera Val d'Aran (Vielha) 00/02/1992 - Página 3

Era entrevista Jus~p Maria Boya Busquets

que enquia h~ non guaire mès d'un an estèc eth directordeth Musèu dera Val d'Aran e que aul se trape en aule cant dera Mar Grana, concrètament en Quebèc (Canadà) pr 'amor d'auer obtengut ua bèca d'estudis deth Govèrn deth Canadà.

- As obtengut ua bèca deth govèrn deth Canada entà amiar tà deu ant tota ua sòrta de trabalhs sus musèus, ;,quin a estat açò?

tanben i auie . un movement de reinvidicacion dera identitat nacionau qu 'auie ua basa hèra importanta sus totes es accions envèrs era sauva dera memòria istorica der aubiatge, e açò me semblèc un factor primordiau a conéisher. Ath madeish temps conei shia es experiéncies que aq uiu s' auien hèt sus er aubiatge artistic e musèus non èren pas es madeishes que se hègen en Euròpa, donques èren plan mès dinamiques e mès interessades pera educacion deth

convocauen amassa bèques entà seguirestudis en Canadà. Presentè era solIicilud e aguesta bèca m' estèc autrejada. En ua prumeria sò marchat tamb un permís d' un an e miei entà realisar es mèns estudisena Universitatde Monreal e aquiu çò que hèsqui qu'ei un ~ 'mestreg" o '~mestritge" ua sòrta de ~ ~ marketing" sus eth tèma de museulogia der aubiatge culturau.

-- Eth tèma dec estudi e defensa dec aubiatge e deth mond culturau de tostemp mta tustat. Tanlèu qu'acabè d 'estudiar, me calè de plen en projècte dera creacion deth Musèu dera Val d' Aran e determinè que aguesta aune d 1 èster era mia linha de trabalh. Hè uos ans hi ues oposicions entath còs de

. conservadors dera Generalitat de Catalonha e estè pendent quauqui ans di rector deth nomentat Musèu, mès auia uns grani ta1ents de completar era mia formacion professionau en aguestcamp, donc ei un camp plan nau e es experiéncies en nòste país son tanplan pbgues. De tostemp auia auut un interès entà saber com s'amiauen a tèrme aguesti tipes d'estudis en un pars com eth Quebèc, que ath delà d'èster un pals dern America deth Nòrd, ei un país qu'ei de lengua e cultura francesa, çò que tà jo ère un atiradís plan gran pr'amor de conéisher jo aguesta lengua, e tanben pr'amordera problematica delh madeish Quebèc ère parièrn ara problematica que podie vfuer Catalonha, en sens de que aquiu

Eth nbste protagoniste en Musèu dera lmmigracion de Naua Ybrk

public, en tot tier ues tecnologies tanben plan mès auançades, e donc qu'ei atau que pensè en anar hèr aguesta formadon en aguest pa!s delh Quebèc.

Alavetz entà poder arténher aguest mèn desir auia de besonh d'ua bèca. Mès enlà m'assabentè que eth Ministèri d ' Ahèrs Exteriors d'Espanha e eth governament deth Canadà

Toti 4

-As hèl un gran saut geografic, e açò vò(u) dfder, trapà-se tamb ua auta gent, tamb uus auti pensaments e cultures, "Qu'ei entà tu aquerò que mès tia estonat en fàcia ath nòste sistèma de vida?

-- Tanplanqueòcqu'ei un sistèma complètament desparièr en plan de causes se les acaram envèrs es


nòstes, e a despiet de que en ua prumeria te semble èster en un lòc que se te hè familhar pr'amor dera lengua que se parle e qu'ei eth francés, mès i a un sistèma de vida (non cau pas desbrembar qu'ei era America delh Nòrd) fòrça influenciat pes EE. UU. Jo, en rapòrt ací, açò qu'ei eth nòste país, era Val d' Aran, remercaria subertot dues causes que m'an plan tustat , era ua qu'ei era mescla de gents , donc , i a comunautats de tot eth mond: grègues , portugueses, espanhòles, eca., e açò da lòc a trapà-se tamb tot un plumalh de lengues , de costums, eca. plan desparières, e era auta qu'ei es va10rsd 'aguesta societat , eraquau en determinats aspèctes ei fòrça mès auançada que era nòs"ta, mès liberau, mès tanben tamb unsgrani problèmes d'individualisme, d'embarrament des persones, d'ua sòrta plan mès prononciada que aciu; era competitivitat professianau ei quauquarren que mèrque fòrça ara gent.

En tot tomar as comunautats n'i a ua de catalana pro importanta e tà jo estèc ua grana suspresa descurbir tanben ua comunautat occitana-gascona, per'mor deth hèl d'auer depenut elh Quebèc de França e i auie auut ua nauta emigracian occitana entad aguest endret, danc te trapes plan soent tamb cognòms: Gascon, Castèl nau, eca. , e n 'i a que encara tien er occitan (aué se seguissen corsi d'occitan per part de fòrça d'aguesti emigrants o redescendents d'aguesti tamb professorat convidat dera Occitania der Estat Francés).

- I a conflictes lingiiistics en Quebèc, donc per un canton i

é eth francés mès per aut e tanben i é er anglés tanben com a oriciau. Quina legislacion Iingiiistica i a?

--I a conflictivitat, donc i a dues comunautats plan fòrtes : era anglofòna e era francofòna e alh delàconfrontades, doncen Quebèc era francofònaei majoritària, mès dehòra delh Quebèc qu'ei m'inoritària e tamb ua reinvidicacion hòrta des sòns drets linguisucseculturaus, a tau estrem que se sage d' arténher era independéncia o se sage de botjar un aule viatge eth tèma dera independéncia, donc ja en 1980 estècobjècted 'un referendum que perderen es .independistes e que aué semble èster que se vò(u) tornar a convocar pr'amor que es tensions son de cada còp mès hòrtes tamb probabilitats de guanhar era linha independista. De totes faiçons en rapòrt açò que i a aciu en estat espanhòu, aquiu era gent a un esperit tolerant e es mieis legaus que existissen entà deféner e impausar era lengua francesa coma lengua pròpria deth Quebècson plan mès tòrti eeficaci, donc i a ua lei, era 101 quedefinís eth francés non sonque coma un dret des ciutadans deth Quebec senon com ua obligacion, ei a díder, açò amie a que eth francés sigue lengua d'ensenhament en toU es grads d' ensenhament public , e que enquia se pòt arribar a proibir era publicitat que non siguepashètaen francés, Queaquiu i a ua politica linguisticae culturau fòrça decidida, determinada e clara entar afortiment dera lengua pròpria delh lerritòri ei dehòra de tot dobte, e que non van pas tamb es pegaries e manies com succedís

Toti 5

aciu en nòste país.

- Ei plan curiós açb que mos condes sus era situacion deth Quebèc e me hè brembar era visita que ath madeish hec hè bèri ans endarrèr eth president francés, Charles de Gaulle e dera sua nomentada proclama: ~ ~ Vive le Quebec libre! II, açò mos chòque com a occitans qu'èm e que coneishem era politica culturau genocida der estai francés envèrs as lengiies e cultures non franceses (breton, còrs, occitan, basc, eca.) que i a laguens der "exagbn". Que ne pensen dlaçò es quebequesi?

-- Siguec eth generau de Gaulle qui desacadièc eth movement independista delh Quebèc e que der ajuntament de Monreal cridèc:' 'Visque leQuebèc libre" , çòqu'èslèc ua alendada, ua possa, un acora~ament, ua naua morau entàs independisles; mès tot açò non dèishe d' èster un contrasens de veir com ua lengua que en sòn pròpri estat ei ua lengua imperialista e escanadora e que va a minorisar e a des.hèir, a aucir es autes lengues parlades laguens der estat francés que non son eth francés e veí-la aciu en situacion de mlnOTla. en situacion de reinvidicacion en un autecontèxte, açò donc, tustee hècuélher talenls d'arrir, totun açò quan te trapes laguens eth Quebèc as ua simpatia en tant que occitan, en tant que lengua minoritària per aguesti redescendents der estat francés pr'amar de trapà-seen ua pariona situacion com era nòsta, De tot biais, era relacion deth Quebèc


tamb França ei ua relacion dideria que problematica, en sens que era gent delh Quebèc s'an sentul de hèr sègles abandonada pera vielha metropòli, e a despiet de que i age un discors oficiau d'establir relacions, ena practica aguestes accions son mendres, e non creigui pas que era madeisha gent deth Quebèc age un interès especiau tornar ara " mair patria" entà dide'c de bèra faiçon.

- Ara ben, aguesta gent deth Quebèc non deu pas auer era mentalitat " tan prauba " com es francesi der ... exagòn", pr ' amor que, malurosament coneishem ad aguesti darrèri peth sòu hastiau chauvinisme, frut dera sua educacion egocentrica desconeishedora de toti es auti pòbles e per tant des sues valors.

-- Era causa ei diferenta, danc, açò que succedís en Quebèc ei un estacament as sues arraics identitàries, non pas ara Iengua, as costums, com ven aèsteren d'auti lòcs, mès tanben le pòs trapar elementsd'aguesl tipe, com poirie èster era relacion tamb es comunautals índies, qu'a despiet d' auer un estatut d ' arreconeishença dera sua existéncia, dera sua identitat culturau, era sua situacion ei penibla, e evidentaments se reprodusís er esquèrna de mestrejats e mestrejants.

- Eth Canadà se mos presente com un pa(s d'ues caracteristiques plan peculiares, ç.ò que mos posse a fòrç.a de nosati a uns grani talents de coneishé-I~.

-- Eth nivèu de vida ei naut o baish parièraili d 'aciu. Enlà via~ài aué per aué pòs traparoportunitats economiques interessantes: Tolosa via París, melhor que via Barcelona, non saberia pas didé-vos ues quantitats aproximades, atau un viatge en tempsada baisha anartomar peth torn de 80.000 pta, en tempsada nauta sonque eth viatge en avion un shinhau mès.

- Laguens eth tbn mestièr auràs visitat Dlusèus autant en Canadà com en EE. UU. que les as ath cant madeish, (.as trapat quauquarren que

t I age tustat?

-- En Canadà non pas tant, danc non i a auut un mecenatge privat com ei en EE. UU., danc aciu i exist(s fòrça fondacions e musèus privals e que s'an e son bastits tamb aubiatge que proven de tot eth mond, exceptat des madeishi EE. UU . (en tol deishar de costat eth pròpri des cultures índies), pr'amor que de hèt, eth sòn pròpri aubiatgeei recent: deth sègle xvrr ençà qu'ei quan se comencen a installar es europèus. I a auut grani mecenes com es Rocfeller que s 'an dedicat acrear coIleccions

Absida dera glèisa de Sant Mar1{n de FuentidueJJa damb es pintures de Santa Maria de Cap d'Aran de Tredòs en Musèu Metropolitan de Naua Yòrk

Toti 6 AG d'Aran - Toti. Revista Messadèra Deth CNL Dera Val d'Aran (Vielha) 00/02/1992 - Página 6

d' art privades a compdar de causes carrejades d' America Latina e su stot d' Euròpa, alavetz en concrèt en Naua Yòrk ena seccion d' Art Medievau deth Metropolitan Museum i a ua pèça dera Val d' Aran, pèçadera quejaconeishia era suaexisténcia, mès qu'ac vedélademorè tot esmiraglat, vos parli des pintu res muraus dera glèisa de Sta. Maria de Cap d'Aran de Tredòs, que son ues pintures deth sègle XI[ atribuTdes a un pintor coneishut com a Mèstre de Pedret e que tanben semble èster que pintèc es de Sta. Maria d' Aneu, es dera glèisa de Sant Licée de Coserans, ei a díder un pintor que trabalhèc en aguest parçan deth Pirinèu , pintures d'u,,: valor incomparabla e qu'èren plaçades ena absida dera gièisa de Tredòs. Ern istòria de com aguestes pinlures gesseren dera Vald' A ran eanèren a parar en America encara non ei pas esclarit , mès semble èster que gesseren d'un biais " legau" e açò a estat ua des granes pèrtes deth punt d'enguarda der aubialge cul tu rau qu'a auut era nòsta tèrra, danc com adès sò remercat son d' ua valor excepcionau, de hèl es ianquis ac an comprenut plan ben, reflectit açò dera sòrta com les presenten e com les avaloren laguens d 'ag uesta seccion medievau.

- Aguestes pinturessetrapen encossades creigui ena absida dera glèisa de St. Martin de Fuentidueiía (Segovia) que es ianquis s'emportèren pèira a pèira e que delà tornèren a bastir, era question que te hèsqui ei: Era UNESCO a declarat que toti es bens que se trapen en musèus que non

son en país d'origina, an de tornar entath pa(s d'a on, plan d'un biais rraudalent o plan pera ròrça gesseren quauque dia, "podem es aranesi tornar a auer en casa nòsta aquerò que un dia era cobesença, era irrespetuositat deth gov èrn der estat espanhòu e des sues institucions dèren eth sòn dia eth vist-e-platz entà perméter era despolha e panatòri legalisat deth nòste aubiatge?

-- Ac veigui de mau hèr de que açò posque èster retomal a despiet de qu'existi sque un protocòl intemacionau de retorn de toU aqueri bensculturausqu 'an gessut d'un biais illegau des palsi d'origina; mès curiosament, es EE. UU. ei un des pògui paisi deth mond qu 'an refusat de signar aguest convengut intemacionau, e açò pr'amorque se losignèssen aurien de tornar mès deth 80% der aubiatge qu 'embarren enes sòns musèus e colleccions, mès per un aute canton calerie provar Que aguestes pintures gesseren d'un biais illegau. Sembleèster (non ac è pas confirmat), que recentament se trapèren ena vielha rectoria de Tredòs es factures corresponentes ara venda d 'aguestes pintures, e açò semble èsterentermiei des ans i930-i 950 ( i ). Ara ben ena colleccion deth Met ropolitan Museum , es pintures entrèren er an 1950, mès semble èster qu'ua pan des pintures ja auien estat venudes abantes a un antiquari soís, e que òc que i a ues factures, equeen sòn moment era madeisha recloria e eth bisbat (avescat) sigueren cossents en hèrera'venda d 'aguestes pintures. Alavetz entà poder préner ues accions legaus,

TOli 7

calerie provar de prumèr era sua venda ittegau, mès que vierie èster tot açò de mau hèr, donc s'aurie de besonh d'ua nauta quantitat òe sòs entà hèr tèsta a totes es despenes d 'avocats , eca., e que aué per aué era Val d'Aran non s'ac pòt pas perméter, mès òc que s'aurie d'entamenar accions a ni.vèu der estat espanhòu (donc ei tanben un des coipabies d'aguest expòii), pr'amorque non sonque i a pèces dera Val d' A ran , senon de fòrça auti endrets deth madeish estat, subertot de Catalonha, atau auem que i é era mieitat deth cJaustre de Cuixà, eth sepulcre des Comdes d'Urgell , escultures dera Seu Vieiha de Lhèida, eca.

- Tot açò qu'ei plan important de sabe1c entà escalapetar era embosteraria e fòrça diramacion qu e carregèc era pòsguèrra ci"ila delh 36 (Elh lapatge) , donc ja sa bem que se perderen fòrça causes per man d'incontrolats, mès a mesura que era arròda deth temps auance mo'n vam encuedant que fbrça elements deth nòste aubiatge cu1turau non s igueren pas peisheu des ahlames deth huec , senon peisheu dera ambicion e cobese nça de personatges sense escrupolsque proritèren deth sistèma polit ic rrut d'agues ta trista guèrra. "Que1n dides ad açò?

-- Pensi en aguest madeish sens que tu, pendent era guèrra civila delh 1936 non i auec pas tanti desastres com s 'a volut hèr creir e que era pèrta der aubiatge subertol aranés a estat mès ua consequéncia


dera dei shadesa, dera manca d' interès, deth descuet dera gent e des institucions dera Val d' Aran, e açò a succedit e mal urosament seguís passant. Sonque mos cau veir aué en tot hèr un torn pes pòblesaranesi era situacion que se trapen fòrçaglèises, quan vasentàs municipis o es pòbles e ves enes condicions precàries que se trape eradocumentacion des madeishi o es sòns archius ei reaument preocupant de vei r eth pòc o mès lèu eth nul interèsderacomunautat aranesa a entà sauvar era sua memòria istorica, sustot es sòns representants politics, es quaus semble èster auer desbrembat entà qu'an estat elegits, e que aguesta non ei ua auta que eth servici ara tèrra e ara sua gent, tanben me cau

ahígerquauquarren plan imJX>nant e que viuf en tot estè de director delh Musèu dera Val d' A ran e qu'ei eth d'un localisme mau entenutderagentdera Val d' Aran, en sens de que toti mos estimam elh nòsle pòble, mès açò plan de còps va en contra des mesures de proteccion e de mantenença d'aguesti documents e qu'arribat ad aguest punt, calerie hèr un pensament e veir de non pensar tanl a nivèu delh pròpri pòble en concrèt, senon a nivèu de tota era Val d'Aran , e que es accions de manteneça deth nòste aubiatge an d'èster accions globaus e aquerò qu'ei peth dessús de tot qu'ei sauvar er aubiatge independentarnenl delh lòc a on aguesl aué demore, senon mos traparam en

que es glèises seguiràn en èster abandonades , que es pèces despareisheràn, ues pr'amor de panatòris, d'autes desbrembades, e en açò rebrembi era istòria que personaument sò vistut d'ua persona dera Val d' Aran que me hec era aufèrta de venda d'ua crotz (creu) professonau e qu'auie en casa en tot creir que era sua proprietat li viege de fam ilha, quan aguesta crotz en sòn moment auie estat depausada pes caperans dera parròquia en aguesta casa e, açò s' auie desbrembat e non i auie cap dedocument, esituacionsatau se poirien reprodusir a nivèu de documentacion privada, eca,

Frederic Vergés Ban au

Restaurant Otèl - Restaurant

Codina casalèra

Passrg dtra Libtrlal sl nlJm , Ttl ,; 973 - 64 /6 23

25530 V/ELIIA (Casliho)

COMERCIAU

VENDA E REPARACIONS DE VEICULS

C.m:lln de V.qlllin Te!. 973-64 21 19 fu 64 2J 54 25S39 BETREN·V.I d'Ann

Toti 8

Codina casalèra

Carretèra de França, s/num, Telefon: 64 08 86

PÒNT D' ARRÒS (MarcalOsa)

·-;;.!;;;;,[;;;;a"". t ··",'1;;"' ; o;;;;;;=n ODINAIREr-I

Edil, Tres"n. 301 !P.rutge Tuc a) Tel.: fiS 1500, Beuen · vel d'Ar.n


Istòria SUS ERA DEMOGRAFlA

D'ARAN

Era populacion dera Val d' A ran a variat d'un biais considerable ath long deth temps. En nombres absoJuts, eth variament va d'uns 3.000 poblants ath començament deth sègle XVIII a mè, d' 11.000 eth 1860,anenquéescensibalhen un maximom popuJacionau. Aguestes chifres, en rapòrt tamb er espaci, balhen densitats plan desparières segon es ans , e analisades d'un punt d'enguarda relatiu acreishements e amendriments de mès deth 100% en pbgui ans.

Existissen pògues dona,des que hèsquen rapòrt arademografia dera Val d' Aran pendenteth sègle XVII. Aguest mancament, amassa tamb era sua poga exactitud. ei ua des constantes en moment d'estudiar es movements dera populacion pendent er Antic Regim (sègles XV - XVI-XVII e XVIII), problèmes que se hèn mès remercats enes parçans ruraus.

Desempuish era Edat Mieja era unitat de cens ère eth .. foc" (huec) o cap de familha o de casa, eth nombre d'eri se multiplicaue

per ua chifra tipe, que viege èster de quate o cinc, e d 'açà ne gessie era populacion totau, tamb eth logic matja d'error. Eth " [oc" com a unitat censau demorarà enquia eth madeish sègle XIX.

Entad açòqu 'ei a Aran di,pausam de donades estadistiques que mos aprèssen ara rea1itat dera sua populaeion pendent es ans centraus deth sègle XVII. Annaument -e sustot eth dia de Sant Miquèu- eth Conselh Generau e concrètament es Audidors de Compdes comprovauen er estat des finances dera Val . Tot demoraue escrit en un libre que portaue eth Sindic Generau, que ath madeish remps vediecoma s: ava10raueera gestion administratiua qu' auie amiat a cap enes darrèri dotze mesi. En aqueth libre se i ref1ectien es despenes e ingrèsi deth Conselh e s'era quantitat resul tanta -especificada en liures e sòus- ère deficitària, se despartieenter eth totau des huecs deth país.

Er an 1641 se comptabilisen en Aran un tolau de 482 huecs, despartits dera sòrta que seguís:

- Terçon de Puj1>lo: 106 huec, (de 424 a 530 poblants)

- Terçon d' Arties-Gar1>s: 40 huec, (de 160 a 200 poblants)

- Terçon de Vielha: 114 huec, (de 456 a 570 poblant')

- Terçon de Mareatosa: 80 huecs (de 320 a 400 poblant,)

- Terçon de L.airissa: 50 huecs (de 200 a 250 poblants)

- Terçon de Bo,sòst: 12 huec, (de 288 a 360 poblant')

- Era vilade Les: 20 huec, (de 80 a 100 poblant,)

Totau de populacion Val d' Aran: enter 1928 e 2410 poblant, .

Der ende an i a dus rapòrtas desparièrs: eth prumèr, de seteme, parle d'un totau de 476 huees (enter 1904 e 2380 poblant'), e er aute, de noveme, hè pujar era quantitat as 482; 106 tà Pujalo, 40 tà Artie,-Gar1>s e 114 entà Vielha, en non nomentar pas esauti terçons ne Les.

Fin finau, sabem queeran 1647 eth terçon de Marcatosa compdaue tamb 82 huecs (de 322 a 410 poblants), e Bossòst n 'auie 92. En tot resultar. dilhèu. dera soma des 72 qu'auie tamb es 20 de Les

Jusèp Aran Viola

ELECTRO MECANICA - ARAN ARA TANBEN EN VIELHA

AGENT OFI C IAU LADA

TALHÈR MECANIC RECAMBIS E ACCESSÒRIS

Corretira de GalolSac, Ed. MontpiloiS. J Te/..' 97J-64 05 11 . Ftu: 97)·64 U J I 25530 Vielho

Toti 9

SERVICI URGENT DE TRANSPÒRTS

VIELHA. el,a. Gausac. sin. . Edil. Uonlpius · hl. 64058a llEIOA. Poligon lnduslfial · CI. la Fus~ . reI. 205266


Informacions Ena sedença deth Conselh

Genarau d'Aran s'a recebut dera Administracion de Justicia ua circulara entà que eth sòn contengut sigue escampilhat ath maximom enter miei deca populacion . Ara seguida ne hèm era revirada e transcripcion tota sancera deca madeisha:

~' Revirada dera circulara transmetuda pera cent rau de , • carabinieri" d'Itàlia, erecebuda per fax a trauèrs d' un des nòsti provedidors itaJians.

PLAN IMPORTANT UÉGER TAMB ATENCION

Comunicat escampilh at dera Centrau de Carabinieri ltaliana

Eth departament de policia de Naua York met en alèrta contra naui tipes de droga que vien e que son aufrits as mainatges.

Aué plan segur seràn ja en circulacion en Soissa e lèu rempliràn era rèsta d 'Euròpa. En toti es U .S .A. ei venuda ua calcamonia nomentada . • BLUE

(ÇO des de Bartièr)

STAR" (estèla blua). Se tracte d'ua petita huelha de papèr blanc que conten esteletes dera granor d' un gredon. Cada estèla pòrte encossada dròga L.S.D. e se pòt aplicar per miei era saliua.

Tengudas atau era dròga L.S.D. entre còp sec en circulacion . Tanben ei absorbuda a trauèrs dera pèth e açò sonque tamb tocassejar o manejar eth papèr.

Tanben se trapen en circulacion figures decolors fòrça·ludentes en forma de sagèths (se11os) .

Aguesti sagèths i11ustrats tamb figures de Superman, personatges de Walt Disney, parpalhòles, pantres e d' auti diboish parioni. Son hèts en cartonets vermelhosi caperats o engolopats en celofan en tot contier cinc huelhes o fòlis tamb un totau de 10 sagèths. Es calcomanies son regalades as mainatges per gojatòts mès grani per simple divertiment e per grani entà obtier atau naui ~' clients' '.

Son despartits d 'auti tipes de sagèths:

- Eth prumèrei nomentat ~ 'RED PIRAMID' I (piramida rÒia) e ei omada tamb piquets de fòrça colors. Eth dusau "WINDOW LANE" (hièstra) ei ornamentat d'ua gresilha que pòt èster descollada. Tanben aguesti son tractats tamb dròga .

Se vos platz , informatz as vòsti mainatges d'aguestes naues drògues. Se vosati o es vòsti hilhs vedetz aguestes figures non les toquetz pas, son perilhosese soent son tractades tamb estricnina.

Es efèctes que produsissen son: variaments de temperatura, cambis d 'encólia . allucinacions, talents de vomècs. En cas de besonh, desplaçà-se entar espitau mès a pròp e informatz còp sec ara policia.

S' ei possible, fotocopiar e escampilhar ath· maximom eth present document.

Administracion de Justícia

Articles de Present Rebrembes

Esdejuars - Aperitius (ÇO des de Manuèl)

Plaça Sant Aurenc, I Telefon: 64 22 87

VIELHA (C~<tièro)

Toti 10

Passeg dera Libertat, t 2 Telefon: 64 02 32

VIELHA (Castièro)


Carles alh direclor ______ _ Arregrai'ment

Aqu erò que balhe mès satisfaccions anivèu personau ei èster pairs; mès tanben aguest madeish hèt, compbrte fòrça preocupacions, fòrça trabalhs e quauqua ser de velhar ath costat dera cunhèra des nòsti hilhs.

Qu 'ei pr'amor d 'açò que es qu' èm pairs auem plan de besonh dera collaboracion estreta e dera eficàcia deth mètge pediatra que damb eth sò n sa be r e e ra sua experiéncia mos trè ua part dera nòsta preocupacion dauantdera malautiades nòsti petits . Quan aquera eficàcia e collaboracion ges dehòra des pròpris limits dera obligacion,

Supermercat

(Çò d 'Alexandra)

CI Major. 18 CI Anglada

el Pas d'Arr6 Telefon: 64 00 57

VIELHA (Castièro)

que corresponen a 8 ores de consulta diària deth mètge, e ves damb sati s fa cc ion e admirament que ath delà der estricte orari i a un prigond interès per conéisher e saber dera evolucion dera malautia, alavetz, arregra"isses plan que aguestes persones agen tanta vocacion e estimen tant eth sòn mestièr; en definiti va arregra"isses era sua umanitat.

Aguest e i e th cas d'Immaculada Caubet, deth servici de pediatria der espitau de Vielha que en tot èster ua excellenta professionau ei pro conscienta d t aquerò qu' amie entre mans e se preocupe de toti es mainatgesd' Arandamb ua constància admirabla encara que sigue dehòra d' orari

BAR

laborau .

Es que signam aguest escrit èm dues mairs que, com totes es mairs deth mond , mos auem vist impotentes e preocupades dauant dera malaut ia des hilhs e era eficàc ia e bona accion d' aguesta pediatra mos a aumplit de gòi e sustot de tranquillitat.

Gràcies, donc pera tua labor, era quau t' acoratjam entà que la seguisques desvolopant pendent fòrça ans.

Manuela Ané Brito Ma LOlsa Guerrero L6pez

<çò des de Basteret)

Minjars - Aperitius - Porets rostits

Toti II

el Major, 12 Telefon: 64 07 14

VIELHA (Cast ièro)


Seccion aranés-occitan Locuciolls e lexic.

Bicar/calar eth nas pertot: Ester indiscrèt.

Rèr elh mil\jar der ase (delh saumet): Non pas béuer en tot minjar.

Ara bona apostolica: Simplament.

Passar de cap: Desbrembar.

Hèr cracar es caishaus: Minjar tamb ta1ents.

Cada grapaud que vb hèr elh sòn saut: Cadun qu'a eth sòn amor pròpri .

Es aUDOrs e ,es sòs, tot aquerò que hè vier hame: Elements que desvelhen era cobesença enes persones.

Que se les hargue a mesura: Se ditz dera persona Que s'endonvie es causes e es istòries.

Tot:i es saumets non son pas eoa hèira: Tostemp i a quauquarrés que se remèrque pera sua actitud.

Díder blanc e hèr nere: Díder ua causa e despús hè-ne ua auta.

adaiguar (v. Ir.): Escampilhar, estiéner aigua sus era superfícia d 'ua tèrra entà provedf-Ia dera umiditat de besonh entàs plantes.

Causes estonantes Es hemnes des indis Pès Nen, originaris der actuau parçan canadienc d 'Edmonton , hègen a veir eth sòn dò per un familhar mòn en tot bracà-se eth peu plan cuert. S'eth mòrt ère er òme o un hilh - non pas ua hilha -, non sonque se bracauen eth peu, senon tanben ua O mès onces des dits, e s' espelauen era pèth deth pompilh des cames.

•

Enacon de LofsXV de França, se creècera figura delh pbrtacorbates, ère un mosso en que eth sòn unic trabalh ère cordà-li e descordà-li era corbata ath rei.

•

Era nòsta personalitat ei determinada peth grop sanguinenc, non pas peth nòste signe astral , segon un estudi deth psicològ japonés Takeji Furukawa. Es persones de tipe O vien a èster es melhors emplegats; es de tipe B se corresponen damb gent sopla e aimanta dera libertat, e es de tipe A se trapen damb plaser enes Ibcs O domenis fòrça estructurats.

•

Era paraula fomicar derive deth latin fornice, que signifacaue corbatura deth laguens d 'un arc, pr'amor que dejós es vòtes des pònts e carrerons ère a on se podien logar es servicis des putes

Toti 12

adaiguaire, ra (adj. D. ) :

Qu 'adaigiie.

adaiguadís, issa (adj.): Que se pòt adaiguar : Tèrres adaiguadisses.

adaiguada (r.): Accion e efècte d'adaigua.

adaiguatge (m): Terren que s'adaigue. Tèrres d'adaiguatge.

adara (adv.): Forma d'ara.

adarrerir/adarrerar (v.): Demorar en darrèr. Méter en retard.

adarreralge/adarredilge (m.): Accion de demorar en darrèr .

Enquia non hè pas guaire, e en tot seguir era tradicion induista, es maninades podien èster obligades a maridà-se a caompdar des nau mesi dempús dera pubertad, ei a díder, enlàs ueitonauans. Aguesta sòrta de matrimòni viege èster un crudèu infanticidi, talament coma ac afortís eth cens oficiau deth govèrn bntanic ena India realisat en 1921, a on s'enregistrèren 3.200.000joenes mònesdurant er an antenor pr'amor des bestialitats sexuausasque sigueren sometudes pes sòns pròpris òmes.


Cornèr literari EN RESPONSA

o Hemna mau en ta pèth de hemna e Hemna tostemp en tà pèth de Mau.

Elh talh de ta uelhada coma ua lama destaque dilhèu er 'Impur deT Ome! Mès a Tu que't demore senon ta quita nafradura secrèta a mon-ne que sagne de tas paupetes?

Segur desempuish eth sang des memòries es vOLZ(l), es còrs, es crits, es còps des mascles l'an escauprada (2) en Hemna Etèrna hemna entad Eth e non tad Era aigua entà sa set lua entà son desir estèla entà rons uelhs auba entà sòn destin coma ca10renta sinuosa a sas dureses tà caperar sa falica delèra e doça as macades dera ancestrau pòur de lon sèxe-cròs (3)

Totun que te'n prègui Aemna non dèishes pas vueda era cagira on te prègue de sè-te tà despartir eth pan des orgulhs desbrembats ...

Era sèrp dera impuresa non s'arrupís pas tanben enes vaginaus paciéncies?

Mès non i a pas d'Impur qu'ac sabes neOme ne Hemna sonque d'èsters esquiçats pelh talh de sa uelhada que paupegen ena net de sas mans incèrtes es parets holorides de sa solesa.

Pèire sec (I) veu . (2) escrincelada, crear ua òbra d'art, modelar. (3) cIÒI, cavitat.

TOli 13 AG d'Aran - Toti. Revista Messadèra Deth CNL Dera Val d'Aran (Vielha) 00/02/1992 - Página 13

Esvagaments e A B A N T G E S D A E A R e A R A E E S e e A s N S D R E T o N L A B S A R D T e A L S S A R E P A B E D o p o MÈ R A U P E P I R D E S S u È s D E o U D A B E R R D E H R È o J A T H A D S E S R N T E S D E I R A N A N MI L T È Q u I N S D È T o R e A R E R E T R A E N A G U E S N o N H P A e E R I D A S A R R E N P E R A MA G R A D E T A N T V I MA S S A E P o T

Solucions as esvagaments deth Toti num. 4

ABCDEFG

1 {J

2CERE 3 G [ !? 4!1N[!l

5sfl65!lU 6 f?(JHIlPfl

'fil! L/JC

Solucion as endonvietes deth numerb 4: Ièra.: Eth arrodeth dera mòl •. 2.u.: Eth ·aire.

N A A R H o I E T H T o T H A S D E G È E S A E T P È R Q u E A P A

R A E R S T S P A E R N U e A U L o R L G A S B A E S S E U T R S P

e S A A R H A A R E N Q I E R U I

s A L E N e A J E S E u S P o T N

SAUSSÈR DE

LETRES

Cercatz en aguest Saussèr de letres 15 nòms dI arbes.

ENDONVIETES

1.- Que sai ua causa biscausa, que son cinc frairs tostemp amassa, damb un que comande a toti es auti

i, Qui son?

2.- Que sai ua causa biscausa, que lance hum e hè vent

i, Qu 'ei?

* Tot; 14


EDICIONS DETH C.N.L. DERA VAL D'ARAN

CONDES (Col/eccion "Era Gabarra" Editoriau Era Galèra):

1. - Era legenda de Guilhèm Tèlh (") 2.- Era Auca d'Òr (") 3. - Era Gargolha sabenta (+) 4. - Elh anhèlh nere (") 5,- Era eSlèla verda (") 6. - Elh pinlordelh venl (+)

7.- Açò el arrals compdols (*J 8.- Elh monard Chimino (*J 9. - Ero hèsta en hwnarau. 10.- Elh shanllanr explorador. 11. - Erh diable presomir. 12. - Es avelllures de Flor e de Mosqueta. /3. - Ena barca de Pare. 14.- Es cartes de Còia. 15. - Bernat elh vèrme. 16.- Ero faIa Rita. 17.- Nò(l, 18. - Era viroleta e era camisa de dromir. 19, - 'Aurelhes de conilh. 20. - Ero slIsmourQ desjoguers. 21 .- Aguesfj dies refresque pes rardes.

Elh p~1Z per unitat ci de 225 pta . e 3 cxcmplln 600 pla .

COMICS (Ediloriau Nabau, Barcelona) PINOCHO (Aranés-Catalan) (+) HElDl (Aranés-Catalan) (") AU BABA TOM SAWYER ROBIN HOOD

EIh p~17. cò de 600 l'Ia .

(*) Non dcmorcn exemplan d'lguesl; ' ,' oi,

PUBLICACIONS

CORS D' ARANÉS 1.000 Pu .

ESCRÍUER ARANÉS 300 Pbo .

ARAN PES CAMlNS DERA NÒSTA ISTÒRIA 600 Pu .

FORMULARJS ADMlNlSTRATIUS 300 l'Ia .

V ACANCES EN ARANÉS 225 Pta.

MUSICA D' ARAN 1.000 l'Ia .

PETIT DICCIONARI

Ièr, CONCORS LITERARI DE NARRACION 1990 soo ....

PUBLICACIONS A GÉSSER:

- 1000 ARREPERVÈRIS COMENTATS, - NOVÈLLES: Emilia, Gerad Nerval.

Racondesfamasrics, Edgar Poe.

Ua victima dera sòn, Mul1er. - Recuelh des bbres corresponentes ath 2au

Concors Literari 1.991. - 350 MOTS

COMICS (Editoriau Nabau)

- ROBINSON CRUSOE

lflJELHETONS:

- TOTI, Noticiari Aranés. Colleccion de 93 numerÒs.

- ERA CODINA ARANESA, Recèptes rradicio1laus.

- TRIPTIC: Es drers U1Igaisrics des ciuladans el/a Val

d'Ara".

CONTRIBUÍS ARA CAMPANHA DE

SENSIBILISACION DAMB:

- Samarreres. - Pega-solels, .- Para-so/eis talh coche. - Ca/e!Ularis.

MATERIAU INFORMATIC:

- VORA (Verificador Orlografic der Arallés)

Toti 15 AG d'Aran - Toti. Revista Messadèra Deth CNL Dera Val d'Aran (Vielha) 00/02/1992 - Página 15

ESCOTATZ E GUARDATZ

• TELEVISIO DE CATALUNYA, S.A.

Toti es diuendres entàs 14,00 ores.

Liegetz

REVISTA MESADÈRA DETH e. N. L. DERA VAL D'ARAN

Soscriue-te-i! collabòra damb toti eri.


revista mesadÈra deth c.n.l. dera val d'aran · autoderminacion deth pòble basco qu...

Documents