revista asinecasinec.org/wp-content/uploads/2017/03/rev_2014_nº77.pdf · • asesoramiento para la...

68
REVISTA ASINEC REVISTA DE LA ASOCIACIÓN PROVINCIAL DE INDUSTRIALES ELECTRICISTAS Y DE TELECOMUNICACIONES DE A CORUÑA AÑO XXVI SEGUNDO CUATRIMESTRE 2014 Nº 77

Upload: voduong

Post on 29-Sep-2018

225 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

REVISTA ASINECREVISTA DE LA ASOCIACIÓN PROVINCIAL DE INDUSTRIALES ELECTRICISTAS Y DE TELECOMUNICACIONES DE A CORUÑA AÑO XXVI SEGUNDO CUATRIMESTRE 2014 Nº 77

ÍNDICE 3 REVISTA ASINEC 77

SEGUNDO CUATRIMESTRE 2014

nº 77Depósito Legal C-578 - 1993ISSN 1886-4090

DIRECCIÓN Y ADMINISTRACIÓNASINECRafael Alberti, 7, 1º C-D15008 La CoruñaTel. (981) 29 97 10Fax.(981) 13 39 [email protected] Suárez Méndez

DISEÑO Y PRODUCCIÓNSistema Diseño

FOTOGRAFÍA PORTADAFaro de Santa María de Oza (A Coruña)Autor: Pedro Fontenla Lorenzo

REVISTA ASINEC, no asume el contenido y las opiniones expuestas en las colaboraciones firmadas, que son responsabilidad exclusiva de sus autores.

5 Editorial

7 Noticias ASINEC

Colaboraciones

22 ACoruña(I)porPedroFontenla

52 LED:Presenteyfuturodelailuminación

porEmilioRamilo

56 Elriesgoeléctrico:trabajadoresautorizados/trabajadorescualificadosporManuelI.

GarcíaRoldán

59 Noticias y novedades

66Frases para la reflexión / Rincón para el humor

ASESORÍA TÉCNICA• Asesoramiento en la interpretación de los distintos Reglamentos

y Normativa del sector.• Asesoramiento sobre cuestiones relacionadas con las

Compañías Suministradoras y las Administraciones Públicas.

ASESORÍA JURÍDICAAsesoría jurídica general que incluye la consulta personal en el despacho de los asesores o la consulta telefónica, así como la confección de escritos relacionados con los temas consultados.

TRAMITACIONES• Tramitación de expedientes de BT, AT y Telecomunicaciones.• Asesoramiento para la tramitación telemática de instalaciones de

Electricidad y Telecomunicaciones.• Tramitación de alta y modificación de empresas instaladoras BT,

AT y Telecomunicaciones.• Apoyo y asesoramiento para el registro en el REA y firma

electrónica.• Tramitación de la Tarjeta del Metal.

PROGRAMA INFORMÁTICO CONFECCIÓN DE M.T.D. y C.I.E.'sPrograma informático FEGA-PC, una herramienta útil, sencilla y de fácil manejo, que permite la confección rápida de M.T.D.'s y C.I.E.'s.

SEGURO DE RESPONSABILIDAD CIVILPóliza colectiva de seguro de Responsabilidad Civil, R.C. Patronal, y R.C. Cruzada (Instalaciones eléctricas y de telecomunicaciones) para todos los asociados.

COBERTURAS• R.C.: 3.000.000 Euros• R.C. Patronal: 3.000.000 Euros - 300.000 Euros/victima• Franquicia: 300 Euros General / 1.500 Euros Técnicos.

ACTIVIDADES DE FORMACIÓNActividades sin coste alguno para los asociados:• Cursos de reciclaje profesional para la formación permanente.• Cursos de gestión empresarial.• Charla y cursillos sobre temas técnicos de interés profesional.

INFORMACIÓN GENERAL AL ASOCIADOMediante circulares, correos electrónico y otros medios se informa a los asociados de todas las novedades que pueden afectar al ejercicio de la profesión, con especial incidencia en la normativa técnica; cambios en los procedimientos administrativos, tramitaciones, subvenciones y registros; disposiciones en materia de PRL; Convenio Colectivo; normas y otras novedades que afectan a las compañías suministradoras, realización de jornadas, etc.

CONVENIOS DE COLABORACIÓNEl asociado puede beneficiarse de numerosos convenios establecidos a nivel nacional o provincial, o que son suscritos por asociaciones empresariales a la que pertenece la asociación.

PARTICIPACIÓN EN OTRAS ORGANIZACIONESNuestros asociados, a través de ASINEC, son miembros de las siguientes organizaciones profesionales y empresariales:• FEGASINEL, FENIE, C.E.C, C.E.G, C.E.O.E., C.E.I., etc.

PÁGINA WEBEn la página Web de ASINEC podrá consultar toda la información actualizada referente a normativa, legislación, eventos, listado de asociados, noticias, hemeroteca, revistas cursos, eventos, enlaces de interés, etc.

Además el asociado podrá acceder al área interna, donde tendrá toda la información remitida por ASINEC (circulares, e-mails, convenios, etc).

Guía de serviciosASINECRafael Alberti 7, 1º C-D15008 Coruña

Tel. (981) 29 97 10Fax.(981) 13 39 79

[email protected]

ASOCIACIÓN PROVINCIAL DE INDUSTRIALES ELECTRICISTAS Y DE TELECOMUNICACIONES DE A CORUÑA

ASINEC

Noticias, novedades y curiosidades.

Conócelas en tiempo real en el facebook de ASINEC

www.facebook.com/asinec

EDITORIAL 5 REVISTA ASINEC 77

Y al final tendremos tramitación telemática.

Estaba claro que iba a llegar, pero después de más de diez años anun-ciándolo y después de varios intentos fallidos por implantarla, ya no

lo teníamos tan claro, y eso que ya somos de las últimas Comunidades Au-tónomas que no dispone de un sistema electrónico de tramitación de insta-laciones, pero ahí está, la Consellería de Economía e Industria acaba de pu-blicar una Resolución que nos obliga a tramitar electrónicamente todas las instalaciones de B.T. a partir de la última semana de noviembre. Por lo tanto y en un plazo muy corto, presentaremos la tramitación de las instalaciones que ejecutamos única y exclusivamente de modo electrónico.

Ha sido inevitable, en las reuniones mantenidas con la Consellería hemos mostrado nuestro total desacuerdo con los plazos de implantación y sobre todo con el plazo de convivencia de la tramitación en papel y la telemática (tres meses), ya que nos parece insu-ficiente para poner en marcha un procedimiento tan complejo y con tantas variantes como lo es el de las instalaciones de baja tensión, y más aun conociendo como conocemos las peculiaridades del aplicativo que se ha puesto en marcha. Pero lo que si es cierto es que tan sólo hemos con-seguido tres meses y que queramos o no, tendremos que adaptarnos cuan-to antes al nuevo sistema.

Como suele ocurrir, a medida que pasa el tiempo las cosas van evolucionan-do y no sabemos hacia donde, en algunos casos a mejor, y en otros a peor, y es que este mundo online en el que estamos inmersos, en donde la mayor parte de la información fluye por la RED, en donde apenas disponemos ya de catálogos y documentación tradicional, en donde los sistemas de infor-mación cambian a velocidades de vértigo, en donde o te pones las pilas o te desconectas, es el que nos está obligando a dedicar día a día más recursos al tratamiento de la información, y todo ello para que nuestras empresas mejoren su actividad profesional y puedan mantenerse en el mercado. Pero esto que parece tan sencillo, no lo es tanto, ya que necesita de un esfuerzo importante, de un reciclaje continuo, y que a veces nos cuesta, nos cabrea y nos desilusiona, pero al que nunca deberíamos renunciar.

La situación para las empresas instaladoras ya no pintaba nada bien econó-micamente y esta imposición no ayudará a mejorar, pero en ASINEC somos conscientes de la importancia del momento, sobre todo por el poco tiempo de que disponemos para formarnos y adaptarnos al nuevo sistema, y como con quejarnos no vamos a solucionar nada, trabajo, coraje y tesón son las armas que tendremos que utilizar para afrontar esta batalla y las que ven-gan, por eso destinaremos todos los recursos posibles para conseguir que las empresas asociadas salgan airosas de esta nueva situación, además como dijo Nelson Mandela “todo parece imposible hasta que se hace”.

Editorial

La Consellería de Economía e Industria acaba de publicar una Resolución que

nos obliga a tramitar electrónicamente todas las instalaciones de B.T.

PONTEVEDRAC/ Serafí n Avendaño, 18 – Interior, Ofi cina 1

36201 Vigo (Pontevedra)Tel. 986 449 574 / 986 222 393

[email protected]

www.ocaicp.com

MANTENEMOS LOS SERVICIOSMEJORANDO LA CALIDAD

A CORUÑAPolígono de Pocomaco, D4, Portal 3, 2ª Planta, Ofi cina 7 A

15190 A CoruñaTel. 981 144 335

[email protected]

ORGANISMO DE CONTROL AUTORIZADO (OCA) INSPECCIONES REGLAMENTARIAS

ASISTENCIA TÉCNICA EN INSTALACIONES DE AGUA, GAS, ELECTRICIDAD

INSPECCIONES REGLAMENTARIAS EN MEDIO AMBIENTE

ORGANISMO DE CONTROL TÉCNICO EN CONSTRUCCIÓN

SERVICIO DE PREVENCIÓN AJENO INSPECCIÓN DE EMBARCACIONES DE RECREO

ENSAYOS NO DESTRUCTIVOS ACÚSTICA

NOTICIAS ASINEC 7 REVISTA ASINEC 77

Bienvenidos

Desde la publicación del número ante-rior de la revista se han producido las siguientes incorporaciones de empre-

sas asociadas:

• PabloReyIglesias,de Santiago de Compos-tela.

• IntecmaNoroeste,S.L.,de Narón.

• RegaenerGalicia,S.L.,de A Coruña

• ProlarIndustrial,S.L.,de Outes.

A las que le damos nuestra más calurosa bien-venida .

En el mismo período se ha producido los si-guientes cambios de denominación:

AsistenciaEléctricaCoruña,S.L., pasa a de-nominarse PlácidoBarjaRomar.

Se han producido asimismo las siguientes in-corporaciones de socios colaboradores:

Sisega-EquiposDeSeguridad,S.L.

GasNaturalServiciosSDG,S.A.

TrapegaPrevencióndeRiesgos,S.L.

NOTICIAS ASINEC8 REVISTA ASINEC 77

Cursos

Formación Intersectorial C.E.C. 2013Curso sistemas de telecomunicaciones

A través de CEC nos sido concedida una acción formativa subvencio-nadas en su totalidad por la Consellería de Traballo e Benestar, siendo cofinanciada por el Fondo Social Europeo.

El curso se realizó en Coruña y estaba dirigido a las empresas instala-doras de telecomunicaciones.

Con este curso hemos intentado que el alumno conozca e interprete el reglamento de los diferentes sistemas de telecomunicaciones para aplicarlo a los casos prácticos en las instalaciones.

El curso fue impartido por D.JavierOtero durante los meses de mayo y junio.

Durante la realización de este curso y gracias al esfuerzo del asociado D. Ramiro Bello Ferreño (INSTALACIONS CONECTA, S.L.) hemos po-dido contar con un entrenador-simulador de instalaciones ICT2 que resultó de mucha utilidad para el desarrollo de la acción formativa.

Además tanto INSTALACIÓNS CONECTA como TELEVÉS nos facilita-ron sus equipos y herramientas para poder desarrollar toda la parte práctica, sin la cual no lograríamos cumplir con los objetivos de este curso.

El contenido del curso fue el siguiente:

Módulo1. Instalaciones de ICT2/IAU.

Módulo2. Generación de Certificaciones, Boletines y Protocolos de Pruebas de Instalación.

Módulo3. Aplicaciones Ortogonales en Telecomunicaciones.

Módulo4. El Hogar Digital. Domótica.

NOTICIAS ASINEC 9 REVISTA ASINEC 77

NOTICIAS ASINEC10 REVISTA ASINEC 77

Cursos

Tarificación Eléctrica y Asesoramiento Tarifario

Dentro de las acciones formativas del Plan de Formación del 2013 (a través de FENIE) durante el mes de mayo y en Santiago de Compostela hemos realizado un CURSO de TARIFICACIÓN ELÉCTRICA Y ASESO-RAMIENTO TARIFARIO.

El objetivo principal de este curso fue conocer las distintas tarifas existentes en el mercado, comprender las facturas eléctricas y poder orientar al cliente final para escoger la tarifa que mejor se adapte a su consumo, propiciando así el ahorro.

CONTENIDO:

Módulo1 Liberalización del Mercado Eléctrico.Nueva estructuración del M. E.Compañías CUR y Mercado Libre.Tarifas eléctricas: Domésticas / Comerciales / Bono Social

Módulo 2 M. Eléctrico Industrial.Tarifas.Facturación.Gestión alta eléctrica.

Módulo3Factura eléctrica, comprensión.Revisión de facturas de diversas compañías, tarifas, mer-cado regulado, mercado libre.Problemas más habituales en facturación.Normativa sobre derechos usuario y plazos de ejecución.Reclamaciones.

Módulo4Reactiva. ¿Por qué se genera?Como evitar la energía reactiva.Penalización en la factura eléctrica por consumo de re-activa.Métodos de corrección de la energía reactiva.

Módulo5Casos prácticos de comparativas de tarifas y sistemas.Bono Social, características diferenciadoras.Tablas comparativas para ofertas Mercado Libre.Método de elección de la tarifa más idónea.Ahorro en la elección de la tarifa y la potencia contratada.

Docentes: AndrésBreijoyJulioAneiros.

NOTICIAS ASINEC 11 REVISTA ASINEC 77

Cursos

Plan de Formación P.R.L. 2013 C.E.C.Verificación de Instalaciones Eléctricas

En colaboración con la CONFEDERACIÓN DE EMPRESARIOS DE CORU-ÑA, se organizó el siguiente curso durante el mes de julio en Santiago de Compostela:

VERIFICACIÓN DE INSTALACIONES ELÉCTRICAS

PROGRAMA

• Baja tensión. Conceptos clave:– Legislación, normativa y reglamentación en vigor.

• Verificación de instalaciones de baja tensión:– Requisitos previos.– Registros.– Mediciones a realizar.– Realización de prácticas.

• Alta tensión. Conceptos clave:– Legislación, normativa y reglamentación en vigor.

• Verificación de instalaciones de alta tensión:– Requisitos previos.– Registros.– Mediciones a realizar.– Realización de prácticas.

Docente: Joaquín Suárez.

Nuevas condiciones del seguro deResponsabilidad Civil para asociados

NUEVASCOBERTURAS

• Franquicia general de 300 € y de 1.500 € para R.C. profesional.

• Están cubiertas las reclamaciones derivadas de daños causados por UTES.

• Están cubiertos los daños en túneles, puentes y puertos.

• Cobertura del contratista como asegurado adicional.

CARACTERÍSTICASPÓLIZA R.C. 2014

• Límite de indemnización / siniestro 3.000.000 € por empresa asociada.

• Ámbito geográfico Unión Europea y Andorra.

• Cobertura POST-TRABAJOS: 3 años.

• Responsabilidad PROFESIONAL del personal técnico al servicio del asegurado.

• Están cubiertos los errores de conexión.

• CONDUCCIONES SUBTERRÁNEAS: se contempla la cobertura en obras con carácter de urgencia.

NOTICIAS ASINEC12 REVISTA ASINEC 77

Jornadas

Talleres prácticos de protección diferencial

Gracias al esfuerzo de nuestros socios colaboradores: DIGAMEL y SCH-NEIDER ELECTRIC, hemos podido organizar unos talleres prácticos en: A Coruña, Carballo, Santiago y Porto do Son. Los asociados asis-tentes pudieron conocer los distintos tipos de diferenciales, sus usos, problemática y comprobar su funcionamiento.

Además de la parte teórica consistente en la descripción del funcio-namiento de los diferentes tipos de diferenciales, los problemas de disparos intempestivos, porqué se producen y sus posibles soluciones, el instalador utilizó sus propios equipos para realizar todo tipo de me-diciones y verificaciones utilizando para ello un cuadro-entrenador (donado por SCHNEIDER ELECTRIC). En estos entrenadores se instala-ron diferentes tipos de diferenciales, que se podían configurar y crear 5 casos distintos donde poder realizar ensayos y pruebas de selectivi-dad.

El docente de estos talleres fue D. José Antonio Uzal de DIGAMEL, al cual agradecemos el esfuerzo realizado, así como a Schneider Electric que aportó los cuadros-entrenadores utilizados.

NOTICIAS ASINEC 13 REVISTA ASINEC 77

NOTICIAS ASINEC14 REVISTA ASINEC 77

Jornadas

Jornada técnica sobre el Reglamento Electrotécnico de Baja Tensión

Durante el mes de junio y en colaboración con EFIBAT se ha organiza-do una jornada técnica de recordatorio sobre los conceptos básicos del Reglamento Electrotécnico de Baja Tensión y tipologías de medida en instalaciones de baja tensión.

La jornada tuvo dos partes diferenciadas, una teórica y otra prácti-ca. En la parte práctica se realizaron mediciones con los equipos que habitualmente utilizan los instaladores, entre ellos los equipos para medir disparos, tierras, impedancias, resistividades y análisis de re-des en general.

PROGRAMA

1. Repaso Reglamento Eléctrico de Baja Tensión (1 hora):Conceptos básicos Teóricos RBT.Repaso mediciones Guía Técnica.

2 Ejemplos prácticos (1 hora):Seguridad en las medidas.Donde medir y como medir.Interpretación de los datos obtenidos.

3 Ruegos y preguntas.

Ponentes: PedroCabelloyDanielRendueles

Agente de Seguros COLABORADOR de ASINEC

Ofrece a todos los ASOCIADOS de ASINEC:

• OFERTA ESPECIAL, A BAJO COSTE para seguros de vehículos de la empresa-autónomos (por medio de su SEGURO DE FLOTA-AUTOS).

• SEGURO DE RESPONSABILIDAD CIVIL (R.C.) para las demás actividades que realice la EMPRESA INSTALADORA ASOCIADA (instalaciones térmicas, gas, protección contra incendios, etc).

• PRECIO MUY BAJO para SEGUROS DE ACCIDENTES DE CONVENIO DE LOS TRABAJADORES DE LA EMPRESA (pídenos presupuesto sin compromiso).

• OFERTA MUY IMPORTANTE para los SEGUROS DE MULTIRRIESGO PYME de las instalaciones de la empresa y todo su contenido (existencias, maquinaria, etc).

NOTICIAS ASINEC 15 REVISTA ASINEC 77

Jornadas

Talleres prácticos de telecomunicaciones: Recepción y distribución de la señal de TV terrestre y satélite

En colaboración con TELEVÉS, durante el mes de junio hemos orga-nizado unos talleres prácticos de señal de TV Terrestre y Satélite a los que asistieron empresas instaladoras asociadas. Se realizaron en San-tiago y Coruña.

Estos talleres estaban dirigidos a todas las empresas instaladoras que necesitan reforzar su formación en temas relacionados con las insta-laciones de telecomunicaciones y en el manejo de los equipos e me-dida. Los asociados acudieron con sus equipos de medida para poder realizar distintas prácticas relacionadas con el manejo del medidor de campo.

El programa de los talleres fue el siguiente:

RecepciónydistribucióndelaseñaldeTVterrestreysatélite• Captación terrestre y satélite.• Ajuste de cabeceras terrestre y satélite.• Red de distribución.• Manejo del medidor de campo.• Dividendo Digital y Redes LTE: situación actual, perspecti-

vas y oportunidades de negocio.

Ponente: JavierVara

NOTICIAS ASINEC16 REVISTA ASINEC 77

Concurso de Jóvenes Instaladores

La fase provincial del XIII Concurso de jóvenes instaladores eléctricos y de telecomunicaciones se celebró el 4 de junio en el C.I.F.P. Coroso

ASINEC organiza desde hace años la Fase Provincial del Concurso, que este año alcanza la décimo tercera edición.

El vencedor de esta fase participará representando a la provincia en la FaseNacional que se celebrará en Madrid en las instalaciones de IFEMA coincidiendo con la Feria Internacional de Material Eléctrico (MATELEC), que se celebrará del 28 al 31 de octubre.

En la anterior edición de la FaseNacional, el representante de A Coru-ña, MiguelRodríguezBotana, del IESCalvoSotelo resultó ganador del concurso. En esa ocasión Miguel tuvo que competir con represen-tantes de otras 21 provincias y como primer premio fue galardonado con un viaje para dos personas a Cuba, y un completo equipo de me-dida.

Para esta edición del concurso, y una vez realizada la pertinente con-vocatoria entre los Centros que imparten la especialidad eléctrica de la provincia de A Coruña, hemos contado con la participación de los siguientes centros:

CIFPPOLITÉCNICODESANTIAGO de Santiago de Compostela.Alumno: JuanGonzálezGarcía.

IES“UNIVERSIDADLABORAL” de O Burgo – Culleredo.Alumno: CarlosRodríguezDoyle.

CIFP“COROSO” de Santa Uxía de Ribeira.Alumno: DavidQueirugaPérez.

IES“CALVOSOTELO” de A Coruña.Alumno: PabloCaloPastoriza.

La prueba se celebró el 4 de junio en el CIFP “COROSO” de Ribeira (las anteriores ediciones tuvieron lugar en Coruña, Culleredo, Curtis, Vimianzo y Santiago de Compostela).

Las pruebas (teórica y práctica), duraron toda la jornada y como viene siendo habitual, la prueba resultó muy reñida, resultando vencedor en esta ocasión el representante del CIFPPolitécnicodeSantiago,JuanGonzálezGarcía, quien a pesar del altísimo nivel demostrado por los demás participantes realizó la instalación mejor valorada por el tribunal calificador, en cuanto a acabados, presentación y otros im-portantes aspectos que le hicieron merecedor del primer puesto.

Por lo tanto será Juan González el representante de la provincia de A Coruña en la Fase Nacional que se celebrará en Madrid, coincidiendo con MATELEC (Salón Internacional de Material Eléctrico y Electróni-co), evento que se desarrolla entre el 28 y el 31 de octubre de 2014.

NOTICIAS ASINEC 17 REVISTA ASINEC 77

Inicio de la jornada con la prueba teórica.

Inicio de la prueba práctica.

NOTICIAS ASINEC18 REVISTA ASINEC 77

NOTICIAS ASINEC 19 REVISTA ASINEC 77

Juan González García recoge el premio de ganador.

Juan González García acompañado de sus profesores del CIFP Politécnico.

El director de CIFP Coroso entrega el premio al concursante del CIFP Politécnico de Santiago.

El director de CIFP Coroso entrega el premio al concursante del IES Calvo Sotelo.

El director de CIFP Coroso entrega el premio al concursante del CIFP Coroso.

El director de CIFP Coroso entrega el premio al concursante del IES Universidad Laboral.

El tribunal calificador valorando las pruebas.

NOTICIAS ASINEC20 REVISTA ASINEC 77

Noticias, novedades y curiosidades.

Conócelas en tiempo real en el facebook de ASINEC

www.facebook.com/asinec

La TVG entrevista a Juán González.

Los concursantes acompañados de los representantes de ASINEC. Los concursantes acompañados de sus tutores.

NOTICIAS ASINEC 21 REVISTA ASINEC 77

La Consellería de Economía e Industria OBLIGA a tramitar telemáticamente las instalaciones eléctricas de baja tensión

Las instalaciones de baja tensión no podrán tramitarse en formato papel en Galicia a partir del 25 de noviembre

Tal y como viene siendo habitual, ASINEC, a través de FEGASINEL (Fe-deración Gallega de Asociaciones de Instaladores Eléctricos y de Te-lecomunicaciones), ha mantenido reuniones periódicas con la Direc-ción y Subdirección General de Energía y Minas, en los que se trataron distintos temas relacionados con el sector, y en las que además se nos informó de la intención de establecer la OBLIGATORIEDAD de la tra-mitación electrónica de las instalaciones Eléctricas de Baja Tensión.

Ante esto, las asociaciones participantes: ASINEC, APIEL, INSTALEC-TRO e INSTALECTRA, solicitamos en distintas ocasiones la NO OBLI-GATORIEDAD del sistema telemático de tramitación de BT, y que por tanto conviviesen los dos sistemas de tramitación, presencial y tele-mático, recibiendo siempre la negativa como respuesta.

Aún así, y saliéndose de su hoja de ruta, en la última reunión mante-nida antes de la publicación de la resolución, conseguimos pactar un período inicial de convivencia de tres meses (insuficiente a nuestro juicio). Durante este corto período tendremos que aprovechar para formarnos y además contribuir a perfeccionar el aplicativo con las propuestas que presentemos a la Subdirección desde FEGASINEL.

El pasado lunes 25 de agosto de 2014 se publicó en el DOG Núm. 160 la "RESOLUCIÓN de 22 de julio de 2014, de la Dirección General de Energía y Minas, por la que se informa sobre la tramitación electrónica de diversos pro-cedimientos, entre los que se encuentra el IN614C de instalaciones de eléctricas de Baja Tensión".

Esta resolución establece que a partir del 25 de agosto de 2014, la TRA-MITACIÓN de las instalaciones eléctricas de Baja Tensión se REALIZA-RÁ ÚNICAMENTE POR MEDIOS ELECTRÓNICOS.

Asimismo, indica que durante los tres meses posteriores a la publi-cación de la presente resolución, las tramitaciones también podrán realizarse en soporte papel en las Jefaturas Territoriales, por lo que seestableceunperíododeconvivenciadetresmesesdelatrami-taciónenpapelylatramitaciónelectrónica.

Registro electrónico de instalaciones eléctricas de baja tensión.

Para poder realizar la tramitación telemática de una instalación eléc-trica de B.T. tendremos de utilizar el aplicativo de la oficina virtual de Industria, y para ello vamos a necesitar un DNI electrónico o tener ins-talado un certificado de firma electrónica en nuestro equipo. Toda la documentación necesaria para realizar la tramitación se presentará digitalizada, y para garantizar la fidelidad con el original, estaremos obligados a custodiar los originales.

Plan de formación en tramitación electrónica de instalaciones eléctricas de B.T.

Considerando la magnitud y la complejidad del cambio que supone el eliminar el sistema tradicional de tramitación de instalaciones de BT, ASINEC está elaborando un PLAN DE FORMACIÓN INTENSIVO, en TRAMITACIÓN ELECTRÓNICA DE INSTALACIONES DE B.T., en el que el objetivo prioritario, será formar a todos los asociados que lo deseen, para que puedan confeccionar y tramitar electrónicamente todas las instalaciones que ejecuten.

Para llevar a cabo este PLAN DE FORMACIÓN se realizarán jornadas de formación en distintas localidades, en las que los asistentes podrán utilizar un aplicativo virtual de tramitación telemática que les per-mitirá realizar todo tipo de pruebas y ensayos durante la duración del curso.

Para facilitar la confección de la documentación técnica, FEGASINEL está desarrollando una actualización del programa FEGA-PC, que po-drán utilizar todas las empresas asociadas.

22 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

D1

Coa saída do prelo do nº 77 de Revista Asinec, segundo cuadrimes-tre do ano 2014 dou comezo a unha nova colaboración dedicada

nesta ocasión ao Concello da Coruña, composta na súa primeira parte por dous capítulos nos que o protagonísmo é para outro cabido xa desaparecido; Santa María de Oza, que se agregou ao da Coruña a co-mezos do século pasado, aínda que a dicir verdade, máis que unha agregación foi unha engulición en toda regra con claras tinturas de opa hostil, por parte do máis numeroso en poboación ao maior en territorio.

Talvez alguén se pregunte por que abro este traballo falando deste mu-nicipio. A resposta é doada. Quen isto compón tivo o seu berce na rúa de México a cal está moi preto da barriada de Monelos polo que a súa nenez e comezos de xuventude estivo apegada a este senlleiro espazo e deste xeito tamén ao marabilloso río Monelos. E, se o dito non fose dabondo, debo engadir que sen a xenerosidade amosada pola alcaldía e veciños de Santa María de Oza non se podería percibir A Coruña do s. XXI tal e como é agora. Mais antes de meterme en fariña permítan-me unha matización empatada coa ampla reportaxe fotográfica, pois

agás algunhas imaxes, o resto delas fóronme doadas por particulares, entidades privadas, a Biblioteca de Estudos Locais da Coruña, a Casa Museo de Emilia Pardo Bazán, Museo Arqueolóxico Nacional (MAN) previo aboamento, e o Arquivo do Reino de Galiza (neste último caso tiven que mercalas e tamén facer o pago para a súa posterior publica-ción a pesar de ser para unha publicación sen ánimo de lucro).

Con relación a elas hei de subliñar, como vostedes mesmos poden xul-gar, que nalgúns casos non teñen calidade dabondo para avaliar as miudezas. Isto acontece polo tempo que moitas delas teñen aínda que as persoas que as velan tentan protexelas acubillándoas nos mellores soportes posibles, pero temos que convir que no tempo en que foron tomadas as cámaras non tiñan a tecnoloxía actual; aínda así, permíto-me incluílas pois son un claro expoñente dunha época pretérita que xa forma parte do devir da historia de Santa María de Oza e por ende da cidade da Coruña e do seu desenvolvemento ao longo deste último século. Estou certo de que as persoas maiores as ollarán con certa sau-dade, mentres que os máis novos quizabes descubran espazos de Santa María de Oza que lles sorprenderán.

As

nosa

s L

embr

azas

DEDICATORIA(especial)

Esta colaboración aínda que cada capítulo ten a súa particular dedicatoria, está tributada en toda a súa integridade a; Obdulia Seoane Lagüela, máis coñecida para algún de vostedes polo alcume de O.S.L., pois sen a súa vital e desinteresada colaboración ningún dos traballos incluí-dos na Revista Asinec ao longo destes últimos trece anos terían visto a luz, pois non só contribuíu cos seus coñecementos en materias como historia, literatura e costumes do noso país así como do noso belísimo idioma, senón que ademais o fixo con gran sosego e grandes cotas de agarimo. Por todo isto doulle as grazas á miña dona.

ANO CCLI TOMO III Sábado 13 de Xullo de 1912 Núm. 195 Páxina 105

Don Afonso XIII pola graza de Deus e a Constitución, Rei de España;

A todos os que a presente viren e entenderen, sabede: que as Cortes decretaron e Nós sancionamos o seguinte:

Artigo 1º. Agrégase ao termo municipal da Coruña o de Santa María de Oza.

Art. 2º. Esta agregación non alterará as cifras que por contribucións e impostos corresponde percibir ao Tesouro, as cales seguirán sendo as mesmas que se continuasen separados ditos concellos.

Art. 3º Para a cancelación dos débitos do que o Concello de Oza se ache ao descuberto co Tesouro público á promulgación da presente Lei, concédese unha moratoria de vinte anos, durante cuxo prazo o Concello da Coruña, satisfará dita débeda por anualidades non inferiores ao 5 por 100 da súa contía total.

Polo tanto:

Mandamos a todos os Tribunais, Xustizas, Xefes, Gobernadores e demais Autoridades, así civís como militares e eclesiásticas, de calquera clase e dignidade, que garden e fagan gardar, cumprir e executar a presente Lei en todas as súas partes.

Dado en Pazo, once de Xullo de mil novecentos doce.

Eu o Rei. O Ministro da GobernaciónAntonio Barroso y Castillo

GALICIA E O SÉCULO XVIIIPlanos e debuxos de arquitectura e urbanismo 1701–1800

Fundación Pedro BarriéAutorizada a súa inclusión nesta colaboración pola

BIBLIOTECA DE ESTUDIOS LOCAIS DA CORUÑA

Sen

lleiro

deb

uxo

do

este

iro d

o R

io M

onel

os

O 13 de Xullo de 1912 publícase na Gaceta de Madrid (hoxe B.O.E.) de xeito conciso a agregación do concello de Sta. Mª de Oza ao da Coruña, co que se pon fin de xeito oficial á existencia dun cabido que durante moitísimos anos foi o único veciño do da Coruña, tal era a súa exten-sión que abranguía dende San Roque de Afora ata a mesma Palloza, facendo un leve arco interior.

TEXTO LITERAL (LEIS) ➞

ACEASDAPONTEGAITEIRA

ACEA:(< ár as-sâniya "a que ergue a agua, rodicio hidráulico") (port: azenha; ingl: water mill) s. f. ETN.

Muiño fariñeiro que posúe unha gran roda hidráulica situada ver-ticalmente e que se pon en movemento ó caer a agua nas súas pas.

1. Ponte Gaiteira2. Esteiro do río Monelos3. Aceas do río Monelos4. Edificios dos correos marítimos5. Novo Curso do río Monelos (Na actualidade soterrado)

Para máis información sobre as aceas do río Monelos poden voste-des visitar a magnífica páxina web da ASOCIACIÓN BUXA (Asocia-ción Galega do Patrimonio Industrial)http://www.asociacionbuxa.com

1

2

3

4

5

23 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

Se non fora polos fillos, en chegando á casa metíase na cama sin cear. O corpo pídelle descanso máis que de comer. Pero non hai remedio, senón bulir. Ou como ela di: “Non hai máis remedio que ir tirando interín un poida”.

En varias veces, en lotes grandes trae a roupa para a casa. A roupa está mollada. Pesa que adoece. A siña Xerónima vaina lavando como pode, corredoira arriba e corredoira abaixo, astra chegar á súa casa. Cando pensa que ten que facer máis dun viaxe parécelle que non vai poder. Mesmo lle pon medo. Está tan cansa que non sabe como se pode ter de pé. “Quen me dera que me trouxeran esa roupa á casa para xa eu non ter que volver. Cóstame caro poder co corpo. Non sei como hoxe me cansei tanto. Porque traballar traballei máis outros días. É que xa un vai molente. Á forza de tantas, o corpo pide papas. Non é miragre. E como así, non somos de ferro. E inda o ferro creba tamén, para canto máis nós…”

Cando vai co derradeiro lote é noite pecha xa.

Ponse a face-lo caldo. Inda a nena máis vella non rematou de pela-las patacas para lle botar. Entramentres, a siña Xerónima vai buscar auga á fonte. Xa está o pote ó lume; xa ferve coas patacas e mais coas fabas. Antes de botarlle a verdura quítalles ós nenos unha cunca e dálle-lo con sopas para que se farten e se vaian para a cama.

Agora, mentres se remata de face-lo caldo, pon ela ben a roupa para facerlle a colada. Xa deron as dez. Baixa o pote do lume, e pon a colada.

Segue examinando na roupa peza por peza, a ver cal é a que ten que ir á colada e a que pode pasar sin ela. Hai pezas que non debían ir; pero como teñen man-chas moi malas de dar bótaas para que dean boa cara. Por iso a vai mirando toda. De ca-miño que a mira vaina poñendo ó xeito nun paxe para que toda colla ben a colada. Fai todo isto con tanta aquela que nin se recorda que ten que cear. A cada paso que dá dóelle máis o corpo, que está canso de tanto bourar e malcomer. Pero non hai remedio, senón seguir. O que non ten quen llo faga…

Xa está a colada feita. Bótalla á roupa. Vaina sacando do caldeiro cun xerro e botándoa por todo ó redor para que lle entre ben e non quede sin ela ningunha peza. Hai ulido a loureiro e xabrón moi gustoso. Mesmo dá gloria respiralo. Queda así a roupa no paxe astra mañá re-cibindo a colada. Por riba das pezas vense follas de loureiro e cinza. Agora vai cear a siña Xerónima. Pero xa lle pasou a fame. O corpo pídelle descanso máis que nada. Xa van se-las doce.

Déitase. Déitase pensando xa en que ten que erguerse ben cediño para coller boa auga e aproveitar ben o día. Estamos no inverno e non se sabe que tempo virá para seca-la roupa. Polo mesmo hai que espabilar.

Pero lémbrase do medo que pillou pola mañá e perde algúns ánimos. Segue pensando na roupa e esquéncese do demais.

Oe canta-lo galo do Necho. O galo do Necho canta a primeira vez ás catro da mañá. Ás cinco e media canta a segunda. Bótase abaixo da cama e vístese de contado.

“Debe se-la segunda vez esta porque parece que xa hai moito día. Tan-to desexo como tiña de me erguer cedo e mira para aí. Éche ben certo: canto máis presa máis vagar”.

Abre a porta. “¿Qué tarde é xa! Cando chegue ó río xa a auga vai estar perdida, porque outras foron de máis ansia! ¡E tan boa colada como que lle fixen onte á roupa!”

Sae para o río. Inda non se ve ben. Funga o vento; caen pingueiras godas que na miña vida. Vai frío. Inda non se ve ben.

Vai frío. A siña Xerónima vai cun gran paxe de roupa na cabeza. No camiño dá en chover tan forte que chega ó río pingando. Dósese do mal tempo que se pon paa seca-la roupa. Da molladura non di nada. ¡Ten levado tantas!

Ponse a lavar. Lava de alma, para remata-lo máis axiña que poida e ir á casa a vesti-los nenos e darlles de al-morzar.

Por quen o sente máis é polo peque-cho, que cando des-perta e non a ve a ela chora que se mata. Xa rematou de lavar, ou mellor dito, de pasa-la roupa pola auga, que despois da colada é o que lle fan, xa que non precisa outra cousa.

Vaise correndo á casa. Atopa ó máis

cativo chorando coma se o esganaran. Dá berros por ela. A siña Xerónima ó abri-la porta xa lle contesta toda doída. “¡Que meu neniño, que, que! ¡Chamabas por nanai, meu santo! ¿Pobriño el, probriño el, que lle faltaba a súa nanai! ¡Miña xoíña! Choraches moito ¿verdade, meu reisiño?”.

Visteos a todos. Dálles de almorzar. Encárgalle á máis vella que coide ben dos irmáns e vaise correndo para o río. Non os pode levar con ela porque está mal tempo. Siquera, na casa están ó abrigo.

Hoxe déitase un pouco máis cedo ca onte. Como non ten que face-la colada nin o caldo acaba moito máis axiña de face-los labores.

Deitase cavilando se mañá virá bo día para poder seca-la roupa e levar-lla ós señores. Ou se se lle perderá algnha peza do río para a casa, ouda da casa para o tendal.

Ás lavandeiras de Santa María de OzaConadmiración,respecto,gratitudeeagarimoaunhasexcepcionaismulleres

1

24 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

2

3

25 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

DEDICATORIA

Dedicado a dous seres humanos excepcionais; Roberto Seoane Mejuto e a súa dona Carmen Lagüela Chas, lamentablemente xa finados, que me demostraron un grande afecto ao longo dos anos que tiven a sorte de tratalos.

Con agarimo e gratitude; o seu xenro.

Santa María de Oza (1300 — 1906)Artigo da Coruña: Capítulo I – (parte unha de dúas)

As lavandeiras de Sta. Mª. de Oza - Algo da historia deste concello – A Granxa Agrícola Experimental de Galicia – A Estación do Norte - A Fá-brica de Tabacos – As lápidas xudías – O Castelo de San Diego – A praia do Lazareto – O Sanatorio de Oza – De camiño ás Xubias

Imos coa moenda; neste caso nunca mellor dito.

4

D2

26 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

É a miña arela dar comezo a esta longa colaboración (por capítulos) inserindo na súa primeira páxina un belido plano-debuxo no que se pode ollar o último tramo do curso do río Monelos no que se forma-ba un amplo esteiro, que alimentaba as aceas instaladas no lugar da Palloza, antes de verter a súas augas na baía coruñesa. Nel aínda se poden albiscar a antiga ponte da Gaiteira así como algunhas das mo-dificacións que sufriu no seu curso o meu benquerido río, que de segu-ro non foron as primeiras.

Debaixo da imaxe e pola súa relevancia, reflicto de xeito literal a pu-blicación na GACETA DE MADRID, (hoxe coñecida como B.O.E. - Bole-tín Oficial do Estado) a agregación de Santa María de Oza ao concello da Coruña. Lamentablemente pode constatarse como se lle deu máis publidade ás débedas deste consistorio que á súa propia desaparición.

Na segunda páxina inclúo unha senlleira imaxe (do excelente fotógra-fo Pedro Ferrer) que recolle unha muller subindo por unha corredoira levando enriba da cabeza un barreño de madeira con roupa para lavar. Ao redor da devandita fotografía poño parte dun texto corresponden-te aos capítulos VI e VII do libro ABELLAS DE OURO; escrito por Xosé Manuel Lesta Meis, quen gabou en sinxelas e directas palabras a dure-za cotiá da vida destas incribles mulleres. Coido que na gran rotonda de Monelos debería terse levantado unha belida escultura dedicada a elas e ao río Monelos.

Pois ben, a pesar de me ter mergullado durante tempo en documentos privados, a internet, bibliotecas e arquivos tanto provinciais como de carácter autonómico, semella non existiren documentos que daten o nacemento do cabido de Santa María de Oza, porén si temos a constan-cia da existencia dunha parroquia con ese nome dende finais do s.XII como o testemuña a presenza aínda hoxe en día dunha belida igrexa de estilo románico nun lugar que os nativos coñecemos polo alcume de Lazareto, dentro dos terreos que ocupa o Sanatorio Marítimo de Oza.

Santa María de Oza, cunha extensión duns 24 Km2 o único veciño que tiña o concello da Coruña, contaba con catro parroquias; a saber: a de Elviña, a máis grande, situada ao sur do concello á que lle seguía en tamaño a de Visma, sita ao noroeste. Debaixo dela ocupando a parte esquerda e central estaba a de Viñas e para rematar a de Oza quizabes a máis pequena e pola contra a máis populosa pois recollía os lugares de Monelos, Oza, A Gaiteira, A Cubela, Os Castros, etc., e na que estivo a meirande parte do tempo a casa consistorial; lugar de Montes, cuxos muros aínda están en pé para nos lembrar o seu pasado, aínda que dá magoa vela, polo desleixo.

Con respecto ao modo de vida dos seus poboadores pódolles dicir que estaba baseado primordialmente na agricultura, e na gandaría así como na pesca e o marisqueo focalizada neste último caso nos espazos das Xubías (case na entrada da ría do Burgo), O Lazareto, San Roque de Afora e no Portiño.

5

6

7

8 9

27 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

Os homes, os que podían, procuraban traballo na cidade da Coruña (outros emigraban) que compaxinaban coas tarefas do agro nas que axudaban activamente as súas mulleres e fillos. As mulleres tiñan un gran protagonismo na vida familiar pois amén das tarefas do lar e do campo moitas delas traballaban de lavandeiras, mandadeiras, costu-reiras, amas, mesqueteiras, cigarreiras, empregadas das fábricas de salgadura, traballadoras do fogar, etc. Todos eles traballos extremada-mente duros e moi mal remunerados.

Mais non se engane o lector pois o feito de que estes homes e mulleres tivesen unha existencia dura non quere dicir que non tivesen os seus intres de lecer, nos que aproveitaban para acudir a festas ou espectá-culos; partidos de fútbol, competicións de atletismo, carreiras de bici-cletas, concursos de hípica, que se mesturaban con outros acontece-mentos, como a festa das flores ou a dos amorodos, contando para iso con dous magníficos espazos. Un deles en Monelos onde tiñan lugar os

Xogos Olímpicos aos que asistían veciños e foráneos tanto da Coruña como dos concellos limítrofes; Arteixo, Culleredo, Oleiros, Cambre, etc. tal era a súa sona.

Non lonxe de alí, na Gaiteira, achábase o recinto coñecido polo Curra-lón, (que abranguía dende o inicio da actual rúa peonil, o espazo hoxe ocupado polo Centro Comercial 4 Camiños, e a rúa Ramón y Cajal) onde tiñan lugar espectáculos xarados aínda que semella que os que máis se repetían eran os partidos de fútbol, carreiras de bicicletas e moitos concursos de hípica aos que asistían xentes de toda condición e nos que era habitual ollar personaxes populares como acontecía con Emilia Pardo Bazán asidua aos concursos ecuestres. Por certo sería no Curralón da Gaiteira onde xogaría os seus primeiros partidos o Club Deportivo de la Sala Calvet que co tempo se convertería no REAL CLUB DEPORTIVO DA CORUÑA ou como adoitan dicir os seus seareiros o SUPER-DEPOR.

10

11

Anuncio Ledplus A4 instaladores.indd 1 08/07/14 13:48

29 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

12

30 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

a estaban a desmantelar para levala ao concello de Abegondo) acaba-mos por chamarlle a Granxa de Monelos ou sinxelamente… A Granxa.

ALGO DA SÚA HISTORIA

Semella inimaxinable que hai tan só medio século, nas aforas da Co-ruña e nalgunhas partes das parroquias de Elviña e Viñas pertencen-tes ao antigo cabido de Santa María de Oza, se tivese levantado unha granxa agrícola de grandes proporcións. Para que se fagan unha idea o campo de fútbol do Deportivo (o céspede) ten unhas medidas de 105 m. x 68 m. o que é igual a 7.140 m2 polo que podería dicirlles sen medo a me trabucar que na devandita granxa entrarían máis de 22 campos de fútbol como o do Super-depor.

Mentres que nalgunhas nacións de Europa xa se aplicaban técnicas científicas para un mellor rendemento do agro en España aínda esta-bamos a velas vir debido ao seu illamento co resto do mundo en xeral, e dado que Galiza estaba no recuncho de España poden vostedes supor como se facían as tarefas do agro…

Para coñecer de primeira man o que supuxo a instalación da Granxa Agrícola Experimental de Galicia, para o desenvolvemento do agro no noso país achegueime á estupenda Biblioteca de Estudos Locais da Coruña na que grazas ao seu atento e eficiente persoal de planta puiden observar un único exemplar dun marabilloso catálogo escrito por Lourenzo Fernández Prieto (Catedrático de Historia Contemporá-nea da USC), que mercé á colaboración e implicación de Xosé A. Fraga Vázquez director por aquelas datas dos museos científicos coruñeses e co patrocinio do concello da Coruña e da Consellería do Medio Rural, nos fala da historia da Granxa e da inauguración o 24 de Febreiro de 2011 na Sala de Exposicións Municipal en Palexco (A Coruña) dunha soberbia mostra sobre esta senlleira Granxa, que sinalaría un antes e un despois na maneira de entender as tarefas cotiás no eido rural. Dita exposición prolongouse no tempo debido ao seu éxito, diversifi-cándose en relatorios, disertacións, charlas e outras exposicións por diferentes poboacións da nosa provincia.

Con respecto ao catálogo debo subliñar que é sen lugar a dubidas unha pequena xoia de carácter técnico no que dun xeito directo, ameno, in-telixente e profundo, con grandes doses de coñecemento, acompañado de curiosas imaxes, debuxos e anotacións de interese nos describen de xeito pormenorizado a grande e positiva influencia que esta tivo para o campesiñado.

CANDOACIENCIAEOAGROCRUZARONOSEUDESTINONOLUGARDEMONELOS (Santa María de Oza)

Como xa lles acabo de comentar, Santa María de Oza era un cabido predominantemente agrícola, quizais por ese motivo e por estar a ca-rón dunha cidade que ademais contaba cun gran porto de mar, foi escollida para instalar nel a granxa agrícola experimental de Galicia, que co tempo os que tivemos o fado de coñecela (no meu caso xa cando

13

14

15

31 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

A Granxa Agrícola Experimental de Galicia

Houbo un tempo no que A Coruña sendo cidade portuaria, comercial, administrativa e máis militar foi tamén unha metrópole agropecua-ria. Hoxe poder parecer unha mera fantasía ou unha simple contradi-ción nos seus termos: “metrópole agropecuaria”!!! A historia axúda-mos a recoñecérmonos hoxe nun pasado máis ignorado que ignoto, porque como amosa esta exposición os vestixios de aquel pasado están presentes material e mentalmente na cidade. A Historia permítenos descubrir mundos descoñecidos que están a vista.

Esta exposición recupera a historia e a memoria dunha cidade que quixo converterse no xermolo do renacemento agropecuario de Gali-cia a finais do século XIX e abofé que o logrou. Era unha época na que o agro entraba nas pequenas cidades de Galicia, en forma de persoas, rendas e mercadorías, na que os negocios e as actividades productivas non podían entenderse sen o agro. Un tempo no que os operarios eran labregos, as fiandeiras labregas e os peritos mercantiles se comporta-ban como peritos agrícolas. No que o porto da Coruña ademais de emi-grantes exportaba gando. A exposición, asemade, recupera a memoria dun espazo urbano singular e duns cidadáns que, eles ou os seus avós ou país, contemplaron e participaron da vida da Granxa.

Ser capital moderna do agro galego foi unha aspiración que A Coruña logrou en 1888 coa instalación da GranxaAgrícolaExperimentaldeMonelose que requiríu un grande empeño das institucións polí-ticas e sociais da época. Dende aquela Granxa, que o era de Galicia e aínda de Asturias tamén, fixéronse avances tan importantes, tan deci-sivos, como a creación da raza rubia galega que mesmo pensamos que existiron sempre, que é eterna, que hóuboa sempre, más ten Historia, con tempo, lugar en protagonistas.

A granxa foi un foco de ciencia básica e aplicada cen anos antes de que houbera universidade, un foco de dinamización social e sensibi-lización ambiental antes de que o medioambiente fose unha preocu-

16

17

18

A.R.G.

32 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

pación colectiva ineludible e un foco de divulgación científica muito antes de que se concebiran os Museos Científicos Coruñeses.

Isto é o que aquí queremos presentar para chamar a atención sobre o pasado esquecido que anula o futuro. No último medio século, á forza de fuxir dun agro identificado con subdesenvolvemento, dunha terra identificada coa lama, dunhas vacas identificadas co atraso, acabamos destruíndo, esquecendo ou agochando aspectos esencias da nosa iden-tidade e sobre todo das nosas capacidades produtivas. Perdemos de saber o que sabíamos facer ben, sen substituílo por destrezas novas e produtivas. Por usar un símil tan querido polos ingleses, coa auga suxa tiramos tamén a palangana e máis ao cativo. Hai outros pasados pero están neste presente. Descubrámolos!.

Con este senlleiro, intenso, profundo e clarificador limiar, os señores Fernández Prieto e Fraga Vázquez insírennos na historia da Granxa Agropecuaria Experimental de Galicia e a relevancia que tivo para o noso agro e a gandaría, que se podería comparar cos efectos –noutra vertente- que tivo a famosa revolución industrial que tería o seu come-zo en Gran Bretaña, na segunda metade do s. XVIII.

19

20

21

ANPASAANTONIO PAZOS S.A.

v Severo Ochoa, 25. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 231 140I 981 235 686m [email protected]

U www.anpasa.es

KILOVATIO GALICIA S.A.

p Ctra. Coruña - Baños de Arteixo, 18. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 173 300I 981 177 687m [email protected]

U www.grupoelectrostocks.com

DIELECTRO GALICIA S.A.

v Polígono Pocomaco, D26. 15190 A Coruña.

w 981 138 000I 981 138 364m [email protected]

U www.dielectrogalicia.es

ALGASAALMACENES ELÉCTRICOS DE

GALICIA S.A.

v Polígono Pocomaco, E11-E12 15190 A Coruña

w 981 295 355 / 981 295 811I 981 130 659m [email protected]

DIEXFE

p Arquímedes, 5. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 145 437I 981 277 211

ELEKO GALICIA S.A.

p Pasteur, 11-13. Naves 5 y 13. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 160 000I 981 145 841m [email protected]

U www.elekogalicia.com

SOGARPA SUMINISTROS

ELÉCTRICOS S.L.

p Gutember, 40. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 145 572I 981 277 616m [email protected] www.sogarpa.com

ASOMATELLA CORUÑA

ASOCIACIÓN DE ALMACENISTAS MAYORISTAS DE MATERIAL ELÉCTRICO DE LA CORUÑA Y SU PROVINCIA

DIGAMEL S.A.

p Galileo Galilei, 52. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 171 080I 981 171 081m [email protected]

U www.digamel.com

Asomatel 74.indd 1 29/08/13 14:30

ANPASAANTONIO PAZOS S.A.

v Severo Ochoa, 25. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 231 140I 981 235 686m [email protected]

U www.anpasa.es

KILOVATIO GALICIA S.A.

p Ctra. Coruña - Baños de Arteixo, 18. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 173 300I 981 177 687m [email protected]

U www.grupoelectrostocks.com

DIELECTRO GALICIA S.A.

v Polígono Pocomaco, D26. 15190 A Coruña.

w 981 138 000I 981 138 364m [email protected]

U www.dielectrogalicia.es

ALGASAALMACENES ELÉCTRICOS DE

GALICIA S.A.

v Polígono Pocomaco, E11-E12 15190 A Coruña

w 981 295 355 / 981 295 811I 981 130 659m [email protected]

DIEXFE

p Arquímedes, 5. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 145 437I 981 277 211

ELEKO GALICIA S.A.

p Pasteur, 11-13. Naves 5 y 13. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 160 000I 981 145 841m [email protected]

U www.elekogalicia.com

SOGARPA SUMINISTROS

ELÉCTRICOS S.L.

p Gutember, 40. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 145 572I 981 277 616m [email protected] www.sogarpa.com

ASOMATELLA CORUÑA

ASOCIACIÓN DE ALMACENISTAS MAYORISTAS DE MATERIAL ELÉCTRICO DE LA CORUÑA Y SU PROVINCIA

DIGAMEL S.A.

p Galileo Galilei, 52. Polígono La Grela - Bens. 15008 A Coruña.

w 981 171 080I 981 171 081m [email protected]

U www.digamel.com

Asomatel 74.indd 1 29/08/13 14:30

34 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

A Estación do NorteEn 1858 a compañía de ferrocarrís do Noroeste, toma a decisión de construír unha estación de pasaxeiros que será bateada co nome de ESTACIÓN DO NORTE no lugar da Gaiteira; concello de Santa María de Oza.

Con tal motivo é invitada a visitar a cidade da Coruña a raíña Isabel II, que viría acompañada do seu esposo e do seu fillo o infante, futuro rei Afonso XII, quen será protagonista dun feito senlleiro.

O día 5 de setembro a raíña chega á cidade que se acha adobiada para recibila. Ao día seguinte, por certo moi chuvioso, o séquito real di-ríxese á pradaría na ponte da Gaiteira onde poñerá unha pedra que inaugurará de xeito oficial os traballos da chegada do ferrocarril ao concello de Oza e por extensión á cidade da Coruña.

Mais terán que pasar preto de trece anos para que apareza publicada a Real Orde (29 de novembro 1871) que autorizaba a construción dun grande edificio (80 m. de longo x 15 de fondo, cunha superficie de: 1200 m2) composto de planta baixa e un andar destinado aos viaxei-ros, o cal se construiría baixo a tutela do enxeñeiro de camiños, D. Joaquín López de Letona Llamas. Mais non será ata o 1 de setembro de 1883, cando se inaugure de xeito oficial e os pasaxeiros poidan facer uso das súas marabillosas instalacións.

22

23

24

35 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

Polo edificio e as plataformas desta Estación pasearon personaxes como Miguel de Unamuno, García Prieto, Azorín, García Lorca, Orte-ga e Gasset, Casares Quiroga, Afonso Daniel Rodríguez Castelao, etc.

Unha estación que foi testemuña das metamorfoses políticas que acontecerían no estado español; monarquía, república e unha longa ditadura militar.

Tamén podería gabarse este edificio de ser protagonista no ano 1957 da película “Camarote de Luxo”, dirixida por Rafael Gil,e interpretada polo actor de moda Antonio Casas.

O 27 de xaneiro de 1964 un incendio acaba con ela reducíndoa a cin-zas, leva consigo non só o belo edificio, senón que ademais destrúe todo o arquivo do ferrocarril da nosa provincia.

25

26

27

36 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

28

29

30

37 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

31

32

33

Parto con saudade da miña querida Estación do Norte cara á Palloza, para lles falar dun espazo moi singular, pois nel levantaríase hai moi-tos anos atrás unha das industrias mais salientables e potentes que tivo a provincia da Coruña.

A Fábrica de Tabacos(por O.S.L.)

A fábrica de tabacos da Palloza foi un puntal de desenvolvemento para a cidade coruñesa e a súa contorna. Daba traballo a multitu-

de de obreiras da cidade e tamén a moitas do concello de Santa Mª de Oza, polo que dela dependían miles de familias. Ao redor de 4000 mu-lleres chegou a ter esta fábrica, que nese senso tamén foi excepción se temos en conta que tradicionalmente a maioría dos empregos na nosa comunidade xorden da pequena ou mediana empresa. Ademais o au-mento da oferta de produtos tabaqueiros en cantidade e variedade im-pulsou o nacemento e crecemento doutros sectores como; fabricación de papel, caixas de madeira, transporte, embalaxe, mistos, imprenta...

Para rematar esta presentación, engadir que das 4 manufacturas pre-sentes a principios do S. XIX; mantelería, sombreirería, lonas e enxar-

38 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

34

35

D3

cias e tabacos só este último sector foi quen de superar o paso da ma-nufacturación á introdución de maquinaria no seu proceso produtivo o cal, como veremos, non estivo exento de oposición por parte das operarias.

A historia deste emblema da cidade abrangue un período moi amplo dende a súa creación nos albores do s.XIX ata o último día do ano 2002, pero neste capítulo, no que tratamos a primeira parte do conce-llo de Santa Mª de Oza, procede contar a historia da factoría dende os seus inicios ata a data da fusión dos concellos da Coruña e o protago-

nista da presente reportaxe, o citado Santa Mª de Oza que tivo lugar no ano 1912.

Entre 1636 e 1985 o estanco (dfc.: monopolio estatal) do tabaco foi ex-plotado polo estado a través da exclusividade do seu monopolio fiscal. A aparición das fábricas ten como orixe o aumento na demanda dun produto que ata había pouco era considerado marxinal, pero cuxo consumo se fora facendo extensivo a tódalas clases sociais. Así pois a monarquía ve na reorganización do estanco do tabaco unha boa fonte de ingresos que podería paliar a perda do ouro colonial do cal se man-tiña o tesouro real, e abofé que non andaba errada pois os beneficios que obtiña co tabaco eran espectaculares (pola produción, pola venda e polo imposto que levaba a súa distribución).

As razóns da instalación na Palloza dunha Real Fábrica varían segun-do os autores; a maioría fálannos da posible compensación da coroa polo traslado dos correos marítimos á cidade de Ferrol (Carré Aldao, Tettamancy Gastón, Romero Masiá) máis o autor Luís Alonso Álvarez indica outras razóns que tratarei de resumir; en primeiro lugar o in-tento de fornecer o noroeste peninsular de tabaco, especialmente o denominado “de fume” (puros e cigarros) para non deixar de percibir os ingresos que se perdían por mor do contrabando, de feito había tra-dición na elaboración de puros nas cidades da Coruña e Betanzos por ser esta zona receptora de follas de tabaco procedentes das Antillas o que propiciou a existencia de mulleres expertas cigarreiras antes da presenza da fábrica. A importancia cuantitativa destas manufacturas debeu ser grande pois a distribución destes produtos abastecía non só o mercado galego, senón que chegaba ao de Asturias e León. Así pois o aproveitar unha man de obra experta acabando cunha competencia incontrolada, máis empregar os terreos onde xa había unhas instala-cións iniciais e a presenza dun porto receptor da materia prima pare-cen motivos sobrados para a instalación da fábrica neste lugar.

No ano 1802 os correos marítimos que tiñan lugar con América foron trasladados a Ferrol. No seu día, estas instalacións foran edificadas extramuros da cidade da Coruña, sobre o esteiro do río Monelos para o que fora anteriormente desviado e canalizado o seu curso, reenchido o lugar e construídos uns peiraos en principio para as descargas das mercadorías dos correos. O espazo, cun aspecto moi diferente do que podemos ver hogano estaba preto da chamada Ponte Gaiteira, necesa-ria para librar o río todos os que se dirixiran por ese lugar cara á Ponte da Pasaxe. Había tamén unhas aceas, algunha de importante tamaño (con 9 rodicios) aproveitando as enchentes do Río Monelos co abalo do mar. Este lugar é coñecido aínda hoxe co nome da Palloza e estaba no concello de Santa Mª de Oza.

39 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

Unha vez baleiras as instalacións, o goberno decidiu aproveitalas para o emprazamento dunha real fábrica de tabacos, que comezaría a fun-cionar no 1804 aínda que sería en 1807 cando aparece nomeada ofi-cialmente como tal.

O emprego na Palloza foi, e con moita diferenza, maioritariamente feminino, isto foi debido a que no momento da creación desta fábrica diminuía o consumo de tabaco de aspirar e aumentaba o de fume, o cal por estas datas, era xa un “produto de moda”, polo que se precisaba de máis persoal e dotado ademais dunha boa dose de paciencia e des-treza, así que o estado contratando mulleres obtiña por unha banda un traballo máis fino e pola outra un aforro considerable pois o tra-ballo feminino pagábase moito menos que o dos homes (por desgraza a situación en moitos ámbitos non mudou moito). Na mentalidade da época só se aspiraba a que os seus ingresos servisen para complemen-tar o salario do cabeza de familia.

Ao pouco de estar funcionando, no ano 1809, sufriu a invasión dos franceses que por sacar algo positivo dicir que serviu para difundir o tabaco de fume por Europa, xa que os soldados napoleónicos se afec-cionaran a el.

Durante anos o recinto foi obxecto de distin-tas obras que irían ampliando e transforman-do o espazo de traballo, aínda que durante os anos 1880 e 1881 cando dona Emilia Pardo Ba-zán visita a fábrica, as condicións hixiénico-sanitarias seguen a deixar moito que desexar. Nestes anos a escritora acode con asiduidade ao recinto fabril, no que está a recompilar información sobre as actividades da fábrica para unha novela. A novela, que leva por títu-lo La tribuna, sae do prelo en 1883, pero a ac-ción desenvólvese nos anos do sexenio liberal (1868-1874) e a protagonista é unha cigarreira chamada Amparo, que imbuída das ideas li-berais do federalismo republicano, chegaría a ser líder das demais.

O relato coa súa descrición minuciosa, case como unha reportaxe periodística é consi-derado unha das primeiras manifestacións literarias do realismo-naturalismo, así pois, constitúe un documento de enorme interese para calquera que sinta curiosidade pola his-toria da fábrica, dos costumes locais da épo-ca, das condicións de traballo das mulleres do século dezanove, e máis concretamente de toda unha clase social, a das cigarreiras que marcaría o desenvolvemento da cidade da Coruña e da súa contorna.

A estadía da escritora entre as cigarreiras non estivo falta de momen-tos de tensión pois ás orgullosas operarias non lles agradaba a presen-za dunha “señorita” que estaba a observar dende as súas técnicas de traballo ata as súas condicións de vida, costumes e angueiras.

Pero non é de estrañar que dona Emilia amosase interese por un colectivo que xa para entón constituía, con gran diferenza, o maior continxente laboral de toda Galiza e ademais con merecida sona de solidario.

O conseguir entrar a traballar na fábrica era considerado polas fami-lias como unha especie de lotaría pois entre as opcións laborais que tiñan esta era a mellor. De feito as cigarreiras eran consideradas a aristocracia do proletariado, polo xeral ata vestían mellor que as ou-tras traballadoras levando unha indumentaria distintiva, que a Pardo Bazán describira con exactitude nun curto relato titulado La cigarre-ra. O mantón, o pano de seda, a saia de percal con cola...

A idade mínima á que as cigarreiras entraban a traballar, segundo o regulamento de 1817, era de 12 anos pero dona Emilia, que nos serve de consulta coa precisa documentación amosada en A tribuna, fala

dunha nena de 8 anos. En canto á idade das máis vellas hai algunha que supera os oitenta.

Cando se incorporaba ao seu posto de traballo, a cigarreira tiña que levar os trebellos de seu, estes eran a cadeira, os pesos e as pesas, as tesoiras e as esportas. No taller eran colocadas como aprendizas en “ ranchos” que eran mesas de labor ocupadas por 3 cigarreiras máis expertas (houbo épocas nas que os ranchos estaban ocupados por 16 e ata 25 mulleres) das que tiña que aprender, de entre estas, que xa eran consideradas operarias, había unha que sobresaía pola perfección e rapidez no traballo era chamada ama de rancho.

A outra categoría profesional era a das mestras encargadas da orde no taller e responsables da calidade do labor. Por último había porteiras. Os homes, totalmente minoritarios en número, ocupaban ademais dos postos administrativos, labores de carga, picado e mantemento.

Traballar na Palloza tiña unha serie de vantaxes sobre outros empre-gos; a primeira era o indefinido do seu posto, pois ao ser un traballo dependente do estado non eran despedidas a non ser que cometesen unha falta grave.

Por esa mesma razón; ser unha empresa do estado, tiñan prioridade á hora de herdar o posto de traballo da súas nais ou avoas, sem-pre que a súa conduta non fose reprobable, isto aparece reflectido no regulamento de 1917. Situación que se mantería ata 1888, ano no que aparece unha normativa de contrata-ción que dá oportunidade de entrar a unha porcentaxe dun 30% de persoas alleas á em-presa. Outra vantaxe era a do horario, tiñan opción de escoller entre dúas quendas á hora de saír co que lles era máis doado atender as súas tarefas domésticas.

Tamén tiñan a posibilidade de non asistir du-rante uns días ao traballo; enfermidade, par-tos, etc. (Naturalmente isto era posible para as que tivesen outro tipo de ingresos, dado que se non traballaban, non cobraban).

Cobran por traballo feito o que lles permite ter un control sobre o diñeiro podendo que-dar con pequenas cantidades para elas, pois ninguén tiña porque saber o que gañaban.

No regulamento de 1817 existe un fondo de irmandade para que as cigarreiras eivadas, enfermas ou moi maiores sen recursos, non teñan que recorrer á mendicidade, claro que segundo aparece na obra A tri-buna cando Amparo se refire ao que lle dan á súa nai que estaba en-camada (real e medio diario) dá a entender que non chega para vivir.

Naturalmente isto que chamamos vantaxes con respecto a outros co-lectivos de traballadoras non nos pode facer esquecer as durísimas condicións de traballo que tiñan na Palloza por aquelas datas, ambien-te mal ventilado, falta de cociña e comedores, ter que decidir entre levar meniños lactantes aos talleres, ou só aleitalos 2 veces ao día, non ter descanso dominical...

Como mostra, unha arrepiante estatística; entre 1869 e 1870 faleceron 77 cigarreiras, se esta era a aristocracia do proletariado como sería a plebe... hai unha tarefa que realizan os homes no chamado taller de picadura (ao que dona Emilia denomina “inferno”) trátase dun produto para a elaboración de cigarros manuais. Para a obtención do produto vense implicados dous homes; un emprega unha guillotina para picar as follas do tabaco e o outro retira o picado e achega as fo-llas ás coitelas. Esta operación descrita maxistralmente pola escritora era realizada a grandes velocidades, cun ritmo esgotador o que xeraba accidentes, nos que ás veces o operario perdía algún dedo ou incluso a man enteira e como non había ningún tipo de enfermaría no recinto

D4

40 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

nin preto da fábrica en moitos casos os obreiros morrían desangrados, tal como denunciara en varias ocasións o médico Rodríguez.

En 1887 a empresa pasa a mans privadas coa constitución da Compa-ñía Arrendataria do Tabaco (C.A.T.) o medo aos despedimentos sempre presentes pola competencia das máquinas incrementouse coa priva-tización pero polo tipo de contrato (co estado) en efecto houbo algún despedimento pero moi poucos, a dirección optou por non repoñer as prazas que ían quedando vacantes ou trasladar persoal dos talleres onde ía diminuíndo a necesidade de man de obra a outros talleres onde era necesaria.

O motivo da privatización foi a baixada das vendas, pois o consumidor non estaba satisfeito coa cantidade e a calidade da oferta que daba o estado e mercaba os produtos provenientes do contrabando. O estado sabía que para recuperar o mercado tiña que investir constantemente na empresa, especialmente en maquinaria para competir cos outros

países, pero o seu endebedamento non lle permitía estar á altura das necesidades do sector así pois decide privatizar.

Dentro da estratexia seguida está mecanizar pouco a pouco a empre-sa sobre todo algunhas funcións que manualmente ocupan bastante máis tempo que coas máquinas e ademais con estas obtéñense resul-tados máis uniformes.

A introdución de maquinaria, foi un proceso lento pero imparable. Neste eido destacaría un enxeñeiro xenial chamado Alejo Sese que sería o creador e adaptador de moitas máquinas transformadoras da industria tabaqueira. Un dos sonados conflitos relacionados coa intro-dución das máquinas producírase antes da privatización, no ano 1857 coa introdución das primeiras para picar tabaco, lear e engomar, as ci-garreiras estalan porque ao non estaren afeitas a este proceso baixan a produción e ao cobrar por obra feita non lles alcanza o xornal. A tensión foi “in crescendo” ata que o 7 de decembro comezan increpan-do ao director e demais traballadores da fábrica, seguiron por pisar o

e a de mistos do Sr. Zaragüeta, situada no lugar de Castiñeiras, son dos primeiros edificios en instalar liña telefónica.

No ano 1898 coa guerra das colonias de Cuba, Filipinas e Porto Rico, a compañía temía non ter materia prima para elaborar os seus produ-tos, de modo que encargaron á flamante Granxa Experimental Agríco-la de Monelos que por aquelas datas levaba unha década de andadura, que investigase sobre as posibilidades de plantar tabaco na península, pero os escasos resultados obtidos e ao comprobar que unha vez rema-tada a guerra a materia prima se recibía sen atrancos disuadiunos de continuar cos ensaios.

O incendio acontecido no 1896 fixera necesaria unha reconstrución. Como sempre ao longo das distintas obras realizadas na Palloza den-de aqueles inicios da fábrica nos edificios herdados dos correos ma-rítimos, non se tiñan en conta as necesidades das miles de operarias que habitaban este recinto durante longas xornadas e traballaban tan duro, se relemos as protestas do mítico médico Rodríguez e as denun-cias do xornal La Voz, observaremos que do proxecto ideado polo enxe-ñeiro Pascual Vicent, non se respectou ningún dos intentos de huma-nización das instalacións. Non se fixeron nin os comedores e cociña, os cuartos de aseo, a enfermaría, asilo para os nenos das operarias, banco-caixa de aforros... Habería que agardar ben tempo para que a fábrica se transformase no modelo que sería despois.

Chegamos á primeira década do s.XX e concretamente ao ano 1912, no que tería lugar a fusión dos concellos de Santa Mª de Oza e da Co-ruña neste momento a nosa fábrica xa estaba amplamente mecaniza-da como puideron comprobar xornalistas de La Voz de Galicia nunha visita; observaron as chamadas leadoras Universal que cuspían 30000 cigarros por hora e outros tantos enxeños propios xa dunha fábrica do novo século, e como a palabra clave dunha industria moderna era enerxía, faise imprescindible para o avance da Palloza a instalación de enerxía eléctrica, deixando atrás as máquinas de vapor, pois xa non cumprían coas demandas da nova centuria. En 1911 a chegada das temidas máquinas tiruleiras a piques estivera de causar outro

D5

36

37

tabaco, esnaquizando as oficinas, mobles e as máquinas que ademais foron guindadas ao mar, logo algunhas cigarreiras subiron ao tella-do e comezaron a lanzar tellas desteitando unha parte ata que foron reducidas. Ademais da introdución da maquinaria ás cigarreiras pre-ocupábanas outras dúas cousas; que escasease o tabaco ou que fose de mala calidade pois estes factores eran os que repercutían na mingua dos seus salarios.

No ano 1889 prodúcese a invención do farias por parte do enxeñeiro mexicano de orixe galega chamado Heraclio Farias quen consegue un puro que consta no seu interior de fibras de tabaco de calidade pica-do á máquina, o que evitaba os problemas de combustibilidade que se producían ata entón nos puros co interior de tabaco sen picar. A elaboración dos farias foi durante cen anos a especialidade da Palloza sendo os preferidos dos consumidores entre os distintos centros que os elaboraban. Nese mesmo ano de 1889 a fábrica de tabacos da Palloza

41 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

38

39

conflito, pero foi neutralizado coa promesa do director de que non habería despedimentos e ademais cambiaría o sistema de cobro in-troducindo por primeira vez o salario fixo (emporiso, viña a ser unha parte moi pequena dos ingresos, que tería que ser complementada coa obra feita). Xa que logo, nestes primeiros anos do s.XX, aínda as nosas protagonistas, a pesar desta aparente mellora, tiñan dificultades para manterse dignamente. Sería nesta década cando tomarían conciencia da necesidade de reivindicar as súas melloras de xeito colectivo, esta-mos ante o xermolo do importante movemento sindical que agroma-ría nesta fábrica e que sería exportado a outras da península, pero isto pertence a outro capítulo da historia da fábrica e da Coruña.

EpílogoPecho os ollos e podo imaxinar, case ouvir os pasos da invariable columna de cigarreiras que se achegaba á fábrica ou retornaba á casa despois de longas e duras xornadas; con frío, chuvia ou calor, sempre constante cos seus candís, unha seguindo os pasos da anterior ata chegar ao destino. Miña nai que naceu en 1924, lembraba esta imaxe e transmitiuma a min. Ela naceu nun edificio de cor amarela que está a carón da escalinata de Santa Lucía; o nº 1 con entrada pola rúa Castiñeiras. A súa nai e a súa avoa viñeron para esta casa provenientes da mesma cerna da Peixaría; a praza de Santa Ca-tarina en Santo André, polo tanto eran unhas “cascarilleiras” afortunadas por teren a vivenda a carón da fábrica. Outras compañeiras, sobre todo dos concellos limítrofes tiñan que percorrer grandes distancias cada día, moitas veces por camiños intransitables, para viren traballar á Palloza as máis das veces con noite para poderen facer todas as horas de traballo que lles aguan-tase o corpo e obter o xornal tan necesario, pero tanto as cascarilleiras como as dos arredores, o pouco tempo que estaban na casa a bo seguro que terían multitude de tarefas que facer, tanto que amañar que non lles quedaba tem-po para elas. Miña nai lembraba que o son co que adormecía decote era o do cepillo fregando o chan que miña avoa pasaba cando todos estaban deita-dos. Uns anos máis tarde mudaron de casa por mor da doenza de pulmón do irmán máis vello, os médicos aconsellaban o aire máis limpo do campo polo que se trasladaron a Santa Margarida, supoño que tivo que ser moi duro para elas, sobre todo para a bisavoa, xa maior, ese camiñar á fábrica dia-riamente, coido eu que ambas as dúas pasarían entón a formar parte desa columna de mulleres que facían xuntas o camiño envurulladas nas toucas e sostendo o candil. Nai e filla (a miña avoa e bisavoa ), e tal como contaba miña nai, sempre se entenderon moi ben e foron un nó de axuda mutua toda a vida, porque ademais de nai e filla eran cigarreiras e as cigarreiras eran por enriba de todo solidarias.

Dedicado ás miñas bisavóas: Antonia Gómez e Antonia Conchado Ferreño, e á miña avoa Carmen Chas Gómez; todas elas cigarreiras.

42 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

40

D6

As lápidas xudíasEn 1869 por mor dunhas obras nunha fábrica de salgadura que había no Curralón da Gaiteira preto do illote dos xudeus, hoxe integrado á Palloza polos recheos que se fixeron nesta zona, atopáronse tres lápi-das en bo estado de conservación. Con feitura de pedra granítica, e coas medidas e inscricións que paso a detallar:

A primeira mide 1,92 m alt. x 0,65 m de ancho e a inscrición di “ABRA-HAN BAR (o hijo de R.) MEIR BEN PÉRES. - A segunda de 1,72 m de alt. x 0,73 m de ancho, e a inscrición di “DONA IUSTA” - A terceira de 1,80 m de alt. x 0,83 m de ancho e cunha inscrición máis longa que as ante-riores “DOÑA SETI MUGER DE DON ISHAQ EL QUAROL (?), DESCANSE EN EL EDÉN”

A Datación é un tema controvertido, pero a maioría dos estudosos afir-man que os sartegos non serían posteriores ao s. XII.

Malia que o descubrimento das lápidas foi circunstancial, non froito dunha escavación arqueolóxica programada, hai varias cuestións que fan presumible a hipótese da existencia dun cemiterio xudeu neste lugar;

En primeiro lugar a toponimia; xa que ademais da presenza no lugar da Pena ou Illa dos Xudeus, neste punto desemboca un rego, hoxe ca-nalizado que vén dos Maios (o antigo barrio da Coiramia) e vai baixan-do polas rúas de San Vicente, Asturias, A Falperra, A Palloza... Adivi-ñen como se chama o rego? si, Rego dos Xudeus.

En segundo, a existencia dunha xudaría que se chamaba A Rabiada (de Rabí) preto do curso do citado río, máis ou menos no barrio de Santa Lucía.

E por último a antropoloxía pois os xudeus instalaban os seus cemi-terios fóra da xudaría e preferentemente sobre unha elevación do te-rreo, próximo a un curso de auga e nun lugar que non fose labrado. Neste senso tamén coincide coa aparencia do sitio naquel tempo.

Lamentablemente Pouco despois de seren descubertas as lápidas he-braicas, único vestixio desta cultura atopado na cidade ata o momen-to; foron doadas ao Museo Arqueolóxico Nacional (hoxe M.A.N.).

Deixo ás miñas costas a fábrica de tabacos, o peirao do peixe, o xa des-aparecido illote dos xudeus e as súas lápidas e encamíñome ata o lugar da praia das Cañas, (Santa María de Oza) tamén desaparecida pois ao seu carón construírase no s. XVII, unha pequena pero potente fortale-za que durante algúns séculos foi a principal garda e custodia da cida-de da Coruña, de Santa María de Oza e doutras poboacións adxacentes á baía e á ría coruñesa, no que o axudaban o Castelo de Santo Antón, Santa Cruz (Oleiros) o de Santo Amaro e pequenos fortíns como o de Santa María de Oza.

A súa construción dará comezo en 1630 cando era capitán xeral de Ga-liza o marqués de Mancera, foi rematado este bastión catro anos mais tarde por outro marqués; o de Valparaiso. O Castelo sería bateado nun principio co nome de Gaspar, para non tardar en cambialo polo de San Diego. A pesar das súas curtas dimensións, tiña unha poderosa arti-llaría composta por trinta pezas de longo alcance o que contribuía co Castelo de Santo Antón a manter á raia os ataques por mar dos navíos de guerra ingleses e franceses.

Como curiosidade dicir que tanto o Castelo de San Diego como o de Santo Antón estaban ligados por mar por unha longuísima e grosa cadea de ferro, que se agochaba na fondura da ría e que era erguida e tensada ao menor indicio de ataque por mar, converténdose nunha barreira infranqueable para as naves inimigas. A pesar dos servizos prestados sería abandonado e destinado nun primeiro momento a

43 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

41

F

cárcere militar. Posteriormente acollería entre os seus grosos muros unha pequena fábrica de produtos de salgadura.

En 1949 foi declarado monumento nacional, porén sería derrubado por mor de ampliar o porto da Coruña o que acontecería a mans da empresa TERMAC correndo 1965. Novamente se puxo de manifesto o desprezo das autoridades daquela época incapaces de respectar un pasado histórico. Claro que detrás desta desfeita había intereses eco-nómicos.

Seguindo o meu itinerario imaxinario por outros espazos xa desapa-recidos, que non esquecidos, deixo atrás o castelo de Gaspar ou de San Diego, para non tardar en dar noutro lugar con feitizo; a antiga praia chamada do Lazareto por se construír no 1888 ao seu carón unhas ins-talacións sanitarias. Esta praia sería un elemento máis no tratamento das doenzas de pulmón que padecían moitos doentes.

Non son quen de gabar en fermosas palabras o que este particular es-pazo significou para min e para moitos veciños dos Castros, A Gaitei-ra, A Cubela, O Montiño, Alcabaleiros, Monelos, Eirís, As Xubias, Catro Camiños, etc.. Tan só sabiamos que eramos afortunados por poder go-zar desta magnífica praia, de augas quedas, límpidas e mornas, e dun-ha fina e suave area o que supoñía para maiores, novos e nenos sinxe-lamente algo marabilloso! As nosas nais quedaban tranquilas cando os seus cativos lles dicíamos que nos íamos bañar a este adorable areal, na compaña dalgún maior, pois a praia tiña merecida sona de segura. Non lembro que nas súas augas tivese lugar algún afogamento, cousa que si acontecía noutras praias de máis fama como Riazor, O Orzán, ou O Matadoiro.

No seu grande areal xogaría partidiños de fútbol… Amancio. Un xo-gador que co transcorrer dos anos recibiría os alcumes do Bruxo ou o Raposo de Wembley (mítico campo de fútbol inglés mundialmente coñecido) polo seu xeito de xogar, volvendo literalmente tolos os xo-gadores rivais que impotentes ante os seus soberbios regateos tan só podían arrebatarlle o coiro a forza de fortes entradas.

Antes de 1930 o seu areal estaba exclusivamente reservado para ma-riñeiros, emigrantes e no tempo da guerra de Cuba para os soldados que viñan do conflito; todos os que padecían doenzas que precisaban de corentena. Máis tarde os chamados nenos das colonias que eran crianzas procedentes de varios lugares do estado, contaxiados de tu-berculose ou con posibilidade de o estar, gozaban durante un tempo dos aires sandadores do mar do Lazareto.

Despois de moitas xuntanzas os veciños dos Castros foron quen de atanguer un pacto para que o areal fose de uso público durante as ho-ras que non estaban nel os rapaces das colonias que residían no sana-torio. Aínda lembro vagamente o camiñar en ringleiras de grupos de nenas e nenos que se cruzaban en paralelo a unha prudente distancia, cun pausado andar acompañados dunhas monxas ou iso semellaba pola súa particular vestimenta .aínda que ao mellor eran enfermeiras, ou máis probablemente ambas as cousas. As nenas levaban uns man-dís de raias verticais brancas e rosas que case lles cubrían os xeonllos, mentres que os rapaces trocaban as raias de cor rosa polas de cor azul. Eu, lémbroo así, aínda que podo estar equivocada nas miñas lembran-zas xa que era moi cativo.

Mentres isto acontecía, nós estabamos fóra da muralla ou sentados na parte superior agardando a que as crianzas das colonias rematasen o

NOTA. Esta imaxe está do revés.

44 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

42

D7

D8

seu paseo e abrisen as portas que impedían o aceso ao areal. Unha vez na praia, os maiores preparaban os seus partidiños de fútbol e nós os máis cativos atarefábamonos facendo castelos de area ou intentando coller algún cangrexo despistado nalgunhas das pozas que se forma-ban entre os ocos das abondosas rochas que cubrían a parte dereita da praia, a que ía ata o faro e que eran preferidas por moitas persoas no canto da area.

Outras veces contemplaba unhas estrañas estruturas de madeira que aboiaban a uns douscentos metros da beira. Co paso do tempo souben que se trataba das bateas que serven para o cultivo do mexillón; un dos moluscos máis prezados no noso país. Non lembro se eran grandes ou pequenos nin tampouco se eran tan saborosos como os seus cur-máns de Lorbé, pero de seguro que estaban moi bos.

Ás veces, cando camiño polo paseo que fixeron enriba do areal, pecho os ollos e achégase ás miñas fosas nasais o inconfundible recendo da nenez. Ábroos e volvo ollar aquela magnífica praia, o aroma da sal-gadura do mar. O bulicio dos máis cativos saltando na auga, o meu primeiro baño e as primeiras nocións de natación. Ata me parece ver a embarcación do meu país; O Jalvao. Unha lancha de apenas catro metros de eslora, de cor verde, na que embarcaba co meu proxenitor e Marcial, o vello lobo de mar e coa que nos acaroabamos ás bateas. Botaban o rizón pola borda e poñiámonos a pescar panchos e luras e abofé que picaban; entraban a moreas!

Arrincáronte dos meus ollos, porén sigo a te levar na miña alma, no corazón e no pensamento. Como non te vou estrañar, meu benquerido LAZARETO!

Volvo á realidade. Deixo de ollar para á ría e diríxome cara á primitiva igrexa de Santa María de Oza, que podo visitar grazas á inestimable colaboración de Richard quen en todo momento estivo atento ás mi-ñas demandas. Xa dentro do templo dediqueime a quitar unhas can-tas fotografías. O descascado da pintura deixa ao descuberto partes dos frescos que aderezaban as paredes do interior. Mágoa que se estean a estragar.

45 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

43

44

45

Piso con coidado o chan para non interromper os soños da que un día fora a defensora da cidade Herculina, pois segundo contan aquí moran os restos de María Mayor Fernández de Cámara e Pita que fi-naría no 1643 no lugar de Sigrás. Semella que o crego reitor de Oza, por aquelas datas, construíra unha misteriosa tumba no seu interior, pois ela así llo deixara encomendado. (Eu nin quito nin poño). O que é curioso é que dito crego levaba os apelidos da familia do seu esposo; Bermúdez Figueroa.

Ao longo dos anos a igrexa que antano fora a parroquial de Oza, sufriu varios roubos e desfeitas; desaparición da cruz do cruceiro que se acha ao seu carón, a campá e a labrada pía bautismal.

Na última parte do século XIX, a igrexa foi cedida ao Sanatorio Marí-timo Nacional de Oza. Na actualidade depende do campus universita-rio, sendo o SERGAS o responsable da súa conservación. Coméntase que a Consellería de Sanidade da Xunta de Galiza, está estudando a posibilidade de acometer unha profunda restauración neste templo. Oxalá sexa certo, e o máis axiña posible, non nos podemos permitir seguir a perder acervo cultural.

46 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

46

47

48

47 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

49

50

Hospital Maritimo de Oza(Lazareto)

48 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

51

52

53

54 55

O meu agradecemento como cidadán da Coruña ás persoas do Hospital Marítimo de Oza que de xeito altruista dedicaron e dedican moitas horas do seu lecer a un fin tan encomia-ble como é o de recuperar e protexer parte do noso patrimonio, neste caso un quirófano e un ante quirófano así como instrumental cirúrxico que teñen mais dun século de vida.

Nótase que hai moito esforzo, traballo, coñecemento e amor posto nel. De nós os cida-dáns depende que esta marabillosa xoia-museo perviva. Isto acontecerá se se visita, se respecta, se da a coñecer e se á institución da que depende se lle recoñece de cote a importancia de mantelo pois forma parte do devir do patrimonio da nosa case milenaria cidade.

Lazareto: (Del it. Lazzareto)1 m. Establecimiento sanitario para illar ós infectados ou sospeitosos de doenzas contaxiosas.

Deixamos este recuncho para nos internar, acompañados de Richard, polos amplos xardíns que se mesturan cos edificios e pavillóns que conforman o actual Hospital Marítimo. O camiñar aínda que vivo é sumamente agradable baixo os ramallos das árbores que nos protexen do sol. Os paxaros cos seus diversos cantos alédannos o curto paseo ata as mesmas portas dun pequeno malia que marabilloso museo ins-talado no chamado pavillón cirúrxico Fernández Latorre, no que nos agarda Bella que nos fai de guía persoal. Na súa faciana e no seu xeito de falar nótase o cariño e o orgullo que as persoas que o custodian senten por este pequeno templo de sandación, no que en tres cuartos se pode ollar unha gran cantidade de instrumental cirúrxico, trebe-llos de toda índole, un quirófano completo e unha particular mesa de operacións para os máis cativos. A lámpada orixinal, vitrinas con fonendoscopios, tesoiras, bisturís, botellas que en épocas pretéritas gardaban iodo, alcohol, etc. Todo isto colocado con primor, delicadeza e extremado gusto, o que fai a visita enormemente interesante pois su-pón poder retrotraerse e visualizar a práctica médica de principios do s.XX, nun lugar e cuns elementos de excepción, pois a medicina prac-ticada no Sanatorio nese momento para curar enfermidades infeccio-sas seguía os máis avanzados métodos (principios hixiénicos) que ho-gano nos parecen elementais pero que entón foron revolucionarios, xa que seguindo os principios de Pasteur; esterilización por fervedura do instrumental cirúrxico, o uso da lixivia na limpeza, a separación dos doentes infecciosos dos demais, etc. salváronse moitas vidas. Tanto os obxectos que están á vista co seu ben cumprido século de existencia como o propio museo, constitúen unha auténtica reliquia e algo único no estado español.

49 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

56

57

58D9

59

O Sanatorio Marítimo de Oza e o Lazareto (unpoucodehistoria)

O 10 de Outubro de 1868, o exercito independentista cubano declá-ralle a guerra de xeito oficial a España, aínda que os enfrontamentos entre as tropas “rebeldes” e o exercito español xa se viñan larvando tempo atrás.

Esta confrontación bélica sería coñecida como A Guerra de Cuba, a Gran Guerra ou a Guerra dos dez anos. As tropas “rebeldes” como lles gustaba dicir aos gobernantes e militares españois, tivéronse que ren-der ao poderío militar por aquelas datas do imperio español. A conse-cuencia da derrota é que a meirande parte das illas do Caribe segui-rían a pertencer ao imperio e non se aboliría a escravitude.

Curiosamente os que máis alardeaban da entrada no conflito; “os pa-triotas”, coidáronse moi moito de mandar os seus fillos á guerra, para evitalo tan só tiñan que aboar a “modesta cantidade de dúas mil pe-setas”; iso si de 1898, unha cifra inalcanzable para os petos de moitas familias galegas humildes que acabarían perdendo os seus fillos nesa loita.

Tan só das comarcas ferrolá e coruñesa se calcula que faleceron direc-tamente no combate, de fame ou por enfermidades contaxiosas preto de 2000 mozos; aínda que morrerían moitos máis. Unha verdadeira sangría.

No ano 1888, dez anos antes de que tivese lugar esta guerra construi-ríase un lazareto no concello de Santa María de Oza. A historia da súa construción non estivo exenta de controversias, pois os motivos que deberan ser humanitarios, foron como na meirande parte destes casos puramente económicos, xa que ao non dispoñer dun lugar onde pasar a corentena na cidade Herculina, os emigrantes e militares que torna-ban das Américas, os barcos atracaban noutros lugares coa conseguin-te perda de cartos para a cidade. Pero aos cidadáns poñíanlles medo as enfermidades de carácter contaxioso polo que non querían ter ao seu carón un centro destas características. De seguro que houbo presións para o afastar o que non tardaría en dar os seus froitos, pois segundo a Asociación Bardos Cultural, a través da Xunta Superior de Sanidade, comunicábase á Xunta Municipal da Coruña, unha Real orde asinada polo Rei na que se prohibía a construción dun Lazareto na cidade.

Preto da illa dos Xudeus, no Curralón da Gaiteira (concello de Sta. Mª. de Oza) existía un dispensario, pero era insuficiente para atender a to-dos os doentes, por cuxo motivo correndo 1888, Unha sociedade mer-

50 Colaboración Santa María de Oza (1300 — 1912)

60

cantil coruñesa mercaría a igrexa e os terreos do cemiterio de Santa María de Oza. Onde se edificaría o lazareto.

Este tipo de centros eran levantados xeralmente ao carón do mar, pois semella que os aires marítimos eran favorecedores para axudar a cu-rar este tipo de enfermidades.

Regresemos á guerra…

Por mor da agravación do conflito bélico incrementaríase o retorno de soldados feridos e enfermos, (moitos dos cales morrerían na propia viaxe) polo que o primitivo Lazareto resultaría igual de insuficiente como noutrora o fora o dispensario do Curralón.

Como a meirande parte de lazaretos, o de Oza contaba con dúas par-tes ben diferenciadas; a “limpa” sita no espazo no que hoxe en día se levanta o Hospital Marítimo, e a “sucia” na que instalaban os doentes con enfermidades máis contaxiosas que se atopaba no que noutrora se coñecía como o Puntal, separadas estas dependencias pola desapareci-da, incrible e fermosa praia, tiñan como nexo de unión una estreita e longa ponte de ferro e madeira.

O primitivo lazareto vería incrementadas ostensiblemente as súas ins-talacións, co levantamento de varios pavillóns algúns dos cales ocupa-ban boa parte do antigo fortín que vería modificadas as dependencias orixinarias; por exemplo as que albergaron no seu día o corpo de gar-da converteríanse nas cociñas e comedores das colonias das crianzas.

Nota.- O fortín foi construído a finais do s.XVI. o que tería lugar polo desembarco das hostes do corsario Drake na praia de Oza.

Pero a estrela indiscutible (arquitectonicamente falando) dos edificios do Sanatorio Marítimo de Oza, é sen lugar a dúbidas o pavillón que aparece no plano co nº 7, que sería bateado co nome de Pavillón das Colonias, un grande, impresionante e fermosísimo edificio de estilo modernista, obra do xenial arquitecto zamorano afincado na cidade da Coruña, D. Pedro Mariño, o cal albergaría nas súas estancias un numeroso grupo de nenas e nenos.

As xentes que partían da dársena da Coruña nos pequenos vapores que os achegaban á praia de Santa Cristina contemplaban extasiados a beleza das liñas arquitectónicas deste impoñente edificio, como se pode apreciar nalgunhas das imaxes desta colaboración; sinxela-mente soberbio.

Lamentablemente outro arquitecto correndo 1997 será o responsable de agochalo ao levantar diante del un bloque de formigón que arrepía tan só de o contemplar.

Non quero deixar no tinteiro un dos recunchos máis engaioladores cos que conta este recinto, estoume a referir ao espazo que ocupaba noutras datas unha batería de artillaría, no que desde hai xa algúns anos se levanta un gran ollo de luz de cristal desde o que se pode catar parte da baía coruñesa e as costas de Oleiros. Pena que este facho estea a estragarse polo desleixo. Polo que lle poida acontecer nun futuro non moi afastado permítome inmortalizalo na imaxe que vai de por-tada neste novo número da nosa revista.

Non sei se é por descoñecemento ou por pouco cariño á Coruña, o que si sei é que desde hai décadas para acó é unha constante o mal gusto na construción e a falta de protección do patrimonio da cidade, que aos poucos vai perdendo a súa fermosa e singular identidade arqui-tectónica.

Como remate a esta longa primeira parte da colaboración ofrecida ao concello de Santa María de Oza, abéirome ata a gran propiedade do inglés (segundo nos sinala un dos veciños) na que se levanta unha fermosa casa de pedra vermella con teito de tella do país aderezando máis se cabe a beleza da contorna na que se acha, que está a menos de cincocentos metros do Hospital Marítimo e na que comeza a entrada a un dos barrios mais antigos e senlleiros do Concello de Oza e na actualidade do da Coruña; As Xubias. Dende este punto antigamente podíase albiscar o espectacular areal de San Cristina, parte do litoral do concello de Oleiros e a vella ponte da Pasaxe. Quen te veu... quen te ve!!!. NO COMMENT.

51 ColaboraciónSanta María de Oza (1300 — 1912)

O.S.L. = Obdulia Seoane Lagüela (a miña dona), Inés Salvado Pérez (filóloga de lingua galega), a Amparo Seoane Roquer (presidenta do Club dos León da Coruña), a Ánxos Pé-rez Fiuza (filóloga de lingua galega) - Ana Martínez (responsable da Biblioteca do Museo Arqueolóxico do Castelo de Santo Antón), Vanessa Rubio Barbeito (Estanco de Monelos), a Directora e persoal do Arquivo Municipal de Estudos Locais de A Coruña, a Directora e persoal da Biblioteca de Estudos Locais da Coruña, ao persoal do Arquivo do Reino de Galicia, a Bella Varela Sánchez (Secretaría Área de Dirección do Hospital Ma-rítimo de Oza), Andrés Canedo Guerrero (Encargado de Turnos - Hospital Marítimo de Oza), a Ramón Teigeiro sobriño do fotógrafo Antonio Teigeiro, a Richard - responsable de seguridade do (Sanatorio-Lazareto de Oza, a Juan López Fouz (Presidente de Asinec), Manuel Jesús López Pérez (amigo del presi), Paco Canosa Leira, Manuel Rodríguez (Rodri) (periodista da Voz de Galicia), Manuel Lara (Asociación BUXA), Santiago Fernán-dez (Xerente do Supermecado GADIS - Centro Comercial 4 Camiños), Colectivo Xente de Monelos, Asociación Vecinal Oza Gaiteira-Os Castros - Bardos Cultural - Pepe Temprano (excelente gaiteiro entre outras cousas), Alberto Martí (Fotografo e Presidente da marabillosa Cociña Económica da Coruña), Javier Rodrígo del Blanco (Responsable servizo de reproducións do MAN - Museo Arqueolóxico Nacional), Manuel López Luaces (Director do CIAM - Centro de Investigacións Agrarias Mabegondo), Juan Castro Insua (Ingeniero do CIAM), Lourenzo Fernández Prieto (Departamento de Historia Contempo-ránea e América da Universidade de Santiago de Compostela), ao Párroco de Santa María de Oza; a Manuel Bragado Rodríguez (Director de Edicións Xerais), HISTAGRA GRUPO DE INVESTIGACIÓN - USC, a Luis Alonso Álvarez por medio da Real Academia Galega (RAG) e a Manuel González Prieto, responsable da Casa-Museo Emilia Pardo Bazán. Gabriel Barros Blanco - Comunicación (Real Club Deportivo de La Coruña).

RELACION DE IMAXES

Nº 1 ARG. Col. de Postais. Sig.: 5439 (1910-1920) Mulleres lavando no río. Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación)..

Nº 2 Lavandeiras no río Monelos. Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 3 Lavandeiras no río Monelos – Zona dos muíños. Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 4 ARG. Col. de Postais. Sig.: 121 – A Coruña: Monelos (192_). Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 5 Igrexa de Santa María de Oza (Actual). Autor: P.F.L.

Nº 6 Xogos florais en Monelos. Cedida pola Asociación Bardos Cultural.

Nº 7 ARG. Col. de Postais. Sig.: 821 – Espectadores estadio de Monelos. Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 8 Espectadores no campo de fútbol de Monelos. Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 9 Antigo paseo da granxa. Cedida por un particular - anónimo

Nº 10 Parque de Monelos – Xogos Olímpicos. Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 11 Parque de Monelos – Xogos Olímpicos. Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 12 Edificio principal - Granxa de Monelos. Cedida polo CIAM – Centro De Inv. Agrarias De Mabegondo.

Nº 13 Edificios dedicados a plantación – Granxa de Monelos. Cedida polo CIAM – Centro De Inv. Agrarias de Mabegondo.

Nº 14 Instalacións da Granxa. Cedida por Manuel Lourenzo. HISTAGRA Grupo de Investigación (USC).

Nº 15 Laboratorio da Granxa de Monelos. Cedida por Manuel Lourenzo. HISTAGRA Grupo de Investigación (USC).

Nº 16 ARG. Col. de Postais. Sig.: 852 – Espectadores Estadio de Monelos. Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 17 Sementadora e fertilizadora – Granxa de Monelos. Cedida por Manuel Lourenzo. HISTA-GRA Grupo de Investigación (USC).

Nº 18 Traballadores da Granxa con novos enxeños . Cedida por Manuel Lourenzo. HISTAGRA Grupo de Investigación (USC).

Nº 19 ARG. Col. de Postais. Sig.: 850 – Visita dunha dama á Granxa Escola da Coruña. Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 20 Cátedra ambulante – Granxa Experimental Agrícola de Monelos. Cedida polo CIAM – Centro De Inv. Agrarias de Mabegondo.

Nº 21 ARG. Col. de Postais. Sig.: 846 – Visita dunha dama á Granxa Escola da Coruña. Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 22 Estación do Norte – Santa María de Oza. Cedida pola Asociación Bardos Cultural.

Nº 23 ARG. Col. de Postais. Sig.: 677 A Coruña: O Rápido da tribuna. Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 24 Estación do Norte – Santa María de Oza. Copia realizada por: P. F. L. (Autorizada por Supermercados Gadis – CC. 4 Camiños).

Nº 25 ARG. Col. fotográfica. Sig.: 320 Tres mulleres na Estación do Norte - Subindo ao vagón de señoras.Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 26 ARG. Col. de Postais. Sig.: 128 A Coruña: Estación do Norte (191-?). Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 27 Ilustres viaxeiros na Estación do Norte. Cedida pola Biblioteca de Estudos Locais da Coruña.

Nº 28 Espectadores nun concurso ecuestre – Curralón da Gaiteira (Oza). Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 29 Partido de fútbol – Curralón da Gaiteira (Oza). Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 30 Proba ciclista – Curralón da Gaiteira (Oza). Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 31 Xogadores do Club Deportivo da Sala Calvet – 1906. Baixada de internet.

Nº 32 Ciclistas descansando – urralón da Gaiteira (Oza). Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 33 Peirao do peixe na Palloza – Santa María de Oza. Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 34 Mulleres traballando no interior da fábrica de tabacos. Cedida por Luis Alonso Álvarez – A través da RAG.

Nº 35 Mulleres empaquetadoras da fábrica de tabacos. Cedida por Luis Alonso Álvarez – A través da RAG.

Nº 36 Plantación follas de tabaco. Baixada da internet.

Nº 37 Secado follas de tabaco para facer farias. Baixada da internet.

Nº 38 Vista do edificio da fábrica de tabacos e da Palloza. Cedida pola Asociación Bardos Cultural.

Nº 39 Lápida xudía – Achada preto da Palloza. Cedida polo Museo Arqueolóxico Nacional (M.A.N); previo pago da imaxe.

Nº 40 Lápida xudía – Achada preto da Palloza. Cedida polo Museo Arqueolóxico Nacional (M.A.N); previo pago da imaxe.

Nº 41 ARG. Col. de Postais. Sig.: 5434 A Coruña: Vista de Oza Ca. 1910-1920. (Esta imaxe está do revés). Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 42 Vista da marabillosa praia do Lazareto – xa non existe – sen comentarios.Cedida por particular - Anónimo.

Nº 43 A primitiva igrexa de Santa María de Oza. Autor: P. F. L.

Nº 44 Restos dos frescos – Interior da igrexa de Santa María de Oza. Autor: P. F. L.

Nº 45 Inauguración do Sanatorio Marítimo de Oza. Autor: Antonio Teigeiro (cedida por: Ramón Teigeiro – sobriño).

Nº 46 ARG. Col. de Postais. Sig.: 115 A Coruña: Sanatorio Marítimo de Oza (193-?). Cedida polo Arquivo do Reino de Galicia (Previo pago da imaxe e da súa publicación).

Nº 47 Nenos das colonias de paseo polo Lazareto.Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 48 Nenos das colonias coas súas enfermeiras – Lazareto. Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

Nº 49 Entrada ao Pavillón –Museo Cirúrxico Fernandez Latorre. Autor: P. F. L.

Nº 50 Museo – Quirófano de traumatoloxía. Autor: P. F. L.

Nº 51 Museo – Lámpada de quirófano traumatoloxía. Autor: P. F. L.

Nº 52 Museo – Mesa quirófano para cativos. Autor: P. F. L.

Nº 53 Museo – Marcador de roupa para lavar. Autor: P. F. L.

Nº 54 Museo – Trebello médico. Autor: P. F. L.

Nº 55 Museo – Contenedores para gasas. Autor: P. F. L.

Nº 56 Museo – Billas para lavar e desinfectar as mans. Autor: P. F. L.

Nº 57 Museo – Armarios con material cirúrxico. Autor: P. F. L.

Nº 58 Museo – Aparellos e quentador. Autor: P. F. L.

Nº 59 Museo – Contador – Antiga calculadora. Autor: P. F. L.

Nº 60 Propiedade e vivenda do Inglés – Na entrada ao barrio mariñeiro das Xubias. Cedida polo Arquivo Municipal da Coruña. Concello da Coruña.

RELACION DE DEBUXOS E CARTEIS

F Folleto. Cedido pola Asociación de Veciños de Oza, a Gaiteira e os Castros.

D1 Debuxo - plano Aceas da Gaiteira.

D2 Plano Concello de Oza e as súas parroquias.

D3 Vista panorámica baía da Coruña.

D4 Debuxo da cigarreira. Cedida por Arquivo da RAG.

D5 Debuxo flor do tabaco. Baixada da Wikipedia.

D6 Debuxo plano do Castelo de San Diego. Galicia e o século XVIII. Pedro Barríe. Cedida por Biblioteca de Estudos Locais da Coruña.

D7 Debuxo lateral do fortín de Oza. Cedida pola Asociación Bardos Cultural.

D8 Debuxo lateral do fortín de Oza. Cedida pola Asociación Bardos Cultural.

D9 Plano ubicacións das instalacións do Hospital-Sanatorio Marítimo de Oza. Cedido pola secretaría do Hospital.

COLABORACIÓN52 REVISTA ASINEC 77

LED: Presente y futuro de la iluminaciónCuando el respeto al entorno y el ahorro significan lo mismo

Por Emilio Ramilo. Exon Solutions -Intewatt

Reducir la factura de la energía se ha convertido en una de las prio-ridades para las empresas que componen los sectores secundario y terciario que forman el entramado industrial y de servicios, y cuya dependencia del suministro de energía es elevado.

En la última década, el aumento en los costes de generación de la ener-gía y una mayor repercusión de estos costes al consumidor, así como la modificación al alza de los impuestos directos e indirectos, han provo-cado un incremento en la factura de energía que se aproxima al 60%. En determinados casos, el coste de la energía supone ya una tercera parte de los costes totales de explotación.

La incorporación de una iluminación LED eficiente y responsable se hace imprescindible tanto en la industria como en el sector servicios. Es la garantía de un óptimo rendimiento lumínico de las instalacio-nes y de un coste ajustado a las necesidades reales.

A partir del análisis lumínico de las instalaciones, del precio del kW y de las rutinas y tiempos de consumo, se realiza un estudio inicial que permite confeccionar una propuesta personalizada para modifi-car consumos innecesarios y despilfarros de energía, optimizando al máximo el rendimiento lumínico.

Aquellas organizaciones empresariales que prestan atención a la re-percusión de la energía en su cuenta de explotación, están mucho más cerca de asegurar la rentabilidad y de garantizar su supervivencia en tiempos verdaderamente difíciles como los que actualmente soporta el tejido empresarial.

Esta situación ha motivado que la gestión de la factura energética gane peso entre las prioridades de los consumidores. Es fundamen-tal optimizar el uso que hacemos de la energía y evitar sobrecostes innecesarios.

En la medida en que se incrementa la conciencia sobre el medio am-biente, junto con la preocupación por los precios de la energía en alza, el uso de las luces LED se ha convertido en la opción perfecta frente a los sistemas tradicionales pasando a formar parte de nuestra realidad cotidiana.

Esta tecnología LED (Light-Emitting Diod) abre nuevas perspectivas y usos. Su pequeño tamaño permite la integración en muchos produc-tos y su flexibilidad de colores permite crear, modificar y jugar con los ambientes. Se ha convertido en una herramienta más para arquitec-tos, interioristas y decoradores.

La evolución técnica creciente permite niveles lumínicos cada vez más potentes y, en la actualidad, se utilizan para iluminar grandes espa-cios (almacenes, estadios, pistas de tenis, calles, zonas de aparcamien-tos…) con ahorros energéticos considerables.

LA TECNOLOGÍA LED ES EL PRESENTE Y EL FUTURO DE LA ILUMINACIÓN“El mercado mundial de iluminación LED se encuentra en una fuerte expansión, impulsada principalmente por las mejoras en la tecnología. Estos avances permitirán una mayor aplicación en la iluminación y su incremento se verá reforzado por las medidas que están adoptando las autoridades locales para apoyar la iluminación de bajo consumo”. En este sentido, tanto en Europa como en Norteamérica se han adoptado ya medidas para eliminar gradualmente la iluminación incandescente o imponer criterios mínimos de eficiencia en las tecnologías de iluminación. Estas medidas están provocando en los últimos años que se sustituya la iluminación incandescente por equivalentes de una mayor eficiencia energética como la tecnología LED. “Al mismo tiempo, los proveedores de todo el mundo están llevando a cabo mejoras para aumentar la calidad de las lámparas LED, mejorando su eficiencia, la calidad de la producción de luz, la reproducción del color y la gestión térmica”.

Fuente: Neetha Jayanth, analista de investigación de Frost & Sullivan.

Compromiso con el Medio Ambiente

Las lámparas LED reducen hasta el 90% el consumo de electricidad. Tienen un alto rendimiento lumínico: entre 70-140 lm/W del conjunto de la lámpara. Esto significa que el uso de lámparas LED reduce las emisiones de gases de efecto invernadero pues necesitan una menor quema de combustibles fósiles que las lámparas HID para generar energía. Las lámparas HID no son fácilmente reciclables ya que con-tienen materiales potencialmente peligrosos como el mercurio y el plomo que tienen que ser eliminados cuidadosamente. Las luces LED son reciclables y no contienen estas sustancias peligrosas. Tienen faci-lidad de manejo de todos los colores, poseen una excelente reproduc-ción del color (IRC). Carecen de parpadeo, emiten luz direccional con una salida uniforme lo que significa que hay un mayor control sobre el lugar donde se dirige la luz, por lo que no se pierde al ir donde no se necesita.

COLABORACIÓN 53 REVISTA ASINEC 77

La vida útil de una lámpara LED es hasta30 vecesmás que la de una lámpara incandescente, 10 veces más que la de un halógeno, 7 veces más que la de un tubo fluorescente, 5 veces más que la de H.I.D. y 3 veces más que la de una lámpara de bajo consumo. La mayoría de las lámparas LED de interiores tienen una vida media 30.000/50.000 horas. Por tanto, habrá sido necesario comprar hasta 10 halógenos convencionales antes de sustituir una LED equivalente, lo que las hace amortizables rápidamente. (ver cuadro)

Ventajas Tecnológicas

• Bajo consumo de energía (convierte casi el 80% de la corriente eléc-trica en luz).

• Alto nivel de fiabilidad y duración. (tiempo de vida 50.000 h aprox.). • Tamaño reducido. • No contienen mercurio (el cual al exponerse en el medio ambiente

es altamente contaminante). • Resistencia a las vibraciones y golpes (seguirá funcionando aunque

se rompa la carcasa, al contrario de las otras tecnologías).

• Encendidos ilimitados: No les afecta el encendido intermitente y esto prolonga su promedio de vida. Instalando iluminación LED en lugares en los que encendemos y apagamos las luces con frecuencia evitaremos tener que cambiar lámparas fundidas a menudo. Las lu-minarias de bajo consumo ven reducida su vida útil un 50% debido a este fenómeno.

• Reducen la emisión de calor. • Gran compatibilidad con las instalaciones actuales. • Reducen ruidos en las líneas eléctricas. • No crean campos magnéticos altos como la tecnología de inducción

magnética, con los cuales se crea mayor radiación residual hacia el ser humano.

• Proporcionan una luz uniforme y sin sombras en la zona iluminada. • Mejor índice de reproducción cromática que otros tipos de lumi-

narias. • Disponible en blancos cálidos o puros, o de todos los colores (mane-

jo de los colores con facilidad). • Son especialmente recomendadas para utilizarse con sistemas foto-

voltaicos (paneles solares) en comparación con cualquier otra tec-nología actual.

• Son especialmente recomendadas para sistemas anti explosión ya que cuentan con un material resistente.

• Tienen más lúmenes por cm2 que las halógenas y CFL.

• Tiempo de encendido muy corto en comparación con las luminarias de alta potencia como lo son las luminarias de alta intensidad de va-por de sodio, aditivos metálicos, halogenuro o halogenadas y demás sistemas con tecnología incandescente o luminarias de bajo consu-mo que tardan algunos minutos en alcanzar su máximo esplendor lumínico. Se encienden aproximadamente en un cuarto de segundo a intensidad de trabajo nominal sin producir picos de corriente, por lo que no es necesario esperar para obtener todo el rendimiento de la luminaria.

• Son un producto en evolución continua.

La iluminación vial e industrial

Hasta ahora, entre las lámparas de descarga, las de vapor de sodio han sido la iluminación más utilizada porque conseguían una alta efica-cia luminosa. Pero esta eficiencia se conseguía a cambio de un mayor consumo eléctrico, además de la necesidad de equipos auxiliares en su instalación.

Gracias a los avances y grandes ventajas obtenidos en el desarrollo de la tecnología LED ya no hay duda de que el

momento del cambio ha llegado. La oferta de iluminación LED puede ofrecer en estos momentos una mejor calidad lumínica y un enorme ahorro energético. El cambio de tecnología supone una excelente in-versión en términos energéticos, económicos y medioambientales, por lo que la tecnología LED se convierte en la opción perfecta para el alumbrado industrial frente a los sistemas tradicionales.

La tecnología LED obliga a un cambio de mentalidad en todos los escalafones de la cadena de consumo.

Opiniones a favor y en contra del LED

La iluminación LED como cualquier tecnología que irrumpe en el mercado cuenta con innumerables detractores y defensores cada uno con distintos argumentos a favor y en contra.

Hoy en día hay pocas iluminaciones que no se puedan mejorar utili-zando la tecnología LED, pero en ningún caso serán iluminaciones denominadas normales o de utilización diaria las que empeoren con esta tecnología.

Si de algo están convencidos hasta los críticos de este tipo de ilumi-nación es de su compromiso con el medio ambiente, los considerables ahorros alcanzados, la robustez y durabilidad. Y la crítica más gene-ralizada es la falta de luminosidad y la poca calidad de muchos pro-ductos LED.

Por desgracia no están muy equivocados los que dudan de la calidad del LED pues aquí como en cualquier otra tecnología emergente en un mercado inmaduro como el nuestro, han entrado todo tipo de provee-dores y fabricantes que ensamblan componentes mediocres y crean lámparas LED de bajo precio y baja calidad sin las certificaciones ne-cesarias, por no hablar de la documentación imprescindible para rea-lizar estudios lumínicos que permitan dimensionar los proyectos. Por eso es importante pedir las fichas técnicas del producto y comparar criterios como el tipo de carcasa y sus materiales, los ensamblajes, la

Halógeno

Fluorescente compacto

HID compacta (CDM-T)

Vapor de mercurio aalta presión (HID)

Fluorescente lineal

LED

0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000

horas

5.000

8.000

10.000

12.000

20.000

50.000

COLABORACIÓN54 REVISTA ASINEC 77

disipación del calor, el tipo de driver, el fabricante y soporte posventa, etc.

Son las malas experiencias vividas y la falta de un asesoramiento serio y riguroso sobre el producto LED las que crean la desconfianza entre los profesionales que aun así observan como cada vez sus clientes de-mandan más información sobre este producto que inevitablemente viene para posicionarse a la cabeza de la iluminación y sustituir al resto de competidores.

La iluminación en un ejemplo real

Un ejemplo práctico de un buen dimensionamiento de la luz conju-gando todos los ambientes que generalmente instalan los profesiona-les electricistas es la Sociedad Deportiva Hípica de La Coruña. Cuenta en sus instalaciones con tres gimnasios, piscina cubierta y exteriores, cafetería y sala de estar, oficinas, despachos, sala de juegos de mesa, tres comedores interiores y uno exterior, un salón de celebraciones, un salón de reuniones, cuatro canchas de tenis, planta de ping-pong, pista de futbito, pabellón infantil exterior cubierto, cuatro pistas de pádel, biblioteca, campo de tiro, aparcamiento y jardines exteriores.

Sin inversión y con una rápida amortización

En esta sociedad concienciada con el deporte, el medio ambiente y el ahorro energético, se han analizado sus necesidades y se han realizado los estudios necesarios que nos han permitido conseguir un dimensionamiento correcto y una optimización de la luz, sin renunciar a ninguna comodidad lumínica y conjugando las temperaturas de color de tal forma que se han conseguido unos espacios iluminados con calidad, estética y modernidad.

Ahora todos los socios disfrutan de la luz adecuada para los distintos entornos en los que se realiza cada actividad: la imprescindible y ra-zonable en la zona de lectura, la que incite y active el organismo en las zonas de gimnasia y piscina, la ideal y necesaria para practicar deportes como ping-pong, tenis, futbito o pádel, y la agradable para tomar un aperitivo con los amigos o degustar una comida/cena en la cafetería o restaurante. Y todo ello realizado mediante una cómoda operación financiera en la que las cuotas se asumen con el importante ahorro que se genera y con un producto garantizado durante 5 años.

Salón Internacional de Soluciones para la Industria Eléctrica y Electrónica

28-31OCTUBRE

2014MADRID-ESPAÑA

EL LUGAR ADECUADO,EN EL MOMENTO OPORTUNO

(34) 91 772 30 00

LÍNEA IFEMALLAMADAS DESDE ESPAÑA INFOIFEMA

LLAMADAS INTERNACIONALES

902 22 15 15

[email protected]

www.matelec.ifema.esSÍGUENOS EN:

facebook.com/MATELEC

@Matelec_

ORGANIZA

SOLUCIONESDE ILUMINACIÓNY ALUMBRADO

TECNOLOGÍAS YCOMPONENTES PARA LAINSTALACIÓN ELÉCTRICA

SOLUCIONES PARAEDIFICIOS Y CIUDADES

INTELIGENTES

AUTOMATIZACIÓN,CONTROL INDUSTRIAL

Y ELECTRÓNICA

GESTIÓNDE LA ENERGÍA

ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSISTEMAS, SOLUCIONES YSESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESESERRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRVICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS VICIOS TECNOLÓGICOS PPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPPARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICADE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

SISTEMAS, SOLUCIONES YSERVICIOS TECNOLÓGICOS PARAEL CONTROL Y GESTIÓN EFICIENTEDE LA ENERGÍA ELÉCTRICA

C

M

Y

CM

MY

CY

CMY

K

MATELEC 2014 Master A4_esp.pdf 1 27/02/14 14:13

COLABORACIÓN56 REVISTA ASINEC 77

El riesgo eléctrico: trabajadores autorizados / trabajadores cualificados

RESUMEN

Llevamos más de 13 años aplicando el RD 614 / 2001 (en adelante: RD), por lo que deberíamos poder afirmar que ya tenemos más que suficiente experiencia para saber “qué se debe hacer”, “cómo se debe hacer”, “quién es quién” y “quién puede hacer qué” en cuanto a la seguridad de los trabajadores frente al riesgo eléctrico en sus lugares de trabajo.

Lo cierto es que (esta es mi experiencia personal) lo anterior no es así (salvo en las empresas con políticas preventivas bien definidas, desarrolladas y aplica-das), ya que (¡a estas alturas!) en más ocasiones de las deseadas y todavía en un gran número de empresas (en particular, de los sectores del metal y de los servicios de ingeniería eléctrica) el RD no se aplica correctamente, siendo la principal causa la falta de formación preventiva de los empresarios1 , así como la falta de formación / información preventiva de los trabajadores (como conse-cuencia de lo primero).

En este breve artículo, en su primera parte, vamos a exponer lo que dice el RD sobre el significado práctico de trabajador autorizado y de trabajador cualifica-do y, en su segunda parte, lo analizaremos.

1. EL RD 614 / 2001 “RIESGO ELÉCTRICO”

1.1 INTRODUCCIÓN

RD publicado en el BOE n º 148 del jueves 21 de junio del 2001, en vigor desde el 21 de agosto del 2001.

Vamos a exponer lo que dice el RD sobre “qué se debe hacer”, “cómo se debe hacer”, “quién es quién” y “quién puede hacer qué” en cuanto a la seguridad de los trabajadores frente al riesgo eléctrico en sus lugares de trabajo.

1.2 “QUÉ SE DEBE HACER”

Esto es lo que legisla el RD.

Artículo 4 “técnicas y procedimientos de trabajo”:1. Las técnicas y procedimientos empleados para trabajar en instala-

ciones eléctricas, o en sus proximidades, se establecerán teniendo en consideración:a. La evaluación de los riesgos que el trabajo pueda suponer, ha-

bida cuenta de las características de las instalaciones, del pro-pio trabajo y del entorno en el que va a realizarse.

b. Los requisitos establecidos en los restantes apartados del pre-sente artículo.

2. Todo trabajo en una instalación eléctrica, o en su proximidad, que conlleve un riesgo eléctrico deberá efectuarse sin tensión, salvo en los casos que se indican en los apartados 3 y 4 de este artículo”.

1 Un empresario formado en PRL es un empresario comprometido con la PRL; con-dición necesaria para que pueda trasmitir la política preventiva de su empresa a sus trabajadores.

Si no así, es imposible que el empresario trasmita una cultura preventiva, dejando a la “buena voluntad” del sus trabajadores la eficacia de la seguridad y de la higiene en los trabajos que realicen; es decir: ¡un desastre asegurado! … por “muy buenos profesio-nales” que sean sus trabajadores.

Es decir, el RD deja bien claro “qué se debe hacer”:1. Evaluar los riesgos de cada trabajo:

Basándose en las características de la instalación, en las carac-terísticas del trabajo y en las características del entorno del trabajo.

2. Trabajar, siempre que sea posible, sin tensión:Sí, ¡lo deja bien claro!: Siempre que sea posible se deberá reali-zar el trabajo sin tensión.

1.3 “CÓMO SE DEBE HACER”

Esto es lo que legisla el RD.

Artículo 5 “formación e información de los trabajadores”:“De conformidad con los artículos 18 y 19 de la Ley de Preven-ción de Riesgos Laborales, el empresario deberá garantizar que los trabajadores y los representantes de los trabajadores reciban una formación e información adecuadas sobre el riesgo eléctrico, así como sobre las medidas de prevención y protección que hayan de adoptarse en aplicación del presente Real Decreto”.

Es decir, el RD deja bien claro “cómo se debe hacer”:1. Formando a los trabajadores, en cuanto al riesgo eléctrico y sus

medidas preventivas / protectoras:Formación específica sobre el riesgo eléctrico y sobre las po-sibles medidas preventivas / protectoras contra el mismo, a aplicar en todas sus actividades.

2. Informando a los trabajadores, en cuanto a la prevención de los riesgos presentes en cada uno de sus trabajos:

Información específica sobre las características de la instala-ción existente en la zona de trabajo, sobre las características del trabajo y sobre las características del entorno del trabajo (de acuerdo con la evaluación de riesgos específica realizada).

1.4 “QUIÉN ES QUIÉN”

Esto es lo que legisla el RD sobre las dos categorías básicas de los tra-bajadores, en cuanto al riesgo eléctrico: trabajador autorizado y traba-jador cualificado.

Anexo 1 “definiciones”:“13. Trabajador autorizado: trabajador que ha sido autorizado por el empresario para realizar determinados trabajos con riesgo eléc-trico, en base a su capacidad para hacerlos de forma correcta, se-gún los procedimientos establecidos en este Real Decreto”.“14. Trabajador cualificado: trabajador autorizado que posee cono-cimientos especializados en materia de instalaciones eléctricas, debido a su formación acreditada, profesional o universitaria, o a su experiencia certificada de dos o más años”.

Es decir, el RD deja bien claro “quién es quién”:1. Trabajador autorizado:

Trabajador a quien el empresario considera con la informa-ción - formación (teórica y práctica), capacidad y aptitud nece-sarias para la realización de trabajos con especial riesgo eléc-trico en instalaciones eléctricas de BT y de AT.La norma UNE-EN 50110 “explotación de instalaciones eléctri-cas” lo llama trabajador “informado” y lo define así:

“Trabajador adecuadamente informado por trabajadores cualificados, para permitirle evitar los riesgos que pueda presentar la electricidad”.

Es decir, es el trabajador ordinario que ha sido autorizado a trabajar en una instalación eléctrica tras haber sido informa-do de los riesgos existentes, las medidas de seguridad estable-cidas, de la zona de trabajo fuera de la cual no debe transitar, y del procedimiento de trabajo a seguir durante los trabajos.

2. Trabajador cualificado:

Por: D. Manuel I. García Roldán. Ingeniero industrial, especialidad de electricidad. Técnico superior en PRL, especialidad de seguridad en el trabajo.Director general de QATRO-ELEC-ISEI S.L.

COLABORACIÓN 57 REVISTA ASINEC 77

Trabajador, autorizado, a quien el empresario considera con la información - formación (teórica y práctica), capacidad, ap-titud, formación reglada y / o experiencia necesarias para la realización de trabajos con especial riesgo eléctrico en IIEE de BT y de AT.Esta definición engloba a la anterior: un trabajador cualifica-do es un trabajador autorizado con dos requisitos más: forma-ción reglada y / o experiencia.La norma UNE-EN 50110 “explotación de instalaciones eléctri-cas” lo llama de la misma manera y lo define así:

“Trabajador con una adecuada formación y experiencia para permitirle analizar los peligros eléctricos y evitar los riesgos que pueda presentar la electricidad”.

Es decir, es el trabajador que ha recibido una formación espe-cializada que le permite planificar y organizar los trabajos en una instalación eléctrica.Será capaz de definir las condiciones de seguridad que de-ben establecerse en la instalación para realizar el trabajo, así como las medidas de seguridad durante los trabajos.

1.5 “QUIÉN PUEDE HACER QUÉ”

Esto es lo que legisla el RD.

Trabajos sin tensión Trabajos en TensiónManiobras, mediciones, ensayos y verificaciones

Trabajos en proximidad

Supresión y reposición

de la tensión

Ejecución de trabajos sin tensión

RealizaciónReponer fusibles

Mediciones, ensayos y verifica-ciones

Maniobras locales

Preparación Realización

BAJA TENSIÓN

A T C A A A A T

ALTA TENSIÓN

C T

C + AE(con

vigilancia de un jefe de trabajo)

C(a distancia)

C o C auxiliado

por AA C

A o T vigilado por A

T= Cualquier trabajadorA= AutorizadoC + AE= Cualificado y autorizado por escrito.

1. Los trabajos con riesgos eléctricos en AT no podrán ser realizados por trabajadores de una Empresa de Trabajo Temporal (RD 616/1999).

2. La realización de las distintas actividades contempladas se harán según lo establecido en las disposiciones del presente Real Decreto.

Fig. 01: “cuadro resumen de la formación/capacitación mínima de los trabajadores”.

El cuadro anterior se ha extraído de la “guía técnica para la evalua-ción y prevención del riesgo eléctrico”, editada en el 2003 por el Ins-tituto de Seguridad e Higiene en el Trabajo (INSHT – www.insht.es).

Es decir, el RD deja bien claro “quién puede hacer qué”:1. Definiendo las categorías de los trabajadores (“quién …”):

T: cualquier trabajador (trabajador ordinario)A: trabajador autorizadoC: trabajador cualificadoC+AE : trabajador cualificado y autorizado por escrito (traba-jador habilitado)

2. Definiendo las actividades para los cuatro procedimientos de tra-bajo básicos (“… puede hacer qué”):

Sin tensiónEn tensiónManiobras, mediciones, ensayos y verificacionesEn proximidad

Para poder utilizar la tabla anterior, es necesario definir los posibles tipos de “zonas de trabajo” en los que un trabajador ejecute sus tra-bajos.

Un DPEL-1 DPEL-2 DPROX-1 DPROX-2

≤1 50 50 70 300

3 62 52 112 300

6 62 53 112 300

10 65 55 115 300

15 66 57 116 300

20 72 60 122 300

30 82 66 132 300

45 98 73 148 300

66 120 85 170 300

Un DPEL-1 DPEL-2 DPROX-1 DPROX-2

110 160 100 210 500

132 180 110 330 500

220 260 160 410 500

380 390 250 540 700

Un= tensión normal de la instalación (kV)

DPEL-1= distancia hasta el límite exterior de la zona de peligro cuando exista riesgo de sobretensión por rayo (cm)

DPEL-2= distancia hasta el límite exterior de la zona de peligro cuando no exista riesgo de sobretensión por rayo (cm)

DPROX-1= distancia hasta el límite exterior de la zona de proximidad cuando resulte posible delimitar con precisión la zona de trabajo y controlar que esta no se sobrepasa durante la realización del mismo (cm)

DPROX-2= distancia hasta el límite exterior de la zona de proximidad cuando no resulte posible delimitar con precisión la zona de trabajo y controlar que esta no se sobrepasa durante la realización del mismo (cm)

Fig. 02: “distancias límite de las zonas de trabajo”.

2. EL ANÁLISIS DEL AUTOR

2.1 INTRODUCCIÓN

El análisis realizado por el autor se basa en su extensa experiencia profesional, en el contenido del RD 614 / 2001 y de su “guía técnica” del Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo (INSHT), en la norma UNE – EN 50110 “explotación de instalaciones eléctricas” y en otros muchos documentos.

A continuación, el análisis realizado por el autor siguiendo la estruc-tura de la primera parte de este artículo (el RD), para su mejor segui-miento y comprensión.

2.2 “QUÉ SE DEBE HACER”

El RD deja bien claro “qué se debe hacer”:1. Evaluar los riesgos de cada trabajo2. Trabajar, siempre que sea posible, sin tensión

Estos son los dos errores más frecuentes sobre lo indicado en el párra-fo anterior:

Error nº 1: evaluar los riesgos de toda la planta en la que se va a realizar el trabajo:

¡No hay que evaluar los riesgos de toda la planta!; Hay que ha-cerlo sólo para la instalación existente en la zona en la que se vaya a desarrollar el trabajo: zona de trabajo.

Error nº 2: considerar que si la instalación existente dentro de la zona de trabajo tiene tensión, el trabajo ya no se puede realizar sin tensión:

¡No! Ya que, en cuanto a la seguridad, el trabajo en una insta-lación eléctrica se realiza sin tensión si todos los elementos y equipos existentes dentro de la zona de trabajo están sin ten-sión o bien con tensión, pero en este caso, sin elementos en tensión accesibles por contacto directo.Es decir: que un elemento / equipo de dentro de la zona de tra-bajo tenga tensión no quiere decir que el trabajo se realice con tensión, ya que para que así fuera deberán existir partes en tensión accesibles, para los trabajadores, por contacto directo.

2.3 “CÓMO SE DEBE HACER”

El RD deja bien claro “cómo se debe hacer”:1. Formando a los trabajadores, en cuanto al riesgo eléctrico y sus

medidas preventivas / protectoras2. Informando a los trabajadores, en cuanto a la prevención de los

riesgos presentes en cada uno de sus trabajos

Estos son los dos errores más frecuentes sobre lo indicado en el párra-fo anterior:

Error nº 1: formar sólo teóricamente y a todos los trabajadores por igual:

¡La formación también debe ser práctica, además de específi-ca! Para cada tipo de trabajador, de acuerdo con su “categoría”

COLABORACIÓN58 REVISTA ASINEC 77

(autorizado / cualificado) y su función / responsabilidad den-tro de la organización.

Error nº 2: informar sólo sobre los riesgos generales de la instala-ción existente en la zona de trabajo:

¡No! Ya que, en cuanto a la seguridad, el trabajador debe ser in-formado (de manera específica para cada trabajo concreto) de las características de la instalación + del trabajo + del entorno del trabajo en cuanto a sus riesgos particulares existentes y en cuanto a las medidas preventivas / protectoras particulares a aplicar.

2.4 “QUIÉN ES QUIÉN”

El RD deja bien claro “quién es quién”:1. Trabajador autorizado2. Trabajador cualificado

Estos son los dos errores más frecuentes sobre lo indicado en el párra-fo anterior:

Error nº 1: nombrar “autorizado” a un trabajador por su alta capa-cidad y actitud para realizar trabajos con especial riesgo eléctrico:

¡No es suficiente!: El empresario sólo podrá nombrar “auto-rizado” a un trabajador que haya recibido la formación e información en PRL que le aplique y que, además, haya sido específicamente autorizado por él para realizar los tipos de trabajos con riesgo eléctrico que se especifiquen en su acta de nombramiento, efectivamente (entre otras razones) en base a su capacidad de realizarlos de manera correcta.

Error nº 2: nombrar “cualificado” a un trabajador por ser univer-sitario, técnico superior (FPII), … y / o por su extensa vida laboral:

¡No es suficiente!: El empresario sólo podrá nombrar “cualifi-cado” a un trabajador que haya recibido la formación e infor-mación en PRL que le aplique, que haya sido específicamente autorizado por él para realizar los tipos de trabajos con riesgo eléctrico que se especifiquen (ver el acta de nombramiento de autorizado), efectivamente (entre otras razones) en base a su capacidad de realizarlos de manera correcta y que, además, tenga formación reglada relacionada con sus actividades (¡no vale cualquier título!) y / o experiencia mínima de dos años (¡que no es lo mismo que vida laboral!) en las instalaciones eléctricas tipo que se indiquen expresamente en su acta de nombramiento de cualificado.

2.5 “QUIÉN PUEDE HACER QUÉ”

La figura 01 “cuadro resumen de la formación/capacitación mínima de los trabajadores” y la figura 02 “distancias límite de las zonas de trabajo” (del RD) son poco claras, difíciles de interpretar, de recordar y de llevar a la práctica (sobre todo la tabla de “distancias límite de las zonas de trabajo”).

Nuestras propuestas, después de más de 13 años mejorando de mane-ra continua las dos tablas del RD y simplificándolas al máximo (pero sin dejar de cumplir absolutamente nada de sus contenidos) son las siguientes:

Trabajos sin tensión Trabajos en proximidad Trabajos en tensión Maniobras M,s E's y V's

BT • Suprimir / reponer: TC (las 5 RO's)

• Realizar el trabajo: TO.

• Preparar el trabajo: TA• Realizar el trabajo: TO

• Preparar el trabajo: TA (supervisa TC)

• Realizar el trabajo: TC• Reponer fusibles: TA

• Preparar el trabajo: TA• Realizar el trabajo: TA.

AT* • Suprimir / reponer: TC. (las 5 RO's)

• Realizar el trabajo: TO (supervisa TA)

• Suprimir / reponer: TC. • Realizar el trabajo: TO

(supervisa TA)

• Realizar el trabajo: TH (supervisa jefe de trabajo)

• Reponer fusibles a distancia: TC

• Preparar el trabajo: TA• Realizar el trabajo: TA

(supervisa TC)• Realizar maniobras: TA

… TRABAJOS EN EMPLAZAMIENTOS CON RIESGO DE INCENDIO O EXPLOSIÓN, ELECTRICIDAD ESTÁTICA

• Preparar el trabajo + realizar el trabajo: TA

(*) Los trabajos con riesgo eléctrico en AT no podrán ser realizados por trabajadores contratados a través de ETT's (RD 616/99)

TO= T. ORDINARIO TA= T. AUTORIZADO TC= T. CUALIFICADO TH= T. HABILITADO

Las 5 RO's: las 5 reglas de oro QE\BD\PIT\005-PIT-001-003QUATRO-ELEC-ISEI, S.L. ©

Fig. 03: “cuadro resumen de la formación / capacitación mínima de los trabajadores”.

Fig. 04: “distancias límite de las zonas de trabajo”.

MAYOR SEGURIDAD:

• Las “distancias límite de las zonas de trabajo” propuestas son igua-les o mayores a las equivalentes (más desfavorables) del RD.

• De esta manera, se simplifica enormemente la tabla del RD y se mejora de manera muy importante la seguridad en el trabajo, sin reducir lo más mínimo la eficacia y eficiencia de los trabajos.

• En todos estos años, nunca se me ha presentado un trabajo en el que las distancia a tener en cuenta para su clasificación como “sin tensión” / “en proximidad” / “en tensión” fueran menores que las de la tabla propuesta y mayores que las legisladas en el RD (las más desfavorables), lo que entonces permitiría reducirlas.

UN CASO ESPECIAL, LOS TRABAJOS EN BT:

En este caso, si en todos los elementos de la instalación se cumple lo de la figura 05 “protección aislante ≥ IP2x”, el trabajo es “sin tensión”, a pesar de que a primera vista podría parecer que es un “trabajo en tensión”, dada la pequeñísima separación (en la ma-yoría de los casos mucho menor de 0,5 m) entre los trabajadores y los elementos activos (en tensión) de la instalación sobre la que se va a trabajar.

Fig. 05: protección aislante ≥ IP2x

CONCLUSIONES

• Los principios básicos a tener en cuenta para la mejora de la segu-ridad contra el riesgo eléctrico son :1. Formaralosempresarios2. Evaluar los riesgos de cada trabajo3. Trabajar, siempre que sea posible, sin tensión4. Formar a los trabajadores5. Informar a los trabajadores6. Nombrar a los trabajadores como autorizados / cualificados7. Definir las categorías / actividades para cada procedimiento

de trabajo8. Definir las zonas de trabajo

• El principio básico más importante es el de “formar a los empre-sarios” en la cultura de PRL; y además de tener que ser el primero, sin él es imposibles de llevar a buen término los siete restantes.

NOTICIAS Y NOVEDADES 59 REVISTA ASINEC 77

Decimotercera y cuarta edi-ción del Concurso Nacional de Jóvenes Instaladores y de EDOCEO, respectivamente

FENIE reeditará un papel protagonista en MatelecLa Federación Nacional volverá a gozar de un papel relevante durante la próxima edición del Salón de Ma-terial Eléctrico, que tendrá lugar en Madrid, entre el 23 y el 26 de octu-bre próximos. FENIE contará con un amplio espacio dentro del Pabellón 8, en el que se integrarán todas las actividades que llevará a cabo du-rante el certamen, especialmente una nueva versión del Proyecto eDO-CEO, orientado en esta ocasión a las tecnologías eficientes para entornos comerciales, así como del Concurso Nacional de Jóvenes Instaladores.

Además, la Federación contará con un espacio destinado a sesiones técnicas y en el que se establecerán diversas mesas de debate en torno al futuro de la empresa instaladora, la competencia en el mercado de los servicios de eficiencia energética o la actualidad de la Certificación de Empresas Instaladoras, entre otras cuestiones.

Cuarta Edición de eDOCEO

eDOCEO, por su parte, volverá a eri-girse como una de las actividades más visitadas de la Feria y que mayor interés suscitan entre sus asistentes, y lo hará mostrando recreaciones en funcionamiento real acerca de las mejores soluciones que ofrece la tecnología y su aplicación práctica para casos concretos y usos especí-ficos. El objetivo es que los visitantes puedan comprobar funcionamientos in situ de las aplicaciones y con el objetivo de ofrecer oportunidades de negocio a la empresa instaladora, aportar valor añadido a su oferta de servicios, favorecer la integración y las sinergias entre las instalaciones y fomentar y facilitar la eficiencia ener-gética de los clientes. eDOCEO iden-tifica además a FENIE como colectivo que lidera el sector y es garante del

valor de las empresas que forman la Federación.

eDOCEO 2014 simulará en un espa-cio aproximado de entre 350 y 500 metros cuadrados el entorno de un centro comercial, en el que cada zona recreada servirá para fomen-tar las nuevas tecnologías eficientes aplicables y el aprovechamiento de los recursos energéticos, todo ellos de una manera comprensible para el profesional y el usuario final. Con-tará con dos ambientes, uno exte-rior y otro interior y estará formado sustentado en cuatro contenedores, que comprenden lo que se conocerá como el “Mercado de FENIE”.

Los ambientes exteriores incluirán soluciones para mostrar las infraes-tructuras necesarias para el vehícu-lo eléctrico y su recarga, así como también ofrecerá un recreación de la iluminación y la gestión de apar-camientos y también la iluminación eficiente de escaparates de tiendas. Los interiores abarcarán los diferen-tes aspectos de un centro comercial, también centrado en aspectos como la iluminación, el control de la clima-tización, la gestión de los recursos y la monitorización de los consumos.

Decimotercera Edición del Concurso de Jóvenes Instala-dores

El espacio de FENIE acogerá también la Decimotercera Edición del Concur-so Nacional de Jóvenes Instaladores, que elige cada dos años al mejor instalador joven de España, a través de una prueba en la que participan los triunfadores de las ediciones pro-vinciales del certamen. El Concurso Nacional cuenta ya con más de dos décadas de tradición en el sector y convoca bienalmente a los Institutos de Formación Profesional Reglada de todo el país.

Consta de una fase provincial inicial, en la que las asociaciones son an-fitrionas y eligen al mejor instalador joven de su provincia, que les repre-sentará luego en la prueba nacional. Participan alrededor de una veintena de asociaciones y provincias y en torno a un centenar de institutos en total. La fase nacional se convierte, además, en una de las actividades más singulares y visitadas de Mate-lec, porque permite a los visitantes asistir a la prueba en vivo y en direc-to. El material para la misma es sumi-nistrado por las empresas patrocina-doras, entre las que destaca en esta

ocasión la participación de General Cable, General Electric, con su divi-sión Industrial Solutions y Prysmian Cables y Sistemas.

Por último, FENIE contará también con una Zona de Exposición Innova II, exclusiva para empresas insta-ladoras, que dará continuación a la iniciativa llevada a cabo durante el Congreso Nacional de Mallorca, el pasado año, con el fin de fomentar la cultura innovadora en el sector que la Federación representa, así como fa-cilitar el intercambio, la colaboración y la comercialización entre las em-presas participantes en la muestra y los asistentes a la feria.

NOTICIAS Y NOVEDADES60 REVISTA ASINEC 77

MATELEC organiza la Semana de la Eficiencia Energética Campaña de sensibilización social sobre la importancia del ahorro ener-gético y herramienta comercial para las empresas expositoras

MATELEC, Salón Internacional de Soluciones para la Industria Eléctrica y Electrónica, organizado por IFEMA, vuelve a convocar con motivo de su próxima edición, que se desarrollará del 28 al 31 de octubre de 2014, en la FERIA DE MADRID, la segunda Semana de la Eficiencia Energética. Se trata de una intensa campaña nacional de promoción y sensibiliza-ción sobre la importancia que tiene la eficiencia energética para el usuario final, al tiempo que a las empresas expositoras les proporcionará una plataforma para dar visibilidad a sus soluciones en esta materia, de-sarrolladas en la ciudad de Madrid. Dicha campaña se desarrollará de forma paralela a la muestra comer-cial, entre el 26 de octubre y el 2 de noviembre.

Con la Semana de la Eficiencia Ener-gética, se pretende mostrar al usua-rio final los beneficios que le aportan los avances en este terreno, traduci-dos en ahorro, confort y Medio Am-biente. Bajo ese paraguas, se pone en valor la eficiencia energética y su repercusión en ahorro, seguridad, Medio Ambiente, calidad y confort, eficacia y eficiencia.

En este sentido, Madrid constituye el mejor escaparate para que las em-presas participantes en MATELEC puedan presentar “en vivo” sus so-luciones en eficiencia energética de-sarrolladas en la capital de España. Estos espacios quedarán recogidos en una guía, a la que se dará máxima difusión en medios de comunicación, asociaciones e instituciones, convir-tiéndose así en una magnífica herra-mienta comercial para las empresas expositoras, ofreciéndoles una gran notoriedad a su oferta en la Feria.

Las soluciones de eficiencia energé-tica presentadas por los expositores estarán catalogadas, según su uso final, es decir, Residencial (obra nue-va y rehabilitación); Sector Terciario (Hotelería, Comercio, Oficinas…); Sector Industrial y Edificios y Espa-cios Públicos.

Las solicitudes de participación en esta segunda Semana de la Eficien-cia Energética se enviarán por parte de los expositores, antes del 19 de septiembre, a [email protected] .

Posteriormente el Comité Asesor constituido al efecto valorará las pro-puestas presentadas, confirmando a las empresas interesadas en sumar-se a esta iniciativa, a partir del 30 de septiembre, su inclusión en la Guía.

NOTICIAS Y NOVEDADES 61 REVISTA ASINEC 77

Programa de formación QATRODurante el año 2014 QATRO ha es-tablecido un programa de formación continua en sus aulas de formación y entrenamiento de A Coruña, con ca-torce cursos abiertos de las siguien-tes áreas docentes

Aparamenta eléctrica de AT.

• Riesgo eléctrico RD 614 / 2001.• Maniobras y descargos en ins-

talaciones de BT y AT.• Instalaciones de puesta a tierra

de BT y AT.• Protecciones eléctricas de BT y

AT teoría y práctica.• Análisis de aceite de transfor-

madores.• Mantenimiento predictivo de

transformadores y maquinas rotativas.

• Descargas parciales.

Al 5 de septiembre, aunque ocho de los cursos 2014 ya han sido impar-tidos, continúa el plazo de inscrip-ción para los seis cursos restantes a través de www.qatro-elec.com/es/formación; con los títulos siguientes:

ALLNET lanza su nueva online con productos novedosos en el sector DIY El mayorista de soluciones TI ALLNET ha finalizado el proyecto de la nueva tienda online y la ha lanzado a finales de Agosto. Así, el mayorista líder en el sector de Networking, VoIP, Video-vigilancia, UCC, iluminación LED, DIY y equipamientos profesionales de medición ofrece a sus clientes una tienda herramienta innovadora para realizar sus compras de manera sen-cilla, rápida, segura y eficiente.

Las últimas novedades que se podrán encontrar entre nuestros productos son la placa Banana Pi que está equi-pada con un procesador ARM7 1GHz Dual-Core y ARM Mali400MP2 GPU. Viene de serie con un puerto RJ-45 en Gigabit, 1GB DDR3 de memoria RAM, 2 puertos USB, slot para tar-jeta SD y mucho más. Este producto es un sueño para cualquier desarro-llador y funciona perfectamente con Debian Linux.

Por otra parte también están disponi-bles todo tipo de accesorios para Ba-nana Pi, así como una extensa gama de productos de 4Arduino.

CHAS Y KESSLER firma un acuerdo de colaboración con ASINECMediante este acuerdo, los asocia-dos de Asinec podrán beneficiarse de un estudio comparativo de todas sus primas anuales de seguros gene-rales. Este estudio comprenderá una comparativa de entre 3 o 4 compa-ñías actuales de seguros de primer orden, además de asesoramiento, consultas, gestiones y tratamiento personalizado.

Chas y Kessler es una Correduría de Seguros con más de 30 años de experiencia en el sector asegurador. Diseña soluciones aseguradoras tradicionales en combinación con la gestión de riesgos adaptados a las necesidades actuales de las empre-sas y de los particulares. Interviene en todas las actividades vincula-das al seguro, desde la gerencia de riesgos o la intermediación, como a la búsqueda de soluciones para ga-rantizar la máxima tranquilidad de nuestros clientes. Para conseguir la satisfacción de las necesidades aseguradoras de quienes confían en nuestra labor, aportamos la mayor transparencia, agilidad, servicio y creatividad ante los diversos riesgos que se plantean.

• Protecciones eléctricas en baja tensión.

• Funciones de protección usadas en transformadores de poten-cia.

• Funciones de protección usadas en generadores eléctricos de potencia.

• Ensayos de mantenimiento en transformadores de potencia.

• Curso práctico de protecciones eléctricas en alta tensión” (tam-bién impartido en Madrid - ins-talaciones de UNITRONICS).

• Ensayos de mantenimiento en máquinas rotativas.

Los tres últimos cursos pertenecen al plan de formación conjunta bajo el acuerdo marco entre QATRO y UNI-TRONICS ELECTRIC, vigente desde el 2013.QATRO aplicará un descuento del 10% en las inscripciones de los asociados de ASINEC.

NOTICIAS Y NOVEDADES62 REVISTA ASINEC 77

Programación Integral en Matelec 2014Como es habitual, Programación In-tegral SA, líder en software de ges-tión y bases de datos para instalado-res y socio colaborador de ASINEC, presentará sus novedades en la edi-ción nº 17 del Salón Internacional del Material Eléctrico y Electrónico, que tendrá lugar en Madrid en las insta-laciones de IFEMA, del 28 al 31 de octubre de 2014. Mostrará al sector, en el Pabellón 8, stand 8C05, toda su gama de productos para la insta-ladores, distribuidores y empresas de mantenimiento, como Baseges Win32 – ERP para el control total de la empresa-, Datapac (Banco de datos de material eléctrico y teleco-municaciones), E+C32, etc .. En esta edición se presentará también una solución absolutamente revoluciona-ria para la gestión de la empresa.

Puede solicitar su entrada gratuita, y de consultar más información en www.programacionintegral.es

La Serie T de OBO se renueva con nuevas cajas de tapa alta y de aluminio.Las cajas de tapa alta, en 5 tamaños diferentes según Serie T, albergan un mayor espacio para mayor como-didad de cableado. Se suministran con perfil pre-montado en su interior para la instalación de componentes electrónicos. Se presentan en dos tipos: con tapa transparente u opaca. En ambos casos son libes de haló-genos y son resistentes al impacto, los rayos UV y resultan por tanto per-fectas para aplicaciones interiores y exteriores.

Referencia: T 60HD,..,T 350HDColor: gris claro, RAL 7035. Tapa en gris claro o transparente. Material: PPGF/PC.

Las cajas de aluminio, en 8 tamaños diferentes según Serie T, ofrecen la robustez requerida para su aplica-ción en maquinaria, automatización, construcción naval o agricultura. Su grado de protección IP 66, su resis-tencia a impactos IK entre 09 y 10, y su amplio rango de temperatura de trabajo entre -40°C y 120°C, hacen a estas cajas altamente resistentes. En combinación con los prensaesto-pas EMC de OBO, permiten la conti-nuidad del apantallamiento.

Referencia: Mx 151008 LGR,.. Color: gris claro, RAL 7035 (pintadas o sin tratar). Material: aluminio fundido a presión.

Terminales de conexión uni-versal

Los nuevos terminales de conexión universal de OBO, permiten la co-nexión rápida de 2 hasta 5 cables flexibles o rígidos por terminal. Los cables flexibles se introducen pul-sando la palanca liberadora. Los rígidos se introducen directamente, presionando. Para soltar los cables simplemente se abre el terminal. La sección del conductor debe ser de 0,2 mm2 hasta 2,5 mm2.

Referencia: 61 222FL.. Color: Transparente.Material: PC.

Prensaestopas divisibles

OBO completa su gama de pren-saestopas con este modelo divisible, V-TEC TB, que permite su fácil reem-plazo en caso de reparación, sin ne-cesidad de desconectar el cableado de la instalación.

Referencia: V-TEC TB ..Color: gris claro, RAL 7035. Material: PC.

Boquillas para tubo, ahora di-visibles

Las boquillas para tubo libres de halógenos tienen ahora esta versión divisible para su rápido reemplazo. Los agujeros de drenaje las protegen contra la congelación.

Referencia: 129 TB..Color: gris claro, RAL 7035. Material: PC-ABS.

Protección contra sobretensio-nes para luminarias LED

OBO completa su gama de protec-ción contra sobretensiones con su nuevo protector para luminarias LED. El protector cumple los requerimien-tos para las protecciones Tipo 2 se-gún la norma EN 61643-11. El módu-lo puede ser usado directamente en la caja de conexiones del poste o en la cabeza de las farolas de alumbra-do público LED. Incluyen señalización óptica. Su capacidad de descarga es de 20 kA (8/20).

Referencia: ÜSM-LED 230

NOTICIAS Y NOVEDADES 63 REVISTA ASINEC 77

Homologados para colaborar con las cámaras de comercio en la ejecución de estos programas:Planes de apoyo a la innova-ción: INNOCÁMARAS

Planes de desarrollo tecnológi-co: TIC CÁMARAS

GRUPO ISONOR, como consultora especializada en distintas áreas, ha sido homologado para ejecutar estos programas.

El objetivo general de estas ayu-das es contribuir a la mejora de la competitividad de las pequeñas y medianas empresas, mediante la adopción de una cultura a favor de la innovación permanente para lograr un crecimiento económico sostenido, e impulsar la incorporación sistemá-tica de las Tecnologías de la Informa-ción y la Comunicación (TIC), como herramientas competitivas claves, en la estrategia de las pymes participan-tes, así como maximizar las oportuni-dades que ofrecen las nuevas tecno-logías para mejorar la productividad y la competitividad.

Al tener un objetivo tan amplio estas ayudas abarcan multitud de proyec-tos en los que seguro su empresa está interesada, ¡no pierda esta oportunidad!

Los interesados en que se le tramite su solicitud o que desee recibir más información sobre estos programas o sobre algún proyecto concreto, pue-de ponerse en contacto con GRUPO ISONOR.

“…lo que nos diferencia no es lo que hacemos, sino como lo hacemos”

CABAGER, colaborador de ASINEC presenta nueva gamaCABAGER, empresa especialista en grupos electrógenos (asesoramiento, venta, instalación, mantenimiento, alquiler, postventa, etc), que cuenta con mucha experiencia tanto en el mundo de la postventa como en el de la fabricación y comercialización de todo tipo de generadores de energía presenta su gama

Power technology

Equipos de una calidad excelente, preparados para trabajar en servicio de emergencia, dándoles a nuestros clientes un equipo fiable a un coste mínimo. Especialmente preparados para solventar la demanda existen-te de equipos de emergencia para obras y servicios industriales.

MODELO

400 / 230, 50 HZ trifásico MOTOR

POTENCIA MÁXIMA-EMERGENCIA

WP-CM

KVA POWER OF V

WSF-20 20 K495 / 30 kW

WSF-30 30 K4100D / 30,1 kW

WSF-50 50 K4100ZD / 40,1 kW

WSF-70 70 R4105ZD / 56 kW

WSF-100 100 R6105D2 / 90 kW

WSF-165 165 R6105IZLD1 / 150 kW

Gama de productos CABAGER

• Gama Estándar.• Gama con configuración especial.• Gama Portátiles.• Gama Móviles.• Gama Militar.• Gama Marinos.• Cuadros eléctricos estándar y con

especialización• Gama equipos en contenedores

NOTICIAS Y NOVEDADES64 REVISTA ASINEC 77

GNS pone a disposición de ASINEC y sus asociados SOLUCIONES ENERGÉTICAS destinadas a mejorar la eficiencia energética de sus clientes con la tecnología más avanzada y la mejor gestión. Las soluciones de iluminación eficiente

La mayoría de las instalaciones de iluminación existentes en la actua-lidad son ineficientes tanto por la tecnología empleada como por la antigüedad de las instalaciones. La llegada al mercado de nuevas tec-nologías de iluminación led ha hecho imprescindible para las empresas plantearse la renovación de sus ins-talaciones de iluminación ya que la sustitución de su iluminación actual por tecnología led puede proporcio-nar una reducción del consumo de hasta un 70%.

En su apuesta por las tecnologías eficientes, Gas Natural Servicios ha desarrollado la solución Ledplus, con la que el cliente puede sustituir toda su iluminación, independientemente de los tipos de luminarias que posea, por tecnología led de alta gama, con una garantía de hasta 5 años y una vida útil de las nuevas lámparas de 40.000 horas. Con la solución Led-plus no es necesario realizar un des-embolso inicial y el cliente puede pa-gar en cómodos plazos mensuales.

InteWatt en el Salón de Soluciones para la Industria Eléctrica y Electrónica 'Matelec 2014'El Salón de Soluciones para la Indus-tria Eléctrica y Electrónica 'Matelec 2014', que se celebrará del 28 al 31 de octubre, acogerá la cuarta edición de eDOCEO, sobre nuevas tenden-cias en la instalación, que se orien-tará hacia las tecnologías inteligentes para entornos comerciales.

Se trata de una iniciativa de la Fede-ración Nacional de Empresarios de Instalaciones Eléctricas y Telecomu-nicaciones de España (FENIE), que se ubicará en el pabellón 8, y cuyo objetivo es conocer cómo se adapta la tecnología a las necesidades del cliente final.

El evento es "una de las actividades más visitadas" de la Feria y que "ma-yor interés" suscita entre los asis-tentes al certamen, ya que muestra las "mejores" soluciones que ofrece la tecnología y su aplicación práctica para casos concretos y usos especí-ficos.

De esta manera, eDOCEO ofrece oportunidades de negocio a la em-presa instaladora, aporta valor aña-dido a la oferta de los servicios de la misma, favorece la integración y las sinergias entre las instalaciones y facilita la eficiencia energética de los clientes. Por otra parte, identifica a FENIE como colectivo que lidera el sector y es garante del valor de las empresas que forman la Federación.

El proyecto, que se instalará en cua-tro contenedores, sirve como "mues-trario educativo" de la tecnología actual aplicada al sector terciario y, a su vez, dará servicio al espacio que constituye el denominado 'mercado de FENIE' en Matelec 2014

Simon presenta en exclusiva Detail 82 en el estadio de San Mamés de BilbaoEl pasado día 5 de Junio Simon pre-sentó en Bilbao, en el nuevo estadio de San Mamés, su nueva colección de mecanismos Detail 82.

Un evento en exclusiva, ya que Simon ha sido la primera empresa que ce-lebra un acto en el nuevo estadio de San Mamés.

A la presentación acudieron 200 ins-taladores que tuvieron la oportunidad de recorrer las nuevas instalacio-nes y a asistir a la presentación de la nueva serie en la sala de prensa. Simon contó además, con la colabo-ración especial del ex jugador Joseba Etxeberria, que resaltó los valores la compañía: esfuerzo, liderazgo y ho-nestidad.

Nuestros clientes tuvieron la opor-tunidad de conocer más de cerca a esta leyenda del fútbol.

La nueva colección de mecanismos entusiasmó a todos los asistentes, tanto por su diseño como por su per-sonalidad y el cuidado de todos los detalles.

Iluminación de varios locales comerciales

Con tecnología eficiente, aplicacio-nes de inmótica, y elementos inno-vadores y muy visuales, la propuesta consiste en dar vida a varios locales pertenecientes a una superficie co-mercial denominada el 'Mercado de FENIE'.

Al tratarse de este tipo de superficie, se hace necesario trabajar de manera especial el diseño de la luminotecnia, su aplicación práctica determinada por el uso del local, la regulación y control de la misma mediante varios dispositivos, la integración con los demás elementos consumidores que dan servicio a la superficie y la visua-lización en tiempo real de consumos, análisis de los mismos, corrección de armónicos y corrección del consumo de energía reactiva.

En los dispositivos propuestos para monitorizar se registrarán los pará-metros energéticos, de tensión de red, consumo en tiempo real, inclu-yendo la iluminancia en varios puntos de las salas, temperatura del local, humedad etc.

A través de los dispositivos deberá poder controlarse --o al menos simu-lar-- el control de la iluminación y la temperatura del local. El objetivo es "demostrar" que la tecnología aplica-da a las instalaciones permite adap-tar los sistemas a las necesidades del sector terciario, en este caso a un centro comercial. (EUROPA PRESS)

ASINEC como componente del grupo de empresas AFENIE considera una plus valía visitar el pabellón de eDO-CEO 2014 en el que también se pre-senta como distribuidor homologado de AFENIE nuestro socio colaborador INTEWATT empresa de ámbito inter-nacional dedicada a la investigación, desarrollo y comercialización de sis-temas de iluminación de alta eficien-cia con tecnología LED.

NOTICIAS Y NOVEDADES 65 REVISTA ASINEC 77

Más proximidad, más información, más usabilidad. FERMAX presenta su nuevo portal webFermax estrena un nuevo es-pacio en la red. Un portal de gran profundidad que, aunque alberga una importante canti-dad de contenido, permite una consulta fácil e intuitiva en cualquier dispositivo y para to-dos los públicos, ya sean téc-nicos especialistas o usuarios de cualquier lugar del mundo. www.fermax.es está ya dispo-nible para el mercado español, www.fermax.com para el in-ternacional y en breve estarán disponibles las versiones dise-ñadas específicamente para cada filial Fermax del mundo.

Tecnología presentada con el mejor diseño, innovación unida a calidad y servicio, atención a la globalidad sin olvidar las necesidades locales. Estas características, que definen las líneas estratégicas de Fermax, se han trasladado una por una a su nuevo portal web, un desarrollo al que la empresa de videoporteros ha dedicado un importante esfuerzo. Y el resultado ha merecido la pena.

Ágil e intuitiva, la nueva web se pue-de ver en todo tipo de dispositivos y ofrece, ya de entrada, dos bloques de contenidos diferenciados según el tipo de internauta que llegue a la misma: los usuarios interesados en conocer más la marca Fermax y sus productos encontrarán la parte denominada Corporate mientras que los especialistas, ya sean distribui-dores, instaladores o prescriptores, tendrán a su disposición la sección Professional.

La zona corporativa de la web pre-senta las mejores soluciones que Fermax pone en el mercado, ya sean placas de calle, terminales para in-terior, elementos para el control de accesos o productos en formato kit que se muestran pensando en el consumidor final. Para este mismo público también se muestran los grandes proyectos internacionales (de Nueva York a Melburne o de Sin-gapur a Nairobi y Ho Chi Min) donde se encuentran integrados los porte-ros y videoporteros Fermax. No podía faltar una sección en la que ofrecer utilidades tales como catálogos e ins-trucciones y otra para que cualquiera pueda encontrar toda la red Fermax, ya sean los distribuidores, los servi-cios técnicos de la marca o los insta-ladores de confianza de cada región. Esta parte se completa con algunas pinceladas sobre la propia empresa: su historia, su equipo y sus políticas en torno a la calidad o la responsabi-lidad social corporativa. Finalmente, la zona de prensa recoge las apari-ciones en medios.

La sección dedicada al público pro-fesional está llamada a convertirse en una herramienta de trabajo que facilitará las tareas de los expertos. Para comenzar, porque reúne toda la información de relevancia sobre los productos Fermax: todas las referencias se presentan de forma detallada, incluyendo en cada una su descripción, ficha técnica, productos relacionados, posibles repuestos y la documentación asociada. Hay ade-más una zona de soporte online con manuales de producto, información sobre la garantía, preguntas frecuen-tes y, algo esencial, aplicaciones de software para descargar que per-miten configurar y gestionar insta-laciones. No podían faltar secciones con documentación técnica y el Tech Channel, un área de formación con sugerencias y novedades de utilidad para los profesionales. Un potente buscador completa esta utilísima he-rramienta.

El nuevo portal de Fermax es, en definitiva, un salto cualitativo pues la empresa se coloca a un solo clic de distancia de sus clientes inmediatos y finales. Visita la nueva web de Fer-max: www.fermax.es

Televés abre nueva filial internacional en RusiaTelevés tiene ya su “décima”. Con su puesta en marcha, el 1 de septiem-bre, la filial de la Compañía en Rusia vendrá a sumarse a una estructura multinacional que hasta ahora con-taba con nueve posiciones. La nueva Televés Rusia se ubicará en Moscú, en una zona privilegiada por sus co-nexiones logísticas. Contará con un equipo de cinco personas lideradas por Valery Vardanyan.

Rusia estaba entre los objetivos fija-dos en los planes de expansión inter-nacional. Llegar hasta este país con recursos propios significa mejorar la penetración en un mercado con in-mensas posibilidades. Rusia cuenta con una economía en alza con más de 145 millones de consumidores y sigue siendo la vía de acceso natu-ral a los Estados que en su día in-tegraron la Unión Soviética y que se reorganizan hoy a través de la Unión Aduanera.

Televés Rusia reforzará su ex-pansión a través de los países de la nueva Unión Aduanera

Para 2015 está previsto que Armenia y Kirguistán se sumen a esta liga que actualmente une a Rusia con Kazaj-stán y Bielorrusia.

Valery Vardanyan, director de Televés Rusia, confía en que la puesta en marcha de la filial permitirá fortalecer la imagen de marca y el reconoci-miento de Televés como sinónimo de calidad, tecnología y soporte profe-sional post-venta

FRASES / HUMOR66 REVISTA ASINEC 77

Frases para la reflexión

Rincón para el humor“O Lecer de Isolino” Publicado en La Voz de Galicia por Xaquín Marín

No hay nada que verdaderamente desespere tanto como ver mal interpretados nuestros sentimientos.

Jacinto Benavente

El más lento en prometer es siempre el más seguro en cumplir.Pierre Le Mure

La calidad todavía se recuerda mucho tiempo después de que el precio se ha olvidado.

anóniMo

Lo que da la belleza al desierto es que esconde un pozo de agua en alguna parte.

antoine de Sant-exuPéry

Si estamos en un cuarto oscuro y decimos que no hay luz, es porque alguna vez hemos visto la

luz. Algo parecido sucede con la felicidad.SwaMi tiLak

La naturaleza nos lo da todo, incluso los medios para destruirla.Joaquín araúJo

Muchos gritan y discuten hasta que el otro calla. Creen que le han convencido. Y se equivocan siempre.

noeL cLaraSó

El saber es a veces una barrera contra el aprender.Frank HerBert

Me interesa el futuro porque es el sitio donde voy a pasar el resto de mi vida.

woody aLLen

El que busca la verdad corre el riesgo de encontrarla.iSaBeL aLLende

Cuando se huye es cuando más riesgo se corre de tropezar.caSey roBinSon

Un vaso medio vacío es también uno medio lleno, pero una mentira a medias de ningún modo es una media verdad.

Jean cocteau

SOCIOS COLABORADORES DE ASINEC

Socios Colaboradores 77.indd 1 08/09/14 12:25