reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujreta...

160
Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj Retamaxik ri u i usikixik xuqujeri utzib’axi xik w k uj

Upload: others

Post on 30-Dec-2019

10 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta’maxik ri ui usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axixik wk uj

Page 2: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik
Page 3: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

APRENDIZAJE DE LA LECTOESCRITURA

RETA’MAXIK RI USIK’IXIK XUQUJE’ RI UTZ’IB’AXIK WUJ (k’iche’ ch’ab’al)

Este libro se entrega en forma gratuita

Page 4: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Autoridades Ministeriales

Oscar Hugo López Rivas

Héctor Alejandro Canto Mejía

María Eugenia Barrios Robles de Mejía

Daniel Domingo López

José Inocente Moreno Cámbara

Sophia Maldonado Bode y Raquel MontenegroFernando Rubio, Sylvia Linan-Thompson y Porfirio Loeza

Geraldina Camargo, Raquel Montenegro, Sophia Maldonado Bode y Justo MagzulOmar Hurtado

Belinda López

Brenda Borrayo, Carlota Calito, Carmen Barrios, Marilú del Carmen López, Miguel Ángel Guzmán, Olga de Motta, Orlando Escobar, Vivian Palencia Peralta. Adrián Mejía, Emilio Ajquejay, Francisco Choc, María Estela Alonzo Guaján, Marta Alicia Ordóñez, Myrna Xajpot, Nohemí Morales Chalí.Brenda Carolina Morales.

USAID/Reforma Educativa en el Aula

ISBN: 978-9929-596-70-2

Nota

Page 5: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

5Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Estimados docentes:

Aprendizaje de la lectoescritura;

Page 6: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

6 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

ÍNDICE

PARTE I. LA LECTURA

r

PARTE II. LECTOESCRITURA EMERGENTE

Page 7: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

7Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

PARTE III. LECTOESCRITURA INICIAL

Page 8: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

PARTE IV. ENSEÑANZA Y APRENDIZAJE DE LA LECTOESCRITURA EN CONTEXTOS BILINGÜES

PARTE V. MONITOREO Y EVALUACIÓN DE LA LECTOESCRITURA

Page 9: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

9Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

PRIMERA PARTELA LECTURA I

Page 10: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

10 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

a. La lectura es el principal medio para desarrollar el lenguaje.

b. La lectura estimula la imaginación creadora.

c. La lectura determina procesos de pensamiento.

Page 11: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

11Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

d. La lectura expande la memoria.

e. La lectura estimula las emociones y la afectividad.

f. La lectura desarrolla el sentido crítico.

Page 12: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

12 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

g. La lectura estimula la creación de textos.

h. La lectura determina el desempeño escolar.

Page 13: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

13Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Figura 1. Importancia de la lectura

Es el principal medio para desarrollar

el lenguaje.

Estimula la imaginación creadora.

Determina procesos de pensamiento.

Expande la memoria.

Estimula las emociones y la afectividad.

Desarrolla el sentido crítico.

Estimula la creación de textos.

Determina el desempeño escolar.

Page 14: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

14 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

1.2 La lectura en la era digital

Page 15: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

15Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

____________________________________________________________________________

Page 16: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

16 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

¿Cómo se enseña actualmente a leer

Page 17: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

17Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2. Etapas en el aprendizaje de la lectoescritura

Figura 2. Etapas del aprendizaje y desarrollo de la lectoescritura

Preparación (Desde el nacimiento a preprimaria)

Adquisición

(primero a tercer

grado)*

Desarrollo de habilidades de lectoescritura (de cuarto

grado en adelante)

Lectoescritura establecida

Lectoescritura emergente o prealfabética

Lectores y escritores independientes o autónomos

e

Page 18: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

18 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2.1 Lectoescritura emergente

2.2 Aprendizaje de la lectoescritura inicial

Conciencia fonológica

Conocimiento del principio alfabético

Fonema Unidad más pequeña de sonido del lenguaje oral.

Page 19: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

19Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Fluidez

Division of Research and Policy

Vocabulario

Manejo de estrategias de comprensión del texto

Escritura

2.3 Lectoescritura establecida

Page 20: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

20 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2.4 La meta: lectores y escritores independientes o autónomos

Page 21: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

21Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Pa

Edad Actividad Cómo le ayudará

Lectura y escritura emergente

lectura y escritura inicial

Desarrollo de la lectoescritura

Page 22: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

22 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Actividades

alfabético

Vocabulario

Escritura

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Page 23: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

23Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

3. El cerebro y la lectoescritura

3.1 Anatomía del cerebro y la lectura

Figura 3. Funciones de los hemisferios cerebrales

Hemisferio izquierdo Hemisferio derecho

Page 24: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

24 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

The Brain and Learning

• Área de Broca:

• Área de Wernicke:

• Giro angular:

Figura 4. Áreas del hemisferio izquierdo

3.2 El camino de la lectura a través del cerebro

Área de Broca Giro angular

Área de Wernicke

Page 25: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

25Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Figura 5. Partes del hemisferio izquierdo que intervienen en la lectura

3.3 El cerebro y el aprendizaje de la lectura

Pictórica. Fonológica.

Acceso a pronunciación y articulación

Acceso a significadoÁrea de la forma visual

de las palabras (“Caja de letras del cerebro”)

Estímulos visuales

Atención arriba-abajo y lectura en serie

Región frontal inferior

Región temporal anterior

Región fusiforme anterior

Región occipital

Región occipitotem-poral ventral

Región temporal media

Giro angular

Región parietal posterior

Giro supramarginal Región temporal

superiorRegión precentralInsula

anterior

Page 26: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

26 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Cómo lee nuestro cerebro

Así se representa la forma secuencial Así, en paralelo

c a s a c a s a

NeurocienciaLa neurociencia estudia la estructura y la función química, farmacología, y patología del sistema nervioso y de cómo los diferentes elementos del sistema nervioso interac-túan y dan origen a la conducta.

Page 27: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

27Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

3.4 Efectos de la lectura en el cerebro

Science

Page 28: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

28 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Page 29: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

29Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

los conocimientos, conductas y habili-dades de los niños cuando aún no son alfabetizados convencionalmente. Incluyen todos sus intentos para interpretar símbolos y para comunicarse mediante ellos, independiente de que sean dibujos, garabatos o letras

SEGUNDA PARTE LECTOESCRITURA EMERGENTE II

Page 30: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

30 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2. El papel de los padres en el desarrollo de la lectoescritura emergente

Sugerencias para los padres analfabetas

Page 31: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

31Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

3. El papel de la escuela en el desarrollo de la lectoescritura emergente

4. Elementos clave para el desarrollo de la lectoescritura emergente

Page 32: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

32 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

4.1 Desarrollo del lenguaje oral

4.2 Desarrollo de la comprensión oral

Lenguaje oral

Comprensión oral

Animación a la lectura y escritura

Conciencia fonológica

Conciencia del lenguaje

escrito

Grafomotricidad

Vocabulario

Figura 6. Elementos clave para el desarrollo de la lectoescritura emergente

Page 33: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

33Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Grafema o letraEs la unidad más ele-mental de un sistema de escritura. Los grafemas representan fonemas.

4.3 Animación a la lectoescritura

Page 34: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

34 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Figura 7. Maestra leyendo un megalibro a los niños

MegalibroEs un libro de tamaño semejante al de un pe-riódico, de cuatro a die-ciséis páginas, aproxima-damente, para ser leído con un grupo grande de estudiantes.

Page 35: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

35Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Sal de allí chiva, chivita, sal allí chiva, chiva…

A la una sale la luna; a las dos, mi reloj; a las tres, tomo un tren…

4.4 Desarrollo de la conciencia fonológica

4.5 Desarrollo de la conciencia del lenguaje escrito

Page 36: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

36 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

4.6 Desarrollo del vocabulario

4.7 Desarrollo de la grafomotricidad

Page 37: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

37Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Desarrollo del lenguaje oral Mi experiencia de hoy

Noticiero del día

Festival de poesía hai kai

Mi tema favorito

Juego a ser periodista

Yo opino…

Desarrollo de la comprensión oralMi cuento preferido

Volver a contar un cuento

Page 38: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

38 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Sigamos instrucciones

Ilustremos historias

Animación a la lectoescrituraCreación de ambientes letrados

Contar y leer cuentos o anécdotas

Lectura compartida

Page 39: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

39Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Jugar a leer

Disfrute de la biblioteca

Desarrollo de la conciencia fonológica Onomatopeyas de animales y objetos comunes

Juguemos a la radio

Pregoneros

g Se com-pooooneeen guantes Se compooooneeen garabatos Se compooooneeen guitarras

Page 40: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

40 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Veo, veo…

Digo, digo… el sonido con que empieza

Mi trabalenguas preferido

Mi nombre suena

Mi nombre rima con…

Desarrollo de la conciencia del lenguaje escritoExplorador de libros

Page 41: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

41Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Caja del alfabeto

Los fundamentos de la lectura y escritura: Qué habilidades tienen los niños(as) al ingresar a primero primaria?

Mensajes a mi alrededor

Desarrollo del vocabularioSoy el mejor actor

Paseo por el barrio o los alrededores

Prácticas sencilla de cocina

Mi animal favorito

Page 42: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

42 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Un objeto curioso

Pantomimas

Canciones infantiles

Un elefante se columpiaba sobre la tela de una araña, como veía que resistía fue a buscar a otro ele-fante. Dos elefantes se columpiaban sobre la tela de una araña, como veían que resistía fueron a buscar a otro elefante. Tres elefantes..

La caja de sorpresas

Desarrollo de la grafomotricidad Para desarrollar la destreza de las manos

Page 43: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

43Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Actividades para desarrollar la destreza de los dedos

Actividades para desarrollar la coordinación visomanual

Correo en el aula

Los fundamentos de la lectura y escritura: Qué habilidades tienen los niños(as) al ingre-sar a primero primaria?

Page 44: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

44 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Actividades para el desarrollo y control de trazos

Comunicación y Lenguaje 1

Figura 8. Ejemplos de trazos

Page 45: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

45Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Para practicar

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

!

Lenguaje oral

Comprensión oral

Animación a la lectura y escritura

Conciencia fonológica

Conciencia del lenguaje escrito

Vocabulario

Grafomotricidad emergente Lectoescritura

Page 46: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

46 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Elemento clave Actividad

escrito

Vocabulario

Elemento claveNivel de desarrollo

Mucho Poco Nada

escrito

Vocabulario

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Page 47: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

47Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

5. De la teoría a la práctica… modelo de una clase de lectoescritura para preprimaria

El pollito chiquitín y el gallo copetón

Page 48: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

48 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Com

pete

ncia

s qu

e se

des

arro

llan

ELEM

ENTO

CLA

VE

Y P

ROPÓ

SITO

DE

LAS

AC

TIV

IDA

DES

SUG

EREN

CIA

DE

AC

TIV

IDA

DES

o.

oo

o o

oo o

oo

ooo

o oo

o o

oEs

crib

a la

oo.

la o

.

o

oo

Voca

bula

rio

Page 49: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

49Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

lect

oesc

ritur

a

cono

cim

ient

os

AN

TES

DE

LA L

ECT

UR

A

DU

RA

NT

E LA

LEC

TU

RA

o,

DES

PUÉS

DE

LA L

ECT

UR

A

oo

Page 50: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

50 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Page 51: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

51Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

1. Aprendizaje de la lectoescritura

TERCERA PARTELECTOESCRITURA INICIAL

Figura 9. Elementos clave para el aprendizaje de la lectoescritura

Conciencia fonológica

Fluidez

Manejo de estrategias de comprensión

del texto

Conocimiento de los

principios alfabéticos

Conciencia fonológica

Escritura (trazo y

producción de textos)

Vocabulario

III

Page 52: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

52 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2. Conciencia fonológica

/c/ /a/ /s/ /a//c/

/m/ /a/ /s/ /a/

2.1 Cómo desarrollar la conciencia fonológica

Page 53: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

53Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

1. Discriminación

2. Conteo

3. Combinación

4. Segmentación

5. Manipulación

Figura 10. Progresión para la enseñanza de la conciencia fonológica

Page 54: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

54 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Habilidad Actividad Ejemplo

Discriminación

casa masa

Conteo

mesa

Combinaciónasasaca

Segmentación

Manipulación

Eliminando.

Agregando. Sonidos Sílabaslana lana mi misaesa mesa sa casaAna cana la lata

Sustituyendo. loma tomalima lisarosa Roma

Tabla 1. Actividades para la enseñanza de la conciencia fonológica

Page 55: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

55Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Para practicar la discriminación de sonidos Parejas de palabras

Para practicar el conteo de sonidos Contando sonidos

Kaqchikel

Mam

Q’eqchi’

mu mel lol uul

K’iche’nan ul nim mam

Español

Page 56: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

56 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

¡A contar palabras!

Para practicar la combinación de sonidos

Combinación kaqchikel

Combinación k’iche’

Combinación español /o/ /s/ /o/ oso /p/ /i/ /l/ /a/ /t/ /o/ /m/ /a/ /t/ /e/ tom ate

Combinemos sonidos

Kaqchikel

K’iche’

Español/s/ /o/ /p/ /a/

Para practicar la segmentación de sonidos Separar y unir sonidos

Kaqchikel

Page 57: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

57Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Español/m/ /e/ /s/ /a/

Palabras compuestas

Kaqchikel

Españolcubrecama

Segmentando oraciones

Para practicar la manipulación de sonidos

Eliminar sonidos

Page 58: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

58 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Nuevas palabras

p c m s entre a t

¡A cambiar sonidos!

Formemos palabras

Page 59: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

59Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Destreza Actividad

Page 60: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

60 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

3. Conocimiento del principio alfabético

3.1 Cómo desarrollar el principio alfabético

Page 61: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

61Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

1. Recitar o cantar el alfabeto

Enseñar el alfabeto a través de canciones, ritmos o recitándolo para facilitar la memoria simbólica del nombre, asociándolo con los rasgos físicos, el nombre y el sonido de la letra.

2A. Asociar los nombres a las letras

Realizar actividades para que los niños se familiaricen con el nombre de las letras del alfabeto.

2B. Asignar los sonidos a las letras

Integrar una letra a una imagen que sea la clave del sonido que representa. Primero con las vocales y luego las consonantes.

2C. Escribir las letras

Practicar primero el trazo de la letra y luego puede pasarse al dictado de letras.

4. Escribir palabras con las letras introducidas

4A. Segmentar o dividir la palabra en sus fonemas o sonidos.

4B. Asignar una letra a cada sonido.

4C. Escribir las palabras en la secuencia en que se escuchan los fonemas.

Figura 11. Secuencia para el aprendizaje del principio alfabético

Page 62: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

62 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Page 63: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

63Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Desarrollo del principio alfabéticoRecitar o cantar el alfabeto

Asociar los nombres con las letras

Asignar los sonidos a las letras

Escribamos las letras

Formemos palabras

Aprendamos a decodificar

Page 64: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

64 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Page 65: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

65Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Page 66: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

66 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

4. Aspectos del lenguaje que deben tomarse en cuenta al trabajar el principio alfabético y la conciencia fonológica

4.1 Las letras

Ortogra-fía de la lengua española

Tabla II. Letras del alfabeto en español y sus nombres

Letra A B C D E F G H I

Nombre a be ce e efe ge hache i

Letra J M Ñ P

Nombre ele eme ene o cu

Letra R T V X

Nombre erre ese te u zeta

ch ch DígrafoEs un grupo de dos letras que representan un solo sonido. En español, los dígrafos son ch, ll, qu, gu (delante de e- i) y rr.

Page 67: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

67Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Tabla III. Dígrafos en español

Dígrafo RR

Ejemplo llanta arroz guitarra

Tabla IV. Letras y dígrafos en idiomas mayas, garífuna y xinka

Idioma Letras y dígrafos

Akateco

Achi

Awakateco

Kaqchikel

Chorti’

Chuj

Itza

Ixil

Jakalteko

Q’anjob’al

Q’eqchi’

Mam

Mopan

Pokomam

Poqomchi’

K’iche’

Sakapulteco

Sipakapense

Tektiteko

Tz’utujil

Uspanteko

Garífuna

Xinka

Page 68: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

68 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

4.2 Los sonidos o fonemas

Tabla V. Correspondencia entre letras y sonidos en españolLetra Fonema Ejemplo

a antes

b bueno

c

c+consonante

bloc

e elefante

f

g gato

g+consonante

zigzag

gesto

h hola

i iglesia

l

m

n

o

Page 69: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

69Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

r cara

abrazo

oler

rama

consonante

s

t

u usar

bonito

w web

consonante

z

Ortografía de la lengua española

Tabla VI. Correspondencia entre dígrafos y sonidos en españolDígrafo Fonema Ejemplo

ch

guitarra

ll llamar

carro

Ortografía de la lengua española

Letra Fonema Ejemplo

Page 70: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

70 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Cuál es el orden que debe seguirse para enseñar los sonidos

Tabla VII. Frecuencia de fonemas en español

Español oral Español escrito

Fonema Corpus Fonema Corpus

CorpusConjunto o muestra de textos, procedentes del lenguaje oral o escrito, recopilados de fuentes variadas, ordenados y

-terminados criterios, de tal manera que, sobre esa muestra, es posible realizar estudios e inves-tigaciones lingüísticas o literarias (Sánchez, 2001).

Page 71: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

71Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

4.3 Particularidades del español para tomarse en cuenta al enseñar a leer y escribir

La pronunciación de algunos sonidos

xz s o c

El seseo s z

c zs

El yeísmo y ll

Los sonidos de la letra x

tiene la x

Particularidades en la

pronunciación del

español, en Guatemala

Un sonido representado

por varias letras o una

letra tiene varios

sonidos

Yeísmo

“y” y “ll” con un

mismo sonido (el de

la y)

Seseo

s, z, c (e, i) con un

mismo sonido (el de

la s)

Page 72: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

72 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Tabla VIII. Sonidos de la x, en español

sonido Ejemplo

Ximénez

Xela

Ortografía de la lengua española

El caso de la h

Tabla IX. El sonido de la hSe

escribe Suena Porque… Ejemplo

h

ferramienta futum f en

h

h como j

h o j

j o con h

huig

Ortografía de la lengua española

Page 73: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

73Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

El sonido /b/b v

w w

Tabla X. Sonido /b/

El sonido /u/ u/ u ü o con la w

Tabla XI. El sonido /u/ Se escribe Se pronuncia Ejemplos

u

w

u

El sonido /j/

Tabla XII. Variaciones de la g y j.

Se escribe Se pronuncia ejemplos

Page 74: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

74 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

El sonido /k/Tabla XIII. El sonido /k/

Se escribe Ejemplos

Combinación cc

Page 75: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

75Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

5. Fluidez

Page 76: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

76 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Division of Research and Policy,

et al.

Herramientas de evaluación en el aula

Page 77: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

77Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Curriculum Based Assessment

Grado Palabras correctas por minuto

Page 78: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

78 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Lectura coral

Teatro de lectores

Lectura en parejas

Carrera de lectura

Page 79: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

79Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

s m

T P

A

l

M

a t

Competencia de instrucciones

Le leo a mi familia

Pie

Mesa

Page 80: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

80 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

AspectosObservaciones

Niño o niña 1 Niño o niña 2

Grado

Page 81: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

81Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

6. Vocabulario

6.1 Tipos de vocabulario

Figura 13. Tipos de vocabulario

Receptivo

Receptivo

Expresivo

Expresivo

Escucha Habla

EscrituraLectura

ha Habla

Page 82: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

82 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

6.2 Cómo desarrollar el vocabulario

Page 83: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

83Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Page 84: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

84 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Desarrollo del vocabulario Ampliación del vocabulario mediante la lectura en voz alta

Predecir con vocabulario

Palabas con…

Palabras relacionadas

Palabras a partir del abecedario

Page 85: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

85Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Parejas de antónimos o sinónimos

Sinónimos en kaqchikel

Antónimos en k’iche’

Antónimos en español

Page 86: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

86 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Memoria de sinónimos

Buscar títulos

Kaqchikel

Español

llantas

bocina

motor

María

Rosa

Marisol

Pulgarcito

Page 87: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

87Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Kaqchikel

Español

Palabras relacionadas

Kaqchikel Español

Chikopi’

tew

ulew al

Música

ceiba

mesa bocinas

concierto Mozart

guitarra

coro

Page 88: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

88 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Eliminar palabras

Mapa de palabras

Page 89: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

89Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Los dinosaurios son enormes

Research based methods of reading instruction

Palabra

Sinónimos Antónimos

Oraciones

Page 90: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

90 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Page 91: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

91Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

7. Comprensión de lectura

El lector.

El texto.

El propósito con el cual se lee.

7.1 Cómo desarrollar la comprensión lectora

Page 92: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

92 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

7.2 Estrategias de comprensión lectora

Page 93: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

93Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Antes

Figura 14. Ejemplos de estrategias durante los tres momentos de la lectura

• Pida que resuman el texto.• Pida que vuelvan a contar

el cuento.

ideas principales. • Pídales que hagan

inferencias. • Haga preguntas que

propicien que establezcan relaciones entre sus circunstancias personales con la lectura.

• Pídales que compartan opiniones.

• Pídales que elaboren

simples.

DespuésDurante

• Detengase por momentos para solicitar reacciones, comentarios, hacer preguntas y predicciones

• Dé el propósito de la lectura.

• Active conocimientos previos de los estudiantes.

• Enseñe el vocabulario crítico.

• Pida que predigan.

Tabla XV. Tipos textuales

Tipo de texto Sirven para aprender o comunicar Palabras clave

contraste

Page 94: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

94 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

b. Activar los conocimientos previos.

c. Enseñar el vocabulario crítico.

d. Realizar predicciones

e. Elaborar resúmenes.

f. Volver a contar el cuento.

h. Plantear preguntas.

Page 95: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

95Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

7.3 Comprensión de lectura y metacognición

Page 96: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

96 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Desarrollo de la comprensión lectora

Antes, durante y después de la lectura

Idea principal

Conclusiones

Personajes

Ambiente

Problemas

Sucesos

Solución

Cuento A Cuento B

Diagrama de la idea principal Cadena de secuencias

Mapa circular Comparación de cuentos

Page 97: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

97Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Registro mis ideas

Antes de la lectura Lluvia de ideas

Preguntas iniciales

Antes de…

Preguntas Mis ideas

Tema 1Tema 2

Tema 3

Elementos Comunes tema 1 y 2

Elementos Comunes tema 2 y 3Elementos

Comunes tema 1 y 3

Elementos Comunes de los tres temas

Diagrama de Venn

Línea cronológica

Comunicación y Lenguaje.

Page 98: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

98 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Realizar predicciones

Propósito de la lectura

Durante la lecturaQué sigue

Después de leerA dibujar…

Page 99: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

99Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Secuencias

Volver a contar el cuento

Idea principal

Elaborar resúmenes

Mapas conceptuales

Primero... Después...

Page 100: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

100 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Page 101: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

101Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Page 102: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

102 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

8. Escritura inicial

8.1 Relación entre la lectura y la escritura

8.2 Proceso de adquisición de la lengua escrita

Page 103: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

103Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

• Nivel presilábico

Silábico

Transición silábico-alfabético

Alfabético

Presilábico

Transición presilábico-

silábico

Figura 15. Niveles de conceptualización en la escritura

Page 104: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

104 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

• Nivel transición presilábico-silábico

• Nivel silábico

Page 105: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

105Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

• Nivel de transición silábico-alfabético

• Nivel alfabético

Page 106: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

106 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

8.3 Cómo desarrollar la escritura

a. Modelar a los niños cómo escribir

b. Propiciar temas atractivos para que los estudiantes escriban

c. Publicar los textos escritos por los niños

d. Usar un proceso sistemático para escribir

Page 107: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

107Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2. Elaboración del primer borrador

Borrador

entre el docente y el estudiante

4. Nuevo borrador

Figura 16. Proceso para la producción escrita

Page 108: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

108 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

3. Conversación sobre el texto

4. Nuevo borrador

5. Revisión de la forma

6. Publicación

Page 109: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

109Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Desarrollo de la escritura Dibujo de secuencias

Corto y corto

Tiras de papel para formar palabras

ca sa sa ca sa la la ca ca la

Una nota para…

Escribir acrósticos

Español S al O lor L

El cuaderno viajero

KaqchikelT AT at

Page 110: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

110 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Cuento que cuento

Mi propio libro

Page 111: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

111Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Page 112: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

112 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

__________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________ __________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________

Page 113: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

113Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

9. De la teoría a la práctica… modelos para clases de lectoescritura de primaria

• El modelaje.

• Práctica guiada.

• Práctica independiente.

Tabla XVI. Distribución del tiempo para la clase de lectoescritura para el primer ciclo del Nivel Primario

Actividad Primero primaria Segundo y tercero primaria

Escritura

Tiempo total 2 horas 2 horas

Page 114: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

114 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Ruc

hola

jil r

ub’a

nik

ri t

ijonï

k pa

tijo

b’äl

(C

h’ab

’äl k

aqch

ikel

)

Ri k

’atz

inel

ne

tam

äx c

huqa

ri

ram

aj x

tik’a

tzin

ri

chin

ri e

tam

anïk

Ri o

jqan

ric

hin

nket

amaj

ri

ak’w

ala’

R

i sam

aj n

isuj

apo

chi

re r

i tijo

nel

Ret

amax

ik r

i k’

oxom

äl

5 ch

’uti

ram

aj

(min

utos

)

Ret

amax

ik

ruk’

oxom

al r

i tz’

ib’

/k’/

Ret

amax

ik

kik’

oxom

al c

huqa

ki

b’i’

ri t

z’ib

’10

ch’

uti r

amaj

Tik

etam

aj

ruw

äch

ri t

z’ib

’ /j/

ruk’

oxom

al.

Tik

ila’ r

i tz’

ij ye

tz’ib

’äx

rik’

in r

i tz

’ib’ “

j”

Rus

ik’ix

ik w

uj

30 c

h’ut

i ram

aj

Tik

ila’ r

i tzi

j yal

an e

k’

atzi

nel e

k’o

chu

-pa

m ju

n tz

ijonï

k.N

ikik

’ut

chi

xq’a

x pa

kijo

lon

ri s

ik’in

ïk

xkib

’än

toq

niki

tzi-

joj j

un b

’ey

chik

.

1. N

ab’e

y ta

q et

amab

’äl p

a ru

wi’

ri t

zijo

nïk

Page 115: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

115Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2. R

usik

’ixik

ri t

zijo

nïk

3. R

usol

ik p

a ru

wi’

ri t

zijo

nïk

Rut

z’ib

’axi

k 30

ch’

uti r

amaj

N

ikitz

’ib’a

j jun

tz

ijonï

k ri

xa

xe

wo’

o’ s

ilon

tzij

e k’

o ch

upam

Cho

lole

n si

k’in

ïk5

ch’u

ti ra

maj

T

ikic

holo

lej r

i si

k’in

ïk

Ri c

h’ow

en20

ch’

uti r

amaj

K

an k

’o n

ikib

’ij a

po

pa ju

n tz

ijonï

k

Etab

’äl n

a’oj

ib’ä

l20

ch’

uti r

amaj

Page 116: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

116 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Mod

elo

de u

na c

lase

de

prim

er g

rado

Asp

ecto

tra

baja

do

y tie

mpo

re

quer

ido

Prop

ósito

de

las

activ

idad

es

Que

los

niño

s:

Act

ivid

ades

pro

pues

tas

Con

cien

cia

fono

lógi

ca

5 m

inut

os/j/

.

Prin

cipi

o al

fabé

tico

10 m

inut

os

Rec

onoz

can

la le

tra

que

repr

esen

ta e

l so

nido

/j/.

Rec

onoz

can

pa

labr

as q

ue s

e es

crib

en c

on j.

• Pr

esen

te la

letr

a j

jj

j

j

j

Lect

ura

de t

exto

s 30

min

utos

R

econ

ozca

n el

vo

cabu

lari

o cr

ítico

qu

e se

rá u

sado

en

la

lect

ura.

Mue

stre

n la

com

-pr

ensi

ón d

el t

exto

cu

ando

lo v

uelv

en a

co

ntar

.

1. P

rele

ctur

a

Page 117: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

117Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2. L

ectu

ra

3. P

ostle

ctur

a

Escr

itura

30

min

utos

Es

crib

an u

na h

isto

ria

de

cin

co lí

neas

.

j

j

Flui

dez

5 m

inut

os

Prac

tique

n la

lect

ura

Expr

esió

n or

al

20 m

inut

os

Part

icip

en e

n co

nver

saci

ones

.

Eval

uaci

ón d

el a

pren

diza

je

20 m

inut

os

jaju

Page 118: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

118 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Mod

elo

de u

na c

lase

de

segu

ndo

y te

rcer

o pr

imar

ia

Asp

ecto

trab

ajad

o y

tiem

po

requ

erid

o

Prop

ósito

de

las

activ

idad

es

Que

los

niño

s:

Act

ivid

ades

Lect

ura

de t

exto

s 40

min

utos

Lect

ura:

com

pren

sión

a. Pr

elec

tura

b. L

ectu

ra

Lect

ura:

com

pren

sión

El

ori

gen

del a

rcoí

ris

Page 119: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

119Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

c. Po

stle

ctur

a

Escr

itura

40

min

utos

Es

crib

an u

na

Flui

dez

10 m

inut

os

Expr

esió

n or

al

10 m

inut

os

Eval

uaci

ón d

el a

pren

diza

je

20 m

inut

os

Page 120: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

120 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

10. Consejos para que los padres puedan apoyar el aprendizaje de la lectoescritura de los niños

Page 121: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

121Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

1. El primer idioma que aprenden los niños

1

1.1 Importancia de usar el idioma materno en las aulas

Educación hoy,

1.2 El bilingüismo y la lectoescritura Atlas lingüístico de Guatemala

CUARTA PARTE ENSEÑANZA Y APRENDIZAJE DE

LA LECTOESCRITURA EN CONTEXTOS BILINGÜES IV

Page 122: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

122 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Figura 17. Mapa lingüístico de Guatemala

hablan 25 idiomas

Atlas lingüístico de Guatemala

Page 123: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

123Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

1

Figura 18. Desarrollo paralelo del idioma materno y del segundo idioma

Idioma materno

Segundo idioma

Lectoescritura

Persona bilingüe

Page 124: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

124 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

1.3 Importancia de la cultura en el aprendizaje de un segundo idioma

1.4 Transferencia al segundo idioma

1

2. Enseñanza de la lectoescritura en un segundo idioma

Page 125: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

125Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2.1 Español como L2 de primero a tercer grado1

Primer grado

Segundo grado

1

Tercer grado

Page 126: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

126 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

2.2 Diagnóstico del nivel de dominio del segundo idioma

Nivel 1. Preproducción

Nivel 2. Producción.

Nivel 3. Surgimiento del habla.

Page 127: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

127Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Nivel 4. Intermedio.

Nivel 5. Avanzado.

2.3 Cómo trabajar con los estudiantes según el nivel de dominio

Tabla XVII. Estrategias para trabajar L2 según el nivel de dominio

Principiantes(niveles 1 y 2)

Intermedios(nivel 3)

Avanzados(niveles 4 y 5)

Trabajar en parejas

tengan el mismo 1Provocar respuestas más amplias Organizar, supervisar y participar en

diálogos extensos

Proveer instrucciones en L2 rela Estructurar las discusiones en el aula

Organizar proyectos de investigación y exposición

Actividades abundantes de escucha,

Desarrollar proyectos Organizar círculos de lectores

Se sugiere no forzar la producción oral en L2.

Organizar exposiciones orales Organizar círculos de escritores

Page 128: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

128 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Principiantes(niveles 1 y 2)

Intermedios(nivel 3)

Avanzados(niveles 4 y 5)

Modelar y usar lenguaje con Plantear preguntas abiertas

Publicar la producción literaria de estudiantes.

Activar el conocimiento previo Fomentar la lectura amplia y extensa

Propiciar respuestas en coro, Fomentar la lectura de textos variados, Elaborar un banco del vocabulario

Formular preguntas utilizando “quién y qué” y que requieran respuestas de “sí o no”, “esto o lo otro”

Producir oralmente familias semánticas.

Formular preguntas utilizando “cuándo y dónde”

Escribir familias semántica

Utilizar textos que se puedan predecir por la ilustración

Que los estudiantes elaboren diarios de sus vivencias

Utilizar textos de fácil comprensión

Nombrar y letrar el ambiente con la participación de todos y todas.

Realizar ejercicios con frases de marco, para que los estudiantes las completen.

Pronunciar familias de palabras con la misma raíz morfológica.

Page 129: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

129Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Desarrollo del segundo idioma Repita, mire e ilustre

a. Repita

b. Mire

c. Ilustre

Conozcamos los sonidos diferentes

f

f.

Page 130: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

130 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

f.

f.

a sus amigos Fernando y Federico mientras toma café con leche. Sus amigos llegan corriendo con sudor en la frente y una sonrisa en los labios.

Oraciones enmarcadas

Hablo de mi tema favorito

Dramatizar cuentos

Page 131: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

131Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Conversaciones en pareja

2.4 De la teoría a la práctica… modelo de una clase de español oral como segundo idioma

Competencias que se desarrollan, según el área curricular Comunicación y Lenguaje L2

Page 132: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

132 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Modelo de una clase de español oral como L2 SUGERENCIA DE ACTIVIDADES

Lenguaje oral (10 mi-nutos)

x

x

Lectura x

Lectura Escritura inicial (10’)

Escriba la letra x

x

x

Lectura y escritura inicial (15 minutos)

x

x

x

Vocabulario (5 minutos)

Evaluación formativa (10 minutos)

x

x

ELEMENTO CLAVE

Conciencia fonológica (10 minutos)

Page 133: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

133Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Estudiante Observaciones Análisis

A

Page 134: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

134 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

comodidad, ballena, pie, sandía, dormido. ______________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

español mayaLetras comunes

Page 135: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

135Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

1. Monitoreo y evaluación

QUINTA PARTEMONITOREO Y EVALUACIÓN

DE LA LECTOESCRITURA V

Aprendizaje

Enseñanza Evaluación

Mejoramiento de los aprendizajes

Figura 18. Mejoramiento de los aprendizajes

Page 136: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

136 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

• Evaluación diagnóstica.

• Evaluación formativa.

• Evaluación sumativa.

2. Cómo se monitorea y se evalúa la lectoescritura

3. Herramientas de monitoreo y evaluación de la lectoescritura en el aula

3.1 Lista de cotejo

Page 137: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

137Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Aspectos Indicadores de logro Sí No

Lenguaje oral

Comprensión oral

Animación a la lectoescritura

Conciencia fo-nológica

Conciencia del lenguaje escrito

Vocabulario

Grafomotrici-dad

Tabla XVIII. Ejemplo de lista de cotejo para monitoreo de lectoescritura emergente

Page 138: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

138 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

3.2 Escala de rango

Ejemplo de Escala de rango para la discriminación de fonemas en primero primariaPrimero Primaria

Escucha a su interlocutor o interlocutora demostrando respeto y comprensión del mensaje por medio de gestos y movimientos.

con base en el aspecto indicado en cada caso, marque de uno a cuatro (1 menor logro; 4 mayor logro), según se logra lo indicado.

No. ASPECTOS 4 3 2 1

Pe

3.3 Rúbrica

Page 139: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

139Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Tabla XXII. Ejemplo de rúbrica para monitoreo de lectoescritura inicial para el primer ciclo de primariaAspectos

Indicadores de logro por grado

Primero primaria Segundo primaria Tercero primaria

Concien-cia fono-lógica

Principio alfabético

Fluidez

Vocabu-lario

Com-prensión lectora

Escritura

Tabla XIX. Ejemplo de rúbrica para el monitoreo para la lectoescritura

Page 140: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

140 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Tabl

a X

X. E

jem

plo

de r

úbri

ca p

ara

mon

itore

o de

l apr

endi

zaje

del

esp

añol

com

o L2

Niv

el 1

: Pre

prod

ucci

ónN

ivel

2: P

rodu

cció

nN

ivel

3: S

urgi

mie

nto

del h

abla

Niv

el 4

: Int

erm

edio

Niv

el 5

: Ava

nzad

o

Indicadores de logro

corr

ecta

men

te

con

estr

uctu

ras

gram

atic

ales

Page 141: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

141Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

3.4 Evaluación basada en Currículo -EBC-

Lecturas para aplicar EBC

Page 142: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

142 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Page 143: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

143Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

7 14 23 30 37 43 51 58 65 72 77 83 90 96

100 105 113 118 121

Varios autores

Page 144: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

144 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Tabla XXIV. Número de palabras y tipo de lectura por nivel

Niveles de lectura Número de palabras Tipo de lectura

7 16 23 30 38 47 54 60 67 74 82 87 95

102 109 115 122 130 135 140

Page 145: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

145Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Cómo se aplica la EBCAplicación de lecturas

Quiero que me lea esta historia. Tendrá 1 minuto para leerla. Cuando yo diga “empieza”, inicia leyendo en voz alta en la parte superior de la página (señale con el dedo la primera palabra de la lectura e

-tad con alguna palabra, yo se la leeré. ¿Tiene alguna pregunta? (Pausa). Empiece.

Tabla XXI. Errores que comúnmente comenten los estudiantes al leer.

Tipo de errorEjemplos

ObservaciónEn el texto dice: El estudiante lee:

incorrectamente aguas azules ajuas azulescasa cama

café El canguro

dulce pan par

El canguro se llamaba

Page 146: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

146 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

• Autocorrecciones

Texto

Estudiante grande

Por favor pare, hasta allí está bien

Tabla XXII. Cantidad de palabras correctamente leídas por minuto

GradoCantidad de palabras correctamente leídas

por minuto

Por favor cuénteme lo que acaba de leer. Trate de contarme todo lo que pueda. Empiece…

Page 147: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

147Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Por favor pare, allí está bien

Relato Oral

Trate de contarme todo lo que pueda

Tabla XXVIII. Procedimiento para calcular el PCM

Pasos para cada una de las lecturas Ejemplos

Paso 1:

Paso 2:

Page 148: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

148 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Paso 3: 76

73

83

Paso 4: Mediana

76

Paso 5: Mediana

Paso 6:

Tabla XXIV. Ubicación de estudiantes según el PCM

Nivel de lectura Debe mejorar Satisfactorio Excelente

3.5 Prueba de comprensión lectora para primer grado

Pasos para cada una de las lecturas Ejemplos

Page 149: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

149Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Instructivo de la prueba de comprensión de lectura

Tarjetas 1 al 10 (para uso del niño/a)

Tarjetas 11 al 20 (para uso del niño/a)

Tarjetas 1 al 10 (para uso del docente)

Page 150: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

150 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

ProcedimientoSección I:

Sección II:

lectoescritura

Page 151: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

151Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Estudiante A B

Page 152: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

152 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Page 153: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

153Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Bibliografía

Curriculum based assessment (CBA). Directions and materials. s.d.e

La enseñanza de la lectura y escritura en el primer grado de Primaria. Recuperado en julio de 2012

Aprender en la lengua materna.

La lectura: teoría, evaluación y desarrollo

Los maestros bilingües como creadores de contextos socioeducativos para el desarrollo de la lectura.

Ortografía de la lengua española. España: Espasa Calpe.

School Psychology Review

Metodología común para explorar y medir el comportamiento lector. Bogotá: CERLALC UNESCO.

Neuroeducación: el cerebro en la escuela.

Cognitive processes in writing

Conozcamos la literatura infantil.

Enseñando a leer: teoría, práctica e intervención.

En Pensamiento Educativo

Page 154: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

154 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Revista Latinoamericana de Psicología

Revista Latinoamericana de Psicología

Conversaciones de Emilia Ferreiro

Comprensión de la lectura.

Hacia una nueva pedagogía de la lectura.

El placer de leer en un programa de lectura.

Juguemos a leer.

El poder de leer.

Elementary English,

Boletín Educación Hoy.

Reading in the Brain

Revista de la Universidad Castilla La Mancha

Summary of the (U.S.) National Reading Panel Report: Teaching Children to Read.

Journal of Russian and Eastern European Psychology

Fas-trup

Page 155: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

155Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Boletín Educación Hoy

La lectura y escritura en idioma garífuna y su enseñanza en la escuela primaria del área urbana del municipio de Livingston departamento de Izabal.

Los sistemas de escritura en el desarrollo del niño

Análisis de las perturbaciones en el proceso escolar de aprendizaje de la lectura y la escritura

Revista Electrónica de Investigación Educativa

Lineamientos para políticas bilingües y multilingües nacionales en contextos educativos lingüísticos mayoritarios en Colombia. Bogotá, Colombia

Didáctica de la escritura

En Leer en la escuela. Nuevas tendencias en la enseñanza de la lectura

Journal of Child Language

En Aula

Zona sicopedagógica

Teaching our children to real: The components of an effective, comprensive reading program

La lectura en contextos de diversidad lingüística y cultural.

Revista digital Innovación y experiencias educativas. N. 23. Octubre.

Conciencia fonológica y aprendizaje de la lectura: teoría, evaluación e intervención

Page 156: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

156 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Variables del proceso de enseñanza-aprendizaje del lenguaje escrito en los primeros niveles de la E.G.B.

Revista Iberoamericana de Educación

Comunicación, Lenguaje y Educación

et. al. Evolución de la escritura de palabras de ortografía arbitraria en lengua española.

Journal or Educational Psychology

Second language adquisition and second language learning.

The Natural Approach.

Toward a theory of automatic information processing in reading

El proceso de aprendizaje de la lectura y escritura en contextos bilingües.

5 Components of Early Grade Reading. Retrieved January 6, 2010, from Education data for decision making - EDDATA

Cómo lee nuestro cerebro. Ciencias y neurociencias aplicadas al desarrollo humano

Qué hace la lectura al cerebro y a la cognición

Research_based Reading Lessons for K-3

Agenda pedagógica bilingüe intercultural

Proyecto de educación maya bilingüe intercultural

New Essentials for Teaching Reading in PreK-2

Inventario de frecuencias fonémicas y silábicas del castellano espontáneo y escrito

Page 157: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Aprendizaje de la lectoescritura

157Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Enseñanza de la lectura y escritura en Quechua (L1), en la unidad central del núcleo del Rodeo

El aprendizaje de la lectura comprensiva y crítica. Hacia un marco de la comprensión de qué es lectura

__________ Evaluación de la metacognición y comprensión lectora

Reading Research Quarterly,

Conocimiento fonológico y desarrollo lectoescritor en la educación infantil.

Actividades para mejorar como lectores.

Leer desde bebés, un proyecto afectivo, poético y político

Atlas lingüístico de Guatemala

Literacy learning in the early years.

Aprender a leer de forma comprensiva y crítica, estrategias y herramientas

Los fundamentos de la lectura y escritura: Qué habilidades tienen los niños(as) al ingresar a primero primaria?

Aprendizaje de la lectoescritura

Educación bilingüe en Guatemala: situación y desafíos

Page 158: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik

Teaching Exceptional Children

Cómo se hace un diccionario en el siglo XXI: Gran Diccionario de Uso del Español Actual

Guía para promotores de lectura

Manual para favorecer el desarrollo de competencias de lectura y escritura

Comprensión de la lectura: Análisis psicolingüístico de la lectura y su aprendizaje

How the brain learns

Resultados de aplicación de la prueba de lectura y escritura en escuelas de Joyabaj y San Pedro Jocopilas, Quiché

Research Based Methods of Reading Instruccion, Grades K-3

Alfabetización. Retos y perspectivas

Herramientas de evaluación en el aula

Conciencia fonémica en español

Journal of Experimental child Psychology,

Building academic lenguaje. Essential practices for content classrooms

158 Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wuj

Page 159: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik
Page 160: Reta’maxik ri usik’ixik xuquje’ ri utz’ib’axik wujReta ...usaidlea.org/images/APRENDIZAJE_DE_LA_LECTOESCRITURA.pdfAprendizaje de la lectoescritura Reta’maxik ri usik’ixik