resumen - la modernidad absolutista
DESCRIPTION
Resumen sobre la modernidad absolutista de Francisco Xavier GuerraTRANSCRIPT
-
ResumenLaModernidadAbsolutistaFranciscoXavierGuerra
Comoelttuloloindica,enestecaptuloseabordalaideadelaModernidadAbsolutista,partiendodesdeloquefueelrgimenpactista,hastalamonarquaabsolutaqueselogralolargodelsigloXVIIIylaresistenciaqueresultdesuimplementacinenunaAmricaColonial.Duranteestesiglo(EnrealidaddesdefinalesdelsigloXVII)seintentimplantarunnuevorgimen,ycomounintentodeesto,aparecilaexpresinAntiguoRgimen,expresinqueadquiereunsignificadonegativoeinversodetodoslosvaloresdelaModernidad.Noobstante,msalldeesto,aparecetambinclaramentelacontinuidadentreelantiguoyelnuevorgimen.
ElReyysusReinos
Laprimeranovedadfue,comomencionalprincipio,ponerfinaloquehabasidohastaentonceselrasgopolticofundamentaldelamonarquahispnica:Sucarcterpactista,elcrecimientodelpoderdelReyhabaplanteadounconflictofundamentalparalaModernidadpoltica:EldelarelacinentreelpoderdelMonarca,elEstadomodernoylasCortes.
Duranteladcadade1640sedaelprimergranchoqueentrelasociedadyelEstadomodernoqueconducehaciafinalesdesigloatrestiposdesituacionespolticas:Lafrancesa,enlaquetriunfaelpoderabsolutodelrey.Lainglesa,enlaquetriunfaelParlamento.
Laespaola,quepuedeserdefinidacomounempateprecarioentreambos.
Sinembargo,(Yaloqueentend)ElrgimenpolticodeEspaasedivideendos.PorunladoeldelaCoronadeAragn,queseasemejaalingls(Conunmayorpoderdelparlamento).YeldelaCoronadeCastilla,queestmsprximoalfrancs.Peroestasituacinnoresistirmucho,ymenosanconelcambiodedinastaylaguerradesucesin,traslacualsloquedarnenadelantedosmodelos:elparlamentariobritnicoyelabsolutistafrancsconsuvariedadhispnica.(Esdecir,enEspaa,trasunempatefinalmentetriunfoelabsolutismosobreelparlamentarismo).EstecambioenrealidadfueconseguidoporlaintegracindelaCoronadeAragnalaCoronadeCastilla,perosiguenanexistiendodentrodelaCoronadeCastillalosantiguosreinosconsupersonalidadysusleyespropias,entreellos,losReinosdeIndias,prolongacinamericanadelaCoronadeCastilla,apesardeello,loqueselograconestaCastillaampliada,esquelavictoriadelmonarcasobrelasinstitucionesrepresentativasdelreinoseaprcticamentetotal.ComoenlasantiguasCortescastellanas,laconvocatoriadelasnuevasCortesdependedelavoluntaddelrey,ydehechosereunieronmuypocasvecesenelsigloXVIII,esencialmente,sloparajuraralnuevoreyoparamodificarlaleydesucesin,lascortesentoncesnotienenniperiodicidadnipoderesquelashagancapacesdedialogardeformaconstanteconlacoronay,menosan,delimitarsupoder.Unobstculosuplementarioparalareivindicacindeunmayorpapelessuescasarepresentatividadgeogrficaysocial,estafaltaderepresentatividadafectasobretodoaAmrica.LosreinosdeIndiasnoparticipanenlasCortespeninsulares,nihantenidonuncaCortespropias.Tambin,enestascorteselnmerodeciudadesrepresentadoeslimitadoysolosonconvocadaslascapitalesdecadareinoyalgunasotras.
Enciertomodopodramosconsideraralabsolutismoespaolmsavanzadoqueelfrancs,puesenestenoexistenniParlamentos,niEstadosProvincialesquepuedanrepresentarunaoposicinhacialavoluntaddelrey.Elpoderregiosuspenditambinlascongregacionesdelclero,yevittodaasambleaquepudierarepresentarinclusosolounapartedelasociedadestamental.
-
LasIndiasdeCastilla
Elautor,ysusdiversasfuentesconsideranjurdicamentealaAmricahispnicacomounconjuntodevirreinatosultramarinospertenecientesalaCoronadeCastilla.Estosreinos(virreinatos)sonconsideradossingularesporsualejamiento,porlacomplejidadtnicayculturaldesupoblacin,peroestonoloshacaradicalmentediferentesdelosreinosincorporadosalacoronadurantelaltimapocadelareconquista,pordarunejemplo,slounosaosseparanlaincorporacindelReinodeGranadadelaincorporacindelosreinosamericanos.
Considerandoalreinocomounacomunidadhumanatendencialmentecompletaporsuterritorio,porsugobiernoyporelsentimientoquetienensushabitantesdeunacomnpertenenciaytambindeunacomndiferenciaconotrascomunidadesanlogas.Nosencontramoscondosrealidadesdistintas:
Enlapennsula,losreinossonrealidadesindudables,comunidadesciertasdepertenencia,consecuenciadeunaexistenciasecularqueloshacendehechoindivisibles.MientrasqueenAmrica,lamayoradelosreinossonentidadesmsinciertasytodavafluctuantes.
Enestesentido,losreinosdeIndias(EnAmrica)sonelmsfuertebaluartedelpactismoydelaantiguaestructurapluraldelaMonarqua,alnoconsiderarsedeformatotalcomopartedeestergimenmonrquico,hastaelpuntodequelaprincipaldistincinentrelasEspaasdefinalesdelsigloXVIIIserlaquesepareprecisamentelaEspaapeninsulardelaEspaaamericana.
ComoenlaconstitucindetodacomunidadpolticadelAntiguoRgimen,laformacindelosreinosamericanosresultadesuhistoriaydeunagranvariedaddefactores,algunosdeloscualesseremontanalapocadelaConquista,enfuncindeestasrealidadeslacoronaorganizaelterritorioeinstalaprogresivamenteasusrepresentantes.Deahqueenunaprimerapoca,quedurdossiglos,sloexistiesendosvirreinatos,NuevaEspaayPer.Entrelosfactoresculturalesqueseparanestosvirreinatoshayquemencionarespecialmenteelgradodeelaboracindeunaidentidadpropiaencadauno,elaboracinculturallargaycomplejaenlaque,comoenlaEuropamedievalymoderna,laslitesintelectualesempleanmediosmuydiversosparaexaltarsupatria.Seapelaalanaturaleza,lageografayalahistoria,unahistoriareligiosaenlaqueseexaltalaespecialprovidenciadedioshaciacadacomunidadyunahistoriaprofanatambin,escritaorepresentadaenfiestasyceremoniasquedebanincluiralascivilizacionesprecolombinas,tantoparadignificaralreinoporlaantigedaddesupasadocomoparaintegrarenlamismaunidadalasdosrepblicas,ladelosespaolesyladelosindios.Estosuministrabalosinstrumentosnecesariosparahacerdelaconquistaunpactofundadorporelcuallosreinosindgenasseincorporan,comolohicieronensutiempolosreinosmusulmanes,alaCoronadeCastilla,trabajoarduo,enlaquesepodaprivilegiarlagloriadelosvencedoresoladignidaddelosvencidos.
(Simplementecomocomentario,mepareceinteresantequeseutiliceelaprendizajedeloquesellevacaboconlosmusulmanes,intentndoloadaptar,deunaformaforzadacreoyo,alarealidaddeloquesevivaenlaAmricacolonizada).Enestesentidocadareinosiguisupropiava.NuevaEspaasobretodolavareligiosa,escogiendocomohroesmsalosevangelizadoresquealosconquistadores,ycreandouncultoalrededordelaVirgendeGuadalupe,mientrasquePerseinclinsimultneamenteporlacontinuidadconelimperioIncaylaproteccindeSantaRosadeLima(EneltextonodistinguesiesunamanifestacindelavirgenosisetratadealgnotroSanto).LaCiudadAmericana
-
LosconquistadoresllevaronconellosalNuevoMundolasformasdeorganizacinpolticadelaCastilladelsigloXVI,portantolaaspiracinalgobiernomunicipalnoestabareidaconlabsquedadelanobleza.Delasdosformasconocidasdeorganizacinsocialypoltica(SeorosyMunicipios)quelosconquistadoreshabanintentadoimplantarseenAmrica,laprimeraacabfracasandoyaquelamonarquamodernaenformacinevitenAmricalosseorosquesituvoquetolerarenlapennsula.EnestesentidoinstitucionalAmricaaparececomomsmodernaquelaPennsula,peroestonoquieredecirquelofueradehecho,pueslasaspiracionesseorialesdelosconquistadoresydesusdescendientesavivirnoblementeseconcretizaronmstardeenesasformassocialescuasiseoriales,quesonlashaciendas.Posteriormenteaparecerlaprovincia,enunsentidopreciso,conlacreacindelasintendencias,yestafueconsecuenciadelidealuniformizadorycentralizadordelaMonarquaabsoluta.Conellatambinseintentacrearentodoslosreinosunadivisinterritorialuniforme,confiadaaunrepresentantedelEstadoqueacumulaensusolapersonapodereshastaentoncesdispersos,peroesto,pordiversosfactorestardademasiadoenimplementarseenAmrica,yaqueestareforma,implantadaprimeroenlacoronadeAragnydespusenCastillademanerauniversalydefinitivaen1749,nollegplenamenteaAmricahastalosaos1780.
SepodradecirqueestasprovinciasqueseinstaurarnsonpequeasRepblicas,actoresautnomosdelavidasocialypoltica,einclusotendencialmentepuedenfuncionarcomociudadesestado,silaautoridaddelEstadollegaraadesaparecer,estehecho(Ydenuevocomounainterpretacinpropiadeloquediceelautor)provocoqueposteriormente,enunaAmricarevolucionaria,unabuenapartedelosconflictoscivilesydelasdificultadesparalaformacindelasnacionesfueranunaconsecuenciadirectadeestaconfiguracinpoltica.
Lainnovacinmsradicaleslaconstruccinideolgicaalaqueserecurreparajustificaresterompimientoconelpactismo,yquelograatribuiralmonarcaunpoderabsoluto.Podemosconsiderarlarelacinentreelreyyelreinocomounarelacinbilateralqueconllevaderechosydeberesrecprocosqueambaspartesdebenrespetar,deahqueelpoderdelreynofueraconsideradocomoabsoluto,aunqueinclusolacapacidaddeadquiriryposeertierrasenelreinoyelderechoapermanecerenlasociedadcivildel,dependieradirectamentedelaautoridadreal.Pordebajodelaexplicacintericapolticadelabsolutismo,comomencioneenelprrafoanterior,sefueimponiendounimaginariomuynuevosobrelaconstitucindelasociedadylanaturalezadelaautoridad.Laexistenciadelosdiferentesgruposhumanosydelasociedadensuconjuntonoplanteabaproblemasparticularesenelimaginario,tampocoloplanteabalaexistenciadeautoridadesenlasociedad,pues,siendoungrupounaunidadestructuradaporuncdigoespecfico,laautoridadnoesmsqueunodeloselementosconstitutivosdeesecdigo.Loquesidiscutatradicionalmentelafilosofapolticaeralascaractersticasylasventajascomparadasdelosdiferentesregmenespolticos.Lateoraabsolutista,entrtanenrupturaconlasconcepcionespactistastradicionalesqueerandoctrinasteolgicascomunes,quehicieronqueseconvirtieseenelsigloXVIIIenlaenseanzaoficialdemuyampliossectoresdelaIglesia,laexplicacinaestosedasindudaenlavictoriadelregalismo.Elacuerdode1753,queincrementdemaneraextraordinarialaburocratizacindelaIglesiaespaolaysudependenciadelEstado,laexplosindelosjesuitasen1767ylaprohibicindemuchasdelasobrasdelosautoresclsicosespaoles,calificadasdeliteraturajesutica.
TodoestoocurraenlaPennsula,mientrasqueenAmricalascosasresultarondiferentes.LasobrasdeBosuetfuerontraducidasypublicadasvariasvecesduranteelsigloXVIII,sudoctrinafuerecogidaentoncesenviariasobrascomoarmacontraacontecimientosqueparecanponerenpeligrolacohesinsocialylaautoridaddelmonarca.Algunasdeellaseranamericanasyrespondanaunarevueltatradicionalcontraelabsolutismo. Laprimeranovedadenestecampofuelaprogresivainvencindelindividuoysusmanifestacionesenelcampodelasideaspolticas,elabsolutismomonrquicoestabaciertamenteenrupturaconelimaginariosocialyconlasdoctrinaspolticastradicionales.Porestasrazones,sielabsolutismo
-
progreshastafinalesdelsigloXVIIIsindemasiadasresistenciasenlaPennsula,nopaslomismoenAmrica,lacual,desdeestepuntodevista,aparececomoimpregnadaporconcepcionespactistasmstradicionalesquesemanifiestanconoposicinalasgrandesreformasborbnicas,loquediferenciabaaAmricaeraqueestaofensivadelEstadomodernosedirigaasociedadesquegozabandeunaautonomamuchomayorquelaPennsulapordiversosfactores,entreloscualeselalejamientofsicoesunodelosmsimportantes.
SiempreenlasaltasesferasdelEstado,habahabidoconcienciadelaimportanciavitalquelasIndiastenanparalasfinanzasdelacorona,peroaestavisintradicionalseaadeahoraunavisinquelesasignaunpapelmseconmico:suministrarlosproductosdequelaPennsulacareceyserunmercadoparalosproductospeninsulares.DeestaformalosreinosdeIndiasempiezanaserconsideradosporlaliteadministrativaespaolacomoterritoriosexplotablesesencialmenteparalautilidaddeunametrpoli,latradicionalylegalmaneradeconsideraraAmricacomounconjuntodereinosdelaCoronadeCastilla,consusinstitucionesyautoridadespropiassetransformaprogresivamenteyseempiezaaconsideraralosreinosdeIndiascomocolonias.