TRiNüPESUPLEMENTO EN VASCUENCE

DIPUTACIÓN FORAL DE NAVARRACoordinador para el Suplemento

en EuskaraMARCELINO GARDE

XVII'gn. urtea155'gn. zenbakia Iruña - 1983 - Agorrilla

Franc. conc.N.° das. 34/60

Director en tune, de la Inst.Príncipe de Viana

J- JOSÉ GRAU

Euskalerria oñazezEuskalerri'ko oñaze ta nekeak

ez dirá txikiak azken-urte auetan.Eta orain beste kalte aundiagoak,Agorrille'ko euriteak eta uroldeakdirela-ta.

Luzaroan aaztuko ez den sa-mintasun garratza utzi dute Eus-kalerria'an Agorrilla'ren 25, 26 ta27 egunetako urolde izugarriek.Kantabria'n ere izan da kalterik,baiña gureen ondoan, gutxi.

Naparroa, Araba ta Gipuzkoaurpean egonak ba'dira, erri ba-tzuei dagokienez beintzat, zeresango dugu Bizkaia'ri buruz?Eta Lapurdi'n, gauzak berdin...

Bermeo'n bereziki ta gero de-nen gaiñetik Bilbao'n izan dirákalte ta ondamenik aimdienak,izugarriak eta ikusi gabe sinistueziñekoak.

Eta aundiena, 60 lagunen biziakeraman dituela.

Etxeak erorita, soro ta lurrakondaturik baserritarrak, dendaketa elizak ere ur zikiñez erreta,lantokiak alperrik galduta, kaleakibai egiñik... Ñola jasoko du bu-rua Euskalerriak? Itxaropengarrida egun oietako auzo-lana.

Zer esan dezakegu ez-bear izu-garri onen aurrean? Izar-artera taillargira igota dabillen gizakia,txiki ta eziñean gertatu da izadia-ren aserre-aldiak jo duenean.Guztia badezakela usté ba'du eregizakiak, onelako gertaera indar-tsuen aurrean, aul eta ezerezagertatzen da bere jakinduria taguzti ere.

Euskalerria, gure errialde txikiau, leen eziñean zebillen: lanto-kiak ixten, jende asko ta asko la-

Izadiaren indarrak agertzen direnean, orduan gizakiak ezagutzen du bere aulkeria.(RUJZ DE AZUA argazkia)

nik gabe, gosea ta bearrak indarartzen... Eta orra orain, leenbaiño ondatuago. Burua altxaeziñean zebillen gure Euskale-rriak, au da au zigorra artu dueñaburutik beera!

Eta oraindik ere or jarraitzendute areago ondatzen gure artekozenbait «salbatzaille» burugabek.

Beti osasungarri ta onuragarribaldin ba'da elkartasuna edo el-kar-laguntza, onelako ez-bear

izugarrietan da bearrezkoena.Eta, zorionean, egiazko elkarta-suna agertu dute alde askotatik:España'ko errialdeak eta Euro-pa'ko zenbait erri ere laguntzailleagertu dira. Baiña elkartasunikaundiena, Euskalerri'an bertanpiztu da uroldeak izan direlarik.

Diruz eta lanez, oparo lagundudute goiko ta beekoek, bai Jauría-ritzak eta Aldundiek, baiña baitaerriko jende xeeak ere. Napa-rroa'ko adibide bi anitz txaloga-rriak dira: 37 pertsonen erri ba-tean 32.500 pezta, ta 235 lagune-koan 53.000.

Esan bear izanen duguia: zo-riontsu eldu izan zaigun ez-bea-rra, anaitasunaren bidea erakutsidigulakoz?

Orduan, egia ote izanen da bea-rrak elkartzen gaituela?

Dena dela, «elkarturik gabe,indarrik ez da». Eta ain orrenbearra zorigaiztoko Euskalerriontan!

DIPUTAZIOARENERABAKIAK

OYAN-BIDEAK

ERRO-lbarrean ere, Loizu-Urnizaeta Loizu-Larraingoa'rako oyan-bi-deak bereala egiñen dira iru milloizazpireun amabi milla ta zortzireunirurogeita amasei peztetan.

ULTZAMA'ko Udal edo Aiunta-mentuari eman diote ia milloi erdia,agindutako laguntzaren lenengoa,Ataketa eta Zazpiturrieta'rako oyan-bideak ordaintzeko.

OYAN-EPAITZEAK

Erri batzuei zugaitz-epaitzekobaimena eman die Diputazioak:

ALZATSU'ko Udalari, «Alzania»,«San Pedro Basabea» ta «Labarga»mendietako 2.154 zugaitz saltzeko(2.546 metro) 16.712.387 peztarentrukez.

EZKAROTZ'eko Aiuntamentuari,1.150 pago ta ler edo piñu zugaitz(1.029 metro), 5.315.370 peztetansaltzeko.

ALBIASU'ko Batzarrari, 347 aritz,pago ta gaztañondo zugaitz (339metro), 4.233.600 peztaren trukeansaltzeko.

URRAUL-GOITI, ADOAINgo Ba-tzarrari, 38.031 ler edo piñu zugaitz(4.247 metro), 2.887.960 peztetansaltzeko.

IRAGI'ko Batzarrari, 480 pago zu-gaitz (574 metro), 5.794.968 pezetansaltzeko.

EÜSK AL W^MEPPiKO LElOA

UROLDEAREN KALTEAK NAPARROA'N

Bidasoa'ko alde bietan, kalte aundiak; Lapurdi'n, berriz, 10 gizakien biziak ere.(MENA argazk.)

Kalte ta ondaketa aundiak ekarri zi-tuen urak, bere neurritik ateratzean;Agorrilla'ren azken-egunetako urol-deak urpean zapaldu du Euskalerria.

Araba'n, Bizkaia'n, Gipuzkoa'n etaLapurdi'n zenbaiten biziak ere eramanzituenez uroldeak, eriotz oietara begi-ratu du jendeak eta aazturik utzi duteNaparroa'n gertatua.

Bidasoa ibaiaren alde bietako erriakor daude kalte galanten ondorenakjaso eziñik: Bera, Lesaka, Sunbilla, Zu-garramurdi, Urdazubi eta gaiñerakoak.Beste aldetik, Leitza ta Goizueta, Sa-kana ta Burunda ere bai. Lurraldeauetan sekulu izan ez diren aiñakourak ekarri zituen urolde kaltegarriak.

Dirutan zenbat milloiren kalteák izandiren neurtzeko, goizegi da oraindik.Bakoitzak bere kalteak aaztu ezin

ba'ditu ere, mundu guztia Bizkai alderabegira dabil, an izan bai-dira aundie-nak. Baiña Naparroa'n gertatu direnkalte aundien adierazpena, ortxe dagoargazkietan: soroak, bideak, etxeak,dendak, argi-etxeak, lantokiak, errotakedo eiarak, ur-bildegiak e.a.

Azkenean, izadiaren indarrak agin-tzen du. Gizakiok egindako lanak, bi-kaiñak dira askotan, baiña izadiarenindarrez ondatuta gelditzen dira,oraingoan bezala.

Gertaera mingarri orren aurrean,auxe pentsatu bear: gizakia, bai ema-kumea ta bai gizonezkoa, aul eta txikidirela... Ez gerala, usté dugun bezainaundi. Eta etengabean eta aspertugabe, berriz asi bearra izaten dugulagure lanetan. Orixe da «bizitzako jo-kuaren arriskua»: bizitza, bestek

EuskerazaintzaMiaren azkenengo larunbatez egin oi ditu Euskerazaintza'k bere

batzarrak eta lan-saioak.Dagonill'ean, ordea, egun larriak ziran azken aldera Euskalerri

osoan eta batzartzerik ez zuan izan iñola ere.Euskerazain geienentzat, benetan eziñezkoa zan batzar-tokira

joatea, bideak itxita bai-zeuden. Bestalde, Euskalerri'an ain jatorrakdirán auzo-lana ta elkartasuna oiñarritzat arturik, bakoitzak beretokian lagundu bear zuan.

Erri bakoitzean izan zan larritasunik aski ta oiñazerik ere bai.Oiñazeetan eta lanetan, lagundu egin bear izan zuten, beraz. Izanere, «bizitzea da lenengo, ta gero gaiñerako asmakizunak», antzi-ñako esaerak dionez.

PRINCIPE DE VIANA 2

'en ere «LOAPA»'rí ezBai izen arrotza déla LOAPA itz ori! Abere ez-

ezagun eta beldurgarri baten izena déla dirudLAbere izugarri ta ankerra bai, baiña ez da ain ez-ezaguna: ainbeste aldiz agertu bai-da alde guztie-tan.

Emen eta Kurdistan'en eta alde guztietan ereberdin, erriak eta kulturak, izkuntzak eta askata-suna ta bizia ¡resten dituen «zerbait» aundi orrenizena da. Bizia ¡resten du bai, baiña ez berea:besteren bizia ¡resten du.

Badira bi milla urte, «zerbait» orren aurpegiaongi ezagutzen dugula euskaldunok: erromata-rrena... godoena... mauri edo arabiarrena... monar-kiena... liberalismoarena... diktaduren aurpegia.

Eta beste batzuen demokrazi-jarrerak zerbaiteskeintzen zuenean; au da, gure buru-jabetza izanzenaren izpi bat, zatitxo bat bakarrik eskeintzenz¡gutenean, or agertu zen LOAPA ori dena zapal-tzera. Bai bada: gure itzalak berak ere bildurraematen bai-die.

Aizter edo guraitze aundiak zekazkien LOAPA'k:eskeintzak, itzak, itxaropenak, eskubideak... denaebakitzeko ta mozteko guraitzeak.

Madril'en oretu zuten LOAPA izeneko lege ori,baiña gu gabe: ez Andaluzia, ez Galizia, ez Katalu-nia ta ez Euskalerria lankide artu gabe naaspilduzuten beren artean. Guretzat zena, gu gabe oretuzuten, eta gero guk dena irestea nai zuten.

Ez genuela nai, gure aorako egokia ez zela,gure errientzat kaltegarri zela esan genien. Baiñaalperrik: indarrean irentsi-erazi nai ziguten.

«Tribunal Constitucional» deritzaion Epaitegiakbete-betean arrazoi eman digu eztabaida sakonortan. Ba¡etz, Konstituzioak erabakirik dauzkan

gaiak, moztu ta zirtzildu egiten dituela LOAPAorrek. Arau edo atalik garrantzizkoenetan, Konsti-tuzioaren aurka dagoela... Arau edo atal nagusioiek kendu bearrak daudela LOAPA'tik.

Legea, beti osoko zerbait da; legeak lege izangoba'da, osotasun bat bear du. Eta LOAPA ere legebat denez, zati nagusiak Konstituziotik kanporabaldin ba'dauzka, lege osoa dago kanpora taKonstituzioaren aurka.

«Erriaren Babesle» deitzen dioten Ruiz Jiménezjaunak onela aitortu du: «Legeak osotasun bat beardu. Eta LOAPA'k, Epaitegi nagusi orren erabakia-ren ondoren, ez dauka osotasunik; beraz ez da legeta ez dago ezartzerik». (Noiz izango ote da«ERRIEN Babesle» jatorrik»).

Baiña denen gaiñetik aurrera jarraitu nai duteGobernuak eta bere lagunek. Eta ateraldi buruga-beak esan dituzte arro aski: «Kendu bearrekoakkenduta, gaiñerako guztia aurrera eramango dugu,«Cortes»'etan onartu ondoren».

Arrokeria ta ¡txumena adierazten dute jarrerao¡ek, Euskalerri't¡k gauzak ikusita. Arro ta itxu ja-rraituz, euskaldunekin eta beste abertzaleekin ezdute iñolako artu-emanik eta elkar-izketarik nai:dena beraiek antolatu ta guri indarrean ezarri naidigute.

LOAPA'ren sorrera, asieratik izan zen galgarria:UCD ta PSOE partiduak, biak ere zentralista batu-zale dirá, eta errialde guztiak berdintasunezko ba-tasunean lotu nai izan zituzten. Biak bakarrik el-kartu ziren, beste errialdeak bazterrera utzirik etaorrela jarraitu nai dute oraindik ere. Beti arri bereanegingo dute oztopo.

ASTEKAFH

emandako doai aunditzat arturik, eskeronez zaindu bear dugu.

Izan ere, garrantzizkoena ez bai-cla,gauza batzuk egitea. Ez. Geuron bu-ruak landu ta osotzea da gure lanikaundiena. Eta ortan dago gure aundi-tasuna.

«PAKEAREN ALDEKOIBILLALDIA»

DEBEKATURIKURSS EN ETA POLONIA'N

«Pakearen aldeko Ibillaldia Was-hington'dik Moscou'ra», deritzaionekiñaldia, 1981'gn. urtean sortu zenIpar-Ameriketa'ko Estadu Elkartuetan.

Ipar-Ameriketa'ko ta Sartalde Ale-mania'ko, bietatik 15 lagun ziren, 19-39urte bitartekoak. Ibilli ta ibilli, eldu zi-ren Txekoslobakia'ra. Igaro zuten na-zio ori, baiña Polonia'n sartzerik ezdute izan: debeku zorrotza! Eta askozgutxiago sartu aal izango dirá URSSitxian.

Pake-zale sutsu auen eskaerak, auekdirá: atomozko izkillu edo arma guz-

tiak gelditu-eraztea berririk geiagoegin gabe; armagintzarako dauzkatendiruak, gizarteko bear larriei laguntzenerabilli ditzatela; azkenik, Sortalde taSartalde, alderdi bien artean askatasu-nez ibilli aal izatea guztientzat.

Ez dirá eskaera txarrak. Polonia'kota URSS'eko paradisuetan ez dute pa-kearen bearrik, baiña asko saiatukodirá, beste nazioetan pake-zaleen ixti-lluak xaxatzen. Beren «pakea» bakarriknai dute.

Gure artean ere erren asko dabiltzaokerka: alderdi bakarreko gaitzak sa-latzen dituzten bitartean, oso ederkibabesten dituzte bestaldekoak.

JERUSALEN'EN 9 AURZAURITURIK

Leku guztietako antzera, Israel'enere ez da guztia gerran iblltzea. An ereaurrak beren jolasetan ibiltzen dirá,noski. Onela, Jerusalen'go jolas-tokibatean jostailluetan zebiltzalarik, bira-bira aundi baten ardatza bere orpotikatera egin zen eta aurrak aidean ba-natu.

Burdin artean guztiak iltzea ere ezzen arritzekoa. Baiña ez. An joan zirenaidean egaka batzuk, baiña ildakorikiñor ez. Bakarra zauritu zen eta beraere ez asko. Ortarako gertututik otedauzkate aurtxoak, miñik artu gabeirauteko prest eta trebaturik? Obe, alaizatea.

ZUBEROA'KO «PASTUAL» BATIKUSTERIK EZ OLITE'N

Aurten ere izan dirá Erriberri'n «Fes-tivales de Navarra 83» deituak, eta aienartean euskal-antzerki bat, Zuberoa'ko«Pastoral» bat ikusteko zoria ia-ia izangenuen. Baiña... ia ez da ogi.

Egiñaalik aski egin ba'zuten ereeratzailleek, alperrik izan ziren. Eus-kerazko euskal-antzerki au, benetanERRIKOA da, erritik sortua ta jatorra.Baiña Erriberri'ko Jaialdietan ez ziotentokirik utzi.

Bee-Naparroa'ko Osses errian an-tzeztu dute antzerki ori, euskeraz Ur-tzaiz deituriko errian alegia. Orra orerri beraren izen bi, Erriberri'ko ingu-ruetan euskaldun askok dituzten abi-zenak ain zuzen: Oses eta Urzaiz.

PRINCIPE DE VIANA3

«Pastoral» onen egillea, KazenabeAita da, Zuberoa'n, Basaburia'ko San-tagrazi'n jaioa. Auñamendi'etako zu-berotar baten gértaerak agertzen diráantzerkian: Pette ¡zenekoa, bere aurre-koak bizi izan zireneko erri ta lurralde-tik irten bearrean gertatu zen. Zerga-tik? Arrotz batzuek erosi zituzten Pettegizagajoa bizi zeneko saillak eta lurrak.

Eta ortatik datozkion arazoak, baiPette'ri ta bai Euskalerria'ri, aundiakdirá: atzerritarrek beren izkuntza taberen kultura arrotzak dakazkite, etaorren ondorioz, euskaldunak, berenakutzi bearrean eta arrotzak artzerabeartuta gertatzen dirá.

Aintzezlarien artean bat, Pierre Erre-kart dugu, azken-aldi auetako abeslarieuskaldunik onenetakoa. Eta «Pasto-ral» onen azken-abestia, Zuberoa'koSalgize'n (Sauguis) apaiz den RogerIriart lapurtarrarena da.

Egunen batean ikusiko dugu euskal-kultura Erriberri'n ere. Bai, «bizitzarieuskaldunek emandako erantzunabai-da euskal-kultura», Barandiaranjakintsuak dionez. Bitartean, munduguziko kulturak ekarriko dizkigute;kulturak dirá, -ezin ukatu-, baiñaarrotzak dirá, ez dirá gureak.

EUSKERA BEARREZKOA IKASKETAN

Gazteiz'ko Gobernu edo EuzkoJaurlaritzak agindu duenez, goi-mai-llako ikasketan ezik, beste mailla gu-zitan, gure izkuntza ikastea bear-bea-rrezkoa izango da emendik aurrera.

Etxenike, Euzko Gobernuko EziketaSaillean buru denak adierazi du, gureerri guziak euskalduntzeko, Euskeraikasi bearra izango dutela, ikastoletanbezala, erri-eskola guzietan ere. Ikas-taroaren bukaeran, egindako ikasketakneurtzean, Euskara ere aintzat artuaizango da.

Geiegi beartzea, ez al da kaltegarriizango? Gauz bat da, gure Euskera bi-zirik eutsi nai izatea, baiñan kontuzgeiegikeriarekin... Jendea zapuztu ezdedin, legun-legun, Euskera maiteizatera ekarri bearrean, ez al duguatzeratu, oztu ta uxatuko?

Gogoan euki ditzagun Mitxelenamaixuari, ¡Mandar beste maixu batekesandako itz auek:«Noízpait Euzkadi'n agintaritza lor-tzen ba'duzue, ezazutela Euskera in-darrez naitanaiezkoa egin; bizitzarakobearrezkoa egitea naikoa duzue».

AitaSantuaLur-des'en

Ama Birjiña agertuzeneko arkaitz-zu-loan otoitz-aldi lu-

zea egin zuen(EFE argazk.)

Andre Maria Ama Birjiña'ren Zeruratze edo Jasokunde egun aundia,Lurdes'en ospatu zuen Aita Santuak. Itzaldiak egiten eta otoitzean betezituen iru egun eta ez bera bakarrik: 300.000 kristau fededun zituen bereinguruan eta oien arteko 30.000 lagun, gazteak ziren, ain zuzen ere,gazte-bilkura aundi bat egitera joanak, ikur-itz auek gidaritzat artuta: «Bl-ZITZEKO JOKUAREN ARRISKIPEAN».

Giza-biotzentzat gidari aundi bat da Aita Santua, ez iñolako indarkeriazeta bai espirituaren argiz. Eta orregatik jarraitzen diote beste iñori baiñojende geiagok, fededunek lenengo, baiña baita fededun ez diren gogooneko askok ere.

Orrelá ulertu ta artu ditu gauzak Frantzia'k. Eta orregatik eman dizkiomundu osoari, delako «mundovisión» orren bidez eman ere, Aita Santuarenirudiak, sinismenez beteriko alizkizunak, mintzaídi sakon eta sutsuak, ibi-lliak eta jendearekiko artu-emanak. Eta Frantzia'ko ikustirrati edo RTVForrekin batera, Itali'koak, Beljika'koak, Alemania'koak, Inglaterra'koak etaAmeriketa'koek ere zabaldu dituzte irudi ta itzaldi guztiak.

Baiña arrogarroa! Beste nazioek zabaldu dituzten bitartean, bataz bestekatolikorik geiena daukan España'k, beste bein ere kale egin du: Jaso-kunde eguneko Meza Nagusia besterik ez zigun eman.

Lurdes'tik 15 km. bidera dagoan Tarbes'ko egazkin-zekaian jetxi ze-nean, an agertu zitzaion Mitterrand Presidentea obi-etorria egitera, eta alaesan zuen: «Aita Santua rengan, g izad i osoaren kondairari eragin sakonaeman dion erakunde den Elizari egiten diot ongi-etorria; eta bizitzari argiegiten dioten elburu aundien apostolu egiñik dabillen gizon oni (AitaSantuari, alegia) ere ongi-etorria egiten diot, pakea, zuzenbidea ta elkarta-suna zabaltzen bai-dabil».

Eta Lurdes'a etorri den lenengo Aita Santuakc«Lurdes'a etorri naiz, baiña ez nola-nai; peregrinazioz etorri naiz,

emengo Santutegian grazi berezia dagoelako. Eta emendik sortzen denmezua edo erakutsia, argia da, garbia ta oiñarrizkoa, eta eun urtez munduosora zabaltzen dena. Santutegiak maite dituen munduak, emen Lurdes'enjarrita dauzka bere begiak... Emen otoitz egiten du jendeak, otoitz asko tapozik; emen Jainkoarekin adiskidetzen da jendea, Euskaristia ospatzen da;emen begirune aundia zaie beartsuei ta gaixoei. Grazi-toki berezia da au».

Arratseko «Argien Ibillaldia» amaitzean, igande gauean otoitz sutsuaegin zuen Aita Santuak munduko beartsu ta zapalduen alde: gerrakoondamendiak daramazkitenen alde, beren errietatik atera bearrean gertatudirenen alde, errigabe asko oiñazez betezen dituen terrorismoak zauritu taildakoen alde; baituta daudenen eta izkutatuen alde, zuzenbide jatorrarenziurtasunik gabe epaituen eta zigortuen alde...

Jasokunde egunean eta batez ere 30.000 gazteei, dei bizia ta sarkorraegin zien, sinismen-bizitzaren arriskua kementsu joja dezaten, eta neketsuta zailla cien bidean jarrai dezaten itxaropenean eta maitasunean.

Arratsaldean, Ama Birjiña agertu zeneko arkaitz-zuloan, otoitz-aldi lu-zea egin zuen, gaixo-talde ugariaz inguraturik. Bedeinkatu ta itxarope-nezko etzak esan zizkien gaixo ta elbarriei.

Eta agur egin zien 300.000 lagunei, Jasokunde-egun au Lurdes'enospatu izana, beti bere biotzean eramango duela esanez.

PRINCIPE DE VIANA 4

I aide onak eta txarrak (III)MEDIKU ZAARRA

AZALEKO «CÁNCER» EDO MiM~BIZIAREN SORTZEA

Luzaroan eta urteetan zear eguzkipean lanean ibiltzen direnei, batezere nekazari, arrobi-langille ta bide-konpontzallei sortzen zaie azalekomin-bizia, oiek bait dirá, eguzkitan ianean uda ta negu ibilli oi direnak.

Aurpegian eta lepoan jotzen die langille oiei eguzkiak, eta bi lekuoietan azaltzen da min-bizia. Antziñako urteetatik jakiña da gertaera ori,ta azterketak diotenez, eguzkiaren «ultravioleta» erraiñuak dirá, gureazaleko «célula» edo soiñ-kizkiñak bere onetik aterata min-bizira bultza-tzen dituztenak.

Arrisku ontaz ez degu geiegí kezkatu ta bildurtu bear, ba, alde batetik,eguzkitan denbora luzeetan ibilli bearra izaten dagaitz bildurgarri ori sortzeko; eta beste aldetik, aza-leko gaitz ori, ez da ain zalla sendatzen, gure soñekobeste min-biziak bezala, errex xamar menderatzenden oietako bat bait da.

Gañera, kontuan euki bear dugu aiegia, gaitz oriagertu bezain laster, gure begien aurrean agertzendéla, ta bereala jabetzen garela zer datorren; ori na-barmendu bezain laster; norberak, bere senideak etalagun artekoak ere ikusi egiten bait dute, igerriaz,egunero ikusten ez den zerbait sortzen ari déla.

Aurpegi ta lepo-zokoan sortzen dirá geienetan,urratu edo zauri txiki baten antzera, eta koxkor batenantzera besteetan; ta eguna joan eta eguna etorri,naiz ta «pomada» edo ukendu askorekin sayatu sen-datu naiean, sendatu gabe gelditzen, da; ta orduanagertzen dirá sendagillengana, beren egoera azalduz.

Orrelako gertaeratan, egin bear diren ekintzak, le-bai-len egitekoak izaten dirá, bai operazio edo eba-kuntza sakon baten bidez edo ta, radioterapia edo Xerraiñuak ezarrita, gaitzaren gain-giñean.

Azaleko min-bizia bilduagoa, zabaldu gabea izatendelako, gure gorputzeko beste min-biziak bezain zai-lla sendatzeko ez da izaten. Adibidez, «estómago»edo urdallean, aur tokian, muñetan, gibelean etabeste nun-naiko min-biziak, ez bait dirá izaten azalekomin-bizik bezala zabaldu gabekoak; bere inguru gu-

Luzaroan eguzkipean ibiitzen direnei sortzen zaie azalekomin-bizia

zian, odol-zañak aurkitzen direlako, oso izaten da,odol-zain oietako bat zulatzea, min-biziaren lana orixeizaten bait da, ta jakiña da, bein gaitza odol-zainbaten barrura sartuz gero, laster aurkituko da gorputzguzian barrena era bat zabalduta. Orrengatik, eba-kuntza edo operazio bat egin arren, andik puska ba-tera or agertzen da min-bizia, bai gibelean, bai biri-ketan edo nun-nai.

Orrelako arrixkurik gabekoak izaten dirá soin-azaleko min-biziak, ta ebakuntza baten ondoren,gaitza batere zabadu gabe, era bat sentatuta gelditzenda ia beti. Beraz, min-bizi guzien artean, ariñenak etaerrexen sendatzen direnak, gure soin-azaleko min-bi-ziak ditugu.

Lurraren gañean egon oi den kontaminazio edoaide-kirastuak ere badu zer ikusia gure soin-azaleansortu oi den min-biziarekin.

Badakigu, lengo txanda batean esan degunez, lu-rra, gure munduaren goi maílla batean, ozono izena-rekin ezagutzen dugun aide-tarte aundi bat aurkitzendéla; ozono-tarte orrek, asko ta asko arintzen dueguzkiaren jo-aldia, ta ozono-sail ori gure gañean,zerupe ortan aurkituko ez ba'litz, eguzkiaren indarrak,bere berotasunak eta, kixkali arrayo egin-da gelditukogiñakela agerian dago; ta gizonekin batera, abere,landare ta bizidun guziak ere.

Gauzak orrela, aitortu bearrean aurkitzen gera ale-gia, mundu onen Jaungoiko-egilleak obeto ezin be-zala antolatu zituela gauz guziak, bere neurri egokibatean gizonaren onerako. Ta gizonak ba'gera, baitaera aitortu bear dugu bidé batez, gure lurbira guzia,iñungo loturarik gabe, aidean aurkitze bera ere, ka-rraxika bezala ari zaigula adierazten, egille berezi bat,egon bear duela nai-ta-nai-ez; urteak joan eta urteaketorri, udarak eta neguak, gauak eta egunak, erlojuedo ordulari onena baño zuzenago, millaka urteakigaro arren, sekulan ez atzeratu ta ez aurreratu gabedabillen ordularia. Ta orrelako ta ainbeste ekintzaarrigarri ez direla berekasa, beregisa, iñork zuzendugabe egiten agerian dago; beraz, ñola gelditu aitortugabe? Ta utzitako ariari elduz, esan dezagun aidekirastutaz zerbait; aiegia egia déla, gure inguruanegon oi den kontaminazio edo aide kirastuak, badu-tela zer ikusia, gure soin-azaletan sortzen diren min-biziekin; onen erraiñu kaltegarriak indartu egiten baitdirá aide kirastuan zear igarotakoan; ara ba emen erebeste arrazoi indartsua, kontaminazio edo kiraste oienaurka al den guzia egiteko; lantegietako ke zikin etakaltegarriei, neurri estu-estuak ezartzeko.

PRINCIPE DE VIANA 5

Europa, bai; baiña, nolakoa?GARDE'TAR M.

Orain 15/20 urte direla, gure lurraldeontan amets jator bat zutenentzat,dena debekaturik zegoen: egia, zuzen-bidea, askatasuna eskatzen zituenen-tzat, ate guztiak ertsita; gezurrezkomuga igaro ta Europa'ko aizea artu naiba'zuen norbaitek, «Pasaportea» ukatuta kito.

Liburu jatorrak beste izkuntzetatikgaztelerara itzultzea ere debekatzenziguten. Adibidez «L'Europe des Eth-nies» edo «Errien Europa» deitua, GuyHeraud abertzale okzitanoak idatzia.

Eta gizon argi orrekin mintzatzekojoan nintzen, orduko batean, mugazbeste aldera; joan ere, mendiz noski,beti bezala. Eta «paperik gabe», betibezala ere!

Benafarroa'ko Donapaleu'n guremintzaldi luzea. Nolako gizon sutsuaGuy Herauk jauna! An ustu zuen berebiotz aundia...

«Aundiek egindako Europa ez dutgogozko; beste bat nai dut, ErrienEuropa, baiña ez Estaduen Europa.

Aundien indarrez eratua da Europaori; antziñako errialde txikiak irentsidituena da; or ez dago elkartasunik,diruaren eta indarraren batasuna ba-karrik baizik.

Erriaide edo nazio txikiek eutsi beardiote beren kulturari, beren izkuntzabereiziari, ez besteengandik alde egi-teko, baiña ber-bera izaiteko bakoitza.Erri txikiek elkartu bear izango duteaundien aurrean. Europa'k BAT izanbear du, baiña gogoz elkartua ta ez-desberdintasun guztien gaiñean era-tua; bestela, itogarria da».

Egi-egia esaten zuen orduan GuyHeraud adiskideak. Orduan ere buru-ratu zitzaidan ura: «Zertarako iru E(E'tik, E'bidez, E'rat), bi E aski dire-nean? Erdikoa, sobera, noski. BadiraEuskaldunak Europan sartuta; guk,berriz, alakoan bezala, gezurrezkomuga pasatzeko, ez dugu paperik; er-

n Qri«ntaaici|i Bibliogmfi»

Como oontestaoión a BU instanoia ds f s -oha 19 ds fsbrsro últino, • • 1« tr«nsorlb« rs-•oluoión dsfinitiv» d«l Exorno, Sr. Ministro,diotada SE. f«oha 3 dsl oorrient», en los ai-goisnt«s tsxminosi

"Ixaainado • • recurso ds alsada «1 «x-psdlsnts n* 7615-64, oorrssponlisnts a la obratitulada -L'BUBOPA IX IiCS ETMES", original dsOoj Hsraud, ristoa los inform»» qus acompañana diote »xp*di«nt«, aaí ooao loa dlotáwnseformulados por los Asesoras qus han sido oon-sultados, «st« Vinistsrio ha rssuslto oonili^-omr la dsnsgao*''i dlotada, en su día, por laDlrsooión 0«nsral ds Infomaoión."

Dio* guarda a Vd. nuobos años.Madrid, 5 ds abril de 1965.

XL JÍFK DE LÁ. SECCIÓN,

igrpT'wtBBtirai - M A D H I D.

Ñor germen «Excmo. Sr. Ministro» debe-katzaillea, Fraga Iribarne Jauna baizik?

diko E'k gorderik dizkigu-ta.Ordutik ona gutxi aurreratu gera,

baiña aurreratu; irakur ezazu orrialdeontantxe «Comunidad Europea» aidiz-kariatik euskeratu duguna.

Oraingoz, oraindik, asmoak, iritziaketa elburu zuzenagoen azia erein bearditugu. «Aundien» aurrean ia betikozailtasuna. Baiña garaia elduko zaigu-nean, billatuko ditugu uzta ugariak,guztientzat aberasgarriak.

GUTXIK ERABILLITAKO IZKUNTZEI BULTZADA«Gutxik erabillitako Izkuntzen aldeko Batzorde Europarra», Du-

blin'en batzartu zen. Eta Europa'ko errialde txikien izkuntzak etakulturak zaintzeko bidean, «Errialde txikien Eskubideen Aitorpena»eratzeko lanak egin zituen.

Gaetano Arfe jaunak Europa'ko Parlamentuari aurkeztu ziontxostenari esker sortu zen. Eta lanari asiera emateko, 100.000 milloiECU diralakoak eskeiñi zizkion Parlamentu orrek.

Errialde txikietan mintzatzen diren izkuntzak, 20 dira EuropaElkartuaren barnean eta guztira 15-20 milloi lagun mintzatzen dire-nak. Eta izkuntzaz batera, errialde bakoitzak bere kultura bereziadu. Izkuntza oien artean, auek dira ezagunenak: Eskozia'koa, Ga-les'koa, Bretaña'koa, Okzitania'koa, Korzega'koa,Euskera e.a.

Europa'ko Izkuntzen Batzordeko ta «Gael Linn»Elkarteko O'Riagan irlandarrak onela aitortu zuen:«Gutxik erabillitako izkuntzak dituzten erriak orainbatzartu dirá lenengo aldiz Europa harnean hein-tzat, beren izkuntzen eskubideak elkarturik zain-tzeko».

Europa'ko Izkuntzen Batzorde ori eratzekoan,errialde bakoitzeko bat izango da bazkide. Arfe'renTxostena aurrera ateratzen saiatuko dira elkarturik;au da, errialde txikietako izkuntzen eskubideak baieziketan eta bai albiste-bideetan zainduak izandaitezen eskatuko diete Europa'ko Estaduei. Etagauza auek guztiak lortzen saiatuko dira: eskoletan

eta Unibersidadeetan izkuntza oiek irakastea taerabiltzea, eta izkuntza oiek Agintaritzak eta Epai-karitzak ere erabiltzea. Azkenik, Europa Elkartuakbere elkarte-dirutik laguntza eman dezaiela.

Europa'ko Parlamentuan ordezkari den JohnHume irlandarrak onela dio: «Errialde txiki bakoi-tzari indar emateak eta kulturen ez-berdintasunak,egia esan, ez dakarte Europa Elkartuarentzat iño-lako arriskurik. Bestalde, gazteek beren jatorria taerroak ezagutu nai dituztela ere, gauza garbia da.Onela, gero-ta geiago dira Europa'n beren izkuntzaikastea ta erabiltzea nai dutenak».

(«Comunidad Europea» 187'gn.zenbakitik euskeratua)

PRINCIPE DE VIANA 6

EtxeberriaetaTxapel«errotari» ta «ikazkin»

«DONOSTIA'KO II'GN.BERTSOLARI-EGUNEAN»

Aundi-aundia izan zen bertsolari-jaialdi artan, gai~emaille Basarri zelarik, gure fxape/'i esan zion:

BASARRI,-Aizu, Txapel, zu «¡kazkiña» izango zera.

Eta era berean esan: Eta zuretzat, Etxeberri, badet albistebat ere; zu «errotari» egiten zaitut.

Aibiste ori entzun bezain laster, asi zen Etxeberriakantari:

ETXEB.Nere lanari ekin beaiotalbiste auxe artzian.Nere denboran ez da izandumingaiña oso atzian;lenago ere oiturik nagoni jardun-erantzunian.Errotaria naiz ni izatez;egite au dut bizian:aiskide onek zaku-iriñadiru gabe eraman zian.

TXAP.Ni ikazkintza juzgatu naute;zu, berriz, errotaria.Gusto ba'dezu entzun zaidazu,esango dizut egia.Tristurarikan zuk ez daukazu.Ain zaude gizon alaia!Txintxotasuna utzita zaudetranpa-zale ugaria...Kontzientzia garbitutzekobadadukazu premia.

ETXEB.Ni errotari-iangintzan naiz-taTxapel ori ikazkiña;alare ongi izaten betisaiatzen naiz afegiña.Ordaindu gabe eraman zidan,iengo batían, iriña.Pagatutzeko konturik ez du?aitzaki ugari baiña:ez zendukean, ez, orí egingo,zintzoa izan ba'ziña.

TXAP.Zure aldian, beti izan naizoso biotzez biguña;iagun guziri ondo laguntzenegiten det aiegiña.Zure errotako jenero dananeretzat ez da berdiña;ongilieari gaizki egitekobeti izan dezu griña:iriñan partez, jartzen didazuedozer gauza zikiña.

ETXEB.Nere errotan ez da sartutzengarian partez, artua;Txapel'en gezur ori daukagu,lotsik gabe ausartua.Gaizki zuk esan, ez jakin etagezurra zuk agertua!Gaizki esanak biltzera berriz,zugandik naiz beartua;edo bestela, zure ots onaez dezu ipiñi edertua.

TXAP.Errota ontako nagusi jaunanola zeraden zerorri,irin zatarrak saltzen dizkazudeskuidatutzen danari.Len ere nago ikasia-ta,ez zait zurea komeni;pixuantzako ona dala-ta,zikiña bota iriñari!Zazpigarrengo Mandamentuakez du agintzen gauz ori.

ETXEB.¡riña eraman nere etxetik;ordaiñez, ekarri ikatza!Orren kopeta! Lotsagabea!Azaia, berriz, du latza...Bere agora nik aurreregiez det sartuko beatza.Langintz arlóte batean dabii;ezin izan aberatsa.Pagoa eskatu, gaztaiña ekarrLBide okerretik zabiitza!

TXAP.Au ere esan bear nizuke-ortara ari naiz bertsuan-nere langintzan aritutzen naiz,satisfazlo osuan,bere aldera itzegiten det,bera badaukat goguan.Gauz onengatik inbusteriaienago're bazenduan;itzak ederrak mingañez;baña, kontzientzia auzoan!

ETXEB.Zaku-ikatza ekartzekua,aspaldi dan luzaroan,-itza eman, bai- gure etxeraez da jun oraindañoan!Usté al dezu, ai, ez dedalanik edukiko gogoan?Artutzen det, bai, buruan garbizeñek zer eraman duan.Gure errota txarra baldin ba,nai dezunengana joan.

TXAPZer kontatua pranko badaukatexplikatu al ba'nitza;Etxeberria, entzun biazuorain dijoazun itza:ez nuben usté zendubenikanorren jenio zipotza...Gaizki egiten daramakizuoraindañoko bizitza;zuzendu zaitez, fede onean,biotzetik ba'zabiltza.

ETXEB.Iriñ ederrik egitekotan,nik bueltatzen det arria;zintzo ta zuzen daukat etxea,oso ederki jarria.Ikazkin batek galdu bear ñau,kiebra jo det orain ia...Irin-zakuaz etxea ustu;eraman al dun guzia...Eta alare, itzegitekoonek badu ausardia!

TXAP.Bein bear zun da onek oraintxegezur galanta esan du;len egindako deskuido danakemen nai ditu zuzendu.Onek esanda itz sakonikannik ez det entzun izandu:besten pekatu konfesatu, tazeure danak almazendu.Garbi zenduke kontzientzia,len ongi egin ba'zendu!

PRINCIPE DE VIANA 7

«Txapel»:EGITAR Bl

diktadurakoan zigortua izan zen

Errezil'en jaio zen Txapei, «An-txiturbi Goikoa» deritzan base-rrian. Eusebio Eizmendi zen bereegiazko izena, baiña Txapel esan oizitzaion beti, eta Txapel esatenzion berak ere bere buruari. Euxe-bio'ren aitari ere Txapel deitu oizitzaion.

Sei senide izan zituen; bera,1893'gn. urtean jaio zen. Eta base-rri batean orrenbeste jendearentzatbizi biderik ez bait dago, otargintzaikasi Euxebio Txape/'ek, eta Azpei-ti'ra jetxi zen.

Joxepaiñaxi Lazkano'rekin ez-konduta, Azpeiti'n bizi izan zenbeti, otargintzan eta bertso-kanta-ketan. Eta Azpeiti'n il zen 1969'gn.urtean, minbiziak jota, amabosteguneko gaixo-aldi labur batenondorean.

Uste gabean joan zen. «Osasu-nez gañezka zebillela zirudin. Arribegiratuta, iñork ez zizkionemango 75 urte; gazteago zirudinondotxoz», idatzi zuen Basarri'k1969-V-18 «Zeruko Argian».

Sendi ederra azi zuen TxapeTek.Bere semeetako bat, Mikel, apaizaizan zen, eta oraindik il berria da.

Ain zuzen, Mikel'en eriotzak era-ginda atera dugu gaur bertsolarientxoko ontara bere aita Txapel,beste bertsolari zaarrago batzuekgeroagoko utzi-ta.

Txape/'ek gizon bezala izan zi-tuen doaiak goratzean, bere zin-tzotasuna, seriotasuna, agertu beardigu leenik. Itz zakarren, min emanzezakean izkeraren, gautiro txa-rren, eta geiegizko jan-edanen ets-aia izan zen gaztetatik. Langilletrebe bezain, kristau zuzena; santubat bezala joan zen mundu ontatikbestera. Onela abestu aal izanzuen Gorrotxategi bertsolariakTxape/'en illetakoan:

Mundu ontako eginkizunakzuk ondo dituzu bete;Jaungoikoaren onean Hla,or gauz txarrik ez da bate.Zuk ereindako bertso sakonaklore berriak dakarte;zure izena ez da galdukoeuskera bizi dan arte.

Zintzotasunaren atzetik, berealaitasuna aipatu bearrean aurki-tzen gera. Umore oneko gizonaizan zen beti; irriparrez, izkera go-

«Txape!» errezildarra Azpeiti'n bizi izan zen beti, otargintzan eta bertso-kantake-tan. (AUSPOA argazk.)

xoz, bertso alaiez, denentzat atse-gin eta poz-emaille, leku eta aldiguztietan agertzen zena. Orregatik,eta mundu guziari laguntzekonoiznai gerturik azaitzen zelako,oso maitea izan zen Txape!. Adis-kide asko izan zuen, bertsolarienartean batez ere, eta bereziki bert-solari gazteen artean, guraso batbezala izan bait zen auentzat.

Orixe gogoratu zuen, jende guz-tiaren aurrean Azpeiti'ko elizan, Li-zaso bertsolariak. Gazte-gazterikgelditu zen umezurtz Lizaso; Eu-xebio Txape/'ek bete zuen muti-koaren alboan aitak utzitako utsu-nea.

Oso gazterik geiditu nintzanJainkoak aita eramanik,eta Euxebio urbildu zitzaidan,gizon jator bat izanik.Bere aginduk bete gabe nikezin, ba, utzi iñondik;sekulan ez nun pentsatu izanneronen aite ez zanik.

Bertso orí entzun bezain laster,TxapeL «bertsolari guztien aita

izan zela», eta ez Lizaso'rena ba-karrik, abestu zuen Lazkano'k:

Euxebio zan gure aita tagure lagunik aundiña,amaika aldiz, gizon bezela,gazteari itzegiña.Gaur gauza batek ematen dit neibiotz barrenean miña,jai-aldi eder au Euxebio'riil baño len ez egiña.

Txape/'eri Azpeiti'ko erriak es-keintzen zion omenaldi artan ziren,Lapurdi'tik eta Benafarroa'tik eto-rriak, bi bertsolari aundi: Mattin etaXalbador. Ez zuten auek Txapelezagutu, eta jendeak ari zion mai-tasuna ikustean, ain gizon maita-garri ura ez ezagutuak ematen zienpena abestu zuten bi bertso ede-rretan, Xalhador'ek aurrena:

Txapel zan ori ez zan agertunere begien argira;ni emen asi baiño lenagoegin bait zun erretira.Baiñan egun, noia dagoenzerutik guri begira,lagun guztiok gida gaitzalabera dagoen tokira.

PRÍNCIPE DE VIANA 8

Oso izkera txukun eta goxoanpentsamentu bera erabilli zuenMattin'ek ere:

Gaur Azpeiti'ra etorria naizni ere Txapel goguan;ta pentsaketan egondua naiznere iagunen onduan.Etzagutzeko zoríonikannik ez nun izan munduan;bainan desira nik, egun batez,ezagutzea zeruan.

Bertsolari bezala bat-baterakobertsolaria izan genduen Txapel,eta bere bertsogintzak garrantziedo inportantzi izan zuen Euska-lerri'an, bertsolari zaarren eta be-rrien arteko zubia izan bait zenbera, Zepai txaloarekin batera:Txirrita eta Basarri arteko zubia,esate baterako.

Diktaduraren denbora zipotz za-karrean, Txape/ek eta Zepa/'kgorde zuten pizturik bertsolari-tzazko su sagaratua. Bien arteanzenbat poz-aldi gozo ez zioteneman euskaldun saminduen bio-tzei! Entzun fíasar/7'ri:

Txapel da Zepai, izen bi oiekni lilluratzen ninduten;triste zeudenak aiaitzen zuekederki zendekizuten.Gu gaztetxoak giñan artean,ta biok sasoi zenduten,amaika bider gozatua naiz,zuen bertsoak entzuten.

Txapel eta Zepai ezkon-anaiakziren biak, gizon bikaiñak, kristaufededun zintzoak, egiazlo aposto-luak, euskeraren eta Euskale-rria'ren maitale sutsuakl Euskerail-zorian zegoala, kezkatsu etaoñazez ibilli ziren beti, eta baitanegarrez bein edo bein.

Euskeraren egoerak zenbait adi-ñeko miña ematen zien jakiteko,bada gertakizun pitxi bat. Bertso-iari-pesta batean zegoen bein Txa-pel, eta pesta ura zuzentzen zue-nak, Txape/'i bere «bizimoduaz»bertso batzuek botatzeko aginduzion. Asi zen Txapel; baiña, bere«bizimoduaz» aztuta, Euskararen«bizimodu» larrira igaro zen ustégabean, bere bizitza baiño askozmaiteagoa bait zuen Euskerarenbizitza.

Euskalerria ta Euskera ain maitezituelako, diktadurakoan zigortuaizan zen Txapel. Euskaldun gais-toek, beren erria -«beren kaiola»-maite ez zuten euskaldunek sala-tua izan zen, gaiñera, zigortuta.Euskalerria desegin nai zuten eus-kaldun zipotz aiek, Gernika'ko Ar-bola ondatu nai zuten, Euskerarenaurka amorraturik borrokan asizirenean. Ori dena zekan buruanTxape/'ek, bertso auek abestekoeskatu ziotenean; entzun eiozuberari:

Bertso batzuek eskatze'ituzunere «bizimoduan» gai;ez dakit naizen iñola erelan orretarako ni lain.Mutil gaztia izan nintzan bai,ustez jator bezin lirain;urtien mende ementxe nago,guztiz atonduta orain.

Bizi guztian burutapen batizan det dañen gañetik:gure Euskera salbatu naiaiitzen zegoen unetik.Orrek zigorrak ekarri dizkit;ez dauka, ordea, penik:Euskera bizi dediila, etaguztia dago egiñik.

Etsai gaistoak ito nai duteeuskaldunaren odola;sinista-zazu oraindik erepenaz beterik nagola.Pena da baña seme gaiztoakez zuten maite kaioia;oraindik ere zutik, ordea,Gernika'n gure Arbola.

Euskera Ama gaixua ez daiitzen ain erreza izan.Bere etxean lotsaz bizi daarrotz gaistuaren gisan;pena larri au astuna dezumaite dunaren bizitzan.Gure Jainkoak ez beza galdu,iñoiz, bere eskutikan.

«Bizimodua» jarri didazugaurko bertso-gai bezela,eta badakit bidé ortatiktxit apartatu naizela.Sentimentuak orlara tu ñau;ezin ziteken bestela;nere Ama dan izkuntz aurrean,erantzi nai det txapela.

Urteak ere aurrera, etanekatua det burua,bein ontaraiño ezkero oi daetorri oso juxtua.Gaizki esanak barkatu, beintzat.Agur. Euzkadi osua:nai ba'dezute, salbatuko dagure Euskera gaixua.

Esan dugu bat-baterako bertso-laria zela Txapel; ez zen bertsoakpaperetan eskribitzen dituztenoietakoa. Iru edo lau bertso-paperbesterik ez zituen idatzi. Orregatik,bere bertso guztiak aidean galduakdirá. Jende asko ¡zango da orain-dik, Gipuzkoa'ko bazterretan,errietako jaietan, eztaietan, ferie-tan, eta edozein lekutan eta edo-zein unean, millaka bota zituenbertsoetatik ateraldi zorrotz batbaiño geiago gogoratzen dueña;baiña, non aurkitu jende ori?

Ola kantatutako bertso oiek bil-tzea zail baldin ba'da ere, badugu,paperean idatzia, Txape/'ek bat-batean abestutako bertso sail bat,Donosti'n, 1936'gnaren. llbeltz'ean.«Donosti'ko ll'gn. Bertsolari-Egu-nean». Andoain'go Etxeberria're-kin kantatu zuena. Leiaketa artangai-emaille zen Basar/7'k «errotari»egin zuen Etxeberria, eta «ikazkin»gure Txapel.

Komeri utsezkoak zirela bertsoaiek-eta, mingarri zorroztu zuen-kezkarik gabe- Txape/'ek eztena.Bat-bateko bertsolari bateri orrelakomeni zaiola-ta, bat-bateko

bertso aiek azaltzen ditugu gaurTxape/'en era edo estiloaren adi-garri. «Bertsolari-guduak» deritzanliburuan argitaratu ziren. Baiña, li-burua presaka osatua izan zelako,uts askorekin argitaratu zen. Uler-kaitzak ditu bertso bat baiñogeiago; orregatik, itz bat edo bestealdatu egin ditugu, ulertzerrezagogerta ditezen.

#'» r'-Lj'J'r'Vr'f i»Wfrj W •> \ '(• U [fHlil J

«Txapel»'ek maiz soiñu erabillita

ZERNZDI1ZEN?

Zer illunik oiuka,adiskide, dozu?Zador uts da bizia;zuk «Gora!» diñozu.

Ostoz igar zugatza,or zarra. Ikusten?Eder zan atzo bizi,gaur ikus il-urren.

Naiz zaar ta naiz gazte,zer dau iruditzen?Eusko-seme jatorra,gau-argi dizditzen.

Zer dañostazu, ortik,zer dirán izanak?Joanez joakuzanegun its joanak.

Gauzak ez dirá ezer,ames soingabeak...Iratzarrik askotanburuan erneak.

Amesak, zer dizditzen?Ezaren korroka.Argiak mintzen begia,azken itza orroka.

IGOTZ

PRINCIPE DE VIANA 9

ALBIZU TAR GILLERMO(Berro-beiti, Naparroa)

Eguzki begi-bakar aundia,danok ikusten gaituna,urruti egon edo urbillen,orixe gure kutuna.Argia eta berotasuna,biak batean dituna;bata atsaren surpertzaillea,besteak uxa illuna.Alguztidunak maitasunarensiñalez utzi diguna.

Auxen siñistu bearra degu:geren izate guzikoeguzkirikan ez baldin balitz,ez giñakela biziko.Otza dagoen lurrean ezerez bailitzake aziko,yakiña dago, au berotutzenez dala ¡ñor asiko;izadiaren ardatz zuzenabera da lendabiziko.

Ogeieta lau orduz, eguna;eta urtero, udaraoparotsua ekartzen digugarai ontako bolara.Nai dueña itzalera yun;naidunak artu galdara;aske dagona ibil ditekebakoitza bere galgara; |nor-nairentzat pozgarrigo da !negarra baiño algara. ¡

Laiño ekaiztsu beltzen ondoren,jyuan zan negu gordiña jyaten gabean gosea eta |berorik ezan samiña. |Zanpatzen degun oiñ azpikoa jdenontzako da egiña, jsasoi onetan maiz ikusten da jgoian baindire urdiña, ¡eskeintzen dula guztiontzako |_bere eskubide berdiña. "*"

Gerok ezertxo eskatu eztaolako aberastasunata, aldi ontako egun luzeakdadukaten ontasuna.Guri komeni zaiguna, au da:beti-zainduz osasuna,bizi-bidea erreztutzekoegiñik alkartasuna:«Ezagutzea sort-erriarentegezko askatasuna»,

Zubi-aurrean bizi naiz

Zubi-aurrean bizi naiz, etaibaia dizut alboan;arriturikan begira nago,leio-kristalen ondoan,nolaz euria dator goitatikbizi ta era zoroan;suiilaka, esan dezaket; baiña,parrastaz dator iañoan.

Goizeko zortziterdiak diráorla begira nagola;odei beltz-beitzak ortze aidean,bean ibaiak uxola,gaiztakeria badakarkiteberari gutxi ajóla,ondamendia eta kalteabarratuko du iñoia.

Goiko lañotan otsa badabii,orroa da ibaikoa,zubi ertzetan enbor fodiakzarat aundiz zartakoa;ur arreetan ortxe dijoazemanikan beltz tantoazugaitz, sastraka, bidoi, úpela,bai, zerria ta oiloa.

Atertu gabe, gañez egin duetxe aurreko zubiak,utzirik geldi ezin pasarikautomobil ta jendiak;urak irten da barratzen diráarturik gure kaliaklokatzdun uraz beterik dendak,eliz ta etxe-azpiak.

UXOLA1983 Agorrilla

Paper antzera badaramakiortxen zan automobiila,beste kaietik zekarkinakinjo ta egiñaz opilla;egin zaratak itzaii dizuenborrak egin naspilla,denda batean sartu daneankristal bat egiñaz milla.

Ezín ditezke guztiak esan,bertso-sailla da laburra;erri guztia dardaraz dago,badu kezka ta biidurra;ez ote gaitun gu eramangoemanaz eri makurra,baztar guztitan kolpeka beti,itxasoruntz, utziz lurra.

Trumoi ta trumoi, dunba ta dunba,ibaiak, barriz, orroaonen aurrean kokiitzen diráustetsua ta arroa;nere aldetik beidurrez nago,eibarri dizut gogoaiñoiaz ere ez bait det maiteur-jabe dan itxasoa...

Eguerdian, ordubatean,geldi da ibaia igotzez,ta galtzen asi kezka-zalantzaklasaiturikan zerbaitez.Binbitartean, ordu iakatzakongi ikus dezutenez.Ordun, eriotz izan ziranakbegoz Jainko begirunez.

Tolosa'n ere, atertu gabe, gañez egin du etxe aurreko zubiak

Esaera bat zarra ta betiberria dan bezin gazte:«Itxuen errín begi-bakarraizaten dala aikate».Gu, birekin gabiltza; baiña,ain indar gutxi daukate;naiz esna egon, argirik gabeez degu ikusten bate;gogoa ordea erne, eguzkiakprintzarik duan bitarte.

PRINCIPE DE VIANA10

KANKAILLU Bl:GUDARIA

ETA NESKATXA

Orra or Hanburgo'ko mutiibat, gudari-jantzian. Begirazeiñen luzea den: 2'15 me-trokoa. Albokoa baiño, ia bialdiz luzeagoa.

Eskerrak, Hitler'en garaianaren gudari guztiak ez zirenain aundiak; bestela...

Baiña ez da bakakarra, taez ka luzeena ere. Beste bat¡uzeagoa ta emakurnea, gai-ñera. Nungoa dela uste du-zue? Txina'ko Hunan lurral-dekoa da, 2'47 metroko lu-zera ta guzti. Amazazpi urtezituelarik, berealako gaitzakeraman du beste mundura.

Txinarrak, ainbeste edo ainugari izateaz gaiñera, denakorren iuzeak ba'lira...

lllii

EMAKUME ASKATASUNANON?

Emakume guztiak etxetik kanpora atera nai di-tuzte «feminista» direlakoek. Eta bein etxetik kan-pora ateraz gero, emakumearen askatasuna lortuduteia esanen dute, gaixo aiek zama aundiago taastunago eraman bear beren gain.

Orra or Inglaterra'ko Agintari Nagusi egiñikemakume bat, Margaret Thatcher, «BurdiñezkoAndrea» deitua, etxetik kanpora, milla eratako laneta aferetan buru-beiarri sarturik.

Baiña zer? Azkenean, bere burua baretzeko tapakea lortzeko, bere etxea apaintzen bear du... Etaez bein bakarrik; etxeko lanetan bakarrik aurkitzendu bere askatasuna.

«Nik bereala ikusten dut ama aserré edo kezka-tia dagoela --esaten digu Karol'ek, aren alabak-;ama, etxera etorri-ta bat-batean ormetako paperakaldatzen asten da».

PRINCIPE DE VIANA11

Gipuzkoa'ko Gotzaitegiak anto-laturik, ibillaldi berezi bat, bene-tako perégrinazio bat egin duguberrogei apaizek Israel ikustera. Ezal zen bidezkoa, apaizok gure Mai-xua nun bizi ta ibilli izan zen ikusizezagutzea?

Frantzi'ko idazle ezaguna denRenan'en itzak datozkit burura:«Israek edo Palestina ikusten ibil-tzea, bosgarren Ebanjelio bat ira-kurtzea bezala da».

Guretzat beintzat, berrogeikotalde onentzat ala izan da. Zergatiketa ñola? Lau Ebanjelioek diotenairakurri ta ausnartuz batera, gerta-kizunen tokiak geuron begiz ikus-teak, urbillagotik bizi-erazi bai-diz-kigu.

Antziñatik zuen Israel izena,baiña erromatarrek Palestina dei-tzen zioten nagusiki. Bi izenak diraorain oso ere oso erabilliak, esan-nai ezberdiña dutelarik ere. Kris-tauontzat, berriz, LUR SANTUAKesatea da barnetik jaiotzen zai-guna.

Begiratu labur bat ematean, iku-sitako toki asko aipatu gabe utzibearra daukagu. Nagusienak esa-teko, Nazaret aipatuko dut le-

Jordan'go uretan, gure Bataioa biotzez berritzen. Eta Senegal'dik joan ziren 40 lagunbeltz-beltzak ere. (GAZTAÑAGA argazk.).

nengo, urte luzez an bizi izan ze-lako esaten bai-zioten «Nazareta-rra» Jesus'i. Uri alaia ta bizilagunalaiak ageri dira Nazaret'en. Ala-koxe argi ta alaiak izango zirenMaria neskatxa ta Jesús mutilgaztea ere. Eliza guztiz bikaiñaren

Peru Txiki'ren ateraldiakPeru Txiki'k galdetzen dio mu-

tiko bateri:-Zer da jornala?Eta mutikoak:-Nik ez dakit.Peru'k ordun:

-Ez dakizula? Jornala da...Begira, zure aita lanean ari daaste guzian, ez da?

-Bai, jauna.-Ordun, dio Peru'k, larunba-

tean zer eramaten du etxera?-Mozkorra galanía, erantzun

dio mutikoak.

-Bai a! dakizu, galdetzen dioPeru Txiki'k mutiko bateri, zen-bat dira bi ta bi?

-Bai, jauna.-Esan, ba; zenbat dira?-Lau.-Ongi!, esaten dio Peru'k. Eta

gero: ordun, zuk lau duro dituzu,eta zure aitari bi duro ematenba'dizkiozu, zenbat gelditukozaizkizu?

-Lau.-Noía iau? Zuk ez dakizu

kontatzen, mutilla!-Bai; kontatu, badakit konta-

tzen; baña nik ez diot duro bate-rik ematen, ezta nere aitari ere!

azpian dago artzulo bat, Maria Bir-jiña'gan Jaungoikoa gizon eginzanekoa. Giza-biotzari zirrara biziasortarazten dion toki bitxia da.

Aipa dezagun Genesaret aintzira,«Jesus'en aintzira» deitua, ain-beste bider ibilli bai-zen inguruartan bai urez eta bai legorrez.

Eta Kafarnaun, Jesus'ek bere bi-zilekutzat artu zuena. Antxe Pe-dro'ren etxea omen denaren onda-kiñak ikustean, gogorakizun ugarisortzen dira. Ementxe etxeratukozen Jesús askotan, ementxe sen-datuko zuen Pedro'ren amagia-rreba; ementxe sendatuko zuen,noski, teillatutik beera sartu zutengizon elbarria ta pekatuak barkatuz zkiona. Ementxe elkar-izketaugari Jesus'en eta Apostoluen ar-tean... Eta sinagoga bikaiñarenondarrak ikustean, Jesus'ek ogi bi-zia eskeiñi zieneko mintzaldi sa-kona ta Pedro'ren erantzuna:«Jauna, betiko biziaren itzak dauz-kazu. Zu utzita, norengana joangogera?».

Jordán ibaiak ere gogorakizunugari sortzen ditu sinistunen bar-nean. Toki bero, landaretsu ta ezeartan, Joan Bataiatzaillearen lazta-suna bururatzen zaio kristauari.Baiña Jesus'en Bataioa da go-goangarriena Jordan'go uretan.Antxe ikusi genuen Inglaterra'ko«anglikano» bat, mutil gaztea, gu-rasoek lagunduta, bataioa artzen,abesti ta otoitz-artean.

PRINCIPE DE VIANA 12

GAZTAÑAGA

Eta ñola ez gogoratu bakoitzak,aspaldi artu genuen Bataioaz? Guere Goiko Aitaren seme egiñakbataioan... Jesus'en itza entzun etajarraituko genuela, gu ere itz-ema-nak bataioan eta Apaizgintza ar-tzean... Uretan sartutik eta Jor-dan'go ur epel bizia buru gaiñetikbeera jarioka genuela, 40 apaizokere bana-banaka gure Bataioa go-goratu ta biotzez berritzen... Eta ezgu bakarrik: baita Senegal'dik joanziren 40 lagun beltz-beltzak ere,sinismenari esker animaz zuri-zurizeudenak.

Eta Jerusalen... Au bai uri santuabenetan! Lau kilómetro luzekoarresi bikaiñez inguraturik dagoJerusalen zaarra. Eta barruandaude eliza ederretan, Jesus'engertakizunik nagusienak. Munduosoan banaturiko judutarrek, irrikabiziz amesten dute Jerusalenikustera irixtea. Eta kristauok ereuririk maitagarriena ta agurga-rriena, Jerusalen dugu bertan il etapiztu zeíako Jesús. Eta kristauon-tzat, zeruko Jerusalen berriarenoroigarria dugu.

Eta beren ametsetako Eliza Na-gusia zegoeneko tokian, maho-matarren mezkita bi daude. Au baimingarri déla israeldarrentzat!Baiña ezin ezer aldatu. Eliza Nagu-sia zegoeneko enparantza zabalarieusten dion ormatzar aundi batdago zutik. Eta judutarrak orma-tzar onen arri aundien ondora ur-bildurik, antxe aritzen dirá berenotoitzean, negarrez eta gorputz-dardaraz lagunguta. la bi milla urtedaramazkite ormatzar orren on-doan Yabe'ri deika, berriz eraikidezala Israel eta bidal dezala Me-sias salbatzaillea. Orregatik deitzendiote «Intziri-arresia».

Zenbat eta zenbat gogorakizunbikain dituen Jerusalen'go edozeinbazterrek! Eliza Nagusia izan ze-neko tokia batetik: antxe ibiltzenbai-zen Jesús otoitzean, jendeariirakasten, mintzaldi ederrak egiten,gaixoak sendatzen eta araxe sartuzen Erramu egunean aundikiro.Judutarren nagusiek eta Pilatoserromatarrak eriotzera galdu zute-neko tokia... gurutze-zatia erama-nez joan zenekoa... Gurutzean ilzenekoa... Itzik gabe, ixiltasuneanausnartzeko tokia da Jesús zene-koa, illobiratu ta piztu zeneko elizabikain ura.

Eta Jesus'ek Azken-Afaria egin,Eukaristia ta Apaizgintza sortu zi-tueneko tokia ere antxe daukagu.Ez dago, noski, orduan bezala,baiña inguru artan izan ziren ger-takizun aundiak. Baita Espíritu• Santuaren etorrera ere... Nork esanitzez, toki ta giro aietan zer senti-tzen duen apaizaren biotzak?

«Jerusalen, Jerusalen... zenbataldiz bildu nai izan ditudan Nikzure seme-alabak...». Misteriozbetetako uri arrigarria da gaur ere.

Kristauarentzat gaur ere negar-garri da Jerusalen'go zenbaitgauza aztertzea. Kristauentzat, ju-dutarrentzat eta mahomatarren-tzat, uri santu ta agurgarria da Je-rusalen, eta iru erlijio-taldeokJaungoiko bakarra gurtzen dute;baiña bakoitzak bere erara ta el-karrekin ezin dirá ongi uztartu.

Mahomatarrek an dauzkate,geiagoren artean, mezkita bi aun-diak, ederrak eta dotoreak. Zenbaitegunetan, ostiraletan bereziki,jende asko ibiltzen da ikusten,baiña baita otoitzean ere. Zeiñenotza gertatzen den aien otoitza, el-kartasunik gabekoa bai-da.

Judutarrek, Jainkoaren Itza en-tzuteko ta otoitz egiteko, sinagogaberri ta bikaiñak dauzkate. Auenotoitzak ere elkartasunik gabeakdirá. Baiña judutar sinistunek,Moises'en itzak jarraituz Yabeaundia sinisten dutenek, ez dau-kate benetako elizarik. Auentzateliza bakarra, Jerusalen'go ElizaNagusia zen: an biltzen ziren otoitzegiteko, abesteko, Jainkoaren itzaentzuteko, eta... opariak eskein-tzeko apaizen bidez. Baiña gaurjudutarrek ez daukate apaizgoriketa ez oparirik. Erlijio otz eta ar-datzik gabea daukate, apaizik ezdaukatelako.

joaten ari dirá azkeneko eun urteauetan. Eta 1948'gn. urteaz gero-koan, nazio edo estadu egiñik dirá.Lurralde aundia ez daukate, gerragogorrak jokatuz, zati batzukkendu ba'dizkiete ere bai Jorda1-nia'ri, bai Siria ta bai Libano'ri. Bi-zilagunez ere ez dirá asko:3.100.000 dirá judutarrak eta aue-kin batera bizi dirá millaka arabiarere; esate baterako, Jerusalen'enbertan 75.000 izango dirá arabia-rrak.

Ikastetxeak, gaixotegiak, mu-seoak, sinagogak..., arrigarrizkoeraikintza aundiak egin dituzte is-raeldarrek Jerusalen berrian etabeste errietan. Asko aurreratu duteirakaskintza. Lurgintza ta nekaza-ritza aurreratzen ere lan izugarriakegin dituzte: aintzirak legortu,ibaia bidez aldatu, basamortu le-gorrak soro ta baratz biurtzera iri-txi bai-dira. Inguru-bira osoan ara-biar etsaiak dauzkatenez, guda-rostea ere ongi orniturik eta bere-ziki gertuturik daukate, gizonez-koekin batera emakumeak ere gu-dari biurtuta.

Kafarnaun'go sinagogaren ondakiñak

Israel berriaMunduan barrena banaturik zi-

ren judutarrak berriz Israel aldera

Izkuntzari dagokionez ere naikomirari aundia egin dute. Bi millaurte badira eberkera, izkuntzazaarra galdurik eta illik zeukatela.Liburu Santuetan bakarrik zeuka-ten, eta iñork ez zuen itz egiten.Eta orain piztu ta eraberritu egindute eberkera. Munduko edozeinerritatik Israel'a bizitzera doan ju-dutarrak, lana izango ba'du, eber-kera ikasi bear, ortan Estaduak la-guntza aundiak emanda. Ñola be-rritu duten? Ez noski, itz berri guz-tiak izkuntza arrotzetatik artuta;lenengo beintzat, eberkera zaa-rreko sustraietara jo dute ta andikateratzen dituzte itz berriak; egu-nero atera ere batzuk beren egun-karietan ikus dezakegunez.

Erri-maitasunean eta izkuntza-zaletasunean oiñarriturik jokatzendute, etorkizun zaillari aurpegiemateko. Erri arrigarria da Israel.

PRINCIPE DE VIANA13

•ERPi l - ERRi-BeteluPAKO URRIZALKI, EUSKALDUN

JATOR BAT

Pako Urrizalki il zaigu. Bete-lu'ko gizon jatorra. Beti umoreonekoa; mundu guztiaren la-guna. Minbiziz ii zaigu.

Askotan ikusi izan det gurePako ume-tartean, baiñan betiume oiei zerbait erakusten; Pa-ko'k erakutsi bait die Betelu'koumeei eta gazteei txistua jotzen,eta aspaldiko kantu zarrakabesten. Eta baita dantzak ere.

Betelu'n galdurik zegoan in-gurutxoa; Pako'k berritu zuanatzera.

Beste gauza bat ere zearogaldurik zegoan Betelu'ko errionían: «aurorak» edo egunsen-ti-abestiak. Pako'k piztu zigunberriro oitura eder ori. Berakprestatu zuan ortarako mutilgazte talde bikain bat.

Idatzi ere oso ederki idaztenzuan Pako'k. Aldizkari ontanbertan, bein baño geiagotan, ira-kurri dituzute bere idazlan atse-giñak.

Oso gizon ezaguna zan Pako,eta ezagutzen gendunok guztiokoso maite genduana.

Zuretzat, Pako, mundu ontatikbestera, otoitz batekin batera,nere muxurik aundiena.

EVA VÁRELA LATIEGI

Pako Urrizalki beteluarra gazte-tartean, beti oiei zerbait erakusten

GaldakanoAZKEN-ALDIKO UDOL ONDO-

REAK

Udol izugarririk asko ikusi doguzgeure urte askoetan, baiña, udoloiek esku-alde bat, ibai aundiren

inguru batzuk izan dirá eta, nai-takalte aundiak izango ziran eus-kualde oietan egindakoak, zorio-nez, iñoizbere ez orain Euskalerriegindakoak bezalakoak.

Oso kalte aundiak izan dirá La-burdi'rik geienan egin dituzanak.Naparra'ko Bidaso-alde zoraga-rrian egin dituzanak. Zetan esan

bere ez Gipuzkoa'rik geienanegindakoak, baiña, Araba'ren be-aldean, Laudio ta beren inguruetaneta batezbere Bizkai geienan egindituzan trizkantza eta, txarrenaeriotzak, ez dauke asierarik etaainbat txarrago azkenik.

Idazlantxo au idatzi dogunakoBizkai'rik geiena ikusiak gera, udoloiek izan dirán erriaktan, jakiña!Bermeo, Gernika, Zornotza (Amo-rebieta), Lemoa, Galdakano (zetanesan bere ez), Arrigorriaga, Ugao(Miravalles), Etxebarri eta bizkai-tarron Uriburu dogun Bilbo'n etaberen inguruetan, baiña, batezbere, uri aundi orren alde zaarrean,antziñako Bilbo'n, udol oiek kalte-rik geien egin daben alderdi en-tzutetsuan: saleroste eta ainbestelantegitxu egon dan alderdian.

«Saleroste eta lantegitxu egondan», esan dogu; ta alantxe da,bada, Bilbo-zar guztiabertako ate-rik geienetan aurkitzen zan sale-roste ederren bat edo saltoki taberen lantokitxuren bat... Eta, au-rrerantzian, zer? Nork eta zelanjaso inguru lantegitsu ori?

Eta beste ainbeste esan gintzakeaipatu doguzan erri ta uriak gaitikbere, ainbat etxe eta landola ga-rrantzizkorik asko, batzuek guztizeratsita, ondatuta geratu diralakoeta, besteren laguntza barik zailizango dabelako barrizketa onura-garririk egiten.

Bai-ta egia da Españia'ko Jaur-laritzak egiñak ditu eskintza ba-tzuk; baña, Jaurlaritza oien eskin-tzak orretan geratu dirá, askotan,Euskalerria'n: eskintzatan.

Badakigu Euzko Araudia dauka-gun Euzkadi'n, zati onetako Jaur-laritzak, al daben guztia egingodabena kalte oiek antolatutzen;baiña, noraiño eldu litzake berentxinditza neurtua ainbeste millamilloi bear dirán abenderri baten?Irakurle maitiak, baten geiagotanirakutsitan emon bearko dogu,euzkotarrok noraiño eldu litzakengure adorea ta kemena, ezbea-rrean beste batzuetan egin dogu-nez buruba jasoteko.

Kemendu euzkotarrak! Danonlanakin laster jasoko gera jausigeran basa edo lokaitz ontatik eta,lenagoko bidean jarraitzeko Eus-kalerri edo Euzkadi'n onerako.

ALTUNA'tar JOSU

PRINCIPE DE VÍAN A 14

KiPOLAKMENDIGOIZALE NAPARRAK PAKISTAN'EN

«Txogori» edo «K-2» mendia, munduko bigarren gaillurra bere 8.611 metrotan

Everest da noski munduko mendirikgoituena, baiña onen urrena, goitue-netakoa ta zaillenetakoa, Pakistan'endagoen CHOGOR! mendia da, «K-2»deitua.

Napar-talde au 1979'an 8.172 metrodituen Daulaghiri mendi-gaiñera igozen. Bereala asi zituzten beste igoerabat zaillagoa egiteko gertuketak. Angobaimenak lortu ta emengo diru-iagun-tzak eskuratu ondoren -ez gutxi kos-tata- Jorrailla'ren 30'ean e!du zirenPakistan'a. Aurrez bidaüta zituzten6.000 kilo janari ta tresna ta jantzi tagaiñerako gauzetan.

Ona emen bederatzi laguneko tai-dea: Gregorio Ariz buru, Mari Ábrego,José Manuel Casimiro, José M.a Dona-zar, Juan M.a Egillor, Jesús Moreno,

Jabier Muru, Agustín Setuain eta Xa-bier Garaioa.

An aietako giroaren erara beren gor-putzak oitutzen egon ondoren, 15 egu-neko bideari ekin zioten 6.000 kiloakeramanez, 300 lagun zama-eramailleartuta. Eta 4.950 metroko goitasuneanpilaltu zituzten eta antxe jarri zutenberen egonleku nagusia: andik jasokozituzten janari ta gauzak bear zutenneurrian.

Urrengo egonlekua mendian goruntzabiatuta, 5.250 metroko goitasunean;urrengoa 6.660 metrokoan eta bestea7.280 metrokoan. Ekainilla'ren 24'aneldu ziren egonleku nagusira ta men-diko irugarren egonlekua jarri zutene-rako, Ekainilla'ren 28'gna. zen.

Jo zuten gorago ta 4'gn. maulara

eldu ziren 7.700 metroko goitasunean,Uztailla'ren 1'ean. Baiña eguraldiazearo txartu zitzaien eta ezin aurreraegin. Maílla artara aixa igotzeko erangertuturik zeuzkaten bidea ta sokak,baiña geiagorik ezin. Egonleku nagu-sira jetxi bearra izan zuten, eguraldiobearen zai egotera. Iru aste egin zi-tuzten zai ta zai, baiña eguraldia ondúez. Azkenean, Uztailla'ren 22'an artuzuten erabakia, naigabe aundiz etasamintasunez, baiña ez zeukaten besteaukerarik: atzera egin bear, bizirik eldunai ba'zuten beren etxeetara.

Nekeak eta arriskuak izugarri, era-gozpenak esan ezin-aala, otzaren otza,toki txikian lagun-taldea estu, beti la-gun berdiñak eta beti janari bera... Etabarruko borroka aundia: gaillurreraigoko? Eta bidean... Eroriz gero?Arriskatu, bizia jokatuz? Ala... biziarieutsi beste baterako ere? Igoera zailla,baiña ikuspegi zoragarria. Beste mendiaundiak baiño are ederragoa irudituzaie. Ainbeste lan egin, ain ongi neurtuta gertutu gauzak, bideak egin ain go-raiño... eta ala ere ezin zapaldu gaillu-rra. Zori gaistoa.

Baiña ekintza aundia da ñapar auekegin dutena. Saiatzea ta zailtasunakoinperatzea da elburua. Eta ortangauza asko lortu dituzte benetako el-kartasunean. Txalo aundiak zor diz-kiegu. Ain erosoan eta ain biguin oitu-tako jendeen aldean, mendigoizaletalde au bai eredugarria déla gazte-diarentzat. Etsi gabe saiatzea, beti go-rago igotzea, beti geiagoren billa ibil-tzea, ori bai déla gizatasunezko joka-bidea. Zorionak, gazteak! Eta urren-goan are geiago.

OSASUNA» FUTBOL-TALDEAREN AURKEZPENAAgorrilla'ren lenengoan egin zuen

Naparroa'ko futbol-talde nagusiak bereaurkezpena: 20 laguneko taldea, au da,20 ostikalari edo futbolista. Oien artetikbatzuk berriak eta erakusle edo gertu-tzaille edo «entrenador» delakoa ereberria: Ivan Brzic, Yugoslabia'koa ainzuzen ere. Cadiz'en ala Huelba'n jaio-tako Pepe Altzate naparra joan zai-gu-ta.

Bertakotu ta lana sendo egiteko as-moa ekarri du yugoslabiarrak. Eta le-nengo egin dueña, gure lurraldea eza-gutu: badaki badela zerbait Naparroata zerbait geiago izan déla ere badaki,Erreinu izan déla alegia. Eta emenipar-aldean gauza berezi batzuk osogeureak ditugula ere badaki, batetikizkuntza ta oiturak, eta bestetik iritzi taamets aundiak ere bai.

Gure izaera ulertzea ez da arritzekoa,datorren erritik datorrenez. Izan ere,Yugoslabia -batzuen pozerako ta bes-teen aserrerako- erri ez-berdin asko-ren elkartasuna da ta ez-berdin oiekelkarren begirunean bizitzera bearturikdaude.

Baiña orain Brzic onen ardura nagu-sia, bere lanbidea aurrera ateratzea da:au da, bere lañaren lanez, deportistaedo kirolari onak ateratzea. Lur ontakogazteak landu nai ditu, tokian tokikoarrobiari atera nai dio frutua, ona taugaria.

Orrela, butbolzaleei lasaitasuna tapoza eman nai dizkie. Futbol-taldeari,berriz, gar.aipenak eta partidu-irabazteugariak. Ala izan bedi.

Oraindik ongi ikasi gabeko erderazmintzatuz, ala esan du: «Nere futbol-

taldeek beti gertuera ona eraman dutepartiduetara...».

Asiera denez, jarri dezala oiñarri edozimentu on ori. Eta gure aldetik biotz-biotzez, GORA OSASUNA!

PRINCIPE DE VIANA15

"PRiNüPESUPLEMENTO EN VASCUENCE

DIPUTACIÓN FORAL DE NAVARRA

Iruña - 1983 - Agorrilla

SUMARIO

1: EUSKALERRIA OÑAZEZ. Tragedia en Eus-kalerria: 366 litros por m.2 aplastan; sólo elespíritu levantará este País.2-3-4: EUSKAL ERRIKO LEIOA. Ventanal: lacatástofre del agua en Navarra; no a (a LOAPAen Madrid; el Papa en Lourdes.5: EGUZKIA: alde onak eta txarrak (III). Per-juicios del sol: Cáncer de piel. MEDIKU ZAA-RRA.

6: EUROPA BAI, BAIÑA NOLAKOA? QuéEuropa queremos? M. GARDE.GUTXIK ERABILLITAKO IZKUNTZEI BUL-TZADA. El Parlamento europeo en favor de laslenguas y culturas minoritarias. «COMUNIDADEUROPEA», n.° 187.

7-8-9-10: BERTSOLARIA. El bertsolari «Txa-pel», su vida, su producción, su estilo.EGITAR Bl. Versos de «IGOTZ», «UXOLA», G.ALBIZU.

11: GAUZA BITXIAK. La página de curiosida-des nos trae chinos y alemanes de altura... Y ala «Dama de Hierro inglés», Sra. Tatcher, su-biéndose por las paredes...12-13: JESUS'EN LURRALDEAN. J GAZTA-ÑAGA. Por la tierra de Jesús; una peregrina-ción provechosa: Palestina, problemas; Israel,digna y humana tenacidad; «Tierra Santa»,«quinto Evangelio para el cristiano».PERÚ TXIKI en su rincón.14: ERRIZ ERRI. Por los pueblos. BETELU:Toda la vida de Pako Urrizalki, una lección devasquismo. EVA VÁRELA LATIEGI le despide,agradecida, con una oración y un beso deternura. GALDAKANO: J. ALTUNA: más sobrela catástrofe de las aguas. Y decisión, yunión... Que también otras tormentas hanaplastado a nuestro Pueblo, y levantó la ca-beza.

15: KIROLAK: Montañeros navarros en Pa-kistán. Victoria moral en el K-2, venciendo alorgullo humano, respetando a la Naturalezaen su reino absoluto, a más de los 8.000 m.OSASUNA: El nuevo entrenador, Brzik, yu-goslavo, se sabe la Ordenanza, «Art. 1.°: Co-nocerás al personal». Ongi etorri!16: SAI AUNDIA IRUÑA'N. Un buitre de Abodien la ciudad.GURE IGERILARIAK. Los nadadores nava-rros trajeron Oro y Plata de Sevilla

SAI EDO PUTRE AUNDIA IRUÑA'N

Zaraitzu'ko Abodi bortuetan aurkitu zuten putre edo saia. Kabitik eroria edo, gaztegia daberez oianean bizitzeko. Iruña'ra ekarri zuten, leku egokitara igorri baño lenago sendo-

tzeko. (MENA argazk.)

Sai edo putre bat, oso gaztea, Zarai-tzu'ko Abodi mendian aurkitu zuten.Gaztea, baiña asko azia, metro ta erdibai-ziren luzean sai onen egoak.

Kabitik erori egingo zen ziur aski, bat-zuetan gertatzen den bezala. Eta oia-nean galduko zen eta gosearen gosezaulduko zen eta iltzera elduko, onela-koetan gertatu oi den bezala. Abodi'kosai gaztea are naikoa auldurik zegoen,GAR taldeko «guardi zibil» deituek aur-kitu zutenean.

Aldundi'ko ordezkariek artu ta bearbezala zaintzera joan bitartean, txaal-aragia emanez euki zuten.

GURE IGERILARIAKIgazko urtean España'ko Igerilarien Txapelketa, Iruña'n jokatu zuten.Aurten, berriz, Sevilla'n jokatu dute. Eta igazkoen maulara ez dirá eldu,

ez antolaketaz, ez jokalarien arteko girban eta ez jokalarien markaz ere.Igeri-tokia berri-berria zen Iruña'n eta oso egokia, ta jendearen eran-

tzuna ta txaloak ere bikaiñak. Ikustirratia edo TVE delakoak ere aurtenbaiño serbitzu obea egin zuen igaz Iruña'tik. Onela esan dute beintzat,Naparroa'tik Sevilla'ra joan diren amar naparrek.

Garaipen-sariak, berriz, igaz baiño domina edo medalla bat gutxiagoatera ditu Naparroa'ko taldeak. Urrezko bi domina ta zillarrezko bat ekarriditu Aldabe'k. Beste geiagotan bezala, zillarrezkoa atera du IzaskunSaez'ek. Eta igaz burdiñori edo brontzezkoa lortu zuen Ana Pardo'k ezinizan du.

«Sai arrea» deritzaion motakoa dagazte au. Onelakoak ugari samar diráNaparroa'n; batez ere, Naparroa'ko Au-ñamendietan dirá ugarienik eta badasaien lagundi bat ugaria. Oianean duteberentzat inguru-giro egokiena: antxeaurkitzen dute janaria, ildako abereakbereziki. Onela, adibidez, «bortuetan» ildiren beorrak, beiak, ardiak eta gaiñera-koak: erraza da abere oietakoak gaitzez,naiz tximixtaz naiz pikar edo arkaitzetanamilduta iltzea, egazti arrapakarien po-zerako.

Erronkari'n eta Zaraitzu'n badiramendi-tontor batzuk, «Sai-mendi» ta«Sai-tontor» edo antzeradeituak, oietansai ugari direlako.

Aldi batean oso ugari ziren Napa-rroa'n saiak eta antzeko egazti arrapa-kariak, baiña galdu ziren gerora. Orainberriz ere ugaritzen asi dirá ta sarritanikus ditzakegu goietan beren egaldi za-bal arrigarrian.

Zorionez, gero-ta obeto daki jendeak,alde askotatik oso mesedegarri direlasaiak eta antzekoak: zomorro kaltega-rriak eta ildako abereak jatean, garbituegiten bai-dute lurra, guztien onerakogarbitu ere.

Orregatik, garai batean baiño begi-rune geiagoz zaintzen dituzte naparrek.Onela, badira toki jakin batzuk, Ar-baiun'go lurraldea ta beste batzuk, Elo-mendi bezala, eiza debekatuz eta besteneurri batzuen bidez, era berezian zain-duak.

LIZARRA Irarkola - Tafailla'rako Bidea - Lizarra/Estella. Dep. Leg.: NA. 319/64