EUSKAL AUTONOMIA ERKIDEGOAN JOKOA PLANIFIKATZEKO IRIZPIDEEI BURUZKO MEMORIA

Aurkibidea:

1.- EAEko joko-merkatuaren egoera2.- Plangintzaren beharra3.- Lege-gaikuntza4.- Plangintzaren helburuak5.- Helburuak lortzeko proposatutako plangintza-neurriak6.- Plangintzaren ondoriozko eragin ekonomikoa7.- Plangintzaren aldia

Donostia kalea 1 – 01010 VITORIA-GASTEIZ Tel.: 945 01 87 58 – Faxa: 945 01 87 53

SEGURTASUN SAILA DEPARTAMENTO DE SEGURIDAD

1.- EAEko joko-merkatuaren egoera

1.1.- Eskariaren eta eskaintzaren azterketa orokorra:

a) Joko-eskaintza:

EAEko jokoaren merkatuak bi eskaintza biltzen ditu: Autonomia Erkidegoak baimendutako jokoena eta Estatuak erregulatutako jokoena.

Estatuko araudian babestutako jokoen barne, Estatuko Loteriak eta Apustuak eta Espainiako Itsuen Erakundeak (ONCE) jarduera erreserbaren menpe merkaturatutako loteriak sartzen dira, bai eta Estatuan telematikoki gauzatzen diren jokoak ere. Estatuko Administrazioaren baimena duten enpresek operatzen dituzte halakoak.

Autonomia Erkidegoan baimendutako jokoei dagokienez, hainbat merkatu-segmentu desberdindu daitezke: kasinoko jokoak, bingoko jokoak, joko-makinak, apustu orokorrak eta zaldi-apustuak, loteriak eta txartel-jokoa. Aurrez aurreko jokorako aretoetan egin ohi dira, esaterako, kasinoetan, joko-etxeetan, bingo-aretoetan, apustu-etxeetan edo baimendutako beste lokal batzuetan. Nolanahi ere, horrelako aretoetan tresna telematikoak ere erabil ditzakete.

EAEko Jokoaren II Liburu Zurian jasotako datuen arabera, honako hau da, oinarrian, EAEko joko-merkatuaren egoera:

Merkatu-segmentua: Jokatutako zenbatekoa

KA

SIN

OA

K

Kopurua gaur egun 2 kasino Makina-kopurua C motako 103; kirol-apustuetarako 4;

zaldi-apustuetarako 2Jokatutako zenbatekoa 49.000.000 €

BIN

GO

AK

Jardunean gaur egun 17 areto 1

Bingo elektronikoa eta tradizionala duten aretoak

12 areto

Bingo tradizionala duten aretoak 4 areto Bingo elektronikoa duten aretoak 1 aretoJokatutako zenbatekoa 76.000.000 €

B

MO

TA Makina-kopurua 11.421

Makinak ostalaritzan 9.213 Makinak joko-aretoetan 2.208 Jokatutako zenbatekoa 213.000.000 €

APU

STU

AK

Lizentzia-kopurua 3 baimen Apustu-etxeen kopurua 30 areto Gehienez baimendutako lokal-kopurua 75 areto (25 lizentzia bakoitzeko) Baimendutako terminal-kopurua 1.500 terminal (500 lizentzia bakoitzeko)Jokatutako zenbatekoa, guztira 210.000.000 € 210.000.000 €

Online jokatutako zenbatekoa 25.540.000 €

ZA

LD

I-A

PUST

UA

Hipodromo-kopurua Hipodromo 1 Jokatutako zenbatekoa, guztira 971.000 € Barne-apustuak 506.000 € Kanpo-apustuak 465.000 €

Estatuaren baimenpeko edo erreserbapeko joko-eskaintzari dagokionez, EAEko Jokoaren II. Liburu Zuriak datu hauek ematen ditu:

1 Gaur egun, 15 aretora murriztu da.

2

a) Estatuko Loteriak eta Apustuak 566 saltoki ditu EAEn, eta EAEn joko horietan jokatutako zenbatekoa 462.000.000 € da.

b) Bestalde, ONCEk 512 saltoki ditu eta 628 saltzaile, eta EAEn joko horretan jokatutako zenbatekoa 56.000.000 € da.

Estatu mailan, Estatuko Administrazio Orokorrak baimendutako online joko-eskaintzari bagagozkio, ez dugu autonomia-erkidegoen arabera banandutako daturik, baina 2014ko ekitaldi amaieran 190 lizentzia berezi zeuden indarrean, eta, guztira, urteko uneren batean 202 lizentzia berezik izan zuten indarra (2013an baino % 8,18 gutxiago). Horietatik gehienak kasino-jokoko eta apustuetako modalitateetarako ziren. Estatu osoan jokatutako zenbatekoa 6.564.671.513 € izan zen. Lizentzia orokorren kasuan, 47 online operadore zeuden.

b) Joko-eskariaren eboluzioa:

Orotara jokatutako zenbatekoei dagokienez, EAEn 880 milioi eurora iristen dira, eta Estatuan 28.111 milioi eurora.

EAEko jokoaren sektoreak pisu gutxiago du orain Estatuko jokoaren sektorearen barruan, 2006an % 4,7 hartzetik 2013an % 3,1 hartzera igaro ostean.

2013 urtean, jokoaren sektoreak Estatuko BPGaren % 0,799 hartzen zuen; EAEn, berriz, % 0,63, Autonomia Erkidegoko gastuaren pisua Estatuko batezbestekoa baina apur bat txikiagoa den seinale. Denboraldi horretan, gora egin du jokoaren sektoreak aisiaren sektorean duen pisu erlatiboak. Aisiaren arloko beste azpisektore batzuetan jokoan baino nabarmenagoa izan da beherakada.

Nabarmena izan da, halaber, EAEko joko-eskari osoan jokatu den zenbatekoaren beherakada: % 6,1 urteko, 2006tik 2013ra bitartean. Dena dela, 2012-2013 denboraldian apur bat hobetu zen, eta guztira 881 milioi euroko fakturazioa lortu zen erkidegoan.

Azken urteotan, oro har, beheranzko joera hauteman daiteke aurrez aurreko jokoaren merkatuan, azpisektore guztietan. Hala ere, badirudi azken ekitaldian joera hori ez dela aurrekoetan bezain nabarmena izan, batik bat kasinoen eta apustuen azpisektoreetan.

Orain arte gehien eskatu diren aurrez aurreko jokoaren modalitateei dagokienez, urteko eskariaren % 6,4ko beherapena dago, 2006-2013 denboraldian. Joko tradizionalean jokatutako zenbatekoak gutxitzeko joera agertzen du estatu-mailan ere, nahiz eta ez den hain agerikoa: denboraldi berean % 3,5 txikitu da.

Online-jokoari dagokionez, Jokoa arautzeko Legea indarrean jarri zenetik (maiatzaren 27ko 13/2011), estatu-mailan araututako modalitate bat izatera igaro da. Uztailaren 11n, online-apustuak homologatzeko agindua eman zen, eta, 2012ko ekainean, online-apustuak eskaintzeko lehen hiru lizentziak eman zitzaizkien EAEko apustu-etxeei.

Kanal berri hori abiarazita, nolabait arindu da jokatutako zenbatekoak azken ekitaldiotan izan duen beherakada; izan ere, sektoreak, 2013an 24,8 milioi euro fakturatu zituen bitarteko horren bidez, EAEn.

3

Horrez gain, kanal berriak hazteko joera duela ikus daiteke: 2014ko irailean apustuetan metatutako zenbatekoa % 2,91 handiagoa zen, 2013an data berean metatuta zegoenaren aldean. Beraz, espero izatekoa da joerak bereari eutsiko diola urte amaierari begira ere, eta, hala izanez gero, 2014an guztira 25,5 milioi eurora ere iritsiko dela.

Estatu-mailan ere gorabidean da online-kanala, eta nabarmenki hazi da (% 45) 2011n erregulatu zenetik. Ordutik, Joko Antolaketarako Zuzendaritza Nagusiak ekainetik abendura jokatutako zenbatekoei buruz argitaratu dituen datuak beste hiletara estrapolatuz gero, online joko-modalitatea, jokatutako zenbateko guztiaren % 10 hartzetik, 2013an % 20 hartzera igaro da. Horrek argi erakusten du joera-aldaketa bat izan dela kanal berriaren alde.

Ildo horretan, Estatuan eskari handiena sortzen duten online jokoen artean, nabarmentzekoak dira pokerra eta kirol-apustuak, jokatutako zenbatekoaren % 39,4 eta % 33,5 hartzen baitute, hurrenez hurren.

EAEko joko guztien artean eskari handieneko modalitatea zein den begiratuta, ikus daiteke Estatuko Loteriak eta Apustuak daudela lehenbizi, B makinen aurretik; hurrenez hurren, jokatutako zenbateko guztiaren % 52 eta % 24 hartzen dute. Erregulatutako online jokoak, EAEn, jokatutako zenbatekoaren % 3 soilik hartzen du oraindik, baina kuota horren joera gorakorra da, eta urtetik urtera gehituko da, gero eta eskari handiagoa duelako.

Estatuko joko guztiei erreparatuta, hala ere, EAEko erkidegoan nabarmendutako joeraz bestelakoa ageri zaigu. Kasu horretan, 2013an, B joko-makinak izan ziren eskari handieneko modalitatea, jokatutako zenbatekoaren % 32 hartuta. Estatuko Loteria eta Apustuen jokoei dagokienez, bigarren postua dute eskari handieneko jokoen artean.

Gastu errealari begira, Estatuko Loteriak eta Apustuak dira eskari handieneko jokoak. Gainerako jokoekin gertatu ez bezala, horien fakturazioa % 4,3 handitu zen 2006-2013 denboraldian.

Estatuan, nahiz eta 2013an B makinak izan Estatuko jokalarien artean eskari handiena sortu zuten jokoak, Estatuko Loteria eta Apustuek ekarri zioten diru-sarrera handiena sektoreari: 3.351 milioi euroko gastu erreala 2013an.

1.2.- Analisia azpisektoreka:

Orain, azpisektore bakoitzaren egoera aztertuko dugu:

a) Kasinoetako jokoa:

EAEn, bi kasinok ordezkatzen dute kasinoen azpisektorea: Donostiako Kursaal Kasinoak eta Bilboko Kasino Handiak. Dena dela, indarreko araudiak lurralde historiko bakoitzean kasino bat irekitzeko aukera ematen du.

Gaur egun, Bilboko Kasino Handiak C motako 59 makina ditu, kirol-apustuetarako bi makina eta zaldi-apustuetarako makina ba; Kursaal Kasinoak, aldiz, 44 C makina, kirol-apustuetarako bi makina eta zaldi-apustuetarako makina bat. Era berean, bietan eskaintzen dira joko tradizionalak: Black Jacka, erruleta amerikarra eta pokerra hiru bertsiotan: karta uzterik gabe, Texas Hold'em eta Pai Gow. Azken urteotan beren eskaintza eguneratu dute, eta gaur egun eskaintza teknologiko aurreratuagoa dute.

4

Egiturari dagokionez, gaur egun antzeko egitura dute biek: joko-areto bat, makina-areto bat, zaldi-apustuetarako terminal bat, kirol-apustuetarako terminal bat, askotariko funtzioetarako areto bat eta txapelketa-areto bat. Horiez gain, jatetxe bat eta taberna bat dituzte. Aipatzekoa da, desberdintasun gisa, Kursaal Kasinoak kirol- eta zaldi-apustuetarako areto bat duela.

Bi kasinoek, orotara, 205 enplegatu dituzte jokoak eta zerbitzu osagarriak eskaintzeko: 125 Bilboko Kasino Handiak eta 80 Kursaal Kasinoak.

Zabaldu zirenetik, ez da aldatu EAEko bi kasinoek zerbitzu horiek emateko duten edukiera: guztira 1.220 pertsona har ditzakete barne.

EAE Estatuko batez bestearen barruan kokatzen da kasino-dentsitateari dagokionez: 0,9 kasino milioi biztanleko.

EAEko egoeraren egonkortasunaren aldean, bestelakoa da Estatuko egoera. Izan ere, Aragoin bi kasino itxi dituzte eta Andaluzian bat, besteak beste, krisiarekin batera behera egin duelako aisialdiko gastuak. Horrez gain, Estatuko zenbait eskualdetan –Madril, Valentzia, Kanariak eta Katalunia, esaterako– zortzi kasino berri ireki dituzte, lurralde horietako turismoari begira, 2006-2013 aldian gora egin baitzuen turisten gastuak.

Kasino berrienak aisialdiko gune moduan antolatu ohi dira, hala jokoari nola aisialdiko beste esperientzia batzuei begira.

Kasinoen azpisektorek EAEn izandako negozio-zifrei dagokienez, azken urteotan beherakorra izan da joera, bai jokatutako zenbatekoan, bai joko-marjinan.

Nahiz eta Euskadin, azken urteotan, kasino gehiagorik sortu ez den eta bisitarien kopurua oro har handitu den, bisitari bakoitzaren batez besteko gastua gutxitu da, eta, horren ondorioz, jokatutako kopurua gutxitu da (% 7,9) eta benetako gastua ere bai (% 10,1), 2006a eta 2013a bitartean.

Estatuko kasinoen guztizko fakturazioa, 2013 urtean, 1.436 milioi eurokoa izan zen; EAEn, berriz, 49 milioi euro inguru. Urteko beherakada oso antzekoa izan zen bietan: EAEn % 7,9 urritu zen, eta Estatuan % 7,4.

Bestalde, Euskal Autonomia Erkidegoko kasinoetan bisitari-kopurua gehitzen ari dela ikus daiteke. 2013an, 147.183 bisitari izan ziren; hau da, bisitari-kopurua urteko % 6,5 hazi zen, 2006ko zifraren aldean. Aipatzekoa da ezen, bisitari-kopurua gehiagotzen ari bada ere, jokalari bakoitzak gutxiago gastatzen duela gaur egun, eta horregatik suertatu dela alderantzizko harremana bi aldagai horien artean.

Nolanahi ere, bisitarien joera ere aldatu da azken urteotan, 2011n bisitari-kopuru maximoa lortu baitzen, 188.000, eta ordutik, berriz, beherako bidean da joera hori. Gauza beraz ohar gaitezke estatu-mailan ere: 2006tik 2013ra urte bakoitzeko % 2,1 gehitu ziren bisitariak, baina 2011tik hona gutxitzen ari dira.

b) Joko-makinak

5

Joko-sektorearen bilakaera dinamikoa aztertuta (EAEko jokoaren liburu zurien eta Estatuan jokoa arautzen duten erakundeen urteko memoria eta txostenen bitartez), ikus daiteke hazkunde ekonomiko jarraituak eta prezioen gorakadak eragina izan zutela ausazko jokoetan, ondorengo krisialdi ekonomikoak ere izan zuen bezala, baina alderantzizko bidean.

1996-2007 aldian, joko-makinen azpisektoreak hazkunde nabaria izan zuen, joko horiek berehalako erantzuna eta irispide erraza eskaintzen baitute.

1996an jada, Estatuko beste joko guztiek batera baino gehiago «saltzen» zuten: Estatuko Loteriak eta Apustuak, 5479 milioi euro; B makinak, 6618 milioi euro. Eta 2000 urtera arte hazten jarraitu zuten, urteko mila milioi hazi ere.

2000 urtetik aurrera, B motako makinen sektoreak hazteari utzi zion hala diru-sarrerei nola makina-parkeari dagokienez. Ekitaldi bakarrean, 1999tik 2000ra, makina-parkeak 7.000 makina gehitu bazituen, beste sei urte behar izan ziren beste 7.000 makinako gehikuntza metatua lortzeko. Dena dela, jokoaren azpisektore horrek du oraindik ere fakturazio handiena, baita joko publikoak kontuan hartuta ere.

Hazkunde nabarmena izan eta gero egonkortu bada, hainbat arrazoi izan daitezke tartean: lehenik eta behin, pentsatzekoa da oreka dinamikoa lortu dela eskariaren eta eskaintzaren artean, eskaintzaz ase dela merkatua, eta hortik aurrera, merkatuaren edo eskaintzaren beraren baldintzak aldatu ezean, hazkundea egonkortzen edo eskaria gutxitzen dela.

Eskaria hainbat arrazoi direla-eta asetzen da: zenbait hamarkaden ostean joko-modalitate horren berritasunak bere pizgarria galtzen duela; jokalariek beste joko-modalitate berriago edo originalagoetara jotzen dutela, apustuetara, kasu; titulartasun publikoko joko berrien bultzada eta indarra; araudi zaharkituak eta gehiegizko arautzeak sektorean sortutako esklerosia, eskari-nitxo berrietara egokitzea zailtzen dutenez; gizartean halako modalitateak nolabait gutxiesten direla; egoera ekonomikoa, etab.

Dena dela, gogoeta hori ez da oso-osoa, ez bada aintzat hartzen autonomian jokoa arautzen dutenek, hain zuzen joko-modalitate horren eskaintza gehiegi bete zela jota, merkatuan esku sartu zutela, plangintzaren bitartez eskaintza murriztuta.

Ondorengo bilakaerak are gehiago nabarmentzen du zer-nolako gainbehera izan den arian-arian azpisektore honetan, ezarri zaizkion murrizketen eraginaz harago.

2006-2013 aldian, Estatuan urteko % 2,53 gutxitu zen B makinen kopurua, batik bat, urteko % 2,8 gutxitu zelako jokalariek modalitate horretan jokatutako zenbatekoa.

Euskadin, gutxitze hori nabarmena izan da 2011 arte (-% 2,3), batez ere ostatu-establezimenduen % 3,4 itxi dituztelako 2009tik 2012a arte. Hala ere, 2012ko eta 2013ko ekitaldietan, apurka, B makinen kopurua handitu zen (% 3,68).

Estatuan, oro har, B makinen kopuruak behera egin badu ere, konparaziotara, EAEn egonkor mantendu da, eta Espainiako seigarren erkidegoa da makina horien kopuruari dagokionez.

Beste alde batetik, miloi bat biztanleko dauden B makina-kopuruari dagokionez, Euskadi jada ez dago Estatuko batez bestekoaren barruan, eta orain miloi biztanleko makina gehien duen bosgarren erkidegoa da. EAEn, 5.211 B makina daude milioi biztanleko.

6

EAEn, B makina mota bat baino gehiago dago. Mota bakoitzak bere ezaugarriak ditu (oinaldean zehaztu dira) eta areto mota desberdinetan erabiltzen dira.

B makinak: ostalaritzan erabiltzeko.

BS makinak: joko-aretoetan erabiltzeko.

BS+ makinak: joko aretoetan erabiltzeko, baina, BS makinetan ez bezala, gehieneko apustua eta sari handiagoa eskaintzen dute, taulan ikus daitekeen bezala.

BG motako makinak: sari bereziak ematen dituzten jolas-makinak, bingo-aretoetan erabiltzeko.

B motako makinak: B makinetako jokoen eskaintzarik handiena ostalaritzako establezimenduetan dago. Gaur egun, B makina bat baino ezin da eduki ostalaritzako establezimendu bakoitzean. 2013an EAEn martxan zeuden B makina guztietatik, 11.421 makina (% 80,7) ostalaritzan zeuden kokatuta; eta gainerako % 19,3ak, berriz, joko-aretoetan zeuden. Esan behar da, gainera, 2012an, Euskadiko ostalaritzako establezimenduen % 67k bazuela B makina bat; 2007an, % 61ek zeuzkan makinak. Hori gertatzeko arrazoia hau da: ostalaritzako establezimenduen kopuruaren murrizketa (% 3,4) handiagoa izan da, B makinen kopuruarena baino (% 2,1), 2007-2012 bitartean.

BS/BS+ motako makinak – Joko-aretoak: BS eta BS+ makinak joko-aretoetan egoten dira. Joko-aretoen banaketa Euskadiko lurraldeetan biztanleriaren proportzionala da ia; hau da, Bizkaian dago gehien, 83 areto, Euskadiko guztien % 54.

BG motako jolas-makinak – Bingo-aretoak: BG makinak B makinen tipologiaren barrukoak dira, baina bereizgarri bat dute: bingo-aretoetarako jolas-makinek sari berezia ematen dute. Bingoetako BG makinen eskaintza nabarmen aldatu da. Izan ere, merkatuan martxan dauden BG makinen kopuruak beherakada handia izan du azken urteotan, % 86,4koa, 2012 eta 2014 bitartean, eta une honetan 36 BG makina baino ez daude martxan.

B motako makinen azpisektorearen negozio-bolumenari dagokionez, bigarren da eskari handieneko jokoen artean, EAEn jokatutako zenbatekoei erreparatuz gero. Hala ere, Euskadin urteko % 12,6 ari da gutxitzen eskaria, eta Estatuan urteko % 2,8.

Estatuan, 2006. urtean, 10.939 milioi euro jokatu ziren, eta gorakada txikia egon zen hurrengo bi urteetan. 2008tik aurrera, egoera ekonomikoaren aldaketaren ondorioz, eskaria etengabe gutxitzen hasi zen, eta 2013an 8.936 milioi euro jokatu ziren. Euskadin gauza bera gertatu zen: 2006an, 545 milioi euro jokatu ziren, eta, gorakada txiki baten ondoren, berriz ere gutxitu zen kopurua, eta 2013an 213 milioi jokatu ziren.

Aipatu behar da, gainera, Euskal Autonomia Erkidegoan joko mota horren merkatu-kuota jaitsi dela: 2006an % 40 zen eta 2013an % 25

B makinen marjina, gastu errealari dagokionez, jokatutako kopuru guztiaren % 30 da gehienez, bai Estatuan, bai Euskadiko Autonomia Erkidegoan. Autonomia-erkidego gehienetan, B makinek homologatuta egon behar dute, eta itzultzen duten gutxieneko kopuruak % 70 izan behar du, EAEn bezala. Ceutan, Melillan eta Kanarietan, ordea, %75 da. Faktore horrek eragina izaten du erkidego bakoitzaren gastu errealean.

c) Bingo-jokoa.

7

Gaur egun, 15 bingo-areto daude erkidegoan, eta 5.388 pertsonarentzako lekua dute. Areto horietatik 9 Bizkaian daude, beste 3 Araban eta gainerako 3ak Gipuzkoan.

2007tik hona ez da aldaketa nabarmenik izan bingoen kopuruan, denbora tarte horretan bi bingotan baino ez da gutxitu (% 12). Hala ere, jendearentzako tokia nabarmen murriztu da, urtean % 3,43.

EAEk 7,8 bingo ditu milioi biztanleko, 2012ko datuen arabera; beraz, Estatuko batez bestekoaren barruan dago. Estatuan bingo-kopuruak izan duen eboluzioa aztertzen badugu, konturatuko gara beheranzko joera duela, Euskadin izandakoaren antzera, baina apur bat nabarmenagoa.

Bingoaren azpisektorearen eskaintza aldaketa aldia ari da bizitzen Euskadin, 2012an bingo elektronikoaren araudia indarrean sartu zenetik, eta, oraintsuago, e-plus bingoaren araudia atera zenetik. Hala, gaur egun bi bingo mota daude jardunean Euskadin: bingo elektronikoa eta e-plus bingoa, zeinak ohiko bingoa ordezkatu baitu.

Bingo elektronikoa kuota irabaziz joan zaio betiko bingoari. Izan ere, ohiko bingoan zeuden sari guztiez gain, joko-bonuak eta pizgarriak eskaintzen ditu bingo elektronikoak, horrekin batera, pribatutasun handiagoa ematen du, eta errazagoa da jokatzeko orduan.

Gaur egun Euskadin dauden 15 bingoetatik, hamabik sartu dute bingo elektronikoa ohiko eskaintzaren barruan. Lau baino ez dira geratzen ohiko eskaintza soil-soilarekin. Gainera, aipa dezagun badagoela modalitate elektroniko hutsean espezializatutako bingo bat.

Negozio-bolumenari dagokionez, 2006tik 2012ra bitarteko eboluzioari begiratuz gero (urte horietan bingo tradizionala baino ez zen hartu kontuan, ez baitzegoen informaziorik eskari elektronikoari buruz), ikus daiteke nabarmen gutxitu dela jokatutako zenbatekoa.

Baina, 2012an bingo elektronikoaren modalitatea merkaturatu ondoren, 2013an % 16ko gorakada ikus daiteke jokatutako zenbatekoan. Izan ere, modalitate horrek sari gehiago eskaintzen ditu, baita joko tradizionalean ez dauden zenbait abantaila ere: esaterako, pribatutasuna eta jokatzeko erraztasuna.

Joko horren marjinari dagokionez, gero eta txikiagoa da, bai Euskadin, non gastu erreala % 9,4 gutxitu den; bai Estatuan, non are gehiago gutxitu den, % 11,8.

Estatuan eta Euskadin antzeko eboluzioa egon da, jokatutako kopurua gutxitu egin da eta gastu erreala ere bai; 2012-2013 bitartean, ordea, gorakada txikia izan zuen, bingo elektronikoa agertu baitzen.

d) Apustuak

Apustu-etxeak 2007an hasi ziren zabaltzen, Eusko Jaurlaritzak joko-etxeak ustiatzeko hiru baimen eman zituenean. Hiru esleipenak Ekasarentzat (RETA, Red Telemática de Apuestas markarekin dihardu), Victoria Victoria Garaipen Apostuak etxearentzat (oraingo Codere) eta Teleapostuak izenekoarentzat izan ziren (azken horrek Kirolbet markaz dihardu orain).

8

Enpresen apustu-eskaintza hainbat kanalen bitartez eskuratu daiteke: apustu-etxeetako terminaletan, prestatutako aretoetan, corner delakoetan, ostalaritzan eta online (web-orrietan eta gailu mugikorretan).

Apustu-jokoen eskaintzarako, esleipendun bakoitzak 250 terminal izan ditzake gehienez, enpresa esleipendun bakoitzeko 25 lokaletan banatuta; eta lokal bakoitzean 10 terminal izan daitezke gehienez. Horrela, bada, hiru esleipendunek, guztira, 750 terminal izan ditzakete Euskadiko apustu-etxeetan.

Bestalde, ostalaritzako lokalei dagokienez, esleipendun bakoitzak 500 terminal izan ditzake. Guztira, 1500 terminal izan ditzake, beraz, Euskadin. Une honetan, hiru enpresen apustuen kopuruari begiratzen badiogu, 26,7 milioi dira guztira.

Apustuetan espezializaturiko lokalen kopurua aztertuz gero, ikusten da 2011tik eboluzio positiboa izan dutela: urtean % 17 hazi dira, eta 22 lokal izatetik (2011n), 30 izatera (2013an) pasa dira. Bizkaia da lokal gehiago duen lurraldea: diharduten apustu-lokalen % 53 (16 lokal) ditu. Arabak, berriz, 3 apustu-enpresa baino ez ditu jardunean.

Apustu-enpresek eskaintzen dituzten jokoen eskaria 26,7 milioikoa izan zen, 2013an, Euskadin.

Beste modalitateetan ageri den joeraz bestela, Euskadiko apustu-lokaletako jokoetan egindako apustu-kopurua asko gehitu da jarduerari ekin ziotenetik, eta are gehiago 2011n online-jokoa arautu zenetik. Hala, 2010-2013 bitartean, urteko % 42 gehitu zen.

Fakturazioari dagokionez, aldi horretan nabarmen gehitu zen, egindako apustuen kopurua baino gehiago proportzionalki; izan ere, jokatutako kopurua urteko % 53,9 gehitu zen, 2010-2013 bitartean.

Hala ere, jokatutako kopuruaren eboluzioa eta lortutako marjinaren joera ez datoz bat, ematen diren sariak jokatutako zenbatekoaren antzera ari baitira hazten. Horrela, 2010-2013 bitartean gastu erreala % 16,2 gehitu zen.

Estatuan, apustuen eskariari dagokionez, Euskadin bezala, % 16,1 gehitzen ari da jokatutako zenbatekoa. Gastu errealari dagokionez, eboluzioa handiagoa izan da; zehazki, Euskadin 2012-2013 bitartean izandakoa baino % 23,4 handiagoa. Horrek esan nahi du marjina ere handiagoa dela.

e) Zaldi-lasterketetako apustuak:

Estatuan, hiru dira jarduera eta tradizioari begira garrantzizkotzat jotzen diren hipodromoak: La Zarzuela (Madril), Hipódromo Dos Hermanas (Sevilla) eta Donostiako hipodromoa (Gipuzkoa). Horiez gain, badira beste hipodromo batzuk: Mijasekoa (Malaga), La Pineda hipodromoa (Sevilla) eta Sanlúcar de Barramedako lasterketa (Cadiz).

Hipodromo horietan guztietan egin daitezke barne-apustuak (hipodromoan bertan egiten diren apustuak, bertan egiten ari diren lasterketen gainean). Baina Donostiako hipodromoak baino ez die jokalariei kanpoko apustuak egiteko modua ematen (nazioarteko lasterketen apustuak).

Donostiako hipodromoa udako erreferentziazko hipodromotzat hartzen da Estatuan. Egun, 15 jardunaldi egiten dira, bakoitza 5 lasterketakoa; uztailean, abuztuan eta irailean izaten dira. Aipatu behar da, 2013tik hona, 6 lasterketako 12 jardunaldi baino ez

9

direla egiten. Jardunaldi eta lasterketen kopurua aldatu bada, Estatuan erroldatuta dagoen zaldi-kopurua gutxitu delako izan da. Hala, 2008an 1.600 inguru bazeuden ere, orain 1.000 zaldi baino ez daude.

Donostiako hipodromoak bertan dauden 45 terminaletan baino ez du uzten barne-apustuak egiten. Gainera, lehen aipatu dugunez, hipodromoan kanpoko apustuak ere egin daitezke. Horretarako, antolaketak 45 terminal ditu jarrita instalazioetan, jokalarien eskura, urte osoan zehar; eta Eusko Jaurlaritzak baimendutako ostalaritzako establezimendu batzuetako salmenta puntuak ere badaude. Esan dezagun, bide batez, hipodromoak ez duela online kanalik apustuak egiteko.

Zaldi-lasterketetako apustuen eskaintzaz aparte, Donostiako hipodromoak bestelako jarduerak eskaintzen ditu urte osoan zehar: zaldien enkantea, Donostiako nazioarteko krosa neguko hilabeteetan, jauzien lehiaketa eta hipodromoa ikusteko bisitaldi pribatuak; bisitaldietarako espazio irekia ere bada.

Trebakuntzako zentro bat eta zaldiak edukitzeko tokia ere badu. Gehienez, 310 box izan ditzake.

Eskaintza hipikoa martxan izateko, hipodromoak 11 pertsona ditu enplegatuta urte osoan zehar; 8 ditu azpikontratatuta boxen mantentze- eta segurtasun-lanetarako; eta zeharkako 40 kontratazio izaten ditu trebakuntza zentrorako eta zaldiak edukitzeko. Lasterketa garaian, antolatzaileek 90-100 enplegatu gehiago ere hartu ohi dituzte.

Euskadin tradizio handiko jokoa da zaldi-lasterketetan apustu egitea, baina ez da sektorean diru-sarrera gehien sortzen duen jarduera. Horrela, 100 urte baino gehiagoko historia duela, 2013-2014 bitartean barne-apustuen kopurua % 8,8 gehitu zen, eta, 2014an, 0,506M euro lortu ziren, nahiz eta jokoaren sektoreak azken urteotan bolada txarra izan.

Hala ere, kanpoko apustuetan latzagoa izan da krisiaren eragina: 2013-2014 bitartean jokatutako kopurua % 3,8 gutxitu zen. Kontuan izan behar da zaldi-lasterketetako kanpoko apustuek mugitzen dutela jokatutako zenbateko handiena.

f) Estatuko jokoak:

- Estatuko loteriak eta apustuak.

Eskariari dagokionez, Estatuko Loteria eta Apustuen Elkarteak eskainitako jokoa da aldaketa gutxien izan duen jokoetako bat. 2006tik aurrera, gehitu egin dira Estatuan eta Euskadin jokatutako zenbatekoak, urteko % 2 inguru. Euskadin modalitate horretako marjinak ere gehitu ziren 2006-2013 bitartean: urteko, % 4,3.

Gaur egun, Estatuan bigarren jokoa da merkatu-kuota handieneko jokoen artean, B makinen atzetik, eta jokatutako guztiaren % 30 da. Ez da gauza bera gertatzen Euskal Autonomia Erkidegoan. Izan ere, 2011tik aurrera kuota hori B makinena baino handiagoa izan da. Hala, 2013an, % 54 izatera iritsi zen, eta kontsumitzaileek gehien eskatutako jokoa izan zen.

- ONCE.

10

ONCEren jokoetan, Estatuko Loteria eta Apustuekin gertatzen den bezala, eskaria ez da asko gutxitu. Euskadin ONCEn jokatzen dutenek jokatutako zenbatekoa % 2 gutxitu zen, 2006-2012 bitartean.

Bestalde, marjina apur bat handiagoa izan dela ikusten da. Izan ere, 2006-2012 bitartean, gastu erreala urteko % 0,4 gehitu zen.

ONCEren diru-sarreren merkatu-kuotari dagokionez, ez da aldaketa handirik izan, ez Euskadin, ez Estatuan: 2013an, % 7 ingurukoa izan zen bietan.

ONCEren jokoen eskariari dagokionez, Estutuko egoera eta Euskadikoa antzekoak dira. Horrela, ikus daiteke joko-modalitate horren eskaria, gutxitu arren, ez dela beste joko batzuk adina gutxitu.

- Estatuak baimendutako beste operadore batzuk.

Estatuko Administrazio Orokorrak baimendutako online joko-eskaintzari dagokionez, ez dugu autonomia-erkidegoaren arabera banatutako daturik.2014ko ekitaldiaren amaieran, 47 joko-operatzailek zuen araupeko joko-jarduerak eskaintzeko gaikuntza.

Online jokoa hazibidean da jokatutako zenbatekoei eta joko-marjinari dagokienez, eta azken hori positiboa izan da ekitaldiaren itxieran, modalitate guztietan. Jokalari aktiboen eta jokalari berrien kopuruak ere joera gorakorra agertu du. 2014ko ekitaldian, 6.564,67 milioi euro jokatu ziren; hau da, % 17,22 gehiago, aurreko ekitaldiaren aldean.

Estatuko online-jokoaren merkatuak eskaintzen dituen joko-modalitateei dagokienez, 5 segmentutan biltzen dira, eta horietatik bi bereziki nabarmentzekoak dira: kontrapartidako kirol-apustuak eta cash pokerra. Nolanahi ere, ikus daiteke duela gutxi eboluzionatu egin dutela apustuen eta, hein txikiagoan, online kasino eta bingoen modalitateek, poker eta txapelketen modalitateek izandako beherakaden aldean.

1.3.- Ondorioak

Jokoak Euskal Autonomia Erkidegoan –eta hedaduraz, Espainiako Estatuan– izandako bilakaera bi baldintzen mende dago: historian zehar izandako garapena eta unean-uneko erregelamendu-eredua.

Historian zehar, moralki gaitzetsitako kontu bat izan da jokoa, eta juridikoki oro har debekatua. Jokoaren guztizko debekua benetan gauzatu ezinik, erregulatzaileek eskaria bideratzearen alde jo zuten, Estatuak monopolizatutako joko-eskaintza mugatu baterantz gidatuz, eta jokoan aritzea moralizatu zuten, jokoa ustiatzen lortutako irabaziak ongintzara zuzenduz.

Ikuspegi horren emaitza dira Estatuko Loteria eta Apustuak eta ONCEk ustiatzen dituzten jokoak. Historikoki, gizartearen onarpen zabala eta mendekotasun-arrisku eskasa bateratu dituzte.

Estatuaren monopolioaren menpeko joko-eredu hori hiru arrazoi direla-eta hautsi zen: a) 70eko hamarkada amaieran jokoa despenalizatu zen; b) autonomia-erkidegoek arlo

11

horretako eskumen esklusiboak berenganatu zituzten, eta c) Europan zerbitzua emateko askatasunari buruz emandako jurisprudentziak eragina izan zuen.

Lehen bi faktoreek jokoaren merkatu pribatua abiarazi zuten. Autonomiek merkatu horretan emandako arauek –besteak beste, EAEn jokoa arautzeko legea, 1990ekoa– erregulatzaile eta operadore rolen arteko bereizketa ekarri zuten. Hala, eta gizarteak permisibitate handiagorantz emandako urratsekin sintonian, beste jarduera ekonomiko bat gehiago bihurtu zen jokoaren ustiaketa. Nolanahi ere, handia da jarduera hori kontrolatzeko esku-hartze publikoa.

Jokoa arautzeko 1990eko euskal legeak, bazter utzita jokoa jarduera publiko egin edo monopolista bihurtzen duen ikuspegia, helburu hauek lortzeko erregulatu beharreko jarduera ekonomikotzat jotzen du: erabiltzaileak eta adingabeak babestea, joko arazotsuari eta patologikoari aurrea hartzea, eta segurtasun publikoa zaintzea, iruzurraren edo kapitalen zuritzearen moduko delitu posibleen aurka. Horretarako, debekatu egiten du EAEn ausazko jokoa ustiatzea, ez badago erregulatuta eta baimenduta. Eta eskaintzaren aldez aurreko plangintzak ezarritako arauen mende jartzen du ausazko jokoen baimena, adierazitako arrazoiak direla eta kokatze-askatasuna mugatuz.

Legea garatzeko, sektoreen erregelamenduak egin ziren, eta azken horiek, halaber, arau planifikatzaileak ezarri zituzten, zeinek kontu hauek guztiak mugatu baitzituzten: kasinoetarako, apustu orokor eta zaldi-lasterketen apustuetarako edo joko-txarteletarako baimenak, joko-lokalen kopurua, joko-lokalen arteko distantziak, joko-makinak ustiatzeko baimen-kopurua, lokal bakoitzeko gehieneko joko-makinen kopurua eta enpresen partaidetza jokoaren azpisektoreetan.

Ekonomiak iragan mendeko 90eko hamarkadan eta mende honen hasieran izandako hazkunde-aldian, joko pribatua EAEko sektore ekonomiko moduan finkatu zen.

Legezko joko pribatuaren zabalkundeak Estatuaren ohiko jokoak baino berriagoak, azkarragoak eta interesgarriagoak diren modalitateak ekarri zituen. Mendetasuna sortzeko arrisku handiagokoak ere badira. Gerora, horrek eragina izan du azken urteotako merkatu-kuotan, eta modalitate berrien bitartez eskaintza dibertsifikatzera eta iragarki-kanpaina intentsiboak egitera behartu du.

Estatuaren jokoen politika hedagarriaren ondorioz, gatazka juridikoak sortu ziren Estatuaren eta jokoaren arloko eskumen esklusiboa zuten autonomia-erkidegoen artean. Izan ere, azken horien ustez, modalitate berriek jokoa arautzeko eskumen esklusiboa urratzen zuten. Konstituzio Auzitegiak, hala ere, gaia ebatzi eta erabaki zuen, jokoaren arloan estatu-atribuzio espezifikorik ezean, Estatuak horretarako gaikuntza eduki dezakeela ogasun orokorraren arloan, jokoaren ondoriozko diru-sarrerak monopolio fiskal baten salbuespen gisa jota.

Justifikazio horrek, ordea, talka egiten zuen Europako jurisprudentziarekin. Izan ere, hark kolokan jartzen zuen jokoen gaineko monopolio estatalak ogasun-arrazoiengatik justifikatzea, eta, haren ustez, sektore ekonomiko horretan interes publikoko arrazoiengatik justifikatu zitekeen soilik zerbitzuak emateko askatasuna mugatzea, hala nola segurtasun publikoa eta kontsumitzaileak babesteagatik edo kapital-zuriketa

12

prebenitzeagatik, baina ez, berriz, ogasun-arloko diru-sarrerak gordetzeagatik edo interes sozialeko zerbitzuak finantzatzeko modu bat bezala.

Laurogeita hamarreko hamarkadan, Internet agertu zen eta indarrez sartu zen jokoaren merkatuan, joko transnazionala ahalbidetu zuelarik, bereziki kasino-jokoetan eta kirol-apustuetan. Hala, joko-eskaintza mota berri baten aurkako lehia sortu zen, Estatuko nahiz autonomietako joko-agintariek kontrolatzeko gaitza dena; izan ere, iruzurraren aurkako babesaren edo kontsumitzaileen babesaren arau argien mende ez egoteaz gain, kontrolik gabeko nazioarteko finantza-transakzioak erakartzen ditu, eta, horrenbestez, bi arrisku hauek gehitzen ditu: kapitalak zuritzekoa eta zergen bitartez jasotzen diren diru-sarrerak galaraztekoa. Halaber, online-jokoaren eskuragarritasun- eta irisgarritasun-baldintzek joko arazotsuaren eta patologikoaren arriskua ugaritzen dute.

Zenbait autonomia-erkidegotan apustuen barne-merkatua erregulatu zuten, eta agertu zenetik goranzko joera ikus daiteke sektore berri horretan, baita gainerako azpisektoreak atzeraldi txiki batean sartzen hastean ere. Beste zenbait modalitatek –bingoa, kasinoak eta joko-makinak, adibidez– eguneratzeko ahaleginak egin dituzte bezeroentzat erakargarri izaten jarraitzeko.

Azken urteotan, jokoaren sektore ekonomikoaren heldutasunaz ohar gaitezke. Inflexio-puntu bat izan delarik, hortik aurrera, beherakada txiki bat ikus daiteke, eskaintzaren eta eskariaren arteko oreka lortzearen eta ohiko jokoen eskaria asetzearen ondorioz. Inguruabar hori merkatuaren berezko dinamikaren fruitu da, baina erregelamendu-ereduak berak baldintzatzen du. Izan ere, plangintza-neurri batzuk ezartzen ditu, merkatu eraginkorraren alde egiteko eta eskaria sustatzeko, baina honako hauek kaltetu gabe: segurtasun eta ordena publikoa, osasun publikoaren prebentzioa joko arazotsuaren nahiz patologikoaren arriskuei dagokienez, eta erabiltzaileen babesa.

Era berean, gaur egungo merkatuaren egoeran eragina du krisialdi ekonomikoak, herritarren aisialdiko gastua murriztu baitu, oro har, eta bereziki ausazko jokoei dagokienez.

Azkenik, eragina izan du online jokoaren hazkunde esponentzialak ere, beste ohiko joko batzuen kalterako, direla estatukoak, direla autonomikoak.

Jokoaren sektoreko zifra ekonomikoek agerian uzten dutenez, aurreko urteetako hedapen-aldiaren ostean arian-arian behera egin dute jokoari buruzko adierazle guztiek, bai EAEkoek eta bai Espainiakoek ere, nola autonomia-erkidegoek baimendutako joko pribatuetan, hala Estatuak erreserbatutako jokoetan. Joera hori jokoaren azpisektore guztietan ikus daiteke, salbu eta zuzeneko apustuetan eta online jokoan.

Horiek guztiak horrela, 2011n estatu-mailako online-jokoa legeztatu zuen Estatuak, eta, horri esker, bada kontrolaren eta bermeen mendeko legezko online-merkatu bat. Nolanahi ere, ezin izan dute galarazi espainiar jokalariek atzerrian finkatuta dauden baina Estatuaren baimenik ez duten enpresetan jokatu ahal izatea.

Hain zuzen, nahiz eta merkatuaren bilakaeran geldialdi bat hauteman daitekeen ausazko joko presentzialak aurreko hamarkadetan eta araudi autonomikoaren babespean izandako hedapenean, baita Estatuaren joko tradizionalek izandako hedapenean ere, kontua da jokorako eskaintza eta estimuluak, oro har, gehitu egin direla.

13

Kirol-apustuak erregulatu eta legeztatu dira, apustu-etxeetarako eta ostalaritzako lokaletan ezarritako makinetarako. Modalitate horrek ordura arte beste joko-modalitateetan aritzen ohi ez ziren biztanleria-sektore batzuk erakarri ditu, bereziki, gazteak. Eskariak beste segmentu batzuk erakarri dituenez, modalitate berri horrek eragin erlatiboa izan du ohiko bezeroengan.

Araudian egin diren aldaketa batzuek joko-makinen parkea gizarte-joera berrietara egokitzeko aukera eman dute, eta makina moten eta sari-aukeren dibertsifikazioa ekarri dute, postu anitzeko nahiz jokalari anitzeko makinak jarrita, eta abar. Era berean, bingo elektronikoaren modalitateak eta elkarri konektatutako sariek bingo jokoaren eskaria piztu dute.

Estatuko Loteria eta Apustuei eta ONCEri Estatuak erreserbatutako jokoek biderkatu egin dute beren eskaintza, eta, horretarako, modalitate erakargarriagoak eta eskuragarriagoak baliatu dituzte, bai eta milioiak balio dituzten sarien zozketa bereziak, berehalako loteriak, Gabonetako zozketako joko-txartelen erosketa askoz hilabete lehenago edo online iragartzen duten kanpainak, eta abar...

Online-jokoa aparteko hazkundea ari da izaten, eta ildo beretik jarraitzeko joera agertzen du. Estatuko edo autonomiako administrazioaren baimenpeko operadoreek ez ezik, EAEn bizi diren jokalariei haien webgunetan jokatzeko aukera ematen dieten atzerriko operatzaileek ere eskaintzen dute online-jokoa. Online-jokoak mendekotasuna sortzeko arrisku handia du, eskuraerraza delako oso: edonondik eskuratu daiteke, baita gailu mugikorretatik ere. Gainera, joko presentzialean aritu ohi diren sektoreez besteko biztanle-segmentuak erakartzen ditu; bereziki, gazteak.

2011ko estatu-erregulazioak legeztatu egin zuen operadore pribatuek ustiatutako ausazko online-jokoen eskaintza, eta agintari autonomikoek jada legeztatutakoari gehitu zitzaion. Horrek, legez kanpoko online-jokoa kontrolpeko kanal baterantz bideratzeko helburua bazuen ere, eta, horrenbestez, iruzur fiskala edo finantza-eragiketen kontrola galaraztekoa, mugagabeki gehitu zuen joko-merkatu egonkor batean zegoen lehia, hain zuzen, krisialdia dela-eta merkatu hori gastuaren atzerabidea pairatzen ari zenean. Beraz, eragina izan du baldintza egokietan lehiatzeko moduko eskaria pizteko merkataritza-jardunbideen gain.

Gainera, Estatuko nahiz autonomietako agintariek online-jokoa legeztatu izanak ez du galarazi beste operadore transnazional batzuek legez kanpo edo kontra operatzen jarraitzea.

Datuek agerian uzten dute azken urteotan joko-eskaintza, gutxitu beharrean, esponentzialki hazi dela, eta ordura arte jokorako zaletasunik erakutsi ohi ez zuten biztanleen artean ere sartu dela.

Espainiako gizarteak ausazko jokoari buruz duen pertzepzioaren gaineko VI. txostenaren arabera (2015), gaur egun, Espainiako biztanleen % 80k parte hartzen du zozketaren batean edo joaten da joko-etxeren batera. Horrek aditzera ematen du gizarteko usadioetan jokoa, oro har, normaltasunez ikusten dela. Dena dela, onarpen sozial hori aldakorra da, eta kasuan kasuko modalitatearen eta biztanleen adinaren araberakoa.

14

Estatuko loterien eta apustuen nahiz ONCEren joko tradizionalak gizartean errotuta daude, baina beste joko batzuek kezka handiagoa sortzen dute zenbait biztanlerengan.

Euskadiko Jokoaren II. Liburu Zuriaren arabera, EAEko biztanleak zenbait joko debekatzearen aldekoak dira, mendetasuna sortzeko arriskua dakartelakoan. Ildo horretan, inkestatuen % 92,6k uste du B makinek mendekotasuna sortzeko arriskua dutela; % 83k online-kasinoek, eta % 80,7k online-apustuek. Iragan urteen aldean, modalitate guztiak jotzen dira mendekotasuna sortzeko arriskutsuagotzat.

Bestalde, biztanleen % 60,7ri iruditzen zaio jokoa kontrolatzeko neurriak ez direla nahikoak. Iritzi hori adinaren araberakoa da. Ikasle gazteak dira gaur egun hartzen diren neurriekin kritikoenak, eta 65 urtetik gorakoak, berriz, gutxien kritikatzen dituztenak.

2.- Gaikuntza eta planifikatzeko beharra

a) Gaikuntza:

Jokoaren Legearen 4. artikuluaren bidez, gaikuntza eta agindua ematen zaio Gobernu Kontseiluari jokoaren plangintza onar dezan, legeak bereak jasotzen dituen irizpideen arabera. Irizpide horien artean, gure ustez, honako hau da lehentasunezkoa: “ez sustatzea jokatzen ohitzea, batez ere adingabeen artean, eta, oro har, borondate-gaitasunak murriztuta dituzten pertsonen artean, eta, aldi berean, haren ondorio negatiboak gutxitzea”, apirilaren 7ko 1/2016 Legean ezarritakoaren ildotik (Adikzioen eta Droga Mendekotasunen gaineko Arreta Integralari buruzko Legea).

Plangintza egiteko, jokoaren jardueran esku hartzeko gobernu-atribuzio sorta oso bat izan behar da; besteak beste, joko-eskaintza murrizte aldera, baimendutako enpresa edo lokalen kopuruari mugak ezartzeko ahalmena; lizentzia eta baimenak enpresa bakar bati edo enpresa multzo mugatu bati emate aldera kuotak ezartzekoa; era berean, lurralde-mugak edo muga geografikoak aurreikustekoa, baita baimendutako enpresen aukeraketa gidatuko duten eskakizun eta gidalerroei dagokienez ere, eta abar.

Halako neurriak Konstituzioari jarraikiz legezkoak izan daitezen, modu arrazoituan justifikatu behar dira, aurrez esandako printzipioen arabera: mugen helburu konstituzional legezkoa; neurriaren koherentzia eta proportzionaltasuna, eta aukera-berdintasunaren printzipioarekiko begirunea.

Printzipio horiek Europar Batasuneko auzitegiak ezarritakoarekin bat datoz, Europar Batasuneko Justizia Auzitegiak 1994ko martxoaren 24an emandako epaian (Gaia: Schindler) berretsi zuen moduan, baita ondoren ere, Läärä, Zenatti eta Gambelli kasuetan emandako epaietan, ausazko jokoen araupetzean gizarte-politikaren eta iruzur fiskalaren prebentzioaren arloko arrazoiak sartzen zirelako aldi berean. Agintari nazionalek zehaztu dezakete zer eskakizun bete behar diren jokozaleak eta gizartea babesteko, aintzat hartuta estatu kide bakoitzaren bereizgarri soziokulturalak. Hala ere, erkidegoko askatasunen ikuspegitik, monopolio bat izatea edo enpresa operadoreei baimenak murriztea ezin da inongo kasutan zerga-arrazoi hutsen bitartez justifikatu.

15

Aintzat hartu behar da Europako Parlamentuaren eta Kontseiluaren 2006ko abenduaren 12ko 2006/123/EE Direktibak (barne-merkatuko zerbitzuei buruzkoak) bere aplikazio-eremutik baztertzen dituela ausazko jokoak. Direktiba hori honako lege hauen bitartez txertatu zen Espainiako barne-ordenamenduan: 17/2009 Legea, azaroaren 23koa, zerbitzu-jardueretan askatasunez sartu eta aritzeari buruzkoa; 2/2011 Legea, Ekonomia Iraunkorrari buruzkoa, eta 12/2012 Legea, abenduaren 26koa, merkataritza eta zerbitzu jakin batzuk liberalizatzeko premiazko neurriei buruzkoa. Bada, lege horietan ere bazter utzi ziren.

EAEn, berriz, apirilaren 23ko 7/2012 Legearen bitartez txertatu zen (barne-merkatuko zerbitzuei buruz Europako Parlamentuak eta Kontseiluak abenduaren 12an emandako 2006/123/EE Direktibara egokitze aldera zenbait lege aldatzekoa). Lege horrek 1990eko Joko Legea aldatzen zuen, haren eremutik kanpo uzteko dudazko gertakari baten emaitzen arabera diru-kopuruak edo objektu ekonomikoki ebaluagarriak arriskuan jartzen ez zuten joko-jarduerak, hau da, jolas hutserako diren makinak. Ondorioz, jolas-aretoak irekitzeko behar den gaikuntza-titulua ez da gehiago baimena, erantzukizunpeko adierazpena baizik. Horrez gain, bingoetako eta beste joko-etxeetako lizentzien behin-behinekotasuna ezabatu zen, baita beste baimen jakin batzuena ere.

Azkenik, aintzat hartu behar da abenduaren 9ko 20/2013 Legea (merkatu-batasuna bermatzeari buruzkoa). Arau horretan, ez dira baztertzen joko-jarduerak. Kokatze- eta zirkulatze-askatasunei ezarritako murrizketa edo betekizunak arau horren araberakoak dira. Lege horrek ezartzen duenez, premiaren eta proportzionaltasunaren printzipioen arabera justifikatu behar dira jarduera ekonomiko bati ezarritako betekizunak. Kokatze-eta zirkulazio-askatasunak mugatzen dituzten jardunak ere zehazten ditu, eta ezartzen du agintaritza eskudunek bermatu egin beharko dutela beren jardunen ondorioz merkatu-batasunean ez dela trabarik edo eragozpenik sortuko. Horrez gain, lurralde nazional osoko eraginkortasun-printzipioa arautzen du; haren bitartez, lurraldearen eremu batean legez kokatutako eragile orok lurralde osoan jarduteko gaikuntza du, eta ezin zaio eskatu helburuko lurraldean baimen edo izapide gehigarriak gauzatzea. Nolanahi ere, printzipio hori ezin zaie aplikatu lokal eta instalazioei lotutako baimen edo eskakizunei, eta bereiztekoak dira, gainera, jarduera ekonomikoan sartzeko betekizunik eza eta lurralde bakoitzean jarduera horretan aritzeko ezarritako eskakizunak.

Zerbitzuei buruzko Europako Direktibak eta merkatu-batasuna bermatzeari buruzko legeak ez diote autonomia-erkidegoari ahalmenik kendu ausazko jokoen plangintza erregelamendu-eredu jakin bati jarraikiz egiteko, printzipio orokor gisa hartuta joko presentzialerako aretoetako jarduera aldez aurreko baimenaren eta beste eskakizun eta murrizketa batzuen mende jartzea, baldin eta horiek interes publikoko arrazoien bitartez justifikatzen badira: esaterako, segurtasun publikoa, ordena publikoa, osasun publikoaren eta egoera ahulenean dauden kolektiboen babesa, kontsumitzailearen babesa eta iruzur fiskalaren prebentzioa.

Ildo horretan, bereziki, osasun publikoaren eta iruzurraren eta kapital-zuritzeen prebentzioaren ikuspegitik azter daiteke jokoaren eskaintza.

b) Osasun publikoaren ikuspegitik:

16

Joko-mendetasuna osasun publikoari eragiten dion kontu bat da. Horrek ez du esan nahi jokalari gehienentzat arazotsua edo patologikoa denik. Dena dela, hala suertatu daiteke jokalari multzo txiki baina inportante batentzat.

Dirua lortzeko jokatzea joko-mendetasun edo joko patologiko bihurtzen da, egokitzapen soziala eragozten duen jokabide errepikakorra eta iraunkorra denean, eta jokalariari kalteak dakarzkionean maila sozial, profesional eta pertsonalean.

1980an, Ameriketako Psikiatria Elkarteak (APA) nosologikoki independentea den gaixotasun psikiatrikotzat aitortu zuen joko patologikoa. Ondoren, Osasunaren Mundu Erakundeak (OME, 1992) apustuak egiten diren jokoetan askotan eta modu errepikakorrean parte hartzea ezaugarri duen nahasmendu-arazo gisa definitu zuen. Bai APAk bai OMEk bulkada-kontrolaren nahasmendutzat jotzen dute joko patologikoa.

Joko-mendetasunak arazo psikologikoak eragiten ditu (depresioa eta antsietatea), baita gorputzean (loezina, buruko minak, ...), familian, gizartean (isolamendua, lanean arazoak), eta beste hainbat eremutan ere. Hainbatetan, joko-mendetasuna droga eta alkoholaren kontsumoarekin lotzen da; zenbaitetan, baita etxeko indarkeriarekin eta tratu txarrekin ere. Era berean, hiperaktibitatearekin eta arreta-faltarekin lotzen da.

Jokoaren mendekotasunean aldagai sorta oso batek eragiten du. Faktore hauek biltzen dituzten modalitateek mendekotasuna sortzeko arrisku handiagoa dute:

• Jokatzeko aukera etengabea eta erraztasunak izatea, eta jokoa gizartean onartuta egotea. Jokoen kokaguneak jendeari oldarrez jokatzeko aukera ematea.• Apustuaren kostua txikia izatea. • Jokoaren ingurunea, inor ere ez ohartu gabe egoteko nahiz alkohola edateko aukera

ematen badu, edo ongizatea sentiarazten badu. • Sarien maiztasuna, sariak berehala jasotzea edo sariak zalapartaz eta algaraz

nabarmentzea. Jokatzeko kreditua eskuratu ahal izatea.• Jokoak jokalariarekin harreman espaziala eta pertsonala sortzeko bidea ematea, trebezia

eskatzea edo zoriak baino zerbait gehiagok esku hartzen duela sinestaraztea. • Munta handiko saria izatea, nahiz eta faktore hau ez den erabakigarria. Arriskuei eta joko arduratsuari buruzko kanpainarik ez izatea.

EAEn ez da joko-mendetasunari buruzko aldizkako azterlan epidemiologikorik egin, baina EAEko jokoaren liburu zuriek eta EAEko VI. Mendekotasun-planak horren inguruko datuak ematen dituzte.

Euskadiko Adikzioen VI- Planaren arabera, Estatuko aurreko ikerketen behin-behineko estrapolazioak adierazten du jokozale problematikoen prebalentzia % 2 eta % 6,6ren artean dagoela, eta, jokozale patologikoena, berriz, % 1-2 artean. Europan, joko-mendetasunaren prebalentzia-tasari dagokionez, ikerketa gehienek adierazten dute tasa hori biztanleen % 1 eta 2ren artean dagoela.

Jokoari buruzko 2008ko txosteneko azterketari jarraikiz, EAEn jokalari problematikoen prebalentzia-tasa % 2,5 da, Kataluniako beste azterketa batzuetan lortutakoaren

17

antzekoa, baina Andaluzian eta Aragoin egindako beste azterketa batzuetan lortutako zifren azpitik oso.

Espainiako gizarteak ausazko jokoei buruz duen pertzepzioaren gaineko VI. txostenaren arabera, ordea, Espainiako joko arazotsuaren prebalentzia aipatutako azterlan horietan zehaztutakoa baino txikiagoa da: % 0,1, PGSI metodologia aplikatuz gero, eta % 0,1 eta % 0,4ren artean DSM-IV galdetegian oinarritutako metodologiak aplikatzen badira, 30.000 eta 100.000 lagun artean dituztelarik joko-arazoak: hau da, Suedia, Zeelanda Berria, Kanada, Alemania, Norvegia eta Britainia Handiaren moduko herrialdeen antzeko zifrak, eta Asiako herrialdeetakoak eta Estatu Batuetakoak baino txikiagoak.

Azterlan batetik besterako aldeak bakoitzak erabilitako metodologiaren ondorio izan daitezke, baita ea alde batetik jokalari patologikoak eta bestetik problematikoak –hau da, patologia garatu ez duten arren garatzeko arriskua duten jokalariak– desberdintzen dituzten ere. Era berean, garrantzitsua da joko-modalitate bakoitzaren mendekotasun-maila, testuinguru sozial batean non biztanle gehien-gehienek adierazi baitute modalitateren batean edo bestean jokatzen dutela.

EAEko VI. Mendekotasun-planaren arabera, joko pribatuko elementu hauetara biltzen dira joko arazotsu edo patologikoa duten jokalari gehienak:

• Ostalaritzako establezimendutan dauden joko-makinak, sariak dirutan ematen dituztenak. Aipatutako planean jasotako datuen arabera, EAEn 18 urtetik gorako biztanleen % 9 da jokozalea; guztira, 148.916 lagun. Horietatik, jo liteke % 28,4k arazoren bat duela mota horretako makinak erabiltzearekin. Hau da, 4.229 lagun guztira: EAEko 18 urtetik gorako biztanleen % 2,4. Gizonezkoen eta emakumezkoen arteko erlazioa: lau gizon emakume bakoitzeko. Adinaren araberako banaketa ez da bera bi sexuen artean; emakumezkoak zertxobait gazteagoak dira, % 78 baitira 50 urtetik beherakoak; gizonezkoetan, berriz, % 57 dira 50 urtetik beherakoak. Lanbidearen arabera, nabarmentzekoa da gehienak jarduneko pertsonak direla, langabeen eta pentsiodunen kopurua urria baita. Emakumezkoen artean, jokozale gehienak etxekoandreak dira; gizonezkoen artean, berriz, eskuzko jarduerak egiten dituzte gehienek.

• Makina horiez gain, BS motakoak ere ezarri ditzaketen joko-aretoak (dirutan ematen duten saria aurreko atalekoek eman dezaketena baina askoz ere handiagoa da). EAEko Mendekotasun planean, EAE osoan egindako behaketen datuak estrapolatuz, zenbatesten da joko-aretoetan 3.990 jokozale jokatzen dutela eguneko. Jokoarekin arazoak izan eta aretoetara joaten diren pertsonen portzentajea % 27,5ekoa da. Horrenbestez, joko-portaera arazotsuak dituzten 1.097 lagun leudeke; hau da, EAEn, 18 urtetik gora dituztenen % 0,062. Aretoko jokoak osagai desberdinak ditu ostalaritzakoaren aldean: sari handiagoko aparatuak daude; apenas da diru xehea edo edariaren itzulkina bakarrik jokatzen duen lagunik; oso ongi identifikatutako makinetara jotzen dute bezeroek; eta gehienek oso maiz jokatzen dute: egunero, edo astean hainbat aldiz. Metropoli-eremuetan (hiriburuak eta inguruak), joko-arazoak dituzten pertsonen ehunekoa batezbestekoa baino hamaika puntu altuagoa da. Emakumezkoen proportzioa tabernetakoa baino handiagoa da; hiru gizoneko emakume bat pasatxo. Jokalarien erdiak baino gehiago 26 eta 40 urte bitartekoak dira; hortaz, ostalaritza-establezimenduetako makinetan jokatzen dutenak baino zertxobait gazteagoak dira.

18

• Bingo-aretoak. Bingo-jokoa ez ezik, BG makinak ere izan ditzakete. Aipatutako dokumentuaren arabera, egunean 269 bat lagun aritzen da bingoan; zifra hori bider 20 eginez gero (EAEn zeuden bingo-aretoen kopurua; gaur egun, 17 dira), guztira 5.380 lagun. Horietatik, % 14,2k dituzte joko-arazoak. Alegia, EAEn bizi diren 686 bat lagun. Bingora joaten diren gehienak emakumezkoak dira (% 55), eta horietatik ia guztiek 41 urte baino gehiago dituzte; nabarmentzekoa da, 51 eta 65 urte bitartekoen artean, etxekoandreen multzoa (% 47,3). Oro har, ohiko bezeroak dira, batez ere emakumezkoen kasuan; izan ere, astean behin edo gehiagotan joaten dira jokatzera. Asteburuetan, gauez joaten dira batik bat; astegunetan, berriz, arratsaldez jokatzen da gehienbat. Oso ohikoa da koadrilarekin edo bikotekidearekin jokatzea. Pertsona askorentzat, hartu-emanerako eta arratsaldea/gaua pasatzeko lekuak dira establezimendu horiek. Pentsiodunen proportzioa —emakumezko zein gizonezko— handia izateak, beste joko-modalitateetan baino askoz ere handiagoa, ideia hori indartzen du.

• Kasinoak: mahaiko jokoak ez ezik, makina mota guztiak har ditzakete barruan, baita C motako makinak ere, esparru horretarako esklusiboak. Euskadin bi kasino daude jardunean, eta 2007an 97.313 lagunek erabili zituzten kasino horiek, alegia, egunean 267 lagunek batez beste (170 lagunek Bilboko Kasinoa eta 97k Donostiakoa). Ohiko bezeroak % 80 dira. Azken talde horretan dago joko arazotsuaren seinale diren jokabideak dituzten pertsonen proportziorik handiena. Landa-lanean lortutako datuen arabera, kalkulatzen da joko arazotsua duten pertsonak jokatu ohi dutenen % 40 direla, gutxi gorabehera. Beraz, 55 bat lagun dira. Kontraste objektibo gisa, 15 laguni debekatu zitzaien kasinoetan sartzea, jokoari buruzko Eusko Jaurlaritzaren azken memoriaren arabera. Haietatik, % 75,5 gizonezkoak dira, eta % 24,5 emakumezkoak, gehienak adin ertainekoak (31 eta 65 urte bitartekoak). Establezimendu horietara joaten diren bezeroek gastu-ahalmen handia dute, eta denbora eta diru asko gastatzen dute jokoan; jokoa, ordea, ez da etengabea, tarteka zerbait kontsumitzen baitute eta gizarte-harremanak izaten baitituzte lokalean bertan.

• Loteria nazionalak, ONCEren zozketek eta kirol-ongintzako kinielek ez dute joko arazotsua erakartzeko moduko faktore berezirik agertzen. Jokaldietan, mugatuta egon ohi da zenbatekoa; baliteke sariak handiak izatea, baina horiek lortzeko aukerak oso txikiak dira; ez da jokatzeko erabakiaren eta sariaren arteko berehalakotasunik; jokatzeko arrazoiak, kasu horretan, sozialak dira eta jokoak onarpen zabala du gizartean, eta abar. Nolanahi ere, azken hamarkadetan, Estatuak bere joko publikoen eskaintza anizkoitzera jo du, joko pribatuaren beste modalitate batzuen aurka lehiatu ahal izateko, eta mendekotasuna sortzeko arrisku handiagoa duten jokoak sartu dira eskaintza berri horretan. Halakoetan, kontraesana sortzen da arau-emaile publikoarengan, bi interes kontrajartzen baitira: batetik, osasun publikoaren babesa dela eta joko-gehiegikeriei aurre hartzea; bestetik, zerga-bilketako interes publikoa, dela Ogasunerako zuzeneko diru-sarrera moduan, dela gizarte-prestazioak finantzatzeko bitarteko gisa.

• Online-jokoan, berriz, ugaria da joko arazotsua, arestian aipatutako zenbait aldagai batera erabiltzen direlako. Ausazko jokoei buruzko pertzepzio sozialaren gaineko VI. txostenaren arabera (2015), Espainiako Estatuan 30.000 eta 50.000 online-jokozale daude joko arazotsuaren atarian. Jokozale horiek gero eta maizago jokatzen dute, eta gero eta denbora gehiago ematen diote jokoari: hiru bat ordu laurden, egunean. Horrez gain, horien erantzunek aditzera ematen dutenez, jokoaren inguruan pentsatzeko edo jokatuko den hurrengo aldia planifikatzeko joera handia dute: % 10,9k dio sarritan

19

egiten duela, eta % 34,1ek zenbaitetan egiten duela. Online-jokoak, antza, jokozaleak erakartzeko eta murgiltzeko ahalmen handia du, eta ez dirudi zaletasunari ematen dioten diru-kopuruarekin ohartuta daudenik guztiz. EAEn biztanleen % 1,56 litzateke online-jokalari; konparaziotara beste autonomia-erkidegoetan baino gehiago, salbu eta Madrilen.

EAEko VI. Mendekotasun-planean jokalari patologikoen tratamenduari buruzko datuak ematen dira. EAEn, joko-mendetasuna tratatzen duten hiru elkarte daude, bat lurralde historiko bakoitzean. Horiez gain, osasun mentaleko zentroen sarearen bitartez ere artatzen dira.

Bizkaian, azken 14 urteotan, 5.000 lagun ingururi eman zaie arreta jokoarekin erlazionatutako arazoengatik, hau da, urtean 360 laguni batez beste. EAEko VI. Mendekotasun-planean datu horiek EAE osora estrapolatzen dituzte, eta ondorioztatzen dute urtero 670 lagun artatzen direla, arazoa ezkutatzen dutenen kopurua zenbatu gabe.

2013an, 387 paziente artatu ziren EAE osoan, guztira: 78 Gipuzkoan, 113 Araban eta 196 Bizkaian.

Azken urteotan, aldatu egin da joko-mendekotasuna duten pertsonen profila: gehien-gehienak gizonezkoak dira, eta adinaren batezbestekoa txikiagotzen ari da, bereziki joko-modalitate berrietan, kirol-apustuak eta poker partidak, kasu.

Orain dela gutxi onartu da eta indarrean sartu da apirilaren 7ko 1/2016 Legea, Adikzioen eta Droga Mendekotasunen gaineko Arreta Integralari buruzkoa. Haren aplikazio-eremuan, ausazko jokoari buruzko zenbait kontu sartzen du (artikuluak: 2.1.a); 13.2.b); 16.4.c); 17.2.a); 20.b); 21.d); 25.3, 50 eta 51.a). Kapitulu oso bat jokoarekiko mendekotasunari buruzkoa da.

Arau horretan, jokoaren jarduera mugatzeko aukera aurreikusten da, eta xede hauek lortzeko neurri sorta bat sartzen dira barruan: joko arduratsuaren printzipioak bermatzeko, jokoaren testuingurua aldatzeko, jokoaren eskuragarritasuna mugatzeko, jokoaren publizitatea mugatzeko eta egoera ahulenean dauden kolektiboak babesteko. Ausazko jokoetan aritzeko erraztasuna mugatzeko neurrien artean, «joko-eskaintza orekatua eta koherentea planifikatzea, establezimenduei, makina-kopuruari eta lokalen antolaketari dagokienez, arreta berezia jarrita adingabe ugari hartzen dituzten guneetan».

Adierazitakoaren arabera, osasun publikoaren ikuspegitik, badira jokoa planifikatzeko neurriak justifikatzeko aski arrazoi, joko arazotsua eta patologikoa epidemia-mailako zifretara iritsi beharrik gabe.

Bestalde, kontuan izan behar da eskuarteko zifra horiek erregelamendu-eredu jakin bati dagozkiola, eta eredu hori jadanik bazegoela joko-eskaintza mugatzeko plangintza-neurrien mende. Horrenbestez, joko-arazoak dituzten jokalarien ehunekoa ez dagokio guztizko desarautze-egoera bati, non bai operadore ekonomikoek bai jokalari patologikoek jokoaren eskuragarritasuna eta irisgarritasuna areagotzera joko bailukete.

Errealitate hori hartzen badugu kontuan, agerian geratzen da jokoaren debekua eraginik gabekoa eta kalterakoa dela, kontrolik gabeko merkatu klandestino bat sortzen duelako.

20

Sentikortze- eta prebentzio-programen bitartez joko arduratsua sustatzeko neurriak, beharrezkoak izanik ere, ez dira berez nahikoak. Joko patologikoaren eta arazotsuaren prebentzioa ezin da hezkuntza-neurrietara mugatu, zeren eta, ez badoaz erregulazio-neurriekin batera, oso eskasa da halakoen eraginkortasuna. Patologia dagoeneko garatu dutenen kasuan, ez da aski arriskuei buruzko informazioa ematea.

Frogatuta geratu da jokoaren plangintza eta erregulazioa egitea dela prebentzio-modu eraginkorrena (Williams, West eta Simpson, 2012). Hori hala da, neurri horiek espektro zabalekoak direlako, denboran zehar dirautelako eta biztanleria guztiari eragiten diotelako, herritar guztiengan gizarteratzeko egokiak diren joko-ereduak sustatuta eta jokabide problematikoaren edo mendeko jokabidearen ereduak finkatzea galarazita.

Horretarako, erregulazio-neurrien bitartez jardun behar da, jokoaren aukeren, eskuragarritasunaren eta irisgarritasunaren gain eraginez.

Eskuragarritasunak bi kontu hauei egiten die erreferentzia: jokoaren eskaintzari, eta jokoaren eta joko-aretoen gertutasunari. Frogatuta dago elkarrekin lotuta daudela, batetik, bi faktore horiek eta joko problematiko eta patologikoaren arazoak (Welte, Wieczorek, Barnes, Tidwell eta Hoffman, 2004), eta, bestetik, joko-kopurua (Grun & McKeigu, 2000) edo joko-makinen dentsitatea (Storer, Abbott and Stubbs, 2009).

Hala, justifikatuta geratzen dira joko presentzialaren ustiaketa aldez aurreko baimen arautuaren mende jartzeko neurriak, eta zenbait joko presentzialetan halako baimenen kopurua mugatzekoak. Era berean, justifikatuta geratzen dira jokoaren kontzentrazio geografikoa galaraztea helburu duten neurriak, eskaintzak, neurriz gabe hazten denean, joko problematikoaren pizgarri moduan funtzionatzen duelako.

Eskuragarritasunak gora egiten du berariazko joko-lokalez kanpo jokatzeko aukera handitzen den heinean, halako lokaletan sarbide-kontrolak eta pizgarriak kontrolatzeko beste neurri batzuk ezarri baitaitezke. Badira mendekotasuna sortzeko arrisku bereziki handiko joko batzuk, nonahi daudenak: esaterako, online jokoa eta B motako joko-makinak, gehienak ostalaritzako lokaletan daudelako, eta ez joko-aretoetan.

Jokoaren eskuragarritasun problematikoaren gain eragiteko neurri posibleen artean, joko-eskaintza berariaz jokatzeko diren lokaletan kontzentratzeko neurriak daude, eta lokal horiek biztanle-kopuruaren eta lokal arteko distantziaren arabera mugatzekoak, eta abar.

Jokorako sarbidea kontrolatzeko, aldiz, honelako neurriak behar dira: sarbide-kontrolaren bitartez jokoan sartzeko baldintzak ezartzen dituztenak, baita jokoaren erregulazioari buruzko beste zenbait baldintza ere (apustuaren zenbatekoak, sarien ehunekoa, ordainketak, kreditu bidez jokatzeko debekua, ....).

c) Segurtasun publikoaren, kriminaltasunaren, iruzurraren eta kapital-zuritzearen prebentzioaren ikuspegitik.

ONCEk egindako azterketen arabera, legez kontrako jokoak 84 milioi euro bat euroko irabaziak sorrarazten ditu urtean. Bestalde, Guardia Zibilak jakinarazi zuenez, 2015eko urtarriletik ekainera bitartean legez kontrako 108.000 sarrera baino gehiago konfiskatu ziren, aurreko urteko lehen seihilekoan konfiskatutako 66.000 unitateen aldean. Legez

21

kontrako jokoak bingoari ere eragin dio: agenteek 282.000 karpeta konfiskatu dituzte, urtarriletik ekainera bitartean egindako 703 ikuskapenetan. Kalkulu horiek batez ere loteria eta joko-txartel klandestinoak dituzte oinarri; beraz, ez dute kontuan hartzen Espainiako Estatuan legeztatu gabeko online-joko transnazionalaren bolumena.

Bestalde, ausazko jokoaren negozioa oso erakargarria izan daiteke antolatutako kriminal taldeentzat, negozio-bolumen handia sorrarazten duelako, eta halako taldeek negozioaren jatorriko egituran infiltratzeko interesa izan ohi dute, egitura manipulatu eta hainbat delitu egin ahal izateko: lukurreria, estortsioa, kapitalen zuritzea eta iruzur fiskala.

Online-jokoak agertu aurretik ere, antolatutako kriminaltasuna saiatu izan da ausazko jokoen bitartez dirua zuritzen, adibidez, sariak salerosiz. Zuritzeko bide hori noizbehinkako diru-sarrera mota guztiekin erabili daiteke, baita lehiaketa, zozketa, loteria, apustu edo ausazko jokoetatik datozen sariekin ere.

Kasinoek kanbio-artekari gisa jardun dezakete, eta diru truke fitxak ematen dituzte; aldi berean, jokalariak aukeratu dezake zer monetatan ordainduko zaizkion fitxa horiek, eta munduan edonora transferitu ditzake irabaziak. Hortaz, dirua zuritzeko erabil daitezke, delitugileari ustez zoriaren fruitu diren joko-irabaziak ordaintzen dizkion establezimendu gisa, edo legez kanpoko funtsak fitxa bihurtuta.

Hori guztia are argiagoa da online-jokoaren kasuan. Guardia Zibilaren Delitu Telematikoen Unitate Zentral Operatiboaren txosten batek ohartarazten zuen «gero eta gehiago» erabiltzen zirela online-jokoko plataformak armen eta drogen trafikotik zetorren dirua zuritzeko.

Online-jokoaren sektorea arrisku handiko jarduera ez-finantzario bat da, dirua zuritzeari eta terrorismoa finantzatzeari dagokienez; izan ere, sektore horretan, zenbateko txikiko eta zirkulazio iluneko transakzioak egin ohi dira, egunaren 24 ordutan eta urtearen 365 egunetan, eta finantza-zerbitzu hauek eskaintzen dira: kontuak irekitzea, kredituak, funtsak atzerrira bidaltzea, dibisak aldatzea, txeke-zirkulazioa, eta abar.

Mundu osoan, iruzur teknika jakin batzuk agertu dira: zenbait online-jokalarik, jokabidea aurrez adostuta, elkarri kartak jakinarazten dizkiote online-mezularitzako zerbitzuen bitartez, beste jokalari batzuei iruzur eginik partida irabazteko; edota beste batekin hitzartuta partida propio galtzen dute, kapitala zuritze aldera itxurazko diru-transferentzia bat sortzeko. Badira beste bide batzuk ere, esate baterako, legezko erabiltzaileen profilak hackeatzea, alde batetik galtzen den dirua zuritutako sari gisa atera dadin bestaldetik, edota kirol-apustuetan norgehiagoka bereko bi arerioren alde jokatzea.

Ziberespazioaren muga falta eta Estatuaren kontrolen eraginkortasunik eza direla-eta, Espainiako merkatuan legez kanpoko enpresak sartu dira, eta iruzurreko eta kapitala zuritzeko jarduerak erraztu dira, baita Internet bidez, online-jokotik, datuak lapurtzekoak ere (phising). Ezkutuko ekonomiaren zifrak ez dira desagertu, ezta 2011ko estatu-legeak online-jokoko enpresak legeztatu ostean ere. Online-jokoaren Espainiako behatokiaren ustez, erabiltzaileen % 1 sartzen da gure herrialdean operatzeko baimenik

22

ez duten nazioarteko web-orrietara. Egoera horretan, ezin dira, ez plataforma horietako erabiltzaileek uzten dituzten zenbatekoak mugatu, ezta erabiltzaile horiek identifikatu ere.

Horiek horrela, babes sozial eta ekonomiko eraginkorra behar da, baina jokoaren sektorea aldatzen duten fenomenoei aurre egiteko, eta ez jokoari berari, dibertimendu-eta gizarteratze-une gisa ulertuz gero jokoa.

Horregatik, apirilaren 28ko 10/2010 Legean (kapitalen zuriketa eta terrorismoaren finantzaketa prebenitzekoa), legearen mendeko subjektuen artean sartzen dira jokorako kasinoak, online-jokoaren operadoreak eta loteriak edo beste ausazko joko batzuk kudeatzeaz, ustiatzeaz eta merkaturatzeaz arduratzen diren pertsonak, sariak ordaintzeko eragiketei dagokienez.

Araudi horrek kasinoei ezarritako prebentzio-neurrien artean, honako hauek daude: kasinoetara sartzen direnak identifikatzekoak, fitxak aldatzeko eragiketen ondorioz bezeroei emandako txekeak identifikatzekoak, kasinoek bezeroen eskariz egindako funts-transferentziak, eta kasinoek jaulki beharreko ziurtagiriak, jokalariek lortutako irabaziak egiaztatzeko edota joko-fitxak 2.500 euroko edo gehiagoko balioan salerosi direla egiaztatzeko. Gainerako ausazko jokoen operadoreek barne-kontrola eraman behar dute sariak ordaintzeko eragiketei dagokienez; besteak beste, 2.500 euroko edo gehiagoko balioa duten sariak irabazi dituzten jokalariak identifikatzea, sariak behin eta berriz kobratzen diren begiratzea, eta abar.

d) Ondorioak.

Ausazko jokoari berezkoak zaizkion edo lotzen zaizkion eta arau-emailearen esku-hartzea justifikatzen duten arazoei heltzeko, gure erregelamendu-ereduak kanpoan uzten ditu debekuaren eredua eta monopolioaren eredua.

Debekuaren eredua ez da eraginkorra, ez lukeelako galaraziko Estatuari erreserbatutako jokoen eskaintza, ez eta online-jokoaren eskaintza ere: ez Estatuko Administrazioak legeztatutako jokoa, ez oraindik ere irauten duen joko transnazionala. Horrez gain, debekua ezkutuko jokoaren mesedetan litzateke, eta horrek mendekotasun-arazoak gehituko lituzke, kontsumitzaileei eta Ogasunari iruzurra egitea areagotuko luke, eta antolatutako kriminal taldeak erakarriko lituzke.

Monopolioaren ereduak, erkidegoan ezarritako askatasunetan txertatzeko arazoak izateaz gain, bi elementu hauek nahasten ditu: ahalik eta diru-sarrera handiagoak nahi dituen operadore monopolistaren interes publikoa, batetik, eta segurtasun publikoa, osasun publikoa, eta kontsumitzaileak babestu eta iruzurrari eta zuriketari aurrea hartu nahi dion arau-emailearena, bestetik.

Erregelamendu-ereduak jokoa ustiatzeko muga bakar batzuk jartzen ditu: interes publikoaren printzipioen ondorio zuzenak direnak, administrazioaren esku-hartzea justifikatzen dutenez, eta ez besterik.

23

Jokoaren merkatuari buruz aztertutako datuek agerian uzten dute soberako bolumena duela joko-modalitate horren eskari soziala betetzeko, gizartean onargarritzat jotako marjina batzuen barruan, joko-modalitate horren arrisku potentzialak aintzat hartuta.

Merkatuaren gaur egungo egoera bi elementu hauen ondorioa da: eskaintza-eskariaren arteko korrelazioarena eta jokorako ohitura ez-sustatzera bideratutako politika publikoena.

Horiek horrela, baztertzekoak dira merkatuan eskaintza eta eskariaren arteko oreka naturalki lortuz gero baimen onargarrien gehieneko kopurua planifikatzeak zentzua galtzen duelako argudio guztiak.

Plangintza ezabatuz gero, kontrolik gabe haziko lirateke jokorako pizgarriak, operadoreen arteko lehia dela-eta, baita lehiaren eraginez operadoreen irabaziak txikituko balira eta azkenean zenbait operadore merkatutik kanpo geratuko balira ere.

Are gehiago gaur egungoaren moduko testuinguru batean, non joko-eskaintza esponentzialki hazi baita, Estatuko eta autonomietako joko-modalitate berriak agertu direlako, bai eta Estatuko Administrazioak baimendutako online-jokoko operadoreak ere, eta beste operadore transnazional batzuek operatzen jarraitzen dutelako.

Kontuan hartuta jokoaren eragin soziala eta ondorio ekonomikoak, gaur egungo zifrez harago haziko balitz, joko-modalitate horretan gehiegizko eskaintza egongo litzateke, eta horrek eragindako deskontrolak joko horren praktikan lortutako oreka urratuko luke.

Horregatik guztiagatik, ezinbestean jarraitu behar da plangintza-neurriak hartzen, existitzen den joko-eskaintza ugaria eta horren ondorio sozial eta ekonomikoak bateratzeko, tresna egokia delako azken urteotan jazotako eskaintza-hazkunde esponentzialaren ondorio negatiboak geldiarazteko.

Parada honetan, lehen aldiz, modu integralean egin da plangintza, autonomiako araudiaren mendeko joko-sektore guztietarako; hau da, aurreko aldietan egin ez bezala, azpisektore bakoitza erregelamendu espezifikoen bitartez planifikatu ohi baitzen, eta, maiz, aldi desberdinetan.

Hala, lehen aldiz aurreikusten da jokoaren erregelamendu orokorreko proiektuan jokoen eta apustuen eskaintza osoaren plangintza orokorra egitea, argi eta garbi zehaztuta zeintzuk diren establezimenduen kategoriak eta zer joko sorta baimentzen den bakoitzean, eta betiere aintzat hartuta zein den horiekin lehian dauden joko-modalitateen eskaintza, eta, horrez gain, establezimendu eta joko mota desberdinetarako baimen-kopuruaren plangintza orekatua ezarrita.

Antzeko plangintzak egin dira aspaldi gure inguruko autonomia-erkidegoetan ere: Asturiasen, Kantabrian, Galizian, Katalunian, Valentzian, Murtzian, Kanaria eta Balear uharteetan.

3.- Plangintzaren helburuak

24

Euskal legegintzak babestutako erregelamendu-eredua eta joko-politikak joko problematikoaren nahiz patologikoaren eta iruzurraren arriskuak gutxitzen saiatzen dira; aldi berean, gizartearen eskaria modu seguruan bideratuko eta legez kanpoko jokoaren zabalkuntza galaraziko duen joko-eskaintza bat ahalbidetu nahi dute.

Horretarako, esku hartzeko hainbat modu proposatzen dira jokoaren erregelamendu orokorrerako proiektuan:

a) Joko arduragabeari lotutako arazoak ezagutaraztea, eta informazioa, prebentzio-neurriak eta arazoak dituzten jokalarientzako eta haien senideentzako tratamendua sustatzea.

b) Egoera ahulenean dauden taldeentzako prebentzio-neurriak ezartzea: adingabeek jokatzeko debekua, sarbide-baldintzak, sarbide-debekuen erregistroa.

c) Jokoaren informazioa eta publizitatea araupetzea, eta joko arduratsua eta enpresen gizarte-erantzukizuna sustatzea.

d) Jokoaren sektore ekonomikoaren dinamikotasuna eta berrikuntza ahalbidetzea, joko-politikekiko koherentzia gordeta.

e) Joko-jarduera erregulaziopean jartzea, jokalariari bermeak emateko eta mendekotasun gehien sor dezaketen alderdiak galarazteko/arintzeko moduan (besteak beste, hauek guztiak mugatzea: apustuak, sariak, jokaldiaren abiadura, …).

Gure iritziz, jokoaren erabilera onari eta arauei informazio gehiago emateak eragin positiboa du, eta jokoaren itxaropen errealek jokoaren berezko arriskuak murrizten ditu. Berdin gertatzen da hezkuntza-, informazio-, eta erregulazio-neurriekin ere (publizitatea, informazioa, errotuluak, eta abar). Dena dela, neurri horiek, ezinbestekoak badira ere, ez dira nahikoak hizpide dugun problematika orokorrari aurre egiteko, apenas dutelako eraginik jada joko problematikoaren zantzuak agertzen dituzten jokalariengan, eta ez dutelako beste erregulazio-neurri batzuk ordezten.

Bai osasun publikoaren arrazoiak direla-eta, bai iruzurraren prebentzioaren arloko arrazoiak direla-eta, gomendagarria da jokoen eskuragarritasunaren eta irisgarritasunaren gain eragitea, zientifikoki frogatu delako lotura bat dagoela joko-makinen parkearen dentsitatearen eta, oro har, joko-eskaintzaren kontzentrazio geografikoaren, eta joko problematiko edo patologikoaren prebalentzia-tasaren artean (Abbott, Blaszczynski, Sharpe eta Walker, 2001; LaPlante eta Shaffer, 2007; Sévigny, Ladouceur, Jacques eta Cantinotti, 2008; Storer et al., 2009; Thomas, et al., 2009…).

Egiaz, ez ditugu agertzen epidemiatzat jo daitezkeen prebalentzia-tasak, baina alderdi horretan eragin nabaria izan du beste kokaleku geografiko batzuen aldean izan dugun abiapuntua; hau da, duela hamarkada eskas batzuk arte Estatuaren monopolioaren mende zegoen joko-merkatua, non, orain arte, esku-hartze eta muga ugari ezarri izan baitira. Dena dela, gaur egun, Estatuak baimendutako online-jokoaren eta online-joko transnazionalaren eklosioak alarmak jo ditu, belaunaldi gazteenen artean izaten hasi den eragina dela-eta.

25

Gai horri dagokionez, helburu hauek lortu nahi dira planifikazioaren bidez:

a) Jokoaren eskaintza mugatzea, eskainitako jokoaren zer-nolakotasunari eta aniztasunari erreparatuta, baita mendekotasuna sortzeko duen gaitasunari, jokoen eskuragarritasun eta irisgarritasunari, eta aretoen tamainari eta edukierari ere.

b) Eskaintzan ezarritako mugak, oinarrian, aintzat hartzen dituzte erregelamenduko printzipio hauek: batetik, kontuz jarduteko printzipioa; bestetik, zenbat eta handiagoa jokoaren aniztasuna, mendekotasuna sortzeko arriskua eta apustuen edo sarien zenbatekoa, are handiagoak izan daitezela bete beharreko lege-eskakizunak.

c) Esan berri denari jarraikiz, joko presentzialerako establezimendu-kategoria hauek ezartzen dira:

– Jokorako kasinoak: joko-eskaintzak barne hartzen ditu jokoen katalogoan aurreikusitako modalitate guztiak. Kasinoko jokoak eta C motako makinak kasinoetan soilik ezar daitezke. Baina kasinoek, halaber, bingo-jokoa, B makinak eta apustu makina osagarriak izan ditzakete, eta apustuetarako lokal gisa ere gaitu daitezke. Kasinoek joko-eskaintza zein aisialdiko eskaintza bateratzen dituzte, eta halako zerbitzu jakin batzuk eskaintzera behartuta daude.

– Bingo-aretoak: bertan, bingo-jokoaren modalitate guztiak ezar daitezke, baita elkarri lotutakoak ere; era berean, BG makina espezifikoak dituzte, baina izan ditzakete B joko-makinak ere, edo apustu makina osagarriak, eta apustuetarako lokal gisa gaitu daitezke. Ostalaritzako eremu bat ere izan dezakete.

– Joko-aretoak: bertan, B joko-makinak ustiatu daitezke, baita BS eta BS+ makinak ere, ohiko B makinak baino sari handiagoekin. Apustu-makina osagarriak izan ditzakete eta apustuetarako lokal gisa ere gaitu daitezke. Ostalaritzako eremua txikiagoa izaten da, eta ez da behar-beharrezkoa.

– Jolas-aretoak: bertan, jolas-makinak baino ezin dira ustiatu.

– Apustu-etxeak: apustu-makina osagarriak dituzten lokalak dira; dena dela, B makinaren bat ere izan dezakete.

– Jokatzeko aukera ematen duten beste gune batzuk:

Ostalaritzako lokaletan, gehienez hiru joko-makina ustia daitezke, eta horietatik bat B makina arrunt bat izan daiteke, eta beste bat osagarria (apustuetarako edo joko-txarteletakoa).

Online-jokoa: EAEn aurrez aurreko jokoa ustiatzeko indarreko baimena duten enpresak online-jokorako gaitu dira, modalitate horretarako eta EAEko egoiliarrentzako soil-soilik. Estatuko Administrazioak Espainiako Estatu osorako baimendutako online-jokoa erregelamendutik kanpo geratzen da, Euskadin kokatutako establezimendu fisikoetan terminalak instalatzeko aukeratik kanpo.

26

d) Merkatu-batasuna bermatzeari buruzko legeari jarraikiz, joko-operadoretzat hartzekoak dira Estatuan jatorri duten lurraldean indarrean den araudiaren arabera joko-operadoretzat jotako guztiak; beraz, ez du enpresa gisa baimenik jaso beharrik, edo enpresa eratzeko inskripzioren beharrik, euskal araudiari jarraikiz EAEn joko-aretoetan jarduteko behar dituen baimenak gorabehera.

e) Zenbait betekizun eta muga ezartzen dira lokaletan joko presentziala ustiatzeko. Jokoaren eskaintza posiblearen potentzialtasunarekin lotuta daude, eta jokoaren eskuragarritasuna eta irisgarritasuna bideratzeko joera dute. Ondoren aztertuko ditugu azken horiek.

4.- Plangintzaren ekintzak eta neurriak

A) Prebentzio-neurriak, joko arduratsua bultzatzeko

Erregelamenduak zenbait neurri arautzaile jasotzen ditu, joko-eragileak diren enpresei legezko obligazioak ezartzeko (txartelak, informazioa, langileentzako ikastaroak, eta abar), eta, aldi berean, Jokoaren Agintaritza Arautzaileak informazio- eta sustapen-neurriak hartzea aurreikusten du, adizioen prebentzioan eta tratamenduan eskumenak dituzten beste gobernu-arduradun batzuekin lankidetzan.

Jokoaren Agintaritza Arautzailearentzat aurreikusitako ikuskatze-planen barruan dago joko-eragileak diren enpresen legezko obligazioak betetzen ote duten kontrolatzea.

Erakunde publikoek hartu beharreko sustapen- eta prebentzio-neurriei dagokionez, Jokoaren Agintaritza Arautzaileak, betiere gaian esku hartzen duten gainerako erakundeekin lankidetzan, parte hartzen du Euskadiko Adizioei buruzko Planak horri buruz ezartzen dituen ekintzak egiten, ezartzen eta betearazten.

Planifikazioa betetzen ari den jakiteko adierazleak izango dira, alde batetik, enpresek arauen betetze-maila, eta, bestetik, kasuan kasuko ekintzetarako adizioei buruzko planifikazioak ezarritakoak.

B) Zenbait neurri, jokoaren eskuragarritasunean eta irisgarritasunean zein haren gardentasunean esku hartzeko, iruzurra prebenitzeko eta kolektibo ahulak babesteko.

- Joko-kasinoak.

Hauek dira kasinoen eta gainerako joko-etxeen arteko desberdintasunak: kasinoetan eskainitako modalitateetan nabarmen gehiago irabazi eta gal daiteke beste jokoen aldean; C motako ausazko makinak eskain daitezke, eta horiek sari handiak dituzte; kasinoek beste joko-etxeetan eskain daitezkeen joko onargarri guztiak sar ditzakete

27

beren eskaintzan, eta, definizioz, jokoa, aisia eta ikuskizunak biltzen dituzte, halako moduz non askotariko bezeroak erakar baititzake, nagusiki jokoa eskaintzen duten beste lokalek ez bezala.

Horren guztiorren ondorioz, errazagoa da jokoan sartzea eta aritzea. Gainera, kasino-jokoak erakargarriak gerta daitezke kriminal talde antolatuentzat ere, diru-transakzioen bolumena, diru-fitxa trukea eta finantza-transferentziak direla-eta.

Aipatutako guztia aintzat hartuta, joko-modalitate horren plangintzak, historikoki, hiru kasinoko gehieneko muga aurreikusten zuen EAErako, hau da: lurralde historikoek bana izatea.

Dena dela, ikusi dugun moduan, Araban ez da kasinorik baimendu, lizitatzaileek interesik ez zutelako. Era berean, indarreko legeak kasinoen gehieneko eta gutxieneko edukiera aurreikusten du: 300 eta 1000 lagun bitartean kasino bakoitzeko.

Proposatutako plangintzan, irizpide horiei eutsi zaie.

Lehen azaldutako datuek begien bistan uzten dutenez, azpisektore hori ase da, baita baimen bat betetzeke badago ere, eta beheranzko joera du Espainiako Estatuan. Hala, zenbait kasino desagertu dira, eta turismoa erakartzen duten guneetan soilik ireki dira kasino berriak.

Datu horiek ez dute justifikatzen, ordea, eskaintza-faltaren edo errentagarritasun ekonomikoaren faltaren parametroei buruz lehendik zegoen planifikazioari eustea. Aitzitik, establezimendu-motaren egoera estrukturala azaltzen dute, zeinek – askotariko joko-eskaintza dutelako, sari eta galera handiak dituztelako eta kasinoko joko batzuen potentzial adiktiboa dela-eta– kontrol eta muga beteziak izan behar dituzte.

Gehieneko edukierari eta kokaleku geografikoari ezarritako mugek hainbat premia hartzen dute kontuan: lurraldean eskaintza dibertsifikatzekoa, makrokasinoen sorrera galaraztekoa eta zenbait gunetan kasinoko jokoen eskaintza pilatzea eragoztekoa.

Hiru kasinoko muga ezarrita, zentzuzko eskaintza bat eskain daiteke, eskaria jada azaldu diren interes publikoko helburuekin bateratu ezineko moduan sustatuko duen neurririk gabeko lehiarik gabe.

Azaldutakoaren arabera, hau da planifikazioa:

Gehienez ere hiru baimen emango dira Euskal Autonomia Erkidegoan joko-kasinoak instalatzeko (lurralde historikoek bana izango dute), baimendu daitezkeen itsasontziak barne.

Lokal horietan, kasinoetan baimenduta dauden jokoez gain, makina-mota hauek instalatu ahalko dira:

28

a) - «AR» motakoak edo erredentzioko jolas-makinak. Instalatu beharreko makinen gehieneko kopurua okupatutako espazioaren arabera zehaztuko da, dekretu honen 31.3, f) artikuluan xedatutakoaren arabera.b) - «B» motako joko-makinak edo saria duten jolas-makinak, modalitate guztietan. Instalatu beharreko makinen gehieneko kopurua horretarako erabiliko den azaleraren arabera zehaztuko da, dekretu honen 31.3, f) artikuluan xedatutakoaren arabera.c) - «C» motako ausazko makinak edo ausazkoak: kasino batean instalatu beharreko «C» motako postuen gehieneko kopurua, arau hauen arabera:- Makinak kasinoaren joko-aretoarenak ez diren sarrera espezifikoak dituzten aretoetan kokatuta badaude, ezin izango da «C» motako 15 makina baino gehiago instalatu 30 pertsona bakoitzeko, betiere kasinoaren gehieneko edukiera kontuan hartuta.- Kasinoaren aretoetan barrena makinek hartuko duten azalera ez da inolaz ere izango gainerako jokoek hartuko duten azalera baino handiagoa.d) Makina laguntzaileak. Gehienez apustu orokorretarako hiru makina laguntzaile instalatu ahalko dira, alde batera utzi gabe apustu-lokal gisa egokituko diren joko-lokalak, bai eta apustu hipikoetarako makina laguntzaile bat ere.

- Bingo-jokoa

Ez aurreko planifikazioan, ezta oraingoan ere, ez da gehienezko baimenen-kopururik ezartzen.

Ez dirudi orain ere beharrezkoa denik; izan ere, azpisektore horretan gutxitzen doa baimendutako aretoen kopurua, eta, gaur egun, 15 dira.

Denbora igaro ahala, bingo-jokoa eraberritzen joan da, elkarri konektatutako modalitateak eta elektronikoak gehituz eta sariak erakargarriago eginez. Gauza bera gertatu da bingoetarako BG makina espezifikoak sartzearekin ere.

Bingo-jokoen ezaugarriak, sarien munta eta halako lokaletan bildu daitekeen joko-eskaintza direla-eta, ezinbestean hartu behar dira plangintza-neurriak, bai irisgarritasunari dagokionez (sarbide-kontrolak), bai jokoan aritzeko erraztasunari dagokionez ere.

Ildo horretan, mantendu egin da areto guztien gehieneko edukierari buruzko irizpidea (10.000, guztira). Areto bakoitzerako gutxieneko edukiera, berriz, 150 da. Gaur egun zenbat areto dauden eta joko-modalitatea horrek zer joera duen kontuan hartuta, ez dirudi zenbateko murriztailea denik. Bingo-areto guztien edukiera 5.388 plazakoa da.

Areto bakoitzeko gutxieneko edukiera ezartzean, joko-aretoen kategoriak desberdintzen dira: batetik, joko eta jokalari gehiago biltzeko aukera handiagoa dutenak (adibidez, kasinoak), eta, bestetik, gutxiago biltzen dituztenak, joko-aretoak, kasu. Lehenago, edukieraren eta jokoen arabera, kategoria batean baino gehiagotan banatzen ziren bingo-areto batzuk kategoria bakarrera bildu dira. Gaur egungo bingoen artean, batek ere ez du 150 plaza baino gutxiagoko edukiera.

29

Era berean, ezarri da bingoen arteko distantziak gutxienez 600 metroko erradioa izan behar duela. Hala, lokalen arteko distantzia mailakatzen da, joko-aretoaren kategoriari jarraikiz: kasinoen artean, lurralde historikoak markatzen du distantzia; bingo artean, 600 metro dira; joko-aretoen artean, 500 metro; eta apustu-etxeen artean, 200 metro. Eta bestelako joko-aretoen artean, 150 metro.

Joko-aretoak gune berean pilatu ez daitezen finkatzen dira joko-aretoen arteko distantziak, eta finkatutako distantzia txikiagoa edo handiagoa izango da, joko-eskaintzaren potentzialitatea, eskuragarritasuna eta irisgarritasuna zein den; hala, distantzia handiagoa ezartzen da eskaintza zabalagoa egin dezaketen lokaletarako.

Kataluniako Justizia Auzitegi Gorenak eta Merkatuen eta Lehiaren Batzorde Nazionalak dagoeneko aztertu dute joko-areto berrietarako ezarri diren gutxieneko distantziak, eta ondorioztatu dute zalantzazkoa dela joko-aretoen eta jolas-aretoen arteko distantzia minimoen betekizunaren eta premia- eta proportzionaltasun-printzipioen arteko egokitzapena, arauan ez baita modu argian adierazten interes orokorreko zein arrazoi premiatsu babestu nahi den, ez eta arrazoi horren eta esku hartzeko proposamenaren arteko kausazko lotura zein den ere. Egia da bi kasu horietan ordena publikoaren arloko arazoak aipatzen zirela lokal-metaketa galarazteko asmoaren justifikazio generiko gisa.

Hemen, kontua ez da lokalen metaketak, zuzenean edo zeharka, ordena publikoaren nahasmendua eragiten duela kalean istiluak, gatazkak, desordenak eta ebasketak sortzen dituelako.

Aurrekari horiek, bada, ez dute neurria eragozten, baizik eta neurria arrazoi bidez justifikatzea eskatzen. Merkatuen eta Lehiaren Batzorde Nazionalak aipatzen duen Europako jurisprudentziak ere ez du galarazten lokalen arteko gutxieneko distantziak ezartzea; izan ere, C-72/10 Marcello Costa eta C-77/10 Ugo Cifone kasuetako epaietan zera azpimarratzen da: saltokien arteko gutxieneko distantzia gorde beharra ezartzen duen estatu-araubidea justifikatu daitekeela, baldin eta benetako helburua ez bada jada existitzen diren operadoreen merkatu-posizioak babestea. Euskal Autonomia Erkidegoko Justizia Auzitegi Nagusiak adierazi zuen, 2013ko maiatzaren 8an eta 2013ko maiatzaren 6an, Bilbo eta Gasteizko udal-ordenantzetan ostalaritza-establezimenduetarako ezarritako gutxieneko distantziei buruz, distantziak justifikatuak direla, interes orokorreko arrazoiak tartean; hartara, zenbait gune osasun publikoko arazoak sor dezaketen jardueraz gainezka egotea eragozteko (kasu jakin horretan, soinu-immisioak eta ingurunearen nahasmendua).

Eskuartean dugun kasuan, esan bezala, joko-aretoak kokaleku geografiko mugatu batean kontzentratzea eragotzi nahi da, pilaketa geografikoak jokalariak erakarri eta akuilatzea galarazteko. Aipatu diren azterlan zientifikoen arabera, harreman positiboa dago joko-aretoen arteko distantzien eta joko arazotsuaren eta patologikoaren artean, eta, batik bat, horrexegatik ezartzen da neurria.

Irizpide berari erantzuten dio neurri hori lokal-kategoriaren arabera mailakatzeak.

30

Hain zuzen, distantziak lokal kategoriaren arabera mailakatzeko proposatzen dira orain aurrez ezarritakoak baino distantzia handiagoak.

Neurriak baimen berrien emakidari eragingo lioke, ez indarrean dauden baimenei. Ezin da interpretatu, ordea, dagoeneko existitzen diren merkataritza-interesak lehiakide berrien aurka babesteko aldatzen denik araudia, baizik eta eskubide finkatuak babesteko (berdin gertatzen da araudian lokaletako gutxieneko azalerari dagokionez egindako aldaketekin: moldatu edo egokitu ezineko egiturazko alderdiak dira, eta, hala egin ezean, automatikoki galaraziko litzateke baimena).

Azaldutakoaren arabera, hau da planifikazioa:

Euskal Autonomia Erkidegoko bingo-areto guztien edukiera, guztira, 10.000 lekukoa izango da, gehienez ere.

Bingo-jokoetako lokalen arteko distantziak 600 metro edo gehiagoko erradioa izan behar du, eta haien eta beste mota bateko lokalen artekoak, berriz, 150 metro edo gehiagoko erradioa, kasinoak aparte utzita.

Bingo-lokaletan, dekretu honetan araututako makina-mota hauek instalatu ahal izango dira:

«AR» motakoak edo erredentzioko jolas-makinak. Instalatu beharreko makinen gehieneko kopurua okupatutako espazioaren arabera zehaztuko da, dekretu honen 31.3, f) artikuluan xedatutakoaren arabera.

«B» motako joko-makinak edo modalitate guztietan saria duten jolas-makinak. Hauek izango dira mugak:

«BG» motako makinak; lokal bakoitzean gehienez instala daitekeen makina-kopurua aretoaren edukieraren araberakoa izango da. Euskal Autonomia Erkidegoko bingo-areto guztietan ezingo dira 300 ustiapen-baimen baino gehiago eman.

«BH» motako 3 makina instalatu ahal izango dira, gehienez, harrera-eremuan.

«BS» edo «BS+» motako 10 makina instalatu ahal izango dira, gehienez, lokalaren barruan, sarrera- eta kontrol-zerbitzutik igaro eta gero.

Makina laguntzaileak Hauek instalatu ahal izango dira:- Areto bakoitzean, gehienez, bingo-jokoaren 24 makina laguntzaile

egongo dira.- Apustu orokorretarako hiru makina laguntzaile gehienez, alde batera utzi

gabe apustu-lokal gisa egokituko diren bingoak.- Zaldi-apustuetarako makina laguntzaile bat.

«BG» motako joko-makinak.

Joko-aretoak.

31

1994ko erregulazioan, joko-aretoen tamaina zehazteko, areto guztietan ezartzekoa zen makina-kopuruaren arabera eta lokal bakoitzeko metro karratuko makina-kopuruaren arabera zehazten zen. Hasiera batean, aretoetan jarri zitekeen gehieneko B makina-kopuruari 1.000ko muga ezarri zitzaion; 2010ekoan, 1.500era gehitu zen (12-50 artean areto bakoitzeko). 2010ean, 2.500era igaro zen. Aldi berean, esplotazio-baimenen kopurua gutxitu egin zen. Orobat, aurreikusi zen ostalaritzako makinetarako baimenak aretoetarako makinetarako baimenengatik aldatzea, eta alderantziz, baimenak aretoetan birkokatzea lehenetsita, ostalaritzako kokalekuen kaltetan.

Plangintza berrian, 210 joko-aretoko gehieneko kopurua ezartzearen alde jo da. Jokoaren lehenengo liburu zuria egin zenean, 93 joko-areto zeuden.

Ez da ezartzen B makinak ustiatzeko gehieneko baimen-kopururik, baina makinak ustiatzeko baimenen kuotei eusten zaie, halako moduz non ez baita ustiatze-baimen berririk emango. Horrek ez du eraginik urte amaieran, orain arte bezala, urtean zehar bajan emandako baimen-kopuru bera zozketatzen jarraitzeko aukeraren gain.

Ez da ezarri B makinak ustiatzeko gehieneko baimen-kopururik, kopuru hori aldakorra izango delako plangintzaren aldi osoan, aurreikusitako aldaketa-mekanismoa dela-eta.

Aldaketa-mekanismo horretan, ostalaritzarako baimenak aretoetarako baimenekin ordezkatzea lehenesten da, ostalaritzako lokaletan ezarritako makina-kopuru gehiegizkoa murrizteko xedez. Joko-eskaintza hori oso-oso eskuragarria eta irisgarria da, makina gehiengo handi bat aisialdiko lokal arruntetan baitago ezarrita, sarbide-kontrol eta -baldintzarik gabe.

Plangintzaren asmoa da ostalaritzako makinak joko-aretoetako makinekin ordezkatzea, nagusiki jokatzeko nahiak daramalako areto horietara. Tabernetan, aldiz, jokoa ez da izaten hain berariazkoa.

Beraz, espero izatekoa da plangintzaren aldian, urtetik urtera, arian-arian behera egingo duela B makinen guztizko kopuruak, zeren eta aretoetarako baimen bakarra emango baita ostalaritzako 6 baimenen truke, eta aldaketa bakoitzean bost baimeni emango zaie behin betiko baja; horrenbestez, urte amaieran, ez da zozketatuko aldaketa horren ondorioz bajan den kopurua.

Aldaketa-prozedura hori ez da prozedura bakar bat, ezpada etengabea, aretoetan dauden makinen kopurua apurka goratu dadin, ostalaritzakoa gutxituz.

Asmoa hori denez –alegia da, aretoetako makina-parkea goratzea, ostalaritzakoaren kaltetan–, ezinbestean ezabatu behar da joko-aretoetan ezar daitekeen gehieneko makina-kopurua (lehenago, 2.500).

Hala ere, horrek ezin du guztizko desarauketara eraman areto-eskaintzaren mugei dagokienez, eta horregatik ezarri da 210 joko-aretoko gehieneko muga.

32

Plangintzaren beste neurri batzuei gagozkiela, joko-aretoen artean gutxienez 500 metroko distantzia izan behar dela zehaztu da. Halaber, gutxienez 100 metro koadroko azalera izan behar dutela ezartzen da. Arestian azaldutako justifikazioari lotzen gatzaizkio.

Azaldutakoaren arabera, hau da planifikazioa:

Gehienez ere, 210 joko-areto baimenduko dira Euskal Autonomia Erkidegoan.

Joko-aretoen arteko distantziak 500 metro edo gehiagoko erradioa izan behar du, eta haien eta beste mota bateko lokalen artekoak, berriz, 150 metro edo gehiago, kasinoak aparte utzita.

Joko-aretoetan, dekretu honetan araututako makina-mota hauek instalatu ahal izango dira:A) «AR» motakoak edo erredentzioko jolas-makinak. Instalatu beharreko makinen gehieneko kopurua okupatutako espazioaren arabera zehaztuko da, dekretu honen 31.3, f) artikuluan xedatutakoaren arabera.B) «B» motako makinak: joko-aretoetan, gutxienez, 12 makina edo saridun jolas-makina instalatuko dira, eta, gehieneko kopurua zehazteko, horretarako erabiliko den azalera hartuko da kontuan, dekretu honen 31.2, f) artikuluan xedatutakoaren arabera.C) Makina laguntzaileak. Hauek instalatu ahal izango dira:- Apustu orokorretarako hiru makina laguntzaile gehienez, alde batera utzi gabe apustu-lokal gisa egokituko diren joko-lokalak.- Zaldi-apustuetarako makina laguntzaile bat.

- Apostu orokorren antolakuntza.

2005eko erregulazioan jasotako plangintza-neurri berak aurreikusten dira. Gehieneko operadore-kopurua 3 da oraindik, eta 75 apustu-areto izan ditzakete guztira (operadore bakoitzak gutxienez 8 eta gehienez ere 25). Apustu-aretoen arteko distantziak 200 metroko erradioa izan behar du, eta lokalaren gutxieneko azalerak 50 metro karratukoa izan behar du.

Zaldi-apustuen kasuan, kanpo-apustuetarako baimena aurreikusten da, gehienez ere kanpo-apusturako 15 lokaletarako. Eta hipodromo bakarra barne-apustuekin.

Baimenak eta lokalak aurrez aztertu diren irizpide berei jarraikiz mugatzen dira. Gutxiago izateak monopolioa lekarke; gehiago izateak lehia piztuko luke joko-azpisektore horretan, baita eskari atzeraelikatua ere, noiz eta, Estatuko Administrazioak legeztatutako online-jokoaren lehia eta joko transnazionalaren iraupena tartean, joko-azpisektore hori hazkunde esponentzial betean denean.

33

Horren guztiaren ondorioz, azpisektore horretan ari da finkatzen joko arazotsuaren eta patologikoaren nitxo garrantzitsuena, aintzat harturik –lehen esan den bezala–haren berritasuna, eskuragarritasuna, irisgarritasuna eta publiko oso gazteak erakartzeko gaitasuna.

Lokalen arteko distantziari dagokionez, beste joko-modalitateei buruz aztertutakoa aplikatu behar da.

Azaldutako guztia kontuan hartua, hau da apustu orokorretarako planifikazioa:

Guztira, 3 ustiatze-baimen, eta gehienez, oro har, 75 apustu-lokal: horra hor Euskal Autonomia Erkidegoaren eremuan kokatutako apustu-lokaletan edo antolatzaileak ezartzen dituen beste establezimendu fisiko batzuetan –zeinetara jokalariak sartzen baitira– instalatutako ekipoak erabiliz apustuak antolatzeko edo ustiatzeko muga. Apustu-lokal gisa gaitzen diren joko-lokalak kontuan hartuko dira aipatutako gehienezko kopuru horretan.

Apustu orokorretako lokalen eta zaldi-apustuetako lokalen arteko distantziak 200 metro edo gehiagoko erradioa izan behar du, eta haien eta eta beste mota bateko lokalen artekoak, berriz, 150 metro edo gehiago, kasinoak aparte utzita.

Establezimendu bakoitzak makina laguntzaile hauek izan ahalko ditu gehienez:a) Apustu-lokaletan, 10 makina gehienez.b) Apustu-lokal gisa egokitutako joko-aretoetan, 5 makina gehienez.c) Ostalaritza-lokaletan, dantza-aretoetan, dantzalekuetan, diskoteketan eta hoteletako espazio publikoetan, apustuak egiteko makina laguntzaile bat instalatu ahal izango da, eranskin honen 8. atalean ezarritako parametroen arabera.

Apustu-lokaletan, dekretu honetan araututako makina-mota hauek ere instalatu ahal izango dira:A) «AR» motakoak edo erredentzioko jolas-makinak. Gehienez instalatu daitezkeen makinen kopurua okupatutako espazioaren arabera zehaztuko da, dekretu honen 31.3, f) artikuluan xedatutakoaren arabera.b) «BH» motako joko-makinak: Gehienez hiru; horietarik bat «BHM» motakoa izan ahalko da.

Hau da planifikazioa zaldi-apustuei dagokienez:

Euskal Autonomia Erkidegoan, kanpoko zaldi-apustu bat bakarrik baimendu ahal izango da.

Euskal Autonomia Erkidegoan, hipodromo batean bakarrik egin ahal izango dira apustuak.

Euskal Autonomia Erkidegoan, gehienez ere, zaldi-apustuetarako 15 lokalek baino ez dute izango zaldi-apustuen joko-txartelak jasotzeko edo

34

baliozkotzeko baimena. Nolanahi ere, hipodromoen barruan ere ezarri ahalko dira hori egiteko esparruak.

Apustu orokorretako lokalen eta zaldi-apustuetako lokalen arteko distantziak 200 metro edo gehiagoko erradioa izan behar du, eta haien eta eta beste mota bateko lokalen artekoak, berriz, 150 metro edo gehiago, kasinoak aparte utzita.

Establezimendu bakoitzak makina laguntzaile hauek izan ahalko ditu gehienez:a) Zaldi-apustuetarako lokaletan, 10 makina gehienez.

b) Ostalaritzako lokaletan, dantza-aretoetan, dantzalekuetan, diskoteketan eta hoteletako espazio publikoetan, apustu-makina laguntzaile bat.

Apustu-lokaletan, dekretu honetan araututako makina-mota hauek ere instalatu ahal izango dira:A) «AR» motakoak edo erredentzioko jolas-makinak. Gehienez instalatu behar diren makinen kopurua okupatutako espazioaren arabera zehaztuko da, dekretu honen 31.3, f) artikuluan xedatutakoaren arabera.b) «BH» motako joko-makinak: Gehienez ere, 2.

- Loteriak eta txartel-jokoa antolatzea.

Gaur egun ez dira autonomia-arauen babesean antolatzen ez loteria-jokorik, ezta txartel-jokorik ere Bere garaian, bai, egon zen txartel-joko bat, eta iraungi egin zuen apenas zabalkunderik izan gabe.

Dagoeneko joko-mota horien eskaintza oso egonkortuta dago Estatuan, eta, EAEko joko-legean, joko publiko horietan parte hartzeko gaitzen duten baldintza batzuetan aurreikusten dira.

Baimen bat emango da, gehienez, Euskal Autonomia Erkidegoan loteria-jokoa edo txartel-jokoa antolatu eta ustiatzeko.

«B» motako makinak ustiatzeko baimenak:

B motako joko-makinei dagokienez, kontuan hartu behar da 2006-2013 bitartean B makinen kopuruaren urteko % 2,53ko gutxitzea izan dela Estatu osoan; Euskadin ere, gutxitze hori nabarmena izan da 2011 arte (-% 2,3), batez ere 2009tik 2012 bitartean, denboraldi horretan ostalaritza-establezimenduen % 3,4 itxi zutelako. Hala ere, 2012ko eta 2013ko ekitaldietan, apurka, B makinen kopurua handitu zen (% 3,68).

35

Gaur egun, 12.047 baimen daude “B” makinak ustiatzeko. Haietatik, 9.699 ostalaritzakoak dira eta 2.348, joko-aretokoak. Euskadi da milioi biztanleko makina-kopuru handien duen bosgarren erkidegoa.

Egindako ikerketetatik ondorioztatzen denez, kopuru hori egotea eta ostalaritza-establezimenduetan pilatzeak esan nahi du profil adiktibo singularrak dituen joko-modalitate baten eskuragarritasun- eta irisgarritasun-maila oso handia dagoela.

Egoera hori larriagotzen da autonomia-erkidego honen eraketa sozialetik ondorioztatzen diren zenbait zirkunstantzia direla-eta: dentsitate urbanoa handikoa izateaz gain, ostalaritza-lokal gehiegi dituelako (nahiz eta azken urteotan haietariko asko itxi diren). Ostalaritzako lokal horiek bizitza sozialaren lehentasunezko erreferentzia bat dira, ia nonahi daude, eta haietariko % 60tan baino gehiagotan joko-zerbitzuak eskaintzen dira, B makinen bidez. Horrek ekartzen du berarekin batera joko-eskaintza mota hori eskuratzea oso-oso erreza izatea; izan ere, makina gehienak aisialdi-lokal arruntetan daude, baldintzarik gabe, eta onarpen-kontrolik gabe.

Planifikazioa datu hauek hartzen ditu aintzat:

a) B makinen parkea gainezka egotea, biztanleko makina-kopuruaren proportzioa erakusten duten estatistiken arabera.

b) Jokoen eskuragarritasun eta irisgarritasun oso handia, joko-aretoetan edo lokaletan, eta, horretaz gain, eta batez ere, ostalaritza-lokaletan.

c) Ebidentzia zientifiko hau: joko-makinen parkearen dentsitatea eta joko arazotsuaren edo patologikoaren prebalentzia-tasa elkarrekin lotuta daude.

d) Ebidentzia zientifiko hau: joko-eskaintzaren pilaketa demografikoa eta prebalentzia-tasa hori elkarrekin lotuta daude.

e) Azken urteotan, gero eta jende gehiago artatu behar izan da joko arazotsuarekin edo jokoarekiko adizioekin zerikusia dauden arazoengatik (nolanahi ere, horretan eragina dauka joko-eskaintzaren hazkunde orokorrak). Hori dela eta, prebentziorako neurri espezifikoak sartu dira apirilaren 7ko 1/2016 Legean (Adizioen eta Droga Mendekotasunen gaineko Arreta Integralari buruzko Legea).

Aurreko guztia ikusita, planifikazioan ezartzen da, bere indarraldirako helburu gisa, ez handitzea gure lurraldean B motako joko-makinak leku guztietan eskuragarri egotearekin lotutako arrisku-faktoreak. Eta, horretarako, ez da batere komeni gaur egun dauden ustiatze-baimenen kopurua handitzea (esan den bezala, 12.047 dira).

Eta planifikazioak sustatu nahi du, aldi berean, jokoa neurri handiago batean joko-lokaletan bideratzea, aisialdiko leku arruntetan baino. Izan ere, joko-lokaletara batez ere jokatzeko erabaki kontzientea hartuta joaten da, eta besteetara, berriz, jokatzeko asmoa ez hain planifikatua izan gabe. Behar den neurria da, eta aisialdi-lekuetan makinak ezartzea debekatzea baino proportzionatuagoa. Hartutako neurrien bidez, makina-parkearen proportzio handiago bat joko-lokaletan kokatzea

36

lortu nahi da; gainera, horrela, pixkanaka ustiatze-baimenen kopurua gutxituko da, ratio egokiagoak aplikatuz.

Horregatik, B makinak ustiatzeko gehieneko baimen-kopurua dinamikoa da; nolanahi ere, planifikazio-helburuak betez gero, joko- eta ostalaritza-lokaletan dagoen makina-proportzioa berriz orekatuko litzateke partzialki.

Beste makina mota batzuei dagokienez, planifikazioak muga hauek aurreikusten ditu:

Makina laguntzaileak:a) Apustu orokorretarako makina laguntzaileak Gehienez ere, 2.250 ustiapen-baimen eman ahal izango dira.b) Zaldi-apustuetarako makina laguntzaileak Ustiapen-baimenen gehieneko kopurua ez da izango 150 baino handiagoa apustu-lokaletan eta 100 baino handiagoa ostalaritza-lokaletan, dantza-aretoetan, dantzalekuetan, diskoteketan, hoteletako espazio publikoetan, kasinoetan, bingoetan eta joko-aretoetan.

Ez dago C makinetarako mugarik, baina kasinoaren edukieraren eta azaleraren bitartez zehazten da bertan izan daitekeen makina-kopurua. AR makinetarako ere ez dago mugarik, ezta loteria- edo joko-txartelen makina laguntzaileetarako ere.

Plangintza-neurriak joko arduratsua sustatuko duten eta, aldi berean, jokoa gaur egungo teknologietara egokituta sektore ekonomikoaren geldialdia eragotziko duten beste neurri batzuekin lagundu behar dira.

Era berean, gai honi heltzeko garaian, aintzat hartu dira Joko eta Ikuskizun Zuzendaritzak prestatutako Jokoaren II. Liburu Zurian plazaratutako gogoeta eta iritziak.

4.- Plangintzaren ondoriozko eragin ekonomikoa

Proposatutako plangintza jokoari buruzko araudia gaurkotzeko eta berritzeko neurri-sorta baten barruan sartzen da. Bi hauen arteko oreka lortu nahi du: batetik, jokoaren ohiturari galga jartzeko, joko-mendekotasunari aurrea hartzeko eta erabiltzaileak eta egoera ahulenean dauden pertsonak babesteko politika publikoaren eskakizunak, eta, bestetik, jokoaren sektore ekonomikoaren jarduna eta egokitzapena errazteko helburua, hori ere legez sustatu daitekeelarik.

Plangintzak sektorearen kontrolik gabeko hedapena galarazi nahi du, baina, aldi berean, erregelamendu berriak zenbait eskakizun malgutzen ditu eta merkatuaren eskakizun berrietara egokitzeko aukera ematen dio sektoreari, baita makina-eredu lehiakorragoak eta berriagoak sartzeko, sariak beste era batera banatzeko, eta abar, betiere sektorearen eta merkatuan duen kokagunearen hobe beharrez.

5.- Plangintzaldia

37

Gobernu Kontseiluak hiru urtean behin berrikusiko du plangintza, Jokoaren Euskal Kontseiluak txostena eman ondoren eta inguruabar ekonomiko eta sozialei erreparatuta, azaroaren 8ko 4/1991 Legearen azken xedapenetatik bigarrenak ezartzen duen moduan (Euskal Herriko Autonomi Elkartean jokoa arautzekoa da aipatu legea).

6.- Bibliografia.

Memoria hau egiteko oinarri gisa erabili diren datuak, funtsean, honako hauetatik atera dira: Euskadiko jokoaren bi liburu zurietatik (Segurtasun Sailak argitaratuak), EAEko VI. Mendekotasun-planetik (2011-2015), Joko Antolaketarako Zuzendaritza Nagusiak prestatutako txosten eta memorietatik, eta Espainian ausazko jokoaren inguruan den gizarte-pertzepzioari buruzko VI. txostenetik (2015). Azken hori, José Antonio Gómez Yáñez, José Ignacio Cases, Germán Gusano eta Carlos Laland irakasleek zuzendu dute.

Horiez gain, aipatzekoa da bai gure inguruan bai nazioartean hemen aipatutako arazoak jorratzen dituen literatura zientifiko hau:

A) Joko arazotsu eta patologikoaren inguruan, oro har:

Barbaranelli C,(2010) Prevalence and correlates of problem Gambling in Italy, 8th European Conference on gambling studies and Policy Issues, Vienna, September 14-17 2010.

Bastiani, L., Molinaro, S. et al. ( 2011 ) Complex Factors and Behaviors in the Gambling Population of Italy Journal of Gambling Studies

Becoña Elisardo, Enrique (1996). La ludopatía. Aguilar. Bensimon, M., Baruch, A., & Ronel, N. (2013). "The experience of gambling in an illegal casino:

The gambling spin process." European Journal of Criminology, 10(1), 3–21. Blanco, Carlos (1992): Juego patológico y MAO plaquetaria. Doktorego-tesia. Madril. Blanco, Carlos (2000). "Review of the Phenomenology, Etiology and Treatment of Pathological

Gambling". German Journal of Psychiatry 3 (2): 37-52. ISSN: 1433-1055 Brown, R. (1993): El papel de la activación, distorsiones cognitivas y búsqueda de sensaciones en las

adicciones al juego. Psicología Conductual, 1, (3), 375- 388. Christensen, D. R.; Jackson, Alun C.; Dowling, Nicki A.; Volberg, Rachel A.; Thomas, Shane A.

(2014). "An Examination of a Proposed DSM-IV Pathological Gambling Hierarchy in a Treatment Seeking Population: Similarities with Substance Dependence and Evidence for Three Classification Systems". Journal of Gambling Studies: 1–20. doi:10.1007/s10899-014-9449-2.

Chóliz, Mariano. (2008). Adicción al juego de azar. Buenos Aires: Eleleph.com. Eades, John (2003). Gambling Addiction: The Problem, the Pain, and the Path to Recovery. Vine

Books. Echeburúa, E. y Báez, C. (1990): Enfoques terapeuticos en el tratamiento psicológico del juego

patológico. Revista Española de Terapia del Comportamiento, 8, (2), 127-143. (En prensa, 1991) Echeburúa, R y Báez, C. (1994): Concepto y evaluación del juego patológico. En J.L. Fernández-Montalvo, J. y Echeburúa, E. (1997): Manual práctico del juego patológico. Ayuda para el

paciente y guía parael terapeuta. Madrid: Pirámide. Gobet, Fernand; Schiller, Marvin, eds. (2014). Problem gambling: Cognition, prevention and

treatment. London: Palgrave Macmillan. ISBN 9781137272416. Hagan, Kate (April 21, 2010). "Gambling linked to one in five suicidal patients". The Age

(Melbourne). Retrieved May 7, 2012. Hewig, Johannes; Kretschmer, Nora; Trippe, Ralf; Hecht, Holger; Coles, Michael; Holroyd, Clay;

Miltner, Wolfgang (April 2010). "Hypersensitivity to Reward in Problem Gamblers" (PDF). Biological Psychiatry 67 (8): 781–783. doi:10.1016/j.biopsych.2009.11.009. PMID 20044073.

Hudgens-Haney, Matthew E; Hamm, Jordan P; Goodie, Adam S; Krusemark, Elizabeth A; McDowell, Jennifer E; Clementz, Brett A (2013). "Neural Correlates of Perceived Control and Risky Decision Making in Pathological Gamblers". Biological Psychology 92 (2): 365-372.

Ibañez,A. La ludopatia, una "nueva" enfermedad Ed:Masson (2001)

38

Moreno, I. (1991): Doktorego-tesia: Joko patologikoa. Estudio clínico y neuroquímico. Madril. Alcalá de Henaresko Unibertsitatea.

Ochoa, E. y Labrador, F.J. (1994). Juego patológico. Bartzelona: Plaza y Janés Phillips, David; Welty, Ward; Smith, Marisa (Winter 1997). "Elevated Suicide Levels Associated

with Legalized Gambling". Suicide and Life-Threatening Behavior 27 (4): 373-378. Roy, Alec; Adinoff, Brian; Roehrich, Laurie; Lamparski, Danuta; Custer, Robert; Lorenz, Valerie;

Barbaccia, Maria; Guidotti, Alessandro; Costa, Erminio; Linnoila, Markku (April 1988). "Pathological Gambling: A Psychobiological Study". Archives of General Psychiatry 45 (4): 369-373.

Shaffer,H.J. y Hall, M.N. (1996) Estimating the prevalence of adolescent gambling disorders: A quantitative synthesis and guide to ward standard gambling nomenclature. Journal of Gambling Studies, 12, 193-214.

Storer J, Abbott M, Stubbs J: Access or adaptation? A meta-analysis of surveys of problem gambling prevalence in Australia and New Zealand with respect to concentration of electronic gaming machines. International Gambling Studies 9 (3), 225-244 68 2009

The British Gambling Prevalence Survey 2007 Volberg, Rachel (March 2002). "The Epidemiology of Pathological Gambling". Psychiatric Annals

32 (3): 171-178. Vorvick, Linda; Merrill, Michelle (February 18, 2010). "Pathological Gambling". University of

Maryland Medical Center. Retrieved April 4, 2012. Wardle, Heather; Sproston, Kerry; Orford, Jim; Erens, Bob; Griffiths, Mark; Constantine, Rebecca;

Pigott, Sarah (September 2007). "British Gambling Prevalence Survey 2007" Weatherly, Jeffrey N.; Flannery, Kathryn A. (2007). "Facing the challenge: The behavior analysis of

gambling". The Behavior Analyst Today 9 (2): 130-142.

B) Joko-eskuragarritasunari buruz:

Abbott, ‘Do EGMs and problem gambling go together like a horse and carriage?’, 2006 Blaszczynski, A, Sharpe, L, and Walker, M 2001. The assessment of the impact of the

reconfiguration on electronic gaming machines as harm minimisation strategies for problem gambling Final Report. University of Sydney Gambling Research Unit

LaPlante, D. A., & Shaffer, H. J. (2007). Understanding the Influence of Gambling Opportunities: Expanding Exposure Models to Include Adaptation. American Journal of Orthopsychiatry, 77(4), 616-623

Sévigny S, Ladouceur R, Jacques C, Cantinotti M. Links between casino proximity and gambling participation, expenditure, and pathology. Psychol Addict Behav. 2008;22(2):295–301

Storer et al. ‘Access or adaptation? A meta analysis of surveys of problem gambling prevalence in Australia and New Zealand with respect to the concentration of electronic gambling machines’, 2009

Thomas, et al. ‘Gambling and the multidimensionality of accessibility: more than just proximity to venues’, 2009

Victorian Government (Australia), ‘The relationship between access to gambling and gambling behaviour in Victoria: a longitudinal study using surveys and community-level data with a focus on problem gambling’

C) Jokoaren publizitateari buruz:

Binde, ‘Exploring the impact of gambling advertising An interview study of problem gamblers’, 2009

Binde, ‘Selling dreams — causing nightmares? On gambling advertising and problem gambling’, 2007

Delfrabbro and Panozzo, ‘Informing the Codes of Practice: A summary of finding from the 2002 focus groups undertaken by the Independent Gambling Authority of South Australia’, 2005

Derevensky et al. ‘An empirical study examining the impact of gambling advertisements on adolescent gambling attitudes and behaviours’, 2010

D) Iruzurrari eta kriminalitateari buruz:

BR Humphreys, BP Soebbing Access to legal gambling and the incidence of crime: Evidence from Alberta. - Growth and Change, 2014 - Wiley Online Library

39

Magistro S, Visentini FB: El blanqueo de dinero y el juego de azar: el caso de Italia Seis cuestiones sobre el juego de azar: negocio, 1999 - aecpa.es

Serafín Gómez Rodríguez : El ignorado valor añadido de los departamentos de Seguridad de casinos y salas de juego. Herramienta clave para la prevención efectiva del blanqueo de capitales: Seguritecnia, Nº. 395, 2013, orrial. 74-78

Ventas Sastre Rosa: El juego ilegal. Medidas de control. El bloqueo de las transacciones financieras ilegales. Fraude y blanqueo de capitales. El juego on line / coord. por Alberto Palomar Olmeda , 2011, págs. 617-636

Wheeler, Round and Wilson,’ The relationship between crime and gaming expenditure in Victoria’, 2010.

Joko eta ikuskizunetako zuzendariak digitalki sinatuta.

Aitor Uriarte Unzalu

40