orixe e formación do galego
TRANSCRIPT
AS ORIXES DO GALEGO
Substrato, estrato e superestrato.
Agás o euskara, as linguas peninsulares son linguas románicas, romances ou neolatinas, é dicir, teñen a súa orixe no latín vulgar dos conquistadores romanos, ao que hai que sumar o contributo doutros pobos.
A orixe das linguas da Península Ibérica
O léxico galego non está constituído unicamente por palabras herdadas do latín, senón que se foi enriquecendo ao longo da súa historia con palabras doutras linguas que tiveron e teñen contacto coa nosa. Estas voces poden clasificarse nos seguintes grupos: linguas de substrado, estrato latino, linguas de superestrato e aportacións posteriores.
Orixe e formación do galego
Orixe e formación do galego
Orixe e formación do galego
Carr-
CARRCARRAPUCHO
CARRCARRASCO
CARRCARRQUEIXA
CARRCARROUCHO
ZONA: de Galiza ao Norte de Africa e aos Alpes. (Protoibéricos)
ÉPOCA: IDADE DE PEDRA (fins do Paleolítico Superior: 18.000 a 8.000 a.C.)
COSCO
MATA
QUEIROGA (QUIROGA)
Orixe e formación do galego
Mor-
MORMORANGO
MORMORODO
AMORMOROTE
MORMOROGO
ZONA: desde o Atlántico até o Cáucaso (protovascos)
Dolmen de Axeitos
ÉPOCA: MEGALITISMO (fins do Neolítico: 8000 a 2000 a.C.)
SOBACO
COTO
Orixe e formación do galego
CÁDAVOCÁDAVO
TOUZATOUZA
MOREA
CAMACAMA
ZONA: as ribeiras do Mediterráneo. (etrusco e tartésico)
Petróglifo en Teo
ÉPOCA: PETROGLIFISMO (IDADE DE BRONCE: 2000 a 1300 a.C.)
BALSA
LASTRA
VEIGAVEIGA
PARRAPARRA CODESOCODESO
SARNASARNA
PETOUTOPETOUTO
Orixe e formación do galego
De todos estes pobos e culturas só chegou até nós un nome, quizais o noso primeiro xentilicio: OESTRYMNIOS, que aparece na Ora MarítimaOra Marítima (s.VI a.C.) que Rufo F. Avieno Rufo F. Avieno puxo en verso (s. IV a.C.). Os gregos situaron en Galiza a Fin do Mundo Antigo. Así o poeta Homero, os xeógrafos gregos e os latinos comezaron a escribir sobre a FINIS TERRAE.
Orixe e formación do galegoZONA: Centro e Oeste da Península.
Tesouro de Caldas
ÉPOCA: de 1.200 a 800 a.C. (ligures, ambro-ilirios ; protoceltas: celtas arcaicos, anteriores á dialectalización do céltico.
CABANACABANA
CABAZOCABAZO
PÁRAMO PÁRAMO
- asc / - usc- asc / - usc
Ledusco (C), Ledusco (C), Beasque, Beasque,
Viascón (P), Viascón (P), Tarascón Tarascón
(Ou).(Ou).
Orixe e formación do galegoZONA: Desprazados de Centroeuropa polos xermanos.
Casco de Leiro, Rianxo
ÉPOCA: IDADE DE FERRO (de 950 a 650 a.C.) Dúas grandes vagas: c. goidélicos (s.VIII aC) e c. britónicos (s.V aC)
BERCEBERCE
BILLABILLA
LAXE LAXE
RODABALLORODABALLO
CENTOLACENTOLA
BEIZOBEIZO
SEARA SEARA
CÁNTIGACÁNTIGA
LAMALAMA
BUGALLOBUGALLO
TONA TONA
CROIOCROIO
BRAÑABRAÑA
BICOBICO
BURACO BURACO
TOUCIÑOTOUCIÑO
XOUBAXOUBA
Coruña, Braga, Serantes, Tebra, Coimbra, Coruña, Braga, Serantes, Tebra, Coimbra, Barallobre, Callobre, Lestrobe, Illobre, Sar, Barallobre, Callobre, Lestrobe, Illobre, Sar,
Sarela, Deva, Támega, Limia…Sarela, Deva, Támega, Limia…
Orixe e formación do galegoZONA: Noroeste da Península Ibérica (até o Navia e até o Douro). A súa fundamental característica son os poboados: castros.
ÉPOCA: Idade de Ferro, desde finais da Idade de Bronce, s.IX –VIII aC, até o s.I dC (compoñente precastrexa celta). Continuou en forma de Cultura galaico-romana até os s.III – IV dC.
Cividade de Terroso, Povoa de Varzim
Orixe e formación do galego
O latín estendeuse por boa parte de Europa, Asia Menor e o norte de África, a medida que o poder de Roma se impuxo neses territorios.A esse proceso chamámolo romanización. Por iso é o tronco común de todas as linguas románicas, romances ou neolatinas; polo tanto é o elemento básico na formación do galego.A latinización iniciouse coa chegada dos exércitos de Décimo Xunio Bruto (O Galaico) no século II aC. O primeiro pobo co que loita son os Gallaici, polo que chamaron a esta terra Gallaecia. Tamén Xulio César, no 61 aC, fixo unha expedición militar por vía marítima até Brigantium. E o Emperador Octavio Augusto fixo operacións militares contra as tribos galaicas, astures e cántabras que supuxeron a súa submisión a Roma, no século I aC.
Orixe e formación do galego
COVACOVA
CANSARCANSAR
FALARFALAR
PAXAROPAXARO
MEDOMEDO
MAÑÁMAÑÁLECTU: leito,LECTU: leito,NOCTE: noiteNOCTE: noite
LUPU: lobo,LUPU: lobo,METU: medo,METU: medo,CAECU: cegoCAECU: cego
NUDU: nuNUDU: nu
LUNA: lúa,LUNA: lúa,TENERE: terTENERE: ter
Miliarios de Lobios
Orixe e formación do galego
Iria Flavia
Pontus VeterisLucus
AugustaBrácara Augusta
Astúrica Augusta
Ribeira Sacra
Orixe e formación do galego
Son xermanos occidentais que chegan a Galiza no 409, onde fundan o 1º reino occidental independente (con capital en Braga) tras a caída do Imperio Romano. REINO SUEVO, 411
Orixe e formación do galego
FELTROFELTRO
Ditongación Ditongación de de
e / o breves e / o breves tónicos.tónicos.
TREGUA TREGUA
ELMOELMO
BANDOBANDO
XABÓNXABÓN
GARDAR GARDAR
ROUBARROUBAR
DARDODARDO
BRANCOBRANCO
ESCUMAESCUMA
GAÑARGAÑAR
MONDARIZMONDARIZ
GUITIRIZ GUITIRIZ
SAMILSAMIL
CASTROMILCASTROMIL
VAAMONDEVAAMONDE
SISMONDE SISMONDE
ALLARIZALLARIZ
GOMESENDEGOMESENDE
GONDOMAR GONDOMAR
TOSARTOSAR
BALTARBALTAR
ARUFEARUFE
RANDULFERANDULFE
FAXILDE FAXILDE
TANXILTANXIL
SUEVOSSUEVOS
GODOS GODOS
A GUDIÑAA GUDIÑA
ALDEGODEALDEGODE
VILAGUDE VILAGUDE
Orixe e formación do galego
No ano 715 Abd al-Aziz ibn Musa toma por esposa á viúva do rei visigodo, Rodrigo. Transfírese así a dinastía visigoda ao gobernador musulmán. A partir dese intre comeza unha nova concepción xeográfica, pois España vai ser o nome co que se designe ao territorio musulmán, e Galicia ao territorio cristián. Así o historiador Al-Maqqari deixa claro a extensión do dominio musulmán ao referirse a conquista de comezos do s. VIII: Non quedou lugar sen dominar en Al-Andalus se exceptuamos o país de Galicia
Orixe e formación do galego
Moitos Moitos arabismos arabismos chegaron a chegaron a través do través do casteláncastelán
argolaargola
alforxaalforxa
aceaacea
aceiteaceite
laranxalaranxa
quintalquintal
albardaalbarda
albeitealbeite
A MezquitaA Mezquita
RábadeRábade
Sada Sada
AlmuzaraAlmuzara
AlmuiñaAlmuiña
Al-fozAl-foz
AldeaAldea
BenavidesBenavides
MamedeMamede
Orixe e formación do galego
Que hai de errado na seguinte gráfica?
Orixe e formación do galego
xograrxograr
pirixelpirixelbacallaubacallau
monxemonxefrailefraile
romaxeromaxe
funilfunil
rimarima
––axeaxe: fuselaxe,
forraxe, paxe
dama dama
frautafrautafamafama
pranchapranchadeándeán
desmaiardesmaiar
praiapraiaforasteiroforasteiro
ciprésciprésgallardogallardo
Orixe e formación do galego
Orixe e formación do galego
Do italiano: sobre todo durante o Renacemento entraron palabras relacionadas coa arte, a música e a literatura (folletín, tenor, fusa, terceto, piano, cantata, romanza, arle-quín) e tamén coa navegación e a vida militar: fragata, capitán, sentinela, piloto, escopeta, etc.Do inglés: club, filme, folclore, líder, test…Do castelán: guerrilla, bocadillo, boquilla…Do portugués: serve para recuperar o léxico no galego..Do catalán: bou, boliche, faena, fideo…Do éuscaro: gabarra, ganzúa, boina…Do alemán: feldespato, potasa, cinc…Do ruso: tsar, bolchevique…Do gaélico: crómlech
Orixe e formación do galego
Do bretón: menhirDo caribe: tiburón, canoa, caníbal…Do azteca: cacao, chocolate…Do tupí: caucho…Do maia: cigarro…Do quechua: pampa, cóndor, alpaca…Do aimará: coco…Do algonquí: tobogán…Do taíno: cacique, furacán, xíbaro, caimán…Das linguas africanas: banana, cachimba, colaDo xaponés: gueixa, quimono, samurai…Do malaio: bambú…Do hebreo: cábala…Do sánscrito: catre, brahmana… Do holandés: colza, foque…Do noruegués: fiordo
FONTES
•Palabras no tempo•Estrelecida vía•Galipedia•Presentación de Román Landín
IMAXES