non zer - argia · hondakinak gipuzkoa, errauskailutik zero zabor lurralde izatera. pello zubiria...

2013KO AZAROAREN 24A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Garbine Ubeda Goikoetxea. Aisia: Unai Brea. Termometroa:Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria. Euskara:Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua: LanderArbelaitz. www.argia.com: Gorka Bereziartua, Jon Torner.Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco.Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Salmenta eta harpidetzak: Karlos Olasolo. Idazkaritzateknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, MaiteArrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta, BegoZuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari Karmen Loiarte.Harrera: Jone Arzallus.HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 476000. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.com.Lege.gordailua: NA 80-1963. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Hego Euskal Herria: 145 euro. Ipar EuskalHerria: 176 euro. Espainia: 145 euro. Beste atzerriak: 182euro. Airez: 285 euro. Komunikazio Biziagoa S.A.L.Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Azaleko argazkia:GIPUZKOAKOHONDAKINENKUDEAKETAAzala: GARBINEUBEDA GOIKOETXEA ASTEKO GAIA

HEZKIDETZA HEZKUNTZAN Eskola mistotik hezkidetzarajauzi egiteko garaia. ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA / 4

PERTSONAIAAMAIA ALONSO SANCHEZ: «Orain Senegalen aurkituko

dudana gogorragoa izanen dela badakit». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKWOLFRAM SINDROMEA Gaixotasun arraroari eta

ezjakintasunari aurre egiten. OIER LAKUNTZA IRIGOIEN / 15

IRITZIAREN LEIHOAUMEAK, ARRAZAKERIA ETA KOSOVO ASIER BLAS / 20PROKUSTO ESTRESBURGON JOXERRA GARZIA / 21SINDROMEAK KARLOS GORRINDO ETXEANDIA / 22ELKARRI EMANDAKO LAGUNTZA PAKO SUDUPE / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Izan otzana. KATTALIN MINER / 22BERTSO BERRIAK Zure sorgina askatzen. MIREN AMURIZA / 23

ERDIKO KAIERAYURRE UGARTE: «Irrazionala den ororen aitortza da Katu

hegoduna komikia». IMANOL UBEDA / 24LEKEITIOKO ZINE BILERA Euskal zinemaren hitzordua.

MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 26 BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIAl Dentistaren itxarongela. IÑAKI GURRUTXAGA ZUBIMENDI / 28l Azkenaurreko galbahetik. RUBEN SÁNCHEZ BAKAIKOA / 29

LITERATURA AMAIA ALVAREZ URIA, G. UBEDA GOIKOETXEA / 30MUSIKA IKER BARANDIARAN / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO, KIKE AMONARRIZ / 32ALEA Piztu musika, eten genero indakeria. I. BARANDIARAN / 33OSASUNA JABIER AGIRRE / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROARAFA XAMBÓ: «Telebista hondatu dute Valentziako diru-kutxa

publikoak erruz arpilatuz». ONINTZA IRURETA AZKUNE / 37HERNANIKO EUSKARAREN EGUNA Euskararen egunak,

erabilera bultzatzea ez delako ahuntzaren gauerdiko eztula.ONINTZA IRURETA AZKUNE / 40

HONDAKINAK Gipuzkoa, errauskailutik Zero Zabor lurraldeizatera. PELLO ZUBIRIA KAMINO, URKO APAOLAZA AVILA / 43

ATEAK IREKI Beste hedabide bat itxi digute.LANDER ARBELAITZ MITXELENA / 46

EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Fabius eta Hollandek zergatik lehertu dute

Iranekiko tratua? PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2013ko azaroaren 24a, 2.392. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

ASTEKO GAIA

2013KO AZAROAREN 24A4 �

Begoña Garamendi, Hezkuntza Berriztatzeko Zuzendaria: “Azaroaren 11n Eusko Legebiltzarrean plana aurkeztu genueneantalde guztiak bat zetozen planaren beharrarekin. Bakoitzak bere ekarpenak egin zituen, baina denek honen beharra aipatuzuten”. Hiru urterako plan honek laugarren urtetik aurrera jarraipenik izango duen da galdera, legegintzaldia aldatzean:“Hezkuntza eragileen arteko kontsentsua landu behar da. Ez dut uste zaila izango zaigunik. Hezkuntza eragileen artean ezdugu arazorik izaten akordioetara heltzeko. Eta Legebiltzarreko aurkezpena nola joan zen ikusita, espero dut ez delaarazorik izango hurrengo legegintzaldian gai honi heltzen jarraitzeko”.

HEZKIDETZA HEZKUNTZAN

Eskola mistotik hezkidetzarajauzi egiteko garaia

Lege mailan onartutako berdintasuna errealitatean aplikatzeko jauzia egin nahi du EuskoJaurlaritzaren Hezkidetza eta Genero-indarkeriaren prebentzioa lantzeko Gida-Planak. Ikasle

bakoitza osotasunean garatu dadin eta ez neska-mutil izatearen arabera. “Irakasle etagurasoak berdintasunaren alde gaude eta ikasleak berdin tratatzen ditugu. Zer gehiago falta

da bada?”. Ziur al zaude normaltzat dituzun egoerak normalak direla?

| ESTITXU EIZAGIRRE KEREJETA |


� 52013KO AZAROAREN 24A

��

��

“HEZKUNTZA, Hizkuntza Politika eta Hez-kuntza Sailaren xedea ikaslea da” kokatu diguplana Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Berriz-tatzeko Zuzendari Begoña Garamendik.Hiru urtean hezkuntza komunitate osoanbenetako eraldaketa egitea du helburu pla-nak. Garamendiren hitzetan detaile txikiaskok erakusten baitute berdintasuna ez delaerrealitate: “Aztertu, bestela, zer irudi ditugunhormetan, zer mezu ematen ditugun curricu-lumaren edukietan, edota zelan egiten dugunikastetxeko espazioen antolamendua (esate-rako, futbol zelaiak dira nagusi jolastokie-tan)”.

Hezkidetza lantzen esperientzia duen etagelako errealitatetik plana aztertuko duen ira-kasle bila jo dugu Elorrioko institutura. Agur-tzane Berriozabal Bernas ikasketa buruakuztartu dizkigu teoria feministak eta gelakopraktika: “Duela hiru urte Bilboko Berritzegu-nean Hezkidetza mintegia sortu zenetik partehartu dugu bertan. Aurten formazioa jasokoduten 50 ikastetxe horietako bat izateko eskae-ra luzatuko dugu. Beraz, orain arte moduboluntarioan egindako lanari orain ofizialtasu-na emango zaio”. Planaren indargunea etaarriskua argi azaldu digu: “Edozein planmoduan anbiziosoa da: norabidea markatzen

ESPEKTATIBAK dira gakoa. Zer portaera, zer jarrera,eta zer etorkizun profesional espero dugun neskenedo mutilengandik. Espektatiba horien arabera trata-tzen ditugu umeak urtetan, Agurtzane BerriozabalElorrioko institutuko irakasleak azaldu duenez: “Ira-kasleek pentsatzen dute berdin tratatzen dituztelaberaien ikasleak neska edo mutilak izan, nahiz etaikerketek demostratu denbora gehiago eskaintzenzaiela mutilei neskei baino”. Gizarteak eurengandikespero duenari erantzunez, jarrera eta gaitasun des-berdinak lantzen dituzte, eta honek lotura zuzena dueskola porrotarekin, Begoña Garamendi HezkuntzaBerriztatzeko Zuzendariak ohartarazi duenez: “Muti-lek neskek baino emaitza akademiko kaskarragoakdituzte. Mutilek landu dituzten jarrerak lotuago daudejokabide suntsitzaileekin, diziplina arazoekin, gataz-kak konpontzeko trebetasun faltarekin... Neskei era-kusten zaie esanekoak, zintzoak izaten, ikaskideeilaguntzen... Mutilei, aldiz, iniziatiba hartzen, ekintzai-leak izaten... Batzuen eta besteen alde positiboakaukeratzen irakatsi nahi diegu. Eta horiek guztienartean lantzea pertsona osoa izateko”. Berriozabalek

azaldu du emaitza akademikoak ezberdin interpreta-tzen ditugula sexuaren arabera: “Nesken emaitzakaskotan hobeak dira, baina lanarekin lotzen dira, ‘lan-gileagoak direnez emaitza hobeak lortzen dituzte’ esa-ten dugu eta ez dugu hainbeste lotzen gaitasunarekin.Aldiz, mutilekiko dugun pertzepzioa da ‘ez dira langi-leak baina azkarragoak dira eta gero nabarmentzendira bizitzako lanetan, munduan’”.

Urtetan erantzundako espektatiba horien ondoriodira gaztaroan neskek eta mutilek egiten dituzten ikas-keten hautuak, Garamendik azaldu duenez: “Batxiler-goan mutil gehienek bide zientifiko-teknologikoa har-tzen dute eta neska gehienek gizarte zientzia alorrekobidea. Aukera horrek baldintzatzen ditu geroko ikas-ketak (bai unibertsitatean eta bai lanbide heziketan).Eta gerora norberaren bizitza eta lan aukerak baldin-tzatzen dira”. Berriozabalek berdintasunaren anforahautsi du: “Berdintasuna lortu denaren irudikapenaoso zabalduta dago. Ikasleek uste dute erabakiak libre-ki hartzen dituztela ikasketak aukeratzerakoan, bainaikasketa batzuk oraindik mutilen edo nesken gauzadira”.

“Libreki” aukeratutako ikasketak eta eskola porrotageneroari lotuta daude



du eta gizarte osoaren eginkizuna dela sentia-razten du. Eta ez gutxi batzuen, zoro batzuenkontua. Baina arrisku bat izatekotan paperetangeratzea da, gauza formaletan, eta ez aprobe-txatzea egoera zerbait bizia egiteko, benetaninplikatzeko. Hau praktikan jartzeak bizitzanegoteko modu bat eskatzen du”.

Norbera aldatu, legeak akuilatuGenero indarkeria da sakoneko sexismoa bis-taratzen duen izebergaren punta. Garamen-dik genero indarkeria mota guztien aurreanerantzun behar dela azaldu du: “Askotan nor-maltzat jotzen dira. ‘Ipurdia ukitu digute.Jokoa horrela da’ esaten dute ikasleek etaerantzun behar zaie ‘ukituko dizute nahi

baduzu bakarrik. Ez, joko hori ez da horrela.Zuek uzten duzue horrela izan dadin’. Per-tsona bat txarto sentitzen denean, nahiz bes-teei lelokeria iruditu, aintzat hartu eta aztertubehar da. Lehenengo urteetatik gertatzendiren berdinen arteko abusu portaerak erabatarbuiatuak izan daitezen estrategiak eman,ikastetxeetan analisiak egin eta ekintzak anto-latu behar dira sexu jazarpenak ekiditeko”.

Berriozabal bat dator mikro-indarkeriakdetektatu eta errotik moztearekin: “Planhonek zerbait ona baldin badauka, egoerakikusteko eta aztertzeko era aldatzen duela da,betaurreko moreak jartzean datza. Ikusten ezdena ez baita existitzen. Askotan ‘neska-muti-len arteko gauzak dira’, ‘gizartearen isla da’...

DATOZEN HIRU URTEKO epean lortu beharreko emai-tzak kuantifikatu ditu planak eta horretarako baliabi-deak jarri. Hauek dira helburuak eta baliabideak:

- Irakasleen %60ak oinarrizko sentsibilizazioa jaso-tzea (10 orduko modulua): irakaslea sentiberatzeahezkidetzan, aniztasun afektibo-sexualean eta generoindarkeriaren prebentzioan.

- Aurten bertan ikastetxe guztietan hezkidetzakoirakasle arduradun bat eta Organo Gorenean ber-dintasun-ordezkaria izendatuko dira. Eta berdinta-suneko batzordea sortuko da. Irakasle arduradunekbatez beste asteko hiru orduko liberazioa izangodute funtzio hau betetzeko eta eskualdeko minte-gietan parte hartzeko aukera izango dute, forma-ziorako.

- Aurten 50 ikastetxe publikoetan eta datozen biurteetan publiko zein itunpeko ikastetxeen %30akberariazko prestakuntza jasotzea eta hezkidetza etagenero indarkeriaren prebentzioa sustatzeko proiektubat gauzatzea: lehenik ikastetxearen diagnostikoaegingo dute eta ikasturtero lan plan bat eta beronenmemoria egingo dute. Ikastetxearen urteko planeaneta urteko memorian hezkidetza ikuspegia txertatubeharko dute.

- Hurrengo ikasturtean hamar ikastetxe pilotutanproiektu integralak garatuko dira. Hezkidetza ikuspe-gia txertatua duen funtzionamendua izango dute ikas-tetxe horiek, bai alde curricularrean eta baita antola-menduan ere. Hamar ikastetxe hauek gainerakoentzaterreferentziazkoak izango dira, eredu izango ditugu.

- Hurrengo ikasturtean Genero eta gizarte aldaketahautazko ikasgaia izango da Bigarren Hezkuntzako 4.mailan eta Batxilergoan. Erreferentziazko hamar ikas-

tetxe horietan hasiko dira eta gainerakoetan, nahiduten ikastetxeei aukera emango zaie ikasgai horieskaintzeko. Administrazioak curriculuma diseinatu-ko du.

- Aurten zerbitzu estrategikoetan (Hezkuntza Berriz-tapen Zuzendaritza diren Berritzegunetan, Ikuskari-tzan, ISEI-IVEI institutuan), hezkidetzako eta gene-ro-indarkeria prebenitzeko arduradun bat izendatukoda. Zerbitzu estrategiko hauetako bakoitzean lanpos-tu bat egongo da, zeinaren esleipenerako ezinbeste-koa izango den hezkidetzan, berdintasunean eta gene-ro indarkeriaren prebentzioan gaitua egotea,unibertsitatearen edo administrazioaren 150 ordukoprestakuntzaren ziurtagiria izatea.

- ISEI-IVEIk ikerketa diseinatuko du, eskola eredua-ren garapenari jarraipena egiteko.

- Tutoretza eta orientazio planetan genero ikuspegiatxertatu beharko da.

- Ikasmaterial gomendagarrien eta saihestu beharre-koen erreferentziak emango zaizkie ikastetxeei. Etamaterial sexistei buruzko kexak bideratzeko prozedu-ra zehaztuko da. Material ez sexistak lantzen dituztenargitaletxeei ziurtagiriak banatuko zaizkie. Garamen-diren hitzetan, “material onak definitzeko hauek diraHezkuntza Sailaren irizpideak: familia ereduen, sexuidentitateen eta kultur ezberdinetako emakumeenaniztasuna islatzea, erantzunkidetasunean eta arretanoinarritutako harremanak aintzat hartzea eta arlo aka-demikoen orientabidean aniztasuna bultzatzen dutenmaterialak izatea”.

- Indarkeria mota desberdinak antzemateko adieraz-leak finkatuko dira eta bete beharreko jarduera proto-koloak zehaztuko dira.

Planak martxan jarriko dituen ekintzak



Emakume eta gizonen bardintasunaren aldeko eta indarkeria matxistaren kontrako internetgunea!

esanaz estaltzen eta justifikatzen dira. Azalera-zi egin behar dira eta azpian sexismoaren etagenero indarkeriaren oinarriak daudela ikusi.Mikro-indarkeriak dira irainak, pasaeranburuan kolpetxoa ematea, bultzatzea, edo ezi-zenak. Ezin dira onartu eta tolerantzia zeroizan behar da. Ikasleek ikasi behar dute euren-tzat normala dena ez dela normala. Hori argieta garbi esan behar da. Baina hitz egin beharda, kontua ez da ‘ez jo’ esanda amaitzen.Aztertu behar da zer gertatzen den, nola senti-tzen den bestea, nola nahi duen tratatua izatea.Horrek eskolan denbora asko hartzen du, etaikasgaien adinako pisua aitortu behar zaio.Bestela ez da ezer konpontzen”. Planak dakar-tzan betaurreko moreak norberak jantzi beharditu, Berriozabalek azaldu duenez: “Zureburua eta begiak jarri behar dituzu horretara.Zure ikasgaia ematera bakarrik bazoaz ez zarajabetuko. Baina irakaslea beti da hezitzailea etabeste plus bat da begi horiekin begiratzea.

Norberaren aldaketa eskatzen du planak,benetan gauzatuko bada”. Garamendik “nor-bera” hori hamaika erakundek osatzen dutelaazpimarratu du: “Eraldaketa hezkuntza komu-nitatearengan dago. Eragile guztiak inplikatubehar dira. Ez gara irakasle eta ikasleez soilikari, hor daude baita ere administrazioa, ikaste-txeak, familiak, Berritzeguneak, ikuskariak,ISEI-IVEI, eta Eusko Jaurlaritzako gainerakodepartamentuak: Emakunde (plan honetanEmakunderen babesa eta laguntza daukagu),Foru Aldundiak, Eudel, Berdindu, Osakidetzaeta beste etnia eta kulturetako emakumeenelkarteak. Eragile bakoitzari zer funtzio dago-kion zehazten da planean”.

Pertsonak eraldatzeko gakoa formazioada. Berriozabalek galdera nagusia pausatu du:“Norberak jasotzen duen prestakuntza nolazabaldu ikastetxe osora?”. Zuzendaritza gaihonetan proaktiboa izatea garrantzitsua delaazpimarratu du, “lidergoaren bidez irakasleakeraman ditzan eginkizun honetara”. Gara-mendik klabea hori izango dela berretsi du:“Ikastetxe bakoitzak erabaki behar du proze-su osoa nola bideratu. Hori barne antolamen-dua da, komunitateko kideek adostu beharre-koa. Baina jakina da formazioa pertsonabakarrarengan baino ez bada geratzen, ezdela nahikoa. Irakasleen %60ak sentsibiliza-

EzkerrekoargazkianAgurtzaneBerriozabalBernas: “ikasleeiinternetekoguneakgomendatzendizkiegu,horietako bat, minovio mecontrola, IanireEstébanez-enbloga”. Eskuinekoirudian, Elorriokoinstitutuanhezkidetzazlandutakoedukiekinelikatzen dutenbloga:berdinguneelorrio.wordpress.com.

EST

ITX

UE

IZA

GIR

RE



zioa jasoko du, ezinbestekoa da, ordea, nor-beraren txipa aldatzea eta geletan, ikastetxee-tan, dinamikan ikuspegi hau txertatzea”. Sen-tsibilizazioa ikastetxe guztietara iritsiko da,eta hezkidetza lantzeko baliabide eta erre-minta denak eskainiko zaizkiela baieztatu duGaramendik. Norbanakoaren inplikazioagakoa izanik ere, legeen indarra ez du gutxies-ten: “Legeak asko laguntzen du norbanakoa-ren motibazioan. Seriotasuna ematen dio.Adibidez, lanpostuetarako profiletan forma-zio hori eskatuz gero jendea prestatu egitenda. Bestela ‘gaur ezin dut eta ea bihar’, norbe-raren gogoaren esku geratzen da dena”.

Ikasleak gaitu behar diraGizartean berdintasuna lortzeko eskola eremuestrategikoa dela aitortzen du planak. Ordea,ikasleen egunerokoan pisu handia du eskolaz

kanpoko guztiak. Nola lortu eskolan hezkide-tzan egindako lana bizitzarako baliagarri izandadin? Berriozabalek irakasleen diskurtsoanbaino, ikasleengan jarri du enfasia: “Eskolareneginkizun nagusia ikasleengan iritzi kritikoaeratzea da. Medioetatik jasaten duten bonbar-daketa irizpide batzuekin aztertzen lagundubehar zaie: serieak, publizitatea, harremantze-ko erak, moda... Ezetz esaten ikasi behar dute,bizi dituzten egoera desberdinetan. Eta batezere erabiltzen dituzten sare sozialetan diskri-minazioa eta sexismoa antzematen ikasi behardute. Guretzat mundu hori ozeano bat da,azaletik ezagutzen duguna. Ikasleak ez baditu-gu prestatzen gauzak aztertzeko,guk ezer gutxi egin genezake hor.Gu ezin gara euren munduansartu, sarri kontrako efektua lor-tzen baita”. n

TXANO-GORRITXOOTSOAZ MAITEMINDUZENEKOA izendatuzitekeen gaurkoneska mutilen artekoharremana. Gara-mendik azaldu due-nez, “kuriosoa dabaina horrela da:sexu indarkerien sub-jektua norberakharreman afektibo-sexualak izatekolibreki hautatutakopertsona da. Hainbatikerketetan agertu daeredu agresiboa era-kusten duten pertso-nen hautu kontzien-tea egiten dela. Pertsona horiek desiragarritzat hartzendirela. Gazte askok ez dituzte patroi tradizionalak(nagusitasuna eta jabetasunean oinarritzen direnpatroiak) gaitzesten. Nahiz eta ohartzen diren ez direlaberdintasunean oinarritutako harremanak. Askotanpatroi tradizionalak erakargarriak direla iruditzen zaie,are gehiago, berdintasunean oinarritutako jarrerak ezdira behar adina erakargarri izaten. Neskek garrantzihandia ematen diote maskulinitate irudi tradizionalari,alegia, berdintasunean oinarrituta ez dauden balio etajokabideei eta mutilek gauza bera egiten dute feminita-te irudi tradizionalarekin”. Gaiztoa/desiragarria bino-mioa haustea da kontua. Horixe baitu arazoak aldeonena: erakarpena, desioa eta gustuak eraiki eta eralda-tu egiten direla familian, ikastetxeetan, lagunartean etahedabideetan. Eta beraz, aldatu daitezkeela. Berrioza-

balek jokoa haustekoklabea eman digu:“Balioan jarri beharda gaiztoak ez direnmutilek dutena etahauek bihurtu behardira desiragarri”.Garamendik nolaegin aholkuak emanditu: “Ikasleekinaztertu behar da zermutil motak erakar-tzen dituen, zergatikgertatzen den hori,zein balore dituzten...Euren jokabideenondorioez hausnar-tzen lagundu behardiegu”. Berriozabalek

azaldu du urteak badirela Elorrioko Udaleko Berdinta-sun teknikari Maitane Iribarrekin batera, Tratu onentailerra edo Eraldatzen tailerra lantzen dutena: “Tailerhauek jende gazteak ematen ditu eta eurak gehiagoheltzen dira ikasleengana. Horrela mezua eraginkorra-goa dela iruditzen zaigu”.

Bikotetik kanpo ere harreman afektibo-sexualetanikuspegi matxista dela nagusi azaldu du Berriozabalek:“Mutilak zenbat eta gehiago ligatu edo neskekin sexuharremanak izan hobe, desiragarria izango da, neskakjokabide horrekin permisiboak dira. Neskak harre-man asko baditu ‘emagaldua’ dela esango dute, ez damutilen ideala. Eta bestetik homofobia ere antzema-ten da: mutilei ‘marikoia’ esango diete eta neskenkasuan izendatu ere ez da egiten, lesbianismoa ez daexistitzen”.

Zergatik erakartzen gaituzte mutil gaiztoek?

Medioek bultzatako ereduak aztertzeko ikus Amelia BarquinenArgibideak neskei hezkuntza estetiko/sentimental modernoaemateko artikulua (abarquin.wordpress.com blogean). Bertanazaltzen du nola sustatzen dituzten indarkeriazko bikote harremanakume-nerabeek gustuko dituzten marrazki bizidun eta filmek.

�10 2013KO AZAROAREN 24A

Lanbidez hezitzailea zara. Zertan aritzen zarazehazki?Azken lau urteotan kultura eta adin artekoekintza hezitzaileak sustatzea da nire eginbe-harra. Orain bereziki sexualitate eta drogenprebentzio programetan murgilduta nabil, baifamilietan baita ikastetxeetan ere. Horretazgain Esteribarren animatzaile sozio-kulturalgisa aritzen naiz eta horrek jende askorekinegoteko aukera ematen dit.

Jendearekin konektatzeko erraztasuna duzu…Bai, hori esaten dute. Eta egia esan bailaraosoak ezagutzen nau. Sanferminetan, adibi-dez, kalean askotan oihukatzen didate “ei,Esteribar!”. Ez dakite nire izena edo nor nai-zen, baina badakite han ibiltzen naizela.

Zergatik hautatu zenuen lanbide hau?Maite dudalako. Laguntza ematea barrutiksentitzen dudan beharra da. Gaztetatik eus-kara zerbitzuan, ludotekan… ahal nuen tokiguztietan sartzen nintzen gauzak antolatzera.Komunitarioa den guztiak erakartzen nau.Jendea gustukoa dut. Kalean barna paseoannabilela, norbait eserita ikusi eta ez dakit zer-gatik, baina aldamenean jarri eta orduak egonnaiteke berarekin solasean. Berdin hastennaiz hizketan kalean bizi den batekin edo adi-neko jendearekin. Gustatzen zait haien isto-rioak entzutea.

Eta Afrikarekiko maitasuna nondik datorkizu?Txikitatik Afrikako zerbait ikusten nueneanbarruan zimiko bat sentitzen nuen. Beltzak,ume txikiak… Duela zenbait urte erretzeariutzi nion eta tabakoan gastatzen ez nuen

dirua aurrezten hasi nintzen bidaiak egiteko.Halako batean mutil-ohiak eta biok interne-ten ikusi genuen Dakarrerako hegazkin txar-tel merke bat eta une horretantxe bertantxehartu genuen. Joan baino lehen harremane-tan jarri ginen hango eskola batekin. Esangenien eskolarako material pixka bat eramannahi geniela eta ea posible ote zen han lo egi-teko tokitxo bat aurkitzea. Egia esan oso ongihartu zuten proposamena eta bikain tratatugintuzten. Hara iritsita, hegazkineko atea ire-kitzean hango airea arnastea ikaragarria izanzen. Barrezka ematen nuen egun osoa. Hogeibat egun izan ginen Senegalen barrena bidaia-tzen.

Hegoaldean dagoen Cassamance eskual-deko amaetxe batean hiru neska euskaldunezagutu nituen, oso jatorrak. Erizainak diraeta urtero joaten dira hiru hilabetez lan egite-ra. Haiekin eskualde zoragarri hau ezagutunuen. Oso ederra eta aberatsa da, natura osooparoa delako. Euria egiten du, arroza, bara-tzeak, arrainak eta animaliak badira. Oso era-kargarria da, baina nik uste dut nire lana toki

PERTSONAIA

Amaia Alonso Sánchez (Burlata, 1978ko ekainak8). Ofizioz gizarte hezitzailea. Uharte eta EsteribarkoGizarte Zerbitzu Mankomunitatean ari da lanean. Duela seiurte Senegal ezagutu eta liluratuta eta hunkituta geldituzen. Geroztik hanka bat hemen eta bestea han dituela bizida. Hango zenbait amaetxe eta eskolatan ibiltzen dalanean, baina bereziki Talibés kaleko haur eskaleekin. Gauregun Talibés Fundazioko koordinatzailea da Euskal Herrian.

NORTASUN AGIRIA

«Orain Senegalen aurkitukodudana gogorragoa izanen

dela badakit»Neska azal zuri, bihotz beltza. Halakoa da Amaia “kañajora”.

AMAIA ALONSO SANCHEZ

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

pobreetan dagoela, horregatik Cassamancerasoilik bisitan joaten naiz noiz edo noiz.

Aurkitu zenuena uste bezalakoa izan zen?Ez nekien zehatz-mehatz zer aurkituko nuen.Senegalek eskualde asko ditu eta batzuk osotxiroak dira, baina ez dago gerra egoera eten-gabea, Etiopian edo Somalian bezala. Senegal,berez, oso alaia da. Teranga herria deitzendiote, hau da, harrera edo ongi etorriaren herria.Eta egia da, harrigarria da nola hartzen zaituz-ten toki guztietan. Baina aldi berean, oso tris-tea eta gogorra da ikustea nola jokatzen dutenhan zuri askok. Tubap deitzen diete eta munduguztiak zerbait eskatzen die: goxokiak, Bic…Beti eskean. Lehen bidaian gaizki pasatunuen. Boligrafo batzuk eraman genituen jen-deari emateko eta egun batez atera genituenhaur batzuei eskaintzeko. Bizpahiru haur zeu-den soilik, baina boligrafoak atera eta segun-do batzuetara ehunka umez inguraturik geun-den, eskuetatik dena kendu nahian. Minfisikoa eta batez ere mina bihotzean sentitunuen. Hori da mende luzeetan horrela joka-tzearen ondorioz lortu duguna. Eta tamalezaskotan ikusten da, adibidez, turista taldeekgozokiak atera eta lurrera botatzen dituztehaurrek harrapa ditzaten. Batzuetan iskanbi-lak izaten ditut zuriekin. Horrela min handiaegiten diozu herri bati, eskale bihurtzen duzu-lako. Baina zuri askori botere sentsazio horigustatzen zaie. Sexuarekin berdin. Emakumeheldu asko ikusten da gaztetxoekin, pederastiaoso zabaldua dago, putetxe pila… 12 urtekoneskato batek perfume poto txiki baten trukenahi duzuna egiten du.

Nik beste modu batez jokatzen ikasi dut.Ez dut ezer eramaten aldean. Ezta dirurikere. Eman beharreko laguntza ematen dioteman behar diodanari, hau da, eskolakozuzendariari edo toki bateko arduradunari,behar den moduan eta berme guztiekin. Gai-

nerakoan ni han oin beltz bat besterik eznaiz. Ikusten naute haiekin lapikotik jaten,lurrean eserita, ilar pote batekin dutxatzen,putzutik ura ateratzen… Orduan zer eskatu-ko didate? Beraiei nire presentzia gustatzenzaie eta esaten didate: “Amaia, zu ez zaratubap”. Hori esaten didatenean oso harro sen-titzen naiz. Hunkigarria da.

Zer da Europa haientzat?Altxor kutxa bat. Senegaldar pila bat dagohemen eta diru asko bidali izan dute, orainarte bederen. Familia batean kide bat Euro-pan izatea gerta dakiekeen gauzarik onena da,bai ekonomikoki baita prestigioaren aldetikere. Baina hona etorrita izugarri aldatzendira. Gure sistema honetan murgildu eta kon-tsumitzaile huts bihurtzen dira. Askotan han-goei esaten diete hemen oso ongi bizi direla,Messiren edo Ronaldinhoren lagunak dire-la… Handinahikeriatan aritzen dira maiz.Nik maite ditut senegaldarrak Senegalen.

Zer galtzen dute hona etortzean?Alaitasuna, klima, janaria, familia, erlijioa,kultura… Bat-batean dena galtzen dute.Aldaketa ikaragarria da. Badira ere hemengokulturarekiko eta euskararekiko interes han-dia dutenak. Sakanan badira batzuk euskarazhitz egiten dutenak, eta ni maiteminduta gel-ditzen naiz haiekin. Beren helburu nagusia,oro har, lan egitea eta dirua irabaztea da.

Hemengo senegaldarrekin harremanik baduzu?Bai, asko. Wolof ikasten ari naiz haiekin.Hurbildu eta galdetzen diet nola esaten direngauzak.

Ez zaizu zaila egiten haien ohitura zenbait uler-tzea, poligamia esate baterako?Bai. Han familiekin bizi naiz, haien etxeetan,eta denbora gehiena gizonaren bi edo hiru

Elkartea lagundu nahi izanez gero, 650 716 430 telefonora deitu edo www.fundaciotalibes.org webgunera sar zaitezke.

Kañajora “Hala deitzendidate diolahizkuntzan. Horrekesan nahi du betiharat-honatdabilen pertsona,ipurterrea, denaikusi nahi duena…Horrela esatendidate eta askogustatzen zait.Niretzako izenperfektua da”.

A. A

LON

SOK

UT

ZIA

�12 2013KO AZAROAREN 24A

emazteekin eta haien haur guztiekin egotennaiz. Asko hitz egiten dut emakumeekin gaihauetaz. Galdetzen diet ea zer sentitzenduten egoera horretan eta esaten didate hobedela horrela, modu honetara laguntza dutela-ko. Emakumeek ikaragarrizko lana duteetxean: jatekoa prestatu, haurrak zaindu, gar-biketa, ura ekarri, erosketak egin, animaliakzaindu eta abar, eta gainera etxea beti jendezbeteta egoten da, ilobak, lehengusuak… etor-tzen direlako. Emakumeak beti daude “fatigué,fatigué”. Gizona beste emakume batekinezkontzen bada, beste emakume bat egonenda etxeko lan guztia aurrera ateratzeko.Batzuetan beraien artean tentsioa egon daite-ke, baina, oro har, sistema praktikoa da lanabanatzeko eta baita gizonaren sexu beharrakasetzeko ere.

Eta gizonek zer egiten dute?Arrantzaleak badira itsasora ateratzen dira,bestela, gainerakoan, oso lan gutxi dago. Gal-detuz gero denek esaten dizute saltzaileakdirela. Edozein gauza saltzen dute merkatue-tan: arropa, fruta, ordezko hortzak,kableak…Den-dena jartzen dute lurrean etahorrela ematen dute eguna. Hemen munduguztia da saltzaile, baina nire galdera da: norkerosten du? Ez da inor ikusten erosten.

Familia plangintzaz hitz egiten diezu?Amaetxean prebentzio tailerrak eta familiaplangintzaz hitz egiten diet. Emakumeek sei,zazpi edo haur gehiago izaten dituzte batezbeste. Kasu askotan ez dakite zenbat urteduten ezta zein egunetan bizi diren ere. Ezdute egutegirik. Asko analfabetoak dira. Kon-doiak erosteko dirurik ez dute eta gaineragizonei ez zaie gustatzen, horregatik osogutxi erabiltzen dira. Batzuek pilulak hartzendituzte baina gordeka, gizonek jakin gabe.Emakume gazte batzuek ikusten dute zerbaitegiteko beharra dagoela kontu horretan,baina beste askok ez.

Ablazioaz zer pentsatzen dute?Ez da horretaz hitz egiten eta zuk galdetzenbadiezu mesfidati agertzen dira. Nik uste dutbarne-barnean badakitela hori gaizki dagoe-la. Ikusten dute nola neskak infekzioz beteakgelditzen diren, zeinen atrofia ikaragarriaksortarazten dituen, nola batzuk hiltzen diren,erditzean zenbat arazo izaten dituzten…Oso gogorra da. 4, 5 edo 6 urteko neskatileiegiten diete xaf la ziztrin batekin. Tokibatzuetan mozketa egin eta haurra zuhaitzbaten azpian uzten dute zauria itxi arte. Geroeta gehiago emakumeak indartzen ari diraeta Senegalen, hirietan bereziki, ama berrienartean gauzak zertxobait aldatzen ari dira.Nik uste dut gure zeregina dela azaltzea zerden hori eta zer ondorio ekartzen dituen.Hori dena haiei jakinaraztea. Horretan osobaliagarria da niretzat argazkiak erabiltzea.Emakumeentzat oso zaila da familia etaherriaren aurka jartzea. Presioa itzela da.


Bizipoza“Ni han oso ongisentitzen naizneure buruarekin.Ez da soiliklaguntzeagustatzenzaidalako. Haieklaguntzen didateniri neure buruaezagutzen etabakea sentitzen”.


Oso emakume indartsua eta autoestimu han-dikoa izan behar duzu horri buelta emateko.Oso-oso zaila da.

Zer gehiago lantzen duzue?Prebentzio alorrean hazteria eta larru azalarengaixotasunak ditugu jopuntuan. Hazteria osozabalduta dago zikinkeria ikaragarria delako.Gorputz osoan izaten dute, baita jaioberriekere. Zikinkeriaz inguraturik bizi dira, ez dutearropa oso maiz garbitzen eta dena jaten duteeskuz. Koilararen erabilera zabaldu nahi dugu,aurrerapauso garrantzitsua litzateke.

Talibés Fundazioaren Euskal Herriko koordina-tzailea zara orain. Nortzuk dira haur horiek?Senegaleko hirietako toki txiroenetan bizidiren haur eskaleak dira. Familia pobreekjatekorik ez dutenean haurrak koran eskolabatera eramaten dituzte eta han gelditzendira ,arabou edo irakasle baten agindupean. 4urtetik gorako haurtxo eta gaztetxoak dira.Marabouek haurrak bidaltzen dituzte arroza,azukrea eta dirua eskatzera kaleetara. Hanizaten dira egunean hamabi orduz eta eskola-ra itzultzean diru edo arroz gutxi eramanezgero izugarrizko jipoi eta tratu txarrak jaso-tzen dituzte. Gainera haur hauek mota guz-tietako lan eta gehiegikerietarako alokatzendituzte. Ume esklaboak dira. Senegal talibezbeteta dago. 50.000 baino gehiago omendira, gero eta gehiago, orain Malitik asko iris-ten ari direlako ihesean. Egoera gero etalatzagoa da. Hemen krisia dagoenez han izu-garri sentitu dute hori. Eguna haiekin ema-ten dut eta ahal badut haien eskoletara sar-tzen naiz, haien marabouekin hitz egitera.Haiei eta agintariei esaten diegu haurrak tra-tatzeko modu hori ez dela egokia. Ikusaraz-ten diegu errealitate hori aldatu behar dutelaeta horrenbeste miresten dituzten zuriek ezdutela halako jokamolderik onartzen. Bainahori da haiek betidanik ezagutu duten bizi-modua. Nik badut lagun min bat, hemenBurlatan ezagutua, talibea izan dena. Aitak

esaten zion talibe bidaltzen zuela bizitzarengogortasuna ezagutu zezan. Gainera haurhauek helduaroan marabou egiten dira, gur-pil-zoro hori betikotuz.

Kanpaina berri bat egiten ari zarete eta aben-duan abiatuko zara berriro. Zer helburu dituzuoraingo honetan?Hiru proiektu ditugu oraingo bidaia honetan:herri txiki batean amaetxe berri bat eraikidugu eta orain materialak eta botikak erama-nen ditugu hornitzeko. Horretaz gain Erron-kariko eskolako familiek 1.000 euro emandizkigute herri txiki bateko eskolako teilatuakonpontzeko. Eta hirugarren helburua talibehaurrei arropa, eskola materiala eta haienbizitokietarako gauza batzuk eramatea da.Dirua behar dugu, edukiontzi bakoitza haraeramate hutsak 3.000 euro balio du-eta. Osopozik nago orain nirekin Ilurdotz eta Zubiri-ko 78 urteko bi emakume etorriko direlako.Udaberrian beste bidaia bat egin nahi dut,gauza gehiago eramateko, eta horretarako bigazte nirekin etortzera animatu dira jada.

Zer ekarriko zenuke Senegaldik hona?Jendearenganako gertutasuna. Hemenmikaztuta, ozpinduta bizi gara. Han dena da“ze pa gra” (ez da deus gertatzen, dena kon-pon daiteke). Elkar tasun hori ez dagohemen. Hemen bakarrik bizi naiz eta giltzezixten dut atea. Han ez dituzte etxeak ixten.Etxe ezezagun batera sartu eta egun osoaeman dezakezu han, komuna erabili, ohebatean etzan, tea hartu beraiekin… Eta irri-barrea, alaitasuna, noski. Beste gauza batasko gustatzen zaidana da ez direla besteen-gatik gaizki esaka aritzen inoiz. Oso gaizkiikusia dago hori. Nik, egia esan, asko ikastendut beraiengandik eta askotan hemen per-tsona arraroa, bitxia sentitzennaiz. Beti zoriontsu egon nahiizatea leporatzen didate, zerbaittxarra balitz bezala. Arraroa naizeta harro nago. n

“Gezurra badirudi ere, Senegalen dagoen janari guztiakanpotik ekarria da. Senegalek mangoak besterik ezditu. Hemengo krisia dela-eta dena okerrera doa:hemengo senegaldarrek orain ez dute lehen bezainbes-te dirurik bidaltzeko eta, honetaz gain, garapenerakolaguntzak murrizten ari dira. Proiektu asko bertanbehera gelditu dira. GKE asko eta fundazio asko joatenari dira Senegaletik eta Afrika osotik. Orain Senegalenaurkituko dudana gogorragoa izanen dela badakit”.

Gero eta okerrago

AZKEN HITZA



Entzumen eta ikusmen nerbioen galera, diabetes mellitus-a eta intsipidoa, maskurineurogenoa… Wolfram sindromeak dituen ondorioak dira horiek. Nozitzen dugunok ordea,

horiei ez ezik, ezjakintasunari ere aurre egin behar izaten diogu, gaixotasun arraroa denheinean, inork gutxik ezagutzen baitu.

| OIER LAKUNTZA IRIGOIEN |

GIZON ETA EMAKUMEENGAN maiztasunazaltzen den neuroendekapenezko gaixotasu-na da Wolfram sindromea. Sintomen hurren-kera gaixo batetik bestera alda badaiteke ere,gaixotasuna haurtzarotik hasten da moduprogresiboan garatzen. Lehen motako diabe-tes mellitusa, ikusmen eta entzumen nerbio-en galera, eta gorputzari likidoak mantentzeaeragozten dion diabetes intsipidoa izaten diralehen ondorioak. Gerora, maskuri neuroge-noa garatzen da, nerbio sistemaren eta mas-kuriaren arteko elkarrekintza eragotziz etaapurka-apurka gernua normal kanporatzeazailduz. Denborarekin bestelako arazo neu-

rologikoak ere ager daitezke, oreka, mugikor-tasun eta irensteko zailtasunak kasu.

Aipatu bezala, gaixo batetik bestera gaitza-ren bilakaera nabarmen aldatzen da eta trata-mendua are gehiago korapilatzen da. Nirekasuan, 4 urterekin azaleratu zitzaidan lehensintoma: lehen motako diabetes mellitusa.Denborarekin sindromearen ondoriorik ari-nena dela konturatu banaiz ere, normala denbezala, adin horretan nahikoa atsekabe etaburuhauste eragin zizkidan. Handik gutxira,ohikoa baino gutxiago ikusten eta entzutennuela, eta galera hori handituz zihoala ohartuziren nire gurasoak eta ikastolako irakasleak.

WOLFRAM SINDROMEA

Gaixotasun arraroari etaezjakintasunari aurre egiten

4 urterekin azaleratu zitzaion Wolfram sindromearen lehen sintoma Oier Lakuntzari. Gaitzak okerrera egiten du eta 21 urterekin itsu geratu zen. Egun, 28 urte ditu iruindarrak.

DA

NI

BLA

NC

O

Une hartan sumatu zuten zer edo zer arraroagertatzen zela. 6 urte nituelarik, BartzelonakoSan Joan de Deu ospitalean bi asteko egonal-dia egin nuen, nirea zein gaixotasun ote zenjakiteko. Emaitza argia izan zen: Wolframsindromea. Izenaz gain, ordea, ezer gutxigenekien, inork ez baitzigun gaixotasunarenazalpen asegarririk eman. “Ez duzue ezer egi-terik, itsu eta gor gera daiteke”, izan zen gura-soei esan zieten bakarra.

Haurra izanik, ez zidaten zuzenean egoe-raren berri eman eta denborarekin joan nin-tzen hurrenez hurren agerturiko sintomakgaixotasunarekin lotzen. Hasiera hartanbaina, normala den bezala, gurasoek bizi izanzituzten kezka eta beldurrik handienak.Ondorengo urteak gaixotasun arraro haren-tzat sendabide bila pasa genituen; kosta ahalakosta garatzen jarraitzea oztopatu nahigenuen. Horretarako, mota guztietako medi-kuntza alternatiboekin ere saiatu ginen. Etalaugarren sintoma agertu zen: gorputzari liki-doak mantentzea zailtzen dion diabetes intsi-pidoa. Eragina, nagusiki, gauez sumatzenhasi nintzen. Izan ere, likidoak mantentzekozailtasunak komunera gauero bost edo seialdiz joan beharra zekarkidan,nire atsedena oztopatuz.Zorionez, honek badauka tra-tamendu aski eraginkorra, etaproblema eramangarriago egi-tea lortu dut.

Gerora, 21 urte ingurunituela eta jadanik itsu, komu-nean arazoak nituela jabetunintzen. Urologoak adierazizidan zundatzen hasi beharkonintzela. Esperientzia ez zen batere gozoaizan eta zundarekin pasa nuen hilabete pasa-txoan, giltzurrunetako bi infekzio izan nituen.Ikusiak ikusita, beste urologo batek berriz erezundarik gabe hasteko iradoki zidan. Honek

ordea, komunera joaten naizen bakoitzean10-15 minutu pasatu beharra eragiten dit.

Mutazioak errudunGaixotasun arraro askoren moduan, Wol-fram sindromea belaunaldiz belaunaldi gene-tikoki transmititzen den mutazio baten ondo-rioa da. Zehazki, wolframina izenekoproteina kodetzen duen genean agertzen denmutazioa da gaitzaren eragilea, eta gaixotasu-na garatzeko, beharrezkoa da aitaren eta ama-ren gene kaltetuak jasotzea. Ez dago oso argizein den wolframinaren funtzioa zeluletan.Ikusi denez, behar bezala osatzen ez denkasuetan, zelulek ez dute ongi funtzionatzen,eta organismoak horiek desegiteko mekanis-moak jartzen ditu martxan. Prozesua intsuli-naren jariatzeaz arduratzen diren pankreakozeluletan gertatzen da, baina ez dago argineuronetan ere gertatzen ote den. Hala, gai-tza garatzen den kasuetan, wolframina ez dabehar bezala sintetizatzen, eta haren genekomutazio motaren arabera, sindromearenaldaera bat edo beste agertzen da.

Espainiako Estatuan, L’Hospitalet-ekoDuran i Reynals ospitaleko genetika sailekoVirginia Nunesen taldea da gaur egun Wol-fram sindromeari buruzko ikerketez ardura-tzen dena. Bere taldeko Miguel Lopez deHeredia ikerlariak dioenez, 2009an arlo horre-tan lanean dabiltzan taldeak elkartu zirenean,ikerketek bultzada handia jaso zuten. Egun,hiru ikerketa adar daudela adierazi du Lopezde Herediak: batetik, wolframinak zelulanduen funtzioaren eta bere geneko mutaziomotaren arteko erlazioa ikertzen da; bestetik,gaixotasunaren diagnostiko eta jarraipenaerraztuko luketen adierazleen inguruko iker-ketak daude; eta azkenik, gaixotasunarenondorioei aurre egiteko tratamendua bilatzenari dira. Gainera, beste gaixotasun arraro guz-tien kasuan bezala, oso lagungarria izangolitzatekeen gaixoen erregistroa sortzekolanean ari dira. “Erregistro hauek gaixotasu-

naren historia naturala ezagu-tzen laguntzen digute, bere sin-tomen eta mutazio motarenarteko loturak aurkituz”. Kri-sia medio, zoritxarrez, erahonetako gaixotasunak iker-tzeko diru-laguntzak askomurrizten ari dira, mediatikokioihartzun handiagoa dutenenmesedetan.

Egoerara moldatu beharraGaixotasuna kanpotik ikusten duen baten-tzat, ikusmen eta entzumen galera dira Wol-fram sindromearen ondoriorik kaltegarrie-nak. Egiari zor, itsu eta gor gera zaitezkeela

Ikusmena gutxika galtzeakmoldatzeko aukera eskaintzendu, baina alderdi psikologikotiklatzagoa ere izan daiteke, egunezegun zure gaitasun bat galtzen arizarela nabaritzen baituzu

EspainiakoEstatuan,L’Hospitalet-ekoDuran i Reynalsospitalekogenetika sailekoVirginia Nunesentaldea da Wolframsindromeariburuzko ikerketezarduratzen dena.Argazkian, Nunesbera eta MiguelLopez de Herediataldekidea.


IDIB

ELL

WOLFRAM SINDROMEA

jakitea kolpe gogorra da. Zorionez, entzu-men galerak badauka nolabaiteko konponbi-dea. Audifonoekin berreskura ez daitekeenentzumena garatuz gero, inplante koklearrakdaude, eta entzumena guztiz ez duzula galdu-ko jakitea lasaigarria da oso. Ikusmenaridagokionez, 21 urte nituenean geratu nintzenguztiz itsu. Etengabeko moldaketa eskatzendu horrek, ohitura eta zaletasun batzuk albo-ratuz, eta beste batzuei ekinez.

Itsu bat-batean geratu ordezikusmena apurka-apurka gal-tzeak abantailak eta desaban-tailak dituela esango nuke. Bat-batean itsu geratzeak osogogorra izan behar du, egungutxiren buruan edozer eginahal izatetik gauza gutxi eginahal izatera pasatzen baita nor-bera. Egia da saiatuz gero ikusigabe egitea ezinezkoa dirudien gauza askoegiten ikas daitekeela, baina hasierako sentsa-zioa hori da. Ikusmena gutxika galtzeak mol-datzeko aukera eskaintzen du, baina alderdipsikologikotik latzagoa ere izan daiteke, egu-nez egun zure gaitasun bat galtzen ari zarelanabaritzen baituzu. Galera horrek toperikizango ote duen edo noraino iritsiko denasmatzea izaten da kezkarik handiena. Duda-

rik gabe, inguruko jendearen laguntza etababesa ezinbestekoak dira halakoetan.

Pertsonalki, itsua izatea baino zailagoa zaitgutxi entzutea. Jende asko dagoen lekuetannekeza egiten zait ingurukoek diotena uler-tzea; jendez inguraturik egon arren, ezer uler-tu ez eta bakar antzean dagoenaren sentsa-zioa izaten dut maiz. Halakoetan, askoeskertzen da ondoko norbaitek tarteka zertaz

hitz egiten ari diren esatea. Eraberean, maskuri neurogenoaere oztopo nabarmena bihurtuohi da. Edozein lekutan pixanormal egin ezinak eragozpenbat baino gehiago dakar.

Erreferentzia bilaGaixotasun bat diagnostikatzendelarik, gaixoak eta haren ingu-rukoek gaitzari buruzko infor-

mazioa nahi izaten dute. Informazio hori dahain zuzen Wolfram sindromea duen jendeakfaltan botatzen duen lehenengo gauza: zeinsintoma izango dituen, gaixotasunak zein bila-kaera duen, zein medikurengana jo… Gaixo-tasun arraro guztien arazoa da, gutxiri eragitendioten gaitzak izanik oso mediku gutxik dute-lako horien berri, eta jarraipen eta tratamenduegokia zailtzen du horrek.

Ikerketek zerbait eraginkorranoiz lortuko zain egonbeharrean, zentzuzkoagoa dirudigure muga eta sintoma guztiekinahalik eta bizitza “normalena”egiten saiatzeak


Nire kasuan, gurasoek jakin zuten EuskalHerrian sindromea zuten beste zenbait lagunbazirela, eta guztiek neurologo beraren arretajaso zutela. Hala izan genuen Javier Ruizenberri. Euskal Herrian Ruiz da gaixotasunaondoen ezagutzen dutenetariko bat, eta datuzehatzik ez badu ere, orotara Euskal Herrianhamar bat kasu egon daitezkeela dio. Denaden, sindromea daukala ez dakien jendeaegon daiteke. Javier Ruizek nabarmentzenduenez, gaixotasunak gaur egun ez du senda-biderik, ezta tratamendu eraginkorrik ere:“Oraindik bere jatorriari eta bilakaerariburuzko puntu ezezagun asko dago, eta gor-putzeko sistema ugariri eragiten dion sindro-mea izaki, konplexutasuna arehandiagoa da”. Gakoa gaixota-suna garaiz antzematean datza,eta gaur egun horixe da zaile-na, mediku gehienek ez baituteWolfram sindromearen berri.

Javier Ruizen bitartez,Almeriako (Espainia) GemaEsteban medikuak gaixotasu-nari buruzko tesia egin zuelajakin genuen, eta harekinharremanetan jarri ginen. Erre-ferentzia bat izatea asko eskertzen da, eta hel-buru horrekin berpiztu genuen medikuhonek 1999an sortu zuen Estatu mailakoWolfram sindromearen elkartea. Krisi garai-ko murrizketen ondorioz berriki bertanbehera gelditu bada ere, duela hiru urte,elkarte horren ekimenez, gaixotasunarenerreferentziazko unitatea sortu zen Almeria-ko Huercal-Overako Hospital de la Inmacu-lada erietxean. Urtero, hiruzpalau egunez,gaixotasuna genuen guztiak hara joan etaneurologo, endokrino, urologo nahiz bestela-ko medikuen azterketak pasatzen genituen.Ikerketa munduan goi mailan dabiltzan bimediku ere izan ziren, Timothi Barret endo-krino ingelesa eta Christian Hamel oftalmo-logo frantziarra. Haien erantzunek ordea,

atsekabea eta desilusioa eragin ziguten. Esatebaterako, gaixotasunaren tratamendurakoaditu batzuek gomendatzen duten zenbaitsendagai hartzearen onurez galdetuta, “ezdago argi, kalterik ez du egingo” arrapostuabesterik ez genuen jaso.

Sarri, izan ere, ikerketekin itsutzeko joeradago, eta etsipena dator ondoren. Oraindikezer gutxi dakigu Wolfram sindromeari buruzeta ikerketek zerbait eraginkorra noiz lortukozain egon beharrean, zentzuzkoagoa dirudigaixoak beren muga eta sintoma guztiekinahalik eta bizitza “normalena” egiten saia-tzeak. Erakunde publikoek ere, ikerketakdiruz laguntzearekin batera, gaixoen bizimo-

dua errazteko baliabideakeskaini beharko lituzkete.

Osasun arazoa… eta ekonomikoaTratamendurako aholkatzendiren sendagai batzuk ez ditugizarte segurantzak ordaintzen,eta honek zama ekonomikoadakar. Botiken berrordainketagehitu behar zaio horri, legeberriaren arabera gaixo kroni-

koak ere botikak neurri batean ordaintzerabeharturik baikaude. Gainera, entzumen ara-zoei aurre egiteko audifonoak behar ditugu,eta gure poltsikotik ordaindu behar dituguakupuntura bezalako tratamendu alternatibo-ak, medikuntza tradizionalarekin uztartutaondorio onuragarriak izan ditzakeenak. Teo-rian, ezintasun jakin batek dituen gastu gehi-garri horiei aurre egiteko daude ezinduentza-ko diru-laguntzak. Baina bere gabeziakestaltzeko sistemak duen beste adabaki batgehiago baino ez da, diru-laguntza horiekjasotzeko ezin baita inolako soldatarik jaso,txikia izanik ere. Arauak ez du kontuan har-tzen beste herritar batentzat bizitzeko askiizan daitekeen soldata ez dela nahikoa gure-tzat, sarri diru-laguntzarik gabe ezinezkoaizan daitekeelako ezinduok ditugun gastugehigarriei aurre egitea.

Amaitzeko, “ezindua” naizen aldetik,administrazio mailan dagoen beste traba batere aipatu nahi nuke. Izan ere, beka nahizlan deialdi publiko askotan, ez zaio ezintasu-nen bat duen jendeari inolako aipamenikegiten, edo egiten zaion kasuetan, maiz ezda aintzat hartzen. Eta ez naiz faboritismoeske ari: ezindu bati maila jakin batera iris-teak beste edonori baino ahalegin handiagoaeskatzen dio, eta administraziopublikoak, ustez aukera berdin-tasuna babesten duen heinean,hori ere kontuan hartu beharluke. n

Ezinduoi maila jakin baterairisteak besteei baino ahaleginhandiagoa eskatzen digu, etaadministrazio publikoak, ustezaukera berdintasuna babestenduen heinean, hori ere kontuanhartu behar luke

WOLFRAM SINDROMEA



GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta �

SEGURUENIK umeak dira, beste ezerk ezbezala, gure bihotzak gehien hunkituditzaketenak. Baina batzuetan horien era-bilpen politiko-komunikatiboa egitendenean, nahiz eta xede onez egin, pentsa-menduak duen alde biko jokoaren miseriaguztiak azaleratzen ditu. Azkeneko astee-tan bi kasu esanguratsu egon dira hedabi-deetan.

Tristeena Greziako ijito kanpamendubatean topatutako azal zuriko neskatilailehoriaren harira gertatutakoa da. Heda-bide askok alarma arrazista piztu zuten:ez da posible (sic) horrelako fenotipoaduen neskatila bat ijitoa izatea. Hori gutxibalitz, munduko biztanleei erakutsi diguteazal zuriko ume ilehori batek gainontzekoumeak baino gehiago balio duela, izanere, gurasoengandik separatua (edo bahi-tua?) bizitzea berria da zure azalaren kolo-rearen arabera. Noski, umea ijitoa badahedabide gehienek ez diote kasurik egin-go. Ironikoa da ikustea nola ijitoei “umeenlapur” fama eraiki zaien, eta bitartean,Europako Parlamentuan behin eta berrirosalatu den bezala, errealitatea da ume iji-toak direla erlatiboki gehien “desager-tzen” direnak beraien familietatik.

Irlandako erakundeei bost axola zenbatume ijito diren bahituak edo desagertuak,hori bai, Greziako neskatilaren kasuahedabideetan barreiatu bezain lasterIrlandako poliziak bi ijito familiei seme-alaba bana kendu zieten ile horia eta begiargiak izateagatik. Azkenean ADN frogekerakutsi zuten poliziak gurasoei ostu ziz-kiela seme-alabak. Beranduago ere jakin

dugu Greziako neskatilaren gurasoak biijito bulgariar direla, baina kaltea dagoe-neko eginda dago, gutxiengo etniko batestigmatizatzeko harri koxkor bat gehiagojarri dute nazioarteko hedabide gehienek.

Bestelako kasua izan da Leonarda ijitokosovarrarena. Poliziak Frantziatik bota-tzeko atxilotu zuen eskolako eskurtsiobatean zegoenean. Umea eta eskola bino-mioak bihotzak samurtzeko aukera batireki du ijitoen eskubideen alde lan egitendutenen artean, baita Frantziako Gober-nua politikoki astindu nahi dutenentzatere. Euskal politikari abertzale batek twi-tterren salatu zuen Hollandek eginikoproposamena, Frantziako presidenteakesan zuen Leonarda bueltatu zitekeelabaina ez bere familia, eta horretarako nes-katilaren kosovar izaera azpimarratu zuenpolitikariak. Baina Leonarda eta berefamilia ez dira izan kanporatuak kosova-rrak izateagatik, ijitoak izateagatik baizik,hain zuzen ere Kosovotik ihes egin beharizan zuten arrazoi antzekoarengatik.

UÇK-ko gerrillariak eta muturrekonazionalista albaniarrak ijitoen aurkakomota guztietako jazarpenak egiten hasiziren 1998an. Guda bukatu ostean,NATOko indar militarrak Kosovon zeu-denean, ijitoen eta gainerako gutxiengonazionalen aurkako lapurretak, meha-txuak, etxe-erreketak eta erailketak gertatuziren. Jazarpenek jarraitu dute noizbehin-ka errefuxiatu uholdea elikatuz. Gudabaino lehen, erromaniek 20.000 etxe zituz-ten, eta egun 5.000 baino gutxiago gera-tzen dira. Albaniar sektore batzuek erreeta suntsitu dituzten etxeen zerrendaamaigabea da, Leonardaren herrian,Kosovska Mitrovican 700 dira. Oro har,gerra aurreko Kosovon 100.000 eta200.000 artean zehazten zen ijito kopurua,egun 40.000 inguru baino ez dira. Horre-gatik, ondo dago Frantziako Gobernuakritikatzea Balkanetako ijitoei ematen dientratuarengatik, baina ez legokebatere gaizki salatzea non etanola hasi zen Kosovoko etaBalkanetako erromanienjazarpena eta ihesa. n

Umeak, arrazakeria eta Kosovo

Irlandako erakundeei bost axola zenbatume ijito diren bahituak edo desagertuak,hori bai, Greziako neskatilaren kasuahedabideetan barreiatu bezain lasterIrlandako poliziak bi ijito familiei seme-alaba bana kendu zieten ile horia eta begi argiak izateagatik

Asier BlasMendoza �

EHUKO

IRAKASLEA

IRITZIAREN LEIHOA

IÑIG

OA

ZK

ON

A

20 2013KO AZAROAREN 24A

ZIRTAK - IRITZIAREN LEIHOA


ERRALDOI INDARTSUA izan arren, ostalari ezinagoadeitsua omen zen Prokusto: oherik onena, burdinaz-koa, bertan ostatu hartzen zuten bidaiariei eskaintzenzien beti. Eskaintzarekin amaitzen zen, ordea, harenadeitasuna: ohean etzan orduko, hantxe lotzen zuenProkustok bidaiaria, “kate motz eta astun batez”,Joxan Artzeren hitzez Benito Lertxundik ziokeenmoduan. Bidaiaria ohea baino luzeago gertatzenbazen, zerra hartu eta hanken aldetik “sobratutako”puskak ebakiko zizkion Prokustok riki-raka, kupida-rik batere gabe; bidaiaria ohea baino txikiagoazenean, aldiz, gizajoari bi muturretatik heldueta alde banatara tira egingo zion, hariketa oheraren luzera bereko bihurtu arte.

Egunotan, Estrasburgoko epaiadela eta hegoalde hauetan esan etaidatzi diren gehiegikeriak entzun etairakurrita, burutik uxatu ezinda nabilProkusto gurea, eta nago gure erral-doiak adeitasuna bezain oker ulertzenote duen hemen zenbaitek demokrazia,edota are okerrago ere.

Egia da alderdi eskuindarnagusiaren sotoetan gordetaegon diren Francokumeak geroeta lotsagabeago ari direlazaunka, baina hori da, nireustez, gutxienekoa. Zaunkazantarra baino mila biderarriskutsuagoa iruditzenzait epai hori demokrazia-rentzat arriskutsua etabiktimentzat irainga-rria dela esatentematu direnen dis-kurtsoa.

Orain arte demo-krazia eta indarreandagoen legedia gauzabat bera direla aldarrikatudutenak dira, hain oker ere, orainepai hau ez onartzearen alde ageridirenak. Oraintxe ohartu bide diralegeak ez direla beti onak, batzue-tan legearen kontra egitea dela demokraziasendotzeko bidea. Bejondeiela, baina orainepaia dela eta esaten ari direna gogoan,egin dezatela atzera begirako errepasoa, eta

kontsidera ditzatela, besteak beste, honako bi legeok:Espainiako Konstituzioa bera batetik, eta AlderdiPolitikoen Legea bestetik.

Errepasoa jator egiten duenak aitortu beharko dulege horiek antz handia dutela Prokustoren oheare-kin. Konstituzioa, komeni denean batzuentzat Bibliabaino santuagoa den lege guztien lege hori, idatzi zenmoduan idatzi zen, erredakzioaren ardura zutenekezpataren hotza (eta zorrotza) bizkarrean sentitzenzutela uneoro, eta ezpatak agintzen zuen zer kabitubehar zen ohe komun hartan, eta zer ez. Aurrerago,

kabitu behar ez zuten batzuek ikasi zuten ohearenneurrira egokitzen, eta legezko bilakatu ziren.Hori ikusita, ohea txikiago egitea erabaki zutenbesteek, eta horixe da, funtsean, Alderdi Politiko-en Legea. Ondorioz, dena (eta denak) ETA bihur-tu zen, legeari izkin egiteko propio sortutakolegearen bidez.

Biktimei dagokienez, saiatu arren ezin dutulertu biktimei arrazoi politikoa eman beharzaiela diotenen arrazoibidea, batez ere iku-

sita biktima batzuek (eta ez prezeskigehien sufrituek) biktima estatusabera ere ukatzen dietela suntsituarteko mendekuaren estrategiarekinbat egiten ez duten biktimei.

Demokrazia suntsitu nahi dute-nei kontra egiteko demokratikoakez diren bideak erabiltzen dituensistemak, suntsitu nahi omen

dituzten horien pareko bihur-tzen du bere burua, bai

Guantanamon eta baihemen. Badirudi Estras-burgoko epaiak estresa-ren erresuma bihurtuduela Espainia, eta lasti-

ma da, zinez, aukera ezinhobea baitzen epaia aintzat

hartu eta urteotan propio erai-kitako Prokusto-ohe guztiak Ero-

rien Ibarrean lurperatzeko(edo, are hobeto, hanehortziarenhondakine-kin batera

erre eta ahanzturaren lau hai-zeetara barreiatzeko). n

Joxerra Garzia� IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

Prokusto Estresburgon

Antton Olariaga

IRITZIAREN LEIHOA

ESKANDALUA zabaldu da Granadako artza-pezpikutzak emakumeei ezkontzeko etaotzan izatera dei egiten dien liburua argita-ratu duelako. “Ezkon zaitez eta izan zaitezotzana”, edo halako izenburua du perlak.Harrigarria egiten zaigu egun, halako zer-bait, lasai zabaltzen ibiltzea batzuk.

Baina tira, oraindik norbaitek ezkondueta men egitera bideratutako etorkizunanahi badu, hor du bere Biblia; bide batezesateko, emakume batek idatzia. Beraz,ahotsa goratzeko, edo nahi duena egitekogogo zipitzik sartzen bazaio, bertan izan-go ditu inpultsoei eusteko gomendioak.Emakumeengandik emakumeengana.

Baina pentsatzen jarrita, hain agerikodiren diskurtsoek beste hainbatek bainogutxiago izutzen naute. Izan ere, gehiagodira emakume moderno, ama, indepen-dente baina arduratsu, langile baina etxe-koandre, guapa baina zainduegia ez, ire-kia bai baina ez puta. . . eta halakoekiradokitzen dizkiguten mezu eskizofreni-koak.

Eta nago, horiek denak gehiagok barne-ratu eta bete nahi dituela, etahorretarako ez dago gida-libu-rurik. Izan ere, gure artean dio-tsuet, nagoelako, ez dela halakoemakumerik existitzen. n

BIGARREN MAILAKO zelaietan jokatzen ikusten dubere burua eroso EAJk. Bigarren mailako lehiaketan.Lehen mailakoak izu eszenikoa ematen dio. EAJrenideologian independentzia amets kimerikoa da. Hauda, neuk ere badut gure etxeko egongelako hormanEverest mendia agertzen den argazki ederra. Everestdut amets, baina badakit ez naizela inoiz hara –gora–igoko. Beste hainbeste gertatzen zaio EAJri: indepen-dentziaren ametsetan bertigoa eta gonbito larria sar-tzen zaio bat-batean. Altuerakosindromea bizi du. Mendi maldangustura, tontorrik egingo ez duelaonartuta. EAJk gobernatzendituen erakundeak, gainera, loka-lak dira, ez dute estatu entitaterikadierazten. Ezti mamitan sentitzenda itxurakeriak egiten, goberna-tzen dituen erakundeek eraginprobintzianoa baino ez dutelajakinda. Nahikoa du botere politi-ko-ekonomiko-kultural kafeinaga-bea kudeatzearekin, Peter Panensindromeak jota dabil EAJ, bizi-tzarekiko (politikarekiko) jarrera lumatu bako txorikumearenaren antzera, nagusi (independente) izateaksekulako kaltea eragingo diolakoan. Konforme daesku artean darabilen botere kuotarekin. Harro dagohorretaz, gainera. Baina ez da konturatzen alderdijostailua baino ez dela. Edo bai. Eta inoren menpe

izateak segurtasuna ematen die. Nahiago du arrai-nontzian bizi, itsaso zabalean baino. Babestuta senti-tzen da, Estokolmoko sindromea bizi du, jakin barik,edo jakinda, inoren legeen kudeatzaile-jopu baino ezdela. Bere bidea egiten jarraitzen du, bidea bera egiteaduela helmuga. Eta bide horretan bidaide aukeratuak(PP-PSE) lehen mailan jokatzea galarazi eta oztopatuegiten dioten berak dira. Baina zer ardura dio horrek:lehen maila, Everest tontorra, amets huts baino ez da.

Bestelako bidelagunik izateakEspainiaren gaitzespena ekarrikolioke eta EAJkoak oso leialak dirababes maternala eskaintzen diote-nekin. Katalunian, ostera, Esque-rra Republicana (ERC) aukeratudute bidelagun CíUkoek (Con-vergència i Unió), eta independen-tzia dute helburu. Eta ez autogo-bernu maila handiagoa, ItxasoAtutxak (EAJ) eskatu bezala,Andoni Ortuzar jaunak esandako-aren harira datorrena: “Gu bestebide batetik ari gara, beste lehen-

tasun batzuk ditugu, independentziaren eredua iraun-gita dago”. Eta hau argi geratu da IñigoUrkulluk Ameriketara egin duen bidaiafolklorikoan. Aginte probintzianoa duenagintari zentsuratzailearen bidaia egin du,gainera. n

Sindromeak

Karlos Gorrindo EtxeandiaEUSKARA TEKN IKAR IA �

KattalinMiner�

KAZETAR IA

DA

NI

BLA

NC

O

Izan otzana

Everest dut amets, bainabadakit ez naizela inoizhara –gora– igoko. Bestehainbeste gertatzen zaioEAJri: independentziarenametsetan bertigoa etagonbito larria sartzen zaiobat-batean. Altuerakosindromea bizi du

IÑIG

OA

ZK

ON

A

22 � 2013KO AZAROAREN 24A

IRITZIAREN LEIHOA


Moja bat meza laguntzenpreso habito baltzean,aktoresa bat antzeztenemaztea eskaratzean,modeloak kulerotanudaberriko pasean,ziklisten podiumekotxanpainaren lorratzean…Horrela agertu ginenandrok oholtzaratzean;isilik, biluzik edogizonezkoen atzean.

Gaur egun izan gaitezkeetenik bako katea:mimoa, margolaria,bertsolaria, alkatea…Zergatik ez berreraikioholtza eta artea?Sentipenak hitzez jantzizedo erantziz jakea,sorkuntzatik haratagohau baita libertatea:nola biluztu nahi dugunhautatu ahal izatea.

Gure aurretik hamaikaMaurizia Aldeiturriaga,bakarrik kantatzeko gaiizan zirelako gara.Feminitatea islatuzbakoitzak bere erara,malko, irrintzi, hasperen, ulu, txalo zaparrada…Egin jauzi oholtzaraamona, ama, alaba!Zure sorgina askatzenanimatuko al zara? n

Zure sorginaaskatzen

MirenAmurizaPlaza

�

Doinua: Gure herri ttiki hau da.

BERTSOBERRIAK

Pako Sudupe� IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

HALA DU izenburu Kropotkinprintze errusiar anarkistaren libu-ru famatu batek. Darwinek etabereziki haren epigono Huxleyeta Spencerrek azpimarratzenzuten ezen bizimodua ateratzekoborroka zela nagusi espezienbilakaeran eta hautespen natura-lean, eta ez elkarri emandakolaguntza; eta Kropotkinek,berriz, alderantziz, borrokarenaukatu gabe, elkarri laguntzearengarrantzia azpimarratu zuen.

Darwinek Hego Amerikan,bereziki Galapagos uharteetanaztertutako espezietatik aterazuen bere ondorio nagusia, etaKropotkinek, berriz, Siberian etaMantxurian egindako behakete-tatik: naturan gertatzen zirenhondamendiei –elurte izuga-rriak– eta espezie etsaiei aurreegiteko –Darwinen lana oso ain-tzakotzat zuen; iruditzen zitzaionalde txarretik garatu zutela bereepigonoek– taldean bizitzea etaelkarri laguntzea giltzarri zirelaespezieak bizirik irauteko, etagizakion kasuan ere berdin, elka-rri laguntzea ezinbesteko, borro-karen egitekoa ukatu gabe.

Honezkero irakurle batekbaino gehiagok pentsatu du bereartean: Darwinek eta haren jarrai-tzaileek zuten arrazoi gizakioidagokigunez, ez, Kropotkinek;etxe-kaleratzeak, lan-kaleratzeaketa normalizazio politikorakoditugun zailtasunak eta mende-ku-goseak hobeki esplikatzendira bizitza lehia eta borroka delaazalduta, lanpostua lortzeko etaatxikitzeko borroka, neskalagunaedo mutil-laguna lortzeko etaatxikitzekoa, eta askatasun politi-koa eta kulturala –euskararengarapena eta normalizazioa– lor-tzekoa, eta elkarri laguntzeak,elkartasunak eta konpromiso

politiko-kulturalak leku gutxiagodutela.

Badu, halere, beste liburufamatu bat Kropotkinek: Ogiarenkonkista izenekoa. Hor, besteakbeste, denontzako ongizatea pro-posatzen du. Gizadia aberatsa da,eta aberastasunak langile etaasmatzaileen belaunaldiek sortudituzte teknologia sortuz etahobetuz, eta horrela lurra bizitze-ko egokiago bilakatuz. Kontuada, dakigun bezala, aberastasu-nok gaizki banatuta daudela,gutxi batzuen eskuetan. Zer eginbehar da? Edozein eratakogobernuak deuseztatu, eta elka-rrekiko laguntzan eta koopera-zioan oinarrituriko gizarte batlortu, estatu erakunderik gabekogizartea.

Zaila da egun ezertan sendosinestea, baina zein gustura ira-kurtzen diren egun ere duelaehun eta gehiago urte idatzitakoliburuok. Gure baitan leku bategitea merezi duenautore bat da, elkar-laguntzak eta koope-razioak mereziduten bezala. n

Aberastasunok gaizkibanatuta daude, gutxibatzuen eskuetan. Zer egin behar da?Edozein eratakogobernuak deuseztatu,eta elkarrekikolaguntzan etakooperazioanoinarrituriko gizarte batlortu, estatu erakunderikgabeko gizartea

XD

ZElkarri emandako laguntza

ERDIKO KAIERA

Oso komiki gutxi argitaratzen da euskaraz,gutxi horietako bat da Katu hegoduna. Pozikegongo zara zentzu horretan.Bai, tamalez, euskaraz oso komiki gutxi argi-taratzen dira. Ordea, soilik komikiak plazara-tzen dituen argitaletxea da Sauré, eta norma-lean hainbat hizkuntzatan argitaratzen ditu.Katu hegoduna enkarguzko lana izan da, narra-zio liburu bat idazten nenbilen eta nabilenhonetan sortutako enkargua. Gaine-ra, baldintza zehatzak zituen, orrial-deen kopuruaz gain, istorioak beharbaitzituen izan: katu bat, artelan kla-sikoak eta museo bat, non katua sar-tuko zen. Osagai horiek neure ere-mura ekarri nituen, nire bihurtunituen gidoia idazterakoan, enkar-gua ez balitz bezala idazteko,libre… Gero, Josebaren marrazkiekosatu zuten guztia, eta niretzat osopoztekoa izan zen gidoia marraztutaikustea, berak sortutako mundu horrenbidez, modu aproposean girotzea lortu bai-tzuen. Komikian, alde bisuala ezinbestekoada, alde horrek huts egin izan balu, argitara-tua izan arren, porrota sentituko nukeen.

Parisko liburudenda bat, Zuberoatik ekarritakokatua... Zeintzuk dira komikiaren hari narratibonagusiak?Parisko liburudenda batean bada hegoakdituen katu bat, azalaren luzapenak besterik

ez diren hegoak dira ordea, hegan egitea ahal-bidetuko lioketen hezurdurarik ez dutenak.Baina liburudendako bezero batentzat bene-tako katu hegoduna da, alegia, hegan eginahal duena. Louvre museoko langilea denbezero horrek katuarekiko duen obsesioakontatzen zaigu komikian, hegan egin ahalduen katu horrekiko obsesioa. Louvreko lan-gilea, hasieran, antagonista bada ere, protago-

nista bihurtzen da laster, ia-ia katuaaitzakia bilakatuta, obsesio edotaamets baten atzetik dabilenaren isto-rioa kontatzeko.

Zein generotan edo nola sailkatukozenuke Katu hegoduna? Sailkapenak saihestu nahi ditudanarren, idatzi baino lehenagotik jada,argumenturako aldez aurretik eza-rriak nituen ezaugarriek (katua, arte-lanak eta museo bat) zuzen-zuze-

nean eta ezbairik gabe misterioaren lurraldeaseinalatzen zidaten. Arrazoiak ulertu ezinduen eremua da, baina sentikortasunak sumadezakeena. Eta hori, bi planotan ematen da:alde batetik aipatu ezaugarri horiek daudela-ko, gainera katuaren kasuan erabat areagotu-ta, katuak hegoak baititu. Bestetik, Louvrekolangileak pertsonifikatzen du hain justu arra-zoiaz haratago “ulertzen” duen gizakia, edogizakiaren alde hori, beste zerbait dagoelasumatzen duena, Edgar Allan Poeren libu-

YURRE UGARTEIDAZLE ETA GIDOILARIA

| IMANOL UBEDA |Hitzen Uberan

“Sarearenetengabekoerabiltzailea erebanaizen arren, ez dut uste sareakezer salbatukoduenik; herri honetanbehintzat, gaur egun,egileak ez gaitusalbatuko”.

«Irrazionala denororen aitortza da

Katu hegoduna komikia»Parisko liburudenda batean bada hegoak dituen katu bat, dendako jabeak Zuberoatik

ekarritako katemea, hain zuzen. Abereari darion misterioak bete-betean harrapatuko dudendako bezero bat. Joseba Larratxe Josebisky marrazkilariak eta Yurre Ugarte idazleak ondu

duten komikian asko dira osagaiak: artelanak, hegoak, katuak, Parisko ilargipeak, EdgarAllan Poeren poesia... Irakurlea misterioaren altzora eramateko osagai aproposak.

Katu hegoduna (Sauré) euskaraz eta gaztelaniaz plazaratu da, oraingoz Interneten baino ez.


YURRE UGARTE - ERDIKO KAIERA

ruak erosten dituena. Annabel Lee poema ira-kurtzen ikusten dugu...

Sarean eman du argitara Sauré argitaletxeak,euskaraz eta gaztelaniaz. Internetek salbatukoote du komikia?Ezustea izan da komikia soilik formatu digita-lean argitaratu izana. Aurrerago plazaratukoomen dute paperezko bertsioa. Pena, zerenkomikizale gehienak bildumazaleak izan ohigara, eta paperezko alea eskuetan izatea ezin-bestekotzat jotzen dugu... Istorio ilustratu bat,nobela grafiko bat, oro har komikiaren xarma,pantailan beste gauza bat da. Osagarria da, ezdu paperezkoa ordezkatzen, nire ustez. Etasarearen etengabeko erabiltzailea ere banaizenarren, ez dut uste sareak ezer salbatuko duenik;herri honetan behintzat, gaur egun, egileak ezgaitu salbatuko. Komikiaren kasuan, eta liburu-gintza orokorrean hartuta, ere ez. Formatudigitalen salmentak gutxi egin du gora azkenurteetan, espero ez bezala. Mundu digitalarenalboan jarraituko du paperezko munduak, nikuste, biak present. Akaso. Auskalo.

Beste herrialde batzuetan, Frantzian esatebaterako, komikiak merkatu zabalagoa du.

Parisen kokatua dagoen aldetik,ez duzu frantsesera itzultzekoaukera aztertu?Hori, gure ustez, aukera egokiaeta zentzuzkoa da erabat. Gus-tura ikusiko genuke Katu hegodu-naren frantsesezko bertsioamerkatu frantsesaren zabalta-sunean lehian. Mota jakin bate-ko arrain bati dagokion itsaso-an igeri egiten uztea bezalalitzateke... Editoreak, baina,oraingoz, arrainak gureputzuan igeri egin dezan nahidu. Eta arraina bere eskuetandagoenez, ba, hala bedi.

Ez dakit metaliterarioa esateagehiegi esatea ote den, bainaEdgar Allan Poek pisua dugidoian. Aitortza modukoa egindiozu lan honekin? Hasierako asmo kontzienteabehintzat ez zen hori, bainalehen esan dudanaren ildotik,aldez aurretik ezarriak zetozenelementuek bultzatuta, iaoharkabean ikusi nuen neureburua istorioaren barnean etaPoeren Annabel Lee poesiakopasarte bat aipatzen. Beraz,bai, Poeri aitortza, eta baitailargiari ere, eta ametsei, aipua-

ren zentzuan. Azken finean, irrazionala denorori aitortza litzateke; errealitate guztizobjektibo eta arrazionala, non inolako sub-jetibotasun animikorik ez dagoen, munduherrena iruditzen zait...

Joseba Larratxe Josebisky marrazkilariarekinbatera ondu duzu komikia. Nolakoa izan dahartu-emana? Katu hegoduna egin aurretik, beste proiektubatean elkarrekin lan egiteko –oraindikbukatu ez dena– ezagutu genuen elkar,kasualitate fantastiko batzuk zirela medio,eta haseratik izan dugu sormenerako kone-xioa. Madrilgo marrazkilari batek egin beharzuen Katu hegoduna lehendabizi, baina geroJosebaren esku utzi zuen editoreak. Zorio-nez. Gidoiaren idazketa prozesuan beraz, ezzen harremanik egon, nork marraztuko zuenjakin gabe idatzi nuen. Gidoia oso zehatzazen, jakina, leihoz leiho, orrialdez orrialdesortua. Josebak, marrazterakoan, egokitunahi zituenak egokitu eginzituen, eta erabat girotu zuenistorioa, komikia gauzatu zen!Esker ona besterik ez daukategin duen lanarekiko. n


MARTXELO RUBIO, Iker Galarza, NagoreAranburu, Anartz Zuazua, Ramon Agirre,Ainara Gurrutxaga, Pedro Otaegi… EuskalHerriko aurpegi famatuak pantaila handianikusiko ditugu hilaren 24tik 30era bitartean,Lekeitioko 36. Euskal Zine Bileran. Kameraatzean ere, Mireia Gabilondo, Asier Altuna,Koldo Almandoz edota Iñaki Beraetxemoduko izen ezagunak aurkituko ditugugidari. Baita makina bat aktore eta zuzendariamateur ere. Azken finean,aurten euskaraz filmatudenaren errepasoa egitekoaukera ederra da Bilera. Guz-tira, 50 ikus-entzunezkotikgora proiektatuko dituzte etaIkusgarri areto kanpoan erejarraitu ahal izango dira ema-naldiak, pantaila jarriko bai-tute bertan.

Eta zer da aurten euskarazfilmatu dena? Esaterako,Amaren eskuak, Mireia Gabilondok zuzendu-tako eta Ainara Gurrutxagak protagonizatu-tako luzea, Karmele Jaioren liburuan oinarri-tua. Ama eta alabaren arteko harremanaz,zaintzaz, familia eta lana uztartzeko borrokazeta norbere burua aurkitzeaz mintzo den filmhorrek inauguratuko du jaialdia. DonostiakoZinemaldian ikusi ahal izan genuen AsierAltunaren Zela Trovke ere emango dute.

Antzinako melodia eslovakiarra jo eta kanta-tzen duen Holandako orkestra –eta bertakokide den Maite Larburu hernaniarra– du abia-puntu Zela Trovkek. Heriotzaz hitz egitenduten abestiak eta irrintzi bat tarteko, kritika-ren txaloak jaso ditu Altunaren lanak. Donos-tiako Zinemaldian izan zen baita ere Lekeitio-ra ekarriko duten Hotzanak, for your own safety,animazioarekin esperimentatzen duen Izibe-ne Oñederraren obra originala. Maila oneko

animaziogintzaren erakusga-rri dira, halaber, hainbat sarilortu dituzten Beerbug (AnderMendiarena) eta Martina(Urko Mauditena).

Errealitatearekin eta fik-zioarekin jolastuz, benetakolaguntasuna eta konpromi-soa du ardatz Kote Cama-choren Elkartea film labu-rrak; 1942ko Stalingradoraeta gerra garaira garamatza

Jose Lopez Fonsecaren Niet pelikulak; langilebaten eguneroko grisa islatzen du KoldoAlmandozen Deus et machina-k; zaharrarengainbehera eta haurraren jakin-mina aurrezaurre paratzen ditu Pello Gutierrezen Abuz-tua-k; maitasun hondatua, zapaldua gordinkijorratzen du Pablo Vijanderen Albaitari-k;haurtzaroko ametsetan murgiltzen da AsierUrbietaren Arconada…

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

LEKEITIOKO ZINE BILERA

Aurten ere, aurretik ikusi gabeko film ugari eta beste jaialdi batzuetan estreinatutako edosaritutako hainbat lan eskainiko dituzte Lekeition. Euskal ekoizpenen bilgune, merezi duen

euskarazko lanik ez dio ihes egiten euskara hutsezko zinemaldi bakarrari.

Euskal zinemaren hitzordua

“Euskal Herrian ibilbide gero etasendoagoa egiten ari denzinemarako garrantzitsua da lanhori aitortzea eta euskal kulturariegiten dion ekarpenaz jabetzea”

Xabier Arrate Burguillo,Euskal Zine Bilerako kidea

ERDIKO KAIERA

2013KO AZAROAREN 24A�26

Dokumentalak ere ez dira faltako. Halanola, hizkuntzaren mugez diharduen Hesiakgainditzen (Txatxilipurdi elkarteak egina);amonengandik bilobenganako kultur trans-misioa hari nagusi duen 81 amama (IzaroGonzalez Ieregi); sukaldaritza eta zinemauztartzen dituen Sormenaren bide ezkutuak(Lara Izagirre); Erriberan euskaraz bizitzekoahaleginak kontatzen dituen Badira Bagara(Itxaso Frau); downhill kirol modalitateaazaltzen duen Downhilla Euskal Herrian (Lan-der Odiaga Arizmendiarreta) edota musikaeta dantzaz bakarrik ez, bizitzeko modubaten filosofiaz ere ari den Aiko taldea: dantzaplazara.

Beste hamaika proiekzio ere izango diraikusgai, goiz eta arratsalde, inoiz baino peli-kula gehiago eskainiko baitituzte. Horienartean, Napoka Iria, nik er e bideoklipa,David Zabala Erezumak egina eta euskaraz-ko zinemagintza laguntzeko duela hiru urtesortu zuten Benito Ansola bekaren irabaz-lea.

Antzarraren bila52 filmek hartuko dute parte Antzarra esku-ratzeko lehian: profesionalak sarituko diraalde batetik (19 guztira) eta amateurrak beste-

tik (24). Lehen aldiz, gainera, zuzendari hasi-berrientzat ere izango da garaikurrik: bedera-tzi lan lehiatuko dira Gazte 22 sailean.“Lehiaketaz gain, zinegile profesionalak zeinamateurrak batu eta elkarren artean sinergiaksortzeko esparrua izan behar du Euskal ZineBilerak”, diote antolatzaileek. Hala, umeen-tzako emanaldiak eta zinemari buruzkomahai-inguruak ere prestatu dituzte, besteakbeste.

Izan ere, zinemalditik harago Bilera daLekeitiokoa, “euskal zinemaren arnasgunea”,Xabier Arrate Burguillo herriko Euskarazinegotzi eta lantaldeko kidearen hitzetan.“Euskal zinema bera, egileak eta zaleak elka-rrekin harremanetan jarri eta elkarrengandikelikatzeko lekua da, sortzen jarraitu ahal iza-teko portua. Aurten bereziki zabala eta osomaila handikoa izan da erantzuna, eta horre-kin batera solasaldirako eta hausnarketarakotarteak eskainiko dira”.

Arratek azpimarratu digunez, “EuskalHerrian ibilbide gero eta sendoagoa egiten ariden zinemarako garrantzitsua dalan hori aitortzea eta euskal kultu-rari egiten dion ekarpenaz jabe-tzea”, eta horixe du helburu Lekei-tioko urteroko hitzorduak. n

Ezker-eskuin: Elkartea (Kote Camacho), Deus et machina (Koldo Almandoz), Albaitari (Pablo Vijande), Hotzanak, for yourown safety (Izibene Oñederra) eta Zela Trovke (Asier Altuna).

LEKEITIOKO ZINE BILERA - ERDIKO KAIERA


ERDIKO KAIERA


Dentistaren itxarongelaBERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIA

| IÑAKI GURRUTXAGA ZUBIMENDI |

Joan den larunbatean Oiartzunen zuen hitzordua txapelketa nagusiak. Lehenago ere bertansaioak izan direnetan beti eraman dut oso leku hotza denaren irudipena. Txukuna da, bai.Jendea erruz biltzen du, ados. Ez da argiegia, baina publikoa aurrean garbi ikusi daiteke.

Itxura guztien arabera egokia da, baina badu halako puntu deseroso bat. Dentistaren itxarongela dirudi.

SAIOA BERA ere halaxe joan zen.Dentistaren itxarongeletan osoohikoa izaten da hari musikala,kantuak aurrera eta atzera. Ezdira izaten kanta on-onak, bainainoiz ez txar-txarrak ere. Hala-ko batean kanturen bat belarri-ra besteak baino gustagarriagoegingo zaizu, baina ez zara itsu-tuko zeinen kantua ote zenasmatu nahian. Nahiko melodiaindiferenteak izaten dira. Oiar-tzungoak dezente izan zuenhari musikaletik.

Aurreko saioetan kanpora-ketetatik zetozen bertsolariekkoska bat gora egin zutelanabarmena izan bazen, ezingenezake halakorik esan Oiar-tzuni buruz. Hain zuzen,aurreko fasean inpresio onene-takoa utzi zidaten bertsolariakziren kantuan, Aitor Sarriegieta Jon Maiarekin. Baina ohol-tza gainekoak urrun ikusinituen espero nuenetik. Ez daazaltzen erraza. Bertsolariak ezziren bereziki urduri ikusten.Itxura hori eman zuten behin-tzat. Ez ziren aritu bertsoaosatu ezinaren langa horretan,baina oro har oholtzatik urrutizeudela iruditu zitzaidan. Sal-buespenak salbuespen –horretanatera zuen koska Sarriegik–, kantarihasi aurreko denborak, ahotstonuak, kantakerak, doinuak, denakoso grisak iruditu zitzaizkidan, AlaiaMartinen zortziko txikiko bisiguabezala. Baten batek esango du, ber-tsolariekin egiten diren ohiko

bereizketak gogoan, ez zirela Oiar-tzungoak txapelketako bertsolaririkbizi eta umoretsuenak. Baina ez naizhorretaz ari, beste zerbait izan zen.Indarra falta izan zitzaion saioari,olatuak altxatzea. Pena da, benetansaio potentea egiteko gaia bazegoeneta oholtza gainean.

Saiotik zerbait azpimarra-tzen hasita, Agin Laburukzortziko handian egin zuenlana azpimarratuko nuke lehe-nik eta behin. Ez ziren aparte-ko bertsoak izan beharbada,baina elkarrizketa antzu antze-ko batean oso urrutira joangabe, arrazoi lurtarrekin lanederra egin zuen. Luzimendugutxiko eta lan handiko ber-tsoaldia. Eta gauza bera esangenezake Sarriegiren zortzikotxikiko saioaz: Beñat Lizasokalderantziz ulertu zituen gaianmarkatutako paperak, etaSarriegik egoera horretanburututako lana ikaragarriaizan zen. Bide batez, esandezadan formulazioaren ara-bera logikoagoa litzatekeelaSarriegi hasi izana edo pape-rak trukatzea, Beñatek inkon-tzienteki egin zuen bezala.

Puntu erantzunak eta seikomotza hortxe nonbait joanziren. Puntu erantzunetanhasi ginen igartzen Jon Maiakez zuela beretik emango. Osomotel ikusi genuen, berea ezden kadentzia batean. Bakar-kakoak ere ez ziren txarrakizan, baina ez dira bertsolari-

tzaren urrezko orritan geratuko.Azken emaitzak entzun eta, zer

esango dugu ba, horrela behar zuen.Berriz esango dut, penada. Ea hurrengo itzuliradoazenek beraien markauzteko modua egitenduten. n

2013ko azaroaren 16an, Oiartzunen.Bertsolariak: Aitor Sarriegi (688 puntu),Alaia Martin (667), Agin Laburu (650), Jon Maia (623) eta Beñat Lizaso (592,5).

ALB

ER

TO

ELO

SEG

I/

BE

RT

SOZ

ALE

ELK

AR

TE

A

BERTSOLARI TXAPELKETA NAGUSIA - ERDIKO KAIERA


SAIO oso ona iruditu zait, bertsolari guztiei entzun dizkiet bertso ederrak,baina ez zait iruditu inork ariketa guztietan asmatu duenik. Esaterako Sus-trai Colina irabazleak kartzelakoan ez du lan on-onik egin, gainerako arike-tetan oso maila altuan jardun badu ere. Lehen parentesia. (Kartzelako gaiakzioen “gonbidatuak falta dira” eta Colina eta Aitor Mendiluze gonbidatubakarraren esperoan egon dira).

Beñat Gaztelumendi oso ondo ibili da ofizioetan, bere paperei bikain eus-ten eta tarteka erantzuten: Sustrairekin batera onena binakako lanetan. Bienarteko alderik handiena puntu erantzunetan etorri da. Bigarren parentesia.(Gai batzuetatik besteetara alde handi samarrak egon dira, Gaztelumendiriasko kostatu zaio Txerri Bodaren gaiari erantzutea, Colinari, ordea, IñigoCabacasen hilketa suertatu zaio. Baskoniako gai-tranpatik, bestalde, oso ondoatera da Fredi Paia. Patateroa naiz eta lotsa pixka bat eman dit gai horrek.Badakit gustu kontua dela eta gai guztiak daudela gizartean, baina ez dakit ba!).

Mendiluzek bertso maxina hasi du saioa, 8ko handian Unai Agirrerekinazkar eta ondo, txikian Silveirarekin ez zaie atera saio borobila eta 6komotzean Paiaren ziri-zaparradaren azpian ondo atertu da, bertsoak goitikbehera boteaz. Beti bezain fin.

Fredik bere kresta goratu du eta bonbak botatzen hasi da, zipriztineiasko erreparatu gabe. Tarteka lagunari ederki etorri zaio (Gaztelumendiritxikian kasu). Mendiluzeri gehiago kostatu zaio Frediren erasoari antzema-ten. Gintonicak mejora egin dio.

Silveira 8ko handian zuzen hasi da Gaztelumendirekin, txikian pixka bataldrebestu da eta puntu erantzunetan lehenak alde egin dio. Kar-tzelakoan arriskatu du eta nik gauza horiek asko estimatzen ditut,gehiago asmatzea bazuen bai, baina irribarre batekin utzi nau,hartutako bideagatik eta azken bertsoagatik. Azken agurra eremundiala. n

| RUBEN SÁNCHEZ BAKAIKOA |

Bost bertsolari iragazi dira Mungiako saiotik finalaurrekoenbigarren txanpara: Sustrai Colina (706), Beñat

Gaztelumendi (697), Aitor Mendiluze (694,5), Unai Agirre(670) eta Fredi Paia (661,5). Xabier Silveira geratu da kanpo

(622,5). Puntuazioari begira, beraz, saioa goitik joan da. Neu ere horretan nago.

24tik 18 pasako dira finalaurrekoe-tako bigarren itzulira

1.- Igor Elortza Aranoa 7222.- Amets Arzallus Antia 7173.- Sustrai Colina Acordaremen-

teria 7064.- Beñat Gaztelumendi Arandia

6975.- Aitor Mendiluze Gonzalez

694,56.- Aitor Sarriegi Galparsoro 6887.- Unai Agirre Goia 670,58.- Iñigo Mantzizidor Larrañaga

667,59.- Alaia Martin Etxebeste 66710.- Fredi Paia Ruiz 661,511.- Jokin Uranga Isuskitza 657,512.- Jone Uria Albizuri 65313.- Agin Laburu Rezola 65014.- Unai Iturriaga Zugaza-Artaza

64915.- Etxahun Lekue Etxebarria

64916.- Jon Martin Etxebeste 640,517.- Julio Soto Ezkurdia 639,518.- Jexux Mari Irazu Muñoa 638,5-------------------------------------19.- Amaia Agirre Arrastoa 63820.- Nerea Elustondo Plazaola

633,521.- Jon Maia Soria 62322.- Xabier Silveira Etxeberria

622,523.- Odei Barroso Gomila 620,524.- Beñat Lizaso Alberdi 592,5

Sailkapen nagusia

Azkenaurreko galbahetik

ERDIKO KAIERA - LITERATURA


BI ALBUM helarazi dizkigu Txala-parta argitaletxeko Mikel Sotok,tapaki gogorrekoak biak, inpresio-aren kalitateagatik eta irudien oriji-naltasunagatik ikusgarri egitendiren horietarikoak. Bata, Ez damunduan min handiagoa ematen due-nik, Paco Livanek idatzia –BoliKostako herri-ipuin batetik abiatu-ta, antza– eta Roger Olmosek ilus-tratua. Hiena bat eta erbi bat dituprotagonistak eta, oro har, zintzo-tasunaz dihardu.

Iban Barrenetxearen Zurginarenipuina dugu bestea, 2012an EuskadiSaria jasotakoa, gaztelaniazko haureta gazte literaturan. Euskarazbikain emana dago, Arkaitz Goiko-etxeari esker. Firmin zurgin fina duprotagonista, eta Von Bonbusbaroi gerrazalearen jokamoldeaistorioaren gakoa. Testu luzexkadu, albumetan ikusi ohi denarekinalderatuta. Aipamen berezia, hala-ber, lau tolesetan emana eta poste-rraren moduan zabaltzen den ilus-trazioari.

Motzean esanda, ipuin-ipuina dazurginarena, irudimen eta ingeniohandikoa, umorea ardatz nagusitzathartu duena. Izugarridibertitu naiz. n

Garbine UbedaGoikoetxea

AULKIAK atzean utzi –Aulki bat elurretan (2007) eta Aulki jokoa (2009)–eta euliak ekarri dizkigu Uxue Alberdik bere hirugarren liburu hone-tan. Lehen aulkian hotza sentitu genuen Suedia aldeko narrazioekineta bigarrenean gerraren inguruko oroitzapenak helarazi zizkigutenlagunek samurtasuna sentiarazi ziguten. Hirugarren liburua Euli-giroizenburuarekin heldu zaigu eskuartera, hasieratik amaierararaino giroburrunbatsu eta artegatsu hori izango duen ipuin bilduma da, desero-soa. Estilo desberdinak probatzen abila dela erakutsi digu idazlehonek, aldaketari eta gauza berriak probatzeari beldur ez dion sortzai-lea dugu.

Izenburuarekin batera azaleko irudiak ere emozio bitxia transmiti-tzen digu: emakume gazte bat dugu guri begira aurrez aurre, bainaezin dugu bere aurpegia ikusi, ezkutuan geratzen baita eskaintzendigun lore hilen sortaren atzean.

Dena ez dago gure esku lehen narrazioan agertzen zaizkigu euliak libu-ruari tonoa emanez, baserri batean dauden pertsonaiak zerbaiten biladaude eta euliek eragotzi egingo diete haien helburua betetzea. Opa-riak-en hiritik herrira doaz Añes eta Truko “ekografietako mamuakzakila duela ospatzera” familiarekin. Oreina dator hirugarrenik, prota-gonista neskame doa hil hurrean dagoen Klara anderea zaintzera. Sutxikian testuan poliziaren galderei erantzuten topatuko dugu etxeko-andre bat bere senarraren suizidioari buruzko galdeketan. Ezertanlagun diezazuket? ipuinean Marta Albeniz bere bufetera joan da laneraeta bertan daudenek ez dute ezagutu.

Distopia literarioak narrazioan Martina eta Joana idazle gazteakBenoit editorearen atzaparretan daude. Kamera estenopeikoa-n bi per-tsona elkartuko dira etxe batean eta ordura arte batak bestearen bizi-tzan izan duen (eta izan ez duen) arrastoari buruz ariko dira. Ondo loegin-en bikote batek haietako baten ama hartuko du etxean eta meta-morfosi baten lekuko izango dira oso modu inkontzientean. Preludioada amaiera ematen diona bilduma honi, nahiz eta izenburuak hasierazhitz egiten digun. Bertan txelo-jotzaile bikaina izandako Sara maingudago istripu baten ondorioz eta proposatuko diote agertokira itzul-tzea Leonard-en, orduko txelo jotzaile promesaren, ezkerreko eskuaerabilita.

Narrazioetan egunerokotasunaren tolesak agertzen zaizkigu errea-litatearen alde absurdo eta iluna bistan utziz, eta egunerokoaren ziur-gabetasunaren kezka egoera eta elipsien bidez. Gure buruarengan etagure bizitzan besteek eta inguruneak duten eragina etadena kontrolatzeko ezintasuna hor dagoela aldarrikatzendu, bizitzaren euli giroan dena ez dagoelako gure esku. n

Amaia alvarez Uria

Euli-giro Uxue Alberdi

Susa, 2013

Dena ez dago gure esku

Gerrazalekeriaeta zurginaren

artea

Helduen Literatura

MUSIKA - ERDIKO KAIERA


JOSU XIMUN ETA LORE NEKANE BILLABEITIA neba-arrebak oso gaztetan hasi ziren musika ikasten gura-soek bultzatuta. Solfeo eta pianoarekin aspertzenhasiak ziren, baina punkaren berri izan zuteneankonturatu ziren jasotako prestakuntzaz musika egi-teko gaitasuna zutela. 2011n sortu zitzaien harra,eta Cris eta Lander ezagutu zituzten, musika ikasita-koak hauek ere. Batez beste 16 urterekin MungiakoBelako auzoan entseatzen hasi ziren; hortik izena.

Pixies, Masive Attack… bertsionatzen hasi etaherrikide Aitor Abiok laguntza eskaini zien. AbioPilt taldeko teklatu-jotzaile ohia da eta Matxura tal-dean eta Gaua Produkzioak-en dihardu. Teklatueneraginez, 80ko hamarkadako post-punka hartuzuten jomugan eta maketak grabatu zituzten.Horietako bat Radio 3ko Discogrande saiora heldueta Southern sea (beatiful world) kantua urteko hiruga-rren onena aukeratu zuten. Gainera, Gazteakomaketa lehiaketa irabazi eta BBK Live jaialdi erral-doian kontzertua egin zuten.

Adin txikiko laukotearen izena ezaguna egin etakontzertu handietan parte hartzen hasi ziren. Bitar-tean lehen lan luzea kaleratu, eta jarraian etorri diraDonostiako Jazzaldian aritzea, Chrystal Fighters-ekinbi kontzertu eman izana… Eurie (Gaua, 2013) disko-ak xarma eta kantu onak ditu, baina berebizikogarrantzia izan du, halaber, energia handiko zuzene-koak egiteak, indieren indiferentzia eta iluntasunarenarteko planta izateak, eta Euskal Herrian proiektuberririk ez dagoenaren ustezko sentsazioak.

Ezin izan ditut oraindik zuzenean ikusi (jaialdihandietatik kanpo ez dute askorik jotzen!), bainainterneten aurkitutako zuzenekoetan ondo dakiteagertokia defendatzen eta, misterio kutsuaz gain,energia barra-barra transmititzen. Diskoa Sea of con-fusion abestiak irekitzen du eta noise-poparen adieragehienak hartzen ditu teklatu eta distortsioak lagun-duta. Haunted house post-punk arraioa da, melodiaeta akorde bera garatuz, oihukatu eta eztanda eginarte. False step-en New Order eta The Cure ezkondueta dantzan jartzen gaituzte. Southern sea (beatifulworld) mainstream-era salto egiteko new wave perlagardena da. Molly and Pete solemneagoa, orkestrala-

goa da, baina finean pop-a. Vandalism-en noise-punk akelarreak dantzagarritasuna erabat jaten du,basatia da. Stop contraditions-en ere gaztetasunak etaemozioak erotu egiten ditu 77ko punkari intentsita-tea gehituz eta gehituz distortsioan (infernuan) errearte. Zaldi beltza bizia, misteriotsua eta jostaria da.Monday indartsua da, baxu nabarmena eta The Curezein Delorean ditu bidaide. Bukatzeko, Eurie-ksehaska-kantuen eta ekaitzaren arteko kontrasteekinjolasten du, Nick Cavek egiten duen erara.

Finean, gaztetasuna, amorrua, energia, 80kohamarkadako post-punkaren misterioa (eta teklatua),dantzagarritasuna, noisearen urgentzia (Pixies erre-ge!), agertokia, arte-estetika eta posea ondo kudea-tzen dituzte. Nik ez dut gehiago eskatzen! Gainera,ze arraio, laudorioek kaltetzen ez badi-tuzte (hori ere kudeatu beharra dago!),oraindik 18 urte besterik ez dituzte! n

Iker Barandiaran

Gaztetasuna, energia,posea eta momentua

Eurie Belako

Gaua, 2013


| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK

Mosad-eko Aliza Halevi osoemakume zuhurra zen. Kaironzegoela taxi bat hartu zuen. Barru-ra sartu eta taxilariak:

– Nora eramango zaitut?

Eta Alizak:– Ezin dizut esan. Estatu

sekretua da!

5 8 2

6 5 3

1 9 5

3 4 8 5

7 6

2 4 3 8

9 2 8

5 6 2

6 9 4

1 8 2

9 2 6 7

3 5 1

3 5 2 4 7

4 5 6 8 1 3

2 7 1 3 5

3 6 5

7 5 3 2

6 1 4

Erraza Zaila Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.-Gai. 2.-Ohar. 3.-Azala osatu gabeerrundako arrautza. 4.-Zuberoako

herria. 5.-Akatsik gabe.

Z A H

L D

A

A

A

K E T A

K A R

R T Z

E T

A

A K

T

H O R

Z A,

R O A

D

K

A K

A

I E K

L D A

G A R

O R

A

P

G

T E Z K

E Z

I P E

T A

N

R O

B

E. L E

I Z I

E D

L E

O

K

H E N I

D A I

K E

L

T

H I

B

Z A H

A I Z

A B

D

E

E Z

I

A R T Z

K E

H I N,

AE N

Z

E N.

D A

Z

A H

L

D

A

A

A

K E T

A

K

A R

R

T Z

E

T

A

A K

T

H O R

Z A,

R

O A

D

K

A K

A

I E K

L D A

G

A R

O

R

A

P

G

T E Z

K

E

Z

I

P E

T

A

N

R O

B

E. L E

I Z I

E D

L

E

O

K

H E N I

D A I

K

E

L

T

H I

B

Z A H

A I Z

A B

D

E

E Z

I

A R T Z

K E

H I N,

AE N

Z

E N.

D A

Koka ezazu pieza bakoitza dagokion tokian eta Juan Gérvas medikuaren esaldi bat irakurriko duzu.

Puzzlea

Sudokuak 5x5

Kike Amonarrizen umorea

Zerbitzu sekretuak

Soluzioak

56

41

39

78

2

19

28

67

43

5

73

82

45

69

1

98

35

16

24

7

45

69

72

81

3

27

14

83

56

9

32

76

98

15

4

84

97

51

32

6

61

53

24

97

8

49

35

18

27

6

76

54

32

89

1

81

26

79

34

5

34

81

26

95

7

57

98

43

16

2

62

17

95

43

8

93

72

61

58

4

18

43

57

62

9

25

69

84

71

3

Erraza

Zaila

Pu

zzle

a:

“Zah

artz

aroa

k ald

aket

ak d

akar

tza,

aldak

eta

horie

k ga

rai-

pen

edo

porr

otak

lege

z bi

zi d

aitez

ke. L

ehen

ik e

ta b

ehin

,hi

l ez

dena

baiz

ik e

z da

zah

artz

en.”

5x5:

1.

Kap

az. 2

. Abi

su. 3

. Pin

tz. 4

. Ast

ue. 5

. Zuz

en.


ALEA - ERDIKO KAIERA

GENERO indarkeriarenarazoa ikusgarri egite-ko, horretan dihardutentaldeei babesa ematekoeta gizarteko sektoreahalik eta zabalenakhorren ardura hardezan, Itsaso GutierrezRetolaza musikariakEten proiektua sortudu. Horren bidez etamusika gailu nagusiduela, disko-bildumaeta kontzertu erraldoiaantolatu ditu.

Itsaso GutierrezRetolaza tematia daoso, batik bat beresenak agintzen dionnorabidean nabigatzeaerabaki zuenetik, inorimen egin gabe. Halaegin zuen musikarimoduan, luzaroan bestehainbat proiektutakopartaide izan ostean,bere kabuz ON taldeamartxan jarrita: proze-su eta proiektuarenkontrol osoa eta buru-jabetza bereganatubatetik; eta gehien kez-katzen duten gaiei –emakumeekjasaten dituzten jazarpen, zailtasuneta oztopoak– diskurtso sendoalandu eta eraiki.

Izan ere, musikaren eta bere bizi-tzaren lema hartzearekin bat, are etakontzienteagoa da emakumea delaeta horren alde egin nahi duelaborroka. Hala, bere familian etabere azalean bizi izandako jazarpenesperientziek garra piztuta eta gene-ro indarkeriak gizartean iraunkor-tzearekin amorratuta, pauso batharago eman nahi izan du. “Tratutxarren kontra lan egiten duten tal-deei diru-laguntzak nabarmen jaitsizaizkiela jakin nuenean, talde horiekfinantzatzen laguntzeko eta kon-tzientziak pizteko nire esparruan

zerbait egin behar nuela erabakinuen, alegia musikaren bidez”, argi-tu du Donostiako musikariak.

Euskal kantuak tratu txarren kontraPentsatu eta egin. Hala sortu zenEten proiektua. Azken urteetan eus-karaz genero indarkeriari buruz ida-tzitako kantuak batzeari ekin zioneta disko-bilduma osatu du, azaroa-ren 25ean, Tratu Txarren Nazioarte-ko Egunean, aurkezteko. Diskoak 22kantu batzen ditu eta sei eurotandago salgai. “Salmentaren etekinakekoizpen gastuak ordaintzeko dira,eta hortik aurrerakoak genero indar-keriaren kontra lan egiten duten tal-deen artean banatzeko”.

Ekimen honen bidez,hiru helburu erdietsi nahiizan ditu Itsaso Gutierre-zek: gure gizartean barne-ratuta daukagun arazolarri horri aurre egitea;gaiaren gaineko hausnar-keta bultzatzea; eta kultu-rako zenbait artistaborroka horretan inplika-tzea, modu horretan,

lehenbailehen ekidin beharreko ara-zoa hobeto gizarteratzeko.

Eten proiektuaren baitan, azaroa-ren 30ean kontzertua eskainiko daDurangoko Plateruena Kafe Antzo-kian. Bilduman parte hartu dutentaldeetako batzuek eta orain artegaiarekin lotutako kanturik ez dutenarren ekimenarekin bat egin nahiduten beste talde askok hartuko duteparte emanaldian. Guztira hamazor-tzi talde izango dira agertokian,gustu eta estilo guztietakoak. Izanere, gaiaren zabalkunderen eta kez-karen isla da ekimen bie-tan parte hartu dutentaldeen aniztasuna. n

Iker Barandiaran

ETEN PROIEKTUAREN BARRUKO KONTZERTUA

Piztu musika, eten genero indarkeria

Noiz: Azaroaren30ean, 22:00etan.Non: Durangon,Plateruena KafeAntzokian. Taldeak: ItxaroBorda + Ekhi Vegas/ Amaia Zubiria /Anje Duhalde / XabiSolano / Rafa Rueda/ Soka! / Soharro /NX / Humus / Izate/ Ero / Nekez /Niketz / Herri Oihua/ Petti / Mursego /Ain_1 / ON.Sarrera: 10 euro.Sarrera + CDa:13 euro.

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JABIER AGIRRE | ERDIKO KAIERA - OSASUNA

HERRITARREN %70ek osasun-egoeraona duela uste du, baina %53 ingu-ruk pisu handiegia dute. Bizi-azturak–horien artean atsedena– berrikusteada benetan norbere burua zaintzekoaurreneko pausoa. Gizarte moder-noaren bizi-erritmo bereziak erruti-na ez oso osasungarriak jarraitzerabehartzen gaitu sarritan, eta horrek,besteak beste, gaixotasun kardiobas-kularrak, diabetesa, kolesterola etahipertentsioa garatzeko arrisku han-diagoa dakar. Horregatik, komeni danoizean behin gure bizimodua berri-kustea eta atzeman ditzakegun gabe-ziak konpontzea, ohitura egokiakindartuz. Epe luzera, osasun hobeaeta itxura gazteagoa irabaziko dituguzalantzarik gabe.

Zaintzen gaituzten errutinakBizimodu osasungarriaren funtsez-ko zutabeak ondorengoak dira: l Egunean bost otordu egin.

Ikerketa askok frogatu dutenez,gosaltzeko zuntza, esnekiak eta pro-teinak hartzen dituzten pertsonekosasun hobea eta gizentzeko joeratxikiagoa dute. Beste gako batzukaipatzekotan, koipe eta gantzenkontsumoa murriztea, otordu astu-nak saihestea eta anoak mugatzealirateke eman daitezkeen aholku edogomendio nagusiak. l Ariketa fisikoa ezinbeste-

koa da. Pertsona sedentarioen zelu-lak oxidatu eta herdoildu egiten dira,eta modu erregularrean jarduerafisikoa duten pertsonen zelulakbaino lehenago zahartzen dira,horrek dakartzan ondorio guztiekin. l Ez erre. Onena sekula ez

erretzea litzateke, noski, baina ohi-tura txar hori dutenentzat, zigarrokopurua ahalik eta gehien murriztea

litzateke egokiena. Zigarroek bota-tzen duten kea ere kaltegarria denez,ke asko dagoen giroetan denboraluzeegia ez ematea komeni da.l Ardo pixka bat egunero.

Otordu nagusietan, alegia, bazkarianeta afarian, basoerdi bat ardo edateakosasun kardiobaskular ona manten-tzen laguntzen du, baldin eta gaine-rako ohitura eta azturak ere egokiakbadira. Onura hori galdu egiten da,ordea, ardo gehiago edanez gero.l Atsedena ezinbestekoa da.

Ez ahaztu atsedenak zure osasune-rako daukan garrantzia. Saia zaitezegunero zazpi edo zortzi ordu loegiten, ahal izanez gero jarraian.Gauez behar adina atseden ez har-tzeak hainbat trastorno organikosorraraz ditzake, edo lehendik zeu-denak okerrera eraman, nerbio-sis-tema eta kontzentratzeko gaitasunaerasanez, sistema immunitarioahondatuz, eta birusen aurreko senti-

beratasuna areagotuz. Baina kontuz,zenbait ikerketak agerian utzi dutenbezala, gehiegi lo egitea ere kaltega-rria da. Horregatik, lo hartzea kosta-tzen bazaizu, afal ostean har ezazuinfusio lasaigarriren bat (melisa edogarraiska, belar bedeinkatua, pasio-lorea...) ahal duzun guztietan. l Eguzkia, neurrian. Orain

askorik ikusi ez arren, ez da ahaztubehar eguzkiak osasunari kalte egindiezaiokeela, gehiegi hartzen bada.Egunero eguzkitan hamar minutuegotea nahikoa da gorputza oreka-tu, urte-sasoi honetan apal samardagoen gure gogo-aldartea igo etahezurren osasunerako hain beha-rrezkoa den D bitamina guztia sin-tetizatzeko. Eguzki-izpien eragin-pean denbora luzezegoteak, ordea, kaltenabarmena egingo diogure gorputzari, larrua-zalari batez ere. n

Bizimodu osasungarria al daramazu? (I)

Lo hartzea kostatzen bazaizu afal ostean har ezazu infusio lasaigarri bat.

PETR KRATOCHVIL


LANDAREAK - ERDIKO KAIERA| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

AURTEN ERE etxekalte nabil.Gipuzkoako Ezkio-Itsasoko Igar-tubeiti dolare-baserri ikaragarriansagardo gotikoa. Nafarroako Baz-tango Arizkungo Gamioxarrekosekulako dolarean sagardo barro-koa. Italiako Lazioko Genzano etaCasaprotan paleosagardoa. Etasagardi-dolare-tina-barrika bidean,bateko eta besteko lagunen etaezagunen sagarrei eskua luzatu,baina etxeko bukoi eta barrikakbete gabe. Berandu-sagardoarenzale garenari eskerrak.

Goiz-sagardotarako lanakabantaila bakarra du, nire ustez:muztio gozo eta sagardo berriarenegarritik asetzera lehentxeago iga-rotzea. Udazkenean bertan, garaibatean bezala, barrikotean sardinazahar gazi edo gaztaina lehorrenlaguntzailetarako, hor nonbait;urte osorako jasotzeko, behintzat,erdipurdiko sagardoa izango da.Berandu-sagarrarekin egindakosagardoak alde ederreko festaantolatzen du ahoko zeruan! Eta,maiz, bigarren urtean eta hobea.

Botilako hori gero izango da, etagero gerokoa bezala, garaian garai-koa garaiz. Orain sagardoa ontzie-tan dago, lehen irakinaldia edo har-tzidura egiten. Lehen horretansagarraren azukrea alkohol bihur-

tuko da. Hartzidurahori aerobioa da, aireabehar du, hobe esanda,aireko oxigenoa behardu. Oxigenoa hartu etasortzen duen karbonodioxidoa kanporatzekoontziaren gaineko zuloairekita edukitzen da.Pospolo piztua zuloa-ren parean jarri eta itzal-tzen duen artean CO2ateratzen ari den seina-le. Itzaltzen ez dueneanontzia itxi daiteke, oxi-genorik behar ez dutengainontzeko hartzidurek sagardoairauli dezaten.

Ontzia irekita dagoen arteanintsektu asko bertaratzen da. Bieratako bisitariak izaten dira ohi-koenak. Batetik azukrearen zaleden erle eta liztor jendea. Eta bes-tetik ozpin-eulia (Drosophila melano-gaster). Drosophila hitzak ihintzaza-lea esan nahi du, eta agian generohorretako batzuk hala izango dira,baina gure upategietan ibiltzen denhorri batez ere karbono dioxidoagustatzen zaio. Edozein fruituk,heldu eta usteltzen denean, azu-kre-alkohola-ozpina bidea egitendu, etengabe CO2 askatuz. Ozpin-euliari fruitu-euli ere deitzen zaio.

Casaprotan Alex lagun sagar-dogilea harrituta zegoen zenbatozpin-euli bildu zen, jotako saga-rretara lehendabizi, eta barrikarengaineko zulora ondoren. Milakaeta milaka, gero eta ugariago.Urrutitik usaindu zuten CO2-a,baita azkar asko hurbildu ere!

Alexek barrikaren aldameneanlo egin behar du. Eulitxoei ezzaie hura interesatzen, barrikabaizik. Bizilagun egin dira. Musi-ka dotorea sortzen omen dute.Sagardogintza da,agian, euskal musikainstrumentu zaharre-na. Txalaparta berabaino ere... n

ZohiaKirikoketa bestaren aitzakian, Baztanaldeko gazteek Arizkungo Gamioxa-rreko dolare barrokoan sagardoa egi-ten dute. Lana besta eta besta lana,denetarako gai dira. Aurtengoan, horikusi nuen leiho koskan, sagardotzenari zen muztioz betetako barrikotea.Jendeari eskatu ahala ematen ziotendastatzera. Niri ontziaren gainekozuloa estaltzen zuen zotal antzekoakatentzioa eman. Eta edaria partitzenari zenari galdetu eta ez zotala ez,zohia omen zen. Aitak erakutsiaomen zuen: gaineko zulotik arnasatamainan hartzeko lehenik oihala etagainean zohia. Zotala baino lodiagoaizaten omen da. n

TH

OM

AS

WY

DR

A-C

C B

YSA

JAK

OBA

ER

RE

KO

ND

O

Musika

Drosophila melanogaster, ozpin-eulia, sagardoahartzitzen den ontzietako ohiko bisitaria.


ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

ALT

INO

Z

RICHMOND (VIRGINIA, AEB), 1830.Henry Brown izeneko 15 urtekoesklaboa tabako sail batean lan egi-ten hasi zen. Egun batez Nancy eza-gutu zuen, alboko sailean lan egitenzuen beste esklabo bat. Ezkongaialdilaburraren ondoren eta, jakina, bijabeen baimena lortuta, elkarrekinezkondu ziren. 1848rako bikoteakhiru seme-alaba zituen, eta laugarre-na bidean zen. Baina Nancy eta hiruhaurrak esklabo salerosle bati salduzizkion jabeak eta laurak Ipar Caroli-nara eraman zituzten. Galtzeko ezerez zeukanez, Henry Brownek kostaahala kosta askatasuna lortuko zuelaerabaki zuen orduan.

Eta horretarako plan bitxia buru-ratu zitzaion: bere burua postazbidaliko zuen Filadelfiara. Bidalketa-ren abiapuntuan eta helmugan kon-plize bana behar zuen esklaboak.Richmonden Samuel AlexanderSmith abolizionistarekin jarri zenharremanetan, askatasuna lortuazuen esklabo ohi baten bidez. Smithi86 dolar eman zizkion, operazioarengastu guztiak ordain zitzan, eta Phila-delphia Anti-Slavery Society elkartea-rekin hitz egiteko eskatu zion, kidee-tako batek bidalketa onar zezan.

1849ko martxoaren 23an, HenryBrown metro bat luze, metro erdizabal eta ia metro bat altu zen kutxansartu zen. Smith igorleak AdamsExpress konpainiaren bidez eta Fila-delfiako elkarteko buru James Miller

McKim-en izenean bidali zuen pake-tea. Barrutik oihal lodi batez forratu-ta zegoen kutxa, kolpeak leuntzeko,eta Brownek galleta gutxi batzuk etaurontzi betea eraman zituen gurdi,tren eta lurrunontzi bidezko 27orduko bidaian. Martxoaren 25ekogoizaldean, McKimek eta elkartekobeste zenbait kidek kutxa zabalduzuten; Brown askeak esandako lehenhitzak “zer moduz zaudete, jaunak?”izan omen ziren.

Henry Box Brown esan ziotenhandik aurrera. Abolizionismoarenikono bihurtu zen eta hitzaldiakematen hasi zen batetik bestera.1850ean Fugitive Slave Act (EsklaboIheslarien Legea) delakoa onartuzutenean, Brownek Londresera aldeegin zuen, atzera Virginiako tabakosailera eramango zuten beldur. Inga-laterran, hasieran, jarduera abolizio-nistari eutsi bazion ere, handik urtebatzuetara militantzia baztertu etalan etekintsuagoetan hasi zen (hip-notizatzaile eta prestidigitadore jar-dun zuen). Berriro ezkondu zenemakume britainiar batekin; erabakiagogor kritikatu zuen hainbatek,Brownek ez zuelako sekula ahalegi-nik egin bere familia topatzeko, guz-tien askatasuna erosteko adina diruaspaldi bildua zuenarren. Finean, besteeigustatu ala ez, HenryBrownek nahi zuena egi-teko askatasuna zuen. n

Bere burua postazbidali zuen esklaboa

Brontze Arokogarun egosiakaurkitu dituzteTurkianSEYITÖMER HÖYÜK (Turkia)Brontze Aroko aztarnategianhainbat eskeleto aurkitu dituz-te, baita haiei dagozkien garunarrastoak ere. Aurkikuntzagarrantzitsua da ehun bigunakkontserbatzea zaila delako.4.000 urtetan datatu dituzteeta, hala, inoiz aurkitutako gizagarun arrastorik zaharrenakdira. Lehen, 2.600 urtekoazegoen zerrendaren buruan.

Adituen hipotesiaren arabe-ra, garun horien jabeak eremuhorretan ohikoak diren lurri-karen eraginez hil ziren eta,ondoren, sute bat izan zen;suak kobazulo barruko oxige-noa agortu omen zuen etagarunak su motelean egosizituen. Lurzoruaren osaerakere lagundu du; magnesioak,potasioak eta aluminioakgarun arrastoekin erreakziona-tu zuten, organoa zeramikabailitzan gogortuz.

Paleontologoentzat berriona izan arren, aurkikuntzakbereziki neurozientziari egindiezaioke ekarpen nabarmena.Banako haiek izandako garu-neko patologiak (hemorragiak,tumoreak, gaixotasun neuro-degeneratiboak...) aztertzeakgaixotasun horien jatorria,bilakaera eta ezaugarriak hobe-to ulertzen lagun dezake. n

Arrastoak

Seyitömer Höyükeko garunegosietako bat.

LIB

RA

RYO

FU

S C

ON

GR

ESS Henry Box

Brownen pizkundeaFiladelfian, SamuelRowserenlitografia, 1850eanargitaratua.

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |


TERMOMETROA


Nola iritsi zarete egoera honetara?PPk 1.300 milioi euroko zorra sortudu RTVVn. Zorra 1995ean hasizen, Zaplanaren garaian, eta goraegin du esponentzialki. Iritsi zire-nean 700 bat langile ziren eta kopu-rua ia hirukoiztu egin zuten. Oposi-zioz sartutakoak, kualifikatuak, albobatera utzi zituzten, haien plantea-menduen kontrakoak zirelakoan,eta ia langile guztiak jende fidelaga-tik ordezkatu zituzten, senide, laguneta alderdiko kideengatik. PPrenarmada osoa.

Caldera legeari esker, handik urtebatzuetara kontratu iraunkorrakegin zizkieten. Gainera, langile askoezkutatuta zituzten obra-kontra-tuen bidez, saioetan…

Hori alde batetik, eta bestetik,PPren orbitako enpresa eta ekoiz-tetxe guztiak kontratatzen zituzten,enpresa madrildarrak, Espainiakoeskuin muturrekoak. Interecono-miarekin lotura duen ekoiztetxebati hiru dokumental erosi zizkionValentziako telebistak, erreportajebakoitzagatik 200.000 euro eskatuzizkion. Dokumentalak oso erdi-purdikoak ziren, ondo tasatuta2.000 euro balio zuen bakoitzak.Zorionez lortu dugu gelditzea etaRTVVk uko egin dio ordaintzeari.Adibide bat da, eta asko daude.Futbol talde valentziarrak finan-

tzatu ditu RTVVk, ofizialki diru-laguntzak izan gabe, dirua emanda.300 milioi euro baino gehiagoeman diete azken hamar urteetan.Emisio eskubideak merkatuko pre-ziotik oso gora erosten zizkieten,eta gero beste batzuei saldu askozmerkeago, alegia, merkatuko pre-zioan.

Eta orain zorrari ezin buelta eman.Irrati-telebista hondatu dute Valen-tziako diru-kutxa publikoak erruzarpilatuz, lagunek eramateko. Orainlangile gehiegi daudela diote etakopurua gutxitu dute. Baina zeregingo eta haiekiko leialak direnakmantendu eta langile kualifikatuakbota dituzte. Enplegu erregulazio

RAFA XAMBÓ

Rafa Xambó (Algemesí, 1954) musikaria eta soziologoa da. 2011tik Valentziako irrati-telebista publikoko (RTVV) administrazio kontseiluko kidea da eta

horregatik ekarri dugu orriotara. Izan ere, Valentziako PPren gobernuak hedabideok ixteaerabaki du, haiek mantentzea ezinezkoa zaiolako. Xambóren ustez, egoera honen bila

zebiltzan, baina ixten badute Valentziako PPrenak egin du.

“Irrati-telebistak programazioa valentzieraz eta valentziarrengan pentsatuz eginduenean, publikoak erantzun du. Aldiz, Isabel San Sebastian PSOEren politikaziritzia ematera etortzeak ez dakarkio ezer ikus-entzulearen gehiengoari”.

«Telebista hondatu duteValentziako diru-kutxa publikoak

erruz arpilatuz»

O. I

RU

RE

TA

AZ

KU

NE

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |


TERMOMETROA - RAFA XAMBÓ

espedientea galdu egin dute, etanola gainera, Valentziako auziteginagusiak esan die langileen oinarriz-ko eskubideak urratu dituztela.Horren aurrean, atzera egin eta sin-dikatuekin EEE arrazoizko batnegoziatu beharrean, enpresa man-tendu eta abar, irrati-telebista publi-koa kentzea erabaki dute.

Hiltzen utzi dute ala eskuak harrapa-tu dituzte?Horren bila zihoazen. Arpila-tzen jarraitu zezakeen neurrianRTVVk balio zion PPri. Fabo-reak erosteko ere bai. Madrilgoberriketalari eta iritzi-emaile tal-dea atzera-aurrera ibili da, halanola, Isabel San Sebastian,Miguel Angel Rodríguez, LaRazóneko zuzendaria eta MadrilgoEl Mundoko kazetariak. Nazkaga-rriena zetorren, Zapateroren garai-ko PSOE sistematikoki jipoitzera.

Birzentralizazio eta likidaziogaraia da, estatu kolpe mediatikoa.Hau itxita ez dugu edukiko ez irratieta ez telebistarik gure hizkuntzanhitz egingo duenik.

Itxi nahi duten hedabidea ez zenvalentziar gehienen gustukoa, PPkbere interes ideologikoak babestekozerabilen.Hori egia da. Baina instrumentuakez dauka errurik. Piano-jotzaileakgaizki jotzen duenean ez da pianoa

puskatzen, piano-jotzailea aldatzenda. Haiek irrati-telebista manipula-tzen eta arpilatzen ari ziren, etakontua ez da ixtea, komunikaziora-ko bitarteko oinarrizkorik gabegeratzea, iritzia sortzeko gunea gal-tzea, hizkuntza babesteko guneagaltzea, eta abar. Jende hau Genera-litatetik aterarazi behar da eta irrati-telebista herritar guztientzat berres-kuratu.

Etorkizuneko RTVVk nolakoa izanbeharko luke? Gehienok irrati-telebista valentzia-rra nahi dugu, gutaz hitz egingoduena, gure hizkuntzan hitz egingoduena, gure historia eta kezkak kon-tuan hartuko dituena. Ispilu bat–nahiz eta jakin beti izango delaispilu desitxuratua– non begiratueta geure burua ezagutuko dugun.Gaur artekoa ez dugu nahi, bainaorain garbi geratu da jendeak irrati-telebista publikoa nahi duela.

1990ean %21,4ko ikusle kuota zuen,2013an %3,5ekoa. Kopuruak oso txikiak ziren. Gizar-

teak bizkarra eman zion guztiz.Hala ere, baziren arrakasta zutensaioak. Adibidez, eguraldia RTVVkbaino ez zuen ematen guk behardugun xehetasunez. Bazen gastro-nomia saio bat, valentzieraz egina,egunero familia batek azaltzen zuenzer jaten zuten, nola prestatzenzuten. Musika ere valentzieraz.Ikusle kopuru oso ona zeukan. Traula llengua (atera mingaina) saioak ere,

arrakasta zuen. Valentzierazkoesaerak, adierazpide berezkoak,lantzen zituzten. La Alqueríablanca, telesailak 60ko hamarka-dako nekazaritza mundua ager-tzen zuen. Nahiz eta ideologi-koki asko kritikatu zitekeen,frankismo idilikoa erakustenzuelako, jarraipen ona zeukan.

Alegia, RTVVk programazioavalentzieraz eta valentziarrenganpentsatuz egin duenean, publikoakerantzun du. Aldiz, Isabel SanSebastian PSOEren politikaz iritziaematera etortzeak ez dakarkio ezerikus-entzulearen gehiengoari.

2011z geroztik administrazio kon-tseiluko kidea zara. Nolako esperien-tzia izan duzu?Orduko kontseiluak egin zuenEEEa. Oso bakarrik sentitu nin-tzen, munduaren kontra, PSOEketa IUk praktika zaharrarekin segi-tzen zuten. 1990etik salatu dutadministrazio kontseiluak ez direla

Joan den asteburuanmilaka herritar atera zenkalera, Valentzian irrati-telebista publikoautonomikoa nahi dutelaoihu egitera. Xambórenustez, gaur artekotelebista ez zen ia inorengustukoa, PPk nahieraraerabiltzen zuelako, bainagarbi geratu davalentziarrek irrati-telebista nahi dutela.

“PPk garesti ordainduko duerabaki hau. Agian ez dutekonturatu nahi, baina hilda,galduta eta garaituta daude”

RIB

ER

AE

XPR

ESS

.ES

RAFA XAMBÓ - TERMOMETROA


politikoak ipintzeko, komunikazioalorreko adituak jartzeko baizik.Hori bete zuen talde parlamentariobakarra Compromís izan zen. Nijarri ninduen, soziologoa naiz, –etapena bada ere nik esatea– erreferen-tea komunikazioaren ikerketan.PSOEk eta IUk hedabideez ideiazorrik ere ez zeukatenak jarri zituz-ten.

Halako administrazio kontseiluak ezzuen asko lagunduko.Batere ez. Compromísek bestelakopolitika du, esan dezagun herrita-rren aldarrikapenetatik gertukoa.Oso gogorra eta desatsegina izanda, batzuetan idazkari nagusiak[PPkoa] aurkezten zituen kontuenkontra nik bakarrik bozkatzennuen, PSOE eta IU abstenitu egitenziren. Badirudi ordea ulertu dutelazerbait, eta apirilean, administraziokontseilu berria sortu zenean,zorionez jarrera aldatu zuten.PSOEk bi kazetari proposatuzituen, bide luzea egin duten kaze-tari ezagunak, nire lagun eta lankideonak. IUk gauza bera egin du, kaze-tari bat proposatu du. Hauekin osoondo moldatzen naiz eta lan onaegin dugula uste dut. Eta behingozbabestua sentitu naiz. PP bera saia-tu zen eta unibertsitate giroko jen-dea proposatu zuen. Egia esaneskertzekoa da, zeren aurreko kon-tseiluko maila higuingarria zen.Agintzen zioten boza ematerabaino ez ziren joaten.

Valentziarrak kalera atera dira. Nolaerreakzionatu du gizarteak?Badirudi gizarte valentziarra nola-bait esnatzen hasi dela, berandu,

baina esnatzen ari da. PPk garestiordainduko du erabaki hau. Agian,ez dute konturatu nahi, baina hildadaude; hilda, galduta eta garaitutadaude.

Beraz, faktura pasako dio honek.Handia. Esan dizut, hilda, galdutaeta garaituta daude. Gaur bertan[azaroak 13] Xàtivako PPko dipu-tatu batek dimisioa eman du.Hemendik eta azaroaren 27ra arteikusiko dugu zer gertatzen den,PPko bost diputaturen bozak gal-tzen badituzte ezingo dute irrati-telebista ixteko legea onartu. Legeaonartzen ez badute, Fabrak [Valen-tziako presidenteak] dimititu eginbeharko du eta hauteskundeak

deitu. Onartzen badute berriz,gizarteari iseka egitea izango da.Hilaren 27an prest egon daitezela,zeren hiri erdigunean eta gortee-tan, nahiz eta poliziak inguratutaeduki, jende pilaketa ezingo dutesaihestu. Herritarren protestarikgabe ez dira geratuko.

PPko diputatu batzuek RTVV ixtea-ren aurka bozkatuko duten itxarope-na al daukazue?Bai, itxaropena badaukagu. Dato-rren astekoak pista bat emango

digu. [Administrazio kontseilukoPPren bost kideek dimititu eta bestebost aukeratu ditu alderdiak dekre-tuz. Hilaren 19an, egindako aukera-keta prozesu hori onartu edo atzerabotako dute].

Langileak zein egoeratan daude?Enplegu erregulazio espedienteabaliogabea izan dela onartu du PPk.Atzo [azaroak 13] langileekin elkar-tu ziren, eta esan zieten legeak esan-da bezala kalte-ordainak emangodizkietela, besteak beste. Berrizonartuko dituzte, baina ez diraberriz enpresan sartuko. Alegia,oporrak emango dizkiete. PPk nahiez duena da langileak han sartzea.Ez dadila gertatu gero irteterik nahi

ez izatea. Agian, hamar-hamaika eramango

dituzte lantokira, baina ez kaleandauden 1.000 lagunak. Langileriaarmada [barrez ari da] bilaka dai-teke irrati-telebistaren egoitzetan.Irteteari uko egingo baliote Gre-ziako panorama izango genuke. EEEaren baliogabetzea onartzea

eta sindikatuekin negoziatzeaenpresa mantentzeko, merkeago

ateratzen zaie likidatzea baino. Prentsak dio Vertice 360 enpre-

sak edo Unidad Editorial-ek irrati-telebista pribatu autonomikoa jardezaketela abian, diru-laguntzapublikoekin. Akabua litzateke,herritarrak matxinatuko lirateke.

Enpresa pr ibatua, publ ikoarenordez.[María Dolores] Cospe-dalen senarrarena,Pedro J.rena edo ElMundorena. n

“Langileei oporrakemango dizkiete. PPk ezdu nahi haiek lantokiansartzea. Irteterik nahikoez balute Greziakopanorama izango genuke”

HERNANIN (GIPUZKOA) 20.000lagun inguru bizi dira. Azken 20urteetan urrats garrantzitsuak emandira euskararen ezagutzan. Herrita-rren %60 euskalduna da eta %20ulertzeko gai da. Indarra hartu dueuskarak hainbat eremutan, halanola, udalaren barne eta kanpolanean, elkarteetan eta irakaskun-tzan. Ordea, beste hainbesteko inda-rra sumatzen zaio gaztelaniari kaleerabileran, lagunartekoan, familia-koan... erabilera informala deitzenzaion horretan. Arrazoiak mila etakonplexuak dira; hizkuntza bat edobeste erabiltzeko ohiturak, erosota-suna, ez jabetzea nolakoak dirennorberaren hizkuntza ohiturak...

Hernanin antolatu dituzten Eus-kararen Egunen helburu nagusia hiz-kuntzaren erabilera soziala bultzatzeada, jakinda ez dela inolaz ere errazahorrelako erronkari aurre egitea.

Euskarak kalea, familiak eta lagu-narteak hartzea ez da egun batetikbesterako helburua, ez da aldi bate-ko esku-hartzeak lortuko duen zer-bait. Hiztunen mentalitate, uste etajokaerak daude tarteko eta horietaneragiteko parte-hartze zabala etaaktiboa beharrezkoak dira. Euska-raren Egunen antolatzaileen iritziz,herriko mugimendu sozialak, elkar-teak, erakunde publikoak eta herri-tarrak egoeraz jabetzea, eta ondo-rioz, lanean hastea ezinbestekoa da.

Erabilera soziala bultzatzeko eki-menek iraunkorrak behar dute izan,baita jasangarriak ere. Alegia, Her-naniko eragileen ikuspegitik, ahale-ginak egingarriak eta elkarbanatuakizatea ezinbestekoa da, bai baliabidealdetik (ekimen xumeak eta herrita-rrek antolatutakoak), bai denboraaldetik (urtetik urtera jarraipenaemanda).

Herriko hainbat eragile urtehasieraz geroztik ari da lantzen era-bilera sozialaren gaia eta giro horre-tan erabaki zuten abenduaren 3rako

zerbait antolatzea. Azaldu berridugun filosofiari eutsiz, eragileugari bildu dira lan honetara: Berrialagunen elkartea, Dobera Euskaraelkartea, AEK Euskaltegia, UdalEuskaltegia, BanaizBagara elkartea,Elizatxo ikastola, Langile ikastola,Inmakulada ikastetxea, HernaniInstitutua, Udaleko Euskara Zerbi-tzua, eta hainbat herritar.

Tour linguistikoaKolore guztietako tourrak jarri diraboladan: ondare historikoa erakus-

HERNANIKO EUSKARAREN EGUNA

Hernanin ez dira diferente, han ere euskararen erabilera soziala herrenka dabil. Abenduaren 3an, Euskararen Egunean, ez da miraririk gertatuko, baina euskarak

egun ofiziala izateak badu bere balioa. Abenduaren 3aren bueltan, hernaniarrek EuskararenEguna baino Euskararen Egunak antolatzea erabaki dute.

Hernaniko institutuko ikasleak iaz ikastetxean egindako ekitaldian.

Euskararen egunak, erabilera bultzatzea ez delakoahuntzaren gauerdiko eztula

| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

HE

RN

AN

IKO

KR

ON

IKA

TERMOMETROA


teko tourrak; tour feministak, ema-kumeek ere osatu duten historiaazaleratzekoak; sabela dantzanipintzen duten tour gastronomiko-ak... Hernanin, tour linguistikoarenbidez, euskararen galerei eta aurre-rapausoei erreparatuko diete, etahorretarako bospasei tokitan geldi-tu eta azalpenak emango dituzte.Kontalariak ordu eta erdiko bidaiagidatuko du eta geldialdi bakoi-tzean, garai hura bizi izan zutenpertsonek egingo dituzte kontaki-zunak. Geldialdi horietako bateaneskola hartuko dute gaitzat. XX.mendeko eskola zigortzaileaz aritu-ko dira, Agustin Iturriagaren eskolaberritzaileaz, Errepublika garaikoeskolaz, Francoren garaiko hez-kuntzaz, eta nola ez, ikastolensorreraz. Gerraurreko Hernanikere badu zeresana; Lore Jokoez,Olerti egunez, Jose AriztimuñoAitzolez jardungo dute. 1936kogerra ondoren, debeku eta errepre-sio giroan, xume bazen ere laneanaritu ziren mugimenduei emangozaie errepasoa. Beste geldialdi

batean immigrazioak kultur eta hiz-kuntza ikuspegitik izan duen eragi-na aztertuko dute.

Franco hil ondoren piztaldia izanzen Hernanin, beste mila herritanbezala. Kultur taldeak hasi zirensortzen, gau eskolak, ikastolak,administrazioa euskalduntzeko pau-soak ematen. Gidariek kontakizunaXX. mendearen amaiera arte luza-tuko dute eta orduko giroaz hitzegingo dute: euskara elkarteensorreraz, euskara hainbat esparru-tan normalizatu izanaz eta abar.

Tour linguistikoaren bidez, herri-

tarrak gaur egungo egoerara iriste-ko egin den ibilbideaz jabetzea nahida. Hernani guztiz herri euskaldunaizan baitzen, eta gero ia galdu zuenhizkuntza. Galeraren zergatiak etaegoera horretatik ateratzeko egindiren ahaleginak, izen-abizenekin,ezagutarazi nahi dituzte. Eta batezere gazteek, jakin dezatela herrita-rrek galzorian zen hizkuntza berres-kuratzeko konpromisoahartu zutela, eta kontu-ratu daitezela berresku-rapen prozesua ez delaamaitu. n

HE

RN

AN

IKO

KR

ON

IKA

Azaroak 30: Irekiera ekitaldia.Ondoren, Euskaraz bizi nahi dutlasterketa, Euskararen Kontsei-luarekin elkarlanean antolatuta.

Abenduak 1: Tour linguistikoa.XX. mendean nagusiki, Hernanineuskarak izan dituen ahulgune etaindarguneen azalpenak.

Abenduak 2, 3 eta 4: Ikastetxee-tako ospakizunak. Biteri kulturetxea irekita egongo da eta gazte-txoek egindako apaingarri eta filmlaburrak eskainiko dira.

Abenduak 5: Mintzodromoa.

Abenduak 6: Kale antzerkia.

Aste osoko egitaraua

Hamabost minutuko hiru elka-rrizketa txanda izango dira etatxanda bakoitzean gai bateninguruan arituko dira lau lagun.Euskaltegian euskara ikasten aridirenentzat da, ikasten aritu etaerabiltzen ez dutenentzat, lotsaematen dietenentzat, hitz egite-ko aukerarik ez dutenentzat.Hiztun horiek euskara dakitene-kin elkartuko dira mahai-ingu-ruan. Euskaltegi barruan egitenden lana kalera ateratzeko modubat da Mintzodromoa, eta eraberean, euskal komunitateare-kin loturarik ez duten herrita-rrekin zubi lana egin dezan nahidute antolatzaileek.

Mintzodromoa

Iazko Euskaraz bizi nahi dut lasterketan, hernaniar txikiak.

Babeslea: EMUN

HERNANIKO EUSKARAREN EGUNA - TERMOMETROA



TERMOMETROA

XXI. MENDE HASIERAN ziklo aldake-ta handi bat gertatu da munduan etahorren erdian egokitu da Gipuzkoa-ko errauskailuaren saltsa, laurogeiurtetako krisi ekonomiko larrienarenbarruan.

Ordura arte, beste leku askotanbezala, lurraldearen planifikazioaburutzen Gipuzkoan ere instituzioe-tako agintari eta goi funtzionarioekinelkarlanean aritu ziren energia etazerbitzu publikoak kudeatzen dituz-ten korporazio pribatuak, EAEkoingurumenaren zaintzaile multina-zionalen enplegatu bat zegoela.

Hondakinen kudeaketa aldatubeharra zegoen, Bizkaian, Nafarroan

eta Iparraldean bezala: zabortegiakixtea agindua zuen Europak. Bizkai-rako, Nafarroarako eta Gipuzkoara-ko errauste planta bana diseinatuzuten, multinazionalek Europakoleku gehienetan antolatu duten eske-maren arabera.

Alta, Bizkaiko Zabalgarbi eraiki-tzean ez bezala, Gipuzkoan herrita-rrak modu masiboan mobilizatuziren errauskailu proiektua norbereetxe ingurura hurbildu orduko:Irun-Hondarribia, Astigarraga,Hernani, Urnieta, Zestoa-Zumaia,Donostia… Hondakinak labe erral-doietan kiskaltzearen kalteen beldurziren herritarrak, mediku eta senda-

lariek ohartarazita, errausketarenkontrako militanteek gogor jotzenzuten kanpaina. Lurrotaraino iri-tsiak ziren munduan zaborrentzakodauden bestelako alternatiben lehenalbisteak.

Garai hori ondo ulertzeko, ezahaztu eztabaida egokitu dela insti-tuzioen aginte-oposizio jokoan faltazelarik indar inportante bat, hainjustu Gipuzkoan nagusitasuna edukiohi dutenetako bat, Herri Batasunakordezkatu izan duena. Kontu luzealitzateke esplikatzea nola iritsi ginenapartheid politiko hartara, ETAreneta Madrilgo gobernuaren artekonegoziaketa ahaleginen porrotak,

HONDAKINAK

2023an, hamar urte barru, Arabako Oionen galdetuko balio kazetari zahar honi 20 urtekogazte batek ea zer izan zen Gipuzkoan hilabeteotan hondakinen inguruan jokatutako

aldaketa, honela labur niezaioke. Imajina ezazu, neska, 2013ko azaroan gaudela.

Gipuzkoa, errauskailutikZero Zabor lurralde izatera

Errauskailua egitekoa ziren Zubietako orubean hondakinak tratatzeko beste azpiegitura batzuk aurreikusi ditu GHK-k.

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

DA

NI

BLA

NC

O

TERMOMETROA - HONDAKINAK


ezker abertzale eta EAJren artekoadostu ezinak, Espainiako indarfaktikoen jokaldiak, independen-tista armatuek egindako aukeraestrategikoak…

Gipuzkoako orduko ForuAldundiak errauskailua Usurbil etaLasarte-Oria ondoko Zubietan egi-tea erabakirik, Usurbilen ilegaliza-zioaren zirriztuak baliatuz agintzenzuen ezker abertzaleko eta inguru-ko jendeek landu dute alternatiba,Katalunian eta batik bat Italianzabalduta dagoen hondakinen gai-kako bilketa orokortu edo AtezAtekoa ekarriz eta herrian ezarrizAralar, EAJ eta PSEko zinegotzienbotoen adostasunez.

2011ko udal eta foru hautes-kundeetan gertatu da ziklo politi-ko aldaketa, nekez erne osteanondorioak arin azaldu dituena:ETAk borroka armatua bukatu-tzat emanik, ezker abertzaleakinguruko alderdi txiki batzuekinelkartuta aurkeztu, legeztatzea lortueta Gipuzkoako herri askotan gehiDiputazioan agintea hartu du. Tar-tean, hondakinentzako errausketa-rik gabeko alternatiba berria zabal-tzen hasia zen beste herribatzuetara. “Kontra” (errausketa-ren) hasitako mugimendua “alde”(Zero Zaborren) bilakatua zen, mili-tantzian ere trantsizioa gertatu da.

Saltsa guztia egokitu da Europakrisi ekonomiko sakonean murgildu-ta dagoenean, hilabeteen eta urteenpoderioz sozial, politiko eta kulturalere bilakatu dena. Sistema liberalarenaldekoek berek aitortu dute krisiagainditutakoan ezer ez dela izanenberdin. Gero eta kritiko gehiagokuste dute oso bestelako ziklo batean

sartu dela mundua, bere mugetarainoiritsita hazkunde eredu bat, elkarrengainean gertaturik atmosferarenkutsadurak eragindako klimaren kri-sia, sistema industrial kapitalistarena,finantzak espekulazioaren gaineanantolatu zituen bankaren porrotaEstatuak zorretan itotzearen trukegainditu dena, lehengaien eta batikbat petrolioaren urritze nabarmenakeragindakoa, jendearen bezala institu-zio publikoen zorpetze erraldoiakekarritakoa, aberastasunak munduanhain era injustuan banatzeak eragin-dako mugimendu handiak…

Kokatu zure burua, gazte, 2013koazaroan Gipuzkoan agintzen duenezker abertzalearen ordezkariek beti-rako itxitzat eman dutenean erraus-kailuaren proiektua. Erabakiarekin

bizkortu egin da hondakinenkudeaketa sistema berria antolatze-ko lasterketa. Denbora gutxi dau-kate gipuzkoarrek. Sortutako hon-dakin kopurua gutxitzen hasi denarren, bai krisiak kausatutako kon-tsumoaren murrizketagatik etabatez ere bi dozena herrik eta125.000 herritarrek –gipuzkoarren%18 inguruk– beren azken zabo-rra %20 ingurura mugatu dutelako–%80 birziklatuz–, 2013 amaierangainerako gipuzkoarren %70 edogehiago nahasirik doa oraindikzuzenean zabortegira.Gipuzkoako Diputazioak Europa-ko zenbait aditurekin antolatutakoplan berria atzeratuta doa, azpiegi-turak antolatu eta eraiki beharradago, gaikako bilketa orokortualurralde osora zabaldu beharra,herritarren artean sistema aldatze-ko ahaleginen kontra hedabidenagusiek zabaldu duten alarma

soziala bideratzea ez da erraz ikusten,elkarlan eta kontsentsu berriak eraikibeharra dago politikarien eta indarpolitikoen artean…

Horraino dakit nik zer erantzungodiodan 2023an galdetuko didanari.Bizi denak ikusiko du nola eboluzio-natuko duen hondakinen kudeaketakdatozen hamar urteotan. Ikusikoduen bezala ea mundua gai izan denbizimodu iraunkorrago bati buruzkotrantsizio ordenatu samarra antola-tzeko… ala ez. Orain bertan, ordea,2013 honetan bai dakigu iraultza ger-tatu dela Gipuzkoan.

Paradigma berri bat dago martxan.Adituen ustez gizakiak sortzen duenguztiaren %90 diren hondakinenerantzukizuna dagokion lekua hasidira hartzen planifikazioan, eztabai-

Donostian Zero Zabor mugimenduakantolatutako mosaiko erraldoia.

GIP

UZ

KO

AZ

ER

OZ

AB

OR

HONDAKINAK - TERMOMETROA


detan, herritarren ohituretan. Ahaliketa gehien murriztu, sortutakoa aha-lik eta hurbilen berrerabili edo birzi-klatu. Sortzen duenak dauka honda-kinaren erantzukizuna. Kutsatzenduenak pagatu behar du. Kutsatzeaez da libre, ez aukerako…

Paradigma berria itsatsi da Gipuz-koako eta Nafarroako Sakanakoherrietan. Eredu zaharrean dirauten

beste udalerri askotan ere herritarrakberen kasa murgildu dira trantsiziohorretan. Orain, eraginkorra izatekoZero Zabor ereduan murgildu behar-ko dute hondakin sortzaile nagusiakdiren enpresa eta korporazioak. Birzi-kla ezinak diren produktuak merkatu-tik atera eta beste iraunkorragobatzuez ordezkatu beharko dituzte.

Ororen buru, Euskal Herrian alor

honetan ere ageri dira krisi beteanmurgildutako munduak dauzkan bieredu alternatiboak. Alde batetik Biz-kaikoa, teknologiaz, energiaz etaantolakuntza eredu hiper-konzentra-tua, prozesu guztia labe industriala-ren inguruan antolatua, multinazio-nalek kudeatua, kutsagarria, garestia.Bestetik Gipuzkoakoa, eredu hori-zontalagoa, eskualdeka banatuagoa,bilketa eta tratamendu hiper-sofisti-katu garestien ordez jendearen esku-lanean inbertitzen duena. Ereduiraunkor bati buruzko trantsizioaaipatzen baita gero eta gehiago, hon-dakinena gerta liteke abiapuntu.

Iñaki Azkuna Bilboko alkateakirudikatu zuen krisiak leherraraziduen eredu zaharkitua: “Herritarmaitea, zuk utzi guri zure zaborra etaahaztu, guk konponduko dizugu”.2023a baino askoz lehe-nago ikusiko da ereduhori kostu handiagoaezkutatzearen gain zego-ela eraikia. n

ZENBAT ZABOR ERRE NAHI ZUTEN? Zubietakoerrauskailua 260.000 tona hondakin erretzeko disei-naturik zegoen –hirugarren labe bat jarriz gero315.000 tonara iristeko aukera zuen–. Errauskailuakerrentagarri izateko ahalmen osoaren mugan errebehar du. Aitzitik, gipuzkoarrek urtetik urtera sor-tutako hondakin kopurua handitu ez baina murriztuegin da eta 2013an ez da 195.000 tonara iritsiko.

ZENBAT KOSTA BEHAR ZUEN? Zubietako eta gainera-ko azpiegiturek 394 milioi euroko aurrekontuazuten; 272 milioi errauskailua eraikitzeko. Aholkula-ritza teknikoa eta maileguen interesak gehituta, 580milioi euro kostako luke, Greenpeacen arabera.

ZEIN KONTRATU SINATU ZIREN? Gipuzkoako Hon-dakinen Kudeaketa sozietateak (GHK) 192 milioieuroko mailegua sinatu zuen Europako InbertsioBankuarekin, hala nola 94 milioi eurokoa La Caixaeta Banestorekin. Kontratuon baldintza zorrotzenondorioz, partzuergoa derrigortuta legoke hondaki-nak tratatzeko tarifak garestitzera, bankuek halaeskatuz gero. La Caixa eta Banestorekin sinaturikoswap produktu espekulatiboengatik berriz, hilero300.000 euro ordaintzen zituen GHK-k, maileguaerabili ez arren. Bestalde, 2011ko irailean, Bildukhauteskundeak irabazi eta GHKren ordezkaritzapolitikoa aldatzear zenean, Zubietako behin-betikoproiektua onartu zuen orduko administrazio kon-

tseiluak, eta enpresa eraikitzaileei kalte-ordainakbermatu zizkien.

NORK? Carlos Ormazabal Garapen IraunkorrekoGipuzkoako diputatua (EAJ) zen presidente etaDenis Itxaso Donostiako Ingurumen saileko zine-gotzia (PSE-EE) presidenteorde.

ZEIN KALTE ERAGINGO LUKE OSASUNEAN? Madril-go Carlos III Institutuaren ikerketa da errausketaeta minbizia lotu dituen azkena. Espainiako 8.000udalerri eta 129 azpiegitura ikertu dituzte 1997 eta2006 artean, eta ondorioztatu dute errauskailu etahondakin arriskutsuen tratamendurako plantetatikgertu bizi direnek urdaileko, gibeleko, pleurako, gil-tzurruneko eta obarioetako tumoreak izateko arris-ku handiagoa dute. Zubietako Artzabaletan egite-koa ziren errauskailua Usurbildik 1,9 kilometrorazegoen, Lasarte-Oriatik 3 km-ra eta Donostiatik 10km-ra.

ZABORTEGIEN ARAZOA KONPONDUKO ZUEN? Hon-dakinak erretzean, airera isuritako kutsaduraz gain,63.000 tona eskoria eta errauts oso toxiko sortukolirateke. Horiek tratatu eta zabortegietan pilatubehar dira, baina Zubietako proiektuak ez zuenaurreikusita halakorik egiteko azpiegiturarik.

Urko Apaolaza Avila

Zubietako errauskailuaren datuak

TERMOMETROA


AZAROAREN 12AN EspainiakoAuzitegi Nazionalak Ateak Irekiwebgunea ixteko agindu du, Herri-ra mugimenduarekin zerikusia due-lakoan. Ea hala den galdetuta,Miguel Angel Llamas “Pitu”-kezetz dio. “Gu komunikabide batgara, eta ez Herriraren zati. Herrimugimenduari ahotsa ematendiogu eta Herrirarekin lotura dau-kagu, PAHrekin dugun bezala,herri mugimendu eta eragile sozialeta politikoekin daukagun adina”.

Ateak Ireki Nafarroako herrimugimenduen sareko ahotsikindartsuenetako bat izan da azkenbi urteotan. Gai anitzak jorratudituzte: Xabier Sagardoy eta LuisGoñi babestu zituen herri harresia,etxe kaleratzeen aurkako platafor-maren ekimenak, euskal presoeneskubideen aldeko ekintzak,AHTren aurkakoa, murrizketak,ustelkeria kasuak... Kazetaritzaherrikoiaren adibiderik eraginko-rrenetakoa Euskal Herrian, bideo-gintzan oinarritutako kazetaritza-ren bitartez bestelako errealitatebat erakusteaz arduratu da. Zuloinformatibo bat betetzetik, hainbatgai aktualitatearen erdigunera era-mateko gai izan da adibidez. Aho-tsa altxa ezinik zebiltzanei oinarriz-ko galderak egin dizkiete. Batzuekezkutatu nahi zituzten irudiak era-kutsi dituzte. Arrakasta izan dute.“Garrantzia hartzen ari zen proiek-tua eta ahots hau isilarazi nahi izandute”, azaltzen du Llamasek.

Ehunka milaka aldiz ikusi direnbideoak ekoitzi dituzte bi urtekoibilbide oparoan. Adibiderik onena,San Ferminetako txupinazoan iku-

rrina erraldoia nola zintzilikatuzuten erakusten duen lana da.

“Bada Nafarroan eremu ofiziale-tik kanpo mugitzen den zerbait,badira Nafarroan baimendutakoahotsen gainetik aditzen diren bertzeiritziak”. Beren aurkezpen bideotikateratako esaldia da. Herrialdekoerrealitatea ez da aldatu ordea, nahizeta beste ahots disidente bat ixilaraziduten Madrildik, bere garaian Apur-tu.org itxi zuten bezala eta MiguelAngel Llamas bera kartzelan sartu.

Eta orain zer?Epaia ez da irmoa, eta abokatuekerrekurtsoa jartzeko aukerarikduten abokatuek begiratu behardutela dio Llamasek: “Ez dugugeure burua defendatzeko aukera-rik izan, Herriraren parte gareladiote, eta auto horretan ez da gureaurkako akusazio zehatzik”. Egoe-ra aztertzen ari dira.

Itxieraren ostean hainbat eragile-ren babesean egindako agerraldian

adierazi dute “erantzun anitz etazabalena” artikulatzen ahalegindu-ko direla. Datorren azaroaren 23an,larunbatean, Iruñeko udal plazanelkarretaratzea egingo dute19:00etan hedabidearen itxierasalatzeko. Manifestu bat ere jarrikodute abian, kazetarien artean atxiki-mendua bilatu asmoz.

Horrez gain, ezinbesteko jo duteNafarroako herri mugimenduakbere ahots propioa izatea Interneten.Horregatik, adierazi dutenez, komu-nikazio proiektu berriak jarrikodituzte abian. Dagoeneko sortu dutebeste webgune bat eta bertatik aridira informatzen: http://ateakire-kiaurrera.wordpress.com. Twitterre-ko kontu berria ere sortu dute:@AteakAurrera.

“Eraso antidemokratiko honiaurre egiteko asmoadugu, dugun armabakarrarekin: adieraz-pen askatasuna”, nabar-mendu du Llamasek. n

ATEAK IREKI

Ateak Ireki komunikabidea ixtea erabaki du Espainiako Auzitegi Nazionalak Herriramugimenduaren parte dela argudiatuta. Nahiz eta epaia irmoa ez izan, hiru orriko txostena

nahikoa izan du Eloy Velasco epaileak hedabide bati hitza kentzeko. Adierazpen askatasunarenaurkako eraso gisa ikusten dute. Haserrea eragin du Euskal Herriko sektore zabal batean.

Beste hedabide bat itxi digute

Ateak Irekik erakutsi zuen nola jarri zuten ikurrina San Ferminetan “arrantzalebizardunek”, Iruñeko Udaletxe plazan.

| LANDER ARBELAITZ MITXELENA |

2013KO AZAROAREN 24A 47�� 47

| ONINTZA IRURETA AZKUNE | EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA


EPSILONEN PORROTA “errudun” gisa izendatu du epai-leak joan den astean. Kudeatzaile nagusia, Joan Villade-prat administratzaile bakarra, erantzule egin du. Gas-teizko epaitegi batek zorrek eragindako kaltetuei900.000 euro ordaintzera zigortu du eta hiru urtezenpresari katalanak ezingo ditu besteren ondasunakadministratu edo besteren ordezkari lanak egin. Enpre-sak 1 Formulan lehiatu nahi zuen eta Espainiako etaGasteizko Gobernuaren diru-laguntzak jaso zituen,Ibarretxeren eta EAJren garaian. Hainbat aurrezkikutxek kredituak eman zizkion, zorra 37 milioi eurotikgorakoa zela ere. Egun hauetan jakin dugu Fagor Elek-tratresnak kooperatibak milioika euroko laguntzak jasozituela Lópezen eta Urkulluren Gobernu garaian, zorra800 milioi eurotik gorakoa zenean. Ez dira laguntzakjaso eta porrot egin duten enpresa bakarrak. Hiriko,Jubernor eta abar, “ezkutatu” diren milaka milioi eurodiru publikoaren izebergaren punta baino ez dira.Ardura politikorik ez al dago?

Horrek guztiak zalantzan jartzen ditu enpresa etaegitasmo batzuei erakundeek ematen dizkietenlaguntzak. Nola liteke Ibarretxek plan estrategikoanEpsilon “egitasmo nazional” moduan hartzea, mer-katuak ez bazuen onartzen? Nola uler daiteke era-kunde publikoek horrenbeste diruz lagundu eta sus-tatutako Hiriko egitasmoa erortzea? Nola azalduFagorrek aurrerabiderik gabeko zorra bazuen berrikimilioika eurotako laguntza publikoak lortzea? Dirupublikoa gehiago zaindu beharko litzateke, gehiagobegiratu zein egitasmo aurkezten diren eta aurrerasegitzeko zenbaterainoko bermea duten. Bestalde,laguntzak gardentasunez azaldu behar dira. Dirupublikoa ez da gobernuko alderdiarena, eta laguntxo-ei ematekoa. Herritarrei zerbitzatzekoda, enplegua sortzeko, mantentzeko, etagizarte zerbitzuak hobetzeko.

Juan Mari Arregi

Diru publikoa zaintzea eta gardentasuna

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

ZUBEROAKO HERRI ELKARGOAK hala erabaki du. Euskara gehiago erabil-tzea bultzatzeko diru-laguntzak eskainiko dizkie herriko festa batzordeeieta kultur elkarteei. Talde horiek propagandarako afixak egiten dituztenean,osoki euskaraz edo elebidun egiten badituzte, Herri Elkargoak dena edoerdia ordainduko die.

Diru-laguntzak afixak euskaraz paratzeagatik

Heren bat gutxiago aurreikusi duArabako Diputazioak euskararentzat

2014KO AURREKONTUEN BERRIeman du Arabako Foru Aldundiak,eta euskara bultzatzeko erabilikoduen diru zakua, 2013arekin alde-ratuta, heren bat gutxiago izateanahi du PPk. 341.200 euro gutxia-go erabil iko l ituzke datorrenurtean.

686.500 euro gordeko lituzkeeuskararentzat eta ia atal gehiene-tan kopuruak jaitsi egingo dira.Mantenduko denetariko bat kua-dri l letako euskara teknikariensarea finantzatzekoa izango da.Atal hau garrantzitsuenetakoa da.Ondokoek ere ez dute galerarik

izango: Euskara BiziberritzekoPlan Nagusia, euskarazko argital-penak eta Geu euskara elkartea.Diputazioak jaitsiera nabarmenakegingo ditu euskara bultzatzekojardueretan (%55 gutxiago) etasentsibilizazioa bultzatzeko pro-graman (%62,5).

Euskaltzaindiak eta Eusko Ikas-kuntzak heren bat gutxiago jasokodute, 25.000 euro gutxiago alegia,eta Arabako Bertsozale Elkarteak%37,5 gutxiago, hots, 6.000 eurokomurrizketa.

2013an 2012ko kopuru bera era-bili dute euskara sustatzeko.

EIT

B.C

OM

Bahea

“Euskarazko komunikabideen aldekoapustu bat bultzatu behar du EiTBk.Hortaz, euskara gero eta gehiagoagertuko da komunikazio-hizkuntzagisa gaztelania duten komunikabidee-tan, baina modu oso natural batean.Konpromiso hori gauzatzeko progra-mazio berriko ia hamar ordu gehiagoegongo dira egunero ETB1en, ETB3indartu egingo dugu haur eta gaz-teentzako kate modura, eta euskaraz-ko programazio-tarte handiagoakegongo dira etorkizuneko ETBHDn.Kanaletan ikusle euskaldunak urtean%10 gehiago izatea nahi du EiTBk,euskarazko edukien kontsumo meta-tuari dagokionez”.

Maite Iturbe EITBko zuzendarinagusiak Berrian esanak:

TERMOMETROA - NET HURBIL

South China Morning Postek bere webgu-nean daukan argazkian ageri da Frantziakoatzerri ministro Laurent Fabius (FrançoisMitterrandekin lehen ministro izana) Gene-vako negoziaketen salan sartzerakoan, aza-roaren 9an. Frantziak Fabiusen ahotik hitzeginez itxi zion bidea Irango dossier nuklea-rraz Genevan kasik adostua zen itunari.Jokabide horren azalpentzat, aurreko egune-tan Israelek akordioaren kontra egindakoofentsibarekin bat egin zuelako, Fabius berajatorriz judua dela –katoliko bihurtu familiabatekoa– oroitarazi dute batzuek. Zenbaiteknabarmendu du Fabiusen ahoberokeriahedabideen aurrean. Baina xehetasunotatikaskoz haratago, Genevako gertakizun hone-tan nabarmen geratu da Israelgo estatuakBenjamin Netanyahuren eskutik defendituduen jokabidea eta Frantziarena bat datoze-la. Parisek baditu horretarako geopolitikaneta negozioetan oinarritutako kalkuluak.

MUNDUAK ASKO DAUKA JOKOANGenevako negoziaketan. Iranekenergia nuklearra eskuratzeko dau-kan egoskorkeria dago mahai gai-nean, baina horri loturik daudeIsraelen nagusitasun militarra, Siria-ko gerra, Golkoko monarkia isla-mista petrolioz ustelduen indarra,Irakeko petrolioa bera...

Pierre Haskik Rue89 gunean–ildo editorial sozialdemokrata eza-guna daukan Le Nouvel Obesrvateu-rren adarra– bere analisia “PourquoiLaurent Fabius a tor pillé l’accord deGenève avec l’Iran” titulatu du. Alegia,Laurent Fabius lehen ministrosozialista izandako eta gaur Fran-tziako atzerri ministro denak torpe-doz hondoratu zuela sinatzeko pun-turaino umotutako ituna.

Mundua harritu da ikusiz AEBaketa azken hamarkadotan bere etsainagusia izan den Iraneko errepubli-ka islamiarra harremanak normal-tzen hasi zitezkeen unean operazio-aren eragozle nor eta Frantzia izandela. Baina ez Nicolas Sarkozy bai-zik François Hollande, LaurentFabius beteranoaren ahotik mintza-tuz.

Fabiusek argudiatu du Genevaramaneaturik eramandakoa “itun txa-rra” zela eta “pagotxa beldurga-rria”, irandarren aldekoa esan nahibaita. Kazetariari diplomatiko fran-tses batek esan dio tratu honetako

ezerk ez ziola eragozten Irani bereegitarau nuklear militarrean aurreraegitea, eta, aldiz, hori bermatu gabesei hilabeteko epe bat emanez arin-du egingo zuela iraniarrek nozitzenduten blokeo ekonomikoarengogortasuna.

Le Monde egunkariak, Frantziakoerrepublikaren interesen zaindarizorrotz, porrotaren biharamuneanplazaratu editorialean esan du:“Frantzia negoziaketa baten ozto-po? Irakurketa errazegia. Aitzitik,arma nuklearren ez ugaritzekoarauen zaindari lana egiten du. Badi-rudi Obamaren ekipoari aurpegira-tzen diola azkarregi ibiltzea. Fran-tzia ziur dago Irani lasaitu bainolehen presio ekonomikoa, zeinakbehartu baitu negoziaketen mahairajoatera, lortu behar dituela Iranekbonba atomikoa egitea ezinezkoegingo dituzten bermeak. (...) Fran-tziak badauka azken karta bat gor-derik: Irani ezarritako zigorrak ezindira desegin europar guztiak adosetorri gabe”.

Obamaren eta Hollanderenpaper banaketa irudikatu ote daGenevan, yanki beltza polizia ona,sozialdemokrata frantsesa jendarmegaiztoa? Ez dute itxura hori ematennegoziaketen ingurutik filtratu dire-nek.

Ekialde Hurbilekoen jarraipenzorrotza egiten duen Alain Greshek

Le Monde Diplomatiqueko bere blo-gera ekarri du Twitterreko zenbaittxio argigarri. Carl Bildt atzerriministro suediarrarena: “BadirudiGenevan eztabaida gogorrenak ezdirela izan Iranekin, Mendebaldekotalde barruan baizik. Ez da gauzaona”. AEBetara erbesteratutakoiraniarren National Iranian Ameri-can Councileko zuzendariarena:“Fabiusek bizitza infernu bihurtudio Kerryri (...). Adostasuna begienaurrean ikusten zen, harik eta fran-tsesek granada bat jaurti duten arte.Egun osoa behar izan da kalteakkonpontzeko”.

Adi azaroaren 20ariZertan dabil Frantzia azken hilabe-teotan? Genevako hau ez baita lehe-na. Siriako arma kimikoak kontrola-tzeko Errusiaren iniziatibaz landueta lortu zen ituna, denborak eraku-tsi duenez gatazka negoziaketabidera hurbiltzeko balio izan duena,Frantziak oztopatu zuen duela hila-bete.

Alain Greshek alderatu dituLorent Fabiusek aukera galdu hone-tan erakutsitako jarrera eta 2003an,Iraken kontrako gerraren hasieran,Nazio Batuen Erakundearenaurrean gerraren kontra Dominiquede Villepinek egindako mintzaldia.Geroztik Nicolas Sarkozyk, ez berekasa baizik eta Frantziako Estatuko

Azaroaren 9tik 10erako gauean Genevan Errusia, AmerikakoEstatu Batuak, Frantzia, Britainia Handia, Alemania gehi

Txinak (5+1) Iranekin arma nuklearren proliferazioaeragozteko negoziaketan adostasuna hatzen punttekin ukitu

zuten. Frantziak egin zuen ezinezko. 20an saiatuko diraberriro. Ekialde Hurbileko bakea eta gerra daude jokoan.

Fabius eta Hollandekzergatik lehertu dute

Iranekiko tratua?

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

botere nagusien interes geopolitiko-engatik, aldatu zuen diplomaziarentonua. François Hollandek ez duhori aldatu, areagotu baino. Gauraditu askorentzako Frantziarenatzerri politika hurbil dago AEBe-tako neocon eskuindarrenetik. AgurDe Gaullen grandeur ametsak!

Netanyahuk ez du batere disi-mulatu: “Israeli ez dio eragitenakordio horrek”, “Iranek inoizkonegoziorik onena eginen du, denaberetzako ezerezen truke”, “Hobeitunik ez izatea itun txar batbaino”, “Irani zigorrak kentzenbazaizkio, berriro ezartzea osozaila izango da”... Eta ororen buru,mehatxu unilaterala: “Israelek ezdio baimenduko Irani arma atomi-korik edukitzea. Puntu”.

Aditu askok diote, tartean Israe-len kontuak tentu handiz neurtzendituen ingelesezko Wikipediak,Israelek berak 200 bonba atomikodauzkala. 1950eko hamarkadatiklandu du atomoa Israelek, hasierabatean Frantziako militarren etaindustriaren laguntzaz. Bitxikeriaeskandalagarri baldin bada bonbakdauzkanak oztopatzea bonbak nahidituen auzokoarekiko negoziaketakblokatzea, are bitxiagoa da bestehau: Irani aurpegiratzen zaio ezdiela aski libertate ematen nazioar-teko begiraleei bere usina nuklea-rretan arakatzeko, eta bitarteanbonbak dauzkan Israeli ezin zaioezein begirale bidali... inoiz ez due-lako arma atomikoak ugaritzekoituna sinatu, Iranen alderantziz.

Ororen buru, azaroaren 9koporrotaren ostean, zertan saiatukodira 5+1 potentzien ordezkariaknegoziatzen Irangoekin azaroaren20a arte? Iranek dio uranioa%3,5ean aberasten duela Bouxeh-rreko zentral elektrikorako eta%20an Teheran, Natanz eta Fordo-wen, daukan ikerketako erreakto-reentzako.

Dagoenekoz %20an aberastutadauzka (AIEA nazioarteko erakun-dearen ustez) 186,3 kilo eta 240 askilituzke bonba bat ekoizteko. Oba-mak martxoan esan zuen Iranekurte bete beharko zuela horretara-ko; gaur sei hilabete aipatzen dira.Ez geratzekotan Israelek eraso mili-tarra joko du lehenago.

Azken bi urteotako negoziakete-tan Mendebaldeko potentziek Iranieskatu diote %20an aberastutakouranioa atzerrira eramatea, Fordow-ko zentrala ixtea, AIEAko ikuska-tzaileen bisitak zabaltzea, trukeaneskainiz uranioa %3,5 eta %5eanaberastea eta medikuntzarako isoto-poak atzerritik eramatea.

Hasan Rohani presidente hauta-tu ondotik, urrian elkarrizketaberriak hasitakoan, Iranek proposa-men berria egin zuen: sei hilabetekolehen fasean “elkarrekiko konfidan-tza lantzea” eta bigarrenean AIEA-ren ikuskaritza bermatzeko neurrigardenak zehaztea, behatzaileenezusteko kontrolak barne.

Abiapuntu horretatik aurreratu-tako bidea eten da 9an. Azaroaren20an jakingo dugu seihilabeteko eperik bada-goen ala Israelgo arma-dak noiz erasoko zainjarri behar dugun. n


TIGREA ALA LEHOIA, zein daazkarragoa? Eta indartsuago? Zeindago urrutiago, ilargia ala eguzkia?Umetan galdetzen direnetakoakdira. Nagusitan beste galderak egi-ten dira: zer nahiago zenuke, tarta-kada bat aurpegian ala bala bat?

Carlos Salvador UPNko diputa-tuak txiokatutako konparaketabasati eta gupidagabea da, metafo-ra horretan Yolanda Barcinalehendakaria hilik legokeelako.Eta, zorionez, Barcina andereabizirik da, eta ez buruhauste gutxisortuz gainera. Baina Salvadorre-na moduko berbak ez dira hutsa-lak, diskurtsoa sortzen dute etadiskurtsoak giro bat… eta humushorretan ondu ondoren berbaklege bilakatzen dira. Espainiaherrialde oparoa da berba-giro-zigor metamorfosi horretan,baina, funtsean, bere zuzenbideazigor eta errepresioan oinarritunahi duen edozein estaturen ezau-garria da. Estatu totalitarioeningeniaritza juridikoa.

Parot doktrina-rekin gertatutakoabaino adibide adierazgarriagorikba ote? Biktima batzuen samineangorrotoa erein, diskurtsoa hazi,legea muturreraino eraman, justi-ziak azkenean bideratu…eta orainkomeriak gorrotoa kontrolatzeko.Adibideak asko dira, esaterakoikurrinaren inguruko ekintzetan.2010eko Sanferminetan ikurrinahandi bat irekitzeagatik Txupina-zoaren unean 35 eta 160 urte arte-ko espetxe zigorrak eskatzen dirahamahiru gazterentzat (izandakoistiluetan gazte madrildar bat zau-ritu zen larri buruan jasotako boti-lakadaren ondorioz).

Eta ikusi beharko da zertangeratzen den aurtengo ikurrina jar-tzeagatik auziperatutakoen kontua.Printzipioz delitua larria da epai-learen arabera, sor zezakeen egoe-

ragatik: ikurrina jausiz gero jendezgainezka zegoen plazara, batekdaki zer gerta zitekeen. 2010eandozenaka udaltzain sartu zirenborrekin plazara, arrisku egoerarikez zegoen jendetzaren erdira.Inportanteagoa zen ikurrina ken-tzea, sor zitekeen arriskua baino.Eta liskarra sortu zen, eta zauritularri bat. Norena izan zen nagusikizuhurtzia eza? Adibide bat. Aste-lehenean epaitu zituzten tartalarienkasua ere desmasia juridikoarenesparrukoa da. 2011n OkzitaniakoTolosan Yolanda Barcinari lautarta botatzeagatik, bost eta bede-ratzi urteko espetxe zigor eskaeradute AHTren aurkako lau ekintzai-lek. Hau da, Galindo jeneral ohiakLasa eta Zabala torturatu eta hil-tzea agintzeagatik lau urte pasatuzituela espetxean eta Gorka Oveje-rok bederatzi urte pasa ditzakeelaagintari bati tarta bat botatzeaga-tik. Hori da neurrietako bat.

BESTE NEURRIAREN adibideakugariak dira, kontaezinak ia. Eus-kal Memoria fundazioak azkenhamarkadetan izandako 4.716 tor-tura kasu dokumentatu zituen iazaurkeztutako txostenean. Gauregun ez da inor espetxean Espai-nian torturatu izanagatik. 80kohamarkadan izan ziren zigor txikibatzuk eta 90eko hamarkadatikaurrera ofizialki ez da torturarikexistitu Espainian, beraz zigorrikere ez. Guardia Zibilaren zuzenda-ri izandako Luis Roldan elkarriz-ketatu zuen El País-ek iragan igan-dean: “Ongi, hipokritak ez bagara,batek ulertu behar du 23 lagun hildituen gizona atxilotzen baduzu,galdekatu eta aitortzen badu, zerkeragin dio aitortza hori egitea?Kolpeak izan dira, arrastorik uztenez duten presio fisikoak, bainapentsa dezakezuna gerta litezkee-

la. Presio psikikoak ere bai. ¿Nor-baitek uste du deklaratzen dutenadeklaratzen dutela bortxarikgabe?”.

Euskal gatazkarekin zerikusirikduten kasuetan da nabarmenenaEspainian, baina hortik oso hara-go doa. Adibidez, Iñigo Cabacashil zuen ertzain batek pilotakadabatez 2012ko udaberrian. Orain-tsu auzipetu dituzte bost ertzaineta ikusiko da zer gertatzen den.Eta PPko diru estoldak luzez gida-tu zituen Luis Barcenasen kasua?Duela hamaika urte gertatu zenPrestigeren hondamendia, orain-dik ez dago inor auzipetua.Zerrenda amaigabea da.

Espainiaren joera autoritarioakez du amaierarik ordea, eta Espai-niako Barne Ministerioak hilabetehonetan bertan jarriko du Gober-nuaren eskuetan HerritarrenSegurtasunerako Legearen aldake-taren aurreproiektua. Espainiarensinboloen aurkako delituak larri-tzat hartuak izango dira. Edoeskratxeak, grebetako piketeak,instituzioen aurrean egindako bai-men bako bilkurak, eraikuntza ofi-zialak eskalatzea eta beste hainbat.Gustukoagoak edo ez izango diradesobedientzia zibilaren esparruan egiten diren ekintza ugari. Sala-tu daitezke, zigortu. Aurpegi bis-tan egindakoak ohi dira. GorkaOvejerok emandako arrazoiekinbat etor liteke bat edo ez: “Tarta-kadaren helburua ez da pertsonamintzea, politikoak inguratzendituzten zigorgabetasun idulkihorretatik jaistea besterik ez danahi” (eldiario.es, 2013-11-14).Baina bala eta tarta ezin diranahastu, batez ereepaitegietan. Bi neu-rri daude. Bi, bi, bi,bi. Eta salatu beharda. Etengabe. n


DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Tarta eta bala

non zer - argia · hondakinak gipuzkoa, errauskailutik zero zabor lurralde izatera. pello zubiria...

Documents