nomenclatura (sin fuentes)

Download Nomenclatura (sin fuentes)

If you can't read please download the document

Upload: lamthuan

Post on 07-Jan-2017

228 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

  • Nomenclatura de Qumica Inorgnica

    Nomenclatura deQumica Inorgnica

    Licenciatura en Qumica

    Departamento de Qumica Inorgnica DE ALCALUNIVERSIDAD

  • Nomenclatura de Qumica Inorgnica(Adaptado a las recomendaciones IUPAC de 1990, segn versin espaola de la RSEQ de 2001)

    1 La tabla peridicaLa tabla peridica se divide en grupos que se numeran de la forma recogida en la tabla 1.Opcionalmente, se pueden usar las letras s, p, d y f para distinguir los diferentes bloques de elementos.

    Se admiten los siguientes nombres colectivos para grupos de tomos: alcalinos (grupo 1, salvo H); alcalino-trreos (2); lantnidos y actnidos (3); calcgenos (16); halgenos (17); gases nobles (18);elementos de los grupos principales (1, 2, y 13 a 18); elementos de transicin (3-11).

    2 ElectronegatividadEs la medida del poder de un tomo o de un grupo de tomos para atraer electrones. La ordenacin por electronegatividad de los tomos con fines de nomenclatura y formulacin se recoge en la tabla 2.

    3 Nmero de oxidacinEl nmero o estado de oxidacin de un tomo en una entidad molecular es un nmero positivo o negativo que representa la carga que quedara en el tomo dado si los pares electrnicos de cada enlace que forma se asignaran al miembro ms electronegativo del par de enlace. Convencionalmente se supone que:a)El nmero de oxidacin de un ion simple coincide con su carga.b)En un elemento, el nmero de oxidacin de los tomos es cero.c)La suma de los nmeros de oxidacin de los tomos que constituyen un compuesto, multiplicados por

    los correspondientes subndices, es cero.d)El nmero de oxidacin del hidrgeno es I cuando se combina con elementos no metlicos y I con

    cuando se combina con elementos metlicos.e)El nmero de oxidacin del oxgeno es II, salvo en perxidos que es I y en hiperxidos que es 1/2.

    Si mediante estas reglas se obtienen nmeros de oxidacin extraos, puede que se trate de un perxido, de un hiperxido, o de un derivado tio. Tambin es posible que se trate de un compuesto con tomos en dos estados de oxidacin distintos (por ejemplo, Fe3O4 = FeIIOFeIII2O3).

    4 Nombres de los tomosEn la tabla 3 se dan los nombres y smbolos de los tomos. El nombre de los tomos se escribe con minscula. Ntese que el W se denomina en castellano wolframio, aunque la literatura inglesa y la IUPAC utilizan tungsten. La IUPAC ha establecido un nombre sistemtico y un smbolo de tres letras para los tomos con Z > 100 que no tengan nombre aprobado.

    0 = nil 1 = un 2 = bi 3 = tri 4 = quad* 5 = pent 6 = hex 7 = sept 8 = oct 9 = enn

    *Se pronuncia cuad.

    Por ejemplo, el tomo 104 tiene como smbolo Unq y se nombra Unnilcuadio.El smbolo de un tomo puede acompaarse de informacin complementaria, tal como se muestra:

    nmero atmiconmero msicoXnmero de tomos

    carga inica

    Los istopos de un tomo se distinguen aadiendo el nmero msico al nombre: 18O se nombra oxgeno18. Los istopos del hidrgeno son los nicos que poseen un nombre especial: protio(hidrgeno1), deuterio (hidrgeno2) y tritio (hidrgeno3), que puede usarse en sus respectivos compuestos.

    Para nombrar los compuestos de un elemento, se utiliza la raiz del nombre del tomo excepto para los casos sealados con en la tabla 3.

    5 Tipos de frmulaFrmula emprica. La frmula emprica se forma por la yuxtaposicin de los smbolos atmicos con los

    2 | Nomenclatura Inorgnica Licenciatura en Qumica

  • apropiados subndices para dar la expresin de la composicin estequiomtrica del compuesto en cuestin.Frmula molecular. La frmula molecular de un compuesto formado por molculas discretas, es aquella que concuerda con la masa molecular relativa.Frmula estructural. La frmula estructural indica la secuencia y el ordenamiento espacial de los tomos en una molcula.El uso de la frmula emprica o de la frmula molecular se basa en los siguientes criterios:

    Para sustancias que no contienen molculas discretas (redes inicas, metlicas, polmeros, etc.) se emplea la frmula emprica: NaCl, Cu

    Para las sustancias con molculas de masa molecular relativa variable con la temperatura u otras condiciones se emplea la frmula emprica (S en lugar de S8, P en lugar de P4).

    Para las sustancias formadas por molculas discretas se emplea la frmula molecular: Cl2, Hg2Cl2.

    6 Sustancias elementalesSon las sustancias formadas por un slo elemento.

    Las sustancias de frmula molecular definida se nombran aadiendo el prefijo numrico apropiado (tabla 4) al nombre del tomo.Gases monoatmicos: Xe, Kr, xenn, kriptn,

    H hidrgeno atmico* o monohidrgenoGases diatmicos: Cl2, Br2, N2 dicloro, dibromo, dinitrgeno,

    H2 hidrgeno (molecular)* o dihidrgenoSlidos discretos: P4 fsforo blanco* o tetrafsforo

    *Nombre vulgar.

    Las sustancias de frmula molecular indefinida o infinita se nombran como el tomo.Slidos no discretos: Znx o Zn zinc (metal).

    7 Principales sistemas de nomenclatura inorgnica para sustancias compuestasa) nomenclatura binaria (muy adecuada para sales y sustancias simples):

    NaCl cloruro de sodio

    SiCl4 tetracloruro de silicio

    b) nomenclatura de coordinacin (para compuestos formados por coordinacin de ligandos en torno de un tomo central):

    [Co(NO2)3(NH3)3] triaminotrinitrocobalto(III)

    SiCl4 tetraclorosilicio

    c) nomenclatura sustitutiva. Procedente de la qumica orgnica, es muy adecuada para compuestos moleculares del hidrgeno con boro y con los elementos de los grupos 14 a 16. Para sus derivados, se toma como base el nombre sistemtico del hidruro acabado en ano (tabla 5a).

    CH4 metano CH2Cl2 diclorometano (sustituidos 2H por 2Cl)PH3 fosfina o fosfano PCl3 triclorofosfano (sustituidos 3H por 3Cl)SiH4 silano SiCl4 tetraclorosilano (sustituidos 4H por 4Cl)

    Los hidruros polinucleares que forman cadenas saturadas se nombran anteponiendo el prefijo numrico correspondiente al nombre del hidruro (tabla 5b). Obsrvese que este sistema de nomenclatura difiere del empleado en qumica orgnica para los hidrocarburos.

    SiH4 silano Si2H6 disilano CH4 metano C2H6 etano

    Si el nmero de enlaces no es el estndard, se indica el nmero de hidrgenos entre parntesis:B2H6 diborano(6)

    Los derivados insaturados se nombran cambiando la terminacin ano por eno o ino (tabla 5c).N2H4 diazano (hidrazina) N2H4 diazeno (diimina)

    Universidad de Alcal Nomenclatura Inorgnica | 3

  • 8 Nombres de los iones simplesNombres de los aniones. El nombre de un anin se forma siguiendo las siguientes reglas:

    a) para grupos homoatmicos, se aade a la raiz del nombre del tomo la terminacin uro y, si fuera necesario, se coloca un prefijo multiplicativo y se aade la carga inica entre parntesis.

    S2 sulfuro S22 disulfuro(2)

    En la tabla 6 se incluyen algunos ejemplos, adems de las excepciones a esta regla.O22 dixido(2) (nombre sistemtico) o perxido (nombre vulgar)

    b) para grupos heteroatmicos, el nombre sistemtico acaba en ato (ver puntos 10 y 11.4.), aunque excepcionalmente acaba en -ito para el nombre vulgar de algunos oxoaniones. La tabla 7 incluyelos nombres de iones heteroatmicos que no acaban ni en -ato ni en -ito.

    SO42 sulfato SO32 sulfito OH hidrxido

    Nombres de los cationes. El nombre de un catin se forma siguiendo las siguientes reglas:a) El nombre de un catin formado por un slo tomo es el mismo que el del tomo, aadiendo entre

    parntesis despus del nombre la carga apropiada con el signo ms o el estado de oxidacin.Na+ ion sodio(1+) o ion sodio(I)* Cr3+ catin cromo(3+)

    *La carga o el estado de oxidacin se pueden omitir cuando no hay ambigedad.

    b) Los cationes de la tabla 8 tienen nombres que terminan en onio. Se pueden considerar derivados de los hidruros neutros de la tabla 5 por adicin de un H+.

    NH3 amonaco NH4+ amonio

    c) Los cationes de la tabla 9 tienen nombres que terminan en ilo. Su nombre procede del nombre vulgar de los oxocidos correspondientes, tal como veremos ms tarde.

    d) El nombre de cationes menos simples se deduce de las reglas sistemticas dadas en el punto 10.

    9 Nomenclatura binariaSe aplica sobre todo a sustancias binarias, que son las formadas por dos clases de elementos, independientemente del nmero de tomos de cada clase: NaCl, N2O4, CaBr2.Frmula. Primero se escribe el componente electropositivo seguido del componente electronegativo. El orden de electronegatividad, a efectos de nomenclatura, se da en la tabla 2.

    NaCl Ca3P2 Fe3O4 SiC

    Nombre. El nombre se construye de la siguiente manera:[Nombre del componente ms electronegativo] de [Nombre del componente ms electropositivo]

    El nombre del componente ms electronegativo es el que tendra si fuera un anin, mientras que el del componente ms electropositivo es el que tendra si fuera un catin (ver punto 8).Proporciones. Las proporciones de los distintos tomos o grupos de tomos se indican en el nombre por alguno de los siguientes mtodos:

    a) Solamente para sustancias inicas (elementos situados en los extremos de la tabla peridica):Carga del catin entre parntesis (sistema de Evans-Basset):

    CaBr2 bromuro de calcio(2+)

    b) Preferentemente para sustancias muy polares (metal/no metal):Estado de oxidacin del componente ms electropositivo entre parntesis (sistema de Stock):

    MnO2 xido de manganeso(IV)

    c) Preferentemente para sustancias poco polares (no metal/no metal)Numerales griegos.

    N2O4 tetraxido de dinitrgeno

    Observaciones. No usar nomenclaturas no sistemticas del tipo oso, ico o anhdrido. Cuidado con perxidos e hiperxidos.

    Na2O2 perxido de sodio NaO2 hiperxido de sodio

    4 | Nomenclatura Inorgnica Licenciatura en Qumica

  • Binarios de hidrgeno: Notar la diferencia entreHCl(gas) cloruro de hidrgeno

    HCl(acuoso) cido clorhdrico o disolucin acuosa de cloruro de hidrgeno Para los hidruros de los grupos 13-16, existen los nombres alternativos dados en la tabla 5.

    Sustancias pseudobinarias. Son sustancias formadas por ms de dos clases de elementos, pero que se pueden nombrar como sustancias binarias. El componente ms electronegativo puede ser cualquiera de los de la tabla 7 y el componente ms electronegativo puede ser cualquiera de los de las tablas 8, 9 y 10.

    Los grupos de las tablas 9 y 10 tiene nombres que terminan en ilo, que proceden del nombre vulgar del oxocido correspondiente (ver punto 10.4). Son agrupaciones que aparecen repetidamente en compuestos diferentes y que no siempre existen libres (el nombre radical se reserva para los que existen libres). La carga es la que tendran si fueran iones, pero slo los de la tabla 9 existen como tales iones.

    NaNH2 amiduro de sodio NH4Cl cloruro de amonio SOCl2 cloruro de tionilo

    10 Nomenclatura de coordinacinPara sustancias menos simples se aplica la nomenclatura sistemtica desarrollada inicialmente para los compuestos de coordinacin o complejos, aunque en ocasiones se conservan nombres no sistemticos. La parte compleja de una sustancia puede ser catinica, aninica o neutra.Frmula. La frmula de la parte compleja se escribe siempre de la misma manera, independientemente de si es catinica, aninica o neutra:[tomo central (orden alfabtico, si hubiera varios distintos) | Ligandos aninicos (orden alfabtico) |Ligandos neutros (orden alfabtico]Ejemplos:

    [Fe(CN)6]3 [PtCl4(NH3)2] [Al(OH)(H2O)5]2+ [PtBrCl(NO2)(NH3)]-

    La parte compleja se escribe siempre entre corchetes. Los parntesis, corchetes y llaves se usan en las frmulas con las siguientes prioridades: [()], [{()}], [{{[()]}}],

    La frmula de algunos ligandos se puede representar mediante una abreviatura (tabla 11):[Co(en)3]3+ en = etilenodiamina = NH2-CH2-CH2-NH2

    Nombre. a) Un complejo neutro se nombra de la siguiente forma[Nombres de los ligandos(orden alfabtico)|Nombre del tomo central (orden alfabtico si varios)]

    Se escribe todo el nombre junto, sin espacios de separacin. El nmero de elementos de cada clase se indica como mono, di, tri, tetra, en primera instancia y bis, tris, tetrakis, cuando los anteriores ya hayan sido utilizados o haya posibilidad de error (tabla 4).

    Los ligandos no cambian su nombre con respecto a los grupos libres, excepto los de las tablas 12 (ligandos aninicos) y 13 (ligandos neutros):

    haluro halo xido oxo

    El estado de oxidacin del tomo central se indica por el sistema de Stock. Ejemplo:[NiCl2(H2O)4] tetraacuadicloroniquel(II)

    Los parntesis, corchetes y llaves se usan en los nombres con las siguientes prioridades: {{{[()]}}}.b) Un complejo catinico se nombra de la misma forma que uno neutro. La carga se puede indicar

    tanto por el sistema de Stock en el que se indica el estado de oxidacin del tomo central entre parntesis, como por el sistema de Evans-Basset, en el que se indica la carga del ion.Por ejemplo:

    [Co(NH3)6]3+ hexaaminocobalto(III) o hexaaminocobalto(3+)[CoF6]3 hexafluorocobalto(III) o hexaaminocobalto(3)

    c) Un complejo aninico se nombra de la misma forma que uno catinico, pero aadiendo la terminacin ato a la raz del nombre del tomo central.Por ejemplo:

    Universidad de Alcal Nomenclatura Inorgnica | 5

  • [Fe(CN)6]3- hexacianoferrato(III) o hexacianoferrato(3)Sustancias inicas. La frmula de una sustancia inica se escribe

    [Cationes (por orden alfabtico, si hay varios)][Aniones(por orden alfabtico, si hay varios)]Una sustancia inica se nombra:

    [Nombres de los aniones (orden alfabtico)] de [Nombres de los cationes (orden alfabtico)].Si hay varios aniones o cationes, se separan con un espacio.

    Na3[Fe(CN)6] hexacianoferrato(III) de sodio

    [Co(NH3)6]Cl3 cloruro de hexaaminocobalto(III)

    [Co(NH3)6][Fe(CN)6]hexacianoferrato(III) de hexaaminocobalto(III)

    [Co(NH3)6]ClSO4 cloruro sulfato de hexaaminocobalto(III)

    11 Estudio de compuestos por clases.11.1 cidos binarios y pseudobinarios

    Se emplea la nomenclatura binaria (punto 9).HCl cloruro de hidrgeno HCN cianuro de hidrgeno

    11.2 cidos derivados de aniones poliatmicos sin O ni SSe debe emplear exclusivamente la nomenclatura sistemtica.

    HAuCl4 tetracloroaurato(1-) de hidrgeno

    11.3 OxocidosFrmula. La frmula se escribe HaXbHcOd donde Ha son los hidrgenos cidos, y Hc son los hidruros.

    H

    P

    OH

    HO O

    hidrgeno cido

    hidruroPHO(OH)2 H2PHO3 cido fosfnico

    Nombre. Los nombres vulgares y la nomenclatura cida (ver ejemplo) slo deben emplearse para los cidos de la tabla 14. Los nombres vulgares no siguen una regla fija, por lo que es mejor aprendrselos. La tabla 15 recoge nombres vulgares que actualmente ya no son aceptados por la IUPAC pero que se usan todava frecuentemente.Nomenclatura H2SO4 H2SO3Sistemtica tetraoxosulfato(VI) de hidrgeno trioxosulfato(IV) de hidrgenoVulgar cido sulfrico cido sulfurosocida cido tetraoxosulfrico(VI) cido trioxosulfrico(IV)

    11.4 Derivados de los oxocidosPor sustitucin de O por O2, S, Se, Te, etc. o por sustitucin parcial de OH por F, Cl, Br, etc. Se utiliza la nomenclatura sistemtica de complejos de coordinacin.

    HSO3Cl clorotrioxosulfato(VI) de hidrgeno

    Es posible derivar el nombre del cido a partir del nombre vulgar del oxocido correspondiente anteponiendo el nombre del sustituyente, aunque sto slo est admitido para fsforo y arsnico.

    H3PO3S cido tiofosfrico trioxotiofosfato(V) de hidrgeno

    Por sustitucin total de OH por F, Cl, Br, etc...a) En algunos casos, el compuesto resultante es uno de los descritos en compuestos pseudobinarios y

    que contienen grupos de la tabla 10, por lo que se puede emplear la nomenclatura all expuesta. Alternativamente, se puede usar la nomenclatura sistemtica de coordinacin.

    NO2F Fluoruro de nitrilo fluorodioxonitrgeno

    UO2Cl2 cloruro de uranilo(VI) diclorodioxouranio(VI)

    Puede observarse que el nombre de muchos de los grupos de la tabla 10 tiene su origen en el nombre vulgar del cido correspondiente cambiando

    ico por ilo H2CO3 cido carbnico CO carbonilo

    6 | Nomenclatura Inorgnica Licenciatura en Qumica

  • oso por osilo HNO2 cido nitroso NO nitrosilob) Cuando el compuesto est basado en un metal de transicin, se puede nombrar como un compuesto

    de coordinacin (ver punto 10) o como una sal doble (ver punto 11.5).MoCl2O2 dicloruro dixido de molibdeno(VI) diclorodioxomolibdeno(VI)

    UCl2O2 dicloruro dixido de uranio(VI) diclorodioxouranio(VI)

    Aniones procedentes de la total eliminacin de los hidrgenos cidos. El nombre del anin puede ser el sistemtico (acabado siempre en ato) o, si el cido correspondiente tiene un nombre vulgar, el derivado de dicho nombre vulgar cambiando ico por ato y oso por ito.

    NO2 anin nitrito anin dioxonitrato(III)

    Aniones procedentes de la parcial eliminacin de los hidrgenos cidos. Se antepone el prefijo hidrogeno, con el numeral correspondiente, delante del nombre del anin, considerando al hidrgeno como parte de ste.

    HCO3 anin hidrogenocarbonato anin hidrogenotrioxocarbonato(IV)

    11.5 SalesUna sal es un compuesto qumico que consiste en una combinacin de cationes y aniones (sin embargo, si el catin es un hidrgeno cido, el compuesto se llama normalmente cido).Sales simples. Cuando slo hay presente una clase de catin y una clase de anin, se usa la nomenclatura para sustancias binarias.

    NaCl cloruro de sodio Na2SO4 sulfato de sodio

    Sales cidas. Son sales en las que hay adems del hidrgeno cido hay otro catin. El hidrgeno se considera en tales casos parte del anin y se seala con el prefijo hidrogeno.Obsrvese que con fines de nomenclatura, los hidrgenos cidos se consideran cationes cuando no hay otros cationes, pero parte del anin cuando hay otros cationes.

    H2SO4 tetraoxosulfato(VI) de hidrgeno H2S sulfuro de hidrgeno

    NaHSO4 hidrogenotetraoxosulfato(VI) de sodio NaHS hidrogenosulfuro de sodio

    Sales dobles, triples, etc. Se nombran como las sales simples, pero ordenando alfabticamente los cationes o aniones. A veces, el orden de cationes o aniones en la frmula es diferente que en el nombre.

    Ca5F(PO4)3 fluoruro tris(fosfato) de calcio

    En las sales que contienen aniones xido o hidrxido, stos pueden nombrarse alternativamente colocando el prefijo oxi o hidroxi, respectivamente, delante del nombre del anin.

    WCl2O2 dicloruro dixido de wolframio(VI) dioxidicloruro de wolframio(VI)

    MgCl(OH) cloruro hidrxido de magnesio hidroxicloruro de magnesio

    11.6 Compuestos de coordinacin (complejos)Para estos compuestos, se emplea nicamente la nomenclatura sistemtica.

    K[CrF4O] tetrafluorooxocromato(V) de potasio

    Na[B(NO3)4] tetranitratoborato(III) de sodio

    [CuCl2(NH3)2] bis(amino)diclorocobre(II)

    [Pt(NH3)4][PtCl4] tetracloroplatinato(II) de tetraaminoplatino(II)

    [Zn(H2O)6][SO4] sulfato de hexaacuazinc(II)

    11.7 Compuestos de adicinEste trmino incluye una gran variedad de complejos y de compuestos de red. El mtodo siguiente se aplica muy bien a compuestos de estructura incierta. En la frmula, cada componente se separa mediante un y las proporciones se indican mediante un nmero arbigo delante de cada componente. El nombre se forma uniendo los nombres de los compuestos individuales mediante un guin largo , e indicando al final las proporciones de cada especie de la forma que se muestra en el ejemplo siguiente:

    FeSO4 7H2O sulfato de hierro(II)agua (1/7)

    Universidad de Alcal Nomenclatura Inorgnica | 7

  • Las especies se citan en orden de nmero creciente (primero las menos numerosas), y, si aparecen en iguales nmeros, por orden alfabtico del primer smbolo de la frmula. Sin embargo, el agua o los derivados del boro se colocan tradicionalmente al final.

    Bibliografa1 IUPAC, Nomenclature of Inorganic Chemistry. Recommendations 1990, C. J. Leigh (editor), Blacwell

    Scientific Publications, Oxford, 1990, 289 pginas, ISBN 0632024941.2 IUPAC, Nomenclatura de qumica inorgnica. Recomendaciones de 1990, C. J. Leigh (editor), C. Pico,

    L. F. Berthello (traductores), Real Sociedad Espaola de Qumica - Fundacin Ramn Areces, Madrid, 2001, 287 pginas.

    3 Real Academia de Ciencias Exactas, Fsicas y Naturales, Vocabulario Cientfico y Tcnico, Espasa Calpe, Madrid, 1990, 751 pginas, ISBN 8423959872.

    Tablas de Nomenclatura InorgnicaTabla 1: Numeracin de las dieciocho columnas de una Tabla Peridica convencional en su forma larga.

    11Na19K37Rb55Cs87Fr

    IUPAC 1988IUPAC 1970Deming 1923

    2He

    1

    3Li

    1H

    6

    7

    9VIIIAVIIIB

    2IIAIIA

    5VAVB

    1IAIA

    3IIIAIIIB

    4IVAIVB

    6VIAVIB

    7VIIAVIIB

    8 10 11IBIB

    12IIBIIB

    13IIIBIIIA

    14IVBIVA

    15VBVA

    16VIBVIA

    17VIIBVIIA

    71Lu

    23V41Nb

    4Be12Mg20Ca38Sr56Ba88Ra

    21Sc39Y

    57-71La-Lu89-103Ac-Lr

    22Ti40Zr72Hf104Rf

    73Ta105Db

    24Cr42Mo74W106Sg

    25Mn43Tc75Re107Bh

    26Fe44Ru76Os

    27Co45Rh77Ir

    28Ni46Pd78Pt

    9F17Cl35Br53I

    85At

    10Ne18Ar36Kr

    86Rn

    54Xe

    7N15P33As51Sb83Bi

    8O16S34Se

    84Po

    52Te

    5B13Al31Ga49In81Tl

    6C14Si32Ge

    82Pb

    50Sn

    29Cu47Ag79Au

    30Zn

    80Hg

    48Cd

    58Ce

    59Pr

    60Nd

    61Pm

    62Sm

    63Eu

    64Gd

    65Tb

    66Dy

    67Ho

    70Yb

    68Er

    69Tm

    90Th

    91Pa

    92U

    93Np

    94Pu

    95Am

    96Cm

    97Bk

    98Cf

    99Es

    102No

    103Lr

    100Fm

    101Md

    57La89Ac

    18VIIIBVIIIA

    3

    4

    5

    6

    7

    2

    108Hs

    109Mt

    Tabla 2: Orden de electronegatividad aplicado en nomenclatura inorgnica.

    V

    Nb

    He Li

    Na

    K

    Rb

    Cs

    Fr

    Be

    Mg

    Ca

    Sr

    Ba

    Ra

    Sc

    Y

    La

    Ac

    Ti

    Zr

    Hf Ta

    Cr

    Mo

    W

    Mn

    Tc

    Re

    Fe

    Ru

    Os

    Co

    Rh

    Ir

    Ni

    Pd

    Pt

    F

    Cl

    Br

    I

    At

    Ne

    Ar

    Kr

    Rn

    Xe

    N

    P

    As

    Sb

    Bi

    O

    S

    Se

    Po

    Te

    B

    Al

    Ga

    In

    Tl

    C

    Si

    Ge

    Pb

    Sn

    Cu

    Ag

    Au

    Zn

    Hg

    Cd

    Lu

    Lr

    ElementosElectronegativos

    ElementosElectropositivos

    H

    8 | Nomenclatura Inorgnica Licenciatura en Qumica

  • Tabla 3: Nombres, smbolos y nmeros atmicos de los tomos [elementos]

    Nmero NmeroNombre Smbolo atmico Nombre Smbolo atmicoActinio Ac 89Aluminio Al 13Americio Am 95Antimonio (Stibium) Sb 51Argn Ar 180Arsnico As 33Astato At 85Azufre (Sulphur,Theion) S 16Bario Ba 56Berilio Be 4Berkelio Bk 97Bismuto Bi 83Bohrio (Unnilseptio) Bh (Uns) 107Boro B 5Bromo Br 35Cadmio Cd 48Calcio Ca 20Californio Cf 98Carbono C 6Cerio Ce 58Cesio Cs 55Cloro Cl 17Cobalto Co 27Cobre (Cuprum) Cu 29Cromo Cr 24Curio Cm 96Disprosio Dy 66Dubnio (Unnilpentio) Db (Unp) 105Einsteinio (Einstenio) Es 99Erbio Er 68Escandio Sc 21Estao (Stannum) Sn 506Estroncio Sr 38Europio Eu 63Fermio Fm 100Flor F 9Fsforo (Phosphoros) P 15Francio Fr 87Gadolinio Gd 64Galio Ga 31Germanio Ge 32Hafnio Hf 72Hassio (Unniloctio) Hn 108Helio He 29Hidrgeno* H 1Hierro (Ferrum) Fe 26Holmio Ho 67Indio In 49Iridio Ir 77Kriptn (Criptn) Kr 36Lantano La 57Laurencio (Unniltrio) Lr 103Litio Li 3Lutecio Lu 71Magnesio Mg 12

    Manganeso Mn 25Meitnerio (Unnilennio) Mt (Une) 109Mendelevio (Unnilunio) Md 101Mercurio (Hydrargyrum) Hg 80Molibdeno Mo 42Neodimio Nd 60Nen Ne 10Neptunio Np 93Niobio Nb 41Nquel Ni 28Nitrgeno N 7Nobelio (Unnilbio) No 102Oro (Aurum) Au 79Osmio Os 76Oxgeno O 8Paladio Pd 46Plata (Argentum) Ag 47Platino Pt 78Plomo (Plumbum) Pb 82Plutonio Pu 94Polonio Po 84Potasio (Kalium) K 19Praseodimio Pr 59Promecio Pm 61Protactinio Pa 91Radio# Ra 88Radn# Rn 86Renio# Re 75Rodio# Rh 45Rubidio# Rb 37Rutenio# Ru 44Rutherfordio# (Unnilquadio) Rf (Unq) 104

    Samario Sm 62Seaborgio (Unnilhexio) Sg (Unh) 106Selenio Se 34Silicio Si 14Sodio (Natrium) Na 11Talio Tl 81Tntalo (Tantalio) Ta 73Tecnecio Tc 43Teluro Te 52Terbio Tb 65Titanio Ti 22Torio Th 90Tulio Tm 69Uranio U 92Vanadio V 23Wolframio (Tungsteno) W 74Xenn Xe 54Yodo (Iodo) I 53Yterbio (Iterbio) Yb 70Ytrio (Itrio) Y 39Zinc (Cinc) Zn 30Zirconio (Circonio) Zr 40

    * Los istopos del hidrgeno 1H, 2H y 3H se llaman protio, deuterio y tritio, respectivamente. Para deuterio y tritio, se pueden usar los smbolos D y T, aunque son preferibles 2H y 3H.

    La raiz para nombrar los compuestos de estos elementos, as como su smbolo, procede del nombre latino indicado. De este nombre griego procede la raiz 'tio' para azufre.

    Raiz latina o griega de la que procede el smbolo del elemento.# La raiz para nombrar los compuestos dobla la letra r inicial si se antepone un prefijo acabado en vocal. Grafas o nombres alternativos, pero no recomendados.

    Universidad de Alcal Nomenclatura Inorgnica | 9

  • Tabla 4: Prefijos numricos.

    1 mono 11 undeca 21 henicosa 60 hexaconta2 di (bis) 12 dodeca 22 docosa 70 heptaconta3 tri (tris) 13 trideca 23 tricosa 80 octaconta4 tetra (tetrakis) 14 tetradeca 30 triaconta 90 nonaconta5 penta (pentakis) 15 pentadeca 31 hentriaconta 100 hecta6 hexa (hexakis) 16 hexadeca 35 pentatriaconta7 hepta (heptakis) 17 heptadeca 40 tetraconta8 octa (octakis) 18 octadeca 48 octatetraconta9 nona (nonakis) 19 nonadeca 50 pentaconta

    10 deca (decakis) 20 icosa 52 dopentaconta

    Tabla 5: Nombres sistemticos para compuestos binarios de hidrgeno (acabados en ano).

    a) Hidruros mononucleares

    BH3 borano NH3 azano** (amonaco) H2O oxidano (agua)CH4 metano PH3 fosfano, fosfina* H2S sulfano**SiH4 silano AsH3 arsano, arsina* H2Se selanoGeH4 germano SbH3 estibano, estibina* H2Te telanoSnH4 estannano BiH3 bismutano H2Po polanoPbH4 plumbano

    b) Hidruros polinucleares que forman cadenas saturadas con nmero estndard de enlaces

    Si2H6 disilano N2H4 diazano, hidrazina* H2Se2 diselanoSi3H8 trisilano P2H4 difosfano H2Te2 ditelanoSn2H6 diestannano As2H4 diarsano

    c) Hidruros polinucleares con nmero no estndard de enlaces d) Hidruros polinucleares insaturados

    B2H6 diborano(6) N2H2 diazeno, diimida** Nombre no sistemtico. No recomendado para nombrar derivados sustituidos.** Los derivados orgnicos sustitudos se suelen nombrar como aminas.*** Cuando no est sustitudo, se llama sulfuro de hidrgeno.

    Tabla 6: Nombres de aniones monoatmicos y homopoliatmicos incluyendo las anomalas ms importantes.

    H hidruro O2 xido N3 trinitruro(1),* aziduro1H proturo O22 dixido(2),* perxido P3 fosfuro2H, D deuteruro O2 dixido(1),* hiperxido As3 arseniuroF fluoruro O3 trixido(1),* oznido Sb3 antimoniuroCl cloruro S2 sulfuro C4 carburoBr bromuro S22 disulfuro(2) C22 dicarburo(2),* acetiluroI yoduro Se2 seleniuro Ge4 germuroI3 triyoduro(1) Te2 telururo Si4 siliciuro

    N3 nitruro B3 boruro* Nombre sistemtico.

    10 | Nomenclatura Inorgnica Licenciatura en Qumica

  • Tabla 7: Nombres de algunos aniones heteropoliatmicos, incluyendo los no acabados en ato.

    OH hidrxido NHOH hidroxiamiduro, hidroxilamiduroHO2 hidrogenodixido(1) N2H3 hidrazuro, diazanuroHS hidrogenosulfuro(1) CN cianuroNH2 amiduro, azanuro NCO cianatoNH2 imiduro, azanodiuro NCS tiocianato

    Tabla 8: Nombres de algunos cationes heteropoliatmicos acabados en onio.(hidruros de no metal + catin hidrgeno).

    NH4+ amonio H3O+ oxonio H2F+ fluoronioPH4+ fosfonio H3S+ sulfonio H2Cl+ cloronioAsH4+ arsonio H3Se+ selenonio H2Br+ bromonioSbH4+ estibonio H2I+ yodonio

    Tabla 9: Nombres de algunos cationes heteropoliatmicos acabados en ilo.

    NO+ nitrosilo UO2+ uranilo(V), uranilo(1+) SO2+ sulfinilo, tioniloNO2+ nitrilo o nitrolo UO22+ uranilo(VI), uranilo (2+) SO22+ sulfonilo, sulfurilo

    Tabla 10: Nombres de algunos grupos y radicales derivados de cidos oxocidos.

    Radical Nombre y Carga (considerado como ion) Radical Nombre y Carga (considerado como ion)

    HO hidroxilo* ClO clorosilo 1+CO carbonilo 2+ ClO2 clorilo 1+CS tiocarbonilo 2+ ClO3 perclorilo 1+NO nitrosilo 1+ (idem para otros halgenos)NO2 nitrilo o nitrolo 1+ CrO2 cromilo 2+PO fosforilo 3+ UO2 uranilo 2+PS tiofosforilo 3+ NpO2 neptunilo 2+SO sulfinilo o tionilo 2+ PuO2 plutonilo 2+SO2 sulfonilo o sulfurilo 2+ (idem para otros actnidos)S2O5 disulfurilo 2+SeO seleninilo 2+SeO2 selenonilo 2+

    * Este es el nombre del radical. El catin OH+ recibe el nombre de hidroxilio.

    Tabla 11: Representacin de nombres de ligandos mediante abreviaturas.

    Cy ciclohexil(o)* Me metil(o)* en etilenodiaminaEt etil(o)* Ph fenil(o)*

    * Al nombrar complejos, los radicales orgnicos que actan como ligandos pierden la o final de la terminacin ilo.

    Tabla 12: Nombres especiales para ligandos aninicos.

    F fluoro O2 oxo* S2 tio*Cl cloro O22 peroxo* CN cianoBr bromo OH hidroxo*I yodo HO2 hidrogenoperoxoH hidruro CH3O metoxo*

    * Tambin pueden usarse los nombres sistemticos: xido, dixido(2), hidrxido, metanolato, sulfuro.

    Universidad de Alcal Nomenclatura Inorgnica | 11

  • Tabla 13: Nombres de algunos ligandos neutros.

    H2O acua* N2 dinitrgeno (C6H5)3P trifenilfosfinaNH3 amino* CH3NH2 metilamina (CH3)3P trimetilfosfinaCO carbonil(o)* (CH3)3N trimetilaminaNO nitrosil(o)* H2NCH2CH2NH2 etilenodiamina

    * Nombre diferente al que presenta el grupo libre.

    Tabla 14: Nombres vulgares para cidos oxocidos.

    H3BO3 cido brico H2SO4 cido sulfrico(HBO2)n cido metabrico H2S2O7 cido disulfricoH4SiO4 cido ortosilcico H2S2O3 cido tiosulfrico(H2SiO3)n cido metasilcico H2S2O6 cido ditinicoH2CO3 cido carbnico H2S2O4 cido ditionosoHOCN cido cinico H2SO3 cido sulfurosoHONC cido fulmnico H2CrO4 cido crmicoHNCO cido isocinico* H2Cr2O7 cido dicrmicoHNO3 cido ntrico HClO4 cido perclricoHNO2 cido nitroso HClO3 cido clricoHPH2O2 cido fosfnico HClO2 cido clorosoH3PO3 cido fosforoso HClO cido hipoclorosoH2PHO3 cido fosfnico H5IO6 cido ortoperydicoH3PO4 cido ortofosfrico o fosfrico HIO4 cido perydicoH4P2O7 cido difosfrico HIO3 cido ydico(HPO3)n cido metafosfrico HMnO4 cido permangnicoH4P2O6 cido hipofosfrico H2MnO4 cido mangnicoH3AsO4 cido arsnicoH3AsO3 cido arsenioso

    * No es un oxocido.

    Tabla 15: Nombres vulgares para oxocidos, y para peroxo y tioderivados comunes, no recomendados ya por la IUPAC pero de uso todava frecuente.

    HNO4 cido peroxontrico H2SeO4 cido selnicoHOONO cido peroxonitroso H2SeO3 cido seleniosoH2NO2 cido nitroxlico H6TeO6 cido (orto)telricoH2N2O2 cido hiponitroso HBrO3 cido brmicoH5P3O10 cido trifosfrico HBrO2 cido bromosoH3PO5 cido peroxofosfrico HBrO cido hipobromosoH4P2O8 cido peroxodifosfrico HIO cido hipoyodosoH4P2O5 cido difosforoso o pirofosforoso HTcO4 cido pertecncicoH2SO5 cido peroxosulfrico H2TcO4 cido tecncicoH2S2O8 cido peroxodisulfrico HReO4 cido perrnicoH2S2O5 cido disulfuroso o pirosulfuroso H2ReO4 cido rnicoH2S2O2 cido tiosulfuroso

    12 | Nomenclatura Inorgnica Licenciatura en Qumica

  • EJERCICIOS SOLUCIONESNombra los compuestos: Nombres de los compuestos:

    1 Cu2O xido de cobre(I)2 H2S sulfuro de hidrgeno3 PH3 fosfina4 Na2O2 perxido de sodio5 Mg(O2)2 hiperxido de magnesio6 Fe(OH)3 hidrxido de hierro(III)7 KHSO4 hidrogenosulfato de potasio8 As2O3 trixido de diarsnico9 BaS2O3 tiosulfato de bario

    10 Ca(NO3)2 nitrato de calcio11 NiI2 yoduro de nquel(II)12 Ni2(CO3)(OH)2 carbonato dihidrxido de nquel(II)13 CaHPO4 hidrogenofosfato de calcio14 Co(PH2O2)2 fosfinato de cobalto(II)15 [Cu(NH3)4]Cl2 cloruro de tetraaminocobre(II)16 Na3[AlF6] hexafluoroaluminato(III) de sodio17 [Zn(H2O)4]Cl2 cloruro de tetraacuazinc(II)18 K4[Fe(CN)6] hexacianoferrato(II) de potasio19 K3[Fe(CN)6] hexacianoferrato(III) de potasio20 [Fe(H2O)3(NH3)3]Cl3 cloruro de triaminotriacuahierro(III)21 H2S2O5 cido disulfuroso o pentaoxodisulfato(IV) de hidrgeno22 H2S2O6 cido ditinico23 MgNa2P2O6 hipofosfato de magnesio y sodio24 K2S2O8 hexaoxoperoxodisulfato(VI) de potasio25 Na2S2O2 tiosulfito de sodio o dioxotiosulfato(IV) de sodio26 HI yoduro de hidrgeno27 BeH2 hidruro de berilio28 IF5 pentafluoruro de yodo29 XeO3 trixido de xenn30 S2Cl2 dicloruro de diazufre31 Cl2O3 trixido de dicloro32 B2Cl4 tetracloruro de diboro33 P4O6 hexaxido de tetrafsforo34 SOF2 fluoruro de sulfinilo35 Mg3N2 nitruro de magnesio36 HIO3 cido ydico37 HMnO4 cido permangnico38 NH4(OH) hidrxido de amonio39 ReF2O2 difluoruro dixido de renio(VI)40 Al2(SO3)3 sulfito de aluminio41 NOCl cloruro de nitrosilo42 BaCrO4 cromato de bario43 NaHPHO3 hidrogenofosfonato de sodio44 NH4BrO4 tetraoxobromato(VII) de amonio

    Universidad de Alcal Nomenclatura Inorgnica | 13

  • 45 KLiNaPO4 fosfato de litio potasio y sodio46 Na2S2O3 5H2O tiosulfato de sodioagua(1/5)47 HCO3F fluorotrioxocarbonato(IV) de hidrgeno48 Sc(HSO4)3 hidrogenosulfato de escandio(III)49 BaBrCl bromuro cloruro de bario50 NH4OCN cianato de amonio51 WO3 trixido de wolframio52 RhCl3 2H2O cloruro de rodio(III)agua(1/2)53 WF4O tetrafluoruro xido de wolframio(VI)54 Pb(NO3)(OH) hidroxinitrato de plomo55 CaH2P2O7 dihidrogenodifosfato de calcio56 Hg2I2 yoduro de mercurio(I)57 NO2F fluoruro de nitrilo58 NaHS2O5 hidrogenopentaoxodisulfato(IV) de sodio59 H3PO3S cido tiofosfrico60 HSO3Cl clorotrioxosulfato(IV) de hidrgeno61 POCl3 cloruro de fosforilo62 K2[Fe(CN)5(NO)] pentacianonitrosilferrato(III) de potasio63 Al2[Pd(CN)4]3 tetracianopaladato(II) de aluminio64 [Cu(NH3)4]SO4 sulfato de tetraaminocobre(II)65 Li2[Pt(CN)6] hexacianoplatinato(IV) de litio66 (NH4)2[IrCl6] hexacloroiridiato(IV) de amonio67 [PtCl(NH3)3][CuCl3(NH3)] aminotriclorocuprato(II) de triaminocloroplatino(II)68 [Ag(NH3)2]3[Co(SCN)6] hexakis(tiocianato)cobaltato(III) de diaminoplata(I)69 Na3[Ag(S2O3)2] bis(tiosulfato)argentato(I) de sodio70 [V(H2O)6]2+ ion hexaacuavanadio(II)71 K2[CrCl5O] pentaclorooxocromato(V) de potasio72 [Al(OH)(H2O)5]2+ ion pentaacuahidroxoaluminio(III)73 [CoN3(NH3)5]SO4 sulfato de pentaaminoazidurocobalto(III)74 [Ru(HSO3)2(NH3)4] tetraaminobis(hidrogenosulfito)rutenio(II)75 [Ni(CO)2(PPh3)2] dicarbonilbis(trifenilfosfina)nquel(0)76 Na2[HgBr2O] dibromooxomercuriato(II) de sodio77 [CoCl(NCS)(NH3)4](NO3) nitrato de tetraaminocloroisotiocianatocobalto(III)78 Mg[IrCl4(NH3)]2 aminotetracloroiridiato(III) de magnesio79 [Zn(H2O)6](SO4) sulfato de hexaacuazinc(II)80 K[Co(CN)(CO)2(NO)] dicarbonilcianonitrosilcobaltato(0) de potasio81 [NiCl2(H2O)2] diacuadicloronquel(II)82 K3[FeCl6] hexacloroferrato(III) de potasio83 [ReCl(CO)5] pentacarbonilclororrenio(I)84 Rb[AuCl2(CN)2] dicianodicloroaurato(III) de rubidio85 (NH4)2[Fe(CN)5(NO)] pentacianonitrosilferrato(III) de amonio

    Formula los siguientes compuestos: Frmulas de los compuestos:1 xido de sodio Na2O2 perxido de bario BaO23 xido de aluminio Al2O34 oznido de sodio NaO3

    14 | Nomenclatura Inorgnica Licenciatura en Qumica

  • 5 trixido de azufre SO36 pentaxido de dibromo Br2O57 fluoruro de nquel(III) NiF38 sulfuro de plata Ag2S9 cloruro de aluminio y potasio AlKCl4

    10 hidruro de aluminio y litio AlLiH411 nitruro de aluminio AlN12 aziduro de sodio NaN313 hidroxiamiduro de amonio NH4(NHOH)14 cloruro de sulfonilo SO2Cl215 bromuro de tionilo SOBr216 hidruro de aluminio AlH317 fosfina PH318 ditelano H2Te219 hidrogenofosfonato de sodio NaHPHO320 tiosulfato de potasio y sodio KNaS2O321 cianato de sodio NaNCO22 cianofosfinahidruronitrosilplatino(II) [Pt(CN)(H)(NO)(PH3)]23 tetratioarseniato(V) de sodio Na3[AsS4]24 bromuro de diaminoplata [Ag(NH3)2]Br25 cloruro de triaminodiacuafluorocobalto(III) [CoF(H2O)2(NH3)3]Cl226 amonaco NH327 trixido de dinitrgeno N2O328 sulfuro de manganeso(II) MnS29 trisulfuro de diboro B2S330 yoduro de hidrgeno HI31 cido ntrico HNO332 hidrxido de cromo(II) Cr(OH)233 fosfato de cobalto(III) CoPO434 dihidrogenofosfato de potasio KH2PO435 sulfato de calcio disodio CaNa2(SO4)236 fosfato de litio potasio sodio KLiNaPO437 tetrakis(nitrato) sulfato de aluminio Al2(NO3)4(SO4)38 oxicarbonato de plomo(IV) Pb(CO3)O39 cloruro hidrxido de magnesio MgCl(OH)40 hidroxinitrato de plomo(II) Pb(NO3)(OH)41 cido peroxofosfrico H3PO542 cido tiosulfuroso H2S2O243 clorotrioxosulfato(VI) de hidrgeno HSO3Cl44 fluoruro de nitrolo NO2F45 hexacianovanadato(I) de calcio Ca5[V(CN)6]246 hexacianoferrato(II) de amonio (NH4)4[Fe(CN)6]47 nitrato de tetraaminocadmio(II) [Cd(NH3)4](NO3)248 sulfato de hexaacuazinc(II) [Zn(H2O)6]SO449 bis(tiosulfato)argentato(I) de potasio K3[Ag(S2O3)2]50 triacuatriclororrodio(III) [RhCl3(H2O)3]

    Universidad de Alcal Nomenclatura Inorgnica | 15

  • 51 triacuabromodihidroxohierro(III) [FeBr(OH)2(H2O)3]52 hexacarbonilcromo(0) [Cr(CO)6]53 hexakis(nitrato)toriato(IV) de berilio Be[Th(NO3)6]54 tetrahidroxoosmiato(II) de amonio (NH4)2[Os(OH)4]55 tetracloroargentato(III) de sodio Na[AgCl4]56 disulfuro(2) de molibdeno MoS257 pentacloruro de niobio NbCl558 tetraxido de rutenio RuO459 cloruro de tetraacuadiclorotitanio(III) [TiCl2(H2O)4]Cl60 tetrafluoruro de azufre SF461 disulfuro de carbono CS262 cloruro de paladio(II) PdCl263 dihidroxisulfato de hafnio(IV) Hf(OH)2(SO4)64 tioarseniato de plata(I) Ag3[AsO3S]65 xido de hierro(II) titanio(IV) FeTiO366 dibromobis(trifenilfosfina)cobre(II) [CuBr2(PPh3)2]67 tetraoxorreniato(VI) de rubidio Rb2[ReO4]68 diperoxocromato(VI) de plata(I) Ag2(CrO6)69 yoduro de pentaaminonitratocobalto(III) [Co(NO3)(NH3)5]I270 triyoduro de sodio NaI371 carboniltetracianomanganato(I) de sodio Na3[Mn(CN)4(CO)]72 imiduro de bario Ba(NH)73 nitruro de litio Li3N74 ditiocarbonato de estroncio SrCOS275 trixido de niobio(V) sodio NaNbO376 clorito de bario Ba[ClO2]277 tiosulfato de calcio CaS2O378 hidruro de calcio CaH279 carbonato de pentaacuahidroxocromo(III) [Cr(OH)(H2O)5](CO3)80 tetracloropaladiato(II) de amonio (NH4)2[PdCl4]81 cloruro de tiofosforilo PSCl382 diacuadicloroniquel(II) [NiCl2(H2O)2]

    Ernesto de Jess Alcaiz, 2002

    16 | Nomenclatura Inorgnica Licenciatura en Qumica