minbiziaren prebentzioan buru-belarri · 2016. 11. 3. · 16. zenbakia ui 2014ko ekaina minbiziaren...

16. zenbakia2014ko ekainaosatuberri

Minbiziaren prebentzioan buru-belarriDebabarreneko ESIko Aparatu Digestiboaren Unitatea

16osatuberri14-06_Maquetación 1 2014-06-20 18:29 Página 1

editorialaLANGILEOK OHITURA OSASUNGARRIRIK BA AL DUGU?

Ekainaren 4an, asteazkena, Bilboko Etxaniz Suhiltzaile-aren plazako osasun zentroak Bilbo-Basurtu ESIko Presta-kuntza Jardunaldiak antolatu zituen lanaren eta osasuna-ren arloan. Lau orduko saio sanitario profesionala izanzen Osakidetzako profesional euskaldunentzat.Lehenik eta behin, esan beharra dago egungo Bilbo-Ba-surtu ESIk (lehengo Bilbo Eskualdea) urterik urte egun ba-teko euskarazko tailerrak antolatzen dituela. Horrelakoekimenak martxan jartzea euskararen lan normalkuntza-rako ezinbesteko eginkizuna da, eta, bertan, profesionalaskoren ahalegina zein ilusioa geratzen dira agerian. Arlo horretan aurrera egin ahal izateko, halabeharrezhainbat eragile daude horren atzetik: antolatzaileak (ko-munikazio eta euskara teknikariak), jardunaldietako adi-tuak (esaterako, prebentzio unitateko teknikariak, erizai-nak, laguntzaileak...), bertaratutako profesionalak eta in-guruko eragileak (beste erakunde eta zentro batzuetakosuspertzaileak).Bigarrenik, datuen araberako irakurketa egin behar da.Izan ere, Eustaten 2006ko datuen arabera, Bilbo Handiak205.000 euskaldun dituenez, euskaldun gehien ditueneskualdea da, eta besteekiko aldea nabarmena da oso —Donostialdea (139.000), Arabako Lautada (57.000)eta Urola Kosta (55.000)—. Beraz, eskualde horretakohizkuntzaren arloko eskaintza eta betekizunak egoerasoziolinguistikoaren antzerakoak izan beharko lirateke. Langileon ohitura osasungarriak suspertu nahi baditugu,hizkuntzaren eskubidea prestakuntzako eta zabalkunde-ko ekimen guztietan bermatu beharko da, euskararenagerpena eta erabilera gero eta ugariagoak izan daite-zen. Horren haritik, Osakidetzak Euskararen ErabileraNormalizatzeko Plana (2013-2019) osasun zentro etaerakunde guztietan betearaztea izango du helburu hu-rrengo lau urteotan.Azkenik, jardunaldietan jorratutako gaien artean, bizi-moduan arrakasta izateko hogei giltzarri aipatu zituzten;horien artean, gure hizkuntzaren osasunean eragina izandezaketen gutxi batzuk nabarmendu behar dira: eraba-kiak hartzea, beldurrei aurre egitea, gizarte harre-manak suspertzea, eginkizun batzuk lehenesteaeta nork bere burua saritzea.Ongizaterako eta kalitaterako bost giltzarri horietan, eus-kararen ekarpena ageri-agerikoa da. Hainbatetan, eus-kaldunek hizkuntzaren inguruko erabakia hartzen dute(erabili ala ez), behin baino gehiagotan beldurrak uxatubehar dituzte (egoeraren eta gaitasunaren arabera) etagizarte harremanak zabaltzeko eta bultzatzeko darabil-te (beste euskaldun batzuekiko lotunea). Era berean,euskaldunek euskararen aukerari ematen diote lehen-tasuna (beste hizkuntza baten aldean) eta euren buruasaritzen dute askotan (besteekiko hurbiltasuna lortze-an).Horregatik guztiagatik, ez ditzagun ahaztu hizkuntza-ren ohitura osasungarrien abantailak, eta ahalegindugaitezen azturak hobetzen.

editoriala .............2agenda .........2-3

irakurlearen txokoa .............3sakonean

Aparatu Digestiboaren Unitatea .........4-5jakin berri /efemerideak.............6

iritzia .............7bidaiak mundutik zehar

Inishowen (Irlanda) • Ander Artola .......8-9urratsak

Josune Retegi • Gotzone Miranda......10-11osasunez eta osasuntsu bizi

Jon Santacana ......12-13aholku medikoak

Ikusmen nekatua • Jabier Agirre......14-15arnas bidez

Flyscharen ibilbidea .....16-17atzera begira

Eskorbutua • Juan Gondra Rezola ....18-19unibertsitatea fakultatetik

Osasun Mentaleko Erizaintza Espezializazioa ..........20osakidetzaren bizitza

IV. HUA krosa ..........21euskara osakidetzan

Bularretik mintzora ekimena...........22denbora-pasak...........23


Argitaratzailea:Osakidetza, Araba kalea 45, 01006 Vitoria-Gasteiz, Tel.: 945 00 63 14 - [email protected]

Erredakzio kontseilua: Xabier Arauzo, Juan Elorriaga

Euskara zuzentzaileak: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Koordinatzailea: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Tirada: 5.000 ale

Lege gordailua: ISSN 2254-450X

Diseinua eta maketazioa: Bidera Zerbitzuak (Berria Taldea)

Inprimategia: Leitzaran Grafikak

Azaleko argazkia: Monika Juaristi

Zergatik hartzen duzu parte HUAko lasterketan?

Zergatik hartzen duzu parte HUAko lasterketan? Atsotitzak

Jakiteko ea sasoi onean nagoen enpre-setako lehiaketarako. Bestaldetik, lanki-deen artean kriston giro polita sortzendelako. Goiza pasatzeko plan ederra.

Raul Castillo (Debagoieneko Ospitaleko zeladorea)

Niretzat, kirola eta bizitza erabat lotu-ta doaz; kirolak nire bizitzaren atal ga-rrantzitsu bat betetzen du. Helburu fisi-koez aparte, beste arlo garrantzitsu ba-tzuk garatzen ditu (kemena, dedikazioa,lankidetza, diziplina...). Neure buruaetengabe hobetzeko balio dit sufrimen-duak. Lasterketetan eta entrenamen-duetan etortzen diren sufrimendu ho-riek menperatzeko gai izango ote nai-zen jakitea eta zer kostatzen den, horixeda benetako plazera... Lasterketa haulagunen eta lankideen artean egiten da,eta oso gustora egoten gara. Iazko mar-ka edo postua hobetzea da helburu na-gusia... Horretan ahaleginduko gara de-nok...

Danitxu (HUAko langilea)

Cristina naiz. Ni ez naiz korrikalaria,baina administrari lana egiten dut: ze-rrendetan begiratu, dortsalak banatu...Barneko gauzak, esango nuke, ikustenez direnak. Krosa hasten den lekura hur-bildu (Zuhatzuko elizatera) eta hantxezerrendetan agertzen den jendeari dor-tsala eman eta gero, zozketa bat egitendugu agertutakoen artean. Lehenengohiru korrikalariei trofeo bat ematen die-gu, eta agertzen den azkenari ere bai(datorren urtean berriz parte har dezan).

Cristina (Antolaketa)

agendaUZTAILA

EHUko udako ikastaroak

Minbiziaren egoera 2014an.Minbizia eta Zahartzaroa

Uztailaren 25etik uztailaren 27ra, Donostiako Miramarjauregian.30 orduko iraupena izango du.

Zahartze osasuntsua. Osasunean ikerketa etaberrikuntzarako erronka

Uztailaren 26an eta 27an, Donostiako Miramarjauregian.Biodonostiako Ikerkuntza Zuzendaritzak antolatua.

IRAILA

Osasunari Buruzko Atentzio Integratuareninguruko jardunaldiak

Irailaren 8an eta 9an, Donostian.

Astelehena, 2014ko irailak 8: 09:30-16:00 Asteartea, 2014ko irailak 9: 09:30-13:00

Osakidetzak antolatua.

Informazio gehiagorako:

www.osakidetza.euskadi.netwww.sedap.es

Kukua, hogei astez kantatzen aritu ostean,ekainaren amaieran joan egiten da. Horihala, gurean lau hilabete besterik ez daegoten beste lur eremuetara hegan eginartean: martxoaren 25etik ekainaren25era, hain zuzen.

Juan (Erakunde Zentraleko arduraduna)

Kukua San Joanetan kuku, San Pedrotan mutu.

Bagilean (ekainean) kukua joan eta euliak etorri.

ZUZENKETA:Osatuberriren apirileko zenbakian, Carmen Valois medikua dela jarri genuen, 7. orrialdeko iritzi artikuluan. Carmen ez da me-

dikua, psikiatriako gizarte laguntzailea baizik. Barkamena eskatu nahi diegu artikuluaren egileari eta irakurle guztiei.


4 osatuberri2014ko ekaina

sako

nean

Lantalde txikian,eraginkortasunhandiaAstean berrogeita bost kolonoskopia eta hamabostgastroskopia inguru egiten dituzte Debabarrenean,Debabarreneko Erakunde Sanitario IntegratukoAparatu Digestiboaren Unitatean. Horretaz gain,kontsultak hartzen dituzte asteko bost egunezMendaroko Ospitalean eta Eibarko osasun zentroan.

Lau baino ez dira. Eva Zapata me-dikua, Kanpo Kontsulten sailekoarduraduna Arreta Medikoko

Kudeaketa Unitatean, eta Leire Zu-biaurre, Agustin Castiella eta Aran-tzazu Iribarren, fakultatibo espezialistamedikuak. Lauren artean tratatzen di-tuzte Debabarreneko udalerrietakobiztanleen digestio aparatuko eta gi-beleko patologiak. Guztira, 73.000biztanle inguru dira. Iaz, 9.227 pa-ziente pasatu ziren lau lagunen kon-tsultatik.Bigarren mailako arreta zerbitzua es-kaintzen dute bi zentroetan astelehe-netik ostiralera. «Familia medikuek bi-deratzen dituzten pazienteak hartzenditugu kontsultetan. Kasu arinagoakherriko osasun zentroetan tratatzendituzte». Horretaz gain, endoskopiakegiten dituzte endoskopia unitatean.Eva Zapata unitateko arduradunakemandako datuen arabera, probahauek guztiak egin zituzten iaz: 1.260kolonoskopia, 1.172 gastroskopia eta270 rektoskopia (kolonoskopia labu-rra). Osakidetzak 2009an abiatu zuen ko-loneko eta ondesteko minbizia garaizdetektatzeko programa, eta kolonos-kopia asko programa horren barne-

koak dira. Debabarreneko ESIk2012an abiatu zuen hura Debabarre-nean, eta, horrenbestez, 50 urtetik 69urtera bitarteko biztanleei proba egi-teko aukera ematen diete. Programa-ren garrantzia berebizikoa da; izan ere,koloneko eta ondesteko minbizia ohi-koena da Euskal Autonomia Erkide-goko herritarren artean. Zubiaurrek azaldu duenez, programakhainbat fase ditu. «Lehenik eta behin,gaitzaren eta probaren inguruko gu-tun informatiboak bidaltzen dira etxeguztietara, ontzitxo batekin batera.Parte hartzen dutenek kaka lagin batsartu behar dute ontzitxoan, eta da-gokien osasun zentroan entregatu.

Emaitza positiboa bada, bigarren gu-tun bat jasotzen dute etxean familiamedikuarenera joateko, eta familiamedikuak kolonoskopia egiteko eska-ria egiten du». Azkenik, MendarokoOspitalera joaten dira proba egitera. Parte-hartzearekin «pozik» daudeladio Zapatak: «%70eko parte-hartzetasa izan dugu, eta hori sekulakoada». Debabarreneko biztanleen kon-tzientzia handia dela ikusi dute, etahein handi batean, Osakidetzari ai-tortu dio Zubiaurrek: «Esan beharradago eremu horretan Osakidetzak lanhandia egiten duela, eta lan oso ona,gainera. Medioetan eta anbulategie-tan informazioa zabaltzen dute bahe-

Adituen arabera, minbizia polipoetatik sortzen da; horregatik, kendu egin behar dira.


sakoneanosatuberri 52014ko ekaina

Endoskopia unitatean, anestesista baten eta erizainen laguntza izaten dute lau medikuek. MONIKA JUARISTI

ketaren garrantzia azpimarratuz. Osotematiak dira horretan». Aparatu Di-gestiboaren Unitateko lagunek ere hi-tzaldi informatiboak ematen dituzteherriz herri. Tamalez ala zorionez, parte-hartzemailaren parekoa edo handiagoa dadetekzio maila: kolonoskopia egin zi-tzaien pazienteen %70ek minbiziaedo minbizia izan aurreko lesioak zi-tuzten. Horien %40 inguruk arriskumaila ertain-handiko polipoak zituz-ten; beste %20k arrisku maila ertain-txikikoak, eta ia %6k minbizia zuten.«Minbizia zutenen hiru laurdenak ga-raiz detektatu genituen, eta tratatu

ahal izan dira; eta horien erdiak, gai-nera, ebakuntza egin gabe sendatuditugu», dio Zapatak, eta Zubiaurrekerantsi du horixe dela programarenxedea: «Gaitza detektatzea sintomarikizan gabe eta berandu izan aurretik».Garaiz harrapa badaiteke ere, ezi-

nezkoa da koloneko minbiziari au-rrea hartzea, adituek ere ez dakitela-ko zerk eragiten duen. Zaila da esa-tea zehazki zer den kalte egitenduena; izan ere, digestio aparatutikdena pasatzen da. Denok jaten dugudenetik, baina bai ematen du toxiko-ek eragina dutela: besteak beste, ha-ragi gorriek, alkoholak eta tabakoak.

Eta kirola egiteak, dirudienez, pre-bentzioan laguntzen du.

Salbazioak baditu arriskuakKolonoskopian ikusten dituzten polipoguzti-guztiak kentzen ahalegintzendira. «Polipoak lesio gaiztoaren aurre-kotzat hartzen dira; hau da, minbiziapolipo batetik hasten dela diote; ho-rregatik, ahal dugun guztiak kenduegiten ditugu». Ohikoena ez bada ere,kolonoskopiak konplikatzeko arriskuaegon badago. Zubiaurrek dioenez,perforazioak egiteko edo odol-jarioakeragiteko arriskua beti dago. «Polipozapalak esaterako, kentzeko zailagoakdira, eta, ondorioz, perforazioa egi-teko arriskua handiagoa da. Lehen,neurri batetik gora eta morfologia ba-tetik aurrera ukitu gabe geratzen ziren,arriskutsua zelako haiek kentzea.Baina teknikak hobetzen doaz, etahala, gero eta polipo zailagoak ken-tzea lortzen dugu, eta arriskuak gu-txitzeko neurriak aplikatzen ditugu.Baina, hala ere, arriskua beti dago; en-doskopista bakoitzak jakin behar duzein den muga». Polipoak kendu ezindiren kasuetan, tinta berezi batekinmarkatu, eta ebakuntza bidez kentzendituzte. Dieta osasuntsua eta kirola egitea lagungarriak direla uste dute adituek, minbizia saihesteko.



jakin be

rri • efemeridea

k efemerideakEkainaren 3aIsaac Puente Abanton jaio zen. Mediku anarkistaizan zen. Bizitzako azken urteetan eremedikuntzan aritu bazen ere (1931-1936), anarkismoari eman zion lehen-tasuna. 1936ko uztailaren 28an,Guardia Zibilak eta falangistek harra-patu eta, hilabeteren buruan, hildaagertu omen zen Pancorbo ingurue-tan.

Ekainaren 5aIngurumenarenNazioarteko Eguna Nazio Batuen Erakundeak ingurume-nari ematen dio gaurko eguna.

Ekainaren 14aOdol EmailearenNazioarteko Eguna Lehenengo aldiz izango da. Egun ho-rretan jaio zen Karl Landsteiner,1868an, ABO odol taldeen sistemaaurkitzeagatik 1930ean Medikuntza-ko Nobel saria jaso zuena.

OSAKIDETZAK BADU BAIMENA EIBARKO OSPITALEARENLANAK HASTEKODatorren astetik aurrera, Torrekuako lurzoruaren kalitatea ezagutzeko lehenen-go laginak egingo dira. Eibarko Udalak eman dio baimena Osakidetzari Eibar-ko Ospitalea eraikitzen hasteko, eta orubeko lurzoruaren gaineko txostenaaurkeztu beharko du hala egokitzen zaionean. Ingurumen Sailak aztertukodu txostena, eta horixe izango da azken izapidea geroko hondeaketa lanakaurrera eraman baino lehen. Ekainaren 2an bildu ziren Eibarko Udalaren eta Osakidetza Erakunde Publi-

koaren ordezkariak, Gasteizen, eta osatuta geratu zen Proiektuaren Jarrai-pen Batzorde Mistoa. Aipatutako Batzordearen lehentasuna izan da proiek-tuari buruzko hainbat argibide eman eta eraikuntza nola edo hala dinamiza-tzea. Hala, hondeaketa lanetako planaren lehenengo aldiari dagokionegutegia zehazteko eskatu zioten biltzarrean Osakidetzako ordezkariek uda-lekoei.Ospitalea Mendiguren y Zarrazua enpresaren antzinako orubean eraikiko

dute. Baimen hori falta zen eskualdeko zentro sanitario handia eraikitzenhasteko.

PROTOKOLOEN AURKEZPENA AMA-HAURRENARRETARAKO GUNEETAN 2014ko ekainaren 5ean, Osakidetzako Asistentzia Sanitarioko zuzendariakprentsaurrekoan aurkeztu zituen «Jaioberrien segurtasun klinikoa ama-hau-rren arretarako guneetan» eta «Jaioberria identifikatzeko eta zaintzeko pro-zedura» izeneko protokoloak.Protokoloa berritzailea da. Bertan, haurra, gurasoak eta osasun profesio-

nalak dira parte-hartzaileak, eta haren helburua da, ospitaleko erditze ostekoegonaldian jaioberria gurasoengandik banatzeko arriskua txikitzea. Protokoloaren barnean sartzen dira erakundeko eskutitz bat eta «Ez baka-

rrik utzi» izeneko liburuxka. Liburuxka horretan, jaioberriak berak azaltzendie gurasoei nola jokatu behar duten bere segurtasuna bermatzeko. Era be-rean, gogorarazten die ama-haurren arretarako guneetako profesionalekinbatera jardun behar dutela.Lan hau ez da hemen amaitzen, erakunde guztietako profesional taldeekin

jarraituko dute zeregin horretan, eta hori guztia lortzeko beharrezko neu-rriak jarriko dituzte martxan.

GURUTZETAKO UNIBERTSITATE OSPITALEAJARDUNBIDE EGOKIEN EFQM LEHIAKETAKO FINALEANNazioarteko aintzatespen honek bezeroen arretari erantzun sortzaileak es-kaintzeko jardunbide egokienak saritzen ditu. Giltzurruneko gaixotasunaduten pazienteen arretan garatutako lana aukeratu du Ospitaleak.Indiako erakunde batekin eta Arabiar Emirerri Batuetako beste batekin ari

gara lehian. Irabazlea hautatzeko, epaimahaiak finalista bakoitzak lortutakoboto kopurua hartuko du kontuan, eta bozketan nahi duen orok parte hartuahal izango du. Epea ekainaren 30ean amaituko da.Gurutzetako Unibertsitatearen aldeko botoa emateko, jo ezazu honako

webgune honetara: http://www.efqm.org/what-we-do/sharing/good-practice-competition.Bozketa anonimoa da, baina botoak balio izateko, zure datuak sartu behar

dituzu.


osatuberri 72014ko ekaina

iritzia

M. Agurtzane Ortiz JauregiPsikiatra

EHU-ko Irakasleen, Euskara eta Eleaniztasuneko dekanordeaEHU-ko Neurozientziak-Psikiatria irakaslea

Oporretan… non jaia, han alaia;edo ez?

Lan zama, lo falta, estresa, eguraldilatza… negua luzea izan da, eta gureosasuna ahulduta sentitzen dugu,baina jada, udako oporrak hurbildauzkagu. Irrikan gaude oporrak go-zatzeko.

Baina zer dira bada oporrak? Hi-tzaren definizioari bagagozkio, opo-rrak terminoak ohiko jardueren atse-denari egiten dio erreferentzia. Lati-netik dator gaztelerazko terminoa,non vacatio hitzak baimena, lizentziaesan nahi duen. Oporrak une apro-posa dira atsedena hartzeko, defen-tsak indartzeko, bateriak kargatze-ko, erlaxatzeko eta norbere buruaezagutu eta berrezagutzeko. Pertso-nok beharrezkoak ditugu oporrak.Izan ere, legalki markatuta daudeatseden eta lanarte egunak ikasle etalangileentzat, urteko produktibita-tea areagotzeko helburuarekin bes-teak beste.

Oporrei etekin handiena ateratze-ko, lehendabizikoa litzateke oporre-tan gaudela kontzientzia hartzea.Horretarako prestatu, erlaxatu, jarre-ra baikorra eta positibista izan etaBAGOAZ! Hortik aurrera, hori jakin-da, egoera berria barneratuta, erabildezagun denbora gustatuko litzai-gukeen erara, gustuko duguna egi-teko; noski, betiere gure ahalbideaketa mugak kontuan izanda. Zenbateta errealistago den gure planifika-zioa, lortuko dugun satisfazioa han-diagoa izango da. Bestalde, jarri di-tugun igurikapenak bete ezinak ba-dira, frustratu egin gaitezke.Pertsona guztientzat oporrak ez diraahalik eta leku urrunenera joatea,inoiz izan ez dugun abenturarik iza-tea, ahalik eta parrandarik handienabizitzea, baizik eta, pertsona bakoi-tzaren arabera, norberak bilatzenduena egitea: abenturazalea amorrubizian egongo da abentura bila;etxean lan egiten duen ama bateknahiago izango du hotel batera joan,non etxeko lanik egin behar ez duen;ordenagailuarekin dabilen langile

batek ordenagailuak alde batera utzinahi izango ditu... Beraz, badirudioporrek ohituren aldaketa bat dakar-tela. Eta, horrela izanik, aldaketak ezdira zorrotzegiak izan behar, pixka-nakakoak baino. Egoera berrira mol-datu beharra dugu, eta gure gorpu-tza, gure burmuina egoera horretaraprestatu behar dugu. Hain zuzen ere,askotan arazoak maletan eramatenditugu, gainetik kendu ezinik. Or-duan bai oporrek ez dutela haien hel-burua lortuko, eta seguruenik, ezinizango dugu lanetik eta arazoetatikdeskonektatu eta bateria kargatu.

Aldez aurretiko planifikazioakasko lagunduko du oporrak bakoi-tzarentzat onuragarri izaten. Zeregin nahi dut? Norekin? Non? Nola?Modu honetan, kontrol sentsaziohandiagoa izango dugu.

Dena den, beste batzuentzat pla-nifikatzeko beharrik ez izateak,abenturak eta kontrol ezak erakar-garriak bihurtzen dituzte. Pertsonakoso desberdinak izan gaitezke bata

bestearengandik. Tolerantzia handiabehar dugu helburu komunak lor-tzeko, areago oporretan bagaude.

Oporretatik bueltan, pertsona ba-tzuek, opor osteko sindromea izatendute. Sintomatologia fisikoa eta psi-kikoa oporretan joan aurretik izan-dakoaren antzekoa izan dezakete:nekezia, energia falta, tristura, an-tsietatea, suminkortasuna... Nolasaihestu sindrome hori? Berriro eregakoa moldatze progresiboan datza,baita jarrera positibo eta baikorreanere. Eta, egia esan, aldaketak bai,baina apurka-apurka.

Oporrak beharrezkoak dira osasu-nerako. Garai batean medikuek opo-rrak errezetatzen zituzten gaixota-sun askorentzat. Hala ere, badakigutratamenduak pertsonalizatuak izanbehar direla, bakoitzari dagokion ja-rraibide eta dosietan, baina, trata-mendu guztiak legez, bigarren mai-lako efektuak ere izan ditzaketela.

Gozatu ahalik eta gehiena zeuenoporrak!!!



bida

iak mun

dutik

zeha

r

Irlanda, miniaturanIrlanda ‘Esmeralda uhartea’ bada, Inishowen‘Esmeralda penintsula’ izan liteke. Irlandako iparmendebaldean, Ulster probintzian eta DonegalKonderrian dago, eta Irlandako penintsularik handienada. Haren jatorrizko izena Inis Eoghan da, eta NiallIrlandako Errege Gorenaren seme Eoghani zor dio.Mac Lochlainn klanaren sorterria ere bada.

ANDER ARTOLAirakaslea

Inishowen. Penintsula oso bat. Non-dik hasi? Edozein informazio bule-gotan, Inis Eoghan 100 Coastal Dri-

ve ibilbidea egitea gomendatzen dietebisitariei, eta, egia esan, erreferentziaona da Inishowengo harribitxi gehie-nak ezagutzeko. 1 Formulako laster-keta baten izena badirudi ere, gutxigorabehera miliatan neurtuta seinale-en bidez markaturiko ibilbidearen ize-na da. Zerbitzuen aldetik-eta kokape-nagatik, abiapuntu ona izan daitekeCarndonagh herria. Asteburuetan,zuzeneko musikaz gozatzeko aukeraematen duten pub koloretsuak dau-de: esaterako, The Arch edo The Per-sian. Bietan, zohikatz usain gozoa da-rion beheko suaren ondoan Guinnesspinta eder bat edanez, irlandar musikatradizionalak edo rock talde txukunendoinuek berotzen dute gaua.Saint Patricken gurutzeagatik da,

batez ere, berezia Carndonagh. VII.mendekoa omen da, eta horrek esannahi du Europa kontinentaletik kanpoegin den lehenengoetariko kristau gu-rutzea dela. Hala ere, ikusgarriena,granitoz egindako Bihotz Sakratuareneliza da, Irlanda osoko hargin maisuekeskuz landutako harriz eraikia.Malin Head ere ezinbestean bisitatu

beharrekoa da. Paisaia liluragarria be-zain basatia izateaz gain, garrantzi his-toriko, zientifiko eta ekologiko handiadu. Irlandako ipar-iparrean dago; ho-rregatik, baldintza aproposak suerta-tuz gero, gune ezin hobea da auroraborealak edo ipar argiak ikusteko etaBasking Sharks edo marrazo erraldoieibegira egoteko. Gune estrategiko ga-rrantzitsua izanik, II. Mundu Gerran,Irlandaren neutraltasuna defendatze-ko gotorlekuak eraiki zituzten han. Bi-txikeria moduan, aipatzekoa da gudagaraian hegoaldeko irlandarrek ha-rrien bidez EIRE idatzi zutela hantxe,hegazkin alemaniarrek Ipar Irlandare-kin nahas ez zezaten eta, horrenbes-tez, bonbarda ez zezaten. 1800. urtetik gaurdaino Irlandako

historian izan diren aldaketak hobetoezagutzeko, oso lagungarria da Do-agh uharteko Doagh Famine Villageinterpretazio zentroa. Cottagemultzohonetan (Irlandako etxebizitza tipiko-ak), Pat Doherty gidariak Irlandakohistorian jazotako gertaerak eta ohitu-rak bildu eta erreproduzitu ditu. Esate-

Doagh uhartean dago Doagh Famine Village interpretazio zentroa,Irlandako etxe tipiko multzo batez osatua . ANDER ARTOLA

Ballyliffingo paisaiarekin bat egiten du XVI. mendeko Carrickabraghy gazteluak. A. ARTOLA


bidaiak mundutik zehar


jakingarriakNon lo egin

Ostatu merkeak urriak dira Inishowe-nen; bi baino ez daude: Malin Headherriko Sandrock Holiday Hostel dabat (12 euro gaueko) eta BuncranakoTullyarvan Mill Hostel bestea (15-25euro gaueko). Ohe bikoitz baten truke70 euro gastatu ahal izanez gero, B&Bmordoa dago; hori bai, gosari irlandareta guzti.

Nola iritsi eta mugitu

Aukerarik onena Belfasterako hegal-dia hartzea da. Hara iristean, autoaalokatzea da gomendagarriena, ga-rraio publikoa eskasa baita. Carndo-naghen dagoen Cycle Inishowen en-presak itzuli gidatuak ere eskaintzenditu, bizikletaz egiteko.

Informazio gehiago

Gomendagarria da www.visitinisho-wen.com webgunea ikustea. Inis Eog-han 100 Coastal Drive ibilbidearen etaInishowengo beste hainbat txokorenberri ematen dute hor.

rako, The Travellers edo irlandar ko-munitate nomadaren bizimodua, TheTroubles edo Ipar Irlandako gatazka;eta, nola ez, informazio zabala jasokodugu zentroari izena ematen dion ger-taeraz, The Great Famine delakoaz.Patataren gaitz baten ondorioz etorrizen goseteari esaten diote The GreatFamine.Handik oso gertu, mendebalde-

rantz, Ballyliffin herria dago. Kostalde-ko atsedenleku atsegin honen erakar-pen nagusia lau kilometro luze denurre koloreko hondartza da. Horrenamaieran, Carrickabraghy topatukodugu, bertako paisaiarekin bat egitenduen gaztelua, XVI. mendekoa. Kirolagustuko duenak, berriz, bi aukeraditu: surfa edo golfa. Bi golf zelai dau-de, biak hareazko dunetan, eta biakNick Faldo golf jokalari ohiaren gustu-koenetarikoak.Clonmanyko ur jauzi ederra ikusi

ondoren, merezi du Urris mendietarajoatea. Mendien magalean, txukun-txukun eraberritu dituzten bost Irish-cottage tradizional eder daude. UrrisLakes Loop delako ibilbide zirkularraere aukera zoragarria da txango bategiteko. Bidean, bi laku daude, eta,punturik garaienetik, begiak gozarazi-ko dizkigu Inishowen penintsulareneta Ozeano Atlantikoaren ikuspegiak.Penintsularen hegoaldean, ikuste-

koa da An Grianan of Aileach, 3.000

urtez Inishowen penintsularen zainda-ri izandako muinoan dagoena. Inisho-wengo ikono nagusietarikoa da. Eraz-tun erraldoi itxura duen harrizko go-torleku horretatik, Inch uhartearen etaFoyle eta Swilly lakuen ikuspegi ede-rraz goza daiteke; bere garaiera etakokalekua dela medio, gainera, Done-gal, Derry, Tyrone eta Antrim konde-rrien ikuspegi zabala izango dugu.

Itsasoaren garrantzia, herrietanHiru dira, itsasoak herrialdean duengarrantziagatik, bereziki aipatzekomoduko herriak. Penintsularenekialdean daude hirurak: Moville,Greencastle eta Stroove. Movilleherrian, itsasoari begira, Montgo-mery mariskalaren —hangoa omenzen— izena daraman viktoriar esti-loko etxe sorta bikaina dago. Green-castleri dagokionez, itsas portugarrantzitsua da, eta haren arrantzaondarearen lekuko dira itsas muse-oa eta planetarioa, Irlandako itsaseskolarekin batera. Stroove herria-ren bereizgarriak, berriz, hauek dira,zalantzarik gabe: bandera urdinaduen hondartza eta bertatik osogertu dagoen itsasargi dotorea.Iparraldera joz, erdi ezkutuan, Kin-

nago Bay dago. Badia zoragarrihorretan hondoratu zen, 1588an,Espainiako Itsas Armada Garaitezi-naren parte zen La Trinidad Valence-ra. Itsasontzi hartatik berreskuratu-tako hamaika pieza daude ikusgaiTower museoan, Derryn (Ipar Irlan-da). Benetan merezi duen ibilbidea da

Inis Eoghan 100 Coastal Drive.Gauza mordoa dago bisitatzeko, etaparajeak benetan ikusgarriak dira.Inishowen penintsula goitik beheraeta ezkerretik eskuinera ikustekoaukera ematen du bideak.

Irlandako ipar-iparrean dago Malin Head, eta toki ezin hobea da aurora borealak ikusteko. A. ARTOLA



urratsak

josune retegi Donostia Unibertsitate Ospitaleko Berrikuntza eta Ezagutza Kudeatzeko Unitateko arduraduna

gotzone mirandaOsakidetzako IKT-ko Social Media arduraduna

Partaidetza, lankidetza eta ezagutza kudeatzeko tresna da Osagune, Osakidetzako elkarlanerakotresna korporatibo berria. Plataforma otsailean jarri zuten martxan, baina proiektua 2013kourtarrilean abiatu zen, Zuzendaritza Nagusiko eta zerbitzu erakundeetako profesionalek osatutakotalde baten gidaritzapean. Talde horretako kide dira, hasiera-hasieratik, Gotzone Miranda etaJosune Retegi.

«Gure nahia zen Osagune guztizkorporatiboa izatea, etaerakundeko edozein profesionalordezkatuta sentitzea»

Nondik dator Osagune sortzekoideia?G. Miranda.Osakidetza erakundeoso handia da. Geografikoki, ordea,oso bananduta dago; horren ondo-rioz, beti egon da Osaguneren modu-ko kolaboraziorako intranet korpora-tibo baten beharra. Hainbat arazo di-rela medio, asko atzeratu daproiektua; bitartean, Osakidetzakoprofesionalak beste tresna batzukerabili izan dituzte, baina horiekin,

ezinezkoa da langileak zertan zebil-tzan jakitea ikuspegi global batetik.Horri konponbidea emateko, lantaldebat osatu genuen, diru kopuru bate-kin, giza baliabideekin eta konponbi-dea planteatzeko beharko genituenbestelako baliabideekin. J. Retegi. Osakidetzako ZuzendaritzaNagusiak antolatu zuen taldea, bainazerbitzu erakundeen ikuspegia erenahi zuten, horrela, Osagunek zerbi-tzu erakunde guztiei zerbitzu bat

emango zien. Talde horretan, beraz,informatikako jendea, zerbitzu era-kundeetako elkarlanerako jendea etakomunikazioko jendea sartu geni-tuen. Konplexua izango zen ibilbidea,ezta?J.R. Bai. Zerbitzu erakundeetan egin-dako lanak azaleratzeko plataformabat behar genuen, baina ez edonola-koa. Eduki guztiak kudeatu eta ba-besteko nahi genuen Osagune.

Osagune proiektuan parte hartzen duten erakunde bakoitzeko arduradunen bilera. M. JUARISTI



urratsak

deetatik, inoiz horrelako tresna baterabili ez duten eta gainera beharrikikusi ez duten erakundeetaraino. Gai-nera, digitalizazioari dagokionez, jau-zi digitala deritzona dago. Osakide-tzako batez besteko adina handi sa-marra da; horren ondorioz, gehiagokostatzen zaie teknologia berrietaraegokitzea. Batzuk saiatzen dira, etaegokitzen dira. Normalena, orain,egokitzea da; gero, edukiak lantzea,eta, gero, argitaratzea.Lau hilabeteko ibilbidea egin dudagoeneko Osagunek. Zein dazuen balorazioa?J.R.Uste dut positiboa dela. Niretzat,perfektua litzateke hemendik urtebe-tera erabiltzaileek erantzutea galderahorri, eta esatea ia tresna benetanerabilgarri den edo ez. Jendea oso in-plikatuta dago, eta oso modu aktibo-an erabiltzen dute. Hala ere, gureerronka handia beste bat da: lanekokultura lankidetza digitalera bidera-tzea. Hori da benetako erronka.G.M.Nire ustez erabilgarria da oso.Eta hori diot, ikusten dudalako lanki-detza plataformabat dugula, etaprofesional guz-tiek bertara jo-tzen dutela. Bai-ta zuzendaritzaarlokoek ere.Asko kostatuzaigu, bainaorain itxuraona duela ustedut.

2013ko urtarrilean, taldea osatu, etahorretan hasi ginen lanean. Aben-duan, elkarlanerako erreferenteakdefinitu genituen, eta 2014ko otsaila-ren 25ean, martxan jarri genuen. Halaere, etengabe jarraitzen dugu bilere-tan, nola hobetu pentsatzen. Kolabo-razio irizpidea goitik hasi dugu, etahorrela jarraitzea espero dugu.Zein dira Osaguneren indargune-ak?G.M.Hasieratik, ezinbestean bete be-harreko bi baldintza finkatu genituen.Etxeko saretik nahiz sare korporatibo-tik sartu ahal izatea zen bat, eta era-biltzaile publikoak, hau da, Osakide-tzaz kanpokoak barneratu ahal iza-tea, bestea. Biak bete ditugu. Horrezgain, bagenituen beste bi baldintzaere: euskaraz eta gazteleraz egoteabatetik; eta, bestetik, plataforma guz-tiz korporatiboa izatea, hau da, era-kundeko edozein profesional ordez-katuta sentitzea.J.R. Beste indargunea da administra-tzaileen autonomia maila. Ezinbeste-koa zen figura horrek tresnaren oina-rrizko erabileran mugarik ez izatea,eta alderantziz, taldea kudeatzeko or-duan behar besteko autonomia etabaimenak edukitzea nahi duen beza-la lan egiteko. Taldean biltzen jarraitzen duzue.Zertarako?G.M.Hobetzen eta berritzen jarrai-tzeko. Proiektuak ez du amaiera data-rik; eta ez dezala eduki! J.R. Bilerak egiten jarraitzen dugu,bai. Etengabe ari gara hobekuntzeninguruan hizketan eta nola ho-betu pentsatzen. Horretarako,erreferente korporatiboekin bi-lerak egiten ditugu, eta bakoi-tzak bere ekarpenak egitenditu: zer hutsune ikusten duen,zer hobetuko lukeen... Jendea nola egokitu da sare-ra?J.R. Egia esateko, denetarikomaila dago: sarean lan asko eginduten eta egiten ari diren erakun-

5.000Dagoeneko, 5.000 erabiltzaileaktibo baino gehiago daudeOsagunen izena emanda. Guz-tiek ondo erregistratuta egon be-har dute, eta, ezinbestean, Osa-guneren erabilera baldintzakonartu behar dituzte

1Erakundeetako erreferenteez az-pitik, administratzaileak daude.Bat dago lankidetza talde guztie-tan (posible da gehiago egotea).Autonomia maila handiko figurada, eta, baimenak ematekonahiz kentzeko eskumena izate-az gain, haren eginkizuna da era-biltzaileen jokabide egokia ber-matzea.

249Otsailetik ekaina erdialdera, 249 lan-kidetza talde sortu dira Osagune in-tranet plataforma korporatiboan.Gehienak, arlo asistentzialekoakdira, eta guzti-guztiak, Osakidetzarilotuak.



osasun

ez eta osasu

ntsu

bizi

«Ez dakit zerbait egiteko gai naizen edo ez; badakit saiatzeko gai naizela»Jon Santacanak 25 urteren bueltan daramatza eskiatzen (1980, Donostia), eta, duela hamabosturtetik, Gutxitasun Fisikoa duten Pertsonen Espainiako Kirol Federazioko kide da. Mundukotxapelketarik garrantzitsuenetan lehiatzen da, eta kolore eta material guztietako dominak lortuditu. Aurten, Paralinpiar Jokoetan izan da laugarrenez jarraian, Sotxin (Errusia). Jaitsiera proban,urrea eskuratu zuen; eslalomean, zilarra; eta eslalom erraldoian, laugarrena izan zen. B2 mailakoikusmen gutxitasuna du, baina horrek bizitzan eta kirolean aurrera egiteko indarra eta adoreaeman dio.

jon santacanaEskiatzailea

Eski munduaren gorenean zaudegaur egun. Hasi, ordea, nola hasizinen?Zortzi edo hamar urte nituenean hasinintzen eskiatzen, amateur moduan.Gurasoekin joaten nintzen eskiatzeraasteburuetan. Familian banituen es-kiatzaile izanak ere, eta haiek emanzizkidaten lezio batzuk. Ikasten etahobetzen joan nintzen, neure gisa etadenbora asko eskainiz.Probarik garrantzitsuenetan as-kotan igo zara podiumera. Zersentitzen da hori guztia lortuta?Pixkanaka lortu dut hori, urtez urte.Emaitza oso onak lortzeko zortea izandut, baina urte zailak ere izan ditut,batez ere lesio aldetik. Pixkanaka egi-ten da bidea. Hasi nintzenean, eznuen inola ere pentsatuko lau Joko-tan parte hartuko nuenik edo mun-duko txapelketetan izango nintzenik.Helburuak finkatzen joan naiz, etagutxi-gutxika lortu ditut.Nolakoa da zure egunerokoa? En-trenamendua nolakoa da?Asko bidaiatzea eskatzen du eskiak,eta horrek asko baldintzatzen du en-trenamendu kopurua. Dena den, bientrenamendu mota egiten ditut. Ba-M

IKAEL HELSING


osasunez eta osasuntsu biziosatuberri 132014ko ekaina

laburreanJanari bat.Tomate entsalada ondo ozpin-oliotuta.

Edari bat? Ura.

Toki bat? Hondartza polit bat.

Bidaia bat? Heliski bidaia bat, Kanadaraesaterako.

Bizitoki bat? Toki lasai bat.

Mendi bat? Kanadakoak sekulakoak dira.

Modalitate bat? Eslalom erraldoia.

Bizipen bat? Paralinpiar Jokoak.

Beste kirolik? Surfa.

Oroitzapen berezi bat? Nire lehen txapelketak.

Desio bat? Bi: etorkizunean zoriontsu iza-tea eta kirolaz gozatzen jarrai-tzea.

tetik, prestaketa teknikoa dago, piste-tan egiten duguna. Bestetik, presta-keta fisikoa, gimnasiokoa. Askotan,arratsaldetan egiten dugu, goizeaneskiatu ostean.Beti prestakuntza fisikoaz hitzegiten dugu. Psikologikoa ere be-harrezkoa da, ezta?Hamabost urte daramatzat Espainia-ko Federazioan, eta han kirol psikolo-goa dugu. Harekin, probetako ten-tsioa kontrolatzen ikasten dugu. Eginbeharreko lana da. Ni neu, dena dela,pertsona lasaia naiz. Urteekin neureburua hobeto kontrolatzen ikasi dut.B2 mailako ikusmen gutxitasunaduzu. Nola eragiten dizu horrek?Ikusmenaren %10 inguru dut. Urteakdira bakarrik bizi naizela, eta egune-rokoan, autonomoa naiz. Gauza ba-tzuk ezin ditut egin: gidatu, esatera-ko. Eta beste batzuetarako, laguntzabehar dut. Esan behar dut, ordea, bi-zitza guztian izan dudan arazoak in-dartu eta borrokalari egin nauela. Betiizan dut gogoa eta irmotasuna jarrita-ko helburuak lortzeko.Zaila izan da gorenera iristea?Bai, beti da zaila. Inork ez dit ezeroparitu. Espainiako taldean sartu au-rretik ordu asko eman ditut bakarrikentrenatzen. Behin taldean sartuta-koan errazagoa da bidea. Esan beza-la, momentu oso onak izan ditut, bai-na baita oso txarrak ere. Izan ditudanlesio larriekin beste norbaitek agianutzi egingo luke. Eskia sakrifikatuada.Lesioak aipatu dituzu. Australian

min hartu zenuen. Nola dago le-sioa?Australiako kontzentrazioan izan zen,bai. Gimnasioan proba fisikoak egitennenbilela, Akilesen tendoia hautsinuen. Sotxiko jokoetara iristeko, erre-kuperazio azkarra egin nuen, eta iritsinintzen, baina, egindako ahalegina-ren ondorioz, berritu egin zitzaidanlesioa, eta oraindik ez naiz osatu.Zure gida Miguel Galindo da. Ha-rreman berezia izango duzue.Nola ez. Bestela ezinezkoa izango li-teke horrenbeste urtez lanean elka-rrekin aritzea. Miguel eta biok osolagun onak gara, eta oso ondo kon-pontzen gara alde guztietatik. Orduasko egoten gara elkarrekin bai pis-tan eta bai pistatik kanpora.Hemen uda denean, zer egitendu eskiatzaile batek: eguzkiazgozatu ala elur bila joan?Denboraldia martxoan amaitzendugu, eta, garai horretan hemenelurrik ez denez, normalean Euro-pan gora jotzen dugu, glaziarretara.Aurrekontu handiagoa dagoen urte-etan, joan izan gara Hego Amerike-tara edo Zeelanda Berrira ere. Udaz-kenean, urrian jartzen gara martxan,eta Italiara-eta joaten gara. Udan, bihilabeteko geldialdia egiten dugu,abuztuan eta irailean, eta, egia esan,ordurako hondartza eta eguzki go-sea izaten dut.Helburuak finkatzeko pertsonazarela esan duzu. Zein dira hu-rrengoak?Guztiz sendatzea da hurrengoa eta

bakarra. Ez naiz entrenatzen hasikotendoia erabat osatu arte. Minikgabe entrenatzea eta konpetitzeada helburua. Hori bai, Kanadako hu-rrengo munduko txapelketan egonnahiko nuke.Amaitzeko, Jon. Bizitzako zailta-sunak gainditzearen eredu argiazara. Zer esango zenieke zu be-zala daudenei?Ez errenditzeko saiatu aurretik. Niriaskotan galdetzen didate ea bataedo bestea egiteko gai naizen, etanik beti erantzuten dut: «Ez dakitgai naizen edo ez; badakit saiatzekogai naizela». Saiatzea da zailena; be-raz, hasi aurretik inoiz ez etsitzekoesango nieke. Bideari ekitea da zai-lena; behin hasitakoan, bidea erra-zagoa izango da, beti–beti.

Santacanak urrezko eta zilarrezko dominak lortu zituen Sotxiko Neguko Paralinpiar Jokoetan.



aholku

med

ikoa

k

Ikusmen nekatuazuzentzekometodoak

Presbizia dute 50 urtetik gorako ia pertsona guztiek.Begia zahartzearen ondorioz agertzen dendegenerazio prozesua da presbizia. Lente konbexueketa begiko kirurgiak ikusmena berreskuratzenlagunduko dute.

zaketen zenbait botika: antihistamini-ko batzuk, kortikoideak eta halakoak.

Presbizia ote da benetan?Ondoren aipatuko diren sintomak la-gungarri izango dira, pertsona batekikusmen nekatua edo presbizia duenjakiteko.

• Irakurtzeko zailtasunak. Letrakdesitxuratu egiten dira, eta bata bes-tearen gainean ikusten dira, dantzanbaleude bezala. Oso ohikoa da libu-

JABIER AGIRREmedikua

Gertutik ikusteko arazoak edukitzenhasten da jendea 40-45 urtetik au-rrera, baita lehendik inolako ikusmenarazorik eduki gabeko pertsonakere. Irakurtzea, ordenagailuan lanegitea, idaztea eta antzeko jarduerakgero eta nekagarriagoak gertatzendira, eta, gainera, buruko minak edobegietako narritadura agertuko dira.Hori guztia konpontzeko, hainbat au-kera daude. Hasi gero eta erosoagoakdiren betaurrekoetatik, eta kirurgiateknika sofistikatuetaraino.

ArrazoiakAdinean aurrera joan ahala, begikolente naturalak —kristalinoa da erreti-naren eta irisaren artean dagoen len-tea— elastikotasuna eta enfokatzekogaitasuna galtzen ditu. Prozesu natu-ral horren ondorioz, 0,5 dioptriaraino-koa izan daiteke urteroko ikusmen ga-lera, 65 urte inguruan erabat egon-kortzen den arte.

• Zer gertatzen da?Akomodaziorako gaitasuna galtze-an, begiak ez du gertura ongi enfo-katzen. Aurrez inolako begietakoakatsik ez zuten pertsonak eta urru-tira gaizki ikusten zutenak —miope-ak, alegia— beranduago konturatu-ko dira horretaz, eta galera arinagoaizango da. Lehendik hipermetropiazutenen kasuan, ordea, lehenagoagertzeaz gain, presbizia gogorra-

goa izango da. Begiko nekearekineta buruko minekin batera agertukoda. Astigmatismoa duten pertsonenkasuan, astigmatismo mailak eraba-kiko du. Miopikoa baldin bada, ez dahain gogorra izango; hipermetropi-koa bada, aldiz, presbizia fuerteagoaizango da.

• Egoera larriagotzen dutenfaktoreakBadira denbora luzean hartuz geropresbizia lehenago agertzea ekar de-

Ikusmen nekatua duen gizon bat, eskuak begietan dituela. BERRIA


aholku medikoak


Ikusmena zaintzeko garrantzi han-dia dute jarraian azaltzen diren bi-taminek eta mineralek. Horrega-tik, ez lirateke sekula falta behar-ko eguneroko jan neurrian.

• A bitamina. Esnekietan,arrautzetan, azenarioan, broko-lian eta abarretan aurkitzen denbitamina honen defizitak iluntasu-nean ikusmen zolitasuna gutxi-tzea eta begi konjuntibako lehor-tasuna dakar.

• B2 bitamina. Ikusmenarennekea arintzen laguntzen du. Ha-ragitik, arrainetik, garagar lega-miatik, lekale integraletatik etaabarretik lortzen da.

• C bitamina. Antioxidatzailebikaina. Begi lausoak eta adinare-kin lotua dagoen makulako ende-kapena jasateko arriskua gutxitzendu. Tomateak, zitrikoek, piperreketa hosto berdeko barazkiek C bita-

mina ugari ematen dute.• Selenioa. Ikusmenaren fun-

tzionamendua hobetzen du. Frui-tu lehorretan, lekaleetan, frute-tan, barazkietan eta arrainetanaurkitzen da.

• Lutenina. Begiak eguzki iz-pietatik babesten ditu, eta katara-tei aurre egiten die. Karotenoide-en taldeko pigmentu bat da. Ho-nen iturri nagusiak kalabaza,tomatea, piperra, artoa, letxuga,espinakak, arrautzaren gorringoaeta kiwiak dira.

• Saihestu beharreko jakiak.Erradikal askeen ugalketak oso lo-tuak daude adinean aurrera joanahala gertatzen den begiaren za-hartze prozesuarekin. Hori gertaez dadin, trans koipeak murriztubehar dira: opil industrialak etaaurrez prestatutako jakiak, batezere.

Zaindu begiak elikadurarekin

rua edo egunkaria begietatik urrun-tzea hobeto irakurtzeko. Gainera,gero eta argi gehiago beharko da.

• Ikusmen nekea. Irakurtzeko edoordenagailuan lan egiteko denboraluze samar batez begirada finkatu on-doren, begiak nekatu egiten dira, etaurrutiko objektuak enfokatzeagehiago kostatzen da.

• Buruko minak. Nahiko arruntakdira, batez ere lehendik hipermetro-pia edukiz gero.

• Begietako molestiak. Begi-go-rritasuna, mina eta malko jarioa iza-teko joera handiagoa.

• Keinu bereziak. Begiak erdi-itxi-ta edo bilduta edukitzea ere oso ohi-koa da presbizia dutenen artean,gertuko gauzak hobeto enfokatzensaiatzeko.

Betaurrekoakaurreneko aukeraIkusmen nekatuaren aurreneko sin-tomak sumatu bezain laster, medi-kuarengana joatea komeni da. Ho-rrela, arazo hori duen pertsonarenbizi-kalitatea nabarmen hobetukoda.

•Lente konbexuak edo lupak.Bestelako ikusmen akatsik ez bada-go, aski izaten da graduazio egokiko—1 eta 3 dioptria arteko gradua-zioa—lente konbexuak erabiltzea.Betaurrekoak erosterako, azterketabat egitea komeni da, graduazioazehazteko eta ikusmenarekin lotuta-ko beste patologiarik ez dagoelaziurtatzeko.

• BifokalakPertsonak beste ikusmen arazorenbat ere baldin badu, egin beharrekozuzenketak bi eratakoak izango dira.Horretarako daude lente bifokalak,bi zona diferentetan banatuak. Be-hekoak gertutik enfokatzeko edoirakurtzeko balio du; goiko partea,aldiz, urrutira ikusteko erabiltzen da.Lente horiek erabiltzen dituzten per-tsonek zona egokitik begiratzen ohi-tu beharra daukate. Horren ondo-

rioz, bifokalak deseroso samarrakgertatzen dira. Gainera, bi zatiak be-reizten dituen marra nabarmenaga-tik, ez dira oso betaurreko estetiko-ak. Bi eragozpen horien ondorioz,apenas erabiltzen dira gaur egun.

• ProgresiboakAukerarik modernoena. Hiru zonaedo eremutan daude banatuak:urrutikoa, tartekoa eta gertukoa.Baina itxuraz lente normalak dirudi-te. Izan ere, kristalean ez dago inola-ko zatiketa edo marrarik. Kalitatea-ren arabera, hainbat mota bereiztendira:

Oinarrizkoak. Aurrez aurrekoikusmen ona eskaintzen dute, bai-na objektuak distortsionatu sama-rrak ikusten dira.Aurreratuak. Hauen ikuseremuazabalagoa da, eta, beraz, ikusmenaskoz ere hobea eskaintzen dute.Neurrikoak. Erabiltzailearen neu-rrietatik abiatuz fabrikatzen dira:pertsona bakoitzaren begien etaburuaren mugimenduak, pupilen

diametroa eta abar kontuan hartuz,alegia.

Kirurgia, erabateko soluzioaDuela oso urte gutxira arte, betaurre-koak ziren arazo hori konpontzeko ir-tenbide bakarra, baina, azken urteo-tan, begietako kirurgiak alternatibaeraginkor eta segurua eskaintzen du.

• LaserraTeknika kirurgiko honek kornearen kur-batura naturala aldatzeko modua ema-ten du.

• Begi barruan lenteak inplanta-tzeaPresbiziaz gain, beste ikusmen akatsbatzuk —hipermetropia edo astigma-tismo altuak— daudenean, edo pertso-nak jadanik begi lausoak edo kataratakdauzkanean, kirurgiarik egokiena be-giaren barruan lente artifizial bat ezar-tzea da. Teknika horrekin, nahiko hon-datua dagoen kristalinoaren ordez,ikusmen egokia ziurtatuko duen lentemultifokal bat jartzen da begi barruan.



arna

s bidez

Paisaia aldetik ikusgarria izateaz gain, EuskalKostaldeko Geoparkeak 60 milioi urteko historiagordetzen du flyschetan. Zumaia, Deba etaMutrikuko udalerriek osatzen dute parkea, eta,guztira, itsaslabarrez jositako hamahiru kilometrokoharribitxia da.

Historiak etageologiak bategiten duten tokia

eta itsaslabarretan zehar ibiltzeko etaitsasontzitik kostaldeko parajeakikusteko aukera izango dute bisita-riek. Gida espezializatu baten azalpe-nak entzungo dituzte Ibilbide osoan.Hark azalpenak emango ditu, beste-ak beste, geologo adituen jardueraz.Bisitaldian parte hartzeko gutxienekoadina 12 urte da, eta prezioa hogeieuro. Eremua itsasontzitik ikustea ere go-

mendatzen dute parkeko arduradu-nek. Bi ibilbide mota daude: luzea etalaburra. Bisitaldi luzean, ontzia Zu-maiatik atera, Debatik igaro eta Mu-trikura joaten da, bueltan bide beraeginez. Hala, Geoparkea ikuspegi ge-ologikotik eta kulturaletik ezagut dai-teke. Ibilbidean, gida batek laguntzendu. Flyscharen inguruko azalpenakematen dizkie hark bisitariei. Gainera,eskualdeko bizimodu eta ohiturak ereizaten ditu hizpide. Zumaiako ontzi-gintza, Debako merkataritza, eta ba-lea arrantza Mutrikun. Ontzian ibil-tzeaz gain, bisitariek lurraldeko bizi-modua eta ohiturak ezagutzekotartea izango dute. 45 minutuan lu-rrera jaitsi, eta, gidarik gabe, bakoi-

Zumaiatik Mutrikura bideandago Gipuzkoako ondare ge-ologikorik, paisajistikorik eta

kulturalik aberatsena. Denbora geo-logikoan eta giza historian barrena bi-daiatzeko aukera ematen du EuskalKostaldeko Geoparkeak: dinosauro-en desagerpena, klima aldaketak...Hamahiru kilometroko ibilbideak 60milioi urteko historia du gordea flys-chez osatutako itsaslabarretan. Gai-

nera, aire libreko kirol ekintzak egite-ko gune aproposa da.Hamaika modu dago Euskal Kostal-

deko Geoparkea ezagutzeko. Edo-nondik begiratuta ere, ederra da al-derdi hura. Parkeko arduradunek etaGipuzkoako turismo sareak bisita gi-datuak egiten dituzte geoparkea tokiaskotatik ikusteko. Bisita horietakobat da irteera geologikoa. ZumaiakoAlgorri interpretazio zentroan hasi,

Harkaitz geruzen sekuentzia da flyscha. Adituek diotenez, lurraren historiaren gertaera eta kataklismo garrantzitsuenen arrastoa ikus daiteke haietan



arnas bidez

gomendatutakobisita gidatuakBisita geologikoa

• Iraupena: 03:30.

• Prezioa: 20 euro.

• Gutxieneko adina: 12 urte.

• Bisitari kopurua: 25.

• Irteera puntua: Algorri interpreta-zio zentroa.

• Beharrezkoak: Berokia eta oineta-ko egokiak.

Itsasontzi ibilbidea

• Iraupena: 03:00 luzea,

01:30 laburra.

• Prezioa: Helduentzat 25 euro, 12urtez azpikoentzat, 15 euro.

• Irteera puntua: Kirol portua.

• Bisitari kopurua: 40.

• Beharrezkoak: Eguraldiari begira-ko jantzi egokiak.

• Oharra: Irteera itsasoaren egoerazein den ikusi behar da.

Bisita gidatuetarako tiketak:www.geoparkea.com webguneaneta Zumaiako, Debako eta Mutrikukoturismo bulegoetan eskura daitezke.

tzak nahi dituen txokoak bisitatu ahalizango ditu: portua, herrigune histori-koa, monumentuak...

Bisita gidatu laburrak, berriz, ordueta erdi irauten du, eta Zumaia etaDeba arteko joan-etorria egiten du,Mutrikura iritsi gabe.

Gomendagarriak dira bisita gida-tuak, baina abentura gehiago nahiizanez gero, Geoparkeak eta Gipuz-koako turismo sareak noiznahi egite-ko ibilbide ugari dituzte. Ederrak diraibilbideak urte osoan, baina udakoeguraldi ederrarekin, are ederragoak.Kirol ugari praktikatu daitezke Zumaiaeta Mutriku artean: surfa, zaldi irtee-rak, bizikleta irteerak, mendi irteerak,kayak irteerak... Turismoa modu osa-suntsuan egiteko toki aproposa da.

Flyscharen ibilbidea ezagutzeko, seiibilbide proposatzen dituzte bizikleta-zaleentzat. R7Itziar izenekoa da bat.Itziarko (Deba) Itxaspe kanpinean hasieta bukatzen da ibilbidea; tartean,Itziar, Txobilar, Irurako txabola, Sale-txe, Presalde, Sagarbide, Elorriaga etaSakoneta ezagutzeko aukera ematendu. Etengabe gora eta behera egitendu, eta gogorra da. Zumaiara ere joan

daiteke. Toki horiek guztiak ikusiz,kostaldearen ikuspegi bikaina hartzenda. R4Flysch bidea ere toki berean hasieta amaitzen da. Laburragoa eta erra-zagoa da, eta flyschetatik pasatzenda.

Trekkinga atsegin dutenentzat, arezabalagoa da aukera. Geoparkean,hamabi ibilbide aurkezten dituzte.Horietako bat da Deba-Zumaia bidea.Bi noranzkoetan egin litekeena, bainagomendagarriena Debatik abiatzeada, aldapa gutxiago igo behar izate-ko. Haitzetatik joatea posible da, bai-na aproposagoa da GR-121 Gipuzko-ako Birari jarraitzea, hala ez baitagogalbiderik. Bidea ondo seinaleztatutadago: GRaren marka zuri-gorriei ja-rraitu behar zaie. Flycha agerian uztenduten itsaslabarrak, talaiak eta SantaKatalinako ermita ikusiko ditu oinez-koak. Merezi du, gainera, une batezGRa utzi, eta Sakonetara joatea, han-go itsaslabar erraldoiak ikustera.

Ibilbide eta bisita gidatu guztien in-formazioa www.geoparkea.comwebgunean eskuratu daiteke, baitaZumaiako, Debako eta Mutrikukoturismo bulegoetan ere.

aietan; guztira, 60 milioi urte baino gehiagoko historia. GEOPARKEA Hamahiru kilometroko ibilbidean, itsaslabar ikusgarriak daude. GEOPARKEA



atzera beg

ira EskorbutuaEritasun hau XVI. mendean hasi zenzabaltzen, itsas bidaia luzeak zirelaeta. Horren ondorioz, gaixotasun be-rria agertu zen Europan. Aspalditikzenbait zantzu eta kasu izan arren, ga-rai horretako medikuek berria zelauste izan zuten. Hala, behintzat, por-tugaldarrek Loandako gaitza edo hor-tzoi gaitza izena jarri zioten. Gaztelan,berriz, ontzietako gaitza esaten zio-ten. Azkenik, Europako iparraldeanzabaldutako izena nagusitu zen; es-korbutua, hain zuzen ere.Gaur egun, badakigu C bitaminaren

gabeziaren ondorioz sortzen dela gai-xotasun hori, erraz sendatzen dela eta

elikaduran azido askorbiko gutxiegihartzen denean agertzen dela. Honahemen eskorbutuaren ezaugarriak:ahulezia, anemia, edema, sukarra,hortzoi puztuak, hortzen ultzerazioa,zangoen gogortasuna, odoljarioaketa, kasurik larrienetan, kakexia.Batez ere, itsas bidaia luzeetan iza-

ten zen arriskurik handiena. Halakoe-tan, oso zaila edo ezinezkoa zen C bi-taminaren gabeziari aurre egitekomoduko elikagairik jatea (limoiak, la-ranjak edo barazki freskoak).Gure arrantzaleek eta marinelek

Gaztelako Erresumako itsasontzietanezagutu zuten eskorbutua. Lehenago,

Juan Sebastian Elkano. GETARIAKO UDALA

JUAN GONDRA REZOLAEuskal Herriko Medikuntzarenhistoriaren gaineko aditua.

Bilboko Udaleko Osasun Sailean, Ba-surtuko Unibertsitate Ospitalean etaMedikuntza Fakultatean jardun zuen,besteak beste.



atzera begira

baleen bila Ternua uharteraino zehar-katzen zuten Atlantikoa, baita iparral-deko Spitzberg uharteraino ere. Denadela, itsas bidaia horiek hilabete bainoez zirautenez, operazio baseak eraikizituzten lehorrean, eta, toki haietan,izaten zuten barazki eta fruta freskoakjateko modurik. Gainera, bertakoitsasturiek ontzian sagardoa eramate-ari esker ez zuten eskorbuturik nozi-tzen; indarra eta kemena emateazgainera, hortzeria ere osorik ekartzenzuten etxera itsas zabalean urte mor-doxka eman ondoren; izan ere, horida C bitaminaren eginkizun profi-laktikoetako bat, eta sagardoakbadauka bitamina horretatik(1).Guztiok dakigunez, Juan Se-

bastian Elkano eskorbutuak jotahil zen, 1526. urtean. Zazpi urtelehenago, Magallanesen espe-dizioan, gaixotasunak jota hil zi-ren Elkanorekin itsasoratu zireneuskal marinel batzuk. Zenbaiturte geroago, Legazpiren etaUrdanetaren bidaietan, eskor-butua agertu zen berriro, bai-na ez zuen hainbesteko kalte-rik eragin.Bi mende geroago, James

Lind mediku eskoziarra ohar-tu zen zitrikoak eraginkorrakzirela eskorbutuaren aurka.Horiek horrela, 1753. urte-an, eskorbutuari buruzko li-

buru ospetsua argitaratu zuen. JamesCook kapitainak, 1772. eta 1775. ur-teen artean egindako bidaian, Lindenaholkuak jarraitu zituen, eta marinelbakarra hil zitzaion.Euskal Herriari dagokionez, garai

berean, beste kapitain bat, BilbokoBruno Hezeta, hain zuzen ere, bestebidaia ospetsu bat egiten zebilen es-korbutuak jota marinel asko galdu zi-tuenean. Gogoratu beharrekoa erebada Mexikoko San Blas portutik Alas-karaino urratu zuela bidea eta Pazifi-koko Kanadako eta Amerikako Estatu

Batuetako itsasertzak esploratu zitue-la. Edonola ere, eskorbutuaren ondo-rioz, ezin izan zituen bete asmo guz-tiak.

Badirudi ontzi britainiarrek ronare-kin nahastutako limoi zukua erama-ten zutela —rona usteldu ez zedin—eta nahasketa hori guda sekretutzatjotzen zutela.

Gure medikuak ere eskorbutuariaurka egiten ahalegindu ziren; esatebaterako, Bizente Lardizabal, Caracas-ko Gipuzkoar Konpainiako medikua.Itsas bidaia osasuntsuak edukitzekoeta eskorbutua saihesteko jarraibide-

ak argitaratu zituen Donos-tian, 1772. urtean. Bestalde,1780. urtean, James Cookekbidaietan erabiltzen zituenneurriak eta emaitzak aurkeztuzituen Ignacio Ruiz de Luzuria-gak.Eskorbutua sendatzeko, C bi-

taminadun elikagaiak jan behardira (limoiak, laranjak...), eta, bi-tamina hori 1930. urtera arteaurkitu ez arren, XIX. mendekogure itsas gizonek eskorbutuariondo aurre egin ahal izan zioten,mende horretako itsas bidaietakoneurriak aurrekoetakoak baino as-koz osasuntsuagoak zirelako.

(1) Edorta Agirre. Sagardoa, dastagarri.

Euskonews&Media 282. zk. 2004.

Gorbeltxa edo sargatza. Lardizabalek eskorbutuaren aurka erabilitakoa.Ura, rona eta limoi zukua: «Groga». Orain, edari alkoholduna

bada ere, eskorbutua saihesteko botika zen lehen.



unibertsita

tea faku

ltatetik Hamar postu, hamar ilusio,

hamar espezialistaHasi da, Osakidetzan, Osasun Mentaleko Erizaintzako Espezialitateko promozioberria. Erizaintzako hamar diplomatuk/graduatuk prestakuntza jasoko dute ondokobi urteetan; horietatik lauk, Bizkaiko Osasun Mentalaren sareko IrakaskuntzaUnitate Multiprofesionalean, eta seik, Gasteizko Osakidetzako ErizaintzakoIrakaskuntza Unitatean.

Ia 18.000 pertsona aurkeztu zirenErizaintzako graduondokoentza-ko/diplomatuentzako prestakun-

tza sanitario espezializatuko postue-tara. 961ek lortuko dute erizaintzaespezialistako prestakuntza jasotzea,eta 182k bakarrik lortu dute OsasunMentaleko Erizaintza Espezialitatekopostura sartzea; horietatik hamarEuskal Autonomia Erkidegoan. Urta-rrilean azterketa zentralizatua egin-da, maiatzean hasi ziren erizainak biirakaskuntza unitateetan.Osasun Mentaleko Erizaintza Es-

pezialitatea espezialitate ofiziala da,eta haren helburua da prestakuntzasakona eta kalitatezkoa ematea, eri-zain espezialista bikainak lortzeko.Hala, behar diren gaitasunak eskura-tuko dituzte, eta prestatuta egongodira banakoei,familiei eta taldeei eri-

zaintzako zainketak eta arreta espe-zializatua emateko Osasun Mentale-ko arreta maila guztietan eta bizitza-ko edozein etapatan. «Espezializaziobete-betekoa da», esan du Encarna-cion Betolazak, Gasteizko Osakide-tzako Osasun Mentaleko Erizaintza-ren Irakaskuntza Unitateko ikasketa-buruak.Euskal Autonomia Erkidegoan Osa-

sun Mentaleko espezialitate sanita-rioan prestakuntza jasotzeko postubat lortzen dutenek praktika kontratubat sinatuko dute bi urterako, Osaki-detzarekin. Denbora horretan, Gas-teizko Osakidetzan Osasun Mentale-ko Erizaintzaren Irakaskuntza Unita-teko erizainak txandatu egingo diraArabako Irakaskuntza Unitateko ba-liabide batetik bestera: UnibertsitateOspitaleko Psikiatria Zerbitzua, Ospi-

tale Psikiatrikoa eta Osasun Mentale-ko sarea. «Ibilbide bat dugu pentsa-tua erizainak Osasun Mentaleko la-guntza unitate guztietatik pasa daite-zen prestakuntzaren momentubatean edo bestean». Lan egiteazgainera, Gasteizko Erizaintzako Uni-bertsitate Eskolako prestakuntza es-koletara, tailerretara eta mintegietarajoan beharko dute erizainek; BizkaikoOsasun Mentaleko erizain egoiliarrakere joaten dira ikastegi horietara.Postu bat lortzeko, «ahalegin han-

dia» egin behar da. Hori esan duAmaia Barroetak, Araban Osakide-tzaren programan hasi den erizaine-tako batek. «Oso gogorra eta oso zai-la izan da. Jende asko azaldu zen, etapostu gutxi zeuden. Oso zaila zegoenhorietako bat eskuratzea, eta are zai-lagoa Araban eskuratzea. Prestigiohandia du nazio guztian, eta askoknahi dute hona etorri». Zailtasunakgainditu eta postua lortuta, Berroetakargi du zein den bere helburua ondo-ko bi urteetan: «Nire helburua da es-pezialista modura prestakuntza onajasotzea eta pertsona modura gara-tzea».Betolazak dio prestakuntza amaitu

eta titulu ofiziala eskuratu eta gero,«lan aukera asko» dagoela Euskal Au-tonomia Erkidegoan: «Enplegu Publi-korako eskaintza espezifiko askodago osasun mentaleko erizainen-tzat; beraz, arlo horretan lehentasunerabatekoa izango dute haiek lanpos-tuak betetzeko orduan».

Arabako Osakidetzaren programak prestigio handia du. M. JUARISTI


osakideatzaren bizitzaosatuberri 212014ko ekaina

IV. HUA krosaOrain dela lau urte, krosaren le-hen pausoak eman ziren. Txago-rritxuko I. krosa eman zioten ize-na urte hartan. Bigarrenean, izenaaldatu, eta HUA krosa jarri zioten.Aurten, laugarren urtea betekodu.Enpresen Arteko Lasterketa klasikoaribegira hasi ziren lasterketa egiten,hura prestatzeko —enpresen artekoa,maiatzean izaten zen orduan, eta gerourrira aldatu zuten—. Izan ere, klasi-koan, binaka egiten da korrika, etaproba honek korrikalari bakoitzarensasoia neurtzeko ez ezik bikote oreka-tu batena neurtzeko ere balio du.

Aurten larunbata korrika egitekoegun egokia suertatu zen, eta Zuha-tzuko elizatera agertzera deitu zu-ten. Hortik, bertako parkera sartubehar izan zuten korrikalariek probaegiteko. Lasterketa amaitu ostean,garaikurren banaketa eta hamaike-takoa izan ziren, eta lankidetasun

eta hurbiltasun giro ezin hobeanjoan zen eguna. Irabazleak Garbiñe Garcia onkolo-

goa eta Fernando Acedo informatika-ria izan ziren. Biak Txagorritxuko Ospi-taleko langileak, hain zuen. Erakundeguztietatik, Txagorritxukoak izan zirenaurkeztutako korrikalari gehienak.

4,62 kmSAILKAPENAIzen -abizenak denbora aldea

1 Fernando Acedo 16:34 +00:00

2David Asensio 17:17 +00:43

3Daniel Ortega 17:35 + 01:01

4 Rafael Zudaire 17:52 +01:18

5 Fernando Garcia 18:11 +01:37

6 Jose Montero 18:18 +01:44

7 Jose Moneo 18:33 +01:59

8 J.L. Mendizabal 18:43 +02:09

9 Sebastian Cobo 19:03 +02:29

10 Javier Maynar 19:12 +02:38

11 Iñaki Vicente 20:02 +03:28

12 Raul Castillo 20:57 +04:23

13 Pablo Garcia 21:01 +04:27

14 Garbiñe Garcia 21:11 +04:37

Parte-hartze zabala izan zuen krosak. Korrikalari bat, garaikurra jasotzen.

Lasteketa ondoren, hamaiketakoaz gozatzeko aukera izan zuten parte-hartzaileek.

Giro ezin hobean igaro zuten eguna Zuhatzuko elizatera bertaratu zirenek.



euskara osak

idetzan

Bularretik mintzora, sabeletik hasitaHaurren hizkuntzaren garapena,garapen emozionala eta garapenintelektuala bultzatzea du helburuBularretik Mintzora egitasmoak.Duela urtebete barneratu zutenproiektu pilotua Abusu-La Peñakoosasun zentroan, eta hurrengourratsak protokoloa ixtea, ikerke-tari ekitea eta proiektua hedatzeadira.Itziar Zubizarretak sortu zuen Bula-

rretik Mintzora proiektua 2007an; berada egun arduraduna, eta Galtzagorrielkarteak kudeatzen du. Transmisoreakedozein izanda ere —irakasleak, me-dikuak, erizainak...—, xedea da gura-soei haur literaturaren eta zuzenekotransmisioaren garrantzia azaltzea, be-tiere haurren garapen integrala ardatzhartuta. Zabala eta konplexua da Bu-larretik Mintzora, eta epe luzekoa.Ikastoletan eta udal liburutegietanduela sei urte abiatu zuten egitasmoa,eta iaz, osasun arlora zabaldu zuten.Abusu-La Peñako osasun zentroan(Bizkaia) egin dute proiektu pilotua.Urtebetez Abusuko osasun zentroko

emaginak, pediatrak eta erizainakprestatzen aritu dira Zubizarreta etaGaltzagorriko kideak, haiek haurrengurasoei irakurketako lehen jarraibideakemateko gai izan daitezen. Sortzaileakazaldu duenez, lan saio mordoa egindute profesionalekin. «Etengabeko fe-edback-a da ikerketaren muina. Gal-deketak egiten dizkiegu profesionaleieta gurasoei familien eta haurren ebo-luzioa ikusteko. Etengabeko jarraipenaezinbestekoa zaigu». Lan saio horietan,gainera, derrigorrezko bizikidetzarakoprotokoloa eraiki dute. Lau aldeekhartu dute parte zereginean: Zubiza-rretak, Galtzagorri elkarteak, AbusuSarea elkarteak eta osasun arloko pro-fesionalek. Orain, protokoloa «guztizixtear» daude, baina lan handia dagohorren atzean: «Lan handia egin duguprotokoloa zehaztu arte, eta, egia

esan, zaila izan da. Guztiz ixten du-gunean eta aplikatzen dugunean,bidea ez da hain zaila izango, ziur».Askotako materialak sortu ditu Itziar

Zubizarretak Bularretik Mintzora proiek-turako, liburuak, diskoak, jolasak...

Eta guzti-guztiak, euskaraz. Dioenez,oso garrantzitsua zen hori beretzat:«Badakigu fetoek laugarren hilabetetikaurrera entzun eta ulertu egiten dutela,eta garrantzitsua da entzuten dutenaeuren ama hizkuntzan jasotzea». Hala

ere, euskara ez dakitenentzat ere ba-liagarria dela azpimarratu du: «Osoeduki sinpleak dira, ulerterrazak. Nahizeta euskara ez ulertu, edukiak barne-ratzeko errazak dira. Belarria egitenjoateko eduki oso onak dira».Urtebetea igarota, Zubizarreta gus-

tura agertu da. Oraindik ikerketa sa-konari heldu ez badiote ere, profesio-nalen aldetik jasotako erantzuna txa-lotzekoa dela dio: «ikusten ari gara,eta ez da gutxi, pediatrak oso gusturadaudela. Benetan inplikatu dira. Osogustura ematen dizkiete irakurketarakopautak gurasoei, eta gurasoek ere osogustura jasotzen dituzte». Pertsonalkiere oso «aberasgarria» eta «pozgarria»da Zubizarretarentzat proiektua mar-txan ikustea. Abusuko osasun zentroan egindako

proiektu pilotua amaituta, hedatzenjarraitzea da eragileen intentzioa. Iu-rretako osasun zentroan barneratukodute aurki, eta, azaldu duenez, eskaeragehiago jaso dituzte beste osasunzentro batzuetatik.

Fetoek laugarrenhilabetetik aurreraentzun eta ulertuegiten dute, etagarrantzitsua daentzuten dutenaeuren amahizkuntzan jasotzea••



denbora-pasak


minbiziaren prebentzioan buru-belarri · 2016. 11. 3. · 16. zenbakia ui 2014ko ekaina minbiziaren...

Documents