Material osagarria

LEHEN HEZKUNTZA

Litxarreriak

2

HELBURUA

EDUKIAK

Gozoki eta aperitiboen konposizioa.

Litxarreriak eta elikagaien piramidea. Dieta orekatuaren garrantzia.

Gozoki eta aperitiboen gehiegizko kontsumoari lotutako gaixotasunak.

Gozoki eta aperitiboen etiketatzea.

Gozoki eta aperitiboak aukeratzea. Publizitatearen eragina, bilgarri erakargarriak,

oparien promozioa eta abar erosketa-erabakietan.

Kontsumo osasungarriko ohiturak, eta etxean “gozoki osasungarriak” egiteko errezeta

sinpleak.

JARDUERA OSAGARRIAK

AURRETIKO JARDUERAK

1. ZIKLOA

1. Nire litxarreriarik gogokoena

2. ZIKLOA

1. Jarri horren ordez

3. ZIKLOA

1. Osagaiak

GEROKO JARDUERAK

1. ZIKLOA

1. Piramidea

2. Antzekotasunak eta desberdintasunak

2. ZIKLOA

1. Hortzak

2. Edari gozoa

3. ZIKLOA

1. Litxarreriak mintzagai

2. Zer dio etiketak?

Ikasleengan gozoki eta aperitiboen kontsumo arduratsurako jarraibideak sustatzea,

osasunerako kalteak saihesteko.

3

OINARRIZKO GAITASUNEKIKO LOTURA

Zie

ntz

ia-,

tekn

olo

gia–

eta

osasu

n-

ku

ltu

rarako

gait

asu

na

Ikaste

n

ikaste

ko

gait

asu

na

Mate

mati

karako

gait

asu

na

Hiz

ku

ntz

a-

kom

un

ikazio

rako

gait

asu

na

Gait

asu

n d

igit

ala

eta

in

form

azio

aren

trata

erakoa

Giz

arte

rako e

ta

herrit

arta

su

nera

ko g

ait

asu

na

Ku

ltu

ra

hu

man

isti

ko e

ta

arti

sti

korako

gait

asu

na

Norb

eraren

au

ton

om

iarako

eta

ekim

en

erako

gait

asu

na

Nir

e litxarr

eriarik

gogokoena

Pir

am

idea

Osagaia

k

Jarr

i horr

en o

rdez

Antz

ekota

sunak e

ta

desberd

inta

sunak

Hort

zak

Edari g

ozoa

Litxarr

eriak m

intz

agai

Zer

dio

etiketa

k?

4

AURRETIKO JARDUERAK

5

Hasteko, galdera batzuk egin diezazkiekegu ikasleei, gaia zentratzeko eta ikasleen arreta

erakartzeko. Gaiak ikasleen adinaren eta mailaren araberakoak izango dira. Hona hemen

batzuk:

Gustuko al dituzue litxarreriak? Zein duzue gogokoen? Zer iruditzen zaizue,

mota askotakoak edo gutxi daudela?

Zein da litxarrerien osagai nagusia?

Noiz jaten dituzue litxarreriak?

2. ZIKLOA

Tailerraren barruan, litxarrerien osagaiak aipatuko dizkiegu

ikasleei (hala nola koloragarriak eta aromak). Halaber, produktu horiek gehiegi kontsumitzeak dakartzan osasun-arazoak ikusiko ditugu. Gaiaren sarrera gisa, litxarreriarik

gogokoena marraztea proposatuko diegu ikasleei. Minutu bat hartzeko eta zein litxarreria eta nola marratuko duten

pentsatzeko gomendatuko diegu. Ondoren, lau galdera errazi erantzun beharko diete:

Zer koloretakoa da? Nolako forma du?

Zeren zaporea du? Noiz jan ohi duzu?

NIRE LITXARRERIARIK GOGOKOENA (1. fitxa)

1. ZIKLOA

PIRAMIDEA

Jarduera taldean egin daiteke. Ikasleek supermerkatuetako aldizkariak edo katalogoak erabiliko dituzte elikagai mota desberdinak mozteko. Ondoren, irakasleek prestatutako

kartoi mehe batean itsatsiko dituzte (irakasleek 3 eremu dituen piramide bat marraztuko dute kartoi mehean ikasleei eman aurretik). Eremurik handienean, hau da, oinarrian, egunero jan beharreko elikagaiak ipini behar dira. Erdikoan, berriz, astean hainbat alditan

jan beharreko elikagaiak. Eta, azkenik, txikienean edo goikoan, aldizka baino jan behar ez diren elikagaiak, hala nola litxarreriak.

* Zuen kartelak programaren aldizkarian agertzea nahi baduzue, bidali kartelak honako helbide honetara:

Kontsumobide. Done Jakue hiribidea, 11. 01002 VITORIA-GASTEIZ

Honako hau adierazi behar da: “Aldizkaria: Kontsumoko prestakuntza ikastetxeetan”

Halaber, posta elektronikoz bidal ditzakezue: kontsumobide@kontsumobide.es

6

3. ZIKLOA

OSAGAIAK

Gozoki eta aperitiboen bilgarri batzuk biltzeko eskatuko diegu ikasleei. Halaber,

litxarreriekin (gozokiekin, gominolekin, “hodeiekin” eta abar) egin beharreko errezetaren bat kontsulta daiteke Interneten. Guztira, 5 produkturen osagaiak aztertu beharko dituzte.

Ikasleek produktu horietan aurkitzen dituzten osagai guztiak idatziko dituzte zerrenda batean. Osagai bat errepikatzen den bakoitzean, marka bat jarri beharko da izenaren

atzean.

Lortutako emaitzak bateratu, eta ondorio batzuk aterako ditugu:

Zein diren litxarrerien osagai nagusiak.

Normalean agertzen diren beste osagai batzuk. Aztertutako produktuen artean, konposizioan gehigarriak dituztenak (aromak, zapore

-indartzaileak, koloragarriak, lodigarriak eta abar).

7

1. fitxa: NIRE LITXARRERIARIK GOGOKOENA

Marraztu hemen zure litxarreriarik gogokoena

Zer koloretakoa da?

Zeren zaporea du?

Nolako forma du?

Noiz jan ohi duzu?

8

GEROKO JARDUERAK

9

1. ZIKLOA

ANTZEKOTASUNAK ETA DESBERDINTASUNAK

Ikasleekin batera, bi elikagai motaren ezaugarriak aztertuko ditugu, fruten eta gozokien ezaugarriak, alegia... Horretarako, irudian agertzen direnen antzeko bi argazki handi

inprimatuko ditugu koloretan, eta arbelean itsatsiko ditugu, bakoitza alde batean.

Ikasleei pixka batean argazkiei erreparatzeko eta bakoitzak zer adierazten duen esateko eskatuko diegu. Ondoren, zer antzekotasun eta desberdintasun dituzten esan beharko

digute. Antzekotasunak eta desberdintasunak arbelean idatziko ditugu. Nolanahi ere, ikasleei denbora eta pistak emango dizkiegu, antzeko ezaugarriak edo ezaugarri

desberdinak eurek aurki ditzaten. Antzekotasunen artean, kolorea azpimarra dezakegu. Bi elikagai mota horiek kolore asko

dituzte, baina fruten kasuan kolorea naturala da, eta gozokien kasuan, berriz, artifiziala. Beste antzekotasun bat zapore gozoa da.

Desberdintasunen artean, adierazi beharra dago fruta egunero jan beharreko elikagai osasungarria dela, eta gozokiak, berriz, aldizka baino jan behar ez direla. Beste

desberdintasun bat ur-kantitatea da; frutekin zukua egin dezakegu, baina gozokiekin ez.

JARRI HORREN ORDEZ (2. fitxa)

2. zikloan, elikadurak gure osasunean duen

garrantzia ikasten dute ikasleek. Elikagaien

gurpila eta elikaduraren piramidea ezagunak

izango dituzte. Oraindik gai horretara iritsi ez

badira, jarduera gai horretarako lehen

hurbilketa bat izan daiteke. Tailerraren

barruan, gozoki eta aperitiboei elikaduraren

piramidean dagokien tokia azalduko zaie ikasleei. Hortaz,

jarduera behar bezala egin duten egiaztatu ahal izango dute.

Era berean, piramidearen oinarrian dauden elikagaiak egunero

jan beharrekoak direla eta goialdean daudenak, berriz, aldizka

baino jan behar ez direla azalduko zaie ikasleei.

10

2. ZIKLOA

HORTZAK (3. fitxa)

Marrazki baten bidez, hortzen egitura aztertuko dugu. Zikloaren barruan, digestio-

aparatua ikasiko dute ikasleek. Hortzek gure elikaduran betetzen duten funtzio garrantzitsua gogoraraziko dugu.

Ondoren, testu labur batek txantxarra zer

den azalduko die ikasleei. Azkenik, irakurritakoaren inguruko

ondorioak ateratzeko eta/edo beste informazio batzuk gogoratzeko eskatuko

diegu ikasleei, hortzen higienearen inguruko aholku baliagarriak eman ahal izateko.

EDARI GOZOA

Haurrek kontsumitu ohi duten litxarreria mota bat edari freskagarri aromatizatua da. Oro har, 100 ml-ko ontzi txikietan merkaturatzen da. Horrelako produktu bat lortu, eta

etiketan agertzen diren osagaiak irakurtzeko eskatuko diogu ikasleren bati. Zerrenda oso antzekoa izango da marka guztietan.

OSAGAIAK: ura, azukrea, azidotzailea (azido zitrikoa), aromak, edulkoratzailea,

kontserbagarria, egonkortzailea, koloragarria.

Osagai horiekin gure edari propioa lantzea proposatuko diegu ikasleei. Horretarako, 100

ml ur, 2 koilarakada azukre, limoi-uraren tanta batzuk (azido zitrikoa duela azalduko zaie)

eta limoi-aroma nahastuko ditugu ontzi batean. Beste ontzi batean, nahasketa bera

prestatuko dugu, baina janarien koloragarri horia gaineratuko diogu. Kontserbagarria eta

egonkortzailea produktuak iraupen handiagoa izateko erabiltzen direla aipatuko dugu,

baina gure kasuan ez da beharrezkoa izango, berehala kontsumituko baitugu.

Ikasleek hiru produktuak probatuko dituzte (erositakoa eta ikasgelan egindako biak), eta

desberdintasunak aipatuko ditugu. Ikusiko dugunez, koloragarriak ez du zaporea aldatzen,

itxura baizik; era horretan, produktua erakargarriagoa da. Hala ere, koloragarri batzuek,

gehiegi kontsumituz gero, arreta-arazoak eragin ditzakete haurrengan.

Halaber, merkataritza-produktuak duen prezioaren eta etxean eginez gero duen kostuaren

arteko aldeaz hitz egingo dugu.

Esperimentua egin ondoren, hortzak garbitzea gomendatuko

diegu ikasleei.

11

3. ZIKLOA

LITXARRERIAK MINTZAGAI

Hizkuntzaren arloan, ikasleek litxarreriei buruzko artikuluren bat bilatuko dute aldizkarietan edo Interneten. Artikulua irakurri eta ulertu ondoren (horretarako, hitz

ezezagunak hiztegian bilatu beharko dira), ahozko azalpen bat prestatu beharko dute ikaskideei artikuluaren edukiaren berri emateko, eta, azkenik, iritzi pertsonala eman beharko dute.

Jarduera bakarka edo 2, 3 edo 4 laguneko taldetan egin daiteke.

ZER DIO ETIKETAK? (4. fitxa)

Elikadura-produktuen etiketak ematen digun informazioa ezagutzea funtsezkoa da kontsumitzailearentzat. Tailerraren barruan, 3. zikloko ikasleek litxarrerien konparazio-

azterketa bat egina izango dute, eta etiketan agertzen diren zenbait daturi erreparatu behar izango zioten. Jarduera hau tailerrean landutakoaren osagarria da. Lehenago ikusitako kontzeptu batzuk berrikusi, eta beste berri batzuk gaineratzen dira. Funtsezko

helburua etiketak ematen duen informazioa produktua kontsumitu behar duenarentzat garrantzitsua dela konturatzea da.

Fitxan, aperitibo baten etiketa agertzen da, zenbait datu adierazita dituela. Eskuinean, zutabe batean, hainbat kontzeptu agertzen dira. Datu bakoitza dagokion kontzeptuarekin

lotu beharko dute ikasleek.

Horrez gain, adibide baten bidez datu horietako bakoitzaren baliagarritasuna azaltzeko eskatuko diegu ikasleei.

12

2. fitxa: JARRI HORREN ORDEZ

Moztu honako 6 elikagai hauek, eta itsatsi elikaduraren piramidean dagokien

lekuan.

Iturria: Elmundo.es

Elikagai bat piramidearen goialdean badago, zer esan nahi du horrek?

13

3. fitxa: HORTZAK

Ipini hortzaren zatiak marrazkian dagokien tokian:

Hezurra

Oia

Esmaltea

Pulpa

Dentina

Nerbioak eta odol-hodiak

Osatu testua eskuinean dituzun hitzekin:

Txantxarra hortzetan egiten den __________ da.

__________ sorrarazten du (hortzetan itsasten den

eta hortzak hondatzen dituen geruza likatsu bat da).

___________ duten elikagai __________ eraginez,

plaka hori are suntsitzaileagoa da. Hortzak zaintzeko,

oso garrantzitsua da hortzak _____________ otordu

bakoitzaren ondoren, gutxienez _________ minutuz.

Azukrea

Garbitzea

Hortz-plakak

Bi

Zuloa

Suntsitzaileagoa

Gozoen

Orain, pentsatu eta idatzi hortzak zaintzeko egin beharreko 3 gauza:

1.

2.

3.

14

4. fitxa: ZER DIO ETIKETAK?

Litxarrerien pakete edo bilgarrietan, produktuaren etiketa agertzen da. Bertan

aurkituko ditugu guri interesatzen zaizkigun datuak.

Lotu irudi bakoitza dagokion kontzeptuarekin:

ENPRESAREN MARKA ETA HELBIDEA

PRODUKTU MOTA

PRODUKTUAREN IZENA

LEHENTASUNEZKO KONTSUMO DATA

PISUA

KONTSERBATZEKO MODUA

OSAGAIAK