lozano. hacia una unica explicacion del subjuntivo aplicado a ele
DESCRIPTION
Gramática SubjuntivoTRANSCRIPT
-
Inicio Correo Mapa Subscriptores
Secciones
PrincipalEditorialE/LEReseasAgendaRevistade
PrensaMultimediaBuscarenCuadernosCervantes:
Buscar
Sumario
SpanglishescritoenUSA.Unejemplo,larevistaLATINA
DidcticadelaculturaenelauladeE/LEenCamern
Spanglish:Conversacionesentornoalspanglish
ElconceptodelocuraenelingeniosohidalgoDonQuijotedelaManchayenHamlet
Mquinadeclasificarpalabras.Unapropuestadidctica
Unlistadodelas
E/LE
HaciaunanicaexplicacindelsubjuntivoaplicadoalaadquisicindeE/LE2Parte:alternanciaindicativosubjuntivo
LidiaLozanoUniversidaddePrinceton
Retomandoelhilodelaprimerapartedeesteartculo,quefuepublicadaenelnmeroanterior,estetrabajotratadesistematizarelsubjuntivomedianteunareglaclavequeenglobetodosloscasos,parafacilitarlaexplicacindeestemodoverbaltancomplejoenelauladeespaolcomosegundalengua.Seguidamente,trasloscasosdenoalternanciadesubjuntivoeindicativo,estudiaremosloscasosdealternanciayofreceremoslasconclusionesyreferenciasbibliogrficas.
2.CASOSENQUEELSUBJUNTIVOALTERNACONELINDICATIVO
Podemosencontrarestructurassintcticasenquelosdosmodos,indicativoysubjuntivo,alternan.Acontinuacinvamosaestudiarlasdiferenciasqueseadviertenentreesosparesdeoraciones.Enalgunoscasoslasdiferenciassemnticassonmnimas,peroqueremosmantenerlateoradequeentodasesasoracioneshayunadistincin,unmatizquejustificalaeleccindeunmodouotro.Esematizpuedeexplicarseporcuestionessintcticas,semnticasopragmticas,yfactorescomoelcontextosituacional,laintencindelhablante,etc,sondeterminantes.
2.1 Oracionessustantivas
Oracionesdondeseadmitentresposibilidades:infinitivo/indicativo/subjuntivo
1.a.Noparecequeesprofesor(Itdoesntseemthatheisateacher)1.b.Noparecequeseaprofesor(Itdoesntseemthatheisateacher)1.c.Nopareceserprofesor(Hedoesntseemtobetheteacher)
Estructura:NO+PARECER+INDICATIVOContenido:INFORMACINSOBREUNHECHOREAL
Estructura:NO+PARECER+SUBJUNTIVOContenido:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD
Laseleccindobleeselprocesomedianteelcualunverboseleccionados
{numero}
-
slabasdelespaol
Elerrorenelprocesodeaprendizaje
Espaolpararabesmultilingesymulticulturales
Loltimo...
InstitutodeVerbologaHispnica
Utilidades
SugerenciasSuscripcionesNatrasadosEdicinimpresaSlosuscriptoresAlertasArchivo
VerprximonmerodeCuadernosCervantes...
OtrossitioselespaolenelmundoelespaolenlaredclubdeespaolDiccionariosWebCampamentosde
veranoenEspaa
modosdistintos(indicativoysubjuntivo),comportandounareestructuracinsemnticaenelcontenidodelverboprincipal.Enefecto,conelsubjuntivonoestamosinformandosobrelaveracidaddelaclusulasubordinada,sinosobresuapariencia.Medianteelindicativo,noscomprometemosconlaveracidaddelasdosoraciones:suaparienciaysuprofesin.
Apartirdeesteejemplovamosaintroduciruncuartousodelsubjuntivo(quefinalmenteserunindiciomsparallevarnosaunareglacomnparatodosloscasos):
Uso4:Nocompromisodelhablanteconlaverdad.
Recapitulemosloscuatrousosdelsubjuntivohastaahoravistosyquecompletanelcuadro:
USO1:accinnorealan,hipottica
USO2:informacinnonueva,yaconocida
USO3:negacindelantecedenteodelaaccin
USO4:nocompromisoconlaverdad
Coninfinitivo,elsujetodelverboparecereselmismoqueeldelverboenlaoracinsubordinada.Noespecificamosqueseaciertoonoelcontenidodelasubordinadaeninfinitivo.Elloesdiferentedelcarcterhipotticodeejemplosanteriores.Aqunosetratadeponerendudalaveracidaddelaaccin,odemostrarqueseproyectaenunfuturo,sinodedejarintencionadamenteensuspenselaverdaddetalhecho,puesnointeresacentrarseenello.
2.a.Lobuenoesquenotenemosqueestudiarenverano.2.b.Lobuenoesquenotengamosqueestudiarenverano2.c.Lobuenoesnotenerqueestudiarenverano.
Estructura:LO+ADJETIVO+ES+QUE+INDICATIVOContenido:INFORMACINNUEVA
Estructura:LO+ADJETIVO+ES+QUE+SUBJUNTIVOContenido:INFORMACINYACONOCIDA
Uso2.Medianteelinfinitivonoseespecificaquineselsujeto,ysepresentacomounaverdadoideageneralaplicableatodaslaspersonas.
3.a.Metemoquenoquedanadieenlafiesta3.b.Temoquenoquedenadieenlafiesta3.c.Temonotenersuficientedineroparalaentrada.
Estructura:PRONOMBRE+TEMER+QUE+INDICATIVOContenido:CREERQUE
Estructura:TEMER+QUE+SUBJUNTIVOContenido:TENERMIEDODEQUE
Elverbotemer,conpronombre,rigeindicativo.Sinelpronombre,rigesubjuntivo.Laexplicacinesqueelverbotemer+sesignificapensaR,creer,seguidodeunainformacinqueafectanegativamenteaalguien(peroquenoencierraunmiedo,untemor).Elverbotemersignificatenermiedodeque(encierrauntemor).Entonces,enelprimercaso,yasehaconstatado(oelemisorcreesaber,ocreequeesmuyprobable,esunacreenciaverdaderaparal)quelaaccinescierta.En2,nosesabesiesciertaono.
Uso1.Encuantoalusodelinfinitivo,sedacuandoambossujetoscoincidenysuvalorsemnticoeselde:tengomiedodeque.
Esinteresanteelhechodequemetemonoacepteinfinitivo,encambio,temo,s.
-
Temonotenertiempo
*Metemonotenertiempo
Aqusedebe?Metemopredicadeunacreenciasobreunhechoexternoalsujeto(porlocualelsujetonopuedeseragente).Igualquetampocopodemosdecir:*Opinotenertiempo,*Conozcotenertiempo.
Encambio,temoexpresaunmiedoqueexperimentaelsujetosobreunhechoquelmismopuedeprovocar.Deahlaposibilidaddelinfinitivo
Oracionesconslodosposibilidades:indicativo/subjuntivo
4.a.Medijoqueayudaalospobres.4.b.Tehedichoquehagastucamadeunavez!
Estructura:VERBOSASERTIVOS+QUE+INDICATIVOContenido:AFIRMACIN
Estructura:VERBOSASERTIVOS+QUE+SUBJUNTIVOContenido:MANDATO
Enesteejemplo,elverbodecomunicacin(decir)pasaaserinterpretadocomounverbodeinfluencia.Experimentaunprocesodereinterpretacinsemnticasimilaralqueyahabamosvistoenlosejemplos1y3.Elverbodeciren4bequivaleamandarydeahqueinduzcaelsubjuntivoenelverbodelaclusulasubordinada,puestoquesedesconocesiserealizarlaaccin.Uso1.
Veamosquocurrirasielverboestuvieranegado:
4.a.Nomedijoqueayuda/ayudealospobres4.b.Notehedichoquehagastucama.
Ascomoen4.bnoseproduceningunamodificacin(excepto,evidentemente,ladelanegacindelverboprincipal),en4ahayuncambionotorio:elverboprincipalahorainducelosdosmodos:
4.a.Indicativo:Nomedijoqueayudaalospobres4.a.Subjuntivo:Nomedijoqueayudealospobres
Sinqueellosupongauncambioenelcontenidosemnticodelverboasertivo.Qudiferenciahayentreambasoraciones?Podemosafirmarqueesuncasodeneutralizacindemodos?Nosoypartidariadeemplearlajustificacindelaneutralizacin,sinoqueconsideroquebajotodoprocesodelalenguasubyaceunacausaquelodistingueyqueledasentido.Siguiendoestalnea,consideroquehayunadistincinclaraentrelosdosenunciadosarribaindicados:
En4.a.indicativoelhablantesecomprometeconlaveracidaddelaclusulasubordinada.En4.a.subjuntivoelhablantenosecompromete,demodoquedejaensuspenselaveracidaddelasubordinada.
Denuevo,pues,hallamoslajustificacindeempleodelsubjuntivoenunadelascuatrocausasclavesquehemosvenidoanalizandoenesteestudio:Uso4:Nocompromisoconlaverdad
Adems,comomuybienafirmaBosquelaoracinconindicativoesambigua,enelsentidoquelanegacinpuede
-
afectaralverbo(noayuda)oaotroelementodelaoracin(ayuda,peronoalospobressinoalosninos),oatodalaoracinsubordinada(nomedijonadaomedijoalgo,perototalmentediferente)
5.a.Bueno,parecequeyahallegadoelinvierno.5.b.Parecequehayallegadoelinvierno.
Estructura:VERBODEPERCEPCINFSICAOMENTAL+INDICATIVOContenido:HECHOREALOPOSIBLE
Estructura:VERBODEPERCEPCINFSICAOMENTAL+SUBJUNTIVOContenido:FICCIN,HECHOIRREAL,IMPOSIBLE.
Verbosdepercepcinfisicaomental:Ver,parecer,suponer,sospechar,imaginar
ComodiceRidruejoconelverboparecer,tantoenindicativocomoensubjuntivonoproduceasercin.Consideroqueladiferenciaradicaenelhechodequemedianteindicativoseproduceunaasercinatenuada,expresadaconmodestia(pareceserquesquehallegadoelinvierno,noesunailusin)mientrasqueensubjuntivosepretendefalsearlaproposicin.Uso3.
Siformulamoslaoracin:Parecequeyahallegadoelinviernoenunasituacinenlaquehacefro,esiniciosdediciembreyseveatodoelmundoconabrigos,esevidentequeloqueelhablanteexpresaescierto.Yaqunotendrasentidolaoracinensubjuntivo.Tambincontribuyeaellountipoconcretodeentonacin.Entonces,ademsdelareglasqueofrecemos,tambinesimportanteentenderlalenguaensucontexto,enelmomentodelhabla,porqueelloda,amenudo,mucholuzacomprenderladiferenciadematicesentreestosdosmodos.
6.a.Noveoqueelpintorhatrazadolneassuperpuestas.(elcuadroesunpococonfusoonollevomisgafas)6.b.Noveoqueelpintorhayatazadolneassuperpuestas.(nocreoquequeseacierto,noesverdadloquedicen)
Estructura:VERBODEPERCEPCINFSICAOMENTAL+INDICATIVOContenido:LAACCIONOCURRE.COMPROMISOCONLAVERDAD
Estructura:VERBODEPERCEPCINFSICAOMENTAL+SUBJUNTIVOContenido:NOSABEMOSSIOCURRE.NOCOMPROMISOCONLAVERDAD
Uso4.
7.a.Piensasqueeslelladrn?No.7.b.Piensasquesealelladrn?No,piensoqueestimplicado
Estructura:VERBOSDEPERCEPCINYDECOMUNICACINENPREGUNTAS+INDICATIVOContenido:PREGUNTARSEPORLAVERACIDADDELVERBOPPAL.
Estructura:VERBOSDEPERCEPCINYDECOMUNICACIN+SUBJUNTIVOContenido:PREGUNTARSEPORLAVERACIDADDELVERBOPRINCIPALYDELVERBOSUBORDINADO.
Verbosdepercepcinydecomunicacin:ver,decir,suponer,pensar.considerar,afirmarAunqueesmscomnencontrarestosverbosenindicativo.Adems,lafronteraentreestosdossignificadosesmuyleveenestoscasos,ypuedeserquesetraspase,yseuseelindicativoparapreguntartantoporelverboprincipalcomoporelsubordinado.Uso4
Ntesecomoelusodelinfinitivoaqudotaalverboprincipaldeuncontenidosemnticodiferente,porlocualnoincluimosestasoracionesdentrodelapartado:oracionescontres
-
posibilidades.
PiensoiraPerelprximootoo.
Aquelverbopensarsignifica:tenerlaintencinde.Entonces,serevistedeunvalorvolitivo.
8.a.NoesciertoquePedrohasubidoalEverestvariasveces.8.b.NoesciertoquePedrohayasubidoelEverestvariasveces.
Estructura:NO+SER,ESTAR+ADJETIVO+QUE+INDICATIVOContenido:NEGACINDETODALAPROPOSICIN
Estructura:NO+SER,ESTAR+ADJETIVO+QUE+SUBJUNTIVOContenido:NEGACINDEUNAPARTEDELAPROPOSICIN
Uso3.
9.a.Nosabaquetenatantafacilidadparalaslenguas.9.b.Nosabaquetuvieratantafacilidadparalaslenguas
Estructura:VERBOSDEDESCONOCIMIENTO+INDICATIVOIntencin:COMPROMISOCONLAVERDAD
Estructura:VERBOSDEDESCONOCIMIENTO+SUBJUNTIVOIntencin:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD
Uso4.Conindicativo,elhablantetieneintencindecomunicarqueelhechoesreal,queesapersonatienefacilidadparalaslenguas.Consubjuntivo,elhablantenosecomprometeconlaveracidaddelodicho,sinoquerepiteunaaseveracinhechaconanterioridadymuestrasuignoranciaalrespecto.
Dehecho,steesunrecursolingsticoempleadocuandoelhablantenoquiereceder,noquiereaceptarlascualidadesdeotrapersona.Consuejemplodelsubjuntivomuestrasurecelo,inclusopuededecirlocondesprecio,conduda,conciertamalicia.Puedequeestcompletamentesegurodequelaaccinocurre,peronoquieremostrarlocomoalgocierto.Elusodelindicativoenesteejemplomuestraunaactitudmsfrancaynoble.Veremosqueocurrelomismoenotrasocasiones(vaseapartadodelasconcesivas,conelnexoaunque).Denuevoesimportantelacuestinpragmticaenlacomprensindelempleodelsubjuntivo.
2.2 Oracionesadjetivas
1.a.Buscoaunchicoqueseaguapo,inteligenteyamable.1.b.Buscoalchicoqueesguapo,inteligente,amable.
Estructura:VERBO+ANTECEDENTE+QUE+INDICATIVOContenido:EXISTENCIAENLAMENTE
Estructura:VERBO+ANTECEDENTE+QUE+SUBJUNTIVOContenido:NOEXISTENCIAENLAMENTE
Uso3.Aclaremosqueesmuydiferenteelconceptodeexistenciaenlamenteyenlarealidad.Porsupuestosabemosqueenlavidahaychicosguapos,amableseinteligentes,peroelhablante,cuandopronunciaeldiscurso,sioptaporelsubjuntivodejaclaroquenoconoceaesapersona:noexisteensumente.
Esinteresanteelcasoenelqueelhablanteusaelindicativo,enunaoracinsubordinadarelativa,encasosenqueelantecedenteesdesconocido.Porejemplo:Losquenohan
-
hecholosdeberes,quevenganaqu.
Talvezelprofesornosabeexactamentequpersonasnohanhecholosdeberes,peroconelusodelsubjuntivoestamarcandolaideadequesabequealgunosnolohanhecho,yleinteresaexpresarqueestenconocimientodeestainformacin.Porrazonespersonales,paraconvencer,pararesultarmasautoritario,massegurodesimismo,massabedordelaverdad.
EXPRESARANTECEDENTEDESCONOCIDOCOMOCONOCIDO
(+INDICATIVO)=MOSTRARMASSEGURIDAD,CONOCIMIENTO,CERTEZA,CONTROL
2.a.Cogeaquellibroquetienelaportadaroja2.b.Aqulqueestlibredepecadoquetirelaprimerapiedra.
Estructura:AQUEL+INDICATIVOContenido:ANTECEDENTEEXISTE
Estructura:AQUEL+SUBJUNTIVOContenido:DISTANCIAPSICOLGICA,ANTECEDENTENOSESABESIEXISTE
Uso1,pueslaaccinexpresadaensubjuntivo(estarlibredepecado)noestverificada,esslounaposibilidad.
Vasecomoelpronombredemostrativoaqulpuedeantecederunarelativaconsubjuntivo,encambiolospronombresdemostrativossteyse,no.Consideroqueellosedebealhechodequeaquelremiteaunaideadelejana,queserelacionaconlaideadedesconocimiento.Seestableceunadistanciapsicolgica,debidoaldesconocimientodelaexistenciadelantecedente.Esteyesesonmscercanosalhablante,porlocualnosoncompatiblesconlaideadedesconocimiento,ynosepuedenaplicaralaoracinconsubjuntivo.
3.a.Cuantomsllamal,msreaciaestoyyo.3.b.Cuantomsllamel,msreaciaestaryo.
Estructura:CUANTO+ADVERBIODECANTIDAD(+NOMBRE,ADJETIVO)+INDICATIVOContenido:ACCINHABITUAL
Estructura:CUANTO+ADVERBIODECANTIDAD(+NOMBRE,ADJETIVO)+SUBJUNTIVOContenido:ACCINHIPOTTICA
Uso1.
Enelespanolantiguo,cuantoibaseguidodefuturosubjuntivo.Hoyelfuturodesubjuntivohasidoreeemplazadoporelpresentedesubjuntivo.Eningls,estaestructuraequivalea:Themore/less......themore/less.
4.a.Pordondequieraquevaencuentraamigos4.b.Pordondequieraquevayaencuentraamigos.
Estaestructurasedaconlossiguientespronombres:dondequieraque,quienquieraque,comoquieraque,cualquieraque,etc.Laoracinsubordinadaadjetivaesqueva"cuyoantecedenteesdondequiera.
Estructura:(PREP)+DONDEQUIERA,QUIENQUIERA...+QUE+
-
INDICATIVOContenido:HECHOREAL,HABITUAL
Estructura:(PREP)+DONDEQUIERA,QUIENQUIERA...+QUE+SUBJUNTIVOContenido:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD
Uso4.
5.a.Pormuchoquetrabaj,nopudoahorrarsuficientedinero.5b.Pormuchoquetrabaje,nopodrahorrarsuficientedinero.
Estructura:POR+ADVERBIO+QUE+INDICATIVOContenido:ACCIONREAL,OHABITUAL,CONCARCTERCONCESIVO
Estructura:POR+ADVERBIO+SUBJUNTIVOContenido1:ACCIONHIPOTTICACONCARCTERCONCESIVOContenido2:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD
Pormuchoque,porpocoque,porbienque,pormalque...
Uso1(silaaccinensubjuntivoseproyectaenelfuturo)yuso4(porquecabelaposibilidadquelaaccinsearealynofuturaencuyocasoelhablantelaplanteacomoalgoconcuyaveracidadnosecomprometeodesconoce).Esms,enestecasopodrasertambinqueelemisorpretendenegarsutilmentelaaccin,pretendedaraentenderquelnocreeenlaveracidaddeesaaccin.
Sabersielsubjuntivoenestaoracinsepresentabajosuuso1o4esunacuestinpragmtica,queslosepuededescubrirmedianteelcontexto,puesconsloeseenunciadonodisponemosdeinformacinsuficienteparademostrarqueelhechoperteneceaunfuturoosiestsucediendo.
Situacini.Uso4delsubjuntivo
Sabes?Pedrotrabajamsdediezhorasalda.
Ahsi?Puespormuchoquetrabaje....
Situacinii.Uso1delsubjuntivo
Pedroquieretrabajardiezhorasaldaapartirdelasemanaqueviene
Ahsi?Puespormuchoquetrabaje...
Laexpresin:Malquelepesevienedeestetipodeenunciados,enlosquesehaomitidolapreposicionpor.Peronosepermiteestaomisionconningunotroadverbio,segnmiexperiencia.
6.a.ElquehabasidodirectordeestudioshaceunosaossetrasladaEstadosUnidos.6.b.ElquefueradirectordeestudioshaceunosanossetrasladaEstadosUnidos.
Estructura:ARTCULO+PRONOMBRERELATIVO+PLUSCUAMPERFECTOIND.Estructura:ARTCULO+PRONOMBRERELATIVO+IMPERFECTOSUBJUNTIVOContenido:ANTEPASADO.HECHOREALYCONOCIDO.Neutralizacindeformas.
Vemoscomoestaalternanciasloseproduceenelcasodelimperfectodesubjuntivo(noconelpresente,prettritoperfectoopluscuamperfecto).Esunusodeestemodoqueaparecesobretodoenlosmediosdecomunicacin.Nteseque
-
nosepuedesubstituirporlaformaense(fuese).Significaunpasadoanterioraotropasado,yretomaelvalororiginaldeesetiempoenlatn(amaveram:habaamado).Enestecasosepuedehablardeneutralizacin,puestoqueambasformas(habasido,fuera)seempleanindistintamenteenestecontexto.Perorecurdesequeelsubjuntivoserestringeaunvocabularioperiodstico,nopertenecealregistroestndar.Ejemplossimilaresaestelosveremosposteriormente,laanalizarladiferenciaentrelasdosformasdeimperfectodesubjuntivo.
2.3 Oracionesadverbiales
1.a.Comotienesexperiencia,tedaneltrabajo.1.b.Comotengasexperiencia,tedaneltrabajo.
Estructura:COMO+INDICATIVOContenido:ACAUSADE
Estructura:COMO+SUBJUNTIVOContenido:SI(CONDICIONAL)
Uso1.Quetengaexperienciaonoesalgoquesedesconoce,quenoseexponecomoverdaderoofalsoenlaemisindelenunciado,puedeserrealono.
2.a.Cuandovayasalsupermercado,acurdatedecomprarleche.2.b.Cuandovoyalsupermercadosiempremeacuerdodecomprarleche.
Estructura:CUANDO+INDICATIVOContenido:HECHOHABITUALOREAL
Estructura:CUANDO+SUBJUNTIVOContenido:HECHOHIPOTTICO
Hagamosunbreveinciso.Fjeseellectorcmosepareceestaoracinconlasformuladasalolargodeesteestudio,entrminosdehiptesis,norealizacin,futuro.Comprenselasdiferentesclusulassubordinadasdeestasoraciones,quehemosextradodeestetrabajo:
Quieroquemeexpliquesloquehapasado.Necesitamosquenosayudes.Esperaquellegaranmispadres.Cuandovayasalsupermercadoacurdatedecomprarleche.Buscoaunchucoqueseainteligente.Etc.
Loquepretendodeciresqueelverboprincipalinducesubjuntivo,noporqueelprincipalexpresedeseo,sentimiento,emocin...comoalgunosestudiososconsideran,sinoporquelaconsecucinesderealizacinhipottica.Odichodeotraforma:noseharealizadoanynosedicequellegueasucedernunca.Noseexpresasimplementeunfuturo(elfuturoindicativoestrevestidodeunaintencin,queledafuerzadeaseveracin),sinounfuturorevestidodeduda,deincerteza.Elpresentedesubjuntivopuedeexpresarunfuturoperohipottico,incierto.Podemosunirtodosesoscasosarribaindicadosbajounasolaexplicacin:norealizacin,orealizacinhipottica,ynodividirlosendeseo,duda,emocin...queesmscomplejodeestudiar,aprenderycomprender.Posteriormente
-
profundizaremosenestayotrasideassobreelsubjuntivo,quenosllevarnahallarunusocomnparatodosloscasos.
3.a.Aunqueseaunania,lecomprarropadecolorazul,porquemeencantaesecolor.
3.b.Aunqueesunania,lecomprarropadecolorazul,porquemeencntaesecolor.
Estructura:AUNQUE+INDICATIVOContenido:SEGURIDAD
Estructura:AUNQUE+SUBJUNTIVOContenido:PROBABILIDADoNOCOMPROMISOCONLAVERDAD
Estclaroqueen2estafirmandoqueesunania,yen1,talvezellalosepa,talvezno,peroencualquiercasonoeslaintencindelhablantedejarclaroeso,sinohablardelcolordelaropa.Esimportanteilustrarloscasosconejemplosvariados,eincluiralgunostanevidentescomoelanterior,parafacilitarlacomprensindelaprendiz,ascomogesticularyentonaradecuadamenteparaaportarmayornfasisacadamatiz.Uso1,encasodequelaaccinseafutura.Uso4,encasodequelaaccinseapresente(elhablantenosecompromete)
Enlasoracionesconcesivasseobservaquecuandoseconfirmaunasituacinadversativa,lanicaopcineselusodelsubjuntivo:
a.Aunquenolosconozcas/conoces,puedesvenirconnosotros.
b.Esquenolosconozco.Bueno,puesaunquenolosconozcas/*conoces.
Enmiopinin,esodemuestraqueladiferenciabsicaentreindicativoysubjuntivoenestasoracionesdeltipoaradicaenquemedianteelsubjuntivosehabladeunhechoyaconocido,ynoesesainformacinlaquenosinteresaresaltar.Llegamosaesaconclusinporquealobservarelejemplobvemosqueelhablantedalainformacin,yeloyenterespondeconelsubjuntivo(ysloelsubjuntivo)
AUNQUE+INDICATIVO=INTENCINDEREINCIDIRENLAIDEAAUNQUE+SUBJUNTIVO=NOINTENCINDEREINCIDIR
5.Situacin:
Juan:TehasequivocadoalcalcularestoEsther:Oye,yoentiendomsquet,yotuvelamejornotaenmatemticas.Juan(opcinA):Aunquetuvieraslamejornota,esteejercicionolohashechobien.Juan(opcinB):Auquetuvistelamejornota,esteejercicionolohashechobien.
Estructura:AUNQUE+INDICATIVOContenido:ACEPTACINDELAVERDAD,IMPLICACIN
Estructura:AUNQUE+SUBJUNTIVOContenido:NOCOMPROMISOCONLAVERDAD,NOIMPLICACIN
Uso4.Comosielhablantedejaraunapuertaabiertaaladudasobrelaveracidaddelodichoporsuinterlocutor.Comovemos,elcontextoesimportanteparaentenderelusodelsubjuntivo.Unavezms,comprobamosquedebemosrecurrir,nosloalasintaxisylasemntica,sinotambinalapragmticaparaexplicarciertosusosdelosmodos.Laeleccindelsubjuntivoconduceapolmica,adiscusin,porqueApone
-
enteladejuicioloqueBdice.
Enlasoracionesconcesivas(aunque),seobservaquecuandoseconfirmaunasituacinadversativa,lanicaopcineselusodelsubjuntivo:
Situacina:Marc,hoyvoyaunafiestadeunosamigosdemihermano.Yt,aunquenolosconozcas/conoces,puedesvenirconmigo.
Situacinb:Vienesalafiestaconlosamigosdemihermano?Esquenolosconozco.Bueno,puesaunquenolosconozcas/*conoces.
Esodemuestraqueladiferenciabsicaentreindicativoysubjuntivoenestasoracionesdeltipoaradicaenquemedianteelsubjuntivosehabladeunhechoyaconocido,ynoesesainformacinlaquenosinteresaresaltar.Llegamosaesaconclusinporquealobservarelejemplobvemosqueelhablantedalainformacin,yeloyenterespondeconelsubjuntivo(ysloelsubjuntivo)
AUNQUE+SUBJUNTIVO=FINALDEORACIN.INFORMACINCONOCIDA
6.a.Porlasnoches,veolatelemientrasceno.
6.b.Viajaydisfrutadelavidamientraspuedas.
Estructura:MIENTRAS+INDICATIVOContenido:HECHOREAL
Estructura:MIENTRAS+SUBJUNTIVOContenido:CONDICIN(SI)OTIEMPO(DURANTE)
Uso1,puessedesconocecuntotiempopodrelreceptordisfrutardelavida.
7.a.Bueno,parecequeaqunohapasadonada...salvoquetuhijohapintadotodaslasparedesconesosrotuladores.7.b.Bueno,aqunohapasadonada...salvoquetuhijohayapintadotodaslasparedesconesosrotuladores.
Estructura:SALVOQUE,EXCEPTOQUE+INDICATIVOContenido:HECHOREAL
Estructura:SALVOQUE+EXCEPTOQUE+SUBJUNTIVOContenido:HECHOHIPOTTICO,NOCOMPROBADO
Uso1.
8.a.NosalgoconMikeporqueesmuyguapo8.b.NosalgoconMikeporqueseamuyguapo.
Estructura:PORQUE+INDICATIVOContenido:CAUSA
Estructura:PORQUE+SUBJUNTIVOContenido:NEGACINDELACAUSA,AFIRMACINDELVERBOPRINCIPAL.
Vemosaqudostiposdecausales:
Oracionessubordinadasdecausaafirmada(8.a.conindicativo)yoracionessubordinadasdecausanegada(8.b.consubjuntivo)
Enlasoracionessubordinadasdecausanegada,sloseestengandoquelaclusulasubordinada(enestecaso,labellezadeMike)sealarazn
-
porlacualsellevaacabolaaccindelaprincipal(salir).Nosabemossiesacondicin(debelleza,enesteejemplo)esrealono.Laveracidaddeesaproposicinquedaensuspense,puestoquenointeresa.Uso3(negacindelaaccin)
ComoconsideraBellelhablantenohaceunaafirmacintajanteenlaoracincausal,yelsubjuntivoeselcorrelatosintcticodelaausenciadelafuerzadelaafirmacin.
Cmojustificamosaqulaeleccindelmodosubjuntivo?Medianteunodeloscuatrocriteriosqueestamosexponiendoenesteanlisis:Uso4:nocompromisoconlaverdad.
Ancabehacerotradistincinentrelascausales:Oracionescausalesrestrictivasynorestrictivas:
1.Mihermanahasalidoacomprarropaporquenecesitabauntrajenuevo.2.Mihermanahasalidoacomprarpqporquemelohadichoam.
1.:Oracincausalrestrictiva,porquelacausadesaliresnecesitar,esdecir,lasubordinadaeslacausadelaprincipal.2.:Oracincausalnorestrictiva,porquelacausadesalirnoesdecrmeloam,esdecir,lasubordinadanoeslacausadelaprincipal,sinolacausadequeyoformulequelaprincipalescierta.
Vamosanegar1:a.Mihermanahasalidoacomprarropa,noporquenecesiteuntrajenuevo...b.Mihermananohasalidoacomprarropaporquenecesiteuntrajenuevo...
Enningncasoseafirmaoniegarotundamentequenecesitauntraje.Tambinpodramosaadir:..queslonecesita...
Elhablantenohaceningunaafirmacincontundenteenlaoracincausal,yporesousaelsubjuntivo,yaquenosecompromete.
9.a.Leshabllentamente,deforma/demodoqueleentendieron.9.b.Leshabllentamente,deforma/demodoqueleentendieran.
Estructura:DEFORMA/MODOQUE+INDICATIVOContenido:HECHOREAL,CONSECUTIVA
Estructura:DEFORMA/DEMODOQUE+SUBJUNTIVOContenido:FINALIDAD
Uso1.
Uncasoparticular:lasoracionescondicionales
10.a.Sirealmentequieresunautgrafo,correporl!10.b.Sirealmentequisierasunautgrafo,correrasporl.
Lasoracionescondicionalesadmitenenlaprtasisindicativoysubjuntivo(imperfectoypluscuamperfectodesubjuntivo).
Estructura:SI+PRESENTEINDICATIVOContenido:CONDICINPROBABLEOPOSIBLE
Estructura:SI+IMPERFECTODESUBJUNTIVOContenido=CONDICINMASIMPROBABLEOCASIIMPOSIBLE
Uso1yuso2.Ladiferenciaentreindicativoysubjuntivoenlascondicionalesradicaenelplanteamientodelacondicin:medianteindicativolacondicincabedentrodelonormalysurealizacines
-
esperableyposible.Ensubjuntivoseplanteaesaaccincomounahiptesisconunaltogradodeimprobabilidad.Ensubjuntivolaintencinesexponerunasituacinimaginariayficticiaqueseconocequelomsseguroesquenosuceda.Esms,ensubjuntivoyaseconocelaexistenciadeesacondicinporquesehaformuladoconanterioridadeneldiscurso,yahoraseacentasucarcterimprobableymeramentehipottico.Porello,seuneneluso1yuso2.
Si+presentedesubjuntivonoesposibleenespaol.
11.a.Sihubieraqueridounautgrafo,habra/hubieracorridoaporl.11.b.Sientraronencasa,seloencontrarantododepatasarriba.11.c.Sihanentradoencasa,selohabrnencontradotodopatasarriba
Estructura:SI+PRETRITOINDEFINIDO,PRETRITOPERFECTOContenido:ACCIN,CONDICINQUEESPROBABLEENENELPASADO
Estructura:SI+PLUSCUAMPERFECTODESUBJUNTIVOContenido:ACCIN,CONDICINQUENOSEREALIZ
Uso3.
12.Silallamabaportelfonooleescribaunemail,ellacorraasulado.
Estructura:SI+IMPERFECTODEINDICATIVOContenido:ACCIONHABITUALPOSIBLEENELPASADO
Noseusaelfuturo,simpleocompuesto,enlaprtasisdecondicionales.
13.Sitecomprasteesevestido,fueporquequisiste.
Vamosacompararestaoracinconlasiguiente.Asimplevistaparecensimilares:
Sipudiera,mecompraraesevestidotanbonito.
Estaoracinltimaescondicional,porqueexpresaunacondicinparaquelaaccindelaoracinprincipalselleveacabo.Peroen13estclaroquecompraresevestidonoeslacondicinparaqueserealicequerer.Laoracionsubordinadaexpresalaconsecuenciadelverbodelaoracinprincipal.Sitecomprasteesevestidoeslacondicionaldefue,yfueencierraotraoracinsubordinada:porquequisiste,queexpresalacausadelaoracioncondicional
[Sitecomprasteesevestido],[fue[porquequisiste]]protasis causa
apdosis
13.Estabatan,tancansadaquesimeofrecenenaquelmomentomileurosporcorrerunmaratn,digoqueno.
steesunejemploquedemuestraqueelpresentetambinpuedereferirseaunhechopasado.Enestecaso,loquemarcalatemporalidadnoeselverbodelaoracincompuestacondicional,sinoelcontexto.
2.4 Oracionesindependientesynosubordinadas
1.a.Dimequesiempremeamaste.1.b.Nomedigasquesiempremeamaste.
Estructura:IMPERATIVOContenido:MANDATOAFIRMATIVO
Estructura:SUBJUNTIVOContenido:MANDATONEGATIVO
Uso1.Nopodemosasegurarsiserealizarloqueelemisorpide.
2.Malditoseas!DiosteoigadescanseenpazDioslotengaensu
-
gloriaahselascompongahgasetuvoluntad.
Estructura:(SUJETO)+SUBJUNTIVO+(COMPLEMENTO)Contenido:FRMULASSOCIALESDECARCTERVOLITIVO
Uso1.Compreseconsuequivalenteenindicativo:Malditoeres,DiosteoyeDescansaenpaz....Dondeseestsimplementeenunciandounhecho.
3.Assecaigayserompaunapierna.
Hoyesteusohaquedadorelegadoaexclamacionesnegativas,dedeseodequeocurraalgomaloaunapersona.
Uso1.Compresecon:As,secayyserompiunapierna.
Dondeesevidentequesellevacabolaaccinyqueeladverbioasserevistedeunsignificadocompletamentedistinto(significadeestemodo)ynoesttanligadoalverbocomoenelejemploanterior,sepuedesuprimir.Encambio,enlaoracinconsubjuntivoeseadverbioesnecesarioparaelmatizdedeseodelafrase.
Estructura:AS,+INDICATIVOContenido:HECHOREAL
Estructura:AS+SUBJUNTIVOContenido:QUESUCEDAALGONEGATIVO
4.a.Quizspuedasayudarme.4.b.Quizspuedesayudarme.
Estructura:QUIZS+INDICATIVOContenido:MAYORPROBABILIDAD
Estructura:QUIZS+SUBJUNTIVOContenido:MENORPROBABILIDAD
Uso1.Ntese,comoafirmaBosque,queelinductormodalnoesenestecasounverbo
Porotraparte,elcontenidosemnticoenambasoracioneseselmismo,slovaralevementeelgradodeimplicacindelhablanteconlaveracidad,conlaprobabilidad.
Comparemos:
Meencantaestafalda!Quizsmelacompremaana.
Meencantaestafalda!Quizsmelacompromaana.
Eladverbioquizsadmiteindicativoosubjuntivodependiendodelgradodeprobabilidadqueelhablanteotorguealarealizacindelaaccin.
Ntesecomo,sicambiamoslaposicindelverboenlaoracin,elresultadoeselsiguiente:Melacompro/melacomprar,quizs,maana./*Melacompre,quizs,maana.
Noescorrectogramaticalmenteemplearelsubjuntivoenelcasoqueelverboprecedaeladverbio.Esodamuestrasdequeeladverbiorigelaseleccindelmodo,ynopuederegirlodesdeunaposicinposterioroinferiorenlaestructuraoracional
SegnBosque,elsubjuntivoesagramaticalporquequizsnopuedeinducirelmododesdesuposicindeinciso.Tambinpodemosjustificaresteprocesodesdeunpuntodevistasemntico:cuandoeladverbioestenunaposicindeinciso,surepercusinhaciaelverbonoestandirecta,proconsiguiente,suvalordedudanoafectatantoalaaccin.
Entonces,esmsevidentequelaaccinsevaallevaracabo,yqueelndicedeprobabilidadesmayoryquelaintencindel
-
hablanteesmarcaresaveracidad,esaprobabilidad.Esoexplicaralanoaceptacindelsubjuntivo.
Enelespanolantiguo,eladverbioquizsibaseguidoenlamayoradeloscasosdesubjuntivo.Estemismocasoocureconlapartculatalvez.
Talvezmeacerqueluegoalsupermercadoacompraralgoparalacena.Talvezmeacercoluegoalsupermercadoacompraralgoparalacena.
Ytambinesobligadoelusodelindicativocuandolalocucinestapospuestaalverbo:
Luegomeacerco,talvez,alsupemercado
Volviendoahoraaladistincinmayormenorprobabilidad,estamosdeacuerdoconRidruejoalafirmarquetambindentrodecadamodo(indicativoysubjuntivo),lasformasverbalespuedenexpresardiferenciasdecontenidomodal,noslotemporal,porquepuedenmostrardiversosgradosdeprobabilidad..
As,porejemplo:
Cuntaspersonashayenlaclasehoy?a.Haydiezpersonasb.Habrdiezpersonas
Aunqueambosseexpresanenindicativo,elgradodeprobabilidad,odecertidumbredelhecho,esmayorenelejemploa.Entonces,presentarelhechocomoalgomshipotticonopertenecesloalmbitodelmodosubjuntivo.
5.aTuahtumbadaviendolateleyyovengoalimpiar.
5.b.Tuahtumbadaviendolateleyyovengaalimpiar.
Estructura:VENIRA+INDICATIVOContenido:MOVIMIENTOHACIAUNLUGAR,CONUNAINTENCIN
Estructura:VENGAA+SUBJUNTIVOContenido:CONTINUACINDEUNAACCIN
Esteesunejemplodivertidoeilustrativodehastaqupuntolaseleccindeunmodouotropuedecambiarelsignificadodelenunciado.Consideroquesetratadeluso1delsubjuntivo,puesparecequeestaexpresindenotaundeseodequesecumplalaaccin.Peroahoraesunaexpresinfijaexentadeesesignificado.
6.aVayaconlania!6.b.Vayaconlania.
VAYA(IMPERATIVO)=MANDATOVAYA(SUBJUNTIVO)=EXPRESINDEDISGUSTO,SORPRESA.
Enelejemplo6.aelsubjuntivoquedajustificadoporquesetratadeunmandato(cuyarealizacinnoconocemos.Uso1).Encuantoalejemplo6.b,esunafrmulafija,quenopodemosenestecasojustificarporrazonessemnticas.Habraqueconcretarelorigendeestaexpresinparadeterminarelporqudelaaparicindelsubjuntivo.
Cabedestacarqueestasvariacionesdesignificado,entreambosejemplos,vienenacompaadastambindeunavariacinenlaentonacin.Estilexpresarenvozaltaestasoraciones,paraqueelaprendizcaptarlasdiferenciasdematiceseneltonodevoz,enlapostura,enlaexpresinfacial
-
ygesticulacindelhablante.
7.a.ProbablementeviajoaFloridaporvacaciones.7.b.ProbablementeviajeaFloridaporvacaciones.
Estructura:PROBABLEMENTE,POSIBLEMENTE,SEGURAMENTE+INDICATIVOContenido:MAYORSEGURIDAD
Estructura:PROBABLEMENTE,POSIBLEMENTE,SEGURAMENTE+SUJUNTIVOContenido:MAYORINSEGURIDAD,MASRESERVASSOBRELAREALIZACINDELVERBO
Uso1.Esevidentelaclaraintencindelemisordetrasnmitirunaaseveracinenelejemplo7a.En7b,encambio,esainformacinestmscargadadeunmatizdeduda.
Ntese,sinembargo,quesieseadverbiovaseguidodecoma,elindicativoesobligatorio.Eladverbioyanoseestrefiriendoexclusivamentealverbosiguiente,sinoatodalaoracin.
Probablemente,estaeslamejorcervezadelmundo.
PROBABLEMENTE,POSIBLEMENTE,SEGURAMENTE+COMA+INDICATIVO
Conclusiones
Loscuatrousosbsicosdelsubjuntivoquehemosvistoenelpresenteestudioson:
Norealizacindelaaccinenrelacinconelmomentodelaaccinprincipal.Accinpresentadacomohipottica:Esperbamosquehicierabuentiempo.Norealizacindelaaccinmedianteelactodelhabla.Accinpresentadacomoyaconocida:Mealegraquehayasvuelto.caso,claraintencindeapuntarhacialanoexistencia):Nohaynadiequemequieracomot.Norealizacindelaaccinmedianteelactodehabla,enelenunciado.Elhablantenosecomprometeconlaverdad:Aunquesepasconducirbien,vesconcuidado.
Loscuatrousos,pues,apuntanhaciaunamismaidea,quedefiendoaqucomoclaveparalacomprensindelsubjuntivo:lanorealizacin
Laideaquetransmiteelsubjuntivo(norealizacin)estexplicadamediantecriteriossemnticosysintcticos,yhaciendousodecuestionespragmticascuandoasserequiera.
Esnecesarioqueesaideaseexpliquemediantelaestructurasintcticaadecuadaencadacaso,elcontenidosemnticoprecisoylascuestionespragmticasinvolucradasenelprocesodeinduccindelmodo.
BIBLIOGRAFA
LIBROS
BORREGO,J.,ASENCIOJ.GyPRIETO,Elsubjuntivo,valoresyusos,Sociedadgeneralespanoladelibreria,SA,Madrid,1985BOSQUEYDEMONTE,Gramticadescriptivadelalenguaespaola,Madrid,RealAcademiaEspaola,EspasaCalpe,1999.Cap.49:Modoymodalidad.Elmodoenlassubordinadassustantivas.E.RidruejoCap.50:Elmodoenlassubordinadasrelativasyadverbiales.M.PrezSaldanya.BOSQUE,I.(Ed.)Indicativoysubjuntivo,Ed.Taurus,Madrid,1981
-
BRUCARTYHERNANZ,Lasintaxis,Ed.Critica,1987,MadridBRUCART,J.M,Lanlisisintcticailasevaterminologaenlensenyamentsecundari(UniversitatAutnomadeBarcelona),PublicadoenJ.MaciiJ.Soleds.Laterminologaenlensenyamentsecundari.Propostespractiques,Gra,2000:163229)CHOMSKY,N.,Reglasyrepresentaciones,NuevaYork,ColumbiaUniversityPressandOxford:BasilBlackwellPublisher,1980.ELLIS,R.TheStudyofsecondlanguageacquisition,OxfordAppliedLinguistics,OxfordUniversityPress.FERNNDEZLVAREZ,J.,Elsubjuntivo,Ed.Eedelsa,Madrid,1987FERNNDEZ,S.,Analisisdeerroreseinterlengua,Ed.Edelsa,Madrid,1997GARCASANTOS,J.F.,Espaol.Cursodeperfeccionamiento,Ed.UniversidaddeSalamanca,1993GONZALOSAMPASCUAL,MAICAS,Psicologadeldesarrolloydelaeducacin,Vol.II.Psicologadelaeducacin,UniversidadNacionaldeeducacinadistancia,Madrid,2002JENSEN,F.,LATHROP,A.,TheSyntaxoftheoldSpanishsubjunctive,Mouton&Co.Publishers,TheHague,PrintedinTheNederlands.LYNCH,A.,ThesubjuntiveinMiamiCubanSpanish:Bilingualism,ContactandLanguageVariability.AdissertationsubmittedtothefacultyoftheGraduateSchoolofTheUniversityofMinnesota,1999.PORTODAPENA,J.S.,Delindicativoalsubjuntivo,Valoresyusosdelosmodosdelverbo.Ed.Arco/Libros,S.A.Madrid1991ROJO,G.1991.Relacionesentretemporalidadyaspectoenespaol,en:Bosque,I.(Ed.)Tiempoyaspectoenespaol,Madrid:Ctedra.SASTRE,M.A.,Elsubjuntivoenespanol,Ed.ColegiodeEspana,Marcocomneuropeodereferenciaparalaslenguas:aprendizaje,enseanza,educacin,Anaya,Madrid,2002
ARTCULOS
BOSQUE,I.,Lasbasesgramaticalesdelaalternanciamodal.BRIANCASTRONOVO,Lacategoraverbaldemodoenlatradicingramaticalespaola.BELLA.,Elmodoenespaol.NAVAS,R.,Elsubjuntivocastellano.
MANUALESDEESPAOLPARAEXTRANJEROS
LVAREZ,A.,FUENTE,V.,GIRALDO,F.,(etal)Suea3,EspaollenguaExtranjera,Ed.Anaya,Salamanca2001.CHAMORROGUERRERO,MD.,G.,MARTNEZ,P.,ROSALES,F.(etal),AbanicoEd.Difusin,Barcelona2000.HERNNDEZ,C.,HOYOS,C.,MENDIZBAL(etal.)B.MtodoEverestdeEspaolparaextranjeros,Ed.Everest,Len,2000.MARTNPERIS,N.SANSBANDERAS,Gente2,Cursodeespaolparaextranjeros,CentrodeInvestigacinyPublicacionesdeidiomas,SL.MIGUEL,L.,SANS,N.,Rpido,rpido,Ed.Difusin,Barcelona,2002.PALOMINO,A.,Dual,E.Edelsa,Madrid,1998.RUIPREZ,G.,AGUIRRE,B.,GARCAJ.C(etal.),Primerplano4,EspaollenguaExtranjera,Ed.Edelsa,Madrid,2003.
[Pginaprincipal][Reseas][Multimedia][E/LE][Editorial][Sugerencias][Agenda][RevistadePrensa][Foros]
Quinessomos?CorreoRevista
2010EdicionesCuadernosCervantes