lan-satisfakzio eta adimen-osasuna euskal herriko ......argitzeko programazio-plangintzara jo behar...
TRANSCRIPT
Lan-satisfakzio eta adimen-osasuna Euskal Herriko kooperatibetako eta sozietate anonimoetako eskulangile eta kontramaisu industrialengan
Jakintza-arloa: Medikuntza
Egilea: JUAN JOSE AURREKOETXEA AGIRRE Urtea: 1991 Zuzendaria: MONTSERRAT BARRANQUERO AROLA Unibertsitatea: UPV/EHU ISBN: 978-84-8438-209-6
Hitzaurrea Gaur egun nola ikusten dudan: Kooperatibismoak garapen handia jasan du Euskal Herrian, Ulgor, sortu zenetik 1955ean, Arrasaten, Jose Maria Arizmendiarretaren ikaskizunetan sustatuta. Ikerketa honen aurkezpenaren momentuan, 1990, lana bost urte lehenago hasi ondoren, hogei mila inguru lanpostu zuzenak mantentzen zituen, industrialak gehienak. Ikerketa ugari egon dira kooperatibismoari ekonomia edo soziologiaren ikuspegitik, baina ez lan osasunaren alderditik. Ikerketaren garaian, lan satisfakzioaren eta adimen osasunaren arteko loturaren ebidentzia urria zegoen. Ikerketa honen helburua bi parametro hauen lotura ikertzea zen eta aztertzea zein beste faktoreek eragiten zuten. Urteak pasatuta ikusi dugu Karasek-ek 1981an sortu zuen eredua, estresa bi ardatzetan neurtzeko eta bihotz eta hodietako gaixotasunekin lotura finkatzeko, arrakastarik handiena izan duena. Nik, bestalde, lan satisfakzioaren eragina neurtu nahi izan nuen, eta honen eragina adimen osasunean ikertu. Lan satisfakzioa satisfakzio osoaren edo orokorraren atal bat da, garrantzi handikoa, bestalde. Satisfakzioa, adimen osasunaren antzera, bi norabideko aldagaia da eta lanak bi aldeak kontuan izan zuen. Lanak ere eragin zuzena, ona eta txarra, eduki dezakeen bezala osasunean eta, batez ere, adimen osasunean.
EUSKAL HERRIKO UNIBERTSITATEA
MEDIKUNTZA FAKULTATEA
"Lan-Satisfakzioa eta Adimen-Osasuna Euskal Herriko
Kooperatibetako eta Sozietate Anonimoetako eskulangile
eta kontramaisu industrialengan"
TESI DOKTORALA, 1990
Juan Jose Aurrekoetxea Agirre
UNIVERSIDAD DEL PAIS VASCOUSKAL IIERRIKU UNIDERISIEAIEA
ILTAU DE MEDICINA Y OOUNTOIOGIACUNFZ ETA*UUUNIULOGI FAKULIAIEA
-ri buruz egin duen lana,
. •s
Juan José Aurrekoetxea Agirrek,
Montserrat Barranquero Arola, Anderea Euskal Herriko .
Unibertsitateko Toxikologia eta Osasun-Legegintzako Irakasle
Titularrak :
"Lan-Satisfakzioa eta Adimen-Osasuna Euskal Herriko Kooperatibetako
eta Sozietate Anonimoetako eskulangile eta Kontramaisu industrialengan"
Nere zuzendaritzapean garatu dela baiezten dut,
eta, Medikuntza eta Zirugiako Doktorea Titulurako gai izateko premiazko
baldintzak betetzen dituela kontsideratzen dut .
tUr
P,0! . Monlhur .1 Brrnnqu .ro
142 I d )$
GURIUBAY, r/n - 10013 BILBAO
Montserrat Barranquero Arola
Belgikako Université Libre de Bruxelles-en Licence
Spéciale en Médecine du Travail ikasketaren amaierako
Memoria batekin hasi nuen ikerketa lan hau, lagin
txikiago batekin . Hango lanaren Zuzendariak eskertu
nahi nituzke, Verhaegen Andrea eta Pousset Jauna, lan-
soziologiako nire irakaslea . U .L .B.ko Amiel Irakaslea
eskertu nahi nuke bereziki, bere Laneko Adimen-
Osasuneko kurtsoan irakatsitako guztiengaitik .
Tesiaren Zuzendaria eskertu nahi nuke, Barrenquero
Anderea, bere laguntza guztiagaitik .
Eta lan hau posible gertatzen lagundu didaten guztiak
eskertu nahi nituzke : Euskal Gobernuko Lan eta Sanitate
Kontseilaritzak
emandako Bekagaitik,
Bruselasen
ikasketak egiteko ahalmena eman zidalako . Lagun-Aroko
Presidentea den Balantzategi Jauna eta Euskal Gobernuko
Estatistika-Zuzendaritza
eskertu
nahi
nituzke,
laginketarako eskainitako laguntzagaitik .
Laginean
parte hartu duten enpresak eta, batez ere, langileak
eskertu nahi nituzke, beren esfortzua eta pazientziarik
gabe ez zelako errealitatea bihurtuko ikerketa hau .
Azkenengoz, Xabier Agirre Medikua, U .Z .E .I .ko lankidea
eskertu nahi nuke,
euskaraz idazterakoan egindako
okerrak zuzentzeagaitik .
INDIZEA
Horrialde
1 . SARRERA 1
1.1 . AURREKONTSIDERAZIOAK 1
1.1 .1 . LAN-OSASUNA
1 .1 .2 . ADIMEN-OSASUNA ETA LAN-MEDIKUNTZA :
PROGRAMAZ IOA 3
1 .1 .3 . LAN-EPIDEMIOLOGIA 6
1.1 .4 . OSASUN-ADIERAZLEAK 10
1.1 .5 . LEHENTASUNEN EZARPENA ETA
HELBURUEN FINKAPENA 11
1 .2 . FAKTORE PSIKO-SOZIALAK 13
1 .3 . LAN-SATISFAKZIOARI BURUZKO
IKERKETA HISTORIKOEN GAINBEGIRADA16
1 .3 .1 . THE SCIENTIFIC MANAGEMENT 16
1 .3 .2 . GIZA HARREMANEN ESKOLA 17
1 .3 .3 . BEHARRIZANEN EGITURA HIERARKIKOA18
1 .3 .4 . BI FAKTOREEN TEORIA 20
1 .4 . LAN-SATISFAKZIOA ETA ADIMEN-OSASUNA23
1 .5 . KOOPERATIBAGINTZA EUSKAL HERRIAN27
1 .6 . MOTIBAZIO PERTSONALA 29
1 .7 . HELBURUAK 31
1 .8 . HIPOTESIAK 32
2 . MATERIALA ETA METODOAK 35
2 .1 . POPULAZIOA ETA LAGINA 35
2.1 .1 . IKERKETAREN POPULAZIOA 35
2.1 .2 . LAGINKETA-ESTRATEGIA 36
2.1 .2 .1 . LANGILE KOOPERATIBISTEN LAGINKETA . . . . 36
2 .1 .2 .2 . KOOPERATIBISTAK EZ DIREN
LANGILEEN LAGINKETA 39
2 .2 . GALDESORTAK . . . . . . . 42
2 .2 .1 . THE GENERAL HEALTH QUESTIONNAIRE (GHQ) . . . 45
2 .2 .2 . THE JOB DESCRIPTIVE INDEX 49
2 .2 .3 . GALDESORTA SOZIO-EKONOMIKOA55
2 .3 . INKESTAREN EGIKARITZA 55
2 .4 . METODO ESTADISTIKOA 57
3 . EMAITZAK 59
3 .1 . ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA 59
3 .1 .1 . LAGINAREN BEREZITASUNAK 59
3 .1 .2 . MENPEKO ALDAGAIEN DISTRIBUZIOA61
3 .1 .3 . ENPRESA-MOTA (KOOPERATIBA/S .A .)69
3 .1 .4 . SEXUA 71
3 .1 .5 . ADINA 77
3 .2 . ADIMEN-OSASUNA (GHQ) 81
3 .2 .1 . KASU PSIKIATRIKOEN PREBALENTZIA81
3 .2 .2 . ADIMEN-OSASUNEKO IKERKETA DESKRIBATZAILEA
83
3 .2 .3 . LAN-SATISFAKZIOA ETA ADIMEN-OSASUNA .
3 .3 . LAN-SATISFAKZIOA (JDI)
3 .3 .1 . JDI-REN ESKALAK
3 .3 .2 . LAN-SATISFAKZI0A KOOPERATIBETAN VERSUS
SOZIETATE ANONIMOETAN
3 .3 .3 . LAN-SATISFAKZIOKO IKERKETA DESKRIBATZAILEA . 95
3 .3 .4 . LAN-SATISFAKZIOAREN ERREGRESIO ANIZKOITZA . 101
4 . EZTABAIDA
4 .1 . HELBURUEN KRITIKA
4 .2 . GALDESORTEN KRITIKA
4 .3 . LAGINKETA-ESTRATEGIAREN KRITIKA
4 .4 . EMAITZEN AZTERKETA
-4 .4 .1 . LANTEGI MOTA (KOOP ./S .A .)
4 .5 .2 . SEXUA
4 .5 .3 . ADINA
4 .5 .4 . LANPOSTUA
•
. . . . . . .
•
.
4 .5 .5 . IKERKETAREN BESTE FAKTOREAK
4 .6 . MENPEKO ALDAGAIEN AZTERKETA
4 .6 .1 . KASU PSIKIATRIKOEN PREBALENTZIA
4 .6 .2 . ADIMEN-OSASUNEKO IKERKETAREN AZTERKETA .
4 .6 .3 . SATISFAKZIOKO IKERKETAREN AZTERKETA .
5 . KONKLUSIOAK
6 . BIBLIOGRAFIA
•
. 94
•
108
•
108
•
• . 109
•
. 111
•
113
•
113
•
114
•
• . 117
•
118
•
• . 118
•
122
•
122
•
125
•
• . 127
•
• . 129
•
• . 134
1 . SARRERA
1 .1 . AURREKONTSIDERAZIOAK
1 .1 .1 . LAN-OSASUNA
Adimen-osasunetaz lan munduan egindako ikerketa
bateko kontzeptuetan sartu aurretik, erabili beharko
ditugun terminoak zehaztuko ditugu, nahaspila handia
bait dago gai hauetan .
Herrialde anglosajoniarretan "osasun okupazio-
nala" (occupational health) deitzen zaio herrialde
latinoetan "lan-medikuntza" esaten zaionari . 1985eko
ekainean NLE-k 161garren Komenioa eta 171garren Aholkua
argitaratzen ditu bateratze-hitza erabiliz : "health at
work edo lan-osasuna ", laneko osasun-zerbitzu multidis-
ziplinarretaz ari denean .
Erabakia egokia iruditzen zaigu, okupazional
hitza eta bere anbiguotasuna
osasuna hitza erabiltzeagatik, bilatutako helburuaren
ideia garbiago ikusiz . Egin genezaioken kontsiderazio
1
ebitatzen dituelako eta
bakarra zera da, bere helburuarekin oraindik zehatzago
eta koherenteago izan zitekeela "langileen osasuna"
deitu izan balitz .
Lan-medikuntza, lan-istripu eta gaixotasun
profesionalen prebentziorako lan-ingurugiroko arriskuak
detektatzera, eta lan-osasuna, satisfakzioa eta
ongitasunaren bultzapenaz arduratzen da . Lan-osasunaren
azpimultzoa kontsidera genezake, beraz . Azken finean,
ugari dira helburu hauekin iharduten duten
profesionalak : Segurtasun Injinerua, Higienista,
Ergonomoa, Erizaina, Psikologoa, Soziologoa, eta abar .
Gaur egun ezinezkoa dirudi osasuna OMEren
antzera ongitasun fisiko, psikiko eta sozial osoko
egoera bezala ez definitzea . Hala ere, definizio hau
utopikoa dirudi (iritsi ezinezkoa) eta era berean
estatikoa . Michot-ek esaten duen bezala, oreka dinamiko
baten - garapena, etengabeki ebaluaturik eta periodikoki
egokituta, organismo bizi eta osasuntsuen
karakteristika da . (Cotton-ek aipatua, 1982) Definizio
honek gizabanakoari "bere" osasuna bueltatzerako balio
du eta horrexegatik lan honen planteamenduarekin
adostasun handiagoa du .
2
1 .1 .2 . ADIMEN-OSASUNA ETA LAN-MEDIKUNTZA :
PROGRAMAZIOA
Medikuak Unibertsitatean jasotzen duen
prestakuntza asistentziara zuzenduta dago, gehienbat .
Gizabanakoa aztertzen du eta gaixotasunaren
diagnostikoa eta tratamendua ditu helburu nagusi
bezala .
Lan-medikuntzak ikuspegi-aldaketa suposatzen
du . Medikuak langile-kolektibo bat aztertu behar du eta
helburutzat lehen mailako prebentzioa, aidez aurretiko
despistajea eta errehabilitazioa eta lanerako
birtxertaketa ditu . Lan guzti hau aurrera eramateko
efikazia eta efizientziaren baldintzekin ezinbestekoa
da programazio-sistema erabiltzea .
Atal honetan adimen-osasunak lan-osasunaren
barruan duen garrantzia azaldu nahi dugu . Gaur egun
lan- osasuna krisian dagoela esan genezake gure
herrian . Lehengo egoera batetik beste berri batetara
iritsi behar dugu eta enpresariak, sindikatuak eta
langileak berak eta baita profesionalak ere ondo
prestatu gabe daude eremu berria asumitzeko . Egoera hau
argitzeko programazio-plangintzara jo behar dugu
interbentzio-estrategia definitzeko,
adimen-osasuna
3
nola eta non kokatzen den lan-osasuneko programazio
batean .
Osasun-programa baten plangintzarako bete behar
diren urratsak 1 .1 irudian ditugu, Pineault-ek (1976)
egindakoaren laburpenean .
1- Beharrizan eta arazoen identifikazioa
2- Lehentasunen finkapena
3- Helburuen ezarpena
4- Baliabideen koordinakuntza
5- Programaren garapena
4
6- Ebaluazioa
Feed-
back
1 .1 Irudia : Osasun-programa baten
plangintzarako urratsak (Pineault-engandik, 1976,
hartua eta laburtua) .
Lehen urratserako, arazoak eta beharren
ezagupenerako, alegia, bi estrategia ezberdin
erabiltzen dira . Lehenengoan, populazioak dituen
beharren garrantzia (subjektiboa) indibiduoen ala bere
ordezkarien bitartez (sindikatuak, enpresa-komitea,
segurtasuneko eta higieneko komitea, . .) ezagutzen
saiatuko gara . Arazoak psiko-soziologikoki ikusiko
ditugu, beraz . Metodo hau (oso baliabide mugatuak behar
arren) oso gutxi erabiltzen da osasunaren akatsak
identifikatzeko . Arrazoia zera da, behar subjektiboak
eta arazo objektiboak ez direla erabat berdinak .
Badaude gaixotasun batzuk "kulturalki" normaltzat
hartzen direnak : erretzaileen artean bronkitis
kronikoa, meatzarien artean silikosia, . . . Beste aide
batetik adimen-gaixotasunak, esaterako, ez daude hain
orado onartuak eta maiz somatizaturik azaltzen dira .
Arazo hauek direla, gaixotasuna ezkutatu egingo zaigu
eta bere maiztasuna ez da ageri izango. Horrela,
beharra ez ikusteagaitik arazoaz ez gaitezen konturatu
arriskua dago . Beste gaixotasun batzuk, metodo honen
bidez, antsietate handia sortzen dutenak esate
baterako, azalpen handiagoa izango dute ; gaixotasun
kutsakorren kasua izan daiteke .
5
Bigarren metodoak beste abantaila bat
suposatzen du, osasun-arazoak kuantifikatuz neurtzen
dituela . Metodo epidemiologikoa da . Adierazle batzuen
bitartez profesionalak osasun-egoera objektibora
hurbiltzen saiatuko dira . Programaren efikazia
ebaluatzerakoan hasierako egoera eta ondorengoa
konparatzeko aukera ematen digu . Baliabide ugariak
behar arren gehien erabiltzen dena da .
1 .1 .3 . LAN-EPIDEMIOLOGIA
Epidemiologiak arazo fisiko eta psikikoen
banapena ikertzen du eta banapen hori mugatzen duten
faktoreak aztertzen ditu . Epidemiologia laneko
medikuari tresna ezinbestekoa zaio . Bere aplikazioa
labur adieraziko dugu hurrengo puntuetan :
1- Enpresako osasun-diagnostikoa burutzea . Erikor-
tasun,
istriputasun
eta
hilkortasuneko
fenomenoen deskribapena .
2- Laneko edo lanetik kanpoko arrisku faktoreen
ezaguera . Gaixotasunak, lanekoak edo arruntak,
eta laneko istripuen arrazoien ikerketa .
3- Gaixotasun baten historia naturalaren eta
sozialaren ezaguera .
6
4- Burututako ekintza prebentiboen ebaluazioa .
5- Behaketa epidemiologikoa, hots, istripu eta
gaixotasunen
frekuentziaren
igoerak
detektatzeko helburuarekin sortutako sistema .
6- Ikerketa zientifikoa .
7- Erabakien hautaketa .
8- Planifikazioa,
beharren
eta
arazoen
ezagutzarako eta ondorioen ebaluaziorako .
9- Hauez gainera, epidemiologiaren ezaguerak
literatura medikoaren irakurketa kritikoa
errazten du eta, bestalde, efizientzia
handiagorako gaitzen du medikua, kriterio
zientifikoaz hornituz .
Epidemiologi ikerketarako diseinu ezberdinak
erabili daitezke . Metodoa, helburua eta denbora
kontutan hartuz Monson-ek (1980) kausa/ondorio erlazioa
finkatzen den indarraren arabera, ondorengo sailkapena
proposatzen digu :
7
-Behatze-ikerketak
Deskribatzileak
Analitikoak
Zeharkakoak
Luzerakoak
-Eskuhartze-ikerketak edo esperimentalak
1 .2 Irudia : Epidemiologi ikerketak,
kausa/ondorio erlazioa finkatutako indarraren arabera
(goitik behera eta gutxiagotik gehiagora), (Monson-
engandik, 1980, hartua eta aldatua .
Ikerketa esperimentalak gizakietan ezin
daitezke erabili kasu gehienetan, dituzten oztopo
etikoengatik . Horrexegatik jasan du epidemiologiak
horrenbesteko garapena azken urteotan, erabili
beharreko ikerketa-eremu guztien ondorioak onartu
daitezen . Oztopo edo muga etikoak areagotu egiten dira,
beharbada, adimen-osasunaren arloan eta ezingo ditugu
erabili ikerketa esperimentalak .
8
Kasu-kontrola
Kohortekoak
Atzeranzkoak
Aurreranzkoak
Aurreranzko kohortetako ikerketak, arrazoi
etikoak aparte ez dira efizienteak kostuagatik eta,
batez ere, burutzeko eskatzen duten denbora luzeagatik .
Atzeranzkoak, berriz, asko erabili arren laneko
epidemiologian (hilkortasuneko eta kantzerrari buruzko
ikerketetan) ez dira erabiltzen adimen-osasunean,
kohorteak definitzeko zailtasunagatik, batez ere .
Efizientzia handiko ikerketak dira kasu eta
kontrolekoak. Kalitate oneko ondorioak eta kostu
helkorra eskeintzen ditu diseinu-klase honek . Arazo
bakarra guretzako zera da, ez ditugula nahiko kasu
aurkituko lantegietan adimen-osasuna .ikertzeko .
Amaitzeko bi ikerketa-diseinu geratzen
zaizkigu, zeharkakoak eta deskriptiboak . Azken hauek
sortutako kausa/ondorio lotura ahula izan arren oso
baliotsuak dira adimen-osasunaren arloan, efikazak
bait dira hipotesiak sortzeko eta erabakiak hartzeko
(prebentiboak edo terapeutikoak) . Beraz, ez dira
gehienbat ikerketa etiologikoan erabiliko, klinikan eta
prebentzio mailan baino (Jenicek eta lag . 1984) .
9
1 .1 .4 . OSASUN-ADIERAZLEAK
Adierazlerik ezagunenak hilkortasunekoak eta
erikortasunekoak dira . Hala ere, esaten genuenez,
definitzerakoan, osasuna ez da heriotza-eza edo
gaixotasun-eza . Adierazle on batek osasunaren alderdi
positiboak ere kuantifikatzeko balio beharko du .
Adierazle positiboen beharra nabarmenagoa da oraindik
adimen-osasunaren arloan, zeren sintomatologia
psikiatriko ezak ez bait du suposatzen adimen-osasun
onik .
Kasl-ek (1973) adierazleetan oinarritutako
adimen-osasunaren definizioa proposatzen du . Lau
multzotan biltzen ditu adierazleak :
1- Efikazia funtzionalaren erakusleak : pertsonak
harreman sozialetan duen postua betetzeko
instituzionalizatutako rolak (aita, senarra,
familiburua, . .) asumitzeko gaitasuna neurtzen
dute . Tipo honetako adierazleak izan daitezke :
ospitaleratzea, absentismoa, langabezia,
dibortzioa edo separazioa, eta abar .
2- Ongitasun-adierazleak : egoera afektibo guztiak
(depresioa, herragunea, . .) edo sintomak
(tentsioa, urduritasuna, .
eta satisfakzioaren
10
eta
arloak (lan- satisfakzioa, bizitza-satisfak
zioa, beharren -satisfakzioa, autoestima, . .)
hartzen dituzte barne .
3- Norbere buruaren domeinu eta gaitasuneko
ezaugarriak: adimen--osasunaren alderdi positi-
boak dira (nortasunaren garapen harmonikoa,
burutzapen pertsonala, egokitzeko baliabideak,
ezarritako helburuen erdiespena, . .) .
4- Zeinu eta sintoma psikiatrikoak : azken maila
honetan Kasl-ek beste hiruetan aurkitzen ez
direnak eta esangura klinikoa duten dimentsioak
sartzen ditu .
1 .1 .5 . LEHENTASUNEN EZARPENA ETA HELBURUEN FINKAPENA
Osasun-programa bat bururatzeko bete behar den
bigarren urratsa (arazoen eta beharren ezagutza
ondoren), Pineault-ek (1976) proposatzen zuen eskemari
jarraituz, lehentasunen ezarpena da . Bi kriterio nagusi
hartzen ditu kontutan horretarako :
Arazoaren garrantzia : hau zehazteko beste . bi
faktore izango ditugu aztergai :
- Hedapena : intzidentzia edo prebalen-
tzia altuak .
11
- Larritasuna : arazoak gizabanakoaren
edo kolektibitatearen bizitza
kalitatean edo kantidadean izan behar
duen eragina .
Arazoaren konpongarritasuna : arazoaren diagnos-
tikorako eta tratamendu eraginkorrerako behar
diren mozkinen edo baliabideen gertutasuna .
Ondorioz, bizitza produktiboan galerarik
handienak sortzen dituzten osasun-arazoak eta, era
berean, programa baten bitartez hobeagotu edo ezabatu
daitezkeenak lehentasunezko harrera eskatzen dute .
Horregatik lan-osasunean eskuhartzeko hiru sail nagusi
ezarriko ditugu, lehentasun-ordena korrelatiboa
jarraituz (Vézina, 1978) :
1- Langilearen
ingurugiroa
aldatu,
bere
osasunarentzat kaltegarria izan ez dadin .
2- Gizakia eta lanaren árteko moldaketa egokia
bultzatu .
3- Langilearen osasun-egoera orokorra hobeagotu .
Osasun-programa bat sortzerakoan hirugarren
urratsa helburuen finkapena litzateke . Hiru sail
nagusitan finkatu dugunez eskuhartzea eta lehentasunen
ordena jarraitzeko, lan-osasuneko programa bat
planifikatzerakoan azaldu daitezkeen helburu ezberdin
12
guztiak biltzen ahaleginduko gara :
1- Lan-ingurugiroko arrisku-faktoreak (fisiko,
kimiko eta biologikoak) ezabatu, lan-istripuak
eta gaixotasun profesionalak prebenitzeko .
2- Langilearen gaitasun fisiologiko eta
psikologikoentzako egokia den lanpostu batean
kokatu, langilearen konfort-maila altxatzeko .
Planteamendu ergonomikoa da azken finean (lana
gizakiari moldatu eta gizakia lanari moldatu) .
3- Langilearen osasun-egoera orokorra hobetu
asmoz, espezifikoki lanekoak ez diren arrisku-
faktoreen kontra ekin .
Plangintzaren hastapen hauetara jo dugu adimen-
osasuneko eskuhartzea helburuen zein sailetan kokatzen
den ezagutzeko . Lan-ingurugiroko faktore psiko-
sozialenganako eskuhartzea bigarren sailean sartuko da
eta, horrekin, lan-munduan burutuko ditugun adimen-
osasuneko programa gehienak .
1 .2 . FAKTORE PSIKO-SOZIALAK
NLE/OMEren Lan-Medikuntzarako Batzorde Misto
batek (1984) faktore psiko-sozialak honela definitzen
ditu :
13
"Lana, ingurugiroa, lan-satisfakzioa, antola-
kuntza baldintzak,
langilearen gaitasunak,
beharrak, kultura eta lanetik kanpoko bizipenen
arteko interakzioak ; zeintzuk pertzeptzioen eta
esperientzien bitartez eragina eduki dezakete
osasunean, lan-satisfakzioan eta errendimen-
duan" . 1 .2 irudiak definizio hau azaltzen du .
Konplexuak eta ulertzeko zailak diren
langilearen pertzeptzio eta esperientzien multzo bat
da, osasunean eragin ona (positiboa) zein txarra
(negatiboa) izan dezaketenak . Monotonía, bakardadea,
eta baldintza higieniko txarrak bezalako faktoreak
eragin negatiboa izango dute osasunean . Autonomiak,
erantzunkizunak bere neurri egokian eta bere goikoen
onespenak positiboki aldaraziko dituzte produktibitatea
edo errendimendua eta osasuna, adimen-osasuna batez
ere .
NLE/OMEren Batzorde Misto honen arabera,
faktore psiko-sozial kaltegarriak gehitzen joan -dira
nabarmenki eta beraien ustetan populazio aktiboaren
5etik 10era bitartean psikologi,
fisiologi edo
portaera-mailan arazo larriak ditu, faktore psiko-
sozial kaltegarriek eraginda . Arazo larria eta usua da,
beraz, eta etorkizunean gehitu egingo dela espero da .
14
Lan-
ingurugiroa
1
Lan-
satisfakzioa
1
Erakuntza
baldintzak
Laneko
errendimendua
LANEKO FAKTORE PSIKO-SOZIALAK
INTERAKZIOAK
izan dezakete eragina :
OSASUNA
15
Igurikapenak
Beharrak Gaitasunak
1
Ohiturak
eta Kultura
1
Lanetik kanpoko
baldintza pertsonalak
Lan-
satisfakzioa
1 .2 Irudia : Faktore psiko-sozialen definizioa .
1 .3 . LAN-SATISFAKZIOARI BURUZKO IKERKETA
HISTORIKOEN GAINBEGIRADA
Faktore-psikosozialen ondorio inportanteenetako
bat, nabarmenena behar bada, lan-satisfakzio handiago
edo txikiagoa izango litzateke .
Satisfakzioaren kontzeptuaz jabetu gaitezen
eman diezaiegun_gaibegirada bat gaiari buruzko ekarpen
historiko nagusiei . Satisfakzioari buruzko ikerketak
produktibitatearen azterketari baldintzatuta egon dira
historikoki .
1 .3 .1 . THE SCIENTIFIC MANAGEMENT
Taylor-ek ,,(1912), lehenengo aldiz,
produktibitatearen ikuspegi arrazionalagoa proposatuz,
giza laneko arazoaren ikerketa integralki hartzen du .
Taylorismoaren ardatz nagusiak
ondorengo
ideiatan oinarritzen dira :
- Esfortzu
minimoaren
legeari
dagokion
hedonismoa .
- Eskulangileen ezintasuna hausnartzeko .
- Lanarekiko iniziatibaren gogorik eza langileen
aldetik .
16
- Talde-lanaren desabantailak .
- Erremunerazioa,
motibazio-faktore
bakarra
bezala .
Ondorioetako bat produktibitateari lotutako
soldataren proposamena izango da .Teoria barbaro eta primitibotzat, historiak
gainditua, jotzen duten aipamenak sarri aurkitu
daitezke taylorismoari buruz . Errealitatea zera da,
ordea, oinarrizko bost hastapen hauek neurri handi
batean jaso eta aplikatu egiten direla, Espainian
gutxienez (Guenesca, 1977) .
1 .3 .2 . GIZA HARREMANEN ESKOLA
Hawthorne-ko Wenstern Electric & Co . delakoan,
1924 eta 1927 bitartean, garatutako esperientzi
kontraesankorren ondoren, argitasunaren eraginak
produktibitatean aztertzerakoan, Elton Mayo-k (Harvard
Unibertsitateko Bussines School-eko Zuzendaria) eta
bere ekipoak hartzen dute parte, 1932 . urtea bitartean .
Scientific Management deritzan eskolako
hastapenak lehenengo aldiz eztabaidatu eta, neurri
handi batean, baztertu egiten dira . Horretan dago
ikerketa hauen garrantzia . Psikologia Industriala une
17
honetan jaio zela onar daiteke . Beraien erakarrien
artean aipa ditzakegu :
- Produktibitateari buruz langileak hartzen duen
jarreraren garrantzia .
Langileak beharrizan psiko-sozialak dituela
erakustea .
Alokairua ez dela motibaziorako faktore bakarra
edo nagusia .
Langileen arteko harreman interpertsonalen
garrantzia .
Langileen artean talde informalen existentzia,
jarrerak eta produktibitatea baldintzatuz .
1 .3 .3 . BEHARRIZANEN EGITURA HIERARKIKOA
Maslow-ek (1963) dioenez, beharrek portaera
determinatzen dute . Gizakiak bere beharrak asetzea
bilatzen du . Hauek eragingarri gisa aktuatzen dute eta
portaera erantzuna litzateke . Beharrak bost talde
handitan elkartzea proposatzen du :
5- Autoburutzapen-beharrak .
4- Onespen edo status-beharrak .
3- Kidetza-beharrak .
18
2- Segurtasun-beharrak .
1- Oinarrizko behar fisiologikoak .
Lehen mailako beharrak betetzerakoan ondorengo
mailako beharrak azalduko liratekeela adierazten du
egitura hierarkikoak . Eta haiek asetu diren neurrian,
indarrez proportzionalki etorriko dira behar berriak .
Maslow-en teoriaren balorerik handiena gizakia
mugierazten duten beharren multzoak garbi eta
eskematikoki erakustea litzateke . Horrez gainera, era
ordenatu batez ematen dizkigu, zeintzuk diren bete
beharreko lehenengoak eta zeintzuk iristeko azkenekoak
erakutsiz .
Alderdirik eztabaidagarriena egitura hierarki-
koarena litzateke . Badirudi gizakiak bere premiazko
beharrak ez baditu asetzen, gosearena kasu, ondorengo
behar guztiak itzalduko direla . Onartu genezake ere
egitura hierarkiko hau, neurri txikiago batean,
segurtasun-beharrekin ; azken finean behar fisiologikoak
asetzea epe motzerako bilatzen dutelako .
Hala ere, beste behar guztiek batera, eta ez
hierarkikoki, jokatu dezakete . Horregatik Maslow-en
egitura hierarkikoa bi beharrizan-talde nagusitan bil
genezake, Guenesca-ren arabera (1977) :
- Behemailako
beharrak :
fisiologikoak eta
19
segurtasunekoak .
Goimailako beharrak : psikologikoak ; tarteko
direla kidetzakoak, onespenekoak eta
autoburutzapenekoak .
Nahiko nabaritasun enpiriko dago behe-mailako
beharrak neurri egoki batean bete bitartean goi-
mailakoak ez direla aktibatzen onar dezagun. Behin
haiek betez gero ez lukete motibatzaile gisa jokatuko,
goimailakoak hasiko liratekelarik .
Alderfer-ek sailkapena existentzia, harreman
eta garapen beharrizanetara murriztea proposatzen du
(Levi-Leboyer-ek aipatua, 1980) .
1 .3 .4 . BI FAKTOREEN TEORIA
Herzberg, Mausner, Peterson eta Capwell-ek
(1957) 15 urteko epean, laneko satisfakzioa eta
jarrerei buruz argitara emandako ia 2,000 artikuluen
berrikuskapena burutzen dute . Ondoriotako bat,
satisfakzioa eta insatisfakzioa sortzen duten faktoreen
artean ezberdintasunak aurkitzen direla . Honek ondoko
ikerketa batera eramango ditu .
Bi faktoreen teoria (the two factor theory) bi
urte geroago agertuko da, injineru eta kontulariz
20
osatutako lagin batean burututako ikerketaren ondorioz .
Ikerketa honen helburua satisfakzio eta insatisfakzioko
faktoreak ezagutezea da eta arima-egoera hauen eragina
produktibitatean, lanpostu-aldaketa eskaeratan,
enpresarenganako jarreretan eta adimen-osasunean .
Autore hauek satisfakzioa eta insatisfakzioa
sortzen duten faktoreak desberdintzen dituzte .
Lehenengoei motibazio-faktoreak deitzen diete, lan-
efikazian hobekuntzak eragingo dituztelako . Halarik
ere, zentzu negatiboa dutenean faktore hauek ez dute
emankortasunean eraginik . Lanarekiko barnekoak edo
intrintsekoak kontsideratzen dira (onespena,
erdiespena, erantzunkizuna, lana bera, . .) .
Zentzu negatiboan insatisfakzioa sortzen duten
faktoreak (soldata, garapen-ahalmena, harreman
pertsonalak menpekoekin, nagusiekin edo kideekin,
statusa, enpresako prozedurak eta 'arauak, lan-
ingurugiroa, nagusien zuzendaritza-gaitasuna, . .),
berriz, zentzu positiboan ez lukete satisfakziorik
sortuko . Horregatik deitzen diete hiqiene-faktoreak,
gaixotasuna prebenitzen laguntzen dutelako sendatzeko
balio gabe (insatisfakzioa ebitatzen dute nahiz
satisfakziorik ez sortu) .
21
Higienea/motibazioa teoria honek eraginda,
autore hauek, zereginak aberastearen beharra
defendatzen dute, eta beraiek deituriko lan-edukinari
(erdiespena, onespena, erantzukizuna, autogarapena, . .)
kontu berezia edukitzera gomendatzera daramatza .
Beraz, autore hauen ustetan, satisfakzioa
sortzeko egokiago da zereginak erantzukizunean
zabaltzea, bertikalki (job enrichment) edo kantitatean
baino, horizontalki (job enlargement) .
Bi faktoreen teoriaren garrantzirik handiena,
beharbada, sortu dituen ikerketetan eta eragin dituen
ekarpen teorikoetan datza . Guenesca-k (1977) teoria
honen kontra egiten duten bost ondorioak bildu eta
sailkatu egiten ditu :
1- Edozein faktore satisfakzio-sortzaile izan
daiteke pertsona batengan eta insatisfakzio-
sortzaile beste batengan .
2- Langilearen lanpostuak, bere adinak, heziketak,
kulturak, soldatak, eta abarreko baldintzak
eragina dute edozein faktoreren garrantzian .
3- Higiene-faktoreak satisfakzio-sortzaile izan
daitezke .
4- Motibazio-faktoreek
insatisfakzio-sortzaile
gisa eragin handia izan dezakete .
22
5- Motibazio-faktoreak higienekoak baino garrantzi
handiagoa
dute bai
satisfakzio
zein
insatisfakzio-sortzaile gisa .
Ekarpen kritiko guzti hauei balio handikoak
deritzegu lan-satisfakzioari buruzko teori guztien
aplikazio dogmatikoak baztertzeko . Baita ere edozein
ondorio somatzerakoan generalizazio egitea ebita
dezagun .
1 .4 . LAN-SATISFAKZIOA ETA ADIMEN-OSASUNA
Faktore psiko-sozialen artean lan-satisfakzioa
garrantzi handienetakoa litzateke . Ikusten genuen
gorago aldagai independente eta dependente izan
zitekeela . Erraza da bariable dependente bezala
ulertzea, edozein laneko faktorek izan dezakeelako
eragina satisfakzioan . Baina satisfakzioak berak ere
eragin handia du osasunean eta laneko errendimenduan .
Sakontasun handiagotan murgildu baino lehen,
lan-satisfakzioa definitzen saiatuko gara . Guretzako,
satisfakzioa bizipen eta egoera batzuri lotutako
ongitasuneko edo atsegineko sentimendua litzateke .
Portigal-en eritziz (1976) egoera zehatz bati loturik
gizabanakoak
esperimentatzen
duen zerbait
da
23
satisfakzioa . "Zerbait" honek gizabanakoaren oharmenak
barne hartzen ditu, - bere baloreen sistemaren araberako
ebaluazioak hartzen ditu eta somatu eta estimatutako
guztiari erantzunez sentimendu-aukera zabal bat garraia
dezake .
Locke-k (1976) lan baten balorazioaren edo
laneko esperientzien ondorioz sortutako egoera sentikor
atsegina edo positiboa bezala definitzen du lan-
satisfakzioa . Guenesca-k (1977) langileak bere lanaren
ondorioz eta lanarekiko esperimentatzen duen
orientabide afektiboa bezala definitzen du .
Kontutan hartu behar da satisfakzio/insatisfak-
zio jarraiaren muga bat bezala kontsideratu behar dela
satisfakzioa, eta egoera batetik bestera iristeko
axolagabetasun-gune bat iragan behar dela (Fraser,
1983) .Adimen-osasunarekin duen harremanari buruz
Portigal-en eritziz ezin da pretenditu lan-satisfakzioa
eta adimen-osasunaren arteko harremanak erabat
finkatuta geratu direnik. Ikerketa batzuen arabera
susmatu daiteke, halarik ere, horrelako erlaziorik
badagoela . Kornhauser-ek (1964) somatu zuen,
aldiz, lan-satisfakzioa eskulangileen adimen-osasunaren
faktore garrantzizkoa zela . Adimen-osasuna
24
lehenengo
adierazle
ezberdin batzuen bitartez neurtzen zuen, hauen balioa
hertsiki egiaztatu ondoren .
Dolant eta Arsenault-en ustez (1980) lana eta
adimen-gaixotasuna lotzen dituzten ikerlanek
kausalitate-erlazioa finkatzeko urruti daude .
Hasierako, arazo nosologikoa dago adimen-osasuna
definitzerakoan, eta beste arazo metodologiko bat
adimen-osasuna adierazleak erabiliz objektiboki
neurtzerakoan . Gainera, estatistikaren alderditik
aztertuz, korrelaziorik handienak lan-insatisfakzioa
eta antsietatearen arten lortzen dira, beste adimen-
osasun adierazle guztiek korrelazio makalak lortzen
dituztelarik laneko kondizioekin .
Kirjonen-ek eta lag . (1984) 657 langiletan,
erregresio anizkoitz batean, adimen-osasuna eta laneko
aldaketak adierazten dituzten faktore batzuk erabiliz
0 .29ko korrelazio anizkoitzeko koefizientea
du . Adimen-osasunaren adierazlerik indartsuenak lanaren
edukinaren aldaketak, lan-ingurugiroaren aldaketak eta
nagusi hierarkikoarekiko harremanen aldaketak dira .
Kals-en ustez (1978) literaturan ikus daitekeen
erlazioa lan-ingurugiroko alderdi ezberdinak eta
adimen-osasuna eta ongitasunaren artean itzelezkoa da .
Lan-ingurugiroa, bere zentzu zabalean, eta status maila
edo lanpostuaren prestigioa argiro lotuta dago lan-
25
somatzen
satisfakzio
handiagoarekin
eta
adimen-osasun
hobearekin .
Autore honen eritziz, adimen-osasuna eta lan-
ingurugiroko alderdi espezifikoen arteko erlazioa
ikertzen duen literatura ondorio berdintsuetara heltzen
da, adimen-osasun makala lotuta dagoela ikusiz laneko
kondizioak, zeregina, errelebotako lana, erakuntza,
gainberada, soldata eta promozio-politikarekin .
Lan-satisfakzioa eta adimen-osasun indizeei
buruzko literaturaren jorraldian aurkitzen duenez :
- Portaeraren adierazleak (drogak, alkohola edo
tabakoa bezalakoak) ez daude esanguraz lotuta
lan-satisfakzioarekin .
- Laneko alienazioa ez dirudi zabaltzen denik (ez
du korrelaziorik) bizitzaren beste arloetara .
- Zeinu klinikoetan eta sintoma somatikoetan
oinarritutako indizeak lan-satisfakzioarekin
0 .10 eta 0 .30 bitarteko lerrunez korrelaziona-
tzen dira .
- Afektuan oinarritutako adierazleek (antsie-
tatea, tentsioa, depresioa, larritasuna)
korrelazio handiagoak sortzen dituzte : zorion
pertsonaleko eta bizi-satisfakzioko indizeak
lan-satisfakzioarekin lotura estuak sortzeko
26
joera dute, ia 0 .40 iritsiz .
- Lan-satisfakzioa egoera larrietan edo
gatazketan neurtuz gero adimen-osasunarekiko
korrelazioak handiagoa izateko joera du .
1 .5 . KOOPERATIBAGINTZA EUSKAL HERRIAN
Espainiako Gerra Zibila amaitu ondorengo
bigarren urtean, 1941 .ean, Arrasatera heldu zen Aita
Arizmendiarrieta. Bi urte geroago Eskola Politeknikoa
sortzen da . Arizmendiarrieta Jaunaren eritzien arabera
hezkuntza da langileen emantzipazioaren gakoa eta
herrien garapenerako zutabea .
Gazte-talde batek 1956 .ean, Arizmendiarrietaren
bultzadarekin, lan-erlazio bidezkoagoak bilatu asmoz
lankidetzako enpresa bat eraikitzea erabaki zuen .
Esperientzia honen ondoren beste batzuk gertatu ziren,
Arrasaten bertan eta inguruetako herrietan .
Lehenengo kooperatiba industriala eraiki eta
hiru urte ondoren kredito-kooperatiba bat
jartzea erabaki zuten (Lan Kide Aurrezkia), beraien
garapena oztopatzen zuten hiru arazo nagusiak gainditu
asmoz :
27
martxan
- Zabalkunderako finantz baliabideen gabezia .
--Enpresa-kontseilaritzaren beharra,
enpresen
dimentsio txikiagatik .
- Langile-bazkide beraientzako Seguritate Sozial
gabezia .
Helburu hauen arabera Lan Kide Aurrezkia hiru
Sail nagusitan egituratu zuten : Bankakoa, Enpresariala
eta Soziala .
Lehen kooperatiba eraiki zenetik gaur arte
enpresa berrien elkartzea etengabea izan da, ia 200
izateraino gaur egun . Langile-bazkideen kopurua 20 .000
gorakoa da eta 1986 .ean Kooperatiba Elkarteak 160 .000
inguru milioi pezetako salmenta lortu zuen . Kontutan
izan behar dugu enpresa guzti hauek Hego Euskal Herrian
daudela kokatuta, Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta
Nafarroan . Euskal ekonomian Mugimenduak duen pisuaz
kontura gaitezen kontutan har dezakegu gure arlo-
ikerketa egin zenean, hots 1987an, Euskal Komunitate
Autonomoan populazio aktibo lanpetua 713 .100
pertsonakoa zela (NLEren indizea) .
Edozein kooperatibatako organigrama erakusten
du 1 .2 irudiak . Bertan ikus daitekeenez langileen
asanblada da kooperatibetako organo gorena . Hau urtero
biltzen da gutxienez eta bertan, langile guztiek boz-
28
eta botu-eskubidea dute . Asanblada honetan Kontseilu
Errektorea (ordezkaritza, gobernu eta gestioko organoa)
hautatzen da, zeina Gerentzia eta talde zuzendariaren
hautaketaz arduratuko bait da .
Zuzendaritza
Kontseilua
Asanblada
Orokorra
Kontseilu
Errektorea
Zuzendaritza
Departamendu Zuzendariak
1 .2 Irudia : Kooperatiba bateko organigrama .
1 .6 . MOTIBAZIO PERTSONALA
1982 .eko Otsailaren letik 1987 .eko Irailaren 30
bitartean Azpeitiako 450 lankidetako Kooperatiba
batetako bazkidea izan nintzen, han eta beste 7
29
Kontu-
azterlariak
Kontseilu
Soziala
Kooperatibatan enpresako medikuaren lanpostua betez .
Kooperatibetako enpresako medikua izatea
aberasgarria da . Batetik, lege espainiarrek ez dute
ezer exigitzen, organización de los Servicios Médicos
de Empresa delakoaren esparrutik at bait daude,
langileak autonomoak izateagatik . Bestalde, ez dago
sindikaturik edo enpresaririk . Guzti honek, libertate
handia eskaintzen dio medikuari bere lana planifika
dezan eta bere helburuak eta lehentasunak ezar ditzan .
Zerbitzu medikoaren helburuak onartuko dituztenak eta
betetzearen kontrola eramango dutenak enpresako
partaidetza organuak (Segurtasun eta Higienerako
Komitea eta Kontseilu .Soziala) dira .
Adimen-osasunaren arloak bereziki kezkatzen
ninduen . Osasuneko azterketetan, kontsulta medikoetan
eta absentismoaren arrazoietan erikortasun psikiko
handia nabarmentzen zen, somatizaturik kasu gehienetan .
Arlo honetan interbentzio-planak ez dira onartuak
sarritan, jendearen beldurrak eta errezeloak direla
eta, are gehiago kultura nekazari, tradiziozale eta
katoliko batean (ez dezagun ahaztu Azpeitia izan zela
Ignazio Deunaren jaioterria) .
30
1 .7 . HELBURUAK
Tesi
baten
diseinuak,
planifikazioak,
egikaritza eta analisiak suposatzen duten helburu
pedagogikoa ahaztu gabe, ikerketa-lan honek dituen
helburu nagusiak aipatzen saiatuko gara .
1- Sintesian, helburu operazional nagusia zera
izango litzateke : konklusioak atera ahal
izateko kooperatibetako eta kooperatiba ez
diren enpresetako behar adina eskulangile eta
kontramaisurengana iristea .
2- Lan-satisfakzioarekin lotuta dauden faktore
ezberdinen ikerketa deskriptibo bat burutzea :
zeintzuk diren parte hartzen dutenak eta zein
neurritan aztertuz .
3- Adimen-osasuneko ikerketa deskriptibo bat
egitea . Osasun negatiboaren -zentzuan : zeinu
eta sintoma psikiatrikoak aztertzea eta beraie-
kin lotzen diren parametro epidemiologikoak .
4- Lagina hartu duguneko populazioko "kasu
psikiatrikoen" prebalentzia estimatzea,
zeharkako ikerketa bat burutuz, beraz .
5- Eskulangile eta kontramaisuengan lan-satisfak-
zio eta adimen-osasuneko ikerketa analitiko
31
bat, zeharkakoa ere, egitea . Hain zuzen,
langile hauengan Lan- satisfakzioak adimen-
osasunean sortzen duen aldakuntza ikustea .
Laneko medikuari datu hau intesatzen zaio,
ezagutzeko zein izango litzatekeen adimen-
osasunaren hobekuntzaren goiko muga, lan-
satisfakzioaren faktoreenganako interbentzioa
burutzerakoan .
6- Azkenekoz, bibliografiaren arabera, Espainian
lan-medikuntzaren alorrean erabili ez diren bi
galdesorta-eredu erabiltzea . Bi eredu hauen
erabilpenak eta ondorengo datuen
enpresako medikuek ezagut ditzatenerako balioko
du . Honek tresna berri baten aukera eskainiko
die bere lanerako . Zoritxarrez, gure herrian,
alor honetako ikerketak eta eskuhartze-
programen garapenak apartekoak dira .
1 .8 . HIPOTESIAK
Lankidetzak, bere jaiotzan, giza dimentsioa
eman nahi dio lanar¡ . Bestalde, kooperatibatako
estrukturaren sistema demokratikoak eta mozkinen
32
zabalkuntzak
partaidetasunak langilearen integrazioa enpresan
indartzen dute . Honen ondorioz lehen hipotesia atera
genuen, alegia, kooperatibagintzak lan-satisfakzio
handiagoa sortu lezakela . Ikerketa honen hipotesi
nagusia da hau .
Bigarren hipotesi nagusia zera izango
litzateke, lan-satisfakzioak aldaketa esanguratsuak
sortzen dituela adimen-osasunean, zeinu eta sintoma
psikiatrikoak gisa hartuz . Korrelazio honek zentzu
negatiboa eduki behar luke,
noski,
zenbat eta
satisfakzio handiagoa sintoma gutxiago (osasun
eta alderantziz .
Bi hipotesi nagusi hauen ondoren arinki
aipatuko ditugu bibliografian oinarriturik planteatzen
ditugun hipotesiak lan honetarako :
- Lan-satisfakzioaren ikerketaren barruan :
- Emakumeak satisfakzio gutxiagorekin
azaltzen direla gizonak baino, lanpostu
berdinean .
- Satisfakzioa adinarekin positiboki
lotzen dela erretiroa baino lehentxeago
artean, Korman-ek (1978) aipatzen duen
erara .
33
hobea)
Enkargatuak eta teknikoak
beteago
sentitzen direla eskulangileak baino .
Soldatak satisfakzioa areagotzen duela .
Lanpostu berdina eta soldata berdinerako
ikasketa-mailak eragin negatiboa sortzen
du satisfakzioan, hobeto prestatuta
daudelako errespontsabilitateko postuak
betetzeko .
- Arratsalde edo gauetako erreleboak eta
txandakako erreleboak insatisfakzioa
sortzen dute, erritmo biologiko, fami-
liar eta sozialak hausten dituztelako .
Adimen-osasuna ikerketari dagozkion hipotesiak :
- Emakumeek adimen-osasun txikiago dute .
- Adinaren lotura adimen-osasunarekin era
ezberdin eta kontrakoan azaltzen
ikerketa ezberdinetan . Gure hipotesia,
behaketa pertsonalean oinarriturik, zera
da, korrelazio negatiboa dutela bi
aldagai hauek .
Dibortziatuak edo bananduak eta
alargunak adimen-osasun txikiago
adierazten dute .
- Emigratuen
adimen-osasun
txarragoa
34
da
ikusterakoan bi hipotesi aipatzen dira,
migrazio horren ondorioa litzatekeela,
edo migrazio deserrotze sozialaren
faktorea litzatekeela .
2 . MATERIALA ETA METODOAK
2 .1 . POPULAZIOA ETA LAGINA
2 .1 .1 . IKERKETAREN POPULAZIOA
Ikerketa hau burutzeko Euskal Herriko bigarren
sektore ekonomikoko 22 enpresatako eskulangile eta
kontramaisuengana jo genuen .
Sektore ekonomiko bakoitzak bere berezitasunak
ditu. Bigarrenean kokatu ginen, Euskal Herrian duen
garrantziagatik . Eskulangileen hautaketa begi-bistan
dago, azken finean lan-osasuneko ikerketak eta
programak haiengana zuzentzen bait dira bereziki .
Behemailako jatorri sozialarekin lotzen diren
faktoreek, bagaje kultural eskasak eta bere garapen
sozial eta profesional murritzak baliabide psikologiko
35
urriak ekarriko dituzte, ondorioz . Laneko edo bestelako
gatazka-egoeratan erantzun egokia emateko gaitasunaren
faltan suerta daitezke .
2 .1 .2 . LAGINKETA-ESTRATEGIA
Gure helburua zera zen, Lan Kide Aurrezkiari
lotuta dauden enpresetako langile-multzotik ateratako
lagin batean oinarrituz ikerketa bat burutzea . Ondoren,
aukeratutako enpresak kooperatibak ez ziren enpresekin
parekatzea, neurriaren (langileen kopurua) eta
iharduera ekonomikoaren arabera .
2 .1 .2 .1 . LANGILE KOOPERATIBISTEN LAGINKETA
Langile kooperatibisten lagina hautatzeko
Lagun-Arok eskainitako enpresen zerrenda erabili
genuen, hiru etapatako laginketa burutuz :
1- Kooperatiben geruzapena langile-kopuruaren
arabera ; horrela enpresa handia, ertaina eta
txikiaren ordezkapena laginean ziurtatzeko .
2- Ausazko laginketa bakuna, estratu bakoitzean,
abiatuko gineneko enpresak hautatuz . Ezezkoak
36
aurrikusiz, behar baino enpresa gehiago hartu
genuen . Ondoren gutun bat zuzendu genien beren
lankidetza eskatzeko, ikerketaren helburuak
erakutsiz, bide batez . Astebete geroago,
telefonoz'hotsegin partaidetza baieztatzeko eta
elkarrikuste bat enpresan finkatzeko .
Hautatutako hamaika enpresetan galdetu ondoren
bakar batek baztertu zuen laguntza, egoera
larrian zeudela argudiatuz, eta zerrendako
hurrengo enpresarekin ordezkatu genuen .
3- Behin enpresan egonik, Pertsonal-Departamentuak
utzitako zenbakiz hornitutako zerrenda bat
erabiliz, ausazko laginketa bakuna egin genuen
eskulangileen eta kontramaixuen kopurutik,
hamar langileko kontramaixu bat gutxienez egon
zedin saiatuz . Bilera ikerketaren xehetasunak
hobeto azaltzeko erabili genuen eta inkestarako
data berri bat finkatu genuen .
2 .1 Irudian ikus daitekenez bigarren sektorean
103 kooperatiba zeuden (ikerketaren datan) eta 14 .237
langile . Laginaren banaketa ikus daiteke ere enpresen
neurriaren arabera .
37
mtuwm1.ri>T>~.
á
xbU)waCw
tdNwa0W
td-r1la
wz
ootn0N) ci d' d'
00Ln0V-1 r-1 r-I N
•
rir-1N()C1 CO ln1-%DCo%D
ri r-i tn tn
CO Ln r-I 1N
r-1 O O r-11n000
ri d' d'I
1•
V r-1 r-1 AIn O
r-1
•
ri ri (Il N
•
cn N (h
Id
'r1
N
2 .1 .2 .2 . KOOPERATIBISTAK EZ DIREN LANGILEEN LAGINKETA
CNAE-ren (Clasificación Nacional de Actividades
Económicas) arabera ordenatutako Euskal Herriko
Industri Zerrenda erabiliz, Euskal Gobernuko
Estatistika-Zuzendaritzak galantki utzita, enpresak
parekatu genituen . Parekatzerako lehen erizpide bezala
CNAE-a erabili genuen, lau digitoz, eta bigarren
erizpide gisa langileen kopurua enpresan (lantegi bakar
batean) . Neurri berdineko enpresarik ez baldin bazegoen
antzeko iharduera bateko enpresa bilatzen genuen .
Parekatzearen helburua zera zen, bi aldagai
hauei lotuta egon zintezkeen nahasketa-faktoreak
(confunding factors) ezabatzea, hain zuzen, produktu-
mota, egoera ekonomikoa, enpresaren etorkizuna, laneko
segurtasun eta higieneko baldintzak, eta abar .
Kooperatiba bakoitzagatik enpresa-zerrenda bat
prestatu genuen, errefusa aurrez ikusteko . Ondoren
gutun bat bidali genien eta telefonoz hotsegin bere
partaidetza baieztatzeko .
Maila honetan egon zen ikerketa honek aurkitu
zuen zailtasunik handiena . Euskal Gobernuko Lan,
Osasunketa eta Seguritate Sozialaren Kontseilariaren
gutun bat eduki arren, enpresa askok errefusatu zuten
39
partaidetza, arrazoi ezberdinak alegatuz . Honek
esfortzu handi bat eskatu zuen datu-bilketa amaitzeko
eta alborapen inportanteak ez sartzeko ikerketan .
Horregatik aurrikusten ez zen atzerapen dexentea
gertatu zen ikerketan .
Behin partaidetza onartu ondoren kooperatibe-
tan bezala jokatu genuen : elkarrikustea enpresan,
ausazko laginketa bakuna zerrenda zenbakitu batekin eta
beste elkarrikuste berri bat inkesta burutzeko .
2 .2 taulan ikerketan parte hartu zuten enpresak
azaltzen dira, haien ezaugarriak eta inkestatutako
langileen kopurua . Adibide baten bitartez azalduko dut
CNAE-ren adierazpidea :
3-Metalak eraldatzeko industriak .
31-Produktu metalikoen fabrikazioa (makinak etagarraiorako materiala ezik) .
311-Galdaragintza .
3111-Burdinezko
eta
altzairuzko
piezengaldaragintza .
40
(dU)G)P
zU
b'(dH
>TbH
z
U)a)pp4s~W
.
U
0•
N -ri 4j7-+
4.) P Z M ((n90
(Hd 0 le
.Ij G) • -ri a) G) O O U) e G)o ~J W G) e M -4 .a O (d w
-0 Ñi%( Ñ.P -ri
OO-rrl0P0))
ri HHlMM00ri0ri0d-œ 'InwNNHMNLnf- %D N N r-I d' d' r-I %D N Hd'd'd'(")MMMMMMM
r-4%DMLn00NLnNNMN01d' 0NNHNMLnln(i
ri NHN Md'
•
0%0000 0 lnr-iLn0ami ri r-I rl H r-4 H ri N N
•
O O1 O O O O .D (n in r 0,ri
ri ri ri ri H r i ri ri H
bO 0 wD Co N ri O CO d' O H
•
. N. M d' LO 00 01 0 N 01 CO 'DNNN Msi'
rir-iriíeci00r1Or-iN• d'OOd'(n%DNNr-(N Nd'
b/ONNri e-W ri w Nrid' d' d' CM M M M M M M ci
(d
-r1 G)(db 14
•
4-4 Z r. 14 O 41(td~U~~ O (d o) b' I~.
14 (drr
z 4 1 )-( (d
(d .Qt)N (d (d UN(d4)ON Oíd(d -ri A o4-) . -1 P4- i i~ zr7 (d • • tu r•I O jr„ 14 (d r-•IwIZ4H :Z 4 Ne<HAx
N01H
Olçrr-i
Hd'r-i
CDrnCri
-rib
b
>~•
G)N
.rib
•
U0) m
)
r.•
G) ()~4 >-Ir.
e•
-ri•
b'•
(d4j
•
r-I
•
-P F-i 4j4j U)
iT
(1)I~ (1)
(d•
X H (dH
rri•
:j.4
dG)
•
d-) r'~C !~H (d
~-(
G).r l ) (
G)
G)•
iT H -rl•
b'H ~
>~•
• • (d•
(d H
(1 G)
z
Oln -ri
(d
X10
E-4
(0C
(n
• J." N l4)
w•
.- NIn r.
G)•
•(L)
A (•
d
(d
W•
4v
z
•
p+
•
W
•
W
•
U
U
Taula honetan ikus daitekenez Azkue y Cía
enpresak Maiakek baino hiru aldiz gehiago langile ditu .
Zurezko altzarien sektorea krisi sakonean aurkitzen zen
inkestaren unean eta oso zaila gertatu zitzaigun
produkzio berdineko beste enpresa txiki bat aurkitzea,
denak baztertzen zutelako laguntza . Beste CNAE bat
hartzeak, berriz, alborapen handiagoa sortuko lukeen
oraindik, oso ezberdinak bait dira enpresa hauek
besteengandik .
Beste enpresa batzuetan, Fuchosa eta Danobaten
bereziki, ez zitzaigun posible gertatu behar genuen
lagina iristea . Zertanen, aldiz, behar genuena baino
langile bat gehiago etorri zen eta, tentsioak sortu ez
zintezen, mantendu egin genuen laginean .
Oro har, CNAEren bi lehen digitoak bikote
guztiek berdinak dituzte . Bi par hirugarren digitoan
ezberdintzen dira eta bikote batek laugarren digitoa du
ezberdina . Beste zortzietan iharduera ekonomikoa
berdin-berdina zen .
2 .2 . GALDESORTAK
Lan honen helburuak erdiesteko alternatiba
ezberdinak erabili genituen . Erikortasuna ezagutzeko,
42
laneko ezintasun iragankorraren ikerketa tresna egokia
da . Eragozpen bakarra zera zen, kooperatibetan eta
beste enpresetan aseguru sozial ezberdinak dituztela
(Lagun-Aro eta INSALUD, hain zuzen) . Bi aseguru
sozialak ezberdinak izanda, batean, Lagun-Aron hain
zuzen ere, bajaren kontrol estuagoa eramaten zen .
Bajaren arrazoi mediko guztiak, edo gehienak, ezagutzen
ziren eta bajaren kontrola enpresako medikuek eramaten
zuten, batez ere . INSALUDen, berriz, ez ziren bajen
arrazoiak sarritan ezagutzen eta bajaren kontrola
inspektoreek eramaten zuten, informazioa eskuratzeko
zailtasun handiagoekin . Guzti honek suposatu zezakeen
laneko ezintasunaren iraupena ezberdina izan zitekeen .
Diagnostiko medikoa, bestalde, ez ba da sistematikoki
adierazten aseguru batean, ikerketa honetarako interes
handiena duten gaixotasunak, adimen-sufrimendua eta
desoreka soziala-adierazten dutenak bereziki, ez dira,
seguru asko, bajatako parteetan gehienetan idatziko .
Guzti honek sortutako alborapenek zalantzan
utziko zituzten emaitzak . Beste alternatiba laneko
ezintasun iraunkorra ikertzea zen, baina adierazle
berantiarra da hau eta sentikortasun txikikoa,
bestalde .
43
Erabili genuen beste alternatiba elkarrizketa-
rena - izan zen-. Tresna hau egokia da gai edo arazo bat
sakonean aztertzeko, pertsona kualifikatu batzuengana
jo, beraiekin solasaldia mantenduz . Ezagutzen ez den
arazo batera hurbiltzeko ondo legoke, ondorio
aberasgarriak atera daitezkeelako era honetara .
Eragozpenik handiena ondorioen balioari dagokio . Era
askotako alborapenak sortzen dira . Ikerlariak eragin
inportantea izan dezake ondorioetan eta eritziak guztiz
subjektiboak dira .
Epidemiologian geroz eta hedatuagoa dago
inkesta-sistema, datu objektibo zein subjektiboetara
hurbiltzeko . Inkesta auto-administratuak ez du arazorik
standardizazioaren alderditik
garatu dira, horrexegatik,
osasunaren arloan bereziki .
oinarritutako inkesta burutzea bidezkoena zela erabaki
genuen . Lan honetarako adimen-osasuneko bi galdesorta
standard erabili genituen . Batak lan-satisfakzioa
neurtzen du bere alderdi positiboan eta negatiboan .
Besteak, adimen-osasuneko galdesorta propioki izenda-
tua, sintoma eta zeinu psikiatrikoak neurtzen ditu .
44
(Abramson, 1990) . Asko
galdesortak,
adimen-
ondorioz, galdesortatan
2 .2 .1 . THE GENERAL HEALTH QUESTIONNAIRE (GHQ)
Goldberg eta Blackwell-ek (1970) sortua, psiko-
tikoak ez diren kasu psikiatrikoak identifikatzeko
medikuntza orokorreko kontsultan garatu zuten . Wing-
ekoarekin batera (1967) elaboratuena bezala dago
kontsideraturik epidemiologia psikiatrikoaren ikerketa-
rako screening-eko tekniken artean (Muñoz eta lag .
1979) .
2 .3 taulan ikus daiteke Osasun Orokorreko
Galdesortak (GHQ), 60 item-ek osatua, beste zazpi
testak baino ezaugarri epidemiologiko interesgarriagoak
dituela, batez ere 1978an Goldberg-ek egiten dizkion
zuzenketak kontutan hartuz gero . Saslow-ren
galdesortaren ondoren espezifikotasun handiena du .
Guztira, sailkapen okerraren portzentaiarik txikiena
duela, % 25eko prebalentzia baterako .
451
60)
batzuekin konparatuta (Goldberg, 1972) .
2 .4
taula :
balidazioei dagozkien
(Goldberg, 1972) .
46
(a) % 25-eko prebalentzia estimatuz(b) Goldberg-ek (1978) egindako zuzenketa
2 .3 taula: Osasun Orokorreko Galdesorta (GHQ-
kasu psikiatrikoak identifikatzeko beste eskala
GHQ mota ezberdinen bertsioen
ezaugarri
epidemiologikoak
-GHQ 60 (n=200) 95 .7 87 .8 10 .391 94 .1 6 .7 (b)
-Kellner's S .R .T . (N=83) 95 .0 76 .7 18 .7-Saslow's Screening Test
72 .0 95 .0 11 .0(n=441)-Shepherd. Cornell Medical
70 .0Inventory-C .M .I ., Rawsnsley-ek
73 .5 81 .7 17 .8modifikatua (n=76)-Langner 22 Item (n=1,660) 73 .5 81 .7 17 .8-Foulds S .S .I .(n=336) 89 .0 86 .0 13 .2-Beck's Depression Inventory
(n=409) 23 .0
GHQ Thresholdscore
Korr . egoeraklinikoa
Sentikor- Espezi-tasuna fikotasuna
% Klasif .okerra
6 0 11/12 0 .80 95 .7 87 .8 10 .236 6/7 0 .79 95 .7 80 .4 15 .830 4/5 0 .80 91 .4 87 .0 11 .928 4/5 0 .76 85 .6 86 .8 13 .520 3/4 0 .77 88 .2 86 .0 13 .412 1/2 0 .77 93 .5 78 .5 17 .8
Screening-eko Senti- Espezifi- % Sailkapen-testak kortasuna- kotasuna okerra (a)
_2 .4 taulan daude GHQtik sortu diren bertsio
guztien balidazio ingelesetan ateratako ezaugarri
epidemiologikoak, % 25eko prebalentzia erabilita, baita
ere . Ikus dezakegu egoera klinikoarekiko korrelazioa
eta espezifikotasun handiena 60 galderatakoak dituela .
Azken ezaugarri honek garrantzi handia du lan-
osasunean, prebalentzia txikiagoa aurkituko dugulako,
azken finean lanean gizarte guztiaren atal osasuntsuena
dagoelako (-epidemiologian "healthy worker effect" edo
langile osasuntsuaren efektua esaten zaiona) .
Gaztelaniaz 60 galderatakoa (Muñoz eta lag .
1978 eta 1979), 30ekoa (Lobo eta Gimeno-Aznar, 1981)
eta 28koa (Lobo eta lag ., 1986) daude balidataturik .
Azken honek gaztelerazko balidazioan oso ezaugarri
epidemiologiko interesgarriak ditu lan-osasunaren
arloan erabiltzeko, % 90 .2ko espezifikotasuna iristen
duelako, nahiz sentikórtasun txikiagoa izan, % 76 .9koa,
6/7ko threshold score (normaltasun-muga edo ebaketa-
puntuazioa) erabilita . Bestalde, 60 galderatakoa baino
errazagoa da, betetzeko denbora erdia eskatzen duelako .
GHQ-60 (ikus III . Anexua) batezbeste 15
minututan erantzuten da eta autoadministrablea da .
Berezitasun honek standardtasuna ematen die erantzun
47
Bestela zaila izango litzateke frogatzea elkarrizketan
ikertzaileak ez - duela --alborapenrik sortu galderak
egiterakoan .
Galdesorta hau Euskal Herrian balioztatu zenez,
Iruñean eta Elizondon hain zuzen, ez dago zalantzarik
ondo ulertua izango denik . Bere alderdi txarrak ere
baditu : aide batetik osasun negatiboko adierazlea dela,
bestetik gaizki funtzionatzen duela eskizofrenia
kronikoaren kasuetan edo egoera hobean aurkitzen diren
gaixo oso kronikoetan . Hala eta guztiz ere, patologia
grabe mota hau ez da maiz aurkitzen populazio
jeneralean, are gutxiago langileen artean .
Goldberg-ek (1978) aipatzen duen bezala,
kontutan hartu behar da, medikuntza orokorreko
kontsultak ez diren inguruetan erabiliz gero, eskala
honen sentikortasuna eta espezifizikotasuna
daitezkeela, prebalentzia ezberdinak daudelako .
Horregatik lan-ingurugiroan eragindako inkesten
sentikortasuna eta espezifikotasuna kontu bereziz
erabiliko ditugu . Hala ere, lan honen helburua
galdesorta honen balidazioa lan-ingurugiroan egitea ez
denez, Muñoz eta lag.ek (1978) bere gaztelerazko
balidazioan proposatutako ezaugarri epidemiologikoak
erabiliko ditugu .
48
aldatu
Kalimo-ren eritziz (1986) test hau fidagarria
eta-balidoa-da lan-ingurugiroan erabilia izateko . Modu
berean, NLE/OMEko Lan-Medikuntzarako Batzorde Mixto
batek (1984), sintoma psikologiko eta psikosomatikoen
neurketa aipatzerakoan, tresna fidagarri kontsideratzen
du GHQ-60 gai horretarako . Stress psikosozialak
eragindako arazo emotiboek aldatzen ez dituzten
ondorioak ateratzea ahalbidetzen du test honek,
Batzorde horren arabera . Hala ere, jarraitzen du,
lanarekin lotuta dauden gertaerak neurtu nahi direnean,
edo lanarekin lotuta dauden erantzun emozionalak eta
lanarekin zerikusirik ez dutenen artean bereizketa bat
ezarri nahi denean, ikerketa zehatzagoak burutu beharko
liratekeela test honen baliotasuna finkatzeko, aipatzen
dute .
2 .2 .2 . THE JOB DESCRIPTIVE INDEX
Laneko antolakuntza zehatz batek (kooperatibak,
gure kasuan) sortuko lituzkeen jarrerak edo ondorioak
adimen-osasunean (negatiboak edo positiboak)
ebaluatzeko, sintoma psikiatrikoak neurtzen dituen test
bat ez litzateke adierazle sentikorra izango .
Osasunaren kalterako diren ohituren azterketak (droga,
49
tabako edo alkoholaren kontsumoa) ez liguke informazio
gehiago emango .
Lan-satisfakzioa iruditzen zitzaigun adierazle-
rik finena kooperatibistak eta bestelako langileen
sentimenduak neurtzeko, bi lan-esperientzia ezberdinen
ondoren gelditzen den fruitua ezagutzeko eta
konparatzeko . Azken' batean, Arizmendiarretaren
proiektuan produkzioa edo ekonomia ez zen helburu
nagusia edo helburu bakarra . Bere gogoa, eta baita
kooperatibismoaren bultzatzaileengan ere, proiektu
sozial ezberdin (aurrerakoi) bat sortzea izan zen .
Lan-satisfakzioa neurtzerako garaian bi aukera
dago ; norberak sortzea erabili behar duen galdesorta
eta honela egokitu galderak edo itemak bilatu nahi den
informaziora zuzen-zuzenean, edo galdesorta standard
bat erabiltzea . Gehienetan hauetakoak aukeratzen dira,
beste inkestatan - ateratako datuekin konparatzeko
ahalbidea ematen dutelako .
Lan honetarako eskala standard bat hartu dugu,
behar bada gehien erabili izan dena lan-satisfakzioa
ebaluatzeko . Job Descriptive Index (JDI) edo
lanpostuaren zerrenda deskribatzailea "Cornell
Unibertsitateko Taldea" delakoak: Smith, Kendall eta
Hulin-ek (1969) garatu zuten . Argitaratu zuten liburuan
50
ondo azaldu zituzten galdesorta egiteko jarraitu
zituzten urratsak eta metodologia, hamar urtetan
egindako ikerketa ezberdinekin, cluster analisia,
faktoriala eta korrelazio lineala erabiliz teknika
estatistiko nagusi bezala, azken formatora iristeko .
Smith eta lag .ek erabiltzen duten lan-
satisfakzioaren definizioa adieraztea beharrezkoa
iruditzen zaigu, azken batean hori izango bait da
galdesortak neurtuko duena : "langileak bere lanarekiko
dituen sentimenduak" .
Bost eskalak osatzen dute galdesorta . Eskala
bakoitzak lanaren alderdi batekiko satisfakzioa
neurtzen du . Bost alderdi dira guztira, beraz, lana
bera edo zeregina, nagusi hierarkikoaren gainbegirada,
soldata, promozioak eta lankideak .
Guztira 72 item du, eskala
soldata eta promozioarenak ezik, 9 item dituztelarik .
Item bakoitza adjektibo batez edo, neurtu nahi dugun
parametroari buruzko ezaugarri bat definitzen duen
perpaus txiki batez osatzen da . Gutxi gorabehera,
betetzeko behar den denbora hamar minutukoa da,
batezbeste . Autoadministrablea da, baita ere .
Galdesorta
hau
ez
dago
gazteleraz
balidataturik, nahiz itzulpen bat egon . Hala ere, ezin
51
bakoitzeko 18,
genuenez ados egon itzulpen horrekin (*), beste berri
bat egitea erabaki genuen .
Itzulpenak gainerako zailtasunak zekartzan .
Adj ektibo
berdina
bestera
izan,
edo
Horrexegatik,
Espainian bizi
den espainiar
esanahia
aldatu egin daiteke hizkuntza batetik
inguru kultural batetik bestera .
hiru pertsonei eskatu genien itzultzea :
den amerikar bati, Estatu Batuetan bizi
bati eta Bretainia Haundian bizi
batek duen ihardura afektiboa, nahiz
52
den
espainiar bati . Gainera, Le Bras-ek (Francès, 1981)
frantsesera egindako itzulpenarekin kontatzen genuen
ere . Lau itzulpenak hartuta osatu genuen gaztelerazko
bertsioa (ikus II . Anexua) .
Item bakoitza "bai", "ez" ala "?" erantzun
daiteke, adostasuna ala ez, edo zalantza adierazi nahi
denean . Item bakoitzari satisfakzioarekin lotura duen
erantzun bat dagokio (zuzena) .
Kotatzeko jarraitu
(*) : Adibide gisa aipatuko dugu "hot" adjetiboa
"cálido" bezela itzultzen dela zereginaren eskalan, eta
JDIren eskuliburuan insatisfakzioa adierazten du
adjetibo horrek .
genuen sistema - Smith - eta lag .ek (1969) proposatzen
dutena izan zen : hiru puntu erantzun "zuzenagatik",
zero "okerragatik" eta puntu bat galdera-markagatik edo
hutsik zegoen itemagatik . Honela, zeregina,
gainbegirada edo lankideak eskaletan puntuazio-marjina
posibleak Otik 54 bitartekoak dira eta Otik 27ra
soldata eta promozioak eskaletan .
Bost eskalek neurtzen dituzten parametroak
sintetizatzen duen satisfakzio-indize osagarria
estimatzeko Francès-ek proposatzen duen metodoa
jarraitu genuen . Honek 72 itemen puntuaketa batzen du .
Eskala berri honen marjina Otik 216 bitartekoa da .
Smith eta lag .ek, ordea, birengatik biderkatzen dute
soldata eta promozioak eskaletan lortutako puntuazioak .
Vroom-en eritziz (1974) daudenen artean kontu
gehienez garatutako eskala da JDI (Locke-ek aipatua,
1976) .
Portigal-en arabera (1976) baliotsuenetako bat
da eskala hau . Jarraitzen du esanez : "JDI honen eskala
partzialak balidazio zorrotza jasan dute, gainera azkar
erabil daiteke eta bere hizkuntzaren sinpletasunak
lortu du hau izatea hezkuntz maila nahiko txikia duten
langileekin arrakastaz erabilia izan den lan-
53
satisfakzioko eskala bakarretakoa " .
Guenesca-k (1977) galdesorta honen perfekzioa,
baliotasuna eta barne-kontsistentzia aipatzen ditu,
anitz alditan egiaztatuak, milaka langileekin erabili
ondoren . Satisfakzioaren osagaiak ikertzeko eta nolako
egituran antolatzen diren, hiru metodo aipatzen
arazo honetara hurbiltzeko :
- Metodo
zuzena
edo
jarrera
agerikoen
azterketarena, pozena eta kexena .
Zeharkako metodoa, gogoeta onen eta txarren
azterketan oinarritua, Herzberg-ek garatua,
batez ere .
Konparaketa-metodoa, aurreko bi metodoetan
oinarritutako ikerketei egindako kritiken
ondorioz sortua . Praktikan hiru aldagai sail
nagusi erabili izan ohi dira konparaketetarako :
profesioak (enpresariak, estaf, langile
berezituak, bulego-langileak, eta abar)
erakuntza sektoreak (inprimakuntza, ehungintza,
kimika, ostalaritza, autogintza, eta abar) eta
qizabanakoen ezberdintasunak (adina,
hezkuntz maila, eta abar) .
Lan hau gaiaren hurbilketarako azken era
honetan oinarritzen da, satisfakzioa konparatuz bi
54
ditu
sexua,
enpresa-motatan, bi maila profesionaletan eta gizabana-
koen ezberdintasunetan . Aldagai hauetaz informazioa
jasotzeko hirugarren galdesorta bat sortu dugu .
2 .2 .3 . GALDESORTA SOZIO-EKONOMIKOA
Galdesorta honen helburua, guk garatua, zera
da, ikerketak behar dituen aldagai independientetaz
hornitzea (I . Anexua) . Hauek beharrezkoak dira gizakiak
elkartzeko parametro epidemiologiko ezberdinen arabera,
horrela sortzen diren taldeen arteen konparaketak
egiteko, bai lan-satisfakzioaren alorrean, eta baita
adimen-osasuneko alorrean ere .
2 .3 . INKESTAREN EGIKARITZA
Garrantzizkoa iruditzen zaigu lehen-bait-lehen
azpimarratzea anonimatorik handienean bete direla
galdesortak .
Inkestalariaren alborapena (galdesortak
betetzerakoan eta ikerketaren helburuak inkestatuei
kontatzerakoan sortzen dena) ebitatzeko, inkesta guztia
pertsona bakar batek burutu zuen lagina osatzen duten
22 enpresetan .
55
Enpresa bakoitzean taldeka egin zen, gutxienez
5 langile eta gehienez 15 era berean, lo pertsona izan
zintezen saiatuz . Minimoaren arrazoia pertsona
timidoak edo akonplexatuak lasaiago sentitu zintezen
izan zen (oso garrantzitsua bait da adimen-osasuneko
lan batean pertsona hauen partaidetza) . Maximoaren
arrazoia, aldiz, taldea errazago kontrolatzeko izan
zen, sarritan taldean pertsona batek edo bik lanaren
helburuetaz edo erabileraz zalantzak dituelako .
Premiazko azalpenak eman ondoren eta sor
zintezkeen zalantzak argitu ondoren inkesta burutzen
zen enpresa bakoitzean . Batezbeste 35 minutu iraun ohi
zuen, 20 minutu eta ordubete pasatxoko marjinarekin .
Inkestaren garapenean gazteen artean azkarragoa zela
somatu genuen . Adinekoen artean zailtasun handiagoak
zeuzkatela erantzuteko iruditu zitzaigun .
Amaitzerakoan, inkestatu bakoitzarekin
galdesorta guztiak jorratzen genituen, edozein item edo
orrialde ahazten ez zuela baieztatzeko, borondatez
hutsik zeudenak errespetatuz .
Lehen bi enpresetako inkestak test-aurreko
bezala erabili genituen, galdesorta sozio-ekonomikoan,
batez ere, gaizki formulaturik zeuden galderak
zuzentzeko edo kentzeko .
56
Inkestan parte-hartzeari uko zioten pertsonen
kopurua, guztira, 10ekoa izan zen . Halaber, laginean
aukeratuak zeuden 27 pertsona kanpoan aurkitzen ziren :
laneko arrazoiak zirela, txandaka lana eginda
deialdiaren zailtasunagatik, gaixorik edo oporretan
egoteagatik, eta abar. Gaixorik aurkitzen ziren
langileen artean ez zegoen inor adimen-gaixotasun
nabarmenagatik (honek hautapen-alborapen inportantea
suposatuko lukeen) gehiengoa gripearen ondorioz
aurkitzen bait zen bajan .
Kasu guzti hauetan, eta posible izan zen
guztietan, behintzat, beste langileekin ordezkatu izan
ziren, zerrendako ordena jarraituz .
2 .4 . METODO ESTATISTIKOA
Datuen azterketa estatistikoa, kodifikatu
ondoren, ordenagailu pertsonalaren bitartez egin genuen
EPIINFO eta SPSS paketea erabiliz . Erabili genituen
test estatistiko parametrikoen artean : t-testa
korrelazioa daude ; parametriko ez direnak : ji-karratua2
(X ),
Kolmogorov-Smirnov eta Mann-Withney ; eta multi-
faktorialen artean :
kobariantza anizkoitza eta
57
eta
erregresio anizkoitza .
Puntuazio altuen (Higs Scores) portzentaia
adimen-gaixotasunaren prebalentzian bihurtzeko (galde-
sortaren sentikortasuna eta espezifikotasuna kontutan
hartzeko) Goldberg-ek (1972) proposatzen duen formula
erabiliko dugu :
% HS - % Positibo FaltsuakPrebalentzia Probablea =
Sentikortasuna - PF
Oneway (bariantza testa) erabiltzerakoan
ranges=snk (Student, Newman, Keuls) prozedurarekin
erabiliko dugu, ikusteko zein estratuen artean dauden
ezberdintasun esanguratsuak .
58
3 . EMAITZAK
3 .1 . ESTATISTIKA DESKRIBATZAILEA
3 .1 .1 . LAGINAREN BEREZITASUNAK
.281 pertsonek osatu zuten lagina. Adinaren
batezbestekoa 41 .37koa zen, 10 .19 urteko desbiazio
estandarrarekin . 239 Gizon eta 42 emakume . 182 langilek
bizi diren probintzian jaio zirela aipatzen zuten, 20k
aldameneko probintzia batean eta 77k beste probintzia
batean jaio zirela . 141 kooperatibistak ziren eta 140
Sozietate Anonimetakoak, 243 eskulangileak eta 38
kontramaisuak .
3 .1 irudian,
Kolmogorov-Smirnov-en testaren
arabera ikus dezakegu adina ez dela normala (a
eta normaldutzat hartu genezakela logaritmoaren
bihurketarekin (b kasua) .
59
kasua)
Mean 41 .367 Std Err .608 Median 41 .000Mode 35 .000 Std Dev 10 .194 Variance 103 .926Kurtosis
-.854
S E Kurt
1 .993
Skewness
.150S E Skew .145 Range 43 .000 Minimum 21 .000Maximum
64 .000
Sum
11624 .000
Valid Cases
281
Missing Cases
0
a) K-S Z= 1 .358
(p= 0 .043)b) K-S Z= 1 .259
(p= 0 .084)
3 .1 irudia : Adinaren frekuentzien histograma,
estatistika deskribatzailea eta normaltasuneko testak .
3 .1 .2 . MENPEKO ALDAGAIEN DISTRIBUZIOA
Lan-satisfakzio eta adimen-osasuneko
galdesorten puntuazioak aldagai kontinuoak eskaintzen
dituzte . 3 .2 iruditik 3 .8 irudia bitartean, Kolmogorov-
Smirnov-en testaren bitartez, beren distribuzioaren
normaltasuna aztertzen dugu . Zereginarekiko satisfak-
zioak eta lan-satisfakzio orokorrak distribuzio
normalaren arauak jarraitzen dituzte, baina ez beste
guztiak
(gainbegirada,
lankideekiko satisfakzioa
hauek aztertzerakoan parametrikoak
erabiliko ditugu .
Lan-satisfakzioaren
metodo bat
berdintsuetan
altuak "kasu
aukeratu genuen :
banatzea,
(satisfakzio gutxiagokoak)
dikotomizatzeko, ordea,
61
soldata, promozioak
eta GHQ) . Horregatik,
ez
eskalen
dikotomizatzeko Smith eta lag .ek (1969)
eta
puntuazioak
medianatik
gorakoa
gehiagokoak), mediana tarteko delarik .
"cut-off point"
patologiko probableak"
prebalentzien konparazioa erabil dezakegu .
diren
erabilia
GHQ
edo
puntuazioa, 11/12, erabiltzen genuen . Horrela
dira,
eta
aldagai
testak
puntuazioak
duen
bi multzo
beherakoa
(satisfakzio
aldagaia
ebaketa-
puntuazio
eta
Mean 29 .643 Std Err .683 Median 30 .000Mode 21 .000 Std Dev 11 .428 Variance 130 .596Kurtosis
- .850
S E Kurt
1 .993
Skewness
- .117S E Skew
.146
Range
54 .000
Minimum
0 .0Maximum
54 .000
Sum
8300 .000
Valid Cases
280
Missing Cases
1
K-S Z= 1 .207
(p= 0 .109)
3 .2 irudia : Zereginarekiko satisfakzioa
aldagaiaren frekuentzien histograma eta estatistika
deskribatzailea .
Mean 36 .464 Std Err .692 Median 38 .000Mode 45.000 Std Dev 11.541 Variance 133 .188Kurtosis
-.562
S E Kurt
1 .993
Skewness
-.470S E Skew .146 Range 49 .000 Minimum 5 .000Maximum
54 .000
Sum
10137 .000
Valid Cases
278
Missing Cases
3
K-S Z= 1 .573
(p= 0 .014)
3 .3
irudia :
Gainbegiradaren frekuentzien
histograma eta estatistika deskribatzailea .
Mean
9 .112
Std Err
.401
Median
9 .000Mode
3 .000
Std Dev
6.658
Variance
44 .326Kurtosis
-.691
S E Kurt
1.993
Skewness
.450S E Skew
.147
Range
27 .000
Minimum
0 .0Maximum
27 .000
Sum
2515 .000
Valid Cases
276
Missing Cases
5
K-S Z= 1 .845
(p= 0 .002)
3 .4 irudia : Soldatarekiko satisfakzioaren
frekuentzien histograma eta estatistika
deskribatzailea .
Mean
8 .099
Std Err
.378
Median
7 .000Mode
3 .000
Std Dev
6.235
Variance
38 .872Kurtosis
- .230
S E Kurt
1.993
Skewness
.630S E Skew
.148
Range
27 .000
Minimum
0 .0Maximum
27 .000
Sum
2203 .000
Valid Cases
272
Missing Cases
9
K-S Z= 1 .927
(p= 0 .001)
3 .5 irudia : Promozioen satisfakzioaren frekuen-
tzien histograma eta estatistika deskribatzailea .
Mean 38 .051 Std Err .637 Median 41 .000Mode 45 .000 Std Dev 10 .531 Variance 110 .894Kurtosis
.246
S E Kurt
1 .993
Skewness
-.874S E Skew .147 Range 51.000 Minimum 3 .000Maximum
54.000
Sum
10388 .000
Valid Cases
273
Missing Cases
8
K-S Z= 2 .082
(p< 0 .001)
3 .6 irudia : Lankideekiko satisfakzioaren
frekuentzien histograma eta estatistika
deskribatzailea .
Mean 122 .231 Std Err 1 .882 Median 123 .500Mode 123 .000 Std Dev 30 .815 Variance 949 .557Kurtosis
-.244
S E Kurt
1 .993
Skewness
-.290S E Skew .149 Range 170 .000 Minimum 32 .000Maximum
202 .000
Sum
32758 .000
Valid Cases
268
Missing Cases
13
K-S Z= 0 .759
(p= 0 .611)
3 .7 irudia : Lan-satisfakzio orokorraren
frekuentzien histograma eta estatistika
deskribatzailea .
Mean
6.025
Std Err
.465
Median
3 .000Mode
0 .0
Std Dev
7 .748
Variance
60 .039Kurtosis
5 .214
S E Kurt
1.993
Skewness
2 .089S E Skew
.146
Range
48 .000
Minimum
0 .0Maximum
48 .000
Sum
1675 .000
Valid Cases
278
Missing Cases
3
K-S Z= 3 .642
(p< 0 .001)
3 .8
irudia :
GHQ aldagaiaren frekuentzien
histograma eta estatistika deskribatzailea .
3 .1 .3 . ENPRESA-MOTA (KOOPERATIBA/SOZIETATE ANONIMOA)
38 kontramaisu zeuden laginean, 18 S .A.etakoak
eta 19 Kooperatibetakoak . Emakume gehiago zegoen
kooperatibetan, 3 .1 taulak adierazten duen bezala, ia
bikoiztu egiten delarik emakumeen portzentaia .
Euskararen ezagutza-maila askoz handiagoa da
kooperatibetan (3 .2 taula) beharbada kokatzen diren
inguruak euskaldunagoak direlako . 3 .3 taulak garbi
adierazten du, jaiotzako probintziak konparatzerakoan,
inmigratzaile gehiago dagoela S .A.etan, aldameneko
probintzian jaioen kopurua berdina izanik .
Ezberdintasun hauek ez dira mantentzen
ikasketa-maila aztertzerakoan, 3 .4 taulan ikusten den
bezala, bi multzoak kasik berdinak direla .
gizonak emakumeak
%
2X = 3 .30
Koop .
114
27
19 .1S .A .
125
15
10.7
(p= 0 .0695)
3 .1 taula : Sexu-banaketa enpresa-motetan .
6 9
A
B
D
E
2X
= 40 .74Koop .
44
15
36
44
3 lmS .A .
90
21
12
17
(p< 0 .0001)
(A- Ezer ez B- Ulertu D- Mintzatu E- Idatzi)
3 .2 taula : Euskararen ezagutza enpresa-motetan .
A
B
D
2X
= 32 .44Koop .
113
10
18
2 linS .A .
69
10
59
(p< 0 .0001)
(A- Bertako probintzikoak B-Aldamenekoak D- Bestetakoak)
(A- Lehen m . B- Batxilergoa D- Lanbide hez . E- Uniberts .)
3 .4 taula : Ikasketa-maila enpresa-motetan .
2X
= 10 .436 lm(p=0 .1078)
(A- <60 B- 60-69 D- 70-79 E- 80-89 F- 90-99 G- 100-109 H- >109)
3 .5 taula : Soldaten maila eta enpresa mota .
70
mota .
3 .3 taula : Jaiotzako probintzia eta enpresa
A B D
E 2X
= 0 .03Koop . 96 24 18
2 3 linS .A . 97 23 18
2 (p=0 .9989)
A B D E F G H
Koop . 14 9 15 28 34 29 9S .A . 6 3 14 36 32 26 18
Kontutan hartu beharreko beste faktorea
satisfakzioari buruzko inkesta batean soldata da . Hemen
neurtzen ditugu hileroko irabazi netoak, mila
pezetatan, zazpi mailatan elkartuta . Diruen balioa
baloratzeko kontutan hartu 1987an egina dagoela
inkesta . 3 .5 taulan ikusten denez ertzetako estratoetan
bakarrik daude ezberdintasunak, bietan S .A .en aide .
Adinen ezberdintasun esanguratsurik ez dago .
Kooperatibistak 40 .58 urte dute batezbeste, sd= 10 .62,
eta S.A.etakoak 42 .16, sd= 9 .72, t= 1 .48 (p= 0 .140) .
3 .1 .4 SEXUA
Faktore honek pisu epidemiologiko ukaezina du .
Emaitzen azterketarako datu batzuk ateratzea
interesgarri izango dela iruditzen zaigu . Lehenago
ikusten genuen emakumezkoen presentzia bikoitza zela
kooperatibetan . Emakumeak ia hamairu urte gazteagoak
dira gizonak baino, batezbeste, eta enpresatan zortzi
urteko antzinatasun txikiagoa dute (3 .6 taula) .
Emakumeak, beraz, 21 .5 urtekin sartu ziren enpresa
hauetan . Pentsa daiteke, orduan, bere lehen enpresan
7 1
aurkitzen direla . Gizonak, ordea, hogeitabost urtekin,
batezbeste ere, sartu ziren . Onartzen ba dugu gizonak
ez direla inkorporatzen lanera emakumeak baino geroago,
pentsatu behar dugu enpresaz maizago aldatzen direla .
Gizonezkoen lanerako inkorporazioa ikasketen
eraginez atzeraturik egon zitekeen, baina ez da hori
gure kasua, ez bait dago ezberdintasun esanguratsurik
gizonen eta emakumeen artean, gainera, emakumeen
ikasketa maila zertxobait handiagoa zela (3 .7 taula) .
Emakumezkoen antzinatasun eta adin txikiago
hori lana goiz uzteagatik eraginda egon zitekeen, ez
bait dago ikerketaren laginean bi seme-alaba baino
gehiago duen emakumerik, gehiengoak seme-alaba bakar
bat ere ez zuela (3 .8 taula) .
Emakumeak
30.76 7 .57
9 .36 6 .72Gizonak
43.23 9 .44
17 .08 7 .11
sexuen arabera .
Adina
Antzinat .
m
sd
m
sd
t= 9 .08
t= 6.54(p< 0 .001)
(p< 0 .001)
3 .6 taula : Adina eta enpresako antzinatasuna
7 2
3 .8 taula : Serre-alaben kopurua sexuen arabera .
A
B
D
E
F
G
H
2X
= 133 .77Giz .
5
3
17
60
65
55
27
6 lmEmak .
15
9
12
4
1
(p< 0 .0001)
(A- _ <60 .B- 60-69 D- 70-79 E- 80-89 F- 90-99 G- 100-109 H- >109)
3 .9 taula : Soldaten maila sexuen arabera .
7 3
A B D E 2
389
288
31
X = 3 .913 lm(p= 0 .2715)
Gizonak
170Emakumeak
23
(A- Lehen m. B- Batxilergoa D- Lanbide hez . E- Uniberts .)
3 .7 taula : Ikasketa-maila sexuen arabera .
0 1 2 3 >3X = 32 .12
Gizonak 50 48 78 49 14 4 lmEmakumeak 25 7 10 - (p< 0 .0001)
Zortzi urte gutxiago egoteagatik enpresan
antzinatasun gutxiagotu egingo zuten emakumeen soldata .
Izan zitekeen ere gizonak gehiago esposatzen zirela
segurtasuneko eta higieneko arriskuetara eta honek
beste gehigarri bat suposatuko zuela irabazietan . Era
guztietara aipatutako bi faktore hauek ez dituzte bere
kasa esplikatzen soldataren ezberdintasunak (3 .9
taula) . Emakumeek hezkuntza berdina edo hobearekin
askoz gutxiago irabazten zuten . Garbiago ikus dadin
(estatistikoki zuzen ez jokatu arren) eskubiko
zenbakiak mantendu egin ditugu elkartu gabe, ez dezagun
informaziorik galdu, zentzu estatistikoa aldatzen ez
delako .
Emakumeen soldata txikiagoa esplikatu lezakeen
beste faktore bat erantzukizun-lanpostuetan gutxiago
aurkitzea izango litzateke . Ikerketa honen laginean
emakume guztien % 5 zegoen kontramaisu-lanpostuan,
postu berdinean gizonen % 15 aurkitzen zen bitartean,
3 .10 taulan ikus daitekeen bezala . Laginketa-metodoak
ez zuen suposatzen alborapena, gure eritziz, bi lanbide
maila hauetan sexuen banaketa ausazkoa izan zelako,
nahiz kontramaisu/eskulangile proportzioa ez izan
errealitatearen adierazlea .
Ikusitakoagatik, beraz,
7 4
emakumeak industrian diskriminazio negatiboa jasaten
dutela baieztatu daiteke ; soldatagatik eta
lanpostuagatik .
Lan-satisfakzioaren analisirako interesa zuen
beste faktorea etxeko irabazi orokorrena zen .
Emakumeak, 3 .11 taulan ikusten denez, hobeto kokatuta
zeuden; azken finean, edozein emakume langile ia beti
senar langile batekin ezkonduta dago, eta hau ez da
alderantziz gertatzen, hots, gizon langileak emazte
etxekoandreekin ezkonduta daude gehienetan .
Azkenik, emakume langilearen berezitasunak
ezagutzeko behar dugun datua euskararen ezagutzarena
da . Nahiz kooperatibatan gehiago egon eta hauek
euskaldunagoak izan, emakumeek gutxiago dakite euskaraz
(3 .12 taula) .
7 5
Eskulangile
Kontramaisu
2X = 3 .05
Giz .
204
35Emak .
40
2
(p= 0 .0807)
3 .10 taula : Lanpostu-maila sexuaren arabera .
A
B
D
E
F
2X
= 18 .77Giz .
5
74
90
39
23
4 lmEmak .
2
3
13
16
4
(p= 0 .0011)
(A-<80 B- 80-99 D- 100-139 E- 140-179 F- >179)
3 .11 taula :
Etxeko irabazi guztien maila
sexuaren arabera .
Giz .
110
29Emak .
24
7
arabera .
A
B
E
2X
= 6 .6154
3 lm7
(p= 0 .0855)462
(A- Ezer B- Ulertu D- Mintzatu E- Idatzi)
3 .12 taula : Euskararen ezagutza-maila sexuen
7 6
3 .1 .5 ADINA
Kontramaisuak hiru urte zaharragoak dira
batezbeste eskulangileak baino (3 .13 taula) .
Nabarmen ikusten da, 3 .14 taulan, gutxien
irabazten dutenak , gazteenak direla, 30 urtetik
beherakoak batez ere, eta adina soldatarekin batera
igotzen doala .
Harrigarria gertatzen da ikustea aurreko
taularen zerrenda ia erabat inbertitzen dela etxeko
irabazi guztiak aztertzerakoan eta etxean gehien
irabazten dutenak juxtu gazteenak izatea (3 .15 taula) .
Honen esplikazioa 3 .9 eta 3 .11 taulatan dago, oso gutxi
irabazten duten emakume (batez ere) askok etxeko
irabazi oso altuak dituztela .
77
prozedura .
3 .14 taula : Soldata maila eta adina, Ranges=snk
* : p< 0 .05
3 .15 taula :
Etxeko irabaziak eta adina,
Ranges=snk prozedura .
7 8
Adina
m sd
Eskulangileak
40 .93Kontramaisuak
44 .2710 .358 .66
t= -2 .61 (p= 0 .012)
3 .13 taula :
konparazioa .
Lanpostuen batezbesteko adinen
m 1 2 3 4 5 6 7
1. < 60
27.302 . 60-69
29.423 . 70-79
39.93 * *4 . 80-89
42.00 * *5 . 90-99
42.44 * *6 .100-109
45.11 * * * * : p< 0 .057 . > 109
46 .41 * * *
F= 20 .38 (p< 0 .0001)
m 1 2 3 4 5
1 . < 80 42 .442 . 80- 99 42 .003 . 100-139 39 .934 . 140-179 27 .305 . > 179 29 .42
F= 5 .82 (p= 0 .0002)
Lanbide-heziketa jarraitu zutenak gazteenak
ziren, espero zen legez, ez bait da igaro urte asko
ikasketa-mota hau ezarri zenetik .
Lehen mailako
ikasketak populazio zaharrenaren artean somatzen da .
Guzti rbi adierazten du hezkuntzaren aldetik
aurrerapen handia gertatu dela gure herrian azken
urteotan eta esfortzuak ari direla egiten jendeari bere
lanerako ikasketa espezifikoak eskaintzen .
Euskararen ezagutzari dagokionez ez da bat ere
harritzekoa euskaldun alfabetatugabeak juxtu zaharrenak
izatea, gazteenak, berriz, ulertzen dutenak eta
alfabetatuak diren bitartean (3 .17 taula) .
7 9
prozedura .
* : p< 0 .05
3 .16
taula :
Ikasketa-maila eta adina,
* : p< 0 .05
8 0
3 .17 taula : Euskara-maila eta adina, Ranges=snk
Ranges=snk prozedura .
m 1 2 3 4
1 . Ezer ez 42 .102 . Ulertu 38 .943 . Mintzatu 44 .694 . Idatzi 38 .98
F= 3 .40 (p< 0 .0183)
m 1 2 3 4
1 .2 .3 .4 .
Lehen mailaBatxil .L . H .Uniber,
43 .7238 .1133 .9737 .25
*
F= 13 .51 (p< 0 .0001)
3 .2 ADIMEN-OSASUNA (GHQ)
3 .2 .1 KASU PSIKIATRIKOEN PREBALENTZIA
GHQ galdesorta adimen-gaixotasunaren prebalen-
tzia kalkulatzeko diseinaturik dago . Balidazio-testak
medikuntza orokorreko kontsultatan egin dira .
Horregatik, % 25eko prebalentzia estimatzen dute
normaltasun-muga edo ebaketa-puntuazioa (threshold
score) ezartzeko . Muñoz-ek (1978) errendimendurik onena
10/11ko normaltasun-mugarekin ateratzen du . Guk,
langile osasuntsuekin osatutako lagin batean
ikertzeagatik, prebalentzia txikiagoa aurkitzea espero
genuen eta nahiz espezifikotasuna igotzea komeni
(positibo faltsuen kopurua jaisteko) mantendu egin
ditugu gaztelerazko balidazioaren parametroak, hots, %
8leko sentikortasuna eta % 88 .2ko espezifikotasuna .
278 pertsonek bete zuten ondo galdesorta eta
hauetatik 53k hamaika puntu edo gehiago azaltzen dute
(normaltasun mugatik at edo "Highs Scores"
ehuneko 19 .1, beraz . HSen portzentaiak ez du
prebalentzia adierazten ; honela izango litzateke %
100ekoak balira sentikortasuna eta espezifikotasuna .
8 1
"HS ") r
Horregatik, HSak prebalentzian bihurtzeko Goldberg-ek
erabilitako formula dugu :
100(53/278) - (100 - 88 .2)p .P . =
= 10.500 .81 - (1 - 0 .882)
Lagineko prebalentzia % 10 .50ekoa azaltzen da .
Populazioan ez da asko aldatuko ausazkoa zelako
laginketa . Hala ere, badaude faktore batzuk kalkulua
alboratu dezaketenak, batez ere egonezak eta errefusak .
Gure ustez egonezak ez luke alborapen handia sortuko,
gehienak laneko arrazoiengatik zirelako . Errefusak,
berriz, kontutan hartu beharrekoak lirateke,
prebalentziaren balioa gutxitu lezaketelako . Beraz,
errefusak eta gaizki beteak gehitzen baditugu lagina
278 + 3 + 11 = 292koa litzateke eta 53 + 3 + 11 = 67
High Score-ak edo puntuazio altuak .
100(67/292) - 11 .8P .P .=
= 16.11 %0 .692
Honela, esan dezakegu kasu psikiatrikoen
prebalentzia edo, beste era batera esanda, oinaze
psikikoaren prebalentzia % 10 .5 eta 16 .11 bitartean
aurkituko dela ikerketaren populazioan .
8 2
3 .2 .2 ADIMEN-OSASUNEKO IKERKETA DESKRIBATZAILEA
Galdesorta sozio-ekonomikoan zeuden item
guztiak ez ditugu adimen-osasunarekin aztertu, ondorio
gehiegi aterako litzatekelako, ikerketaren ardatzaren
zentzua galtzeko arriskuarekin . Horregatik,
estatistikoki esanguratsuak direnak edo informazio
interesgarria ematen duten ondorioak azalduko ditugu,
bakarrik . Hasteko, adimen-osasuna aldagai dikotomiko
bezala aztertuko dugu, gaixotasunaren prebalentzia
handiagoa zein taldetan dagoen ikus dezagun . Ondoren
adimen-osasuna continuum bat bezala erabiliko dugu,
oinaze psikikoa aztertzeko .
Adimen-osasuna adinarekin aztertzerakoan
lotura ez dela lineala ikusten dugu . Berrogei eta
hirurogei hamarkadakoen artean daude gaixo-
portzentaiarik altuenak (3 .18 taula) .
Gizonen eta emakumeen artean ez da antzematen
ezberdintasun handirik adimen-osasunari dagokionez,
3 .19 taulan ikusten den bezela .
8 3
2X
= 15 .704 gl
3-.18 taula : GHQ galdesortan azaltzen diren
positiboak eta adin-estratuak, % Higs Scores .
HS+
HS-
% HS
Emakumeak
9
33
21.4Gizonak
44
192
18 .6
OR = 1 .19 (0 .49 <OR <2 .83)
3 .19 taula : GHQ-positiboak sexuaren arabera,
Odds Ratio eta % 95eko'konfidantza mugak .
HS+
HS-
% HS
Eskulangil .
48
193
19 .9Kontramais .
5
32
13 .5
OR = 1 .59 (0 .57 <OR <5 .5)
3 .20
taula :
GHQ-positiboak lanpostuaren
arabera, Odds Ratio .
8 4
(p= 0 .0035)
HS+ HS- % HS
< 30 2 31 6 .130-39 17 77 18 .140-49 20 62 24 .450-59 9 52 14 .8> 59 5 3 62 .5
Lanpostuz aztertzerakoan, adimen-osasun pixka
bat handiagoa nabarmentzen da kontramaisuengan esku-
langileengan baino, 3 .20 taula . Kontutan izan
kontramaisu izateko hautespeneko prozesu bat iragan
behar dela eta honek esplika dezakeela diferentzia hau .
Kooperatibatan
gaixo
gehixeago
dagoela
adierazten digu 3 .21 taulak .
Ondorio esanguratsua ematen ditu enpresako
neurria, langile-kopurua. Kuriosoa eta zaila baldin
bada ere esplikazio bat bilatzeko, lantegi txikietan
eta, batez ere, handienetan dira gaixo gehiago dauden
lekuak, 3 .22 taula .
Diferentzia esanguratsuak ematen dizkigu ordu
extra faktoreak ere . 3 .23 taulan ikus dezakegunez
adimen-osasun hobea dute ordu extrak egiten dituzten
langileak, hiru aldiz GHQ-positibo gutxiago bait dago
multzo honetan . Hemen ere selekzio faktorea bilatu
beharko litzateke diferentzia honen arrazoia ulertzeko
(ordu extrak egiteak ez duela osasuna ekartzen, baizik
ordu extrak egiten dituztenak osasuntsuagoak direla) .
Euskararen ezaguera aztertzerakoan ikusten da
euskaldun alfabetatugabeen artean dagoela positiboen
kopururik handiena, 3 .24 taula .
8 5
HS+
HS-
% HS
Kooperat .
32
108
22.9S . A .
21
117
15 .2
OR = 1 .65 (0 .86 <OR <3 .18)
3 .21 taula : GHQ-positiboak eta lantegi-mota,
Odds Ratio .
HS+
HS-
% HS
< 51
9
39
18 .8
251-100
9
61
12 .9
X
= 15 .89101-400
10
77
11.5
3 g1> 400
25
48
34 .2(p= 0 .0012)
3 .22 taula :
GHQ-positiboak eta lantegiaren
langile-kopurua .
HS+
HS-
% HS
Ordu extrak
5
56
8 .2Ez
46
168
21.5
OR = 0 .33 (0 .10 <OR <0 .88)
3 .23 taula : GHQ-positiboak eta ordu extrak,
Odds Ratio .
HS+
HS-
% HS
Ezer ez
23
109
17 .4
2Ulertu
4
31
11 .4
X
4 .71Mintzatu
14
34
29 .2
3 lmIdatzi
12
49
19 .7
3 .24 taula : GHQ-positiboak eta euskara .
8 6
(p= 0 .1941)
Langileak burutu zituen ikasketak, faktore
bezala hartuta, ez ditu ezberdintasun esanguratsuak
eskaintzen, 3 .25 taula . Positiboen portzentaiarik
txikiena lanbide-heziketa jarraitu zuten ikasleengan
dago . Kontutan izan langile hauek gazteagoak direla,
lehenago ikusten genuen bezala .
Galdesorta sozio-ekonomikoan jaso genituen
beste faktore guztiek (enpresa-mota, enpresaren
neurria, gurasoen lanbidea, egoera zibila, soldata,
erreleboak, eta abarrek) ez dute diferentzia esangura-
tsurik eskaintzen eta, beharrik gabe, datu gehiegi ez
emateagatik, nahiago izan dugu ez adieraztea .
Adimen-osasuna faktore ezberdin askoren
elkarrekintzaren ondorioa izanik, ezin dugu azterketa
uni-faktoriala bakarrik eskaini eta deskribapen soilean
geratu . 3 .26 taulako kobariantza anizkoitzari esker
faktore ezberdin batzuen arabera ajustatu dezakegu,
faktore bakoitzaren pisua ondoren ezagutzeko . Taula
honetan ikus daitekenez eragin esanguratsua duen
faktore bakarra ordu extrak egitea da (0 .17ko Beta
koefizientearekin), lehen ematen genuen arrazoiagatik,
nonbait, eta ondoren pisurik handiena dutenak : sexua
(Beta = 0 .11), euskara (Beta = 0 .14), heziketa (Beta =
8 7
0 .14) eta adina (Raw Regression Coeff .= 0 .05) dira .
Adimen-osasunaren bariantza esplikatzerakoan azaltzen
dicen bost faktoreak ikerketaren beste guztiak baino
indartsuagoak dira (enpresaren neurria tarteko) . Bost
faktoreen artean adimen-osasunaren bariantzaren % 7
adierazten dute (Determinazio-Koefizientea) . Ez ditugu
adierazten 3 .26 taulako eredura iristeko eman ditugun
pauso guztiak bukaezina litzatekelako .
8 8
nagusiak, Kobariantza Anizkoitza, (SPSS-ren irteera) .
8 9
HS+
HS- HS
Lehen Maila
37
153
19.5Batxilergoa
10
37
21.3Lanbide-Hez .
5
31
13 .9Unibertsit .
1
3
25 .0
2X
0.883 gl
0 .8296)(p=
3 .25 taula : GHQ-positiboak eta ikasketak .
*** A N A L Y S I S O F V A R I A N C E
Source of VariationSum ofSquares DF
MeanSquare F
Signifof F
Covariates 72 .392 1 72 .392 1 .411 .236ADINA 72 .392 1 72 .392 1 .411 .236
Main Effects 906 .005 8 113 .251 2 .208 .027ORDU-EXTRAK 370 .754 1 370 .754 7 .227 .008SEXUA 130 .629 1 130 .629 2 .546 .112EUSKARA 250 .824 3 83 .608 1 .630 .183HEZKUNTZA 238 .292 3 79 .431 1 .548 .202
Explained 978 .397 9 108 .711 2 .119 .028
Residual 13492 .511 263 51 .302
Total 14470 .908 272 53 .202
281 Cases were processed .
eragile
8 CASES ( 2 .8 .PCT) were missing .
3 .26 taula : Adieten-osasunaren (GHQ)
3 .2 .3 . LAN-SATISFAKZIOA ETA ADIMEN-OSASUNA
Lan-satisfakzioak adimen-osasunean duen eragina
aztertzeko Erregresio Linealeko eredua erabiltzen dugu .
3 .27 taulan ikusten denez bi aldagai hauen
lotura oso esanguratsua da (p< 0 .001) . Korrelazio-
Koefizientea ez baldin bada handia (r= -0 .31)
estatistikaren ikuspegitik, behintzat, kontutan izan
adimen-osasunean hainbeste faktorek eragiten dutela,
gehienak langirotik kanpokoak, eta hauetako gehienak
kontrolatu ezinekoak prebentziorako (faktore
genetikoak, afektiboak, eta abar) .
9 0
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - --268 cases plotted. Regression statistics of CGHQ on CJDI :Correlation - .30536 R Squared .09325 S .E . of Est
7 .37505 Sig . .0000Intercept(S .E .)
15.37852( 1 .84613) Slope(S .E .)
-.07661(
.01465)-------------------------------------------------------------------------
3 .27 taula : Lan-satisfakzioa (JDI) eta adimen-
osasuna (GHQ), (SPSS-ren irteera) .
w w w w w a w w r Ji u 1
Data Information
281 unweighted cases accepted .
-------------------------------------------------------------------------
3 .3 . LAN-SATISFAKZIOA (JDI)
3 .3 .1 . JDI-REN ESKALAK
Ikerketaren laginaren barruan lortutako eskala
guztien arteko korrel.azio guztiak positiboak dira,
(3 .28 taula) . Hamar korrelaziotik bederatzi esangura-
tsuak dira, nahiz bi txikiak izan . Txikiena soldataren
eta lankideen eskalen artean gertatzen da . Datu guzti
hauek zera adierazten digute, langileengan eskala
hauekiko koherentzi zentzu bat dagoela, laneko
parametroei buruzko satisfakzioak batera doazela, ez
direla dibergenteak .
Eskala hauetan ateratako ondorioak beste
ikerketatan lortutakoekin konpara ditzakegu . Smith eta
lag . (1969) galdesorta berdinarekin, Estatu Batuetako
21 lantegitako 1971 gizon eta 638 emakumez osatutako
lagin batean ikerketa honetan baino satisfakzio handia-
goa somatzen dute gizonentzako eta emakumeentzako . Hala
ere, bere ikerketan satisfakzio handiagoa somatzen da
gizonengan eta ikerketa honetan, berriz, emakumeengan
(3 .29 taula) .
9 2
Eskala
Zeregina Gainbegirada Soldata
Promozioak
Gainbegir . .49Soldata .30Promozioak .36Lankideak
.19
*** p< 0 .001
** p< 0 .01
(n= 268)
.17 **
.37 ***
.31 ***.32 ***
.08
.22 ***
3 .28 taula : JDIren eskalen arteko korrelazioak .
(1) Soldata eta Promozioak eskalak bikoiztu eginditugu, Smith eta lag . bezala .
3 .29 taula : Ikerketa honen eta Smith eta
lankideen (1969) JDI-ren batezbestekoak gizonentzako
eta emakumeentzako .
9 3
GIZONAK EMAKUMEAKEskala
Smith Gurea Smith Gurea
Zeregina 36 .57 29 .59 35 .74 29 .93Gainbegir . 41 .10 36 .41 41 .13 36 .76Soldata (1) 29 .90 17 .48 27 .90 22 .34Promozioak (1) 22 .06 15 .48 17 .77 20 .10Lankideak 43 .49 37 .50 42 .09 41 .17
3 .3 .2 . LAN-SATISFAKZIOA KOOPERATIBETAN
VERSUS SOZIETATE ANONIMOETAN
Ikerketaren hipotesi nagusia denez gero, tarte
berezia ematen diogu azterketa honi . JDIren eskalak
enpresa-mota faktorearekin bi test estatistikoren
bitartez aztertzen dugu (t-test edo Mann-Witney), 3 .30
taulan. Soldatarekiko satisfakzioa handiagoa da
kooperatibistengan, beste eskalatako diferentziak
esanguratsuak ez diren bitartean eta, gainera, bi
eskalatan (gainbegirada eta promozioak) satisfakzio
handiagoa azaltzen da S .A.etako langileengan .
3 .30 taula : JDIko Eskalen batezbestekoak bi
enpresa-motatan eta test estatistikoak (t-test edo
Mann-Witney Z) .
9 4
Eskala Kooperatiba S .A . t / Z p
Zeregina 29 .91 29 .38 0 .39 .700Gainbegirada 35 .66 37 .28 -1 .32 .1868Soldata 10 .46 7 .73 -3 .10 .0019Promozioak 7 .91 8 .30 -0 .74 .4571Lankideak 38 .37 37 .71 -0 .61 .5391JDI 122 .30 122 .16 0 .04 .970
3 ..3 .3 . LAN-SATISFAKZIOKO IKERKETA DESKRIBATZAILEA
Adimen-osasuneko azterketan egiten genuen beze-
la, ez ditugu datu guztiak azalduko, interes berezia
duten emaitzak baizik, bere esangura estatistikoagatik
edo dakarren informazioa aipagarria delako .
Hasteko eta duen garrantziagatik maila
profesionala aztertuko dugu . 3 .31 taulan ikusten denez
kontramaisuek satisfakzio handiagoa dute eskulangileek
baino. Eskala guztiei dagozkien ezberdintasunak
esanguratsuak dira, lankideen eskalan salbu . JDI indize
orokorrak ere satisfakzio handiagoa adierazten du
kontramaisuengan .
Lehenago ikusten bagenuen emakumeek askoz
gutxiago irabazten eta promozionatzen dutela, 3 .32
taulan ikusten da gizonak baino satisfakzio handiagoa
sentitzen dutela bi alor horietan . Lankideekiko
satisfakzio handiagoa dute ere emakumeek, ezberdintasu-
nak esanguratsuak ez izan arren .
Adinarekin aztertzerakoan, 3 .33 taulan, ez
dagoela harreman esanguratsurik ikusten da . Korrelazio
indizeak negatiboak dira, zereginaren eskalan ezik, eta
honek satisfakzio gutxiago adierazten du adineko
jendearen artean . Satisfakzio globalak ia indize hutsa
ematen du, r= -0 .01 .
9 5
3 .32 taula : JDI-Eskalen batezbestekoak sexuen
arabera .
r
Zeregina Gainbegirada Soldata Promozioak Lankideak
Adina
0 .08
-0.05
-0.06
-0.08
-0.07
3 .33 taula : Adinaren eta JDI-Eskalen arteko
korrelazio-indizeak .
9 6
Eskala Langileak Kontramaisuak t / Z p
Zeregina 28 .87 34 .73 -2 .95 .003Gainbegirada 35 .86 40 .41 -2 .48 .0132Soldata 8 .63 12 .24 -3 .25 .0012Promozioak 7 .63 11 .05 -3 .14 .0017.Lankideak 37 .85 39 .35 -1 .02 .3055JDI 119 .74 137 .78 -3 .37 .001
3 .31 taula :
JDI-Eskalen batezbestekoak
kontramaisuen
estatistikoak .
eta eskulangileen artean eta test
Eskala Gizonak Emakumeak t / Z p
Zeregina 29 .59 29 .93 -0 .18 .861Gainbegirada 36 .41 36 .76 -0 .10 .9203Soldata 8 .74 11 .17 -2 .44 .0147Promozioak 7 .74 10 .05 -2 .15 .0318Lankideak 35 .50 41 .17 -1 .69 .0907JDI 120 .94 129 .39 -1 .62 .106
Lantegiaren neurria edo langileen kopuruaren
lotura satisfakzioarekin aztertzeko dikotomizatu egiten
ditugu eskalak bi zati berdintsutan, mediana eta
puntuazio altuak aide batetik eta besteak bestetik .
Metodo hau galdesortaren egileek erabiltzen dute ere
(Smith eta lag ., 1969) . Datuak azaltzeko goiko multzoa-
ren portzentaiak azalduko ditugu . ._3 .34 taulan ikus
dezakegunez enpresa txikietan eta batez ere handietan
satisfakzio gutxiago dago, soldata eta zereginarekiko
satisfakzioaren salbuespenarekin, handiagoa bait da
enpresa txikian . Lankideekiko eskalan, berriz, kontrako
faktore ezberdin bat somatzen da, hots, langileen
arteko lotura estuagoa enpresa handian txikian baino .
Orokorki hartuta, satisfakzio handiena bitarteko
enpresan aukitzen dela esan dezakegu, 51 langiletik 100
bitarteko enpresetan, batez ere .
Ondorengo faktoreek duten eragina satisfakzioan
aztertzerakoan JDIko eskalen sintesia erabiliko dugu,
hainbeste datu sortu ez dadin, interes berezirik gabe .
3 .35 taulan hezkuntz mailak duen eragina aztertzen da .
Ez da kontutan hartzeko ezberdintasunik ikusten .
Mantendu egin ditugu unibertsitate-mailako ikasketa-
koak, kopuru txikiegia eduki arren, bere interes
deskribatzaileagatik .
9 7
% Zer . % Gainb . % Sold . % Prom . % Lank . % JDI
ji-kar . 11 .74
22.19
18.23
9.89
8 .98
11.74p
.0083
.0001
.0004
.0195
.0296
.0083
3 .34 taula : Enpresaren langile-kopurua eta JDI-
ko eskalak, satisfakzioaren portzentaia eta ji-
karratua .
JDI-
JDI+
% +
Lehen Maila
86
96
52
2Batxilergoa
26
20
43
X = 5.36Lanbide-Hez ..
17
18
51
3 glUnibertsit .
4
0
0
3 .35
taula :
JDI eskala eta
ikasketak,
satisfakzioaren portzentaia .
Erreleboak
JDI-
JDI+
% +2
Ez
86
92
52
X = 0 .61Bai
47
41
47
portzentaia .
(p= 0 .1474)
(p= 0 .4343)
3 .36 taula : JDI eta erreleboak, satisfakzioaren
9 8
<
51 62 35 57 49 35 3851-100 71 67 66 64 46 61101-400 45 57 55 57 61 56> 400 36 37 31 39 51 34
Errelebotan lana egiteak ez du ondorio
esanguratsurik eskaintzen ere, 3 .36 taulan ikus
dezakegunez . Ez dugu errelebo-klasea aztertzen
arratsaldez edo gauez 7 eta 2 langilek egiten zutelako,
dagokionez . Galdu egiten dugu, beraz, errelebo motak
satisfakzioan duen eragina .
Ordu extrak egiten dituzten langileek
satisfakzio gehiago azaltzen dute beste langileek
baino, 3 .37 taulan ikus dezakegunez .
Soldatak eragin handia du soldatarekiko
satisfakzioari dagokionez (3 .38 taula) . Hala ere,
lotura handiagoa azaltzen du etxeko irabaziak
soldataren satisfakzioarekin, lotura linealagoa ikusten
delarik, gainera (3 .39 taulan) .
9 9
2X = 5 .36
eta satisfakzioa soldatarekin .
1 0 0
(p= 0 .0206)
3 .37 taula: JDI eta ordu extrak, satisfakzioa-
3 .38 taula :
Soldata,
mila pezetatan, eta
3 .39 taula : Etxeko irabaziak, mila pezetatan,
ren portzentaia .
Soldata Sold .- Sold.+
< 60 11 9 45 260-69 6 6 50 X = 29 .0070-79 8 21 72 6 gl80-89 44 20 3190-99 34 31 48 (p= 0 .0001)
100-109 22 32 59110 + 4 22 85
satisfakzioa soldatarekin .
Irabaziak Sold.- Sold.+
% +
< 80 5 2 29 280-99 55 21 28 X
= 29 .30100-139 41 60 59 4 gl140-179 18 37 67180 + 9 18 67 (p< 0 .0001)
O . Extrak JDI- JDI+ % +
Ez 110 95 46Bai 22 38 63
3 .3 .4 . LAN-SATISFAKZIOAREN ERREGRESIO ANIZKOITZA
JDI galdesortaren eskalen azterketa unifakto-
rialaren ondoren multifaktoriala erabiliko dugu, ez
bait dakigu faktore bakoitzaren eragina elkarrekin
lotuta daudenean (adibidez : emakumeak gazteagoak
direnez, ez dugu askotan jakingo sexuaren ala adinaren
eragin soila biak esanguratsuak direnean) . Bariantza
anizkoitza ez dugu erabiliko ez bait du erregresioak
(Stepwise metodoarekin) adina faktoreak onartzen .
Hiru faktorek eragiten dute esanguraz zeregina-
ren satisfakzioa, 3 .40 taulan ikus dezakegun bezala ;
enpresaren neurria (langileen kopurua),
sexua . Enpresaren neurriarekin lotura negatiboa da,
hots, zenbat eta handiagoa enpresa, satisfakzio
gutxiago . Soldatarekiko satisfakzioa positiboa da,
gustorago bait daude gehien irabazten dutenak .
Emakumeak gustorago daude gizonak baino, lanpostu eta
soldata berdinerako . Aitaren ogibidea, ordu extrak
egitea eta adina faktoreek eragin apur
zereginaren satisfakzioarekiko . Korrelazio anizkoitzeko
koefizienteak ez du balio handia hartzen, aipatutako
sei faktoreen artean menpeko aldagaiaren % 15
adierazten bait dute (Determinazio-Koefizientea) .
1 0 1
soldata eta
bat dute
Indibiduo-kopurua
266Korrelazio Anizk . Koef .
0.38F-test estatistikoa
7 .45 (p< 0 .0001)
*** p< 0 .001
* p< 0 .05(a)-Sexua (1= G, 2= E)(b)-Aitaren ogibidea (1= Lehen sektorea, 2= Esku-
langilea, 3= Besteak)(d)-Ordu extrak (1= Ez, 2= Bai)
3 .40 taula :
Zeregina aldagairen erregresio
anizkoitza .
Indibiduo-kopurua
264Korrelazio Anizk . Koef .
0.29F-test estatistikoa
4 .68 (p= 0 .0004)
** p< 0 .01
* p< 0 .05(d)-Lanpostua (1= Eskulangilea, 2= kontramaisua)(e)-Enpresa-mota (1= Koop ., 2= S .A .)
3 .41 taula : Gainbegirada, erregresio anizkoitza .
1 0 2
Beta KoefizienteakJDI Gainbegirada
Beta KoefizienteakJDI Zeregina
-Enpresaren neurria - .32 ***-Soldata .25 *-Sexua (a) .16 *-Aitaren ogibidea (b) - .11-Ordu extrak (d) .09-Adina .08
-Hezkuntz maila - .21 **-Lanpostua (d) .15 *-Adina - .15 *-Ordu extrak .14 *-Enpresa-mota (e) .11
Gainbegiradaren eskala aztertzerakoan lau
faktore esanguratsu daudela ikus dezakegu: hezkuntza,
lanpostua, adina eta ordu extrak . Hezkuntzak lotura
negatiboa du, lanpostuak, berriz, positiboa (gustorago
kontramaisuak) . Adinak ere lotura negatiboa du,
gutxitzen bait doa urteen poderioz ; eta ordu extrak
egiten dituztenak gustorago daude . Enpresa-mota
faktoreak ez du esangurarik hartzen (satifakzio
gutxixeago kooperatibetan) . Hala ere korrelazio
anizkoitzeko koefizientea oso txikia da eta bariantza %
8 besterik ez dute adierazten bost aldagaien artean .
Soldatarekiko satisfakzioarekin sei faktore
agertzen dira esanguraz lotuta : soldata bera, sexua,
ordu extrak, lantegi-mota, etxeko irabaziak eta
lantegiaren langile-kopurua . Soldatarekin positiboki
lotzen da, noski, etxeko irabaziekin bezala . Emakumeak
gustorago daude beren soldatarekin ; ordu extrak egiten
dituzten langileak bezala, gustorago daudela .
Lantegiaren neurriak, berriz, lotura negatiboa du
soldatarekiko satisfakzioarekin . Faktore guzti hauen
artean menpeko aldagaiaren % 30 adierazten dute,
Determinazio-Koefiziente nahiko handia lortuz .
1 0 3
Beta KoefizienteakJDI Soldata
Indibiduo-kopurua
259Korrelazio Anizk . Koef .
0 .55F-test estatistikoa
18 .01 (p< 0 .0001)
*** p< 0 .001
** p< 0 .01
* p< 0 .05
3 .42 taula: Soldata eta korrelazio anizkoitza .
*** p< 0 .001
** p< 0 .01
* p< 0 .05
1 04
Beta KoefizienteakJDI Promozioak
-Lanpostua
.22 ***-Sexua
.19 **-Hezkuntz maila
-.15-Ordu extrak
.15
Indibiduo-kopurua
261Korrelazio Anizk. Koef .
0.31F-test estatistikoa
6.98 (p< 0 .0001)
3 .43 taula : Promozioak eta korrelazio anizkoitza .
-Soldata .37 ***-Sexua .34 ***-Ordu extrak .27 ~**-Enpresa-mota - .17 **-Etxeko irabaziak .12-Enpresaren neurria - .12 *
Promozioen satisfakzioarekin lau faktore lotzen
dira esanguraz : lanpostua, sexua, hezkuntz maila eta
ordu extrak . Kontramaisuak gustorago daude enpresaren
promozioko politikarekin; emakumeak eta ordu extrak
egiten dituztenak berdin, eta heziketarik handiena
dutenak satisfakzio gutxiago azaltzen dute . Guztira
bariantzaren % 10 azaltzen dute .
3 .44 taulan lankideen satisfakzioarekin
lotutako faktoreak azaltzen dira . Hiru dira
esanguratsuak : hezkuntza, enpresaren neurria eta
lanpostua . Hezkuntzak lotura negatiboa du . Langileen
kopuruarekin lotura, berriz, positiboa da, eta
kontramaisuak gustorago daude eskulangileak baino .
Soldatak, adinak eta sexuak ez dute esangura lortzen .
Faktore guztien artean bariantza % 10 azaltzen dute
(Determinazio-Koefizientea) .
1 0 5
Indibiduo-kopurua
260Korrelazio Anizk . Koef .
0.32F-test estatistikoa
4.78 (p= 0 .0001)
*** p< 0 .001
** p< 0 .01
* p< 0 .05
3 .44
taula :
Lankideekiko
satisfakzioa,
erregresio anizkoitza .
*** p< 0 .001
** p< 0 .01
* p< 0 .05
3 .45 taula : Lan-satisfakzio orokorra (JDI)
erregresio anizkoitza .
10 6
Beta KoefizienteakJDI Osoa
Indibiduo-kopurua
257Korrelazio Anizk . Koef .
0.41F-test estatistikoa
8 .19 (p< 0 .0001)
Beta KoefizienteakJDI Lankideak
-Hezkuntza - .23 ***-Enpresaren neurria .20 **-Lanpostua .15-Soldata - .15-Adina - .10-Sexua .06
-Lanpostua .22 ***-Hezkuntz maila - .22 ***-Ordu extrak .21 ***-Sexua .17 **-Enpresaren neurria - .12 *-Aitaren lanbidea .08
Eskala guztien azterketa egin ondoren, 3 .45
taulan, JDI galdesorta osoaren, edo lan-satisfakzioaren
azterketa egiten dugu. Bertan azaltzen denez bost
faktorek adierazten dute esanguraz lan-osasuna osoan
hartuta : lanpostuak, hezkuntzak, ordu extrek,
enpresaren neurriak eta sexuak. Lehenengo hirurek
lotura oso esanguratsua dute, azken finean galdesorta
osoan eskala bakoitzean ikusitakoa biltzen delako .
Enpresako langileen kopuruak, nahiz korrelazioko
koefiziente standardizatu (Beta) txikia azaldu hemen,
oso faktore garrantzitsua da lan-satisfakzioaren
azterketan . Kontutan hartu behar dugu lankideen eskalan
lotura positiboa zuela, ez beste eskala guztietan
bezala, non negatiboa bait zen . Aitaren lanbideak ez du
esangura heltzen . Faktore guzti hauen artean lan-
satisfakzioaren % 16 adierazten dute .
1 07
4 . EZTABAIDA
Kapitulu honetan ikerketa honen elementu
ezberdinen azterketa kritiko bat egiten saiatuko gara .
4 .1 . HELBURUEN KRITIKA
Helburu pedagogikoak nahiko bete dira .
Galdesortak betetzen egindako lanak langile eta lantegi
ezberdin asko ezagutzera eraman gaitu, eta planifikatu
gabe gertatzen ziren arazoak edo ezbeharrak zuzentzea
aberasgarri izan da . Datuen kodifikazioa eta
prozesamendua lan astuna eta aspergarria izan arren,
esperientzia interesgarria da ikerlari batentzako .
Datuen azterketa estatistikoak ekarpen dezentea
suposatu digu, test parametrikoak, ez-parametrikoak eta
multifaktorialak sakontzera eraman gaituelako .
Ikerketaren prozesua eta pausoak kontatzea idazlan
honen bitartez oso esfortzu baliotsua izan da ere,
suposatu duen irakatsiarengatik. Azkenik, euskaraz
egiteak, gainerako lana eta zailtasuna aparte, ondorio
inportanteak ekarri dizkigu .
1 0 8
Helburu operazionalak ere bete egin dira,
konklusio argiak ateratzea posible gertatu bait da .
Galdesorta hauen erabilpenaren bitartez sortu den
informazioaren kalitatea eta kantitatea ikusita, lan-
medikuntzaren arloan erabiltzeko galdesorten
baliagarritasuna frogatutzat joko genuke .
4 .2 . GALDESORTEN KRITIKA
Gizakiak inguruarekin elkarrekintzan duen oreka
dinamiko eta eraginkorra kontsideratzen badugu osasuna,
areago, adimen-osasuna bere zentzu positiboan
kontsideratu beharko dugu : ongitasuna, norbere buruaren
nagusitasuna, gaitasuna eta nortasunaren garapena
bezala .
Lan-satisfakzioa neurtzeko erabili dugun
galdesortak berdin balio du egoera positiboak zein
negatiboak neurtzeko . Beraz, bat dator emandako
osasunaren definizioarekin . Ez da berdin gertatzen
Osasun Orokorreko Galdesortarekin, GHQrekin, gizakiak
bizi duen sufrimendu psikikoa besterik ez bait du
neurtzen . Horrela, gaixorik dauden gizabanakoak
identifikatzeko pentsatuta garatu zen, adimen-
gaixotasuna beste baliabideen bitartez diagnostikatu
10 9
baino lehen era honetara despistatzeko, beraz .
Gure eritzi subjektiboa zera da, eskulangileek
ondo ulertzen eta onesten dituztela galdesortak, GHQren
kasuan bereziki . Galdesorta hau ikerketa honetan
anonimatu hertsian erabili arren, iruditzen zaigu
arazorik gabe pasatu zitekeela izena eta guzti, ez
duelako kontrako jarrerarik sortzen .
Urteroko osasun-azterketak egiterakoan lantegi
batean GHQ-60 galdesorta erabiltzen genuen (Echenagusia
eta Aurrecoechea, 1988) . Bete ondoren, medikuak eritzia
eskatzen zien langileei . Ehuneko 93a ados zegoen
honelako galdesorta sartzearekin urteroko ohizko azter-
ketetan, nahiz laurdenari luzeegia iruditu . Ehuneko
9ari bakarrik iruditzen zitzaion zaila betetzeko .
JDIk, berriz, mesfidantza apur bat sortzen du
langile batzurengan . Kasu honetan konpondua, sarritan,
anonimatuan egindako ikerketa izateagatik, enpresatik
kanpoko mediku batek egina eta Eusko Jaurlaritzaren
babesean .
Galdesorta sozio-ekonomikoan, nahiz galdera
batzuk kendu test-aurrean, soberan zeuden beste asko,
ez dutelako datu esanguratsurik edo interesgarririk
sortu . Inkestaren denbora alperrik luzatzeak
inkestatuaren nekea handitzen du . Hala ere, gehienek
11 0
betetzen erabili zuten denbora ez zaigu luzeegia
iruditu .
4 .3 . LAGINKETA-ESTRATEGIAREN KRITIKA
Ikerketa honen helburua ez litzateke Euskal
Herriko kooperatiben multzo osora inferentzia egitea,
are gutxiago ondorioak langile guztiengana zabaltzea .
Helburu nagusia bigarren sektoreko kooperatibatako eta
S .A.etako eskulangileak eta kontramaisuak konparatzea
zenez, laginketa-sistema efikaza izan dela uste dugu .
Enpresa batzuk parekatzeko zailtasunak azaldu dira,
baina gure eritziz konparagarritasuna ona dela
iruditzen zaigu .
Euskal Herriko bigarren sektoreko 15 langiletik
beherako kooperatibak (Lan Kide Aurrezkikoak,
behintzat) normatik at dira . Horren ondorioz, lan honek
ez du balio lantegi txikietan (20 langiletik beherakoe-
tan, hain zuzen) gertatzen dena ezagutzeko . Hau da
ikerketa honen mugatako bat . Galdu egiten dugu 500dik
gorako langiletako enpresen informazioa, baita ere .
Ausaz 400 langiletik gorakorik ez zen sartu laginean .
1 1 1
Laginketaren estrategia eta inkesta burutzeko
eraren ondorioz, nahiz inkestatuen kopurua de,-,ente
handia izan (22 enpresetako 281 langile), beste
informazioak erdiesteko aukera galdu dugu . Adibidez
emakumeen multzoan gehiago sakontzeko aukera, edo
kontramaisuengan . . .
Berdin gertatzen da galdesorta sozio-
ekonomikoko galdera batzurekin . Esate baterako
errelebotan lana egiten dutenen artean ezin dugu
aztertu errelebo-mota bakoitza satisfakzioari edo
adimen-osasunari dagokionez, oso langile gutxik egiten
duelako lan errelebo finkoan . Hala eta guztiz ere, ez
zen hau lan honen helburu nagusietako bat eta, beste
aide batetik, literatura zabala dago lotura hau
frogatzen duena . Beste hainbeste amaren ogibidearekin
edo emazteenarekin, gehienak etxeko-andreak bait ziren .
Gustatuko litzaiguke langile alargunen eta
bananduen edo dibortziatuen konklusioak ateratzea,
adimen-osasunari dagokionez, baina gizabanako gutxi
aurkitu dugu sail horietan . Toussignant-ek (1985)
sintomatologia psikikoaren maila berdintsua aurkitzen
du ezkondu eta ezkongabeen artean eta nahiko maila
handiagoa alargun eta bananduen artean besteengan
baino. Goldberg-ek (1978) ere hiru ikerlanetan datu
1 12
aldakorrak aurkitzen ditu ezkongabe eta ezkonduen
artean, baina sufrimendu-maila handiagoa somatzen du
banandu edo dibortziatu eta alargunen artean .
4 .4 . EMAITZEN AZTERKETA
Ugari direnez emaitzak sailkatu egingo ditugu,
lehenik faktore interesgarrien emaitzak aztertuz,
geroago menpeko aldagaien (galdesorten) analisia
egiteko .
4 .4 .1 . LANTEGI-MOTA (KOOP ./S .A .)
Kooperatibetan S .A.etan baino ia bi aldiz
emakume gehiago dagoela ikus daiteke, nahiz portzentaia
oso txikia izan bien kasuan. Honek jarrera ezberdina
adierazten du emakumeak kontratatzerakoan, behar bada
kooperatibak berriago izateak zeresanik balukeelarik .
Euskaldunagoak direla kooperatibak ez du
harritzen, beraien sorlekua eta ezarrerarik
garrantzitsuena Gipuzkoan delako eta gune urbano
nagusietatik urruti, horregatio .
1 1 3
inor
Bi enpresa-motetan ikasketa edo hezkuntz maila
eta adina parekoa den arren, soldatak zerbait
txikiagoak dira kooperatibetan . Datu honek enpresa
hauetako soldatarekiko satisfakzio handiagoarekin
kontrastatzen du, emaitza hau erregresio anizkoitzean
mantentzen den bitartean, bestalde, gainerako beste
faktoreak kontrolatu eta gero .
Haatik, ez da beste ezberdintasunik somatzen
lan-satisfakzioaren beste alorretan bi enpresa hauen
artean . 1989 .eko abenduan Kooperatiben Kongresuan har-
tutako erabakiak ondo lotzen dira guk somatutakoarekin,
zeren proiektu ekonomikoari kontu gehiago egin behar
zaiola erabakitzen da, giza filosofia pixka bat bazter-
tuz, langileek alderdi ekonomikoekiko duten sentikorta-
suna argudiatuz . Honek Arizmendiarretaren ideiak
ahaztea suposatzen du neurri handi batean .
4 .5 .2 . SEXUA
Emakumeen multzoa, portzentaian gizonezkoena
baino askoz txikiagoa, askoz gazteagoa da ere eta
denbora laburragoa darama enpresan, behar bada, lana
uzteagatik ezkontzerakoan edo seme-alabak izaterakoan .
11 4
Emakumeek gizonak baino askoz gutxiago
irabazten dute eta kontramaisu lanposturako gutxiagotan
promozionatzen dira . Hala eta guztiz ere, gizonak baino
satisfakzio handiagoa agertzen dute erregresio
anizkoitzean zereginarekin, soldatarekin eta promozioen
politikarekin . Emaitza hauen esplikazioa zera da,
emakumeek lanar¡ buruzko anbizio gutxiagoa izan
zezaketeela, balore-eskala ezberdin baten ondorioz,
orekatuagoa edo egokituagoa, zeren lanetik kanpoko
beharrek pisu espezifiko handiagoa edukiko bait lukete
gizonaren balore-eskalan baino . Honi gizarteak,
familiburuaren rola ematerakoan, oinarri ekonomikoaren
zama ematen dio eta rol hau senarrarena edo familiako
aitarena baino sendoagoa izan daiteke .
Kauppinen-Toropainen (1983) eta lag .ek 7000
pertsonek osatutako Finlandiako populazio aktiboaren
lagin errepresentagarri batean insatisfakzio handiagoa
somatzen dute emakumeen artean gizonengan baino, berdin
eskulangi-leak izan (blue collar workers) zein
indirektuak izan (white collar workers) .
Gure emaitzaak ez datoz bat Smith eta lag .ek
(1969) aurkeztutakoekin, ikusten genuen bezala ; hauek
ere insatisfakzio zertxobait handiagoa somatzen
dutelarik emakumeen artean .
1 1 5
Adimen-osasunari dagokionez, azterketa
unifaktorialean emakumeek 1 .2ko Odds Ratio bat azaltzen
dute (1 .2 aldiz inzidentzia handiagoa aurkeztuko
luketela adimen-gaixotasuna) eta ez du signifikazioa
iristen kobariantza anizkoitzean .
Goldberg eta lag .ek (1974) osasun komunitarioko
lagin randomizatu batean Manchester-eko hegoan 25 .8ko
%HS eta 18 .7koa Perth-en somatzen dute emakumeen
artean. Gizonentzako, berriz, 15 .8 eta 13 .5koak
aurkitzen dituzten bitartean, dagokionez . Bi hirietan
puntuazio handiagoa somatzen dute emakumeen artean,
halegia .
Tousignant eta lag .ek (1985) ere sintomatologia
portzentaia handiagoa somatzen dute adin-sail guztietan
emakumeentzako .
Beraz, nahiz emakumeek adimen-osasun okerragoa
edo sufrimendu psikiko handiagoa azaldu ikerketa
guztietan, gure lanean ez da berdin azaltzen . Emakumeen
kopuru txikia izan zitekeen arrazoi bat, potentzi
estatistiko eza, beraz . Haatik, selekzio-alborapena
egon daiteke lanera doazenen artean, hots, lanik
gabekoak edo etxean gelditzen direnak baino
osasuntsuagoak izan zitezkeela .
11 6
Haavio-Mannila-ren arabera (1981), bestalde,
ikerketak kontraesanean dauden arren, gehienek, etxetik
kanpoko lanak adimen-gaixotasuneko sintometatik
(depresioa edo antsietatea, bezala) babesten duela,
adierazten dute .
4 .5 .3 . ADINA
Nahiz adina soldatarekin positiboki korrelazio-
naturik azaldu eta kontramaisuak zaharragoak izan,
faktore hau negatiboki lotzen da satisfakzio globalaren
korrelazio anizkoitzean, eta ez du esangura lortzen
zereginarekiko satisfakzioarekin positiboki erlaziona-
tzen delako .
Lucas-ek (1981), Cantabriako 753 langiletako
lagin batean, korrelazio positibo txikia somatzen du
adina eta satisfakzioaren artean . Espainian zehar 1 .144
langiletako lagin batean egindako inkesta batean,
bestalde, ez da somatzen inongo loturarik adina eta
satisfakzio orokorreko indizearekin (Lucas-ek aipatua) .
Adimen-osasunarekiko lotura ez zela erabat
lineala ikusten bagenuen, sintoma psikiatriko gehiago
somatzen da zaharren artean . Horregatio, adinak ez zuen
1 17
lotura esanguratsua lortzen kobariantza anizkoitzean .
Toussi<nant eta lag .ek (1985) adimen-sintomen
prebalentzia adinarekin handitzen dela somatzen du .
Goldberg-ek (1978), aitzitik, lagin komunitario
randomizatuetan adinak ez duela eragin argia GHQrengan,
kontsideratzen du .
4 .5 .4 . LANPOSTUA
Kontramaisuek, itxarotekoa zen bezala,
eskulangileek baino lan-satisfakzio handiagoa dute .
Gainbegirada, promozioak eta lankideetako galdesortetan
esanguraz azaltzen da lanpostua .
Eskulangileek kontramaisuek baino 1 .6 aldiz
gehiago aurkezten dute adimen-sufrimendua, esangurarik
gabe .
4 .5 .5 . IKERKETAREN BESTE FAKTOREAK
Euskararen ezagutzak emaitza interesgarri bat
eskaintzen du, adimen-sufrimendu handiagoa dagoela
euskaldunen artean, batez ere idazten jakin gabe hitz
egiten dutenen artean . Hala ere, datu hau ez da
1 1 8
estatistikoki esanguratsua .
Hezkuntz mailak ez du lotura esanguratsua
GHQrekin, adimen-sufrimendurik txikiena lanbide-
heziketa egin dutenen artean somatzen den bitartean,
nolanahi ere . Lan-satisfakzioarekin, berriz, korrelazio
anizkoitzean lotura negatiboa du . Promozioak eta
lankideak eskaletan zera ikusten da, ikasketa gehiago
dutenek satisfakzio gutxiago azaltzen dutela . Ezin da
satisfakzioa gizakiaren helburuetatik urrundu eta
ikasketa lan berriak eta zailak garatzeko tresna
ukaezina da, beraz, lanpostu berdinerako eta beste
faktoreak kontrolaturik, hezkuntzak negatiboki jokatzen
du satisfakzioarekin .
Ordu extrak egiten dituzten langileak
satisfakzio handiagoa dute, nabarmenago gainbegirada,
soldata eta promozioak eskaletan ikusten delarik .
Langile hauengan lanarekiko, edo enpresarekiko,
jarrera ezberdin bat somatzen da, integratuagoak
baleude bezala . Gainera, langile hauek adimen-osasun
hobea dute, kobariantza anizkoitzean esangura lortzen
duen faktore bakarra bait da .
Enpresaren neurria faktore interesgarri bezala
azaltzen zaigu . Satisfakzio gutxiago somatzen da 50etik
beherako
enpresetan
eta
400etik
gorakoetan,
11 9
bitartekoetan satisfakzio handiagoa ikusten dela eta .
Zeregina eta soldataren eskaletan lotura negatiboa,
esanguratsua, du . Lankideetako eskalan, ordea, lotura
esanguratsua eta positiboa du . Beste faktoreak
aztertzerakoan ez genuen ikusten fenomeno hau . Azalpen
bat bilatzerakoan ez zaigu besterik gelditzen, hots,
lantegi handietan langileak enpresa edo enpresariaren
aurrean elkarrekin lotuago egotera eramaten duen
jarrera defentsibo bat gertatzen dela, klase sozialaren
sentimendu sendoagoa .
Nahiz enpresa handietan adimen-sufrimenduaren
prebalentzia handiagoa somatu, enpresaren neurriak ez
du eraginik kobariantza anizkoitzean . Beste faktoreen
bitartez azaldu daiteke azterketa unifaktorialean
somatzen zena .
Soldata eta etxeko irabaziak ez dira lotuta
azaltzen adimen-osasunarekin edo satisfakzio globalare-
kin . Logikoa den bezala, lotura esanguratsua dute
soldataren satisfakzioarekin . Erregresio anizkoitzean
etxeko irabaziak faktoreak galdu egiten du pisua
aurresale bezala, azken batean, sexuarekin lotura
handia zuelako eta faktore honek eramaten duelako pisua
(emakumeek etxeko irabazi handiagoak dituztelako eta
satisfakzio handiagoa sentitzen dutelako) .
1 2 0
Euskal Komunitate Autonomoan duela gutxi
burutua den ohartutako erikortasunari buruzko inkesta
batean (Eusko Jaurlaritza, 1989), gaixotasun-prebalen-
tzia handiagoa somatzen da behemaila sozialetan,
adimen-arazoak direla portzentaien ezberdintasunik
handienak azaltzen dituztenak . Autoreek bi hipotesi
nagusi eskaintzen dituzte emaitzen azalpenerako :
1- Egoera sozialik kontrakoenak adimen-arazoak
garatuko lituzkete .
2- Klase soziala litzateke menpeko aldagaia,
gaixotasunaren ondorioa egoera sozial eta
ekonomiko txarra litzatekelarik .
Toussignant eta lag .ek (1985) sintomatologi
maila handiarekin eta etxeko irabazi eskasekin lotura
nahiko argia somatzen dute .
Ez dezagun ahaztu lan honetan maila sozial
berdineko jendea aztertzen ari gacela, eta ez ditugula
ezberdintasun argiak ikusi adimen-osasunari dagokionez .
Gure ustez adimen-arazoen arrisku-faktorea status
sozio-ekonomiko ahula izango litzateke, etxeko
irabaziak status horrekin lotuta egonik .
1 2 1
4 .6 . MENPEKO ALDAGAIEN AZTERKETA
Hainbeste faktore eta aldagai zegoenez
ikerketan, bi multzotan zatitu ditugu emaitzaen
azterketa, errazago ulertu dadin . Ondoren, menpeko
aldagaiei dagokion azterketa egingo dugu .
4 .6 .1 . KASU PSIKIATRIKOEN PREBALENTZIA
Muñoz eta lag .ek (1979) erabilitako sentikorta-
suna eta espezifikotasuna erabiltzea erabaki genuen .
Arazoa zera da, Goldberg-ek (1978) aipatzen duen
bezala, medikuntza orokorreko kontsulta ez den alorrean
balore hauek aldatu daitezkeela .
Lan hontan prebalentziaren tasa ikerketa
komunitario randomizatuetan baino txikiagoa da . Hau
"langile osasuntsuaren eragina" edo "healthy worker
effect" delakoaren ondorioa izan daiteke ; hau da,
lagileak ez direla populazio osoaren
errepresentagarriak, osasunari dagokionez, lanean
sartzeko pasatu behar dituzten hautaketa probak
selekzio inportantea suposatzen dutelako . Bestalde,
osasuna galtzen duen langilea erretiratu egiten da
lanetik, lan astuna edo gogorra denean, batez ere .
1 2 2
Jenkins-ek (1985a) arazo psikiatriko arinen %
33ko prebalentzia somatzen du eskulangile eta langile
indirektuak osatutako gizon eta emakumeen populazio
batean, GHQ-60 eta elkarrizketa kliniko protokolizatu
baten bitartez . Bere ikerketan somatzen duen positiboen
portzentaia (%HS) % 33koa da gizonentzako eta % 37koa
emakumeentzako . Gainera, arazo psikiatriko hauek gaixo-
tasunagatiko absentismoaren tasen igoera batekin lotzen
direla somatzen du . Beste lan batean Jenkins-ek (1985b)
arazo psikiatriko arinak turnovern-aren faktore
inportantea direla ikusten du .
Serra-k (1988) GHQ-12 galdesortaren
ehuneko 24 .1 (%HS) somatzen du jantzigintzara
dedikatzen diren lantegi bateko emakumeen artean . Bere
emaitzek gureek baino gaixotasun gehiago azaltzen dute,
baina ez dira konparagarriak bi arrazoi nagusi direla
medio, galdesorta ezberdina eta, behar bada,. jatorri
sozial ezberdineko emakumeak izatea .
Ikerketa honetan kasu psikiatrikoaren
definizioa auzitan jarri nahi genuke, osasuna eta
gaixotasunaren artean muga bat ezartzearen beharra,
alegia . Osasunaren gradua etengabe bat bait da ;
osasunaren mailarik garaienetik gaixotasun-egoerarik
larrienera, hilzorian, doana . Muga bat ezarri edo
12 3
bitartez
finkatu behar da espezialistak nor den gaixoa erabaki
dezan, baina muga hori beste parametro epidemiologiko
batzuri lotuta dago, denbora edo lekua tarteko .
Horregatik, Goldberg-ek edo galdesorta hauen
balidazioetako autoreek erabiltzen duten "kasu
psikiatriko" kontzeptua baino nahiago dugu Amiel-ek
(1970) proposatzen duena, "sufrimendu psikikoa ", hain
zuzen, kualitatea baino gehiago kantitatea adierazten
duelako .
1989 .eko Arabako eta Gipuzkoako gaixotasunaga-
tiko lan-ezintasun iraunkorreko eskakizunak
aztertzerakoan, adimen-gaixotasunak irugarren arrazoi
bezala azaltzen dira, gaixotasun osteo-muskularren eta
zirkulatorioen ondoren, hauek baino ia 8 urte lehenago
azalduz, batezbestez (Aurrekoetxea eta lag ., 1990) .
"Bizitza eta laneko egoeraren hobakuntzarako
Fundazio Europearrak" (1984) Fletcher eta - Payne-k
1980an egindako jorraketa bibliografikoa jasotzen du .
Honen arabera "2000 langile, artezkari eta
profesionalen ikerketa batean % 12ak angustia
emozionala nozitzen zuen . 3083 eskulangileen osasun-
azterketatan oinarritutako beste ikerketa batean
gizonezkoen % 9 .lek eta emakumezkoen % 13k lan-
ezintasuna sortzen duen neurosia sofritzen zuen, eta
12 4
gizonezkoen beste % 19 .2k eta emakumezkoen beste % 23k
neurosi arinagoa nozitzen zuen . Adimen-gaixotasunak
40 .000 .000 lanegunen galeraren arrazoi dira, laneko
gatazkagatik 10.000 .000 lanegun galtzen diren
bitartean " .
4 .6 .2 . ADIMEN-OSASUNEKO IKERKETAREN AZTERKETA
Ikerketa honen alderdi analitikoena lan-
satisfakzioak adimen-osasunean duen eraginaz arduratzen
da, lan honen helburu nagusietako bat . Korrelazio
linealeko testa erabiltzeak ez du nahitaez suposatzen
harreman honek lineala izan beharko duenik . Lotura
inportantea somatzen da, koherentea literaturan ikusten
denarekin . Lotura háu ez da halabeharrez kausala
izango, epidemiologian kausal hitzak duen zentzuan
behintzat, posible delako, baita ere, osasunaren
galerak satisfakzioaren gutxitzea ekartzea .
Kirjonen eta lag .ek (1984) 657 langileen lagin
batean eta erregresio anizkoitzeko testaren bitartez
0 .29ko korrelazio anizkoitzeko koefizientea somatzen
dute, lan-egoeraren aldaketak adierazten dituzten
faktoreak eta adimen-osasunaren aldaketen artean .
1 2 5
Aurresalerik indartsuenak lan-edukinaren aldaketak eta
nagusi hierarkikoarekiko harremanen aldaketak ziren .
Gure aburuz lan-satisfakzioa adimen-osasunaren
galeraren adierazle sentikorra, eta espezifikotasunik
gabekoa, da . GHQ-k zeinu eta sintoma psikiatrikoak
neurtzen ditu, arazo orokorrak eta psikosomatikoak,
depresioa, antsietatea, loaren aldaketak eta disfuntzio
soziala tarteko direlarik . Denboran mantendutako
insatisfakzio-egoera batek aparatu psikikoaren oreka
funtzionala hautsi lezake, GHQ-ren puntuazioaren igoera
bat sortuz, ondorioz .
NLE/OME Batzorde Misto batek (1984) faktore
psiko-sozial kaltegarrien eraginez langilegoaren %
5-10ek arazo sozial larriak nozitzen dutela adierazten
du .
Adimen-osasuna
parametro
epidemiologiko
batzurekin lotzen duen ikerketa deskribatzaileak
emaitza aipagarri edo esanguratsu gutxi
12 6
sortzen du,
espero zen bezala, azken finean lan hau ez bait zen
adimen-osasunaren galeraren arrazoiak ikertzeko .
Harrigarria da lantegi handietan (400 langile edo
gehiago) somatzen den GHQ-an "Higs Scores"-en
portzentaia . Emaitza hau beste faktoreek esplikatu
dezakete, (ordu extrak, sexuak, euskarak, hezkuntzak
eta adinak)
kobariantza anizkoitzean lantegiaren
neurriari zuen pixua kentzen bait diote .
Ordu extrak egin ohi dituzten langileen artean
HS-eko proportzio txikia auto-selekzioaren ondorioa
izan daiteke (langile osasuntsuenak izan zitezkeela
laneguna amaitzerakoan jarraitzeko prest egongo
liratekenak), ez dugulako uste lan gehiago egiteak
osasun-sortzailea daitekenik .
4 .5 .3 . SATISFAKZIOKO IKERKETAREN AZTERKETA
Satisfakzioaren ikerketak informazio ugari
eskaintzen digu. Aldagai independienteen ugaritasunak
eta sei eskalaz osaturik egotea galdesorta hau ondorio
asko edukitzera eramaten du . Hala ere, posible izan den
neurrian murriztu egin ditugu informazio interesgarri-
rik eskaintzen ez zuten emaitzak, idazlana ez zedin
astunago bihurtu .
Analisi anizkoitzetan satisfakzioarekin
sarriago lotzen diren faktoreak sexua, ikasketak,
lanpostua, ordu-extrak eta lantegiaren neurria dira .
Lehen lauak zentzu berdinean lotzen dira, zeinu
berdinarekin . Lantegiaren neurria eta soldata, berriz,
zeinuz aldatzen dira lankideen eskalan .
Honek
1 2 7
satisfakzio osoaren eskalan duten pisu txikia, edo
txikiagoa, adierazten du . Honek berak esplika dezake
ere soldata eta lankideak eskalen artean somatzen
korrelazio txikia .
Errioxako "arrisku-mapa" burutzeko langileei
zuzendutako inkesta sorta bat garatu zen . Inkesta
horietako batean , (INSHT, 1987), Industria, Eraikuntza
eta Zerbitzuetako langileei zuzenduan, populazioaren
errepresentagarri diren 996 gizabanakoei burutuan, gure
ikerketarekiko gertutasunagatik interesgarri izan
daitezken laneko egoerei buruzko eritziak jasotzen
dira .
% 68 .2rentzako bere lanposturako ez da ezagumen
berezirik behar .
% 29 .4rentzako langileak berak egindako okerrak
ohartu gabe geratzen dira .
% 27 .1k bere lana "gutxi edo oso gutxi" kontsi-
deratuta dagoela dio .
Heren batek ez dezakeela bere
"ezer" aplikatu esaten du eta la % 40k "apur
bat" bakarrik aplika dezakeela dio .
Inkestatuen
% 56.2k ez dela
"inoiz"
promozionatu enpresan dagoenetik dio
den
gaitasunetatik
eta %
33 .2ak "zerbait" promozionatu duela deklaratzen
1 2 8
du . Emakumeek gizonek baino aukera gutxiago
dutela adierazten dute .
% 61 .4k bere enpresan ez dagoela prozedura
formalik promozioa erregulatzeko dio eta
dagoenean % 34ak desegokia kontsideratzen du .
% 13k komunikaziorako oztopoen existentzia
adierazten du .
Lankideen arteko harremanak hierarkikoak
bertikalak baino hobeto baloratzen dira,
bien kasuan okerragoak kontsideratzen dira
lantegiaren neurria handituz gero .
Azken datu hau ez dator bat ikerketa honetan
lankideei buruz aurkitzen genuenarekin, baina,
guztietara, lantegi handietako langileen defentsako
jokabide bat izan daitekeen hipotesia indartzen du .
Eztabaida amaitzeko Levi-k (1987) aipatzen duen
ohar bat ekarri nahi genuke ; autore ezagun honen
arabera, lanean dagoen populazio osoaren erdia, gutxi
gorabehera, zorigabea da bere enpleguan .
12 9
edo
eta
era
5 . KONKLUSIOAK
1- Tesi honen lehen ondorioa zera da, kooperatibagintzak
ez duela, satisfakzioaren aldetik, abantailarik suposa-
tzen enpresa tradizionalaren aurrean . Soldatarekiko
satisfakzioaren salbuespenarekin ez da somatzen
ezberdintasun esanguratsurik kooperatibisten aide .
2- Lehen ondorioan oinarriturik, kooperatibetako
eskuhartzeko programak, satisfakzioaren alorrean,
faktore psiko-sozialak hartu behar lituzke kontuan,
Sozietate Anonimoetan bezalaxe, osasunean ondorio
positiboa duten faktoreak bultzatuz eta eragin
negatiboa dutenen kontra borrokatuz .
3- Lan-osasunaren plangintzarako datu onuragarria da lan
honetan somatzen den adimen-gaixotasunaren prebalentzia
(% 10 .5 eta % 16 .iren bitartekoa), nahiz ikerketa
komunitario randomizatuetan tasa handiagoa somatu .
Emaitza hau ikusiz eta adimen-sufrimenduak dituen
ondorioak aztertuz ezinbestekoa iruditzen zaigu lan-
osasuneko programek adimen-osasunaren alderdia ukitu
behar luketela .
1 3 0
4- Lehentasun nagusia lan-osasuneko eskuhartze programetan
segurantzak eta higieneak izan arren, eta programek
arrisku hauek kontrolatzen dituzten neurrian batez ere,
faktore psiko-sozialenganako eskuhartzea burutu beharko
litzateke. Horrez gainera, egungo industrian segurantza
eta higieneko arriskuak ezabatu edo gutxituz doaz
teknologia - berriko prozedurak ezartzerakoan . Hau
denborarekin aldaketa bat suposatzen ari da langileen
eskarietan, geroz eta lotuagoak ergonomia edo psiko-
soziologiarekin .
5- Ez dugu adimen-osasunaren eskuhartze prebentiboa
programazioaren kanpoan ikusten, efizientziaren izenean
adimen-gaixotasunaren bigarren mailako prebentzioa eta
adimen-osasunaren babesa eta promozioa xehetasunez
sortu, garatu eta aztertutako programatan burutu behar
dira . Adimen-osasuneko eskuhartze honek datu epidemio-
logiko fidagarrietan oinarriturik egon behar du .
Epidemiologia deskribatzailea programazioaren lehenta-
sunak zeintzuk diren erabakitzeko baliagarria da .
Zentzu honetan, ikerketa hontako laginaren populazioa-
rengan eskuhartzerako gauza dela uste dugu . Modu
berean, erabilgarria izan beharko litzateke beste
ikertzaileek alor hau landu dezaten, ikerketa honen
okerrak eta gutxiegitasunak ebitatuz .
1 3 1
6- Tesi honek, beste alderdi batetik, emakume langileen
ezberdintasunak agertzen ditu gizon langileekiko .
Adimen-osasunaren aldetik sufrimendu handiagoa somatzen
da eta satisfakzio handiagoa lanarekin, nahiz lan-
egoera okerragoa bizi ; soldata txikiagoa eta
promoziorako aukera gutxiago . Ikerketa honetan
emakumeen lagina txikiegia izan da (39 emakume) ondorio
argiak ateratzeko eta gutxiago multzo horren barruan
aztertzeko . Lan espezifikoak burutu beharko lirateke
emakume langileen egoera ikertzeko .
7- Lan-satisfakzioarekin estuago lotuta azaltzen diren
faktoreak lantegiaren neurria edo lantegiak dituen
langileen kopurua, sexua, ikasketak edo hezkuntz maila,
lanpostua, ordu extrak egitea eta soldata dira .
8- Ikerketa honetan erabilitako galdesortak baliogarri-
tasun handikoak dira lan-osasunaren_ alorrean
erabiltzeko . Ulerkuntza errazekoak dira eta nahiko
azkarrak betetzeko . Beren baliogarritasunak eta barne-
kontsistentziak, bestalde, ikerketarako tresna egoki
bihurtzen dituzte .
1 3 2
GHQ-k informazio inportantea eskaintzen du, adimen-
sufrimenduarena . Beste ikerketa analitikoagoetan
galdesorta espezifikoak erabili beharko lirateke .
Adibidez, antsietatearen galdesorta estresarekin
aztertzeko, edo depresioaren galdesorta langabeziarekin
edo erretiroarekin aztertzeko, edo sintoma somatikoen
galdesorta errelebotako lanaren ondorioak ikusteko .
JDI-k informazio ugari eskaintzen du, lanaren bost
alderdi ezberdinekiko satisfakzioa neurtzen duelako . Ez
dakigu anonimaturik gabe izango duen balioa, baina
aukeran izenik jarri gabe erabili behar dela iruditzen
zaigu . Duen beste akats bat zera da, ez duela balio
norbanakoaren satisfakzioaren diagnostikorako . Bi
salbuespen hauek kontutan hartuta JDI oso tresna
eraginkorra iruditzen zaigu, talde ezberdinen arteko
konparaziorako .
9- Bi eskalen artean -JDI eta GHQ- lotura esanguratsua eta
nahiko inportantea somatzen da, lan-satisfakzioaren eta
adimen-sufrimenduaren artean, hain zuzen ere .
1 3 3
6 . BIBLIOGRAFIA
1 . ABRAMSON J .H . Métodos de estudio en medicina
comunitaria . Una introducción a los estudios
epidemiológicos y de evaluación . Madrid : Ed . Díaz de
Santos, 1990 .
2 . AMIEL . R . Entreprise santé . Manuel de psychologie du
travail et de psychiatrie sociale . Paris : Maloine Ed .,
1985 .
3 . AMIEL R . La notion de la santé mentale et son
évaluation dans les études épidémiologiques à visées
préventives en médecine du travail et en santé
communautaire . Arch . Mal . Prof ., 1986 ; 47, 1 : 1-14 .
4 . AMIEL R . LEBIGRE F . Un nouveau test rapide pour
l'appretiation de la santé mentale . Ann . Méd . Psy .,
1970 ; 4 : 565-580 .
5 . ASUA J . URBANEJA F . AURRECOECHEA J .J . Salud mental en
el trabajo : Alteraciones e intervención preventiva .
Salud y Trabajo, 1989 ; 71 : 4-13 .
6 . AURREKOETXEA J .J . Estudio de prevalencia de casos
psiquiátricos en una población de trabajadores directos
y encargados de 20 empresas del País Vasco VII . San
Sebastián : Reunión Científica de la S .E .E ., junio 1988 .
1 3 4
7 . AURREKOETXEA J .J . LOPAZ M.A . URBANEJA F . COTO J .C .
Estudio descriptivo de las demandas de incapacidad
laboral por enfermedad común en Araba y Gipuzkoa, 24
semestre de 1989 . Remitido al I Congreso de Seguridad e
Higiene en el trabajo . Bilbao, octubre 1990 .
8 . ARMSTRONG T .B. Job content and context factors related
to satisfaction for different occupational levels . J .
of Appl . Psychol ., 1971 ; 55 .
9 . AXELSON O . Elucidation of some epidemiologic principes .
Scand . J . Work Environ . Health, 1983 ; 9 : 231-240 .
10 . BOITEL L . JUILLARD G . BLONDET M . LEROUX C . PARDON N .
VIOT P . VIRET P . MACAREZ J. CHAW N . Recherche portant
sur les relations travail environnement et santé des
travailleurs . Paris : Publications A.S .M .T . Doc . 1,
1985 .
11. CANADIAN PUBLIC HEALTH ASSOCIATION . Surveillance de la
santé des travailleurs . Canadian J . of Publ . Health,
1986 ; 77 : 100-108 .
12 . CAPLAN R .D . JONES K .W . Effectsof work load role
ambiguity and tipe A personality on anxiety depression
and heart rate . J. of Appi . Psychol ., 1975 ; 60, 6 : 713-
719 .
1 3 5
13 . CASTILLO J .J . PRIETO C . Una técnica subjetiva de
investigación en condiciones de trabajo : Las encuestas
de satisfacción . Rev . Esp . Invest . Sociol ., 1981 ; 13 :
49-63 .
14 . CENTERS R . BUGHENTAL D.E . Intrinsic and extrinsic job
motivation among different segments of the working
population . J . of Appl . Psychol ., 1966 ; 50 .
15 . CHEKOWAY H . PEARCE N . CRAWFORD-BROWN D .J . Research
methods in occupational epidemiology . New York : Oxford
Univ . Press, 1989 .
16 . COMITE MIXTO O .I .T ./O .M .S . DE MEDICINA DEL TRABAJO
Identificación y control de los factores psicosociales
nocivos en el trabajo . Genève : Informe . Novena reunión,
1984 .
17 . COOPER C .L. Identifying stressors at work : Recent
research developments . J . of Psychosom . Research .
1983 ; 27, 5 : 369-376 .
18 . COTTON E .
L'éducation pour la santé .
Méthodes .
Bruxelles : Ed. de l'Univ . de Bruxelles, 1982 .
19 . DAHAN R. CAULIN C . Le choix du test statistique lors
d'une étude clinique ou thérapeutique . La Presse Méd .,
1985 ; 14, 1 : 35-37 .
13 6
01
20 . DAVIS K . ALLEN G .R . Lenght of time that feelings
persist for Herzberg's motivational and maintenance
factors . Personnel Psychol ., 1970 ; 23 .
21 . DOLAN S . ARSENAULT A. Stress santé et rendement au
travail . Montréal : Ecole de Relations Industrielles .
Univ . Montréal . Monographie n 5, 1980 .
22 . DUNNETTE M .D .
CAMPBELL J .P .
HAKEL M.D .
Factors
contributing
to
job
satisfaction
and
job
dissatisfaction
in
six
occupational
groups .
Organizational Behav . and Human Performance, 1967 ; 2 .
23 . ECHENAGUSIA V .M. AURRECOECHEA J .J . Evaluación de la
salud mental en medio laboral . Prevención, oct-nov,
1988 ; 106 : 24-28 .
24 . EDSTRóM R. Medios y procedimientos para mejorar el
medio ambiente de trabajo . XI Congreso Mundial de
Prevención de los accidentes de Trabajo y de las
Enfermedades Profesionales .
25 . EUSKO JAURLARITZA GOBIERNO VASCO . Encuesta de salud de
la Comunidad Autónoma vasca . Vitoria-Gasteiz : Serie
Estadísticas y Documentos de Trabajo . n 14, 1987 .
27 . EUSTAT (INSTITUTO VASCO DE ESTADISTICA) . Encuesta de
población en relación con la actividad .
Gasteiz, Nov . 1987 .
1 3 7
Vitoria-
28 . EWEN R .B . Some determinations of job satisfaction: A
study of the generality of Herzberg's theory . J . of
Appl . Psychol ., 1964 ; 48, 3 : 161-163 .
29 . EWEN R .B. SMITH P .C . HULIN C .L. LOCKE E .A . An empirical
test of the Herzberg's two factor theory . J . of Appl .
Psychol ., 1966 ; 50 .
30 . FLEISS J .L .
Statistical methods for rates and
proportions . New York : Wiley, 1981 .
31 . FOWLER F .J. MANGIONE TW . Reducing interviewer effects
on health survey data . Center for Survey Research .
Univ. Massachusetts Boston Rev ., Febr . 1986 .
32 . FRANCES R .
satisfaction dans le travail et le
emploi . Paris : Puf le Psychologue . Presses Univ . de
France, 1981 .
33 . FRANCES R . Prédire la satisfaction au travail . Bull . de
Psychol ., 1980 ; 33, 344 : 401-408 .
34 . FRASER T .M. Stress et satisfaction au travail . Etude
critique . Genève : Série Sécurité Hygiene et Médecine du
Travail . n 50 . B .I .T ., 1983 .
35 . FRIEDLANDER F . Job characteristics as satisfiers and
dissatisfiers . J. of Appl . Psychol ., 1984 ; 84 .
36 . FRIEDLANDER F . Motivations to work and organizational
performance. J . of Appl . Psychol ., 1966 ; 50 .
1 3 8
37 . FRIEDLANDER F . Underlying .sources of job satisfaction .
J . of Appl . Psychol ., 1963 ; 47 .
38 . FUNDACIóN EUROPEA PARA LA MEJORA DE LAS CONDICIONES DE
VIDA Y DE TRABAJO (CEE) El estrés físico y psicológico
en el trabajo . Madrid : Ministerio de Trabajo y
Seguridad Social, 1987 .
39 . FURNHAM A. SCHAEFFER R. Person-environment fit job
satisfaction and mental health . J . of Occ . Psychol .,
1984 ; 57 : 297-307 .
40 . GOLDBERG D .P. The detection of psychiatric illness by
questionnaire . London : Maudslev Monograph . n. 21 .
Oxford University Press, 1972 .
41 . GOLDBERG D .P .
Manual of the General Health
Questionnaire . Windsor : Nfer-Nelson, 1978 .
42 . GOLDBERG D .P . BLACKWELL B . Psychiatric illness in
general practice . A detailed study using a new method
of case identification . Brit . Med . J ., 1970 ; 2 : 439-
443 .
43 . GOLDBERG D .P. COOPER B . EASTWOOD M .R. KEDWARD H .B .
SHEPHERD M . A standardized psychiatric interview for
use in community surveys . Brit . J . Prev . Soc . Med .,
1970 ; 24 : 18-23 .
1 3 9
44 . GOLDBERG D.P . RICKELS K . DOWNING R . HESBACHER P . A
comparison of two psychiatrie screening tests . Brit . J .
Psychiat ., 1976 ; 129 : 61-67 .
45 . GOLDBERG M . DAB W . CHAPERON J . FUHRER R . GREMY F .
Indicateurs de santé et "sanométrie" : Les aspects
conceptuels de recherches récents sur la mesure de
l'état de santé d'une population . Rev . Epidém . et Santé
Publ . 1979 ; 27 : 51-68, 133-152 .
46 . GORDON G.G . Relationship of satisfiers and
dissatisfiers to productivity turnover and morale . Ann .
Psychologist, 1965 ; 20 .
47 . GUENESCA E . Motivación y enriquecimiento del trabajo .
Sus repercusiones en la productividad . Barcelona : Ed .
Hispano Europea, 1977 .
48 . HERZBERG F . MAUSNER B. PETERSON R . CAPWELL D . Job
attitudes : Review of research and opinion .
Psychological Service of Pittsburgh, 1957 .
49 . HERZBERG F . MAUSNER B . SNYDERMAN B .B . The motivation to
work. New York : Wiley, 1959 .
50 . HINRICHS J .R. MISCHKIND L .A . Empirical and theorical
limitations of the two-factor hypothesis of job
satisfaction . J . of Appl . Psychol ., 1967 ; 51 .
1 4 0
51 . HULIN C .L. WATERS L .K . Regresion analysis of three
variations of the two-factor theory of job
satisfaction . J . of Appl . Psychol ., 55, 3 : 211-217 .
52 . ILLICH I . Némésis médicale . L'expropriation de la
santé . Paris : Bd . Seuil, 1975 .
53 . INSTITUTO NACIONAL DE SEGURIDAD E HIGIENE EN EL
TRABAJO . Jornada de presentación de resultados del Mapa
de Riesgos de la Rioja . Madrid: I .N .S .H .T . Documento
Resumen, Jun . 1987 .
54 . IRIS G .V . BARRET G .V . Some relations between job and
life satisfaction and job importance . J . of Appl .
Psychol ., 1972 ; 56, 4 : 301-304 .
55 . JAVEAU C . L'enquête par questionnaire . Manuel à l'usage
du praticien. Bruxelles : Ed . de l'Univ . de Bruxelles,
1978 .
56 . JENICEK M . Place fondamentale et orientations nouvelles
de l'épidémiologie descriptive en santé mentale . Union
Méd . Canada .
57 . JENICEK M .
CLEROUX R .
Epidémiologie .
Principes
techniques applications . Paris : Maloine Ed., 1984 .
58 . JENKINS R. Minor psychiatric morbidity in employed
young men and women and its contribution to
absence . Br . J . Ind . Med ., 1985a ; 42 : 147-154 .
1 4 1
sickness
59 . JENKINS R . Minor morbidity and labour tournoyer . Br . J .
Ind . Med ., 1985b ; 42 : 534-539 .
60 . KALIMO R. EL-BATAWI M .A. COOPER C .L. Psychosocial
factors at work and their relation to health . Geneva :
W .H .O ., 1987 .
61 . KARMAS
G.
Introduction
à
la
psychologie
professionnelle . Bruxelles : P .U .B ., 1985-1986 .
62 . KARVONEN M . MIKEEV M .I . Epidemiology of occupational
health . Copenaghe: WHO Regional Publ . European Series .
No . 20, 1986 .
63 . KASL S .V . Epidemiological contributions to the study of
work stress . In : Stress at work . New York : John Wiley &
Sons, 1978 .
64 . KASL S .V. Mental health and work environnent : An
exmination of the evidence . J . Occ . Med ., 1973 ; 15, 6 :
509-518 .
65 . KAUPPINEN-TOROPAINEN K . KANDOLIN I . MUTANEN P . Job
dissatisfaction and work-related exhaustion in male and
female work. J . of Occ . Behaviour, 1983 ; 4 : 193-207 .
66 . KIRJONEN J . H2NNINEN V . Effets of job change on job
satisfaction and mental strain. Scand . J . of Work
Environ . & Health, 1984 ; 10 : 514-519-
67 . KORMAN A .K . Psicología de la industria
organizaciones . Madrid : Marova, 1978-
1 4 2
y de las
68 . KORNHAUSER A .W. Mental health of the industrial worker .
New York: Wiley, 1964 .
69 . LEVI L . Psychosomatic disease as a consequence of
occupational stress . In : Psychosocial factors at work
and their relation to health W .H .O . Geneva 1987 .
70 . LEVY-LEBOYER C . Satisfaction et motivation : Théories et
recherche . Bull . de Psychol ., 33, 344 : 409-412 .
71 . LIMON J. Morbidité mentale dans le secteur de soins
primaires . Memoire Licence Spéciale en Santé Publique .
Bruxelles : E .S .P ., U .L .B ., 1986 .
72 . LOBO A. GIMENO-AZNAR J .L . Estudio transcultural de los
problemas psiquiátricos en pacientes oncológicos .
Oncología, 1981 ; 80, 136 : 24-30 .
72 . LOBO A . PEREZ-ECHEVERRIA M .J . ARTAL J . Validity of the
scaled version of the General Health Questionnaire
(GHQ-28) in a spanish population. Psychol . Med ., 1986 ;
16 : 135-140 .
72 . LOCKE E .A. Satisfiers and dissatisfiers among white
collar and blue collar employees . J. of Appl . Psychol .,
1973 ; 58 .
73 . LOCKE E .A. The nature and causes of job satisfaction
In : Handbook of industrial and organizational
psychology . Marvin D. Dunnette Ed ., 1976 .
1 4 3
74 . LOCKE E .A . WHITTING R .P. Sources of satisfaction and
dissatisfaction among solid waste management employees .
J . of Appi . Psychol ., 1974 ; 59 .
75 . LUCAS MARTIN A . Una aproximación sociológica al estudio
de la satisfacción en el trabajo en la provincia de
Santander . Rev. Esp . Invest . Sociol ., 1981 ; 13 : 65-100 .
76 . MacMAHON B .
PUGH T .F .
Principios y métodos de
epidemiología . México : La Prensa Mexicana, 1970 .
77 . McGUIGAN F .J .
Psicología experimental .
Enfoque
metodológico . México : Ed. Trillas, 1978 .
78 . MALINOVSKY M .R .
BARRY J.R .
Determinants of job
attitudes . J . of Appl . Psychol ., 1965 ; 49 .
79 . MARTINEZ J .M . Paro laboral y salud mental . Servicio de
Salud Mental Diputación de Valladolid, Jun . 1984 .
80 . MASLOW A .H .
Motivación y personalidad . Barcelona :
Sagitario, 1963 .
81 . MAYO E . Man's search for himself . New York: W .W .
Norton, 1953 .
82 . MAYO E .
Problemas humanos de una civilización
industrial . Ed . Galatea . Nueva visión, 1959 .
83 . MICHOT J . Bruxelles : Bull . U .L .B . U .A .E ., Avril 1981 .
84 . MIROWSKY J . ROSS C .E . Social patterns of distress . Ann .
Rev. Sociol ., 1986 ; 12 : 23-45 .
1 4 4
85 . MONSON R.R. Occupational epidemiology . Florida : CRC
Press Inc., 1980 .
86 . MUÑOZ P.E . VAZQUEZ J.L . PASTRANA E . RODRIGUEZ F . ONECA
C. Study of the validation of Goldberg's 60-item G .H .Q .
in its Spanish version . Social Psychiatry, 1978 ; 13 :
99-104 .
87 . MUÑOZ P.E . VAZQUEZ J.L. RODRIGUEZ F . PASTRANA E . VARO
J . Adaptación española del General Health Questionnaire
(G .H .Q .) de D .P . Goldberg . (Un método de identificación
de casos psiquiátricos en la comunidad) . Arch .
Neurobiol ., 1979 ; 42, 2 : 139-158 .
88 . MURPHY H .B . The meaning of symptom-check-list scores in
mental health surveys : A testing of multiples
hypotheses . Soc . Sci . Med ., 1978 ; 12 : 67-75 .
89 . OZAMIZ J .A. SACANELL E . Medio urbano y enfermedad
mental : I Cuestiones metodológicas . Psiquis, 1982 ; 2 :
24-30 .
90 . PARKINSON D .K. BROMET E .J . Correlates of mental health
in nuclear and coal-fired power plant workers . Scand .
J . Work Environ . Health, 1983 ; 9 : 341-345-
1 4 5
91 . PAVON A . MIRANDA M . LOBO A . RUBIO L. SEVA A . Factores
sociales en los transtornos psíquicos de los pacientes
de una consulta de medicina general . Ponencia Reunión
Nacional de la Sociedad Española de Medicina
Psicosomática y psicoterapia . Barcelona, 1980 .
92 . PINEAULT R . Eléments et étapes d'élaboration d'un
programme de santé communitaire . L'Union Méd . du
Canada, 1976 ; 105 : 1208-1214 .
93 . PORTIGAL A .H . Pour la mesure de la satisfaction au
travail . Paris : O .C .D .E ., 1976 .
94 . POUSSET A . Sociologie du travail . Bruxelles : P .U .B .,
1983-1984 .
95 . RECHT P . La mesure de la santé . Arch. Belg. de Méd .
Soc ., 1984 ; 7-8 : 418-434 .
96 . REDONDO R . El rorscharch y los vacos . Bilbao : Servicio
Ed. de la Univ .del País Vasco, 1983 .
97 . ROSEN H .
Occupational motivation of research and
development personnel . Personnel Administration, 1963 ;
26 .
98 . ROTHMAN K .J . Epidemiología moderna . Madrid : Ed . Díaz de
Santos, 1987 .
99 . SACKETT D .L. Bias in analytic research . J . Chron . Dis .,
1979 ; 32 : 51-63 .
14 6
100 . SALEH S .D . A study of attitude change in the pre-
retirement period . J . of Appl . Psychol ., 1964 ; 48 .
101 . SELYE H . TURCOTTE P . La gestion du stress . Québec :
Relations Industrielles . Presses de l'Université Laval,
31, 4 : 609-616 .
102 . SERRA C . Estrés y salud mental en una población laboral
femenina . Medicina de Empresa, 1988 ; 22, 1 : 19-37 .
103 . SMITH P .C . KENDALL L .M. HULIN C.L. The measurement of
satisfaction in work and retirement : A strategy for the
study of attitudes . Chicago : Rand Mc .Nally & Co ., 1969 .
104 . SOCIETE FRANCAISE DE PSYCHOLOGIE PSYCHOLOGIE DU
TRAVAIL . Quelles motivations au travail? . Paris :
Entreprise Moderne d'Ed ., 1982 .
105 . STARCEVICH M .M. The relationship between the central
life interests of first line managers middle managers
and professinal employees and job characteristics as
satisfiers and dissatisfiers . Personnel Psychol .,
1973 ; 27 .
106 . TAYLOR F .W . La dirección de los talleres . Barcelona :
Feliú y Susana, 1925 .
107 . TAYLOR F .W . Principios de la administración científica .
Buenos Aires : Ed . Ateneo, 1959 .
1 4 7
108 . TIFFIN J . McCORMICK E . Motivation et satisfaction au
travail . Paris : Psychologie Industrielle . Presses
Universitaires de France . Bibl . Scient . International,
1967 .
109 . TONELLI S . BIOCCA M . ROSSI L . Fundamentos metodológicos
para la prevención del daño en el trabajo . Pamplona :
Curso Monográfico de Salud Laboral, Mayo 1987 .
110 . TOUSSIGNANT M . KOVESS V . L'épidémiologie en santé
mentale : Le cadre conceptuel de l'enquête Santé-Québec .
Sociol .et Sociétés, 1985 ; 17, 1 : 15-26 .
111 . TURCOTTE P . La participation comme remède au stress :
Une réponse . Québec : Relations Industrielles . Presses
de l'Université Laval, 1978 ; 33, 3 : 540-543 .
112 . TUYNS A.J. SOHIER R. Principes et définitions de
l'épidémiologie . Rev .. Epidém . et Santé Publ ., 1981 ; 29 :
75-83 .
113 . URBANEJA F . AURRECOECHEA J .J . Epidemiología y salud
laboral . Prevención, jul-set, 1987 ; 101 : 52-58 .
114 . URBANEJA F. AURRECOECHEA J .J . ASUA J . Trabajo y salud
mental . Salud y Trabajo, jul-agos, 1988 ; 68 : 4-8 .
115 . VEZINA M . La santé publique via la santé au travail .
L'Union Méd . du Canada, 1978 ; 107 : 650-656 .
1 4 8
116 . WALLOT H. La participation comme remède au stress :
commentaire . Québec : Relations Industrielles . Presses
de l'Université Laval, 1978 ; 33, 3 : 532-540 .
117 . WERNIMONT P .F. Intrinsic and extrinsic factors in job
satisfaction . J. of Appl . Psychol ., 1966 ; 50 .
1 4 9
I . ANEXUA
GALDESORTA SOZIO-EKONOMIKOA
II . ANEXUA
THE JOB DESCRIPTIVE INDEX (JDI)
INSTRUCCIONES
(JDI)
Como resultadode su experiencia en el puesto de trabajo
que ocupa, Ud . lo conoce adecuadamente, por lo que desearíamos
saber lo que piensa sobre diferentes aspectos del mismo .
Para cada aspecto hay una lista de adjetivos o frases breves
•
cada una de las cuales lleva al lado un espacio en blanco .
Si Ud . estáde acuerdo con la palabra o_ frase que describe
su trabajo, escriba una "S" en el espacio subrayado . Por el
contrario, si Ud . no está de acuerdo con esa palabra o frase,
escriba la letra "N" . En caso de estar indeciso, seFFale en el
espacio subrayado con un signa de interrogación "?" . Si en
alguna frase prefiere no contestar, deje'el espacio en blanco .
Ejemplo :
=TABACO
S
Estimulante
N
Bueno
N
Barato
Como Ud . puede observar, ni en este caso ni en los que
veremos a continuación existen respuestas correctas o incorrec-
tas . Cada cual tiene su propia opinión . Los resultados son
confidenciales e interesan sólo los resultados por grupos .
AHORA PUEDE COMENZAR A TRABAJAR GRACIAS POR SU COLABORACIO1
6
s b
ELTRABAJO
Apasionante
Rutinario
Aburrido'
Bueno
Creativo
Respeta-do, considerado
Conflictivo
Agradable
Util
Fatigante
Saludable, sano
Estimulante, desafiante
Sin interrupción, sin 'pausae
Frustrante
Demasiado simple
Interminable
Da sentimiento de realización
Satisfactorio
7
t111fluyente
Está al día
No $uaervisa lo suficiente
Se irrita con facilidad
Me indica lo que debo hacer
Molesto, pesado
Testarudo, obstinado, cabezota
Conoce bien su trabajo
Incompetente
Inteligente
Me deja tomar iniciativas
Perezoso
MISUPERIOR
Me pide mi opinión
Difícil de contentar
Descortés, maleducado
Elogia el trabajo bien hecho
Tiene tacto
Disponible, está cerca cuando se le necesita
a
SUELDO
Suficiente para gastos normales
PROMOCION
Participación satisfactoria de los beneficios
Apenas permite vivir del sueldo
4
Malo
Ingresos que permiten algunos lujos
Inseguro
Menos de lo que merezco
Sueldo elevado
Insuficiente
Buenas oportunidades para avanzar
Ocasiones de ascender algo limitadas
Ascensos según talento
Sin posibilidad de ascender
Buenas posibilidades de ascender4
Política de ascensos injusta
Ascensos poco frecuentesrAscensos periódicos
- Excelentes oportunidades dfe ascenso61
9
COMPAÑEROS
Estimulantes
Aburridos
Lentos
Ambiciosos
Tontos
k
Responsables
Eficaces
Inteligentes
Se enemistan facilmente contigo
Charlatanes
Hábiles
Perezosos
Desagradables
Indiscretos, no guardan secretos .
Activos
De pocas miras,intereses estrechos
Leales
No se dejan conocer, de difícil acceso
s
09
10
III . ANEXUA
THE GENERAL HEALTH QUESTIONNAIRE (GHQ)
CUESTIONARIO DE SALUD GENERAL DE GOLDBERG(General Health Questionnaire, 60 ítems, by Prof. Goldberg)
POR FAVOR, LEE DETENIDAMENTE
---Nos gustaría saber si has tenido algunas molestias o trastornos y como -has estado de salud en las últi .mas semanas. Por favor contesta a TODAS las preguntas, simplemente tachando con una cruz la letra quecorresponda a tu contestación . Recuerda que queremos conocer los problemas recientes y actuales, no losque has tenido en el pasado .
Es importante que trates de responder a TODAS las preguntas .
Muchas gracias por tu colaboración .
ULTIMAMENTE:
A
B
1) ¿Te has sentido perfectamente bien de Mejor que lo '1
Igual que losalud y en plena forma?
-habitual
habitual
2) ¿Has tenido la sensación de que nece- , No, en absoluto
No más que lositabas un reconstituyente?
habitual
3) ¿Te has sentido agotado y sin fuerzas No, en absoluto
No más que lopara nada?
habitual
4) ¿Has tenido la sensación de que estabas No, en absoluto
No más que loenfermo?
habitual
5) ¿Has padecido dolores de cabeza?
No, en absoluto
No más que lohabitual
6) ¿Has tenido sensación de opresión en la No, en absoluto
No más que locabeza, o de que la cabeza te va a es-
habitualtallar?
7) ¿Has podido concentrarte bien en lo que Mejor que lo
Igual que lohacías?
habitual
habitual
8) ¿Has tenido -temor a caerte desmayado No, en absoluto
No más que loen un sitio público?
habitualr
9) ¿Has tenido oleadas de calor o escalo- No, en absoluto
No más que lofríos?
habitual
10) ¿Has notado que sudas mucho?
No, en absoluto
No más qùe lohabitual
C
D
Peor que lo
Mucho peor quehabitual
lo habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Menos que lo
Mucho menos quehabitual
lo habitual
eBastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
LTIMAMENTE:
A
t ) ¿Te has dado cuenta que te despiertas No, crl absolutodemasiado temprano y eres incapaz de vol-verte a dormir?
2) ¿Te despiertas cansado?
No, en absoluto
3) ¿Te has sentido tan cansado que no tenías No, en absolutofuerza ni para comer?
4) ¿Tus preocupaciones te has hecho perder No, en absolutomucho sueño?
5) ¿Te has sentido con la cabeza más clara Más que loy despejada?
habitual
6) ¿Te has notado lleno de energía?
Mejor que lohabitual
7) Has tenido dificultades para coger o con- No, en absolutociliar el sueño?
.8) Has tenido dificultades para seguir dur- No, en absolutomiendo de un tirón toda la noche?
'9) Has venido teniendo sueños que te asus- No, en absolutoten o te son desagradables?
:0) Has pasado noches inquietas o intran- No, en absolutoquilas?
:1) Te las has arreglado para mantenerteocupado- y activo?
.2) ¿Te cuesta más tiempo hacer las cosas?
3) ¿Has perdido interés en tus actividadeshabituales?
4) ¿Has perdido interés en tu aparienciapersonal?
5) ¿Te -has preocupado menos acerca de tuvestir?
6) ¿Has salido de casa tanto como tienescostumbre?
7) ¿Te las has arreglado tan bien como lamayoría de la gente lo haría en tuscircunstancias?
Más activo quelo habitual
Más rápido quelo habitual
No, en absoluto
No, en absoluto .
Más preocupadoque lo habitual
Más que lohabitual
Mejor que lapiayoría
B
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
Igual que lohabitual
Igual que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
Igual que lohabitual
Igual que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
Aproximadamentelo mismo que lohabitual
igual que lohabitual
lás o menoslo mismo quela mayoría
C
Bastante másque lo habitual
Bastante m~+,rque lo habitual
Bastante másque lo habitual
Bastante másque lo habitual
Menos despejada Mucho menos des-que lo habitual
pejada que lohabitual
Menos energíaque lo habitual
Bastante másque lo habitual
Bastante másque lo habitual
Bastante másque lo habitual
Bastante másque lo habitual
Bastante menosque lo habitual
Más tiempoque lo habitual
Bastante másque lo habitual
Bastante másque lo habitual
Menos preocu .pado que lohabitual
Menos que lohabitual
Bastante peorque la mayoría
D
Mucho más que lohabitual
Mucho más que lohabitual
Mucho más que lohabitual
Mucho más que lohabitual
Con mucho menosenergía que lohabitual
Mucho más que lohabitual
Mucho más que lohabitual
Mucho más que lohabitual
Mucho más que lohabitual
Mucho menos quelo habitual
Mucho más tiempoque lo habitual
Mucho más que lohabitual
Mucho más que lohabitual
Mucho menospreocupado
Mucho menos quelo habitual
Mucho peor quela mayoría
ÚLTIMAMENTE:
A
28)_ -¿Has tenido la impresión, en conjunto, de Mejor que loque estás haciendo las cosas bien?
habitual
29) ¿Te has venido retrasando para comenzar No, en absolutoa trabajar o para ponerte a hacer lascosas de la casa?
30) ¿Te has sentido satisfecho con tu manera Más satisfecho. de. hacer las cosas?
31) ¿Has sido capaz de sentir calor y afecto Más que lopor los que te rodean?
habitual
32) ¿Te ha resultado fácil entenderte con la Más fácil quegente?
lo habitual
33) ¿Has pasado mucho tiempo charlando con Más tiempo quela gente?
lo habitual
34) ¿Has tenido miedo de decir ciertas cosas No, en absolutoa la gente, porque tienes la impresión deque vas a hacer el ridículo?
35) ¿Has sentido que estás jugando un papel Más tiempo queútil en la vida?
lo habitual
36) ¿Te has sentido capaz de tomar decisiones? Más que lohabitual
37) ¿Te has sentido que-no eres capaz de ini . No, én absolutociar cosas?
38) ¿Has notado que te asustas ante cualquier No, en absolutocosa que tienes que hacer?G
39) ¿Te has notado constantemente agobiado No, en absolutoy en tensión?
40) ¿Has tenido la sensación de que no puedes No, en absolutosuperar tus dificultades?
41) ¿Has vivido bajo la impresión de que la No, en absolutovida es una lucha continua?
42) ¿Has sido capaz de disfrutar en tus activi- Más que lodades normales de cada día?
habitual
43) ¿Te has tomado las cosas demasiado a No, en absolutopecho? ,
44) ¿Te has sentido con los nervios a flor de No, en absolutopiel y malhumorado?
Aproximadamente Peor que lolo mismo
habitual
No más retraso
Bastante másque el habitual
retraso que lohabitual
Aproximadamente Menos satisfe-lo mismo que lo
cho que lohabitual
habitual
Aproximadamente Menos que lolo mismo que lo
habitualhabitual
Aproximadamente Menos que lolo mismo que lo
habitualhabitual
Aproximadamente Menos_ que lolo mismo que lo
habitualhabitual
No más que lo
Bastante máshabitual
Igual que lohabitual
Igual que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
Igual que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
D
Mucho menossatisfecho
aMucho menos quelo habitual
que lo habitual
habitual
Mucho peor quelo habitual
Mucho más retrasoque lo habitual
Mucho menos quelo habitual
Mucho menos quelo habitual
Mucho más que lo
Menos útil
Mucho menos útilque lo habitual
que lo habitual
Menos que lo
Mucho menos ca-habitual
paz que lo habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual9
Menos que lo
Mucho menos quehabitual
lo habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
ULTIMAMENTE:
A
45) ¿Te has asustado o has tenido pánico sin No, en absolutomotivo?
46) ¿Has sido capaz de hacer frente adecua- Más capaz quedamente a tus problemas?
lo habitual
47) ¿Has tenido la sensación de que todo se No, en absolutote viene encima?
48) ¿Has tenido la sensación de que la gente No, en absolutote mira?
49) ¿Te has sentido poco feliz y deprimido?
No, en absoluto
50) ¿Has perdido confianza en tl mismo?
No, en absoluto
51) ¿Has pensado que eres una persona que no No, en absolutovale para nada?
52) ¿Has venido viviendo la vida totalmente No, -en *absolutosin esperanza?
53) ¿Ves tu futuro con esperanza?
Más que lohabitual
54) ¿Te sientes razonablemente feliz consi- Más que loderando todas las circunstancias?
habitual
55) ¿Te has notado nervioso y a .a punto de No, en absolutoexplotar» constantemente?
56) ¿Has tenido el sentimiento de que la vida No, en absolutono merece la pena vivirse?
57) ¿Has pensado en la posibilidad de .quitarte Claramente, node en medio»?
58) ¿Has notado que a veces no puedes hacer No, en absolutonada porque tiene los niervos desquicia-dos?
59) ¿Has notado que deseas estar. muerto y No, en absolutolejos de todo?
60) ¿Has notado que la idea de quitarte la Claramente, novida te viene repetidamente a tu cabeza?
B
No más que lohabitual
Igual que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
No más que lohabitual
Me pareceque no
No más que lohabitual
No más que lohabitual
Me pareceque no
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Menos capaz
Mucho menos ca-que lo habitual
paz que lo habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual '
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Aproximadamente Menos que lo
Con mucha menoslo mismo que lo
habitual
esperanza que lohabitual
habitual
Aproximadamente Menos que lo
Mucho menos quelo mismo que lo
habitual
lo habitualhabitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Bastante más
Mucho más que loque lo habitual
habitual
Se me ha cru-
Claramente lo hezado por la
pensadomente
-
Bastante más
Mucho más que loque lo hábitual
habitual
Bastante más
Mucho más-que loque lo habitual
habitual
Se ms ha cru-
Claramente lo hezado por la
pensadomente
CUESTIONARIO DE SALUD GENERAL DE GOLDBERG
AWMOs:1 .
HOJA DE RESPUESTAS
1
o
N
p
Nombre:
TACHA CON UNA CRUZ -LA RESPUESTA ELEGIDA
1. A B C D 31 A B C D2. A B C D 32. A - B C D3. A B C D 33. A B C D4. A B C D 34. A B C D5. A B C D 35. A B C D6. A B C D 36. A B C Dz A B C D 37. A B C D8. A- B C D 3.9. A B C . D '9. A B C D 39. A B C D10. A B C D 40. A B C D11 . A B C D 41 . A B C D12 . A B C D 42. A B C D13, A B C D 43. A B C D14 . A B C D 44. A B C D15. A B C D 45. A B C D16 . A B C D 46. A B C D17. A B C D 47. A B C D18. A - B C D 48. A- B C D19. A B C D 49. . A 'B C D20. A B C D 50. A B C D21. A B C D 51. A B C D22. Á .B C D 52. A B C D23. A B C D 53. A B C D24. A B C D 54. A B C D25. A B C D 55. A B C D26 . A B C D 56. A B C D27 A B C D 57. A B C D28. A B C D 58. A - B C D29 . A B C D 59. A B C D30. A B C D 60. A B C D