l’envòl de la tartana · 2013. 9. 24. · 2 l’envòl de la tartana – roland pécout i – de...

1 L’Envòl de la tartana – Roland Pécout

L’Envòl de la tartana

1986


I – De vent dins las velas

Las carrièras èran vuèjas. Ren que qualques fanals esclairavan la

nuèch de la vila. Pèire-Joan conoissiá tant lo camin, qu'auriá poscut anar a

palpas dusc'a l’ostal. Dempuèi sa sortida del cinemà, aviá pas crosat degun.

Los espectators s'èran lèu esparpalhats a travèrs las ronfladas del vent. Fant,

las gents an gaire de vòlha ! Los uns crentavan la nuèch, los autres los

corrents d'aire o lo freg. Quand lo mistral bufa, a mièjanuèch, fa las plaças

netas. Pèire-Joan trobava al cop gostós e un pauc tristonet d'èstre sol. Virèt a

drecha après los cinemàs, endralhèt la carrièra pedonièra clafida de botigas,

copèt per lo quartier dels atalhièrs ont se sentissiá l'odor de la fusta e del

cambolh, e pleguèt l'esquina, cara al vent, de long de l'avenguda. Arribat sus

l’esplanada, corriguèt entre las platanas, braces dobèrts, camisa badanta, per

esquichar lo vent a plen de fòrça, sentir sa butada, e quand molissiá, sa

caressa. Puèi s’assetèt sus un banc. Aquel grand diable de vent, que se

n'anava tot nus e tot crus de per lo mond, deviá ne'n veire e ne'n conóisser... e

pasmens totjorn gingolava, lo manja-fanga, lo manja-camin. Pèie-Joan sabiá

pas se lo pichòt tristum que sentissiá èra aquel del vent, o ben s'èra lo sieu

que lo vent desrevelhava.

Al sòl, a l'entorn dels pecols verds del banc, revolumavan las

primièras fuèlhas jaunas tombant de las platanas. La mièja de setembre se

sarrava. D'aquí qualques jorns, las vendémias. Per lo primièr còp, l'auton

marcava pas lo retorn a çò conogut. En plaça de la resignacion de retrobar la

classa, mesclada a l'espèra de reveire los collègas, luòga de la pichòta

malanconiá de fin de vacanças, sentissiá una paur. Finida, la vida d'escolan.

Trobar quicòm a far. E ren se mostrava. Son pitre se quichava. S'aviá poscut

aver la libertat del vent, lo rire masc, lo còs passa-muralhas, sens ren deure a

degun... Mas las galipetas del mistral, deviás lèu te n'alassar. Tot ben comptat, tant valiá èstre Pèire-Joan amb

totes sos pensaments, mas que sabiá tirar de plans.

En bas, Mièjavila fasiá parpelejar sos lums dins la sornura. Lo grand immòble de la Pòsta e las torres

dels quartièrs nòus retenián un pauc del rebat de la luna sus sas façadas blancas. Semblavan de fusadas en

rengueta, de vaissèls a l'espèra, coma dins lo film de totara. Davalèt los escalièrs de la Ciutadèla, passèt la

palanca en subre del camin de fèrre, e tombèt dins lo relarg de la gara. Aquí nimai, pas degun.

Ges de viatjaires. Un can forfolhava dins un grand ferrat d'escobilhas, e lo vent fasiá batre sas aurelhas

coma d'alas, parièr que dins los dessenhs animats. Pèire-Joan aguèt un rire. Las ensenhas dels bars cracinavan.

De papièrs volavan al ritme dels refolèris del mistral. Los batedisses fasián coma d'ondas sus los rocasses,

quand entendes la mar sens la veire. Davant lo supermercat, la cartonalha escampada laissava escapar de ribans

de papafard, e de grandas sacas de plastic bacelavan coma una vela. Alara, sul pic, aguèt la garganta gonfla. Per

associacion d'idèas, d'images s'èran meses a passar dins sa tèsta. Restèt aplantat, las mans dins las pòchas, e

agachèt. Reviviá una autra nuèch de vent, amb d'autras velas que flotavan. Èra dos meses abans, dins l'estiu.

Amb d'amics, avián tot lo jorn navegat sus lo pichòt batèu l'Intrigant. La setmana, fasiá servicial al restaurant


del pòrt just en fàcia de la mar. Dos meses de trima, mas ben pagats. Lo lotjavan, trabalhava tard. Mas lo

dimenge, podiá sortir coma voliá. S'èra fach d'amics, qu'un èra monitor d'una escòla de vela e aviá un cruvèl de

nose a posita. Pèire-Joan s'èra mes de temps en temps a far lo marin, apreniá la manòbra de las velas, sa tinhassa

veniá blanca de la sal, negra del solelh. Se regalava. A la fin d'agost, èran partits un parelh de jorns, avián

dormit dins un pòrt pichòt de la Costiera, e lo mistral s'èra levat mentre qu'èran dins la gabina. Los quatre

companhs, fumavan una clòpa en escotant lo bruch dels aubres dels batèus, vesián per los fenestrons redonds las

velas rotladas e estacadas far, de còps, de bullas de vent. Aquel sentiment d'amistat, de mar desliura e de camins

dobèrts, regisclava dins el coma un perfum enchusclant. Aquí a Mièjavila, dins la nuèch d'auton, lo retrobava

estèrs e entièr. Puèi la jòia del remembre venguèt languison, pasmens aviá agut lo temps d'estraçar l'ànsia de

totara e d'abrivar una enveja, una fòrça. Lo sòmi escafat, las veladuras tornèron sacas de plastic. Lo jovent sabiá

ara que se despatolhariá. Se laissariá pas embarrar per l'acostumança. Averariá tornarmai la libertat del viatge,

retrobariá aquel batèu bolegat de mistral que li tornava a la mementa. Las mans dins las pòchas, Pèire-Joan

reprenguèt son caminar, seguit per la tirassièra del vent.

-:-

La mièja d'onze oras tindava al relòtge de la Comuna. Un dròlle piquet a la pòrta de servici de l'Hôtel

des Voyageurs. Èra pro grand, pels negres espelofits, nas relevat. Los uèlhs avenents e secrets pasmens. Vestit

d'una jaca d'espòrt, d'un jean delavat e de baskets blancas. Esperèt un momenton, en laissant córrer son agach

sus la carrièra a son entorn. Al cap de tres minutas, una femna entre dos atges venguèt dobrir.

– Sès tu ?

– Lo film a durat un pauc mai...

Bruch de claus.

– Dintra, sèm encara dreches. Ai tos sòus.

Pèire-Joan seguiguèt la femna dins las cosinas de l'ostalariá. Madame Voyageur (atal apelavan la

patrona, del nom de son ostal) mostrèt la granda taula, davant los fornèls amorçats e netejats.

– Acabi de pesar la banasta. N'i a vint quilòs. Deman avèm una nòça, e vòlon pas de Champignons de

Paris. Son pas niaisses... Son bèls, uèi, los bolets. A... s'aviam lo temps de n'anar acampar, coma tu ! Me regali

tant coma de los manjar.


La banasta èra comola de bolets de castanhièr, ben arrengats.

La patrona balhèt las bilhetas. Aqueste auton, lo papet l’aviá pas

acompanhat un sol còp. E pasmens èra un bon cap d'expedicion. Amb

un nas de primiera. O puslèu un don, un tresen uèlh, coma los

fontanièrs... Madame Voyageur sortiguèt la botelha rituala de siròp de

menta. Pèire-Joan espinchava lo muscat al canton de la taula. La

patrona, se n'avisèt e li'n serviguèt un veire, parièr coma sa grand li

servissiá la gota, per los grands jorns, sens o dire a sos parents.

Aviá regretat lo papet, dins los castanhals de la Pèira-Ficada.

Mas son reumatisme... Benlèu abans la fins de l'auton, per los

sanguins, poiriá caminar. Entretemps, caliá far profièch de las

ensenhanças passadas. Urosament, la sason èra bona. E als Voyageurs,

crompavan tot çò que portava. E puèi, de trevar los bòsques lo

desliurava un pauc de sos pensaments.

– M'atardi pas, qu'a l’ostal m'espèran.

Tant valiá arribar tant que sos parents acabavan d'agachar la television : atal los desrevelhariá pas. Lo

paire, borrolat de socits financièrs, aviá d'aquesta passa la sòm leugièra. E las umors rufas. Ribon-ribanha, las

causas se passavan plan, a l'ostal. Una familha que va son trin. Ont Pèire-Joan e son fraire Bernadon se

sentissián airnats, en seguretat. Malgrat qu'aquò bramèsse quand fasián pas miranda a l'escòla, o que rintravan

mai tard qu'a l'ora prevista. Dempuèi pichòt, Pèire-Joan ajudava son paire fustièr una part de las vacanças. Mas

li disiá res de prene la seguida. L'avián mes al tecnic. Fariá ben sa traucada. De cops, lo paire romegava que son

filh lo compreniá pas, mas el cercava gaire de comprene son filh. Quand caliá, la maire restablissiá la patz entre

sos òmes ; dins son còr, Pèire-Joan li'n sabiá grat.

Amb lo papet e la mamet, aquò èra mai simple. Vivián dins un ostalet a pauc de distància, amb un òrt,

un ermàs darrièr un grand cerièr, e una remesa que servissiá per lo bricolatge e los otisses. Lo jovent los anava

veire un pauc per abituda, e mai que mai per gost. Sentissiá amb eles una complicitat delai del ligam de familha.

Caliá, de còps, copar cort a de sovenirs de viatge o de caça un pauquet repapiats. Mas quand l'avi èra en forma,

aviá tant lo biais de contar, que t'emportava dins de pantaisses d'aventura. De son costat, Pèire-Joan podiá far

sas confidéncias. De l'entendre, lo papet e la mamet revenián joves. Amb eles preniá de quora en quora, una

leiçon. Un estiu, los èra anat veire amb de joves Olandeses en vacanças rescontrats a la vòta. Parlavan per

gèstes, risián, se comprenián coma podián. Los autres sabián l'Anglés. Mas la lenga dels Beatles èra per Pèire-

Joan de chinés, e mai l'aprenguèsse a l'escòla. Lo papet faguèt manjar als dròlles de frucha de l'òrt, e parlèt amb

eles, amb un peçuc d'amusament dins l'agacha ; es que, del temps de la guerra, presonièr escapat, aviá corregut

tota Euròpa e aprés doas o tres lengas, sus lo terren. Pèire-Joan ne restèt tot colhon. Aganta ! L'an d'après, se i

metèt. Se lo papet podiá, perque pas el ? E, las lengas, se viatjava, li farián besonh...

I aviá tanben los bolets. Aquò èra un rite annadièr, e amb lo papet, i aviá pas la risca de tornar saca

vuèja. Lo baston de bois èra masc. Lo papet teniá lo baston fèrm, mas fasiá coma se lo baston lo menèsse. Sota

lo cobèrt de castanhièrs, de faus o de brugas de l'ubac, dins los roires, los pinièrs e los euses de l’adrech, las

boletièras se laissan veire ren que s'as la gràcia. Bolets negres, sanguins, crestas-de-gal, aurelhetas, cantarelas,

se sabon far invesibles, o al contra te far la guinchada. Pòdes fregar una tribú encapelada, virar a l'entorn, e tirar

camin. O venir un vèspre per pas res, e tornar l'endeman e far una culhida miraclosa. Cal per aquò que las bonas

vibracions del campairòl e aquelas del cercaire – del romieu, quasi – s'encapiten. Lo baston del papet, assabentat

per d'annadas de quista, lo baston lisc soslèva un jaç de fuèlhas moflas ; e dessota, espompits coma un vilatge

de patufets blaus, as un cercle de bolets que t'espèran a tu, ren qu'a tu.


De còps ne veses, pecaire, dos o tres pichòts, amb la boneta

bruna enfonzada sus los uèlhs, e lo pè ben fèrm. A... segon las

leis de la selva, caldriá esperar a deman, que vengan gròsses.

Fas un pas, o dos, regretós de partir. Puèi te ravisas. Se lo pichon

anava èstre manjat per una gròssa cagaraula ? O s'un profan, un

gròs caçaire, l'acampava darrièr ton esquina ? E zo, de copar lo

pè amb la poncha del laguiòla, e de metre lo bolet caga-nis dins

ton panièr. Aital contunha la culhida, de bòsc en bòsc, a pas de

lop, mentre que l’aura dintra per una aurelha e sortís per l'autra,

en laissant dins ta tèsta los mormolhars del Temps...

– E, lo correire de bòsques... David Crocket !

Una man se pausèt sus son espalla. Se revirèt.

Somiavas ? contunhèt l'autre.

Pèire-Joan rigolèt e agantèt la man del dròlle en blanc que, per jòc, sautèt sus lo costat. S'emponhèron

dins una sembla-batèsta, amb de cacalasses.

Del temps que Pèire-Joan s'èra ipnotizat sus la banasta de bolets, Madame Voyageur se n'èra anada. Lo

Gafet aviá dintrat sens bruch. Mas fasiá jamai de bruch en caminant : aviá una soplesa de cat. Quand s'èra logat,

la patrona li aviá dich : « Sès tu lo novèl gafet ? » L'escais nom li èra demorat. Pèire-Joan sabiá pas son nom de

familha. Mas per el èra lo Gafet, lo mot li plasiá, e lo dròlle tanben, amb son èr finòcho, sos vestits blancs de

gasta-salças, e sos gèstes escarrabilhats.

David Crocket, o pus brèu : David – atal lo Gafet sonava Pèire-Joan. Per el, qu'aviá totjorn viscut en

vila, qu'aviá pas dins la familha de papet un pauc indian, acampar de bolets dins los bòsques fasiá un pauc

aventurièr, coma de caçar de bèstias fèras o barrutlar dins lo desèrt. En mai d'aquò quand o fasiás discretament,

que vendiás ta recòrda coma s'èran d'uòus, aviás l'eroïsme pudic, e aquò t'a una classa qu'es pas de dire.

– David, crei-me o crei-me pas, ai fach uèch cents mila a la babassa.

– Uèch cents mila ? Perqué pas trenta milhons ?

– T'ai espantat ! Bon. Te vau dire : es una babassa nòva.

« Encara plus electronica que l'autra », ditz la patrona. A un biais de renegar quand fas pas res, e de

sospirar d'aise quand fas de marcas... Quand jògas, cabussas dins la veira coma se sortissiás dins l'espaci.

Anèron assajar la babassa nòva, dins la sala del bar qu'aviá l’èr grandarassa en estant vuèja, poblada de

fautuèlhs-fantaumas, esclairada ren que per las vilhòlas de las pòrtas e lo lum blavinèl de l'ecran.

– Per la fusada, soi en forma. Aqueste còp, passarai lo barratge de las meteoritas.

Après lo novèl jòc videò, anèron a l'ancian, lo dels Piratas. De còps, Pèire-Joan s'i cresiá e somiava

qu'èra en trin de menar un vaissèl. Mas verai qu'aquela babassa èra pas tan sopla, e subretot, sabiá pas parlar.

Èra tard, mas ni un ni l'autre trabalhavan l'endeman. Pasmens quand badalhèron sens poder s'arrestar, se

quitèron per anar ai lièch. Es al moment que Pèire-Joan passava la pòrta, que lo Gafet li lancèt :

– Anavi oblidar. Antònio vòl que lo sonès al telefòn. Lèu-Lèu. Anuèch es trop tard. Mas deman de

matin, m'a dich, abans sèt oras.

Tè, Pèire-Joan èra un pauc trebolat. Un còp de telefòn tant preissat, demandat per un collèga sortit de

l'escòla dos ans abans el, e qu'aviá perdut de vista, de qu'es aquela istòria ? Sa situacion d'incertesa li revenguèt

d'un còp. Son present èra fach d'espèra, son avenir desconogut... Un pichòt prusiment de mai fasiá remontar

totes los autres. A l’ostal, totes dormissián. Montèt pèdescauç per pas far de bruch, amb lo can que li fasiá de

fèstas. Quand cabussèt dins la sòm, tombèt dins un sòmi ont de fusadas e de velas blancas s'anavan pèrdre dins

lo solelh, mentre que lo vent fòl bolegava la luna e las estelas.


II – Lo Chantier del Bot del Mond

Lo temps èra gris. Lo vent aviá calat dins la nuèch, e

l’aire umidós de la mar remontava. Uèi, las velas blancas, aquò

èra las nívols. Pèire-Joan las regardava per las vitras de la sala de

sojorn, tot fasent son numerò de telefòn. Èra sièis oras del matin,

lo mond entièr pareissiá las e desolat.

– Adieu, Pèire-Joan... faguèt dins l’aparelh una votz

dinamica. L'autre semblava tot fresc, tant de bona ora.

– Adieu, Antònio. Te desrevelhi pas ?

– Nani ! Tombas plan, qu'a sèt oras preni l'avion.

– Te’n vas luènh ?

– Òc, e per longtemps... (risiá de contentament dins lo

telefòn), dins mon país, en America del Sud. Ara qu'an escampat

los marcamals del govern, los exilhats, tornam. Aurai de trabalh.

E tot a descrobrir. Èri tan pichòt quand partiguèrem... Per ieu,

sera un novèl mond.

– Bon astre, Antònio. Pèire-Joan sentissiá l'estrambòrd de

l’autre lo ganhar, del temps que parlava. Mas... aviá quicòm a

me dire abans de partir ?

– Justament. Cèrcas totjorn per trabalhar ?

– Totjorn.

– Te fa pas paur, manòbra ?

– Que que siá, per depanar...

– Alara pòdes prene ma plaça al chantièr del barratge. I

faguèri sièis meses per me pagar la bilheta d'avion. Sens te

descoratjar, son pas del genre « lo còr sus la man ». Es puslèu la galèra...

– Qual devi anar veire ?

– L'engenhaire, dins la barraca a l'entrada del chantièr. Pòrta tos papièrs. Li ai parlat de tu. T'i cal èstre

deman a sèt oras.

– Per començar subte ?

– Subte... Regarda coma fan : cadun es recomandat per qualqu'un que trabalha ja, un amic o un parent.

Ai comprés qu'atal tenon lo mond. Se fas una bestiesa, quichan sus lo « pairin » o sus lo pairin del pairin.

Benlèu per empachar los raubatòris de material, ne sabi ren. Se per accident fasiás tot sautar a la dinamita, i soi

per pas res... (riguèron) sarai a l'autre bot del mond.

– Es de roman negre, aquela istòria... Enfin, bota, s'aquò's pagat.

– Mal o ben, segon los prètzfaches. Te càmbian de pòste sens ren te dire d'avança. Lo mai que paga, es

dins la Cambra Freja.

– De qu'es aquò ? La cròta de Barba-blava ?

– La Cambra Freja, es ansin que disiam, ailà. Es quicòm ! Veiràs. Ai pas léser per te’n dire mai. Fai mèfi

a las règlas de seguretat... Bon, landi a l'aeropòrt. Te abrazo. Te escribiré.

– Te abrazo, Antònio. Hasta la vista.

*


La jornada passèt dins la fèbre. Pèire-Joan anoncièt la novèla al repais de miègjorn. « Es pas malurós »,

faguèt son paire coma primièr comentari, abans de li demandar qualques detalhs. « Sus un chantièr, cal jamai

quitar son casco, qu'es dangeirós » ajustèt la maire, un pauc socitosa, quand lo paire foguèt partit. Pèire-Joan

sabiá que « montava al barratge » per un o dos meses, lo temps de trobar melhor emplec. Crentava aquela

espectaclosa formiguièra dins la montanha, coma l'imaginava, pasmens aviá l'enveja de la descobrir del dedins,

e coma una fiertat de i anar. Repensava a Antònio : « per ieu, sera un novèl mond »...

L'endrech èra luènh, aviá besonh d'èstre motorizat. Passèt l'après-dinnar a preparar sos afars. Netejèt lo

carbú de son petarèl amb un pincèl e un tian d'esséncia. Faguèt lo compte de sos vestits. E rasèt ambé regret sa

barba de quatre jorns que li donava un pichòt èr d'aventurièr.

*

Una albeta salla montava de la nuèch. Una marinada pegosa bacelava Pèire-Joan sus sa mobileta, e fasiá

batre lo nilon de son sac d'esquina, ont èran la biaça e lo blu de trabalh. Darrièr, Mièjavila e sos lums pallinèls.

Sus la pichòta rota de garriga, se fasiá despassar per d'autòs. Sentissiá s'aprochar lo chantièr coma una espròva

indefugibla. Après vint quilomètres, la rota dintrèt dins una val clausa, pestelada per un bauç gigant. Un « bot

del mond ». D'aquí veniá lo nom de la Val, e del chantièr.

Al fons, l'anfiteatre de parets de ròc fasiá ben tres

cents mètres d'auçada. Al pè, las estalacions, minusculas a

costat de la montanha. Sus lo sòl terralhonat, blanc, polsós,

los bulldozers, los gròsses cavaires, èran de mostres al jaç,

d'esclaus de fèrre esperant l'ora en fasent rondinar son motor.

Pèire-Joan passèt lo grilhatge per un portanèl. Los òmes

arribavan sens dire ren. Pausavan son saquet dins lo

prefabricat, metián lo casco. De-còps se sonavan,

escambiavan una cigarreta. Los bailes formavan sas còlas :

d'emigrats e d'òmes joves del país. Los menaires d'engents

avián l'èr al còp decidit e absent. Degun li parlèt. Qualques

uns semblavan de l'escandalhar, pas mai. A la barraca

marcada « Capolièr del chantièr », mostrèt sa carta d'identitat,

empliguèt un questionari, prenguèt son casco. L'engenhaire lo mandèt defora en li diguent, sens auçar la votz :

– Fai çò qu'òm te ditz, pas mens, pas mai. Vai aquí ont òm te ditz, e ren qu'aquí.

La còla sieuna se'n anava cap a las maquinas cavairas. Mas a Pèire-Joan, lo baile donèt la tasca dels

novels, aquela que te lessiva los muscles e l'esperit, que te vuèja, que te condiciona puèi a o acceptar tot : lo

metèt a servir la betumaira. La fabricacion del betum èra automatizada, tant ne caliá a l’escala de la montanha.

Mas per los racòrds, i aviá besonh d'un òme per noirir la boca d'una grassa maquina rotativa. Pèire-Joan passèt

la jornada a montar e davalar de molons de cement, de gravas, de sabla, en guidant una gròssa pala tenguda per

una còrda d'acièr. Li caliá quichar de son pes sus un araire, per que la pala s'emplisca, puèi totjorn a la lèsta, la

vuejar dins un grand embut, e la boca badanta de la betumaira mastegava sa pitança amb un bruch de mitralheta.

Tot lo jorn caminèt ansin en cercle, guidat e preissat per la còrda tibada. Èra un ase estacat a sa posa-raca. Un

esquiròl engabiat dins una ròda. Cercava de pensar a autra causa, trobava dins el ren qu'un gorgalhon de lassièra


ont nadava amb desesper, e dins sa garganta nosada aviá set.

Lo ser foguèt benesit. « Puta de chantièr ! Se me laissan a aquel pòste, foti lo camp. » En

s'endormiguent, arrendut, pensava de pas i tornar l'endeman. Mas, quicòm de mai fòrt que la lassièra lo butava.

Un testarditge. I anariá qualque temps. Puèi veiriá venir...

Lo temps cobèrt durèt quasiment tota la setmana. E mai, un jorn, ploguèt a raissa. Aguèron sa jornada

liura. Pèire-Joan aviá quitat après dos jorns son ròtle de rodeta umana al servici de la maquina. Ara

l'emplegavan en equipas, per lo cofratge del betum, als traucs per las minas, a la cavaira pneumatica. E mai, de

còps, li fasián menar los vagonets electrics que sortissián los gravièrs de la « Cambra Freja ». Mas dins la

Cambra, i èra pas encara dintrat. Sonque vesiá aquel trauc de bauma dins lo roc, negre, esclairat per de rampas

de projectors, pro larg e naut per que dos camionasses se crosèsson. Après, èra lo mistèri. Los camions vuejavan

sa pastièra dins los vagonets, puèi Pèire-Joan menava lo carreg a l'entrada de la val, aquí ont preniá forma la

levada enòrma que restancariá l'aiga.

En vila, a son entorn, las gents se fasián una idèa vaga del Chantièr del Bot del Mond. De qué se

trafegava ailà ? Cocanha, i aviá pas degun dins aquela montanha secarosa, e Mièjavila se virava puslèu devèrs la

plana e la mar... Los jorns passavan. Vesiá pas fòrça mond, tornava tard. Un ser qu'èra anat veire lo Gafet, s’èra

endormit sus la babassa que rondinava coma un cat. Aviá fach qualques conoissenças al barratge, se saludavan

lo matin, charravan un pauc a miègjorn. Aviá aprés a èstre discret coma los autres, a pausar pas de questions.

Es lo diluns de la tresena setmana qu'aquò arribèt. Que tot dins sa vida faguèt la galipeta. Aquel jorn, la

calorassa aviá tornat. Lo cèl èra de fuòc, un segond estiu. A la pausa de miègjorn, aviá ja begut sa bota.

S'alonhèt del prefabricat per s'abeurar al riu. Mas la terra caucada fasiá l'aiga trebola. Pus naut, segur, la trobariá

clara. Del mai anava, del mai lo penjal veniá regde. Lo riusset, de cascada en cascada e d'embuts en degolòus,

davalava dempuèi la cima dels bauces aprofechant una encisa. Pèire-Joan s'estonèt. Per lo primièr còp vesiá

l'endrech en defòra dels automatismes del temps de trabalh, e i aviá quicòm que l'entrigava. Cossí un tan magre

fiulet d'aiga, tot bèl just convenent per asagar un òrt, poiriá emplir una tan granda val ? D'un còp lo barratge li

pareguèt fòl, esfraiós de desrason. Una mena de Torre de Babel, sens tòca, sens besonh, e que poiriá s'escrachar

sus los òmes. La curiositat aviá remplaçat la set. Montava totjorn. La falha èra pas verticala. Revertava un

camin de cabra que l'aiga auriá seguit. En s'ajudant de las mans, servit per son acostumança de las barrutlas en

montanha, seguiguèt la maire aeriana del gaudre, e trempe d'aiga e de susor, arribèt a la cima.

Un vertigi lo prenguèt quand s'aplantèt per polsar e per

espinchar. Dos monds se rejonhián. A sos pès, pichonèls e

escrachats per lo vuège, lo chantièr amb los òmes e las maquinas

dins la polsa blanca. E davant el, sus la cima, un país. Oc, un país

novèl, desconogut. Pensava qu'amont, i aviá ren d'autre qu'un suc,

o de pics de rocasses. Mas nani. Ara vesiá un planastèl verdejant

a pèrda de vista, amb qualques còlas cobèrtas de boisses e de

bosquets. A la tèrra peirosa s'arrapava una èrba nauta, que lo vent

plegava. Lo riusset corrissiá entre doas ribas, e semblava sortir

d'un laquet, a qualques centenats de metres. Après un darrièr

passatge dins las pèiras, foguèt al mièg de la prada que

s'espandissiá fins a l'orizont. Dins son esquina, lo barrenc vertiginos. Se revirèt pas pus. Avancèt. Aviá

l'impression d'èstre arribat sus lo tech del mond. Lo vent vonvonejava coma un milhon d'abelhas. De flors

creissián en matas. Aquel país semblava de se negar dins lo cèl coma dins una mar de lutz e de solesa. Quitèt

sos sabatons de gros cuèr e sas caucetas polsosas per caminar pè-descauç en fasent mèfi a las brancas de cade e

als solelhs que dobrissián al ras del sòu sos còrs armats d'espinas. Ara se situava. Aviá ganhat lo Causse. Sabiá

qu'aqueles nauts desèrts d'erbum èran darrièr las garrigas, e mai conoissiá lo Larzac e lo Mejan. Mas


s'imaginava pas qu'en qualque endrech las garrigas e lo mond dels planastèls se jonhèsson d'un biais tan

perfièch. Èra coma s'aguèsse passat per una pòrta secreta e encantada.

Beguèt d'aiga en s'amorrant al laquet. S'avisèt que lo fons, tan clar sus los bòrds, veniá negre al mitan

coma s'embarrava la nuèch. L'aiga montava d'un gorg tan prigond coma la terra. N'aguèt un frejolum. En se

tornant auborar, veguèt la lavanha a costat, caladada, per far beure las fedas, amb una baranha d'agrenièrs per

l'aparar del vent. S'acoconèt darrièr los bartasses. E dins un plec de terren, vegèt l’ostal. A mitat rescondut. Tot

de pèiras, e vestit de liquens. Amb davant una forma umana. Un jove. O una joventa. D'esquina. Aviá lo

baticòr : trantalhèt, puèi s'avancèt...

*

A la fin de l'après-dinnar, un baile que sortissiá de la Cambra Freja avisèt un obrièr desocupat assetat sus

una pèira.

– As fenit ton pòste ? Qual te manda ?

Pèire-Joan saupet jamai çò qu'aviá respondut. Mas melhor que tot calcul, son instinct li venguèt a l'ajuda.

Se desdoblava. Una part d'el tornava veire lo camin del riu, tan malaisit a la davalada qu'aviá mancat se copar lo

morre, e mai que tot pensava amb fèbre al rescontre del planastèl e al misteri que se dessenhava ; l'autra part d'el

fasiá fàcia, preniá l'èr natural, donava una explica. E aquò aviá rnarchat. Lo baile lo prenguèt dins sa chorma.

Es atal que dins la Cambra Freja, un novel remplacèt las balisas gastadas per lo passatge dels camions.

Degun lo regardava. S'èra aquí es qu'aviá de i èstre. De balisa en balisa, remontèt lo pertús dusc'a la quita

cambra. Aquí vegèt. La galariá d'entrada aviá pro d'ample. Pèire-Joan cresiá que la Cambra, èra aquò. Mas dos

cents metres pus luènh, l'immensitat de la cauna ont dintrèt fasiá de la galariá un simple corredor. La mitat de

Mièjavila auriá poscut caupre dins aquela peirièra ont, nanets, camionasses e maquinas cavairas s'afanavan dins

la lutz dels projòs. D'autras galariás se dobrissián dins la mièja-ombra. S'aprochèt. L'espant l'aviá vuejat de tota

prudéncia. Quatre equipas d'òmes sus de plancats cofravan e betumavan las parets d'un potz ; d'aiga rajava de

l'un dels bòrds e se perdiá dins l'ombra. Se clinèt, espinchèt en bas, e vegèt pas lo fons. Demorèt longtemps

aplantat. Remarquèt pas I'òme que veniá amb un talkie-walkie a la man.

La votz que lo questionava èra mecanica. Puèi se faguèt rufa. E davant lo silenci del jovent, i aguèt un

còp de siblet. Quatre gardas s'avancèron. Pèire-Joan se creguèt perdut. Se trobèt a la barraca de l'entrada, ben

enquadrat. L'engenhaire li paguèt sa jornada sens una paraula. Lo butèron puèi vers son petarèl amb de

moviments secs qu'aurián poscut se mudar en baceladas, aguèsse resistit. Barrèron lo portanèl darrièr el.

Demandèt pas son rèsta. Lo ser, a l’ostal, èra entre la velha e la sòm quand lo telefòn tindèt. La votz èra sens

replica, e lo messatge, cortet : « Sètz licenciat per fauta professionala. Vos aprochetz pus jamai del chantièr del

Bot del Mond. S'oblidatz tot, farem parièr. Soi segur que m'avètz plan comprés. Adieu-siatz. »


III – « Un castel cobèrt de palha »

Al camin de l'agrenièr,

l'un i pèrd, l'autre i ganha

ieu i ai jamai ren ganhat

D'ont li sortiá aquela cançon ? Pèire-Joan remontava d'un tomple de sòm, las cervèlas moligassas, los

muscles enneblats. Aviá fach lo torn del quadrant. Miègjorn. Dins sa memòria, una escruma de caras, de

bruches, d'images, de movements, fondiá d'una segonda a l'autra.

ieu i ai jamai ren ganhat

i ai perduda la miá Joana...

Una preséncia l'aviá poblat... ara pus ren qu'una ombra que podiá pas agantar dins sos braces, que se

recauquilhava al fons d'el, li laissant al còr una manca. Èra un gost d'aura, un agach clar... Lo rescontre de

l’ostal perdut ! Pantais e remembre entremesclats. E un gost d'aiganèu dins la boca.

Per dire de la trobar,

soi partit dins la montanha

A la cosina, faguèt a sa maire un poton de somnanbul, manquèt de s'espatarrar en marchant sus lo can, se

faguèt caufar de cafè e virèt lo culhièr vint còps dins la taça, en badant a las moscas.

– Mon bel, sès desvariat. La maire s'inquietava.

Diguèt un non inchalhent amb la tèsta. Entendiá la vida en bruch de fons, tant coma las informacions del

pòste que barjacavan sus totas las misèrias del mond.

– Mancavi de sòm, pas mai. Ai recuperat.

– T'ai fach de leumes cruses, plens de vitaminas... Per de qué t’an escampat, al Bot del Mond ?

– Pas ges... avián pus besonh de ieu.

– T’i caldrà anar te far far un papièr, aquò pòt servir, per ton caumatge.

Pèire-Joan aguèt de glaç al còr. Vegèt la Cambra Freja, dins un long travelling, coma se remirava lo

quite infèrn.

– Jamai ! Vòli dire... n'i a pas besonh – m'an pagat. E ren que per tres setmanas, los papièrs... Saupèt pas

acabar sas explicas. Voliá pas far inquietar sos parents amb aquelas embrolhas. Sa maire insistèt pas.

Èra ara ben desrevelhat. La docha acabèt la metamorfòsi. Tot plen de vam, après una mièjora tornèt a la

cosina, lo pel pas 'ncara sec pegat tot a l'entorn de la cara.

– Ve, semblas un cat banhat !

– ‘Mà, los leumes los manjarai anuèch. Promés. A miègjorn devi veire de collègas.

A la pòrta, crosèt son paire que dintrava.

– 'jorn, ‘pà. A totara.

Zo ! Dins lo fons la vida èra bèla. Coma una aventura. Aviá decidit d'anar veire son amic lo jornalista.

*


Dins lo quartièr del flume, la filatura alongava sos bastiments basses amb de grandas fenèstras arcadas.

Bricas rojas, crespiments blancs passits, lençòls que secan, bandas de pichòts sus los escalièrs, autòs garadas

dins la cort de tèrra negra, sota dos falabreguièrs la granda fabrica que de luènh semblava abandonada, èra en

fach un vilatge plen de vida. Pèire-Joan se soveniá de quand avián fach quincanèla. I fasián de pèças de

cotonalha e de teissut sintetic. Los metòdes de trabalh avián pas gaire cambiat dempuèi la debuta del sègle.

D'aquel temps, amb los obrièrs de la Fabrica, Mièjavila se bolegava. De vièlhs se sovenián de quand Jaurès èra

vengut per un meeting. La fabrica aviá fach la fortuna de sos patrons, una dinastia de la vila. Ben pus tard, los

accionaris, la volguèron vendre, ara que fasiá la palma. « Concurréncia japonesa... còstes trop nauts... manca

d'argent per modernizar... » Los cinc cents obrièrs e obrièras ocupèron tres meses. Manifestavan, bolegavan lo

país. Pèire-Joan èra pichòt, mas aviá vist la cauma de pròche, que son oncle èra un dels menaires. Dins

Mièjavila, fasián de collèctas, de-còps d'espectacles de sosten dins l'usina. « Son de descaladaires » disián

qualques uns. « Son dins son drech, mas capitaran pas, an perdut d'avança. Cal puslèu butar a la ròda per la

reconversion » pensava lo gròs de la populacion. Pro de familhas avián qualqu'un dins la grèva. « Mièjavila : la

colèra dels abandonats » titolèron los jornals. E après lo carbon o los taulièrs navals, las plancardas « nos

laissarem pas tòrcer » floriguèron per una darrièra resisténcia. Lo mond cambiava. A la filatura èran mal pagats,

d'unes fasián de trabalh negre, la dimenjada. Las cadéncias, los atalhièrs crassoses, la tissa dels susvelhants, tota

aquela vida de pena e de grisum fasiá dire a l'oncle Jiròni : « la puta de galèra ! ». Pèire-Joan, dins sa logica

ninòia, compreniá pas : ara que la galèra anava al fons, Jiròni e sos companhons fasián tot per la gardar a flòt

Aviá realizat pus tard. Per de gents joves, èra una chança de refar sa vida. Mas per de gents pro vièlhs, coma

Jiròni, la galèra èra venguda son quite mond. I èran encadenats. Cada còp qu'anava a la fabrica, èra envasit per

de trèvas. Entendiá de ressons. E cada còp, èra segur d'una causa, que lo desliurava dels fantaumas del passat :

jamai aceptariá çò qu'aviá acceptat tota la vida l’oncle Jiròni. Se fariá puslèu chaplar, o se'n aniriá, ont que siá.

Dins la cort fasiá bon. Un pichòt caraco dels pels longs jogava de la guitarra. De cans se solelhavan. Un

còp barrada, la filatura èra estada logada per i adobar d'apartaments. Las familhas del país avián evitat l'endrech.

Volián oblidar. Mas los emigrats, qualques familhas bomianas, de gents de passatge e de joves sens tròp de sòus

s'èran installats. Aquò sentissiá la bona franqueta, l'umiditat dels vièlhs murs e la mangiscla miègterrana. D'una

fenèstra veniá una cançon de Bòb Marley. Èra a l'apartament del jornalista. Vibracions dins l'aire, patz de

miègjorn. Pèire-Joan cançonejèt. Prenguèt los escalièrs grands. Sornura del pòrge, pèiras usadas. Sus los murs,

la salpètra mossosa e los grafittís dels pichòts. Aviá ajudat per refar las pèças : tombèron la vièlha crosta,

remontèron los bugets, faguèron los gips. Mas dins las partidas comunas, lo bastiment se degalhava coma un

batèu a l'estaca d'umiditat. Las gents manjavan. Aicí de peis, ailà de fritas. Una mosaïca d'odors. S'entendiá la

radiò e la telé a travèrs pòrtas e fenèstras en cabana. Los bruches de siètas e de voses èran amplificats per la

caissa de resson de la granda fabrica, coma quand parlas dins una cistèrna. Dins los escalièrs qualques moscas

vonvonavan, presonièras d'un rai. Veguèt lo cat sus una balustrada. Un catarassàs del morre raiat, assetat coeta

en redond coma dins los dessenhs de dròlles. Los uèlhs d'aur, impenetrables, lo seguissián. S'imaginava la bèstia

lèsta a sautar, coma un laupard. De còps èra un cat. De còps un mostràs que gardava lo Corredor. Pas marrit, se

te laissavas pas espaurugar. A de moments d’aquel jòc-espròva, perdiá pè e aviá vertadièrament paur. Se lo cat

sentís ma paur, se disiá, me va sautar a la garganta... Dins un esfòrc grand, repreniá lo contraròtle de la Fòrça.

Se fasiá son cinemà. Despassèt lo cat, e lo vegèt dins un rebat de jorn coma una bèstia bonassa, que caça las

ratetas e se regala amb de lach. Èra passat sens entramble. Lo jòc l'aviá apasimat.

*


Al segond estanci, piquèt a una pòrta espessa que se dobriguèt lèu.

– Pèire-Joan, sès pas mòrt !

– E tu, sès pas en barrutla...

Èran gaujoses de se veire. Alan Salgàs, lo jornalista, los trenta ans joves, pel cort, aviá totjorn un èr

salvatjós dementit per las doas crosetas de sas gautas quand se botava a rire. Èran amics dempuèi dos ans.

L'apartament s'encombrava de sacas de viatge, de libres, de fotòs. A costat del magnetofòn e d'un amolonament

de caissetas, un fetiche polinesian de bòsc plen, naut come un òme e pausat sus los malons, te regardava coma

se te fasiá las onors de l'ostal. Las pèças portavan la marca de qualqu'un de preissat, bolegaire, mas qu'ama ben

de retrobar son nis. Una personalitat plena de contrastes. E tanben de soliditat. Per Pèire-Joan, l’ostal de la

fabrica èra una pòrta dobèrta sus lo viatge.

Sus la taula un aparelh de fotò vesinava amb tot un forfolh d'objectius e de pelliculas.

– As un reportatge ?

– Pas res... Me torni metre a la fotò per ieu, coma aquò.

Pèire-Joan remirèt un negatiu al jorn de la fenèstra.

– Me remembra quicòm. Una vila de mar... Las carrièras de Nàpols ? Conoissi pas, mas m'imagini... Pas

mal. Las gents an l'èr mai decontractats qu'aquí.

Sus la cara d'Alan un risolet s'esperlongava.

– Aquò's... Mièjavila. Causissi los moments, preni mon temps. Aquò me càmbia dels reportatges

preissats a drecha o a senèstra.

– As l'uèlh en emboscada, tu. M'agradariá de t'acompanhar, per veire se vesèm parièr. Serás longtemps

sens partir ?

– Me vau rovilhar. M'an mes a espelucar las despachas d'agéncias. Un remplaçament. E tu ? Aquel

chantièr ? As ja pres la retirada ?

– Quasiment. Te vau contar. Lo primièr jorn, ne susèri...

– T’an mes a la betumaira.

– Cossí o sabes ?

– Foguèt parièr, quand me loguèri sus un chantièr. Après, te càmbian. Puèi al moment que sès

acostumat, te'n vas qu'as trobat un autre trabalh... Riguèron d'aver partejat la meteissa galèra a dètz ans de

distància. Alan Salàs, après los estudis, aviá tastat de totes los mestièrs. Aquò èra estat son temps de vaca

enrabiada. Voliá a tot pèrdre far de fotòs e de « papièrs ». Èra segur de sa passion, e de tant butar las pòrtas, las

pòrtas se dobriguèron. Ara fasiá reporter al Diari de Mièjavila. Benlèu ren que per un temps, que voliá se metre

a son compte. Mas caliá esperar qu'un scoop o dos lo faguèsson conóisser e lo sortiguèsson de la rotina.

Bòb Marley s'èra arrestat sus la platina del temps qu'Alan èra anat far de tè. Del fons del silenci una

sansonha prenguèt la seguida.

…per dire de la trobar,

soi partit dins la montanha.

En camin ai rescontrat

un Castèl cobèrt de palha...

Lo còr de Pèire-Joan se quichava. En cançonejant, repensava al planastèl. L'esmòu li montava a las

bocas. Alan tornèt amb dos veires e una teièra roja redonda coma un pebron.

– Alan, ai d'embestiaments…

Contèt tot l'afar.

Lo chantièr amb sas reglas estranhas, los mistèris de la Cambra Freja.

Puèi l'azard de l'aiga e de la montanha, lo camin dels agrenièrs. Amont, l'esbleugiment del País d'èrba. E

lo rescontre que podiá pas doblidar.


Tres dròllas me van dobrir,

totas tres s'apèlan Joana.

Mas la Joana que me cal

luènh de ieu se n'es anada.

« Jovent, dormiretz aquí,

al Castèl cobèrt de palha ».

Èra ren qu'un paure ostal

sul camin d'espinas blavas".

Al bel mitan de la nuèch,

i aguèt de lutz dins la cambra.

… « Lo solelh a Mièjanuèch ?

Non, 'quò's lo fuòc a la palha !

Perqué tan lèu te vestir ?

Laissa flamiar çò que flàmia »…

Li reveniá la cançon tota, coma una rota de

mots e de sons ont son èime caminava.

L'aviá aguda entenduda sus Aubrac, en camp

d'estiu. Un jove d'ailà la cantava davant lo

fuòc, en s'arrestant per beure sa boita de

bièra. La nuèch tombava sus los ostals de

granit gris esparpalhats dins lo silenci.

D'Aubrac al Causse, lo fil d'Ariana

acompanhava los viatges de l'inconscient.

Amont i aviá lo Castèl de Palha, ben real

aquel d'aquí. E i aviá Joana, perduda. Enfin, Joana dins l'ostal caussenard s'apelava Catarina.

– Te sès afogat per son nom, per son èr, o per son ostal romantic ? galegèt Alan.

– Te trufes pas... Quand la vegèri de darrièr los bartasses, èra d'esquina, e pro luènha. Destriavi sos pels

blonds copats a la bola, son gròs pull blau e sas bralhas negras. Bolegava pas. Quand se revirèt, aviái paur que

me veja. E pasmens sentissiái coma una rampelada silenciosa. Me soi decidit. Ai avançat. /

…Sos uèlhs blaus, èran coma lavats. Vòli dire que se'n servissiá pas per contar d'istòrias, per far passar

de pensadas o d'emocions coma tantas gents. S'acontentava d'èstre ela. Emai quand risiá, risiá pas de quicòm,

risiá, es tot. La regardavi. Dins sos uèlhs auriái volgut nadar coma dins l'aiga.

– Contunha, faguèt Alan, emportat dins l'istòria.

– Sèm restats benlèu doas oras ensemble. Es una filha, coma dire ? Dobla. Un gaubi de natura, e un

mistèri, mesclats. Un biais de dròlle mancat, e d'un còp una elegància que li escapa. Amb l'èr d'èstre dins son

mitan, e pasmens te juri que la sentissiái coma embarrada dins un ostal de trèvas.

– I aviá degun mai ?

– Non. M'aculhissiá coma se ma venguda èra sens importància, coma un can de pastre que passava, o

ben coma s'èra un eveniment, una ora marcada. Un còp aviái una impression, un còp l'autra.

…Me sentissiái dins una realitat segonda. Mas sens ges de crenta. Li diguèri que veniái d'aval. Aviá una

mesfisança. Li expliquèri la set, l'azard, lo chantièr abandonat. Parlavi gaire, coma per pas rompre l'aire que

respiràvem. Me faguèt veire l'ostal, me donèt per beure. Parlèt de son paire. Dins la sala granda de la bòria, i

aviá just una taula, de bancs, un bufet vièlh, una cheminièra. D'escalièrs davalavan vèrs un croton. La pòrta, en

bas, èra entredobèrta. Sabi pus çò que diguèri alara. Una curiositat bèstia, una question, l'enveja d'anar veire.

Esitèt una segonda. Respondèt pas. Un tristum me prenguèt, lèu passat, un rebat d'ombra. Per la fenèstra,

m'avisèri que lo solelh aviá baissat, que l'ora virava...


I vòli tornar.

Mas ai paur del chantièr, t'ai contat. Me cal trobar una autra rota...

Beguèron lo tè en silenci. A la fin de l'après-dinnar, avián tirat de plans, s'èran promeses de far equipa.

L'uèlh d'Alan s’alumava e son vam de caçaire de novèlas s'èra revelhat : aquela Cambra Freja, sauprián çò

qu'aviá dins lo ventre. En rèire-fons, lo rescontre de Catarina esclairava las causas d'un lum de sòmi, al còp

penetrant e freule. Pèire-Joan deviá mesclar sas imaginacions, sos desirs, e la realitat.

– Comenci diluns mon enquèsta, faguèt Alan. Cap al chantièr. Se i a quicòm, veirem ben ; se i a ren, al

Diari me prendràn l'article coma un « dorsièr »…

– Veni amb tu.

– Malurós, sai que non ... T’an reperat. Ja que t'an trobat tròp curiós, se nos veson ensemble sèm

cueches.

– Creses que nos tabassarián ?

– Sabi pas, mas nòstras chanças son cuèchas de poder anar e venir sus lo chantièr. Fasèm çò qu'avèm

dich : vau al Bot del Mond ; te teni al fil ; e un còp qu'ai mas entradas, anam amont a ton País de las Meravilhas.

Lo diluns, l'accion comencèt. Lo Diari acceptava d'Alan Salgàs un reportatge al Bot del Mond, mas sens

estrambòrd. Aquel chantièr perdut deuriá gaire interessar los legeires. Degun a la redaccion poguèt l'endralhar

sus de gents a veire. Alan cerquèt. Questionèt de mond de la premsa, de la radiò, dels sendicats, de las cambras

economicas, legiguèt de revistas ensucantas e de bulletins confidencials, dintrèt dins lo mond secret de la

finança. Finiguèt per aprene que la Companhiá del Barratge, darrièr de societats-ecrans e de bancas d'afars, èra

tenguda majoritàriament per la Societat Novela d'Amainatjament. La Sonovam aviá son sèti al Lichtenstein,

paradís fiscal e boita de letras per d'entrepresas mièg fantaumas. Ges d'encomandat de la Sonovam podiá donar

l'autorizacion de visita.

Recentrèt son enquèsta. Anèt a de coktails, a d'inauguracions, se mesclèt a de dinnars, ensajèt la dralha

de las relacions mondanas. De confidéncia en confidéncia e de glubs en sopars-debats, finiguèt per desnisar un

banquièr qu'aviá prestat a la Sonovam. Quand li parlèt del Bot del Mond, l'autre venguèt un pauc blanc, mas

coma aviá d'ambicions electoralas, podiá pas escampar un jornalista. Li prometèt un rendètz-vos amb

l'inagantable director de la Companhiá del Barratge.

Lo rescontre èra l'endeman, dins una granda ostalariá de Mièjavila, abandeirada de drapèls e adornada de

lausièrs tonduts. Dins una pèça improvisada en burèu, un òme grand, sec, lo reçaupèt e li faguèt part de sos

regrets.

– Car sénher Alan Salàs, s'acceptam pas de jornalistas, es per de rasons de seguretat. Comprendretz qu'es

una mesura decidida per la Sonovam, e nosautres, sus plaça, podèm pas far d'excepcions...

– Mas podètz trasmetre ma demanda al Lichtenstein, se jamai i a vertadièrament qualqu'un ailà...

– Pòdi totjorn, mas soi segur d'avança de la responsa. Aicí executam, ailà decidisson. E an decidit.

– Alara anarai remirar vòstre chantièr del defòra, e d'ennaut.

– Sabètz, sénher Salgàs, las tèrras de la Val e mantuna devesa de la montanha, e mai se son pas

dirèctament en chantièr, son barradas al public. Proprietat de la Sonovam. Mas de qué volètz donc tant saber ! i

a d'obrièrs, de maquinas, qualques milhons de metres cubs de tèrra remenats, e pas mai.

– Pasmens sètz pas una societat secreta. Sèm en Euròpa, la premsa a lo drech de tot conóisser... la lei

comuna s'aplica, me sembla, e...

– Ne sèm respechoses. Avètz lo sang bolhent Lo servici de premsa de la societat fa lo ponch cada mes

sus l'avançada del chantièr. Sètz ben plaçat per seguir aquò, al Diari, coma encargat de las despachas

d'agéncias. Auretz mai d'informacions qu'en anant trevar lo Tiger's-Club, o importunar lo sota-director de la

Banca Araucana ! Portatz-vos plan. En Alan Salgàs. Adieu-siatz.

*


Lo jornalista sortiguèt, mal a son aise. Pendent doas setmanas aviá seguit de pistas, niflat de passatges,

coma un bon correire, e ara se picava lo nas contra un mur. En mai d'aquò, aviá sentit que poiriá èstre el, la

preda.

Lo ser, contèt las causas a Pèire-Joan.

– …Aquel director que me recep dins una ostalariá, e finís que me fa d'amenaças veladas…

– Fas ton mestièr, fa benlèu lo sieu.

– Justament, se lo fasiá ben, fariá pòrtas dobèrtas, al mens un cop. De qu'an a rescondre ? Un esclandre

financièr que naseja, o quicòm mai ? E un mespretz, te disi pas !

– T'amenaçava, de qué ?

– Ren de precís. Puslèu una mesa en garda. Èra mai rensenhat sus ieu, sus mon trabalh, que ieu sus eles.

Pasmens soi ieu, lo jornalista ! Un biais de me dire : « se calatz pas suau, sabèm vos retrobar. S'oblidatz tot,

farem parièr »...

Aquel tipe avíá l'èr d'una momia, un Ramsès que seriá sortit de son trauc sens se penchenar. Amb un

long cap desplumat e un crètge sus la man... Non... Semblava puslèu un becarut en garavata.

– E un crètge sus la man ? (Pèire-Joan vesiá l'ome, ara). Es pas lo director, es l'engenhaire del chantièr !

– L'engenhaire del chantièr ?

Silenci long e plen coma un uòu.

Pèire-Joan, vòls totjorn tornar veire Catarina e lo Castèl de palha ?

– … !

– Anam i anar. A l’amagada.

En camin ai rescontrat

un castèl de palha.

… « Lo solelh a Mièjanuèch ?

Non, ‘quò’s lo fuòc a la palha !

Perqué tan lèu te vestir,

laissa flamiar çò que flàmia

laissa flamiar çò que flàmia »…


IV – Monta – davala

Una expedicion, aquò s'aprepara. Cal calcular plen de causas. E quand crompatz de consèrvas per

« ailà », sentissètz ja, dins lo magazin, l'ambient del Naut-Orenòc... Atal Pèire-Joan fasiá sos preparatius.

Crompèt tres placas de chocolat, dos tubs de lach concentrat, de chuc de poma per sa bota, de pansarilha : totas

causas energeticas e de gaire de pes, coma o aviá entendut dire. Es que se n'anava al Bot del Mond...

Pleguèt tot dins son sac d'esquina, amb son pull e sas gemèlas (ganhadas a la vòta, mas pro bonas).

Crompèt la carta, la legiguèt plec per plec coma lo plan d'un tresaur, e partiguèt a l’ostal d'Alan Salgàs. Aquí

estudièron en detalh la carta d'estat-major numero 25, ont èra lo rèire-país de Mièjavila.

– 'quò's pas aisit de se i retrobar...

– Nos cal prene una amira, puèi se reperar de corba de nivèl en corba de nivèl.

– Cal saber dusc'ont anam amb l'autò.

– Prendrem lo Causse al revèrs. La Val del Bot del Mond es a pauc près al mitan de la Serrana Blanca.

Prendrem la rota que monta sus la cresta, e laissarem l'autò ont poirem, tant que i a de selva. Lo det viatjava sus

lo papier. Ajustèt :

– I a la possibilitat de far lo grand torn, d'arribar a l’ostal per darrièr. Mas lo camin deu èstre nus coma la

man, seriam reperats. Caldrà caminar a pè lo mai possible.

Pèire-Joan comptava dins sa tèsta.

– Al mens vint quilomètres...

– …veja, aquel riu e aquela bòria isolada... La votz d'Alan demorèt pendolada. Son companh fixèt un

ponch gravat en negre entre de tacas verdalas.

Se pensèt : e se jamai i èra pas, ela ?

*

Pèire-Joan avisèt sos parents de sa caminada. Tombava ben. Sa maire aviá apreparat de còcas. Li ne

donèt dins de papier d'alú. Anèt tanben veire lo papet e diguèt dins la conversa que partissiá passejar sus lo

Causse, delai de la Serrana Blanca, per la dimenjada. Se sèm pas tornats diluns, se pensava, la familha

s'inquietarà. Faràn de recèrcas. Mas a degun d'autre qu'Alan parlèt del Castèl cobèrt de palha, ni del gorg dels

uèlhs clars ont auriá volgut se negar.

Ara qu'èran totes dos dins l'autò, a las albas del dissabte, lo jovent podiá pus recuolar. Vesiá d'embrolhas

d'espionatge, li revenián de films de sciéncia-ficcion, s'imaginava l'istòria del Continent Perdut. Pasmens un

peçuc de crenta al ventre li ramentava que son aventura èra veraia, e son chale n'èra que mai grand. Sabiá pas

encara que çò que trobariá l'espantariá mai que totes los contes que remenava dins sa tèsta...

Rescondèron l'autò dins la selva de Comboscura, long d'una dralha forestièra, a un quilomètre de la rota

quitranada. Prenguèron lo G.R. indicat sus la carta, e que

menava a un ancian ermitatge entre los rovenasses e los faus.

Los grifols li fasián pensar a Nadal.

De la cresta de Puèg Usclat, vegèron en bas las montanhas

cobèrtas de garrigas, amb pus luènh dins la plana bruna, las

vinhas geometricas e los vilatges. Al pè de l'orizont

devinhèron la mar. Susavan, que lo solelh montava tant coma

lo caminòl. Puèi los plecs dels sèrres rescondeguèron lo

païsatge. A un contorn, la tèrra venguèt planièra, lo camin se

faguèt pista. I aviá d'èrba pertot. Un ventolet bufava dempuèi

la debuta del mond, coma lo repic de la mar. Èran sus lo

Causse.


Avançavan sens parlar. Las nívols blancas landavan dins lo cèl e fasian córrer al sòl de tacas d'ombras e

de solelhada. Èran pus escrachats per lo cèl, coma en bas ; n'èran venguts los vesins, los exploraires. De luènh

en luènh, dins un sòt redond, i aviá las rèstas d'un camp abandonat : tres matas de blat o una pomièra tornada

fèra. Un còp trobèron un sòt embarrat de cledas de bòsc, per las fedas. Aquò donava d'èrs a un plan per las

ferradas, o a un corral de rodeò. S'installèron per manjar.

– Manca ren que los buòus, seriá lo far-west.

– E los capéls de cuer...

Faguèron una forra de rire, que los capèls mancavan a-de-bon : lo solelh tustava regde. Se regardèron e

s'escacalassèron mai : dempuèi la debuta cadun s'èra trufat dels vestiments de l'autre, e aquò èra vengut un jòc

entre els. Avián previst d'abilhatges discrets... un pauc de camoflatge. Alan èra en verd, un vièlh trelhís de

l'armada ; quand èran en forèst, ont i aviá pas besonh de s'amagar, aquò anava. Autrament se vesiá de luènh,

coma un prèga-dieu sus una pèira. Pèire-Joan aviá de vestits clars ; sus las crestas o los camins rocassièrs,

l'auriatz pas destriat de l'environa. Mas dins los endreches d'èrba, lo vesiatz d'un quilomètre, coma un moton

blanc din un prat.

– Me sentissi luènh, naut... S'èrem dins las

Andas ?

– Mas i sèm : ve lo voltor que nos espincha, faguèt

Alan.

De fach, quand lo grand aucèl que radava

s'aprochèt, los espantèt totes dos. Èra ben un voltor

que cercava sa pitança, vela viventa, faurèla e

blanca, que son ombra espaurugava las bestiòtas.

– Aquò, per exemple ! N’i a benlèu vint

dins tot lo país…

– Sai que li donam fam. Diga, tu qu'as

viatjat, un voltor, aquò's bon, o marrit signe ?

– Mon vièlh, tot depend. En Asia, es sagrat.

Mas en America... sabes, dins los films : quand un

voltor te seguís a la traça...

– Marcamal se passeja. Aquò m'agrada ben, un presatge atal, ni carn, ni peis.

Se levèron. Arrenguèron los sacs, e s'encaminèron. De long de la pista, de còps lo planastèl davalava

vers una val sorna tapissada de forèstes ; autrament, l'ermàs s'espandissiá de totes costats, cobèrts de bauca e

d'erbum tremolant. D'un còp, Pèire-Joan aponchèt lo det :

– I sèm. Conoissi aqueles rocasses, ailà, coma de tèstas...

Los suquets de pèira arroïnats per l'erosion, figuravan de gigants de l'Illa de Pascas exilhats luènh de la

mar, semblavan de totèms mai ancians que los òmes.

Regardèron amb sas longas vistas. Darrièr lo relèu i aviá lo sòt amb l’ostal de pèira, lo gorg, e lo riu.

– Sèm tot pròches del bauç. Quand i pensi, n'ai lo vertigi.

– Bon. Parats ? Nos esperarem al sòt del Corral, qu'es pas luènh.

– Digam ... A la tombada de la nuèch.

– E s'aquò èra pus tard, o se i aviá un problèma, nos retrobam a l’ermitatge. Lo primièr arribat espera

l'autre.

S'adralhèron, l'un vèrs lo gaudre e lo chantièr, l'autre vèrs l'ostal.


Alan Salgàs seguiguèt lo corrent de l'aiga. Arribat al bòrd del vuège, s'alonguèt sus lo ventre e agachèt

en-bas. Lo chantièr èra desèrt. Las maquinas arrestadas. De son sac sortiguèt l'aparelh de fotò, se lo pengèt al

còl. En catonejant comencèt la davalada. Cada còp que lo camin li donava un angle novèl, fotografiava. Rendut

a mièg-camin, entre cèl e terra, s'avancèt sus un susplomb per far de panoramics. Volguèt cambiar l'objectiu. Un

movement de tròp. Perdèt l'equilibri. Amb un bruch mofle, dins una segonda de terror, tombèt de tres metres, se

restabliguèt sus lo cuol, resquilhèt, se tuertèt la camba a la ròca, e se retrobèt un pauc pus bas assetat sota una

cascada. Miladieus de macarèl ! Amb lo renècs li tornava l'alen. Aviá agut d'astre. Se vesiá coma un personatge

malbiaissut de benda dessenhada, despièg la dolor, aquò l'amusèt. Faguèt lo compte : l'aparelh e los objectius

èran salves ; lo genolh li doliá ; de tant qu'èra caud, podiá forçar e caminar. Finiguèt per metre pè dins la val.

S'avancèt. A tres cents mètres, desvistèt una entrada negra dins la montanha. La Cambra Freja. Podiá èstre ren

qu'aquò. Se calèt darrièr un clapàs, regardant la boca del misteri.

Amont, Pèire-Joan s’èra aprochat de l’ostal.

Dos còps, aviá espinchat los alentorns amb las gemèlas. En escobant los orizonts, vegèt pron luènh un

pastre amb lo capèl, la capa, lo baston, e lo can a costat d'el. Foguèt estonat, mas aquò lo rassegurava. Lo tropel

deviá èstre invesible darrièr lo plec de terren. Lo pastre desapareguèt. Pèire-Joan faguèt la mesa al ponch, e

cerquèt. Lo tornèt trapar. Mas... aqueste còp, lo pastre tanben l'agachava amb sas longas vistas, e lo can, a

costat, èra estacat. Èra un fals bergièr. Lo jovent s'encorreguèt a l'azard, remontèt vers las tèstas de pèira, e

trobèt un trauc ont s'engulhèt, amb lo baticòr.

En-bas, Alan Salgàs s'avançava vèrs la galariá sosterrana. I aviá pas degun, semblava. Dintrèt. Un fresc

de bauma e lo bruch luènh d'aiga que cascalhava dins lo silenci li donèron l'impression d'un vuèg immens. Sos

uèlhs s'acostumavan un pauc a la mièja-sornièra. Mas pus luènh, coma los projòs èran amorçats, l'escuresina se

laissava pas penetrar. Sortiguèt la pila. Se sentissiá pichòt, coma una luseta qu'un passejaire pòt escrachar d'un

còp de talon. Despassèt las cavairas. Avisèt lo grand potz betumat. La lutz de la pila se perdiá dins una nèbla

d'aiga moventa coma un alenar organic. Sul pic, una crenhença fins ara resconduda venguèt a sa consciéncia :

aquò semblava una trapèla ; trop aisit... pas gardat... lo devián susvelhar dins l'ombra. Prenguèt de fotos al flash,

e se'n tornèt defòra ; l'eslhauç l’aviá poscut far reperar. S'enganava pas. Coma anava al riu, vegèt, en se revirant,

un òme amb un casco de chantièr e un canhàs a costat.

la camba me fa mal,

bota sèla a mon caval...

Es un caval de vent, que li caliá. Qu'amb sa camba gòia e son genolh doloirós, seriá lèu rejonch. L'òme

lo seguiguèt, sens córrer. Alan escalèt, sens pensar a ren, tot tibat dins l'esfòrç de sos muscles e l'oblit de la

dolor. Virèt lo cap per saber ont èra l'autre. Çò que vegèt lo faguèt chifrar longtemps, après. Ren d'estonant a çò

qu'un chantièr siá gardat. Mas aquí lo garda cercava pas de l'arrestar ; voliá sonque li mostrar que sabiá qual

èra ; e afortir que la partida que se jogava èra pas finida. Èra coma s'òm l'aguèsse esperat.

S'èra preparat a totas menas d'acuèlhs, mas pas a n'aquel avertiment silenciós. Lo garda tirèt de sa

saqueta una causa negra. Alan Salgàs comprenguèt : soi l'asagaire asagat ! L'òme èra en trin de lo fotografiar,

amb un aparelh que petejava coma una arma automatica.

*


Sus lo planastèl, Pèire-Joan reteniá son alen : lo sembla-pastre lo deviá cercar. Mas podiá pas demorar

tot lo jorn dins son trauc de rocàs. Sortiguèt, clinat, tibat. L'enveja desrasonada lo fregava de s'encórrer e

rejónher la forèst. Mas l'imatge li tornèt de la dròlla. E pensèt qu'Alan conoissiá benlèu mai de perilh qu'el. Se

retrobèt a costat de la lavanha, d'agenolhons darrièr los agrenièrs. Pas degun. D'un còp una man se pausèt sus

son braç. Son còs se palafiquèt. En levant lentament los uèlhs vegèt la dròlla, sortida de ges d'endrech. Son

vestit èra blau, coma sos uèlhs e coma las agrenas.

Anèron a l’ostal en s'aparant darrièr la lèa

dels boisses, a l'espèra dels bruches. Semblava un

jòc que seriá estat la vida.

– Creses que nos a pas seguits ??

– Sap de tot biais que veniás aicí.

– D'ont sortissiás, a la lavanha ? T'ai pas

vista arribar.

– Sortissiái... de sota terra. L'òme del canh

conois lo dessús, mas pas dessota. M'esperavi pas

a tombar sus tu.

– T’es estat una marrida sospresa ? Los

mots èran sortits sols de sa garganta seca.

– Cresi pas... Ela risiá.

Per la pòrta badaira, los bards de pèira del

sòl èran de plan-pè amb l'èrba.

– As set ? I a d'aiga. Es totjorn melhora

qu'a Mièjavila.

Beguèt d'aiga de la pila, dins un veire espés e vièlh.

Avèm gaire de comoditat, aicí dins l’ostal.

Quand dises « avèm » : aquò's ton paire e tu ?

– Oc. Mas per ara soi sola a m'ocupar de las causas.

Gausèt pas li demandar de qu'èran aquelas « causas ». E un pauc de misteri anava ben a la situacion. E a

la dròlla.

Aviá idèa que parlava ela per devinalhas, per l'esprovar. Per escandalhar sa discrecion, o al contra per li

far pausar de questions. Pèire-Joan èra lèst a abandonar tota curiositat, ren que per se sentir ben aquí, amb

Catarina. Sortiguèt la còca que sa maire li aviá donada.

– Tasta, es de l’ostal.

Mangèron ensemble. Puèi anèron de membre en membre, dins l’ostal qu'èra grand. Lo fum de las

cheminièras aviá patinat lo bòsc e las pèiras. L'umiditat bonhetava la cauç dels murs.

– Passas pas ta vida aicí ?

– Nani ! me prenes per una mena de masca... Pèire-Joan restèt moquet. De despièg, parlèt pas d'un

moment. Aquò's ela que rompèt lo silenci.

– Compreni qu'aquel ostal te sembla d'aver d'èrs de dos èrs... La mitat de l’an, trabalhi dins un espital.

Luènh. Autrament, m'ocupi dels nòstres afars. E soi sovent aicí.

– Son d'afars... que marchan ben ?

– Que rapòrtan d'enmascaments. Mas laissarem pas tombar. Podèm pas.

A de moments semblava de parlar per ela, son energia laissava devinar un mond dur, amb de rebats

d'esper dins la sornura. Puèi reveniá la filha doça que li plasiá, amb una alenada tèuna.

– Aqueste ostal es de familha... Quand montères, lo primièr cop, me mesfisavi un pauc. Ara non. As vist

los metòdes dels autres...


Pèire-Joan aviá contat sa malparada del chantièr. Sentissiá ara que quicòm mai los ligava.

– Avètz un secret, tu e ton paire. E paur que vos traïsca. Se pòdi vos ajudar, sabes, o farai.

– E ton amic lo jornalista, vòl far un reportatge a tot pèrdre ?

– Alan ?... Coma o sabes ?

– S'apreniá de causas, es que las poiriá gardar per el, se o cal ?

– Segur. N’a fach un afar personal, d'aquel Bot del Mond. Cerca mai per el que per son jornal. E puèi, es

mon amic.

La regardèt amb un èr de desfís. Coma per dire al còp : « toquetz pas mon collèga » – e : « farà, e farai

ieu, çò que voldràs »...

Catarina èra bolegada, al fons d'ela, per aquela responsa. D'aquel moment, s'abandonèt a sa bona umor.

Pasmens, de temps en temps anava a l'una o l'autra fenèstra e agachava. Entraïnèt puèi Pèire-Joan davant los

escalièrs e la pòrta negra.

– Aquò t'entrigava, l'autre jorn.

– M'entriga totjorn. Mas soi pas curiós.

Qunta messòrga !...

– Te vau far vesitar.

Darrièr la porta pesuga, espessa, d'autres escalièrs davalavan, en eliç de cagaraula. Los seguiguèron, dins

un buf de corrent d'aire. Avián pres doas pilas electricas. Arribèron dins un membre vòutat, ont una cisterna

d'aiga negra dormissiá. Tot aquá èra poblat de nuèch, embugat d'umiditat. La lutz pichòta de las pilas fasiá

dançar la vapor dels alens. Pèire-Joan disiá pas ren. Èra atentiu, coma sus sas gardas.

– Aquí, dins lo temps, metián madurar los formatges de las

fedas. Mon grand, encara, aviá un tropel. Es una florina. Fa de blau

de primièra.

Se baissèt, boleguèt dins la terra caucada de tròces de

faissèlas e de brisums de siètas vernissadas.

– I avèm qualques formatges. Se fan.

Esclairèt una laissa de bòsc e prenguèt una forma que niflèt.

– Sètz vosautres que los motlatz ?

Nani. Los crompam fresques, sus lo Causse. Los

ensemenam. E s'afinan.

Tot en parlant, ela s'adralhèt vèrs lo fons de la cròta que demorava dins l'ombra. Mandèt lo rai de sa pila

sus una arca de pèira. Semblava un pòrge coma n'i a als ostals de la montanha. Ont anavan sortir, o dintrar ?

Mas las referéncias al defòra e al dedins volián ren dire dins aquel espaci de nuèch presonièra. Catarina passèt

lo pòrge. Pèire-Joan la seguiguèt.


Èran dins una granda bauma, amb de

concrecions, de pilars de calcita e de

clapasses de pèira grisa. Un caminòl de tèrra

passava al mitan. Pèire-Joan se sentiguèt en

defòra de l'ostal, dins un autre element, luènh

sota la terra del Causse.

– Aquí d'òmes an viscut. Èra ben

abans mon grand... Bauma-Sorna, es lo nom

de la bòria. Quand dormisses dins l'ostal, de

còps fas de sòmis que te venon de prigond.

Vaquí. As tot vist.

Passavan a costat dels formatges

quand s'entendèt una granissa de tustadisses,

un bruch luènh que morissiá dins l’aire negre,

e que veniá pas d'enluòc. Catarina se mordèt la labra.

– Es a la pòrta granda. S'es l'òme del can, te mòstres pas. I vau. Remontèt a la lèsta. Pèire-Joan estèt

aquí, puèi, viu coma un esquiròl, la seguiguèt. A qualques passes de la sortida, ela se revirèt.

– Chut !

Li faguèt signe que se resconda. Lo dròlle davalèt un pauc. Esperèt, assetat dins lo negre. Aviá amorçat

sa pila. Ausiguèt un pas lent. Se carcinava.

E d'un còp la pòrta dels escalièrs se barrèt, amb un bruch de pestèl. Lo rai de jorn aviá desaparegut.

Aguèt lo temps ren que de s'arborar. Butèt la pòrta ; bolegava pas. Èra embarrat dins lo sosterranh.


V L’òme que dança

Quand avètz perdut l'estela, la bossòla, lo camin – quand sètz embarrat subran dins una gàbia, que siá

preson, foliá, nuèch sens fons o illa desèrta – quand vòstras mans pòdon pus se pausar sens crenta qu'una sèrp

las ponha, ni vòstres pès sens crenta de trobar lo vuège, quand sètz sol, nus e crus, fòra lo temps, luènh dels

òmes, cal pas creire a la vertut de la reflexion. La panica o empòrta tot, coma una aiga qu'a crebat sa restanca.

Lo còs se rebèla, se tiba, s'empeiresís. Los movements venon caòs. Aucèl fòl que cerca la fugida d'entre las

dents de la mandra. Tavan que vira e se tusta coma un caluc contra la vitra. De-còps, un per mila, la bola de

vida fa traucada, s'escapa de las maissas, crèba l'ecran de la paur. Lo pus sovent, la bestiòta pèrd sas fòrças,

l'aucèl s'ensuca, l'òme presonièr tomba al sòl. Atal fa lo dròlle embarrat sota tèrra.

Pèire-Joan monta los escalièrs, buta la pòrta amb l'espatla, crida, pica del ponh. Lo bòsc plega pas mai

qu'una paret de ròca. Los quites ressons de la votz se van pèrdre dins l'espés, quitan pas l'escuresina.

Cent còps corrís amont, corrís aval, va quèrre de pèiras, tusta lo panel, s'estraça las mans, copa son cotèl

en ensajant de forçar la sarralha.

Après un temps que podiá pas comptar, se sentiguèt vuejat de sas energias. De sa colèra. Venguèt ren

qu'un polsar arrendut. Un desesper doç, las, gostós, lo breçava coma l'aiga d'un banh. S'abandonèt. Uèlhs

barrats. Pensèt a sa pila, que s'escantiriá se l'esparnhava pas. Tot foguèt nuèch, dins el e alentorn. Mas coma

aquela nuèch començava de l'acceptar, aviá trobat un equilibri. Entre doas nuèches infinidas, se sentissiá flotar.

Aquel estament faguèt remontar dins el de remembres. Una languison de la vida reglada, dels pichòts

plasers tan costumièrs que los cal aver perduts per s'avisar qu'èran bons. Somièt de confituras e de tòstas, a

l’ostal, quand dejunava : aviá fam. Se sovenguèt lo chuc de pomas coma reviscola, un miègjorn de calimàs :

aviá set. Sentissiá dins l'aurelha una cançon de mar qu'escotava, pichòt : aviá aprivadat lo silenci.

Per eslhauçadas, sos uèlhs clars a ela l'agachavan. S'escafavan. Tornavan. S'esvanissián mai. S'avisèt que

lo regard cluquejava, dins la vision, al ritme del polsar de son sang. I legissiá dedins ges de malícia. Ensajava, a

cada aparicion, de la questionar. Perqué ? Mas l’agach de la dròlla èra pres dins un cicle desconogut, passava

dins el coma un regret. Benlèu qu'èra embarrada de son costat, èran dos monds de solesa coma doas bullas dins

l'espaci. La sentissiá pas enemiga. Èra gonfle. Aguèsse pas agut la garganta tan seca, auriá plorat coma una

Madalena.

Davalèt vèrs la florina. La cròta ont las formas maduravan foguèt per un instant son ostal, son país, sa

memòria. I trapava quicòm de conogut, de quotidian. Entre las laissas, sentissiá l'odor de totes los sers d'ivèrn

quand lo formatge seguissiá la sopa sus la taula familiala. Vesiá los movements del pastre que mols, la man de

l’espicièra que copa lo formatge amb un fil, las cebetas per acompanhament

– Mon paire a dich : ben gras. Dos ectòs...

Virèt e revirèt per lo sòl los tròces de faïença esmaltada, raiats de mauva, de jaune, de verd. Venián d'un

luòc de patz, d'un temps mòrt. Auriá ben vist aquí de jaces de campairòls blancs, cultivats dins la tèrra e lo

fems. E a costat, de patanas estaladas, amb tot plen d'uèlhs. Passèt lo det sus las formas onchas. Noiriduras

fachas per èstre partatjadas, coma lo pan. Se lequèt lo det, tastant los jorns enfugits. Las traças saladas sus sa

lenga l'assedèron. Anèt a la cistèrna. Èra pas luènh, mas caliá quitar la bona seguretat de l'armari dels formatges.

Quand la pila li mostrèt l'aiga, sachèt qu'aviá passat una rara. La set li borrolava las tripas. Aviá un besonh fisic

d'aiga. S'èra desidratat totara e lo gost de las formas de feda desrevelhava sa manca.

Après la panica, après la languison, aviá trobat dins el la decision. Simpla, sorgida del òs e de l’èime tot

ensems. Beure per recuperar sas fòrças. E se tenir lèst. A de qué ? Sabiá pas. Lèst pasmens.


Pausèt la pila sus lo bard, e quand se clinèt vèrs l'aiga, mans rejonchas, vejèt un tomple negre a qualques

mètres sota la susfàcia. Lo lum de la pila èra ara tan tèune coma lo d'una candèla. Se lo fons de la cisterna

pareissiá escur, èra pas d'èstre treble : èra l'estat d'una aiga clara que la lutz a pas encara traversada. Un frejolum

li correguèt l’esquina. Sas imaginacions lo reprenguèron. Se sentiguèt aspirat per un cèl sens estelas, tant infinit

coma lo d'amont. Narcís desmesurat, luòga de veire son imatge, aviá paur de se negar dins lo vuège de la tèrra.

Barrèt los uèlhs per respirar prigond. L'aiga èra fresca e bona. D'un biais maquinal, espinchèt los alentorns. Dins

lo canton de drecha, i aviá la pompa que deviá montar l'aiga de la cisterna a l’ostal. E darrièr, una taca un pauc

mai sorna que lo restant del mur. L'aviá pas remarcada abans. Esclairèt lo recanton amb sa pila morenta. I aviá

un trauc, naut coma la mitat d'un òme, una mena de corredor dins lo mur. Deu èstre un degolòu, se diguèt, per

quand la cisterna es tròp plena. Mandèt un calhau. Tombèt dins la terra seca.

Remenava d'impressions contradictòrias dins sa tèsta ; fin finala prenguèt son coratge dins las mans,

parièr qu'òm pren sa jarga per sortir. S'avancèt sus lo relaisset estrech a l'entorn del cròs d'aiga. S'arrapava a las

pèiras coma una ratapenada. Dins lo renfonzament, ajonhèt la gatonièra. I anèt de gratipautas, pila en davant.

Gaire luènh, foguèt dins un pichòt membre, una gatolha cavada dins la pèira. S'arborèt. Sus un còfre, i aviá de

cascos d'espeleò amb de lampas d'acetilèn. Febrós, prenguèt una lampa : èra cargarda, comola de pichòtas pèiras

de carbur. Empliguèt la resèrva d'aiga. Metèt lo casco en tèsta, religat per un tudèl de cauchóc a la lampa

qu'estaquèt dins sa cencha de cuèr. Amb una broqueta, aluquèt lo trauc del gas. En escupiguent e amb una odor

d'alh, la flamba montèt ; esclairèt lo reduch coma s'un jorn novel naissiá sota terra ; lo camin contunhava, e i

aviá pus besonh de se baissar. Partiguèt dins la galariá.

Pauc a cha pauc, dins la catacomba

naturala, la calor aumentava. « Benlèu que

me rapròchi del fuòc central », se disiá en

pantaissant al « Viatge al centre de la

terra ». En fach, sa marcha l'escalfava. Sota

terra, d'auton, la temperatura es la meteissa

que defòra. D'estiu, las baumas son frescas.

D'ivèrn, i fa caud. Pasmens, se gardan tot

l'an egalas. La diferéncia es simpla

impression del còs, per comparason amb

l'aire liure. Lo contrast entre las causas, mai

que las quitas causas, fa las opinions dels

òmes... Se metèt en camisa, e nosèt son pull

en talhòla. Ensajava de mesurar lo camin a

vista de nas. Estimèt qu'èra mai o mens a

tres quilomètres de la cisterna. Una

evidéncia lo bacelèt : la galariá èra un

ancian conduch per l'aiga sosterrana, e la

pèira èra perfièchament aliscada. Ges d'umiditat. Pas la mendre concrecion. Lo conduch deviá èstre sec dempuèi

de sègles. Mas s'un cop tornèsse en activitat, l'aiga sota pression l'auriá negat coma un insècte.


Enfin la galariá abocava. Se finissiá

dins un vuège negre d'ont veniá de vent.

Quitèt lo casco per lo téner a bot de braç.

En dessota d'el, la flamba esclairèt una

comba endormida que somiava de luna dins

lo blanc del cristal. Longtemps regardèt

aquel vertigi gelat, aquel mond del silenci

rescondut sota la montanha. Oc, aquela

bauma grandarassa èra ben coma una

comba ; enclausa d'aicí per d'escarpaments,

d'ailà per de penjals e de faissas naturalas.

Luòga d'arbres, d'estalagmitas e de

drapariás. Luòga de cèl, una nuèch que se

perdiá sota las vòutas. Al mitan de la

comba cascalhava un rivachon encombrat

de clapasses.

Aquò èra ben son astre. Quin espectacle ! Un deliri ren que per el. D'un autre costat, aquí morissiá son

esper de trobar una sortida. La galariá ont aviá caminat s'arrestava d'un còp. La bauma novèla s'estaloirava

quatre o cinc desenas de metres pus bas. Coma se lo corredor d'un ostal, luòga de vos menar a un manjador o

una cambra, s'èra dobèrt sus un tomple. Paret verticala, avança copada. Vegèt puèi l’escala de còrda. Se podiá

l'ajónher, davalariá. Èra en alú, semblava desrotlada dusc'en bas. Mas s'aquò èra una trapèla ? Se se copava e

l'entraïnèsse ? Verifiquèt çò que podiá veire de l'installacion. En s'arrapant, se revirèt, se colèt cara a la ròca, e

son pè rescontrèt lo primièr escalon. Sos membres èran de plomb. A cada barra, s'acrocava amb los braces

avans de bolegar los pès. Dos o tres còps, tetanizat, demorèt a alenar sus l’escala boleguiva, envertolhada coma

una meca.

Remontar auriá passat sas fòrças. Alara après un briu repreniá la davalada. Sortir d'aquí. Pensar a ren.

Metre un pè, un braç, èstre un ritme, un respir, un testarditge. Enfin foguèt sus un pompidor. D'escalas metalicas

cementadas dins la pèira li permetèron de far los darrièrs mètres.


Assetat, pesuc mas content de sentir

sos pès sus lo sòl, se vegét al mitan de doas

dimensions, escandalh de çò qu'èra gigant e

de çò qu'èra nanet. De pilars blancs cobèrts

de coladas negras se quilhavan pus nauts

que d'ostalasses. D'arcas manjadas per

l'erosion, de gàbias d'estalactitas, de

mascarons de calcita, d'orguenas rogidas

per las sals ferrosas, de parabandas a

l'espèra d'un passejaire, e, al fons sus la

tèrra negra tota una feruna fantastica,

tremolavan dins la lutz d'acetilèn. A costat,

el èra una formiga. Aval, al contra, un

mond de Lilliput s'estaloirava, que

demandava una autra acomodacion, una

concentracion desparièra de l'uèlh e de

l'esperit : coma sus de mapas en relèu, las

flors d'argèli e las pelhòfas de coralh

dessenhavan de selvas, de vilas, de mars

amb sos arquipèls. Aicí una taïga d'abets

grands coma lo det, salpicats de la nèu dels carbonats. Ailà, d'ostals imbricats, de casbàs, de buildings, sus un

bauç fach jaç a jaç per lo long trabalh de l'aiga.

Ren que lo riu èra a sa mesura. Li n'èra reconoissent. Li fasiá fisança. Beguèt de son aiga, e lo seguiguèt,

coma lo fil d'Ariana. Mas una paret de ròca tapava lo camin. L'aiga del riu, en borbolhant, se lançava dins un

sifon dessota. Lo riu l'abandonava ! Emai l’aiga veniá ferotja e aissa, al moment de s'anar perdre. Cerquèt. Ras

del sòl, una fenda semblava de li far signe. Una gatonièra. Benlèu... S'alonguèt, e serpatejèt dins la tèrra

umidosa. Son casco fasiá sus lo rocàs de tuèrts sonòrs. L'estrechura foguèt longa. De-còps s'arrestava, braces en

davant, ajaçat sus lo ventre, lo front dins l'argela. Enfin ausiguèt mai la votz de l'aiga. Èra dins una autra sala, e

aviá retrobat lo riu.

Saupèt d'un còp, coma una evidéncia, que quicòm aviá cambiat. Abans de veire. Levèt los uèlhs d'aise-

d'aise. Plan-plan. Aviá lo temps. S'afanar pas.

Al rescontre de çò qu'a davant,

sos sens, mai aviats que sa comprenèla.

De colors.

De formas logicas, volgudas.

Un cant, sus la pèira, dins la pèira.

De vibracions novèlas, dins lo silenci.

I a d'òmes.

N’i a agut, n'i aurà.

Pasmens pas degun.

I a lo montjòia dels òmes,

es un arbre al mitan de la nuèch

pastat de jòia e de mòrt

e que recampa los aucèls dins la solesa.


S’es avançat. Sens córrer. Arpateja un pauc. Lo sòl es pas planièr. A levat lo cap. E las colors, son

vengudas colors, dins lo lum. Las linhas son vengudas d'images, dins l'agach. An pres sens, dins sa tèsta. A vist

tot ensems. A vist los cavals, los cèrvis. Los grands buòus fèrs. Los tropèls. Los ramelets de banas. Las figuras

dins un treslús d'òcra e de regas per las costèlas, coma en radiografia sus la paret. Los cavals roges amb lo pel

negre. De temps en temps, una man d'òme estampada entre las bèstias. Pus luènh los rèns, los elefants dels

ermasses glaciaris. Al mitan l'òme. Nus, amb una masqueta d'ors.

Puèi a destriat que d'unas pinturas

aprofièchan las formas d'azard de la pèira

per se mostrar en relèu. Las bestias son de

talhas desparièras. N’i a d'individualizadas,

entièras, d'una preséncia indefugibla.

D'autras son un laberint de linhas

entrebescadas per vint generacions. Fan

entre elas de flus, de corrents, de manadas

emportadas dins sa corsa. Al mitan, lo

chaman las abriva, las manda vèrs los

quatre orizonts. Reina sus los muscles

esfraiats, sus la resplendor salvatja.

Pasmens l'òme-ors se sap freule, mortal.

Sap lo movement que jamai s'acaba, e sa

man levada es un regret de patz. Dança de

jòia per las bestias sagatadas, emplomadas d'astas, que tomban d'agenolhons ; entretant se fa umil, pacifica la

fugida, remerceja per lo don. Entre la mòrt e la fertilitat, dança, dança. Al centre del bolèc, es una figura bruna

que renosa l'unitat perduda.

Pus naut, a la naissença de las vòutas, lo jovent a legit lo cèl. Un cèl de mostres, coma dins los sòmis. En

dessubre de las grandas pinturas animalièras, totas de roge, de jaune, d'ocra, de colors violentas, a perseguit sa

mirada vèrs de traças blavas claveladas de ponches blancs. Un serpatàs, un orson, un peis, una agla, de

gimèrres, se fondon d'a mitat sota la pèl fina de calcita. Las tacas blancas per los uèlhs e sus lo còs fan pensar a

las ensenhas. Es un cèl estranh, perqué dempuèi, las estelas an cambiat de plaça, e reconois pas res, senon


aquela mar granda de blau ont nadan de bèstias qu'a ja pantaissadas. Esfraian pas los tropèls ni lo chaman en

dessota. An pas esfraiat Pèire-Joan. A sentit qu'aquelas pinturas èran pas fachas per regetar, per far paur, per

laissar defòra. A tot regardat amb sa lampa, a tocat amb lo det la peleta d'òcra, de tencha vegetala, de negre

d'òsses cramats, trempats dins lo grais d'ors.

Sota las figuras, n'i a d'autras, mai recentas. De dessenhs geometrics, de caras, de monogramas que

Pèire-Joan a pas compresas, e sovent un aucèl estilizat, una mena de palomba, que li a remembrat quicòm. De

còps es un bèl motiu gravat d'un trach segur, de còps un gribolhatge tot gimblat, qu'a pro pena se destria sus lo

grum de la pèira.

Davant lo cuol de forn de las pinturas, lo riu se desvira. Pèire-Joan l'a seguit. Lo rescontre èra pas acabat. De

l'autre costat de l'aiga, i a un airal, que la lampa a escobat.

Al fons, contra lo ròc, doas bèstias gigantas.

Una segonda Pèire-Joan las a cregudas

vivas. Son d'argela. Dos bisons, pastats al

natural, amb lo pel long sus l'esquinal, las

cuèissas gròssas, lo morre fòrt. Son

acaradas. Dempuèi de desenas de milièrs

d'ans, se regardan d'un uèlh vuège. Gardan

la sòm dels òmes dels mòrts que n'an pas

pus besonh, e dels vius que las

desconoisson.

Pèire-Joan a atraversat lo riu. Al

moment de passar lo ga, a entrevist sus la

tèrra, ailà, de dessenhs cavats. Per pas

escafar las traças, e butat per un escur

respièch, a quitat sas cauçaduras de montanha. Camina pès-descauçes. Lo riu es glaçat. Mas aquò deslassa. Dins

l'aiga, de cambaròtas pichonèlas, transparentas e sens uèlhs, nadan contra corrent ; son vesedoiras ren que quand

la lampa las esclaira amb l'angle que cal.

Es arribat sus l’autre bòrd. L'argela èra dura, secada, de regas se crosan dins la crosta bruna. Son fachas

a bèl expressi. An un sens. Mas i a tant de regas, e tant de sens... entre las regas, de passes d'òmes. De grands,

amb los artelhs destacats. E aquí, a costat dels primièrs, de pesadas pichòtas. Mens prigondas, mas tant

asseguradas. Pendent qualques metres, coma una preséncia invesibla, las traças de pès d'enfant.

Al caire dels bisons d'argela, Pèire-Joan a

avisat una pèira... Pausada coma una testièra sus la

palun seca. Un esmòu lo teniá e una lassièra ; la

poncha de l'esvelh al moment que te negas dins la

sòm ; alongat amb lo cap sus la pèira, a barrat los

uèlhs.

Un revolum venguèt de la susfàcia de sa

ment, puèi del pus prigond. Los fils esparpalhats

trobavan forma, lo poblavan d'images, de sons, de

sensacions. Nadava dins una mar ont totes los

èstres se fondián, un corrent de sòm traucat de

brisums de consciéncia. Se laissèt emportar.


Puèi luchèt contra aquel vertigi. Enfin dintrèt dins sa vesion. Las pinturas, los bisons, las caras de son

remembre, escambiavan sas formas e son mòure. Las colors, las entendiá. Lo silenci, lo tocava e lo fasiá tindar,

son còs rotlava dins una ròda d'escuresina. A sentit polsar lo temps al ritme de sos palmons. A entrevist, a

devinhat l'enfant. L'enfant qu'aviá caminat dins l'argela. E l’autre enfant, son fraire mòrt, d'ans abans, en

naissent. E l'enfant dins el, Pèire-Joan, que ritz d'èstre tan grand, tan comol de totas vidas, e d'èstre ren qu'un

grum d'argela de la tèrra. A sentit que la bauma èra dins el, coma el èra dins la bauma.

A degut s'assomir un momenton. Quand dobriguèt los uèlhs, lo lum baissava. Boleguèt la lampa per far

un pauc mai de gas, mas lo carbur èra en polsa. S'arborèt, afrejolit per l'umiditat. Se demandèt se metriá

longtemps per averar la sortida.

La trobèt. Qualques escalièrs darrièr una rancareda lo menèron a un potz vertical e estrech al dessubre de

sa tèsta. I montèt en s'ajudant dels pès e de las mans. Gaire luènh, i aviá un recoide. S'engulhèt dins una galariá

de tèrra seca, coma una tuna de bèstia, amb de pichots òsses de predas tot blanquits. De fondamentas de murs

abosonats apareguèron dins lo rèirejorn de la lampa. A qualques passes, l'ombra e las pèiras venián blavas :

sortissiá a l’aire liure dins la nuèch. Se tirèt d'un trauc aclapassit al fons d'una roïna. Lo crit d'una machòta

argentava la selva, coma s'èra estat la votz de la luna.

Aviá pas d'amiras. Barrutlava entre los euses e los roves. Finiguèt per rejonher lo Causse. Aquí, agantèt

lo bon camìn. Rescontrèt son amic abans d'a

l’envòl de la tartana · 2013. 9. 24. · 2 l’envòl de la tartana – roland pécout i – de...

Documents