la odisea -...

52
LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En ausencia de Posidón, los dioses se reúnen en el Olimpo para discutir el destino del héroe. "Ανδρο μοι 'έννε-κε^^, Μοΰσα, πολύτροτιον, δς μάλα -πολλά •πλάγχθη, έτιεί ΤροΙης ίερόν τττολίεθρον * ^ έτιερσε* ΤΓολλών δ' άνθρώιτων Ιδεν άστεα καΐ νόον έγνω, τιολλά δ' δ γ' έν ιιόντφ -πάθεν άλγεα δν'^ κατά θυμόν, 5 άρνύμενος ήν'^ τε ψυχήν καΐ νόστον εταίρων. Άλλ' ούδ' (δς έτάρους'^'* έρρύσατο, ίέμενός ΐΓερ·"' αυτών γαρ σψετέρησιν άτασθαλίχισιν δλοντο, νήπιοι, οΐ κ α τ ά ροί3ς Ύτιερίονος Ήελίοιο ή σ θ ι ο ν αοτάρ ó τοίσιν άφείλετο νόστιμον ήμαρ. 10 Των άμόθεν γε, θεά*"*, θύγατερ Διός, εΐ-ιτέ καΐ ήμίν. • "Ανδρα: Ulises. 2 Επερσε: no fue Ulises solo quien tomó Troya, pero desempeñó un papel importante, ya que estaba al mando de los hombres que iban dentro del caballo de madera introducido en la ciudadela. 3 vóov: "manera de pensar". 5 άρνύμενος : tema de presente con valor conativo, "tratando de...". * ούδ' ώς: explicado por ίέμενός τιερ. ^ αοτών: "de ellos mismos" (los poseedores del adjetivo σφετέρησιν); άτασθαλΙησιν: "actos de insensatez" (plural individualizador, concreto, del abstracto" insen- satez"). 8 νήτιίοι: aposición exclamativa; sobre el sacrilegio que los com pañeros de Ulises cometen al comer las vacas de Helio, ver Od. XII 374396; βοϋς: "vacas" (el género se especifica en el pasaje citado). ' 6: Helio; τοισιν: se alude aquí, como en los versos anteriores, a los compañeros de la nave de Ulises, que eran los únicos supervivientes cuando ocurrió la aven tura de las vacas del sol; νόστιμον ήμαρ: para esta expresión ver lUada VI 455. των: η. pi. del demostrativo, en genitivo partitivo complemento de είιτέ, "cuenta alguna de estas aventuras"; άμόθεν: "desde algún punto"

Upload: trinhnhi

Post on 05-Nov-2018

220 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA

C A N T O I

1-27

Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En ausencia de Posidón, los dioses se reúnen en el Olimpo para discutir el destino del héroe.

"Ανδρο μοι 'έννε-κε^^, Μοΰσα, πολύτροτιον, δς μάλα -πολλά •πλάγχθη, έτιεί ΤροΙης ίερόν τττολίεθρον * ^ έτιερσε* Τ Γ ο λ λ ώ ν δ ' άνθρώιτων Ιδεν άστεα καΐ νόον έγνω, τιολλά δ ' δ γ ' έν ιιόντφ -πάθεν άλγεα δ ν ' ^ κατά θυμόν,

5 άρνύμενος ήν ' ^ τε ψυχήν καΐ νόστον εταίρων. Ά λ λ ' ούδ' (δς έτάρους'^'* έρρύσατο, ίέμενός ΐ Γ ε ρ · " '

αυτών γαρ σψετέρησιν άτασθαλίχισιν δλοντο, νήπιοι, οΐ κ α τ ά ροί3ς Ύτιερίονος Ήελίοιο ή σ θ ι ο ν αοτάρ ó τοίσιν άφείλετο νόστιμον ήμαρ.

10 Των άμόθεν γε , θεά*"*, θύγατερ Διός, εΐ-ιτέ καΐ ή μ ί ν .

• "Ανδρα : Ulises. 2 Επερσε: no fue Ulises solo quien tomó Troya, pero desempeñó un papel importante, ya que estaba al mando de los hombres que iban dentro del caballo de madera introducido en la ciudadela. 3 vóov: "manera de pensar". 5 άρνύμενος : tema de presente con valor conativo, "tratando de. . ." . * ούδ ' ώ ς : explicado por ίέμενός τιερ. ^ αοτών: "de ellos mismos" (los poseedores del adjetivo σφετέρησιν); άτασθαλΙησ ιν : "actos de insensatez" (plural individualizador, concreto, del abstracto" insen­satez"). 8 νήτιίοι: aposición exclamativa; sobre el sacrilegio que los com­

pañeros de Ulises cometen al comer las vacas de Helio, ver Od. XII 374­396; βοϋς: "vacas" (el género se especifica en el pasaje citado). ' 6 : Helio; το ισ ιν : se alude aquí, como en los versos anteriores, a los compañeros de la nave de Ulises, que eran los únicos supervivientes cuando ocurrió la aven­

tura de las vacas del sol; νόστιμον ή μ α ρ : para esta expresión ver lUada VI 455. τ ω ν : η. pi. del demostrativo, en genitivo partitivo complemento de είιτέ, "cuenta alguna de estas aventuras"; ά μ ό θ ε ν : "desde algún punto"

Page 2: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

132 HOMERO

(del relato); ver Introducción, § 2 ; θ ε ά : la Musa del v. 1 (ver Iliada I 1); καΐ ήμΐν : "también a nosotros" (como antes la Musa ha inspirado a otros). 11 Ε ν θ ' : "entonces" empalma con el episodio que precedería en la larga serie tradicional de cantos épicos; es el punto en que el aedo comienza este relato; δ λ λ ο ι . . . -πάντες: "todos los demás" griegos que habían participado en la expedición contra Troya; contrasta con τόν δ ' οΓον (ν. 13); φύγον : el contexto indica acción anterior. ^* bla θεάων : "divina entre las diosas". 15 ε ί ν α ι : sujeto, Ulises. i* Es el décimo año desde la toma de Troya (y por lo tanto el vigésimo desde que Ulises salió de í taca); τιεριπλ. ένιαυτέον: literalmente, "al rotar los aniversarios", esto es, "al paso de los años". " τφ: el antecedente es Ετος; o t : anafórico, Ulises; έ ιοΕκλώσαντο : "decre­taron" flit, "hilaron el hilo" de su vida; ver nota a Iliada XXIV 525). 1' καΐ μετά. . . ψίλοισι: "incluso entre los suyos" (es decir, incluso en su propia casa tuvo que sufrir pruebas frente a los pretendientes). Ulises había cegado a Polifemo, hijo de Posidón (Od. IX 353-414). 4 δυσομένου . . . α ν ι ό ν τ ο ς : gen. local (usado en sustitución de un locativo), "en la región del sol poniente..., naciente". 25 ά ν τ ι ό ω ν : part. fut. de ά ν τ ι ά ω , creado ana­lógicamente, con diéctasis (ver Apéndice III Β 12), sobre otros futuros como έλάων ; εκατόμβης : "hecatombe", que originariamente significó "sacrificio de cien (εκατόν) reses (βοΰς)", se emplea ya cuando entre las víctimas incluso hay corderos; de otros contextos se infiere que también el número podía no ser ciento.

"Ενθ' άλλοι μέν τιάντες, δσοι ψύγον αίτιύν δλεθρον, οίκοι 'έσαν°^, πόλεμόν τε πεφεογότες ήδέ θάλασσαν* τόν δ ' οίον, νόστου κεχρημένον ήδέ γυναικός, νύμφη τιότνι' Μρυκε Καλυψώ, δια θεάων,

15 έν σπέεσι γλαψυροίσι, λιλαιομένη τιόσιν είναι. Ά λ λ ' δτε δή έτος ήλθε ττεριτιλομένων ° ένιαυτών, τω οί έτιεκλώσαντο θεοί οΓκόνδε νέεσθαι είς 'Ιθάκην, ούδ' ενθα τιεψυγμένος ή ε ν ° ' άέθλων, καί μετά οίσι ' ^ ψίλοισι' θεοί δ ' έλέαιρον άπαντες

20 νόσψι Ποσειδάωνος" ό δ ' άσπερχές μενέαινεν άντιθέφ 'Οδυσήι ' ' τιάρος ήν ' ^ γαιαν ίκέσθαι.

Ά λ λ ' ό μέν Αιθίοπας μετεκίαθε τηλόθ ' έόντας, Αιθίοπας, τοί'^'^ διχθά δεδαίαται, έσχατοι ανδρών, οί μέν δυσομένου ° Ύπερίονος, οί δ ' ανιόντος,

25 άντιόων ταύρων τε καί άρνειών εκατόμβης. "Ενθ ' δ γε τέρπετο δαιτί παρήμενος" οί δέ δή άλλοι . Ζηνός ένί μεγάροισιν Όλυμπίου αθρόοι ήσαν.

28-79

Εη la asamblea de los dioses Zeus afirma, con el ejemplo de Egisto, que no son los dioses los que causan males a los hombres, sino ellos mismos por

Page 3: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 133

80­95

Propuesta de Atena en la asamblea: Hermes debe ser enviado a Ogigia, la isla de Calipso, para poner en conocimiento de la ninfa la decisión de los dioses sobre el regreso de Ulises. Atena misma irá a Itaca para dar instruc­

ciones a Telemaco, hijo del héroe.

80 TÒV δ ' ήμείβετ' έπειτα θεά γλαυκώπις Άθήνη" «ώ πάτερ ημέτερε Κρονίδη, ϋπατε κρειόντων, εί μέν δή νυν τούτο φίλον μακάρεσσι θεοίσι, νοστήσαι Όδυσήα πολύφρονα δ ν δ ε ' ^ δόμονδε, Έρμείαν μέν έπειτα, διάκτορον άρ-ζειψόντην,

85 νήσον ές Ώγογίην ότρύνομεν ° δψρα τάχιστα νύμφη έί3πλοκάμφ εϊπη νημερτέα βουλήν, νόστον Όδυσσήος ' ' ταλασίφρονος, δ ς κε νέηται. Αύτάρ έ γ ώ ν ' ^ Ί Θ ά κ η ν έσελεύσομαι, δφρα οί " υίόν μάλλον έποτρύνω, καί οί μένος έν φρεσΙ θήω,

90 είς άγορήν καλέσαντα κάρη κομόωντας Αχαιούς πασι μνηστήρεσσιν άπειπέμεν ° οϊ τέ οί " αΐεΐ μήλ' άδινά σφάζουσι καί είλίποδας έλικας βοΟς. Πέμψω δ ' ές Σπάρτην τε καί ές Πύλον ήμαθόεντα, νόστον πευσόμενον πατρός φίλου, ην που άκούση,

95 ήδ' ϊνα μιν κλέος έσθλόν έν άνθρώποισιν έχησιν.»

80 τ ο ν : Zeus. 83 vooTÍjoa i : explica τοϋτο del verso anterior; δνδε δόμονδε: nótese la repetición de la post-posición -δε . 8 ότρύνομεν: subj. exhortativo. 87 νόστον : aposición que precisa el contenido de βουλήν ; ώς κε νέητα ι : interrogativa indirecta explicativa de νόστον, "de qué manera regresará". 88 ot : dativo simpatètico, "su hijo". 89 o [ . anafórico. Telé-maco. 92 ά δ ι ν ά : caUficación que Homero aplica frecuentemente a animales que viven en grupos, como ovejas y moscas (¡liada II 469); ε ί λ ί π ο δ α ς . . . βοΟς: ver ¡liada XXIII 166. πευσόμενον: en acusativo porque va refe­rido al compl. dir. de πέμψω, Telemaco; ¥\v που: "a ver si en alguna parte. . .". 95 "La fama le tiene a él", donde nosotros diríamos "él tiene la fama"; sobre estas concepciones ver Introducción § 1.

sus actos de insolencia. Ante los reproches de Atena, protectora de Ulises, Zeus declara que no es él, sino Posidón, quien mantien-s a Ulises alejado de su patria y se pronuncia en su favor.

Page 4: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

134 HOMBRO

95-444

Bajo el aspecto de Mentes, rey de los tafios, Atena se presenta en el palacio de Ulises, donde los pretendientes de Penèlope campan por sus res­petos. Atena-Mentes, a quien Telemaco recibe hospitalariamente y le confía sus infortunios, persuade al joven para que prepare un viaje a Pilo y Esparta en busca de noticias sobre su padre. Telemaco convoca una asamblea del pueblo para el día siguiente.

Page 5: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O I I

1-434

En la asamblea de los itacenses Telemaco se queja de la conducta de los pretendientes y pide ayuda al pueblo. Uno de los pretendientes, Antínoo, culpa a Penèlope, que los ha engañado con la promesa de casarse cuando confeccione el sudario de Laertes, pues desteje por la noche lo que teje por el día. Telemaco pide a los pretendientes que desalojen su casa. Un prodigio enviado por Zeus es interpretado por el anciano Aliterses como signo del próximo regreso de Ulises. El pretendiente Eurímaco ridiculiza al anciano. Telemaco pide un barco para su viaje. El anciano Mentor le apoya, pero, después del amenazador discurso de Leócrito, la asamblea se disuelve. Atena, bajo el aspecto de Mentor, anima a Telemaco y le promete ayuda. Telemaco responde con decisión a las burlas de Antínoo. Una vez que la nodriza Euriclea ha preparado en secreto las provisiones necesarias, Telemaco y Atena-Mentor embarcan, al caer la noche, en la nave proporcionada por Atena, rumbo a Pilo.

Page 6: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O I I I

1­429

Telemaco y Atena­Mentor son bien recibidos en Pilo por Néstor y los suyos, a quienes encuentran ocupados en ofrecer un sacrificio a Posidón. Telemaco, a petición de Néstor, le dice su nombre y el objeto de su viaje. Néstor le habla del regreso de los aqueos desde Troya, pero no puede darle información sobre la suerte de Ulises. Narración de la muerte de Agamenón y venganza de Orestes. Néstor aconseja a Telemaco que visite a Menelao en Esparta. Atena­Mentor desaparece, en presencia de Néstor, transformán­

dose en ave. Néstor reconoce a la diosa y le promete un sacrificio para el día siguiente.

430 ­ 472

Descripción del sacrificio en honor de Atena.

"Ως Μφαθ*. oí δ ' a p a ιτάντες έποίτινυον. Ή λ θ ε μέν δρ |3οί3ς 431 έκ πεδίου, ήλθον δέ θοής παρά νηός έίσης

Τηλεμάχου έ τ α ρ ο ι μ ε γ α λ ή τ ο ρ ο ς , ήλθε δέ χαλκεΰς δπλ ' έν χερσίν έχων χαλκήϊα, πείρατα τέχνης, άκμονα τε σφΟράν τ ' εόποίητόν τε πυράγρην,

435 οΙσίν τε χρυσόν έργάζετο" ήλθε δ ' Άθήνη ίρών*"^* άντιόωσα· γέρων δ ' ίππηλάτα*^ Νέστωρ χρυσόν έδωχ'· ό δ ' έπειτα βοός κέρασιν περίχευεν ° άσκήσας, tv' άγαλμα θεά κεχάροιτο°^' ίδουσα. Βοΰν δ ' άγέτην°*^ κεράων Στρατίος καί δΐος Έχέψρων.

«ο "Ως Μφαθ': sujeto, Néstor, que ha dado a sus hijos instrucciones para el sacrificio, el cual tiene lugar, no en un templo, sino al aire libre (ver glo­

sario, s. V. νηός); ot δ ' : los hijos de Néstor; βοΰς: "una vaca" (para el sexo ver 455); a Atena se ofrecen siempre víctimas hembras. θ ο ή ς : epíteto ornamental impuesto por la fórmula (la nave está varada); έ ίσης : ver lUada XXIII 162. «2 χαχκεύς : término general para el artífice de metales; aquí "orfebre" (cf. 435-437); en el I milenio, "herrero"; el término se originó en la edad del bronce. ^'3 χαλκήϊα: "propios de un χαλκεύς". ^^é άντ ιόωσα: ver Od. I 25. ¿ 5 · ; el orfebre; περίχευεν: "vertió" (sin duda oro en polvo), "en tomo a" (περί-), "los cuernos". κεράων: gen. dependiente

Page 7: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 137

de la noción de "coger", implícita en ά γ έ τ η ν , "llevaban la vaca cogida por los cuernos". +'<' χ έρν ιβα : aquí "agua para la ablución de las manos", rito purificatorio; άνθεμόεντ ι : "decorado con motivos florales", muy fre­cuentes en la ornamentación micénica y geométrica. ^ ' έ τέρη: "con la otra mano" ; ούλάς : "granos de cebada" con fines también purificatorios; •πέλεκον: propiamente "doble hacha", de origen minoico; la sencilla es lla­mada ήμιπέλεκκον (II. XXIII 851). ^ ά μ ν ί ο ν : recipiente sagrado para reco­ger la sangre de la víctima y verterla luego sobre el altar; la sangre se deja caer al suelo sólo en los sacrificios ofrecidos a divinidades clónicas. •'s χέρ . ν ι β σ . . . κατάρχετο : "realizaba los ritos iniciales (κατ-άρχετο) de las ablu­ciones y de la rociada de granos de cebada" (ούλοχύτας, cf. ούλάς y χέω); ambas ceremonias eran purificatorias, la primera para el oferente, la segunda para la víctima, como preparación al sacrificio; a juzgar por προβάλοντο (ν. 447) y otros testimonios, los granos de cebada eran arrojados sobre la cabeza de la víctima. *·* Después de los ritos preparatorios, Néstor dirige su súplica a Atena, mientras ofrece las primicias (άπαρχόμενος) , consistentes en un mechón de pelos cortados de la cabeza de la res, con lo cual se sim­boliza el ofrecimiento de la víctima entera. p': "como es natural" en los ritos establecidos; nótense los plurales en contraste con los singulares de los dos versos precedentes; Néstor, que es el wánax de Pilo, actúa como rey sacerdote en nombre de todo su pueblo. ^ 9 ήλασεν: "descargó un golpe" con el hacha, usada a modo de cachetero. «o ολόλυξαν : "prorrumpieron en gritos"; la όλολυγή es un grito ritual femenino; la palabra, con redupli­cación expresiva, es onomatopéyica (cf. lat. ululare). άνελόντες : "levan­tando" la cabeza de la vaca, que había caído muerta bajo el efecto del golpe de hacha, la "mantenían" (Εσχον) en esa posición para facilitar la degollación y hacer mirar a la víctima al cielo, morada de la diosa. « 5 ^ης ; la vaca. •5* δ ιέχευαν: propiamente "distribuyeron (δια-) en montones (χέω, χώμα)"

440 Χέρνιβα δέ σφ* "Αρητος έν άνθεμόεντι λέβητι ή λ υ θ ε ν ° " έκ θαλάμοιο φέρων, έτέρη δ ' Ηχεν ούλάς έν κανέφ· τιέλεκυν δέ μενεπτόλεμος θρασυμήδης όξύ ν έχων έν χειρί -παρίστατο, βοϋν έ-πικόψων. Περσεύς δ ' άμνίον είχε" γέρων δ ' ί-πτιηλάτα Νέστωρ

445 χέρνιβά τ ' ούλοχύτας τε κατάρχετο, -πολλά δ ' Άθήνη εύχετ ' ά-παρχόμενος, κεφαλής τρίχας έν -πυρί βάλλων.

Αύτάρ έ-πεί p ' ε13ξαντο καί ούλοχύτας -προβάλοντο, αύτίκα Νέστορος υίός, ύ-πέρθυμος θρασυμήδης, ήλασεν άγχι στάς' -πέλεκυς δ ' ά·πέκοψε τένοντας

450 αύχενίους λΰσεν δέ βοός μένος" αί δ ' ολόλυξαν θυγατέρες τε νυοΙ τε καί αίδοίη -παράκοιτις Νέστορος, Ευρυδίκη, πρέσβα Κλυμένοιο θυγατρών. 01 μέν έ-πειτ' άνελόντες άπό χθονός εύρυοδείης έσχον" άτάρ σφάξεν Πεισίστρατος, δρχαμος άνδρων.

455 Της δ ' έπεί έ κ μέλαν αίμα ^ ύ η ° ^ ^ , λίπε δ ' όστέα θυμός, αΐψ' άρα μιν διέχευαν, άφαρ δ ' έ κ μηρία τ ά μ ν ο ν " ^

Page 8: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

138 HOMERO

la came de la res descuartizada; έ κ . . . τάμνον: propiamente, "separaron cortando", "mondaron" los muslos; para μηρία ver //. I 40. ^άντα κατά μοιρσν: "todo según la distribución ritual"; κ α τ ά . . . κάλυψαν: "cu­brieron totalmente (κατα-)" los huesos de las piemas con grasa, en doble capa (δΐιιτυχα). ώμοθέτησαν: "pusieron trozos de carne", al parecer tomados de diferentes partes de la víctima, para simbolizar que se ofrece a los dioses la víctima entera. ^ παρ" αυτόν: en acusativo, acercándose a Néstor, los jóvenes (νέοι) tenían en sus manos asadores de cinco pinchos (a modo de grandes tenedores). κατά: para el valor de este preverbio ver 457; al mismo tiempo que se consume la parte ofrecida a la divinidad, los oferentes comen las visceras asadas, buscando la simultaneidad para subrayar la creencia de que el sacrificio es un banquete con los dioses. ^2 τάχλα: "las demás partes", lo que queda después de separar la ofrenda de la divinidad y las entrañas; άμφ' όβελοίσιν: "a uno y otro extremo de los asadores", que sobresalen por ambos lados de los pedazos de came. λοΰσεν: ofrecer el baño es uno de los deberes de hospitalidad, y, cuando se trata de un huésped ilustre, este deber corre a cargo de una mujer de la familia del anfitrión. ^ λίπ' έλα ίφ: expresión formular con verbos de "untar"; λίπα propiamente es adverbio, "pingüemente", "abundantemente" (cf. λιπαρός, "pingíie"). En realidad, le pone primero la túnica y después el manto. *™ κρέ' υπέρτερα: "las carnes de encima" (δπερ-), en oposición a las entrañas del v. 461.

τιάντα κατά μοίραν, κ α τ ά τε κνίστ) έ κ ά λ υ ψ α ν δίπτυχα τιοιήσαντες, έτι' αυτών δ ' ώμοθέτησαν. Καίε δ ' έτιΐ σχίζης ό γέρων, έτιΐ"^ δ ' αϊθοττα οίνον

460 λείβε· νέοι δέ τιαρ' αυτόν έχον τιεμττώβολα χερσίν. Αύτάρ έτιεί κ α τ ά μήρ' έ κ ά η καΐ στιλάγχνα ττάσαντο, μίστυλλόν τ ' άρα τάλλα καΐ άμψ' όβελοίσιν έπειραν, ώτιτων δ ' άκροτιόρους όβελούς έν χερσΙν έχοντες.

Τόψρα δέ Τηλέμαχον λοΰσεν καλή Πολυκάστη, 465 Νέστορος ότιλοτάτη θυγάτηρ Νηληϊάδαο.

Αύτάρ έτιεί λουσέν τε καΐ έχρισεν λίτι* έλαίφ, ά μ ψ ΐ δέ μιν ψαρός καλόν β ά λ ε ν ήδέ χιτώνα, έκ (>' άσαμίνθου βή δέμας άθανάτοισιν όμοίος' τιάρ δ ' 8 γε Νέστορ' ιών κ α τ ' ά ρ ' έ ζ ε τ ο , ττοιμένα λαών.

470 01 δ* έττεΙ ώτττησαν κρέ ' ύτιέρτερα καΐ έρύσαντο, δαίνυνθ' έζόμενοι' έτι ΐ δ ' άνέρες έσθλοί δ ρ ο ν τ ο οίνον ο ί ν ο χ ο ε Ο ν τ ε ς ' ένΙ χρυσέοις δετιάεσσιν.

473-497

Después del banquete Telémaco, acompañado de Pisístrato, hijo de Néstor, parte camino de Esparta, haciendo noche en Peras.

Page 9: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O I V

1-847

Telemaco y Pislstrato son hospitalariamente recibidos en Esparta por Me­nelao. En el curso de la conversación Menelao nombra a Ulises. Las lágrimas de Telemaco por el recuerdo de su padre hacen sospechar a Menelao y a Helena quién es su huésped. Pisístrato revela la identidad de ambos. Helena calma la excitación de Telemaco mediante una droga maravillosa. Helena y Menelao evocan hazañas de Ulises. Al día siguiente Menelao cuenta sus ocho años de aventuras e informa a Telemaco de que, según le dijo Proteo, el viejo del mar, en Egipto, su padre se encontraba en la isla de Ogigia, retenido por Calipso. Menelao quiere que Telemaco permanezca algún tiempo gozando de su hospitalidad, pero éste expresa sus deseos de partir en seguida. La escena se traslada a ítaca, donde los pretendientes, enterados del viaje de Telemaco, deciden tenderle una emboscada. Un sueño, enviado por Atena, tranquiliza a Penèlope sobre la suerte de su hijo. Los pretendientes acechan la llegada de Telemaco en el islote de Astéride.

Page 10: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O V

1­202

Tras una nueva asamblea de los dioses, Zeus envía a Hermes con la orden de que Calipso deje partir a Ulises. La diosa, aunque contrariada, obedece,

203 ­ 224

Palabras de Calipso con las que hace un último intento de retener a Ulises, prometiéndole la inmortalidad. Negativa de Ulises.

«Διογενές Λαερτιάδη, τχολυμήχαν' 'Οδυσσεΰ, οΰτω δή οΐκόνδε ψίλην ές τιοαρίδα yalccv

205 αύτίκα νΰν έθέλεις ίέναι; σύ δέ χαίρε καΐ Ιμπης. Εί γε μέν είδείης σήσι ψρεσίν''^'' δσσα τοι αΐσα κήδε' άναπλήσαι, ττρίν πατρίδα γαίαν ίκέσθαι, ένθάδε κ' αυθι ' ' μένων σύν έμοί τόδε δώμα ψυλάσσοις αθάνατος τ ' είης, ίμειρόμενός π ε ρ " ^ ίδέσθαι

210 σήν άλοχον, τής '*° αίέν έέλδεαι " ήματα πάντα. Ού μέν θην ^ " κείνης γε χερείων'^^ εύχομαι είναι, ού δέμας ουδέ ψυήν, έπεί οί5 πως ουδέ έοικε θνητάς άθοτνάτησι δέμας καί είδος έρΙζειν.»

Τήν δ ' άπαμειβόμενος προσέψη πολύμητις 'Οδυσσεύς· 215 «πότνα θεά, μή μοι τόδε χώεο' οίδα κσΐ αυτός

πάντα μάλ ' , ουνεκα σ ε ί ο " περίψρων Πηνελόπεια είδος άκιδνοτέρη μέγεθος τ ' είσάντα Ιδέσθαι'

204 οΰτω δή : "así pues", Calipso extrae la consecuencia de la actitud de Ulises. 206 alaa: literalmente, "es destino para ti", rigiendo άναπλήσσι .

τόδε δώμα φολάσσοις : lit. "guardarías esta casa", esto es, "vivirías en esta casa". 211 Sobre esta expresión ingenua del propio valer, ver II. 1 91. 2'2 δ έ μ α ς : ver glosario y cf. μ έ γ ε θ ο ς , ν . 217; obsérvese la acumulación enfática de negaciones. 2i5Tj¿xva: variante fonética de ιτότνια. 216 οΟνε-κ α : no causal, sino explicativo de ιιό:ντα; περίφρων: "muy prudente" con περι- indicando superioridad. 217 ε ί σ ά ν τ α : adverbio. 220 νόστιμον ήμαρ;

Page 11: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 141

ver Od. I 9. 221 χις,,, θεών: alusión a Posidón. 224 μ ε τ ά : rige τοίσι ("éstas", las penalidades ya sufridas), en contraste con τόδε "ésta", la pena­lidad eventual a que alude el v. 221.

2 " όκτωκαιδεκάτχι: ver //. I 54; σκ ιόεντα : ver //. I 157. 280 τιέλεν: el sujeto es δρεα . 282 α ν ι ώ ν : "regresando", "mientras regresaba" del país de los etíopes orientales, puesto que pasa por los montes Solimos (ver índice). 283 ε ίσατο : sujeto Ulises. 284 μάλλον : "más" de lo que ya estaba. 286 μετεβούλευσαν: apunta la idea de cambio de planes, subrayada por άλλως . 288 σχεδόν: lit. "tocando con la mano" (cf. Μχομαι), "cerca d e " ; α ί σ α : para la construcción ver Od. V 206. 289 έκψυγέειν: la terminación -εειν puede ocultar bien -έ-εν sin contraer, con sílaba final larga por posición.

ή μέν yàp βροτός έστι, σύ δ ' αθάνατος καΐ άγήρως. Ά λ λ ά καΐ ώς έθέλω καΐ έέλδομαι ήματα τιάντα

220 οΐκαδέ τ ' έλθέμεναι καΐ νόστιμον ήμαρ ίδέσθαι. Et δ ' αδ τις ^ α ί η σ ι " θεών ένί οίνοπι τιόντφ, τλήσομαι έν στήθεσσιν έχων ταλατιενθέα θυμόν ήδη γάρ μάλα πολλά πάθον καΐ πολλά μόγησα κύμασι καΐ πολέμφ" μετά καί τόδε τοίσι γενέσθω.»

225 - 277

Ulises construye una balsa en la que zarpa de Ogigia.

278-296

Cuando Ulises está a punto de arribar a la tierra de los feacios, Posidón desencadena una tempestad.

Ε π τ ά δέ καί δέκα μέν πλέεν ήματα ποντοπορεύων, όκτωκαιδεκάττ) δ ' έφάνη δρεα σκιόεντα

280 γαίης Φαιήκων, δθ ι^ ' ^ ' ^ 4 ^^γχι^τ^ον π έ λ ε ν ° ' αύτφ' είσατο δ ' ώς δ τε ρινός έν ήεροειδέϊ'"^ πόντω.

Τόν δ ' έξ Αιθιόπων ανιών κρείων ένοσίχθων τηλόθεν έκ Σολύμων ορέων ίδεν" είσατο γάρ οί πόντον έπιπλώων' ó δ ' έχώσατο κηρόθι^' μάλλον,

285 κινήσας δέ κάρη προτί δν ' ^ μυθήσατο θυμόν" «"Ω πόποι, ή μάλα δή μετεβούλευσαν θεοί άλλως

άμφ' 'Οδυσήϊ έμεϊο ' ' μετ ' Αίθιόπεσσιν έόντος, καί δή Φαιήκων γαίης σχεδόν, ένθα οί αίσα έκφυγέειν μέγα πείραρ όϊζύος, ή μιν ίκάνει"

Page 12: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

142 HOMERO

o bien -έμεν, con el mismo alargamiento prosódico; τιεΐρσρ ό ϊζύος : como si fuese οΙζύν, expresión comparable a τέλος θ α ν ά τ ο ι ο . 90 δ δ η ν . . . κακότητος: "hasta la saciedad de la desgracia". 92 τ ρ ί α ι ν α ν : el "tridente" es utensilio de pesca (para atunes, por ejemplo), atributo muy natural en quien es el señor del mar. 296 α ί θρηγενέτης : variación poética de α ίθρη-γενής (Ilíada), "nacido en el cielo despejado"; el Bóreas es el viento Norte, frío, y cuando el cielo está despejado, las heladas son más intensas.

290 άλλ* Μτι μέν μίν ψημι &δην έλάαν κακότητος.» "Ώς είτΐών σύναγεν νεφέλας, έτάραξε δέ πόντον

χερσί τρίαιναν ε λ ώ ν ιιάσας δ ' όρόθυνεν άέλλας παντοίων άνεμων, σ ύ ν δέ νεφέεσσι κ ά λ υ ψ ε γαϊαν όμου καί πόντον" όρώρει ° " δ* ούρανόθεν νύξ"

295 σ ύ ν δ* Εδρός τε Νότος τ* έ π ε σ ο ν Ζέψυρός τε δυσαής καί Βορέης αίθρηγενέτης, μέγα κΟμα κυλίνδων.

297 - 493

Ulises, con su balsa destrozada, está a punto de perecer. Gracias a la ayuda de la diosa marina Ino-Leucotea, cuando la cólera de Posidón remite, y a la de su protectora constante Atena, logra alcanzar la costa feacia, en la desembocadura de un río. Allí, agotado, se duerme profundamente.

Page 13: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O V I

1­55

Atena sugiere en sueños a Nausícaa, hija de Alcinoo, rey de los feacios, que vaya al río a lavar la ropd.

56­70

Nausícaa pide a su padre carro y muías para ir al río.

"H δέ μάλ' άγχι στασα ψίλον τιατέρα προσέειπε" «Πάππα ψίλ ' , ούκ &ν δή μοι έψοπλίσσειας άπήνην

δψηλήν είίκυκλον, ϊνα κλυτά εϊματ' άγωμαι ές ποταμόν πλυνέουσα, τ ά μ ο ι ρερυπωμένα κείται;

60 καί δέ σοί αυτφ έοικε μετά πρώτοισιν έόντα βουλάς βουλεύειν καθαρά χροΐ εϊματ' έχοντα" πέντε δέ τοι ψίλοι υΐες ένί μεγάροις γεγάασιν ° οί δύ ' όπυίοντες, τρεις δ ' ήΐθεοι θαλέθοντες" οί δ ' αΙεί έθέλουσι νεόπλυτα εϊματ' έχοντες

66 ές χορόν έρχεσθαι" τά δ ' έμή ψρενΙ πάντα μ έ μ η λ ε ν » ° 3 ο ""Ως έψατ'" αϊδετο γάρ θαλερόν γάμον έξονομήναι πατρί φίλφ" ó δέ πάντα νόει καί άμείβετο μύθφ' «Οί5τε τοι ήμιόνων ψθονέω, τέκος, οϋτε τευ ' άλλου. "Ερχευ" ' άτάρ τοι δμώες έψοπλίοσουσιν άπήνην

70 ύψηλήν εϋκυκλον, οπερτερίη άραρυϊαν.»

56 Ή : N a u s í c a a ; ούκ δ ν . . . έφοπλίσσειας: opt. potencial empleado como un imperativo de cortesía. Nausícaa hace la petición con zalamería; άπήνην.. . ύψηλήν (ν. 58): ver glosario. 59 E1 lavado de la ropa no es, en el mundo homérico, un trabajo reservado a las esclavas; μ ο ι : dat. ético. 61 XP°^' ver glosario. 65 δ ύ ' . . . τρε ίς δ ' : en aposición distributiva a π έ ν τ ε . . . υΙες; όπυίοντες: aunque están casados, viven en el hogar del padre. Homero refleja la antigua familia patriarcal griega (γένος), en la cual viven con el patriarca (πατήρ) sus hijos y la familia de éstos. 64 ot δ ' : los tres solte­

ros. 67 τιάντα νόε ι : "se daba cuenta de todo", de lo que Nausícaa decía y de lo que callaba. Obsérvese el acento (el presente es νοεί). 68 ^ευ; gen. del indefinido τ ι ς .

Page 14: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

144 HOMERO

71 -109

Nausícaa y sus sirvientas, una vez lavada la ropa, se entretienen jugando con una pelota.

110-185

Ulises es despertado por los gritos de las muchachas. Mientras las demás huyen, sólo Nausícaa escucha amablemente su súplica.

110 Ά λ λ ' δτε δή άρ' έμελλε τιάλιν οΐκόνδε νέεσθαι ζεύξασ' ήμιόνους πτόξασά τε εϊματα καλά, ένθ ' αδτ ' ά λ λ ' ένόησε θεά γλαυκώ-πις Άθήνη, ώς 'Οδυσεύς έ γ ρ ο ι τ ο " ^ , ΐδοι τ ' εύώπιδα κούρην, ή οί Φαιήκων ανδρών ιτόλιν' ' ' ' ' ήγήσαιτο.

115 Σφσϊραν έπειτ ' έρριψε μετ ' άμφίπολον βασίλεια" άμφιπόλου μέν άμαρτε, βαθείη δ' έμβαλε δίνη, αί δ' έ π Ι μακρόν ά ϋ σ α ν . Ό δ' έγρετο δίος 'Οδυσσεύς, έζόμενος δ ' δρμαινε κατά ψρένα καί κατά θυμόν"

«"Ω μοι έγώ, τέων αδτε βροτών ές γαΐαν ίκάνω; 120 ή φ' οϊ γ ' ύβρισταί τε καί άγριοι ουδέ δίκαιοι,

ήε ψιλόξεινοι καί σψιν νόος έστί θεουδής ; ώς τέ με κουράων'=^'' άμψήλυθε"^ θήλυς άϋτή, νυμψάων, αϊ έχουσ' ορέων αίπεινά κάρηνα καί πηγάς ποταμών καΐ πίσεα ποιήεντα"

125 ή νύ που ανθρώπων είμΙ σχεδόν αύδηέντων;

ΐ '" Εμελλε: sujeto Nausícaa. ζ ε ύ ξ α σ ' . . . πτύξασά τ ε : ηο se expresa con estos participios lo que Nausícaa hace, sino que continúan bajo el efecto de Μμελλε. Nausícaa se disponía a uncir las muías y a doblar la ropa como medidas previas a su regreso. ί ν θ α : recoge δτε (ν. 110). ·13 ώ ς : desarrolla δλλ(ο) (ν. 112). ή : relativa con valor final. 'έ-πειτ': "así pues", como consecuencia del plan de Atena; μ ε τ ' : "hacia". Εμ­

βαλε : complemento σφαϊραν . a t δ ' : Nausícaa y las sirvientas; μακρόν: ac. adverbial, el grito se oyó "lejos" (cf. //. XVI 268). τέων = τ ίνων, jonismo; αδτε : "una vez más", después de otras situaciones análogas en su largo peregrinaje. '22 άμψήλυθε: άμφ- hace referencia a los dos oídos; θήλος: el adj. funciona aquí con dos terminaciones (en lugar de θήλεια). 123 νομφάων: aposición a κουράων. A Ulises, que fue despertado por el griterío femenino, se le plantea una alternativa: ¿son ninfas o mucha­chas corrientes? El segundo término ya no se expresa con una aposición, pero aparece formulado de otro modo en la oración interrogativa indepen-

Page 15: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISËA 145

diente del ν. 125. ' ^ πε ιρήσομαι : subjuntivo voluntativo, como el si­guiente. 127 θάμνων : regido por οπ-εδύσετο : Ulises "salió de debajo de las matas" que le habían servido de cobijo mientras dormía. i s ·πτόρθον. . . φύλλων (ν. 129): "rama provista de hojas", "frondosa". '29 ^ύσαιτο : sujeto πτόρθος; μήδεα φωτός: "las partes pudendas varoniles", para el desarrollo de los símiles más allá de lo que la analogía de la situación exige, ver Introducción § 20. ύόμενος καΐ άήμενος : "azotado por la lluvia y el viento". 132 δ α ί ε τ α ι : empleo poco frecuente del sing. con un sujeto neutro dual. 132-33 El león se mueve "entre" (μετά- con dat.) bueyes y ovejas, por ser animales lentos a los que el poeta imagina, además, encerrados (v. 134); en cambio, se lanza en pos de (μετά con ac.) los ligeros ciervos; ά γ ρ ο τ έ ρ α ς : el sufijo -τερος marca el contraste "salvajes" frente a "domés­ticas" (ver Od. III 470). '34 ^ a l : adv. "8 άλλυδ ι ς : eolismo; -δ ις equi­vale a -δε. ι^' σχομένη: "conteniéndose" de huir. γούνων. . . λαβών: genitivo con verbos de "tocar". Actitud normal en el suplicante que se postra y abraza las rodillas. •''3 αΟ»-ως: "así", tal como estaba, precisado por άποσταδά: "desde lejos", sin avanzar a tocar sus rodillas. i ^ ε ί : "por ver si". δοάσσατο: Este verbo está atestiguado sólo en el aoristo, it* λ ίσσεσθαι : explica " Ω ς . . . κέρδιον ε ί να ι . i* λαβόντ ι : con régimen en a c , aunque es más frecuente el genit. (v. 142); φρένα: ac. de relación.

ά λ λ ' ά γ ' , έγών αυτός πειρήσομαι"^"* ήδέ Ιδωμαι.» "Ως ειπών θάμνων ύπεδύσετο ° δίος "Οδυσσεύς,

έκ πυκινής δ ' υλης πτόρθον κλάσε χειρί παχείη φύλλων, ώς ^ύσαιτο περί χροΪ μήδεα φωτός'

130 βή δ' ϊμεν ώς τε λέων όρεσίτροψος, άλκΙ πεποιθώς, δς τ ' είσ' ύόμενος καΐ άήμενος, έν δέ οΕ δσσε ' δαίεται' αύτάρ ó βουσΙ μετέρχεται ή όΐεσσιν ήέ μετ ' άγροτέρας έλάφους' κέλεται δέ έ γαστήρ μήλων πειρήσοντα καΐ ές πυκινόν δόμον έλθε ίν

135 ώς 'Οδυσεύς κούρησιν έϋπλοκάμοισιν έμελλε μείξεσθαι, γυμνός περ" ' ' έ ώ ν χρηώ γάρ ϊκανε" σμερδαλέος δ ' αύτήσι φάνη κεκακωμένος άλμη, τρέσσαν δ ' άλλυδις άλλη έπ ' ήϊόνας προύχούσας' οϊη δ ' Αλκινόου θυγάτηρ μένε" τη γάρ "Αθήνη

140 θάρσος ένΙ φρεσΙ θήκε καΐ έ κ δέος ε ϊ λ ε τ ο γυίων. Στη δ ' άντα σχομένη" ó δέ μερμήριξεν 'Οδυσσεύς, ή γούνων λίσσοιτο λαβών εύώπιδα κούρην, ή αϋτως έπέεσσιν άποσταδά μειλιχίοισι λίσσοιτ', εΐ δείξειε πόλιν καΐ εϊματα δοίη.

145 "Ως άρα οί ψρονέοντι δοάσσατο κέρδιον είναι, λίσσεσθαι έπέεσσιν άποσταδά μειλιχίοισι, μή οί γοΟνα λαβόντι χολώσαιτο φρένα κούρη*

Page 16: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

Í46 HOMERO

αύτίκα μειλίχιον καΐ κερδαλέον φάτο μΟθον' «ΓουνοΟμαί σε, άνασσα" θεός νύ τις ή βροτός έσσι;

150 εί μέν τις θεός έσσι, τοί ούρανόν εύρύν έχουσιν, ΆρτέμιδΙ σε έγώ γε , Διός κούρη μεγάλοιο, είδος τε μέγεθος τε φυήν τ ' άγχιστα έίσκω" εί δέ τίς έσσι βροτών, τοί έπΙ χθονί ναιετάουσι, τρίς μάκαρες μέν σοί γε τιατήρ καί ττότνια μήτηρ,

155 τρίς μάκαρες δ έ κασίγνητοι" μάλα ττού σφισι θυμός αίέν έϋφροσύνησιν ίαίνεται εϊνεκα σεϊο ' λευσσόντων τοιόνδε θάλος χορόν είσοιχνεΟσαν' κείνος δ ' αδ ττέρι κήρι''^'' μακάρτατος εξοχον άλλων, δς κέ σ' έ έ δ ν ο ι σ ι β ρ ί σ α ς οΐκόνδ' άγάγηται.

160 Ού γάρ τιω τοιούτον έγώ ϊδον όφθαλμοϊσιν οϋτ' άνδρ' οϋτε γυναίκα" σέβας μ' 'έχει είσορόωντα *" • , Δήλ^""^** δή τιοτε τοίον 'Ατιόλλωνος τιαρά βωμφ φοίνικος νέον έρνος άνερχόμενον ένόησα" ήλθον γάρ καί κεϊσε, ττολύς δέ μοι έσττετο λαός

165 τήν όδόν ή δή μέλλεν έμοί κακά κήδε' έσεσθαι" ώς δ ' αυτως καί κεϊνο ίδών έτεθήτιεα θυμω δήν, έτιεί οϋ τιω τοίον άνήλυθεν"^^ έκ δόρυ γαίης, ώς σέ, γύναι, άγαμαί τε τέθητιά τε δείδιά τ ' αίνώς γούνων άψασθαι" χαλετιόν δέ με ττένθος ίκάνει.

ΓουνοΟμαί σε: aquí en sentido figurado, puesto que Ulises ha decidido hablarle desde lejos; δ ν α σ σ α : término que en Homero se aplica a las diosas. '50 το ι : antecedente θεών, según la equivalencia τ ι ς θεός = τ ι ς θεών. '54 σοί : dat. simpatètico. '55 μ ά λ α : con ία ί ν ε τα ι ; σψισι: dat. simpa­tètico, equivalente, por tanto, a un genitivo con el cual concuerda el participio λευσσόντων (ν. 157) próximo ya al empleo absoluto. '57 είσοιχνεΰσαν : Nótese la concordancia ad sensum con θ ά λ ο ς . '58 ττέρι: adv. "por enci­ma" ; adelanta la idea de Εξοχον δ λ λ ω ν . '5» βρ ίσας : "teniendo más peso (que los demás pretendientes) por los presentes matrimoniales (έέδν.) , que el novio ofrece al suegro y que representan una compra. " o όψθαλμοΐσιν : cf. έν όψθαλμοΐσιν, frecuente en Homero; el hombre homérico, con una actitud aún pasiva ante el mundo, ve las cosas "en sus ojos", no "con sus ojos" (Snell). χοΐον : "una maravilla tal" (como Nausícaa), precisado por la aposición del verso siguiente (ερνος). "5 τήν όδόν : "en el curso de ese viaje"; ή . . . Εσεσθαι: "en el que ya estaba decidido por el destino que me ocurrieran funestas cuitas". En una concepción fatalista, los hechos que "están a punto de ocurrir" son los que el destino marca. '*« ώ ς . . . ώς (ν. 168): orden inverso al habitual en las comparaciones; έτεθήτιεα: 1.' per­sona sing. del pluscuamperfecto de un verbo defectivo (perfecto τέθηττα). En la terminación -εα aparece un alargamiento ε como en el pluscuampefecto

Page 17: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA òDisÈA 147

170 Χθιζός έε ικοστφ ' ' " φύγον ήματι οίνοιια ιιόντον" τόφρα δέ μ' αίεΙ κυμ' έφόρει κραι-πναί τε θύελλαι νήσου όπ ' Ώγυγίης" νυν δ ' ένθάδε κ ά β β α λ ε δ α ί μ ω ν , δφρα τί τιου καί τήδε πάθω κακόν ού γ^ρ όίω •παύσεσθ', ά λ λ ' ετι πολλά θεοί τελέουσι πάροιθεν.

175 Ά λ λ ά , άνασσ', έλέαιρε' σέ γάρ κακά πολλά μογήσας ές πρώτην ίκόμην, των δ ' άλλων oí5 τινα οίδα ανθρώπων, οϊ τήνδε πόλιν καί γαϊαν Ιχουσιν" άστυ δέ μοι δεϊξον, δός δέ ^άκος άμφιβαλέσθαι ' εί τί που εϊλυμα^σπείρων έχες ένθάδ' ίοΰσα.

180 ΣοΙ δέ θεοί τόσα δοϊεν δσα φρεσί σησι μενοινςίς, άνδρα τε και οίκον καί όμοψροσΰνην όπάσειαν έσθλήν ού μέν γάρ του γε κρείσσον καί άρειον, ή δθ ' όμοφρονέοντε νοήμασιν οίκον έχητον ' 3 - ο « άνήρ ήδέ γυνή" πόλλ ' άλγεα δυσμενέεσσι,

185 χάρματα δ ' εύμενέτησι' μάλιστα δέ τ ' έκλυον αυτοί.»

186-331

Nausícaa facüita a Ulises vestidos y alimentos y le indica el camino del palacio. A la entrada de la ciudad, para evitar habladurías, deja a Ulises en un bosque consagrado a Atena, aconsejándole que espere y que se pre­

sente solo, como suplicante, ante su madre. Arete.

de ο ΐδα , ιίδεα (ático ξίδη). ™ χ θ ι ζ ό ς : ver //. I 424. τόφρα: "hasta ese momento", hasta ayer; έφόρει: iterativo-intensivo "aarandear". 1 2 g ^ t . μων : es una "fuerza sobrenatural", más vago que θεός , que es un poder divino antropomórfico. '^t παύσεσθ ' (a i ) : sujeto κακόν (o κακά) ; πολλά : súplase κακά ; τελέουσι: futuro. 175-176 σ έ . . . ές πρώτην: separadas para destacarlas: "tú eres la primera a la que yo me he acogido (Ικόμην, cf. ικέ­της suplicante)". ·79 χ ι . _ είλυμα σπείρων: un saco o arpillera para en­volver las ropas. '^^ Q Ú . . . άρε ιον : oración nominal pura; súplase ουδέν como sujeto. '83 ή ; desarrolla el segundo término de comparación del verso anterior (του) utilizando la otra construcción posible. '84 πόλλ ' ά λ γ ε α . . . χάρμ α τ α (ν. 185): aposiciones al contenido de la oración anterior. '85 μά­λ ι σ τ α . . . αυτοί : "y los propios (esposos) son los primeros en percibir (las ventajas de la concordia)" ; εκλυον : aor. gnómico.

Page 18: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O V I 1

Mientras Nausícaa ilega a su casa, Ulises se dirige hacia el palacio de Alcinoo, guiado por Atena. Descripción del palacio y los jardines. Su súplica a la reina Arete es favorablemente atendida. A ruegos de Arete explica su llegada. Alcínoo promete llevarle a ftaca, al día siguiente, en uno de sus navíos. Todos se retiran a dormir.

Page 19: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O V i l i

1-61

Al día siguiente Alcínoo, ante la asamblea de los feacios, da cuenta de lo que ha prometido al huésped. Se pone a punto la nave que ha de conducir a Ulises y se hacen los preparativos de un banquete en su honor.

62-78

Presentación del aedo Demódoco.

Κήρυξ δ ' έγγύθεν ήλθεν άγων έρίηρον άοιδόν, τόν πέρι ΜοΟσ' έψίλησε, δίδου δ ' αγαθόν τε κακόν τε ' οφθαλμών μέν άμερσε, δίδου δ ' ήδεΐαν άοιδήν,

65 τφ δ ' άρα Ποντόνοος θήκε θρόνον άργυρόηλον μέσσφ δαιτυμόνων, προς κίονα μακρόν έρείσας. Κ ά δ ' δ ' έκ πασσαλόφι κ ρ έ μ α σ ε ν φόρμιγγα λίγειαν αυτοί; υπέρ κεφαλής καί έπέφραδε°^' χερσίν έλέσθαι

'2 Κήρυξ : el heraldo de Alcinoo, nombrado en el ν . 65 ; έρίηρον : epíteto que se aplica sólo a αο ιδός y a ε τ α ί ρ ο ς ; en sing. sigue la declinación temá­tica, en pl. la atemática (cf. Od. IX 100); ά ο ι δ ό ν : es el aedo Demódoco. Sobre los aedos, ver Introducción § 2. *3 , ιέρι; adv. "por encima de los demás", "con especial predilección" ; ^ α γ α θ ό ν τε κακόν τε : un bien com­pensado con un mal, para evitar una felicidad excesiva que produce el or­gullo (ϋβρις) que, a su vez, acarrea la indignación divina y el castigo (νέμεσις) . ^ οφθαλμών μέν δμερσε : la ceguera de Demódoco puede ser el antecedente de la supuesta ceguera de Homero. La falta de visión no es obstáculo para el desempeño del oficio de cantor de versos transmitidos oralmente. N o es extraño, pues, que resultara particularmente atractivo a los invidentes. Obsér­

vese el aprecio y el respeto al aedo que muestran los versos siguientes. ** κ ίονα μακρόν : una de las cuatro grandes columnas que están en tomo al hogar central en la gran sala (μέγαρον) del palado. Los comensales esta­rían sentados a lo largo de las paredes, por lo que el asiento del aedo queda en el medio (μέσσφ). " (|)6ρμιγγσ: ver / / . DC 186. « n á p : adv., como

Page 20: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

150 HOMERO

en el v. 70 ; κ ά ν ε ο ν . . . τράπεζαν : en realidad colocaría primero la mesa y luego el canastillo sobre ella. ™ , ι ιε ΐν : inf. con valor final; ά ν ώ γ ο ι : junto con el impf. de la oración principal (έτίθει) expresa repetición en el pasado. 73-74 Ver Introducción § 2 ; ο ί μ η ς : genit. partitivo "de entre la serie de can­tos". 75 ν ε ίκος : aposición a κλέα ανδρών : los Cantos ciprios narraban una disputa entre los dos héroes por la disparidad de criterio sobre el mejor procedimiento de conquistar Troya. Aquiles proponía el empleo de la fuerza, Ulises, de la astucia. 76 ζ>ς·. "cómo", interrogativa indirecta que explica νεικος ; θεών έν δα ιτ ί θαλείη : "en un espléndido banquete en honor de los dioses". Como el que se celebra, después del sacrificio, en Od. III 470-72. 78 χαίρε ν6φ: el extraño regocijo de Agamenón está explicado por el poeta en los versos siguientes; existía una profecía del oráculo de Delfos, según la cual sólo caería Troya después de que hubieran disputado los aqueos más nobles.

κήρυξ' Ttàp δ' έτίθει κάνεον καλήν τε τράπεζανί 70 ττάρ δέ δέπας οίνοιο, τιιείν δτε θυμός άνώγοι.

Οί δ ' έτι' όνείαθ' έτοιμα τιροκεΐμενα χείρας ϊαλλον. Αύτάρ έπεί πόσιος καΐ έδητύος έ ξ ϊρον I ν τ ο , Μοΰσ' άρ ' άοιδόν άνήκεν άειδέμεναι κλέα ανδρών, οϊμης της τότ ' άρα κλέος ούρανόν εδρύν ϊκανε,

75 νεϊκος Όδυσσήος καί Πηλεΐδεω 'Αχιλήος, ώς ποτε δηρίσαντο θεών έν δαιτί θαλείη έκπάγλοις έπέεσσιν, άναξ δ ' ανδρών Αγαμέμνων χαίρε νόω, δ τ ' " ' άριστοι "Αχαιών δηριόωντο

79 - 586

Los recuerdos, removidos por el aedo, provocan el llanto de Ulises. En la competición atlètica que sigue al banquete, Ulises, respondiendo a un desafío, lanza el disco a mayor distancia que los demás. Exhibición de danza por parte de los feacios. Demódoco canta los amores de Ares y de Afrodita. Ulises recibe de Alcinoo los presentes de hospitaUdad. Despedida de Ulises y Nausícaa. Ulises llora de nuevo cuando el aedo canta el ardid del caballo de Típya. Alcinoo, viéndolo llorar, le insta a que revele su nombre y cuente su historia.

Page 21: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O I X

1-81

Ulises revela a Alcinoo su nombre y su patria. Comienza a narrar las peripecias de su regreso desde Troya. El ataque a los Cicones. Una tempestad le lleva hasta el pais de los lotófagos.

82-115

Entre los lotófagos. Llegada al país de los Cíclopes: sus costumbres.

"Ενθεν δ ' έννήμαρ ψερόμην όλοοϊς άνέμοισι •πόντον έπ ' ίχθυόεντα" άτάρ δεκάτη έπέβημεν γαίης Λωτοφάγων, οϊ τ ' άνθινον εΐδαρ έδουσιν °

85 "Ενθα δ ' έπ ' ηπείρου βήμεν καΐ άφυσσάμεθ' (3δωρ, αίψα δέ δεϊπνον έλοντο θοής παρά νηυσίν εταίροι. Αύτάρ έπεί σίτοιό τ ' έπασσάμεθ' ήδέ ποτήτος, δή τότ ' έ γ ώ ν " έτάρους προΐην πεύθεσθα ι ' " Ιόντας οϊ τίνες ά ν έ ρ ε ς ε ί ε ν έπί χθονί σιτον έδοντες,

90 άνδρε δύω κρίνας, τρίτατον κήρυχ' άμ' όπάσσας. Ot δ ' αΐψ' οίχόμενοι μ ίγεν°^ ' άνδράσι Λωτοψάγοισιν" ούδ' άρα Αωτοψάγοι μήδονθ' έτάροισιν δλεθρον ήμετέροις, άλλά σψι δόσαν λωτοΐο πάσασθαι *

82 "Ενθεν : "desde allí". Ulises se encontraba en aguas de Citerà, isla situada al S. W. del cabo Malea. 83 ¿.j j ­ . con ac. de extensión para expresar el espacio recorrido sobre la superficie del mar; δεκάτη : ver //. I 54. Estos diez días representan un lapso de tiempo convencional, suficientemente amplio para que las naves de Ulises puedan trasladarse desde un mundo real (ver nota al v. 82) a comarcas en que domina lo maravilloso (ver Introducción § 17); έπέβημεν: sujeto Ulises y sus compañeros. 89 σΐτον Ι δ ο ν τ ε ς : Ulises esperaba encontrar hombres corrientes que comieran pan, pues el ser­virse de este alimento se considera como rasgo distintivo de la especie humana frente a animales o dioses. Que los habitantes del país se alimenten de loto ya los marca como seres extraños, de un país de fábula. ^ κήρυχ' : Ulises hace que acompañe un heraldo a los dos compañeros para establecer oficial­mente contacto con el pueblo desconocido. ήμετέρο ις : "nuestros", en

Page 22: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

152 HOMERO

lugar de "míos", por la costumbre del jefe de asociar a sus subordinados; λωτοίο : genit. partitivo que depende de δόσαν. των δ ' δς τ ι ς : este modo de expresarse sobre los compañeros de Ulises parece implicar un nú­mero mayor que el señalado en el v. 90, que, por ese motivo, se considera interpolado. ί^θελεν: "se mostraba dispuesto", en cambio, βούλοντο (ν. 96) "preferían"; este último concierta con el sujeto ad sensum. έρεπτό-μενοι : "paciendo" como animales, pues se alimentaban con vegetales crudos. 99 υπό: con ac. de dirección: arrastrándoles "hasta debajo de los bancos de los remeros (ζυγά)". ' " » έρ ίηρας : ver Od. V i l i 62. έ-itl κληϊσι καθίζον : έπΙ con el sentido de "junto a" no "sobre" ; lit. "se sentaron junto a los escálamos", esto es, "se sentaron a los remos". Los escálamos son peque­

ñas estacas fijadas en el borde de la nave, a los que se atan los remos. •04 πολιήν: ver Od. XII 180. ·05 προτέρω: adv. 'Ο* άθεμ ίστων : "que no poseen θέμ ιστες" (ν. 112), que son "las normas tradicionales de derecho". '07 πεπο ιθότες : "fiados en", no implica fe religiosa por parte de los cíclopes, sino falta de esfuerzo personal ( w . 108 y 111). " 8 άρόωσιν : diéctasia de un verbo en -όω, analógica de las formas en - ά ω . ·09 τ ά . . . π ά ν τ α : "todo eso", a saber, "las plantas (φυτά) y las simientes" (deducidas del com-jdemento implícito en ápó&xjiv). Especificados por las aposidones del verso siguiente: πυροί, etc. ' " otvov έριστάφυλον: "vino elaborado con gran­des {έρι-intensivo) racimos"; Διός δμβρος : "la lluvia de Zeus", por ser el dios de los fenómenos atmosféricos. Es, pues, la naturale?a la que suple a Ig

Των δ' δς τις λωτοίο φ ά γ ο ι ' " μελιηδέα καρπόν, 95 ούκέτ' άπαγγείλαι -πάλιν ήθελεν ουδέ νέεσθαι,

ά λ λ ' αύτοΟ βούλοντο μετ ' άνδράσι Λωτοψάγοισι λωτόν έρεπτόμενοι μενέμεν νόστου τε λαθέσθαι. Τούς μέν έγών έ·πΙ νήας άγον κλαίοντας ανάγκη, νηυσΙ δ ' ένί γλαψυρήσιν ύ-πό ζυγά δήσα έρύσσας.

100 Αύτάρ τούς άλλους κελόμην έρίηρας εταίρους σ·περχομένους νηών έ-πιβαινέμεν ώκειάων, μή -πώς τις λωτοίο ψαγών νόστοιο λάθηται. Οί δ ' αίψ' εϊσβαινον καί έ·πΙ κληϊσι καθίζον, έξης δ ' έζόμενοι -πολιήν άλα τύπτον έρετμοΐς.

105 "Ενθεν δέ -προτέρω -πλέομεν άκαχήμενοι ° ήτορ. Κυκλώ-πων δ ' ές γαϊαν δ-περψιάλων άθεμίστων ίκόμεθ', οϊ ρα θεοίσι -πεποιθότες άθανάτοισιν ο'ύτε ψυτεύουσιν χερσίν ψυτόν οΰτ' άρόωσιν, άλλά τά γ ' άσ-παρτα καί άνήροτα -πάντα φύονται,

110 πυροί καΐ κριθαΙ ήδ' άμ-πελοι, αϊ τε φέρουσιν οΐνον έριστάφυλον, καί σφιν ' · Διός δμβρος άέξει. Τοίσιν δ ' οί3τ' άγοραι βουληφόροι οί3τε θέμιστες, ά λ λ ' οϊ γ ' υψηλών ορέων ναίουσι κάρηνα

Page 23: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 153

mano del hombre. i " άλόχων : quizá en pl. por ser dicho de la totalidad de las esposas y por atracción con el pl. anterior τιαίδων (Ameis-Hentze). N o implica necesariamente la poligamia. lOé­iis Homero nos ofrece, a pro­

pósito de las cíclopes, la imagen de lo que, a su entender, es un pueblo primi­

tivo. La caracterización está hecha negativamente privando, por contraste, a los cíclopes, de las notas civilizadoras de una sociedad evolucionada como la griega: no conocen la agricultara ( w . 108­111); no poseen normas de derecho consuetudinario ( w . 106 y 112); no celebran asambleas (v. 112); viven en grutas ( w . 113­114) y no en casas; desconocen una estructura política supe­

rior a la patriarcal ( w . 114­115); es dudoso (ver nota a 115) que les atribuya la poligamia, frente a la monogamia griega.

353 "Ως έφάμην: sujeto Ulises. Alude a las palabras que acaba de pro­nunciar ofreciendo vino al cíclope, con el fin de embriaguarle y poder así poner en práctica su plan de fuga; ó : el cíclope; δ έκτο : aor. radical ate-mático (δέχομαι) ; ί κ - π ι ε ν : 'Όο) apuró de un trago", para el preverbio ver //. I 19. 355 xeèv: eolismo = σόν . 356 ξ ε ί ν ι ο ν : Polifemo, que, como los demás cíclopes, desconoce las normas más elementales de convivencia, finge aquí intercambiar con Ulises un presente de hospitalidad, que resultará irónico ( w . 369-370). 357 κα ΐ : adv. 359 τ^ΐ,^: señalando el vino de Ulises. Para embriagar al gigante, que no desconoce el vino, hacía falta un caldo de excep-

έν σ-κέσαι γλαψυροίσι, θεμιστευει δέ έκαστος 115 παίδων ήδ' άλόχων, ούδ' αλλήλων άλέγουσι.

116-352

Ulises y doce de sus compañeros penetran en la cueva del cíclope Poli­

femo, mientras éste apacienta sus rebaños. Aparece el gigante antropófago, que va devorando a sus compañeros. Ulises, encerrado en la cueva, mientras Poli­

femo cuida sus ganados, elabora un plan de fuga.

353 ­ 414

Ulises y sus compañeros embriagan y ciegan a Polifemo. El engaño del nombre.

"Ως έψάμην, ó δέ δέκτο καί έκπιεν ήσατο δ ' οάνως ήδί) Ίίοτον πίνων, καί μ' ήτεε δεύτερον αυτις'

355 «Δός μοι έτι πρόψρων, καί μοι τεόν οΰνομα'''''^ εΙπέ αύτίκα νυν, ϊνα τοι δω ξείνιον, φ κε σύ χαίρης" καί γαρ Κυκλώπεσσι ψέρει ζείδωρος δρουρα οίνον έριστάψυλον, καί σψιν Διός δμβρος άέξει' άλλα τόδ ' άμβροσίης καί νέκταρός έστιν άπορρώξ.>

Page 24: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

154 HOMERO

360 "Ως εψατ'· αύτάρ oí αυτις itópov αίθοπα olvoV τρις μέν έδωκα φέρων, τρίς δ* έκπιεν άφραδίησιν. Αύτάρ έτιεί Κύκλωτια τι ε ρ Ι φρένας ή λ υ θ ε ν οίνος, καί τότε δή μιν έτιεσσι προσηύδων μειλιχίοισι"

«Κύκλωψ, είρωτας μ' δνομα κλυτόν ; αύτάρ έγώ τοι 365 έξερέω" σύ δέ μοι δός ξείνιον, ώς τιερ δτιέστης.

Ουτις έμοί γ ' δνομα" Οδτιν δέ με κικλήσκουσι μήτηρ ήδέ πατήρ ήδ' άλλοι πάντες εταίροι.»

"Ως έφάμην, ó δέ μ' αύτίκ' άμείβετο νηλέι θυμφ" «Οΰτιν έγώ πύματον έδομαι μετά^ ' οΐς έτάροισι,

370 τούς δ ' άλλους πρόσθεν το δέ τοι ξεινήϊον έσται.»

FiG. 8. — Ulises y sus compañeros ciegan a Polifemo. Representación sobre una vasija ática de estilo geométrico (s. VIII a. C.)

dónales cualidades, en las que el poeta ha insistido anteriormente. ^61 ¿(¡¡pa-Slrioiv: para el pl. ver Od. I 7 ; Í K i r i s v : ver v. 353. -nEpX . . . í í X u e e v : "envolvió", con doble ac. del todo y la parte. 3*6 OSTIQ: "Nadie", nombre propio, forjado sobre OCTIQ. N O cambia más que el acento que se somete a la regla de la sflaba penúltima larga acentuada; 0 5 T I V : ac. de OÍ5TI<; considerado como tema en - i , 36? fixxoi: "además", enlaza nom-

Page 25: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 155

bres que están en distìnto plano, lit. "los demás", a saber, "todos los cama-radas", άιιοδοχμώσας : "torciendo hacia un lado". Gracias a que el enorme cíclope ha caído de espaldas y ha torcido además el cuello a un lado, podrá Ulises realizar sus planes de cegarle. 374 ψωμοί άνδρόμεο ι : Poli­femo habría comido (en w . 283­293) a dos compañeros de Ulises. 375 μόχλον : es el arma que van a utUizar y a la que ya ha aludido antes el poeta. 377 μο ι : dat. ético; άναδύη : por άναδυ ΐη . Opt. aor. radical ate-mátíco. 381 δ α ί μ ω ν : ver Od. VI 172. 383 ύψθαλμφ: el cíclope tiene un solo ojo. Esta circunstancia hace que el plan de incapacitar a Polifemo cegán­

dole sea el más adecuado, si se tiene en cuenta, además, que el tamaño y la fuerza del gigante harían prácticamente inútil cualquier intento de atentar contra su viáa. 384 χρυτιφ: opt. de τρυπά-ω que no participa de la exten­sión del tipo atemático en -ιη- a la categoría de los verbos contractos (at. *τιμαοίη > τιμωη). 385 oí δέ : "los otros", esto es, "los ayudantes" en contraposición a τ ι ς . . . άνήρ "el carpintero". 386 χ^ δ έ : "el taladro" (τό τρύπανον). 384-386 Ulises utiliza la estaca como un carpintero el taladro o berbiquí: mientras el carpintero presiona en la parte superior sobre el mango, que permite en su interior el libre juego de la espiga, sus ayudantes imprimen un movimiento en la parte inferior (Ενερθεν ύποσσείουσιν) mediante una correa que mantienen asida por uno y otro extremo (άψάμενοι έκάτερθε) de manera que, con tirones alternativos, imprimen a la espiga un movimiento de vaivén. 387 δ ς ; recoge la comparación iniciada en ώς δτε . 388 χ^^ ; la estaca, regido por τιερι-. 389 π ά ν τ α : predic. "enteramente"; o t : dat. simpatètico anafórico del cíclope; όψρύας: pl. poético, pues Polifemo tenía

' Η ° ^ και άνακλινθείς πέσεν οπτιος, αύτάρ έπειτα κείτ ' άποδοχμώσας παχύν αυχένα, κ α 6 ' ' '^ δέ μιν ύπνος ή ρ ε ι πανδαμάτωρ· ψάρυγος δ ' έξέσσυτο οίνος ψωμοί τ ' άνδρόμεοι' ό δ ' έρεύγετο οίνοβαρείων

375 ΚαΙ τότ ' έγώ τόν μοχλόν ύπό σποδού ήλασα πολλής, ήος θερμαίνοιτο' έπεσσ[ τε πάντας εταίρους θάρσυνον, μή τίς μοι ύποδείσας άναδύη. Ά λ λ ' δτε δή τάχ' ό μοχλός έλάϊνος έν πυρί μέλλεν άψεσθαι, χλωρός π ε ρ " ' έών, διεψαίνετο δ ' αΐνώς,

380 καΐ τότ ' έγών άσσον ψέρον έκ πυρός, άμφΐ"^ δ ' εταίροι ϊσταντ'" αύτάρ θάρσος ένέπνευσεν μέγα δαίμων. Ot μέν μοχλόν έλόντες έλά ϊνον ' ' ' ' , όξύν έπ ' άκρφ, όψθαλμω ένέρεισαν" έγώ δ ' έφύπερθεν έρεισθείς δίνεον, ώς δτε τις τρυπφ δόρυ νήΓον"^*^ άνήρ

385 τρυπάνω, οί δέ τ ' ένερθεν ύποσσείουσιν ίμάντι άψάμενοι έκάτερθε, τό δέ τρέχει έμμενές αίεί' δ ς τοΟ έν όψθαλμω πυριήκεα μοχλόν έλόντες δινέομεν, τόν δ ' αίμα περίρρεε θερμόν έόντα. Πάντα δέ οί βλέψαρ' άμφί"*^ καί όφρύας εδσεν ά13τμή

390 γλήνης καιομένης' σψαραγεΟντο * δ έ οί πυρί ^ίζαι.

Page 26: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

156 HOMERO

una sola ceja. 390 γχήνης κα ιομένης : depende de άϋτμή ; ^ ί ζ α ι : "las raíces" del ojo. 39i χαλκεύς : "herrero" (ver Od. III 432). 392 μ ε γ ά λ α : ac. adv. ; ίάχοντα : concierta con τιέλεκον, pues ήέ σκέιταρνον es una frase parentètica. Se aplica al chirrido característico del hierro candente cuando se le introduce en agua fría al tratar de darle temple (φαρμάσσων). La meta­lurgia del hierro es rasgo postmicénico. 393 "eso", es decir, "el tem­

ple", στιήεσσι: dat. pl. del neutro σπέος . Forma artificial que equivale métricamente a una originaria *σ·πεε(σ)-εσσιν, pues η puede sustituir a εε en tiempo no marcado; δ ι ' : "en medio de" ; el valor local de δ ιά con ac. es desconocido de la prosa jónico-ática. 402 ,^ερί στιέος : tíñese a ιστάμενοι . 403 χ ό σ ο ν . . . άρημένος : el participio tiene valor concesivo. Los cíclopes, que no se distinguen por su solidaridad (ver Od. IX 115), están, más que preocupados, molestos por las voces que les han despertado. 404 g i ' ; "durante". Uso temporal con ac. propio de Homero y limitado a νύκτα ; τ ίθησθα: presente (para la desin. ver o41 a). fj μή (también v. 406): pregunta formulada con un matiz de incredulidad. Se espera respuesta nega­

tiva. *>* Polifemo dice: "intenta matarme Nadie" (Οδτις), pero los cíclopes entenderán "no intenta matarme nadie" (οδτις). ^i" μήτις: la negación de­

bería ser oó, pero Homero emplea μή para evitar una nueva ambigüedad y

Ώ ς δ ' δ τ ' άνήρ χαλκεύς τιέλεκυν μέγαν ήέ σκέπαρνον είν υδατι ψυχρώ βάτιττ] ' ' μεγάλα [άχοντα ψαρμάσσων' τό γάρ αυτε σιδήρου γε κράτος έστίν' ώς του σίζ' όψθαλμός έλαϊνέφ τιερί μοχλφ'

395 σμερδαλέον δέ μέγ ' φμωξεν, ττερί δ ' Ιαχε ττέτρη, ημείς δέ δείσαντες άτιεσσύμεθ'" αοτάρ δ μοχλόν έξέρυσ' όφθαλμοιο τιεψυρμένον αϊματι πολλφ . Τόν μέν έτιειτ' Μρριψεν άτιό έο ' ' χερσίν άλύων, αύτάρ ó Κύκλωτιας μεγάλ ' ήπυεν, οϊ ^ά μιν άμψίς

400 φκεον έν στιήεσσι δι ' άκριας ήνεμοέσσας. Οί δέ βοής άΐοντες έψοίτων άλλοθεν άλλος , ιστάμενοι δ ' εϊροντο τιερί στΓέος''" δττι έ κήδοι'

«Τιτιτε τόσον, Πολύψημ', άρημένος ώδ' έβόησας νύκτα δι ' άμβροσίην, καί άΰτινους άμμε " τίθησθα;

405 ή μή τίς σευ μήλα βροτών άέκοντος έλαύνει; ή μή τίς σ' αυτόν κτεΐνει οόλφ ήέ βίηψιν;»

Τούς δ* αυτ* έξ άντρου τιροσέψη κρατερός Πολύψημος' « Ώ φίλοι, Ουτίς με κτείνει δόλφ ουδέ βίηψιν.»

Οί δ ' άτταμειβόμενοι έττεα τιτερόεντ' άγόρευον' 410 «Εί μέν δή μή τίς σε βιάζεται οίον έόντα,

νοΰσόν γ ' oí3 ττως έστι Διός μεγάλου άλέασθαι, άλλά σύ γ ' ευχεο τιατρί Ποσειδάωνι άνακτι.»

Page 27: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 157

dejar claro que los cíclopes quedan convencidos de que Polifemo está solo, voi joov. . . A I Ò Q : "enfermedad que proviene de Zeus", "la locura".

"Ως άρ ' έψαν"·" άτιιόντες, έμόν δ ' έγέλασσε φίλον κήρ' ώς δνομ' έξαττάτησεν έμόν καΐ μήτις άμύμων.

415-566

Ulises y sus compañeros salen de la cueva atados bajo el vientre de los cameros. Furia de Polifemo y súplica a su padre Posidón pidiendo el castigo de Ulises. Partida del país de los cíclopes.

Page 28: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O Χ

1­202

Ulises llega a la isla de Eolo, rey de los vientos, y es acogido hospita­

lariamente. Eolo encierra los vientos contrarios en un odre que confía al cui­

dado de Ulises. Un viento favorable empuja las naves, en diez días, hasta cerca de Itaca, pero los compañeros de UUses abren el odre: la tempestad que se desencadena les lleva nuevamente al país de Eolo, que ya no les admite. En el país de los lestrigones Ulises pierde once de sus doce naves. Al mando de la última de sus naves llega a la isla de Eea, habitada por Circe.

203 ­ 245

Los compañeros que Ulises envía a reconocer la isla son transformados en cerdos por Circe. Sólo se libra Euríloco, que vuelve a comunicar la mala noticia.

Αύτάρ έγώ δ[χα -πάντας έϋκνήμιδας εταίρους ήρίθμεον, άρχόν δέ μετ ' άμψοτέροισιν δπασσα'

205 τών μέν έγών άρχον, των δ ' Εύρύλοχος θεοειδής. Κλήρους δ ' έν κυνέη χαλκήρεϊ πάλλομεν ώκα* έ κ δ ' έ θ ο ρ ε κλήρος μεγαλήτορος Εύρυλόχοιο. Βή δ ' ίέναι, &μα τω γε δύω καί είκοσ' εταίροι κλαίοντες" κ α τ ά δ ' άμμε " λ ί π ο ν γοόωντας ^ διιισθεν.

210 Εδρον δ ' έν βήσσησι τετυγμένα δώματα Κίρκης ξεστοίσιν λάεσσι, •περισκέτιτφ ένί χώρφ. 'ΑμψΙ δέ μιν λύκοι ήσαν όρέστεροι ήδέ λέοντες, τούς αυτή κατέθελξεν, έτιεί κακά φάρμακ' έδωκεν.

203 δ ( χα : "en dos grupos". 204 με^-' άμφοτέροισιν: dio un jefe in­cluido "entre" cada uno de los dos grupos, es decir, "dio un jefe a cada grupo". 206 κυνέη: ver glosario. 208 δ* ί έ να ι : ver //. XI 617. 209 κλα ίοντες : porque temían un mal encuentro como en la aventura del cíclope. 212 6ρέοτεροι: "monteses" (ver Od. VI 133). 213 Los había hechizado (κατέθελξεν) con filtros maléficos (κακά φάρμακα), transforman-

Page 29: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA OBISEA 159

Ούδ' οϊ v ' όρμήθησαν έπ ' άνδράσιν, ά λ λ ' άρα το[ γε 215 ουρήσιν μακρήσι περισσαίνοντες άνέσταν°*'.

Ώ ς δ ' δ τ ' άν άμψΐ άνακτα κύνες δαίτηθεν ^ ^ Ιόντα σαίνωσ'· αίεί γάρ τ ε " ' ' ψέρει''^ μειλίγματα θυμού" ώς τούς άμψί λύκοι κρατερώνυχες ήδέ λέοντες σαίνον' τοί έδδεισαν, έπεί Ιδον αίνά πέλωρα*"·.

220 "Εσταν"** δ ' έν προθύροισι θεάς καλλιπλοκάμοιο, Κίρκης δ* ένδον άκουον άειδούσης όπΙ καλή, ίστόν έποιχομένης μέγαν άμβροτον, οία θεάων λεπτά τε καί χαρίεντα καΐ άγλαά έργα πέλονται. Τοίσι*"^"* δέ μύθων άρχε Πολίτης, δρχαμος ανδρών,

225 δς μοι κήδιστος έτάρων ήν κεδνότατός τε ' «• Ω ψίλοι, ένδον γάρ τις έποιχομένη μέγαν ίστόν

καλόν άοιδιάει, δάπεδο ν δ ' άπαν άμψιμέμυκεν, ή θεός ήέ γυνή' άλλά ψθεγγώμεθα θάσσον.»

'Ώς άρ ' έψώνησεν, τοί δ ' έψθέγγοντο καλεΰντες 230 Ή δ ' αίψ' έξελθοΟσα θύρας ώϊξε ψαεινάς

καί κάλει' οί δ ' άμα πάντες άϊδρείησιν έποντο' Εύρύλοχος δ ' ύπέμεινεν, όϊσάμενος δόλον εϊναι. Είσεν δ ' είσαγαγοΟσα κατά κλισμούς τε θρόνους τε , έν δέ σψιν τυρόν τε καί άλψιτα καί μέλι χλωρόν

235 οίνω Πραμνείφ έκύκα' άνέμισγε δέ σίτφ ψάρμακα λύγρ ' , ϊνα πάγχυ λαθοίατο"^"" πατρίδος αϊης. Αύτάρ έπεί δώκέν τε καΐ έκπιον, αύτίκ' έπειτα ^άβδφ πεπληγυΙσ κατά συψεοίσιν έέργνυ. 01 δέ συών μέν έχον κεψαλάς ψωνήν τε τρίχας τε

doles de hombres en fieras. 214 ¿.,j'. "contra" ; δρα : "como es natural", pues aunque Circe había transformado sus cuerpos, conservaban sentimientos humanos. 217 E1 amo les trae del banquete sobras que mitigan el hambre. El θυμός (ver glosario) es la sede de deseos y apetencias. 218 χους άμφΐ : "en torno a éstos", los compañeros de Ulises. 220 "Εσταν : sujeto los com­

pañeros de Ulises. 226 y á p : explica lo que sigue. 230 Ή : Circe. 231 άϊδρείτισιν: para el plural ver Od. I 7. 233 ε Ιοεν: ver //. I X 200.

έν : adv., cf. para la preparación de este brebaje X I 637-641. 235 σ[χ,ρ: el brebaje alimenticio que Circe acaba de preparar. 236 φάρμακα λ ύ γ ρ ' : cf. arriba v. 213; λαθοίατο πατρίδος σ ί η ς : este preparado, lo mismo que el loto, produce el olvido. La droga deja a los compañeros de Ulises psicoló­gicamente indefensos ante la transformación definitiva (v. 23 8). 238 ^,άβδω : la "varita mágica" con la que Circe realiza la metamorfosis. 239 συΰν : el cerdo doméstico, y también el jabalí, son animales que, por su fecundidad, aparecen frecuentemente asociados, en distintos pueblos primitivos, con divi-

Page 30: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

160 HOMERO

nidades de la vegetación que mueren y resucitan siguiendo el ciclo de las cosechas. La metamorfosis de los compañeros de Ulises en cerdos (en con­traste con los otros animales hechizados) se ha visto (Germain) como una supervivencia de un antiguo ritual de la vegetación, en el que los oficiantes se transformarían simbólicamente en cerdos, vistiendo la piel del animal, para transferir, de este modo, sobre la colectividad los poderes fecundantes del animal. Cuando los compañeros de Ulises recobran la forma humana (ver Od. X 395-6), serán más jóvenes, más hermosos y más altos. 241 έ έρχατο : 3.=· per. del pl. del pluscuamperfecto en aspirada de gpyu (en át. sería peri­

frástica); σύες : femenino, como muestra el adj. siguiente. ^ μ ' : Ulises, quien, gracias a los consejos de Hermes, ha resistido las

artes mágicas de Circe y vive con ella. El pronombre se repite en el verso siguiente (με). 578 χ ί φ θ ' : = τίτιτε la aspiración afecta a las dos oclusivas sordas. 579 θυμόν Μδων: se contrapone expresivamente a la frase paratáctica siguiente. 580 f j . . . ο ί ε α ι : Circe atribuye la actitud de Ulises a que éste sospecha un nuevo engaño (aludiendo al intento anterior de metamorfosearle). 381 δ ε ιδ ίμεν : inf. perfecto con vocalismo cero de δε ίδοα . 384 up iv : adv.

240 καΐ δέμας, αύτάρ νους ήν εμπεδος ώς τό τιάρος τιερ. "Ως οί μέν κλαίοντες έ έ ρ χ α τ ο ' ° τ ο ί σ ι δέ Κίρκη •πάρ*"**· ρ' δκυλον βάλανόν τ ' Ι β α λ ε ν καρπόν τε κρανείης εδμεναι ' " , οία σύες χαμαιευνάδες αΙέν έδουσιν.

Εύρύλοχος δ ' &ψ' ήλθε θοήν έπΙ νήα μέλαιναν, 245 άγγελΙην έτάρων έρέων καί άδευκέα πότμον.

246 - 374

Ulises, ilustrado por Hermes, resiste los encantamientos de Circe y vive con ella.

375 - 399

Ulises intercede en favor de sus compañeros, a quienes Circe devuelve su aspecto natural.

375 Κίρκη δ ' ώς ένόησεν 'έμ' ήμενον ούδ' έπί σίτφ χείρας ίάλλοντα, κρατερόν δέ με πένθος έχοντα, άγχι παριστάμενη έπεα πτερόεντα προσηύδα*

«Τίφθ' οίίτως, 'Οδϋσεί3, κ α τ ' ά ρ ' έ ζ ε α ι ίσος άναύδφ, θυμόν έδων, βρώμης δ ' ούχ άπτεαι ουδέ ποτήτος;

380 ή τινά που δόλον άλλον όίεαι" ουδέ τί σε χρή δειδίμεν ήδη γάρ τοι άπώμοσα καρτερόν δρκον.»

"Ως έψατ' , αύτάρ έγώ μιν αμειβόμενος προσέειπον'

Page 31: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 161

que anuncia simplemente el ixptv del verso siguiente. 385 χύοασθ ' έτάρους: nótese el valor de la voz media. 387 όφθαλμοίσιν : ver Od. VI 160 y cf. έν όφθ. (ν. 385). 388 Circe, para salir fuera (έκ) de la sala, tiene que atravesarla (διά). 390 ί ο ι κ ό τ α ς : concierta con έτάρους, objeto sobre­entendido de έξέλασεν; έννεώροισιν: "de nueve años", esto es, "adultos". 3 Ί ενάντ ιο ι : predicado "unos frente a otros", formando una doble fila. Circe habrá de pasar entre ellos (δια αυτών) para aplicarles el remedio.

δ λ λ ο : porque es diferente (se trata ahora de un ungüento) y de efecto contrario al empleado en la primera transformación. 393 . jos compa­

ñeros de Ulises, todavía bajo aspecto animal ; depende de μελέων ; τρ ίχες : "cerdas", "pelos". 394 τιόρε; el contexto indica que se trata de acción ante­

rior. 397 g<puv: intransitivo; cf. en cambio el aor. sigmático εψυσε (ν. 393); para la expresión εφυν έν χερσίν ver //. VI 406.

« Ώ Κίρκη, τίς γάρ κεν άνήρ, δς έναίσιμος είη, •πρίν τλαΙη πάσσασθαι έδητύος ήδέ ποτήτος,

385 πρίν λύσασθ' έτάρους καί έν όφθαλμοϊσιν ίδέσθαι; άλλ* εί δή πρόφρασσα πιείν φαγέμεν τε κελεύεις, λΟσον, ϊν ' όφθαλμοίσιν ϊδω έρίηρας εταίρους.» "Ως έφάμην, Κίρκη δέ δι ' έκ μεγάροιο βεβήκει ράβδον εχουσ' έν χειρί, θύρας δ ' άνέωξε συφειοΟ,

390 έ κ δ ' ε λ α σ ε ν σιάλοισιν έοικότας έννεώροισιν. Οί μέν έπειτ ' έστησαν ενάντιοι, ή δέ δι ' αυτών ερχόμενη προσάλειφεν έκάστω φάρμακον άλλο . Τών δ ' έκ μέν μελέων τρίχες έρρεον, δς πρίν έφυσε φάρμακον ούλόμενον, τό σφιν πόρε πότνια Κίρκη'

395 άνδρες δ ' άψ έγένοντο νεώτεροι ή πάρος ήσαν καί πολύ καλλίονες καΐ μείζονες εισοράασθαι" " έγνωσαν δ ' έμέ κείνοι, έψυν τ ' έν χερσίν έκαστος" πασιν δ ' ίμερόεις ύπέδυ γόος, άμψί δέ δώμα σμερδαλέον κονάβιζε" θεά δ ' έλέαιρε καί αύτη.

400 - 574

Cuando Ulises, tras un año de estancia en Eea, se decide a partir. Circe le aconseja que vaya antes al Hades para consultar al adivino Tiresias. En el momento de la partida, su compañero Elpenor muere accidentalmente.

Page 32: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O X I

Tras un día de navegación, Ulises y sus compañeros llegan a la puerta del Hades. Allí cumplen los ritos prescritos y vierten sangre que las sombras de los muertos acuden a beber. Ulises habla con Elpenor, con Tiresias, que predice algunas de sus avenmras, con su propia madre Anticlea. Siguen luego una serie de heroínas de la antigua leyenda. En este punto Ulises interrumpe la narración. Alcinoo le ruega que permanezca en su compañía hasta el día siguiente para continuar su relato. Ulises prosigue: encuentro con Agamenón, Aquiles y Ayax. En el interior del Hades encuentra a Minos y a Orion y contempla los suplicios de Titio, Tántalo y Sisifo. Encuentro con Heracles. Regreso a la isla de Circe.

Page 33: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O X I I

1-164

Circe informa a Ulises de los peligros que encontrará en su viaje de re­greso a ítaca. Ulises parte de Eea. Al aproximarse a la isla de las Sirenas, recuerda a sus compañeros los consejos de Circe.

165 - 200

Pasan sin daño junto a la isla de las Sirenas.

165 Ή τοι έγώ τα Μκαστα λέγων έτάροισι τιίψαοσκον' τόφρα δέ καρπαλίμως έξίκετο νηΰς εύεργής νήσον Σε ιρήνοι ϊν" ' έπειγε γάρ οδρος άπήμων. Αύτίκ' Μπειτ' άνεμος μέν έπαύσατο ήδέ γαλήνη έπλετο νηνεμίη, κοίμησε δέ κύματα δαίμων.

170 'Ανστάντες " δ ' έταροι νεός Εστία μηρύσαντο, καΐ τά μέν έν νηΐ γλαψυρή βάλον, οί δ ' έπ ' έρετμά έζόμενοι λεύκαινον ίίδωρ ξεστής έλάτησιν. Αύτάρ έγώ κηροίο μέγαν τροχον όξέϊ χαλκφ τυτθά διατμήξας χερσί στιβαρήσι πίεζον.

175 ΑΓψα δ ' ίαίνετο κηρός, έπεί κέλετο μεγάλη ϊς Ήελίου τ ' αυγή Ύπεριονίδαο άνακτος· έξείης δ ' έτάροισιν έ π * οοατα πδσιν ά λ ε ι ψ α .

''5 έ γ ώ : Ulises; Εκαστα: "una a una", aposición a τ ά ; alusión a las instrucciones dadas por Ulises a sus compañeros para evitar el funesto encanto de las sirenas. Σε ιρήνοι ϊν : ver Índice. 1«' νηνεμίη: la "calma chicha" del lenguaje marinero; δ α ί μ ω ν : ver Od. VI 172. Esta calma repentina sirve para crear un clima de misterio y, al mismo tiempo, para hacer más lento y dra­

mático el paso de la nave de Ulises. λεύκαινον : por la blanca espuma producida al golpear el agua con los remos; έλάτχισιν: sinécdoque, esto es, "remos de abeto". "5 μεγάλη Ι ς : "la fuerte presión" de las manos de

Page 34: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

164 HOMERO

Οί δ ' έν νηΐ μ' Μδησαν όμου χείρας τε πόδας τε ορθόν έν Ιστοπέδη, έκ δ ' αυτοί; πείρατ' άνήπτον"

180 αυτοί δ ' έζόμενοι πολιήν &λα τύπτον έρετμοίς. Ά λ λ ' δτε τόσσον άπήν δσσον τε γέγωνε βοήσας, ^ίμψα διώκοντες, τάς δ ' " ' ού λάθεν ώκύαλος νηΰς έγγύθεν όρνυμένη, λιγυρήν δ ' εντυνον άοιδήν'

«Δευρ' ay' ίων, πολόαιν' 'Οδυσεΰ, μέγα κΟδος Άχαιων , 185 νήα κατάστησον, ϊνα νωϊτέρην δπ ' ακούσης.

Ού γάρ πώ τις τήδε παρήλασε νηΐ μελαίνη, πρίν γ ' ήμέων μελίγηρυν άπό στομάτων δπ ' άκοΰσαι.

FIO. 9. — Ulises y las sirenas. Representación sobre una vasija ática de figuras rojas (hacia 500 a. C.)

Ulises sobre la cera. ™ ορθόν: "de pie" con μ ' (ε) ; έν ίστοτιέδτι: "en la carlinga", pieza de madera solidaria de la quilla, en la que se encaja el mástil ( ιστός); αύτοΰ: es "el mástil propiamente dicho (Ιστός) en contraste con ίστοτιέδτι; τ :ε ίρατ ' (α): "los cabos" de la cuerda. '^ο πολ ιήν : no es adjetivo ornamental; está empleado prolépticamente, pues el mar se toma­

ba blanco sólo bajo el efecto de los golpes de remo (ver v. 172). isi δσσον... βοήσας: "cuando alcanza con su voz uno que grita". '82 . jas Sirenas. 184 ά γ ' : con el imperativo κατάστησον (ν. 185). τ ϊ ϊδε: adverbio,

ήμέων: depende de στομάτων; άτιό στομάτων : con δτι '(α) "voz que

Page 35: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 165

brota de nuestras bocas". '88 g . "éste", a saber, el que pasa por estos parajes; πλείονα ε ί δ ώ ς : lo que ofrecen las Sirenas es, pues, el conocimiento, el fruto del árbol del bien y del mal. El episodio de las Sirenas refleja, en forma racionalizada, un antiguo tema oriental sobre la tentación del saber.

•89 το ι : dat. ético. όφρύσι νευστάζων: recuérdese que Ulises estaba atado al mástil de pies y manos (v. 178); τιροπεσόντες : "encorvándose" (sobre los remos)". ' 9 ' τ ά ς : las Sirenas; παρήλασαν: sujeto los com­pañeros de Ulises que, a golpe de remo, rebasan a las sirenas. "8 ήκούο­μεν : era de esperar una primera persona del sing., pues Ulises, que no tenía taponados los oídos, era el único que estaba en condiciones de apreciar cuándo dejaba de oírse la voz de las sirenas (ver Od. IX 83). έμο ί : simpát. con έρίηρες.

Ώ κ έ α : con ά γ γ ε λ ο ς , p red ic ; Ώ κ έ α = 'Ωκε ΐα ; hay en Homero vacilación entre ε/ει, en condiciones determinadas. 375 g; conj. completiva

ά λ λ ' δ γε τέρψαμενος νεϊται καΐ πλείονα είδώς' ΐδμεν γάρ τοι πάνθ' δσ* ένΙ ΤροΙτ] εύρείτ]

190 'Αργεϊοι Τρώες τε θεών ίότητι μόγησαν' ϊδμεν δ ' δσσα γ έ ν η τ α ι έ π Ι χθονί πουλυβοτείρη.»

"Ως ψάσαν ίείσαι δπα κάλλιμον αύτάρ έμόν κήρ ήθελ ' άκουέμεναι, λΰσαΙ τ ' έκέλευον εταίρους, όψρυσι νευστάζων" οί δέ προπεσόντες έρεσσον.

195 Αύτίκα δ ' ά ν σ τ ά ν τ ε ς Π ε ρ ι μ ή δ η ς Εύρύλοχός τε πλείοσί μ' έν δεσμοϊσι δέον μάλλον τε πίεζον. Αύτάρ έπεί δή τάς γε παρήλασαν, ούδ' 'έτ' έπειτα ψθόγγον Σειρήνων ήκούομεν ουδέ τ ' άοιδήν, αίψ' ά π ό κηρόν έ λ ο ν τ ο έμοί έρίηρες εταίροι,

200 δν σψιν έπ ' ώσίν άλειψ' , έμέ τ ' έκ δεσμών ανέλυσαν.

201-373

Ulises logra evitar el peligroso remolino de Caribdis, pero Escila arrebata y devora a seis de sus compañeros. Llegada a la isla de Helio, donde, incum­

pliendo el juramento empeñado, los compañeros de Ulises comen las vacas consagradas al dios.

374 ­ 396

Helio, informado del sacrilegio, pide el castigo de los culpables, que Zeus promete. Prodigios que preludian el castigo.

'Ωκέα δ ' Ήελ ίω '^* Ύπερίονι άγγελος ήλθε, 375 Ααμπετίη τανύπεπλος, δ οΐ βόας ' " έκταμεν"^" ημείς.

Page 36: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

166 HOMERO

"(anunciando) que" ; ο ί : dat. simpatetico, anafórico de Helio; β ό α ς : "vacas", su género aparece especificado por el relativo Tjaiv (ν. 379). La existencia de rebaños sagrados de un dios refleja una concepción característica de las anti­

guas culturas del Mediterráneo oriental; ή μ ε ί ς : se incluye Ulises, identi­ficándose, como jefe, con sus compañeros; pero fueron sólo éstos quienes, contra sus consejos, mataron y comieron el rebaño sagrado. 376 μετηύδα: tiene como sujeto Helio. 378 τ ε ΐσσ ι : 2.* pers. sing. del imp. aor. medio (τ ίνομαι "castigar", "tomar venganza"). Ιών: al participio indicando una circunstancia de tiempo responde, en el v. siguiente, una subordinada temporal ήδ ' ό τ ι ό τ ' . . . τιροτρ. '82 ε ΐ . . . άμο ιβήν : "si no me pagan por las vacas una compensación condigna"; el precio del sacrilegio es la muerte. 383 φαε ίνω: subj.: con sentido de fut. 385 φάε ινε : durativo "sigue bri­llando". 388 τοτθά : "en pequeños pedazos" con κ ε ά σ α ι μ ι ; κ ε ά σ α ι μ ι : con κ ' (ν. 387), tiene valor de futuro. Unicamente su realización depende de que la nave emprenda el viaje y se encuentre en alta mar. El castigo se cumple en w . 397-425. Todos mueren en el naufragio, salvo Ulises. 389-90 sólo el poeta, inspirado por la Musa, podría repetir las palabras pronunciadas por Zeus y Helio en el cielo; que las sepa Ulises requiere una explicación. 3" κατήλ. : Ulises, que ha estado recorriendo la isla, regresa ahora junto a su nave. 392 μήχος : "remedio". — 394 Το ϊσ ιν : los compañeros de Ulises; τ έραα : los prodigios se especifican en los dos versos siguientes: las pieles se mueven y los trozos de carne mugen, como si las vacas fueran a renacer a la vida. El folklore norteafricano ofrece ejemplos en los que el animal, para confundir a los impíos, resucita ante sus propios ojos. En

Αύτίκα δ ' άθανάτοισι μετηύδα χωόμενος κήρ" «ΖεΟ ιιάτερ ήδ' άλλοι μάκαρες θεοί αΙέν έόντες,

τεϊσαι δή έτάρους Λαερτιάδεω 'Οδυσήος, οϊ μευ βους έκτειναν ύπέρβιον, ^σιν έγώ γε

380 χαίρεσκον"^* μέν ιών είς ούρανόν άστερόεντα, ήδ' ότιότ' δψ έπί γαϊαν άτι' ούρανόθεν προτρατιοίμην ' Εί δέ μοι ού τίσουσι βοών έπιεικέ* άμοιβήν, δύσομαι είς 'ΑΙδαο καΐ έν νεκύεσσι φαείνω.»

Τόν δ' άπαμειβόμενος προσέφη νεφεληγερέτα Ζεύς' 385 «Ήέλι ' , ή τοι μέν σύ μετ ' άθανάτοισι φάεινε

καί θνητοίσι βροτοϊσιν έτιί ζείδωρον άρουραν τών δέ κ' έγώ τάχα νήα θοήν άργήτι κεραυνφ τυτθά βαλών κεάσαιμι μέσφ ένΙ olvom τιόντφ.»

Ταύτα δ ' έγών ήκουσα ΚαλυψοΟς ήί3κόμοιο" 390 ή δ ' Μφη Έρμείαο διακτόρου αυτή άκοΰσαι.

Αύτάρ έτιεί p ' έπί νήα κατήλυθον ήδέ θάλασσαν, νείκεον άλλοθεν άλλον έπισταδόν, ουδέ τι μήχος εύρέμεναι δυνάμεσθα" ° β ό ε ς δ ' άποτέθνασαν ήδη. Τοίσιν δ ' αύτίκ' έπειτα θεοί τέραα προί5φαινον

Page 37: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 167

una concepción como la que aparece en el texto, en la que el castigo para el sacrilego es la muerte, el prodigio ya no tiene valor por sí mismo y no se completa con la resurrección del animal, quedando convertido en un s,mple signo que manifiesta la cólera divina y anuncia el castigo. άμφ': ver Od. III 462. 396 £5ς: anástrofe de la conjunción, entiémlase ώς (φω-.ή) βοών . . .

395 g p T t o v μέν ^ivot, κρέα δ ' άμφ' όβελοίσι μεμύκει, όπταλέα τε καΐ ώμά' βοών δ ' δ ς γίγνετο ψωνή,

397-453

Una tormenta desencadenada por Zeus hace naufragar la nave. Los sacri­legos sucumben. Sólo Ulises se salva sobre una viga. Evita el peligro de Caribdis y llega a la isla de Calipso. Fin de la narración de UUses a los feacios.

Page 38: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O X I I I

1-440

Una nave feacia traslada a Ulises, en un viaje maravilloso que dura una noche, a Itaca. Mientras duerme, los feacios le dejan en la costa con los presentes de hospitalidad donados por Alcinoo. Posidón transforma en piedra la nr.ve feacia. Al despetar, Ulises no reconoce su patria, y Atena, bajo el aspscto de un pastor, le informa. Ulises trata de hacerse pasar por un cre­tense fugitivo, mas Atena revela su identidad y le da ánimos. Atena ofrece p.-uebas que coavencen a Ulises de que se encuentra en Itaca. Ayuda a escon­der los presentes de Ulises. Piensan en el castigo de los pretendientes. Para hacer irreconocible a UUses, Atena lo transforma dándole el aspecto de un mendigo. Atena marcha a Esparta para Uamar a Telémaco.

C A N T O X I V

1-533

Ulises, por consejo de Atena, se presenta en la choza del porquero Eumeo, que lo acoge hospitalariamente. Eumeo describe la soberbia de los preten­dientes. Eumeo le habla de su amo, Ulises, a quien llora por muerto. El mendigo (Ulises) inventa, para responder a las preguntas que sobre su iden­tidad le hace Eumeo, una historia en la que se hace pasar por un cretense de azarosa vida. Afirma que recientemente ha tenido noticias de que Ulises vive y que regresará pronto a la patria. Eumeo no le cree. Invita a Ulises a pasar la noche bajo su techo.

Page 39: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA

C A N T O X V

Atena impulsa a Telémaco, que se encuentra todavía en Esparta, a regre- sar a la patria y, al mismo tiempo, le indica la manera de evitar la emboscada de los pretendientes. De paso por Pilo, acoge a bordo de su nave al adivino Teoclímeno, desterrado de Argos. Entre tanto en ftaca, de boca de Eumeo, Ulises recibe información sobre sus padres. Eumeo cuenta también su propia vida. Telémaco desembarca felizmente en ftaca y se encamina a la choza de Eurneo.

Page 40: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O X V I

1­179

Eumeo recibe con alegría a Telemaco, que pregunta quién es el mendigo. Telemaco envía a Eumeo para que anuncie a Penèlope su regreso. En ausencia de Eumeo, Atena devuelve a Ulises su verdadero aspecto para que se iden­

tifique ante su hijo.

180­219

Ulises se da a conocer a Telemaco. Ambos lloran de alegría.

180 ΚαΙ μιν ψωνήσας 'έηεα τιτερόεντα προσηύδα" «Άλλο ιός μοι, ξεινε, φάνης νέον ήέ πάροιθεν, άλλα δέ εϊματ' έχεις, κα[ τοι χρως ούκέθ' όμοιος.

μάλα τις θεός έσσι, τοί ούρανόν εύρύν έχουσιν' ά λ λ ' ϊληθ ' , ϊνα τοι κεχαρισμένα δώομεν° ' '^ ίρά

185 ήδέ χρύσεα δώρα, τετυγμένα" ψείδεο δ ' ήμέων.» Τόν δ ' ήμείβετ' έπειτα πολύτλας δίος 'Οδυσσεύς"

«Ου τίς τοι θεός είμι" τί μ' άθανάτοισιν έϊσκεις; άλλά πατήρ τεός ' ^ είμι, του εϊνεκα σύ στεναχίζων πάσχεις άλγεα πολλά, βίας ύποδέγμενος ανδρών.»

180 μ ι ν ; Ulises; ττροσηύδα: tiene como sujeto Telemaco. 181 Se ha pro­ducido un cambio en el aspecto del huésped (Ulises) que extraña a Telemaco. Efectivamente, Atena había transformado a UUses, a su llegada a Itaca, dán­

dole el aspecto de un mendigo; ahora, en cambio, le ha devuelto su verda­

dera apariencia, embelleciéndole y rejuveneciéndole, para que se dé a conocer a su hijo. (Sobre las transformaciones de Ulises, ver § 18.) '82 χρά)ζ "el color" de la piel. i83 τ ι ς θ ε ό ς : Telemaco piensa que es un dios por la repentina transformación en él operada; το ί : en plural, porque su ante­cedente es θεών, segúp la equivalencia τ ι ς θεός = τ ι ς θεών . 185 τετυγ­μένα : "bien acabados, perfectos"; ήμέων: pi. poético. 187 τ ο ι : dat. ético O ya partícula "estate seguro", "en verdad". 18' β ίας ύ π ο δ ε γ . : "sufriendo

Page 41: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 171

los actos de violencia". κύσε: 3.* pers. sing. aor. indie, de κυνέω. Εχε: "contenía" complemento δάκρυον. yáp: explica lo que sigue. δ α ί μ ω ν : ver Od. VI 162. τ ά δ ε : "esto que yo veo", es decir, la

transformación de Ulises. δτε μ ή : "a menos que". έθέλων: "si quiere", "a voluntad"; θείη (súplase δνδρα o el anafórico μιν) νέον ήέ γ έροντα ; doble ac. de objeto y predicado. τ ο ι : partícula, refuerza la afirmación; νέον : adv., su significado se define por contraste con el adv. si­guiente vüv δέ (ν. 200); cf., en cambio, el v. 181, en el que se opone a πάροιθεν ; άε ικέα : ac. adv. ^02-3 Τ η λ έ μ α χ ' . . . ά γ ά α σ θ α ι : "no está bien que te admires con exceso de que tu padre esté en la patria (ένδον, lit. "dentro") y que te asombres"; ο ΰ τ . . . ο 5 τ ' : repiten pleonàsticamente la negación ού (ν. 202). 205 άλλ ' δ δ ' έ γ ώ το ιόσδε: "sino que yo, aquí presente (δδε), tal como me ves"... ήλυθον. 207 χόδε : alude a la transfor­mación de Ulises. Súplase έστ ί . 208-10 χο ιον : precisado por έναλ ίγκ ιον (ν. 209), de quien dependen los dativos πτωχφ y άνδρΙ νέφ κ α ΐ . . . Εχοντι,

190 "Ως δρα ψωνήσας υίόν κύσε, κάδ δέ παρειών δάκρυον ήκε χαμδζε" πάρος δ ' έχε νωλεμές αίεί. Τηλέμαχος δ ' , ού γάρ πω έπείθετο δν πατέρ ' είναι, έξαί5τίς μιν έπεσσιν αμειβόμενος προσέειπεν* «Ού σύ γ ' 'Οδυσσεύς έσσι πατήρ έμός, άλλά με δαίμων

195 θέλγει , δφρ' έτι μάλλον όδυρόμενος στεναχίζω* ού γάρ πως άν θνητός άνήρ τάδε μηχανόφτο'' φ αύτοΰ γε νόω, δτε μή θεός αυτός έπελθών ^ηϊδίως έθέλων θείη νέον ήέ γέροντα. Ή γάρ τοι νέον ήσθα γέρων καί άεικέα έσσο'

200 νΰν δέ θεοίσιν έοικας, οϊ ούρανόν εύρύν έχουσι.» Τόν δ ' άπαμειβόμενος προσέφη πολύμητις "Οδυσσεύς"

«Τηλέμαχ', οί5 σε έοικε φίλον πατέρ ' ένδον έόντα οίίτε τι θαυμάζειν περιώσιον ουτ' άγάασθαι* ού μέν γάρ τοι έ τ ' άλλος έλεύσεται ένθάδ' 'Οδυσσεύς,

205 ά λ λ ' δδ ' έγώ τοιόσδε, παθών κακά, πολλά δ ' αληθείς, ήλυθον είκοστφ έτεϊ ές πατρίδα γαϊαν. Αύτάρ τοι τόδε έργον 'Αθηναίης άγελείης, ή τέ με τοίον έθηκεν δπως έθέλει , δύναται γάρ, άλλοτε μέν πτωχφ έναλίγκιον, άλλοτε δ ' αυτε

210 άνδρΙ νέφ καί καλά περί χροΐ εϊματ' έχοντι" ^ηίδιον δέ θεοϊσι, τοί ούρανόν εύρύν έχουσιν, ήμέν"^ κυδήναι θνητόν βροτόν ή δ έ ^ ' κακώσαι.»

"Ως άρα φωνήσας κ α τ ' ά ρ ' έ ζ ε τ ο , Τηλέμαχος δέ άμφιχυθείς πατέρ ' έσθλόν όδύρετο, δάκρυα λείβων.

215 'Αμφοτέροισι δέ τοίσιν ύ φ ' ίμερος ώ ρ τ ο γόοιο*

Page 42: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

172 HOMERO

balanceados por la correlación δ λ λ ο τ ε μ έ ν . . . δ λ λ ο τ ε δ ' α υ τ ε . ^is ί ξ ε [ -λ ο ν τ ο : aor. gnómico. 219 β ς ; recoge la comparación. El símil (vv. 216­19) se apoya en un solo punto de contacto (ver Introducción § 20): la coincidencia en la estridencia e intensidad del llanto φ padre e hijo con el metafórica­

mente atribuido a las aves. Por lo demás, los motivos son, en uno y otro caso, opuestos: mientras que el padre y el hijo se reúnen (y lloran de alegría), las aves son separadas de sus crías.

κλαίον δέ λιγέως, άδινώτερον ή τ ' οιωνοί, ψήναί ή αίγυπιοί γαμψώνυχες, οίσί τε τέκνα άγρόται έξείλοντο τιάρος πετεηνά γενέσθαι" (δς &ρα τοί γ ' έλεεινον ύπ' όψρόσι δάκρυον εΐβον.

220-(481

Meditan el castigo de los pretendientes. Éstos enterados del fracaso de la emboscada, discuten nuevos medios para deshacerse de Telemaco. Penèlope increpa a los pertendientes. Uno de ellos, Eurímaco, la aplaca con palabras hip<5critas. Eumeo regresa a su choza y encuentra a Ulises transformado nue­vamente en mendigo, por obra de Atena.

Page 43: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O X V I I

1-606

Por la mañana Telémaco marcha a la ciudad, en compañía de Teoclímeno e informa a Penèlope de su viaje. Teoclímeno vaticina que Ulises ha regre­sado ya. Los pretendientes se divierten en el palacio. Cuando el mendigo (Ulises) entra en la ciudad, en compañía de Eumeo, el cabrero Melantio lo insulta y lo maltrata. A la puerta del palacio Ulises es reconocido por el viejo perro Argo, Primero Eumeo y luego Ulises entran en el palacio. Ulises pide limosna a los pretendientes y Antínoo lo golpea. Penèlope quiere entre­vistarse con el mendigo para preguntarle sobre su marido. El mendigo (Ulises) a p l a 2 a la entrevista hasta la tarde.

C A N T O X V I I I

1-428

Ulises vence en un combate de pugilato al mendigo Iro, que lo ha insul­tado. Trata de advertir, aunque en vano, a Anfínomo, el más sensato de los pretendientes, del peligro que corren. Penèlope, aconsejada por Atena, deja entrever ante los pretendientes la posibilidad de un nuevo matrimonio y obtiene as* ricos presentes. Ulises admira su habilidad. Una sirvienta. Melante, se burla de él. Eurímaco arroja contra él un escabel. Telémaco persuade a los pretendientes para que se retiren por la noche a sus casas.

Page 44: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

174 HOMERO

C A N T O X I X

1-604

Ulises y Telemaco retiran las armas del mégaron. Penèlope conversa con el mendigo (Ulises), quien se hace pasar por un cretense y anuncia la próxima llegada de Ulises. Penèlope no queda convencida, pero da órdenes de que sea bien tratado. La nodriza Euriclea reconoce a Ulises, mientras le lava los pies, por una cicatriz. Ulises le pide que guarde el secreto. Penèlope cuenta a Ulises un sueño, que éste interpreta favorablemente, y anuncia su propósito de decidir sobre su matrimonio, al día siguiente, mediante una prueba de tiro con arco.

C A N T O X X

1-394

Ulises, que pasa la noche en el vestíbulo del palacio, no duerme por la indignación que le causa la conducta de algunas sirvientas, que pasan la noche con sus amantes, y por las preocupaciones de los acontecimientos que se ave­cinan. Atena lo calma. Ulises oye las tristes quejas de Penèlope, que, en su desesperación, llama a la muerte. Éste pide a Zeus un signo favorable. Zeus atiende su súplica. Por la mañana se hacen los preparativos del banquete en el día consagrado a Apolo. Melantio insulta de nuevo a Ulises, pero el boyero Filecio le habla amablemente. Un presagio de Zeus hace desistir a los pre­tendientes de sus propósitos de matar a Telemaco. En el banquete, Ctesipo lanza un pie de buey contra Ulises, pero yerra el golpe. Telemaco se indigna. Una extraña risa se apodera de los pretendientes; la comida sangra: Teoclí-meno predice el inminente desastre.

Page 45: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O X X I

1­403

Penèlope trae el arco de Ulises y promete casarse con el que sea capaz de montarlo y disparar una flecha que pase por el orificio de doce hachas alineadas. Telemaco dispone las hachas y trata de montar el arco, pero, a una señal de Ulises, desiste. Uno tras otro los pretendientes van fracasando. Fuera, Ulises se da a conocer a Eumeo y a Filecio. Cuando Antínoo propone que se suspenda la prueba hasta el día siguiente, Ulises consigue, con el apoyo de Telemaco y de Penèlope, que se le permita participar. Se hace salir a las mujeres. Filecio cierra las puertas. Expectación entre los pretendientes.

404 ­ 434

Ulises supera con facilidad la prueba del arco. Telemaco se prepara para el combate.

"Ως δρ* έφαν"^" μνηστήρες" άτάρ τιολύμητις "Οδυσσεύς, 405 αύτΙκ* έπεΙ μέγα τόξον έβάστασε καΐ ϊδε πάντη,

ώς δτ* άνήρ φόρμιγγας έττιστάμενος καΐ άοιδής ^ηϊδίως έτάνυσσε νέφ τιερΙ κόλλοτιι χορδήν, άψας άμψοτέρωθεν έϋστρεψές Μντερον οίος, ώς ά ρ ' άτερ στιουδής τάνυσεν μέγα τόξον "Οδυσσεύς.

404 "Ως §ρ · ίφαν μνηστήρες: dos de los pretendientes acaban de expresar, uno, su temor, pues Ulises parece entendido en el manejo del arco, y el otro, su deseo de que Ulises fracase en la prueba. Era namral (δρ) que se expresaran de este modo. 406 ^ ς g^-; introduce una comparación, recogida por ώς (ν. 409); επ ισταμένος : "entendido en" con gen.; único pasaje con este régi­men. 407 έτάνυσσε: "tensa", aor. gnómico con aumento como es usual; περί κόλλοτιι: se hace enrollar la cuerda "en tomo a la clavija" y, por tanto, se tensa al hacer girar ésta. 408 άμψοτέρωθεν: "por ambos extremos", la tripa de oveja, que se utiliza todavía hoy para fabricar cuerdas de violin, se sujeta por uno de sus extremos en la parte inferior de la caja del instm-

mento, por el otro en el puente (ζυγόν), situado en la parte superior, mediante la clavija (κόλλωψ) (ver //. IX 186). 409 g p ' . se repite con frecuencia en los versos siguientes para insistir en la idea de que todo ocurre como cabía

Page 46: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

176 HOMERO

esperar; δτερ στιουδής: "sin esfuerzo", desarrolla ό5ς; τάνυσεν μ έ γ α τόξον: "tensó", "montó" el gran arco, sujetando la cuerda, que está fija sólo en uno de los extremos, al extremo opuesto. Esta maniobra supone que se trata del arco compuesto (ver en el glosario la voz τόξον). Ulises monta el arco con facilidad no sólo por su mayor fuerza, sino porque sabía cómo hacerlo: estaba sentado y continúa en esa posición incluso para disparar (v. 420 καθήμενος). Los pretendientes que estaban de pie, fracasaron. La ignorancia de los pre­tendientes se ha explicado (Stubbings) por tratarse de un arma antigua, des­conocida de nuevas generaciones. ^lo Λεξιτερί): mientras con la mano derecha prueba la cuerda, se entiende que con la izquierda sujeta el arco; λα|3ών: a saber, νευρήν. ^ii αύδήν: ac. de relación. "" χ ρ ώ ς : "piel", esto es, "el color de la piel". "»3 μεγ(5:λ': ac. adverbial; σήματα φα ίνων : Zeus, dios de los fenómenos atmosféricos, manifiesta signos mediante el trueno (favorables a Ulises en este caso). 415 άγκυλομ . : la elección de este epíteto de Crono es significativa, pues la cualidad que expresa coincide con la de Ulises. 417 γομνός : "al descubierto", esto es, fuera del carcaj. 418 • Αχαιο ί : "los aqueos", esto es, "los pretendientes"; -κειρήσασθοι: "probar, experimen­tar" las ñechas en su propia carne. 4'' τ ό ν . . . έτιΐ πήχει ελών: "cogiéndola (y poniéndola) en la empuñadura" (lit. "codo del arco"); Κλκεν νευρήν γλυ­φίδας τ ε : al mismo tiempo que tiraba de la cuerda arrastraba también la flecha cuyo extremo posterior está encajado en la cuerda, presionando sobre las muescas (γλυφίδας), practicadas en el vastago, para servir de asidero a los dedos. 420 ¿y^ δ ίφροιο: aposición a αύτόθεν, el δίφρος es una especie de taburete; καθήμενος : pleonástico. 421 Sívra τ ι τυσκόμενος: "apuntando enfrente", "apuntando al blanco"; πελέκεων: ver Od. III 441; ούκ ήμβρ. : "no erró", esto es, "alcanzó" con genit. 422 πρώτης στε ιλε ιης : genit. abl. "a partir del primer agujero", στείλειής parece significar el agujero en que se sujeta el mango del hacha. Así, pues, la prueba consistiría en hacer pasar la flecha por el agujero de cada una de las doce hachas desmangadas y alinea-

410 Δεξιτερή δ ' δρα χειρΙ λαβών ιιειρήσατο νευρής' ή δ ' υ π ό καλόν ά ε ι σ ε , χελιδόνι είκέλη αύδήν. Μνηστήρσιν δ ' άρ ' άχος γένετο μέγα, πάσι δ ' άρα χρώς έτράπετο. Ζευς δέ μεγάλ ' έκτυπε σήματα φαίνων' γήθησέν τ ' άρ ' έπειτα πολύτλας δίος 'Οδυσσεύς,

415 δττι"^ ρά οί τέρας ήκε Κρόνου πάϊς άγκυλομήτεω' εϊλετο δ ' ώκύν όϊστόν, o ' ' ' ' ' οί παρέκειτο τραπέζη γυμνός" τοι δ ' άλλοι κοίλης έντοσθε ψαρέτρης κείατο""·^ τών τάχ' έμελλον Αχαιοί πειρήσεσθαι. Τόν ρ' έπί πήχει ελών έλκεν νευρήν γλυφίδας τε,

420 αύτόθεν έκ δίψροιο καθήμενος, ήκε δ ' όϊστόν άντα τιτυσκόμενος, πελέκεων δ ' ούκ ή μ β ρ ο τ ε π ά ν τ ω ν πρώτης στειλειής, διά δ ' άμπερές ήλθε θύραζε Ιός χαλκοβαρής" ó δέ Τηλέμαχον προσέειπε' «Τηλέμαχ', ου σ' ó ξεΐνος ένί μεγάροισιν ελέγχει

425 ήμενος, ουδέ τι το(5 σκοπού ήμβροτον ουδέ τι τόξον

Page 47: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ÓDISEÁ 177

das verticalmente en el suelo sobre un terraplén o sobre estacas; δ ι α δ ' άμπερές : = διαμπερές δέ ; θύραζε: "afuera, al otro extremo" de la fila de hachas. 423 χαλκοβαρής : por la punta de bronce. '•24 ¿ ξε ίνος : Ulises se designa a si mismo en 3.* persona para volver luego a la 1.» en j . 425. 427 ούχ ώ ς : "no como", "contrariamente a como". 429 δ χ χ ω ς : Ulises piensa en unas diversiones "de distinta especie" que las habituales, pues prepara la matanza de los pretendientes. 430 μολπη καΐ ψ ό ρ μ ι γ γ ι : como άλλως (ν. anterior), encierran un doble sentido. Con μολπή (canto, danza) alude Ulises al "griterío y movimiento de la batalla"; con ψόρμιγξ ι , al chasquido de la cuerda del arco. 433 οίύτοΟ: Ulises. 434 κεκορυθμένος: para el significado cf. //. IV 274 y la voz θωρήσσω en el glosario. Aquí Telémaco está equipado solamente con espada y lanza; los aprestos defen­

sivos no se los pone hasta el canto XXII 101 sigs.

δήν εκαμον τανύων 'έτι μοι μένος δμτιεδόν έστιν, ούχ ώς με μνηστήρες άτιμάζοντες δνονται. Νυν δ ' ώρη καΐ δόρτιον 'ΑχαιοΙσιν τετυκέσθαι έν φάει, αύτάρ ετιειτα καΐ άλλως έψιάασθαι

430 μολπή καΐ φόρμιγγι" τά γάρ τ ' αναθήματα δαιτός.» ' Η ° ^ καΐ έ π ' όφρύσι ν εΰσεν" ό δ ' άμφέθετο ξίφος όξύ

Τηλέμαχος, φίλος υίός Όδυσσήος θείοιο, ά μ φ ί δέ χείρα φίλην β ά λ ε ν έγχει, άγχι δ ' άρ ' αύτοΟ πάρ θρόνον έστήκει κεκορυθμένος αϊθοπι χαλκώ.

Page 48: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O X X I I

1-380

Ulises mata con una flecha a Antínoo y se da a conocer. Eurímaco trata de apaciguarle, pero Ulises lo mata. Telemaco mata a Anfinomo y marcha a buscar armas. Melantio, mientras trataba de traer, por segunda vez, armas para los pretendientes, es cogido y atado. Atena, bajo el aspecto de Mentor, da ánimos a Ulises. Todos los pretendientes caen muertos. El aedo Femio y el heraldo Medonte son respetados.

381 - 389

UUses contempla los cadáveres de los pretendientes.

Πάπτηνεν δ ' 'Οδυσευς καθ' έόν'^ δόμον, εΐ τις 'έτ' ανδρών ζωός ΰποκλοιτέοιτο, άλύσκων κήρα μέλαιναν. Τους δέ ίδεν μάλα τιάντας έν αϊματι καί κονίησι •πετιτεώτας πολλούς, ώς τ ' ίχθύας, οί5ς θ ' άλιήες

385 κοίλον ές αίγιαλόν πολιής έκτοσθε θαλάσσης δικτύω έξέρυσαν πολυωπώ' οί δέ τε πάντες κύμαθ' αλός ποθέοντες έπί ψαμάθοισι κέχυνται '°^' τών μέν τ ' Ήέλιος φαέθων έξείλετο θυμόν ώς τότ ' άρα μνηστήρες έπ ' άλλήλοισι κέχυντο"^^.

390 - 501

Las doce sirvientas desleales sacan los cadáveres, limpian la sala y luego son colgadas. Melantio es mutilado. Ulises purifica la sala y manda que Euriclea vaya a buscar a Penèlope.

381 εΐ : "por ver si" ; άνδρων : los pretendientes. 382 άχύακαν : tema de presente con valor conativo. 383 μ^χα : con πάντας "absolutamente a todos". 384 τιεπτεώτας : participio pf. de ττί-πτω, de *·πετιτηότας, con metátesis de cantidad; πολλούς: "en gran número". 385 κοίλον ές α ί γ ι α ­λ ό ν : "a una ensenada de la costa". 386 δ ι κ τ ύ φ : única alusión de Homero a la pesca con red; έξέρυσαν: aor. gnómico, como έξείλετο (ν. 388).

Page 49: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O X X I I I

1­172

Euriclea anuncia a Penèlope, incrédula, que Ulises ha vuelto y ha matado a los pretendientes. Siguen las dudas de Penèlope en presencia de Ulises. Telé­

maco se impacienta ante la desconfianza de su madre. Penèlope expone sus razones y Ulises la disculpa. Ulises toma precauciones para que la muerte de los pretendientes no se sepa fuera. Eurínome baña al héroe y Atena lo embellece.

173­189

Penèlope somete a Ulises a una prueba decisiva, procurando enterarse de si conoce una particularidad secreta de su lecho matrimonial.

Tóv δ* αυτε τιροσέειτΐε περίφρων Πηνελόπεια" «Δαιμόνι', οϋτ ' δρ τι μεγαλίζομαι οϋτ' άθερίζω

175 οϋτε λίην δγαμαι, μάλα δ ' ευ οιδ ' οίος έησθα"^ έξ Ι θάκης έπί νηος ιών δολιχηρέτμοιο. Ά λ λ ' άγε οί στόρεσον πυκινόν λέχος, Ευρύκλεια, έκτος έϋσταθέος θαλάμου, τόν ρ' αυτός έποίει' ενθα οί έκθεϊσαι πυκινόν λέχος έμβάλετ* εύνήν.

173 Tèv : Ulises, que ha tachado a Penèlope de dura de corazón por su desconfianza; περίφρων: ver Od. V 217. ι ·* Δ α ι μ ό ν ι ' : ver //. VI 407. 174-5 Penèlope responde a reproches anteriores. "5 Μηοθα: el empleo de la 2.* persona implica que en el fondo Penèlope identifica a su marido. 177 ά λ λ ' : "pero"; a pesar de su íntimo convencimiento. Penèlope, indirecta­

mente, mediante la orden que da a Euriclea, va a someter a Ulises a una prueba definitiva; λ έχος : aquí "armazón de la cama", a l -que conviene el epíteto ituKivov "sólido". 17* έκτος έϋσταθέος θαλάμου : la operación de tender la cama fuera del dormitorio supondría que el armazón del lecho puede ser desplazado. Penèlope da a Euriclea, en presencia de Ulises, una orden que sólo su verdadero esposo sabe que es imposible de cumplir, a no ser que se haya ejercido sobre el lecho una gran violencia (ver v. 188). El epíteto de Penèlope περίφρων queda cabalmente justificado. 179 έ κ . . . θ ε ΐσα ι : el preverbio insiste en la misma idea clave del verso anterior, para que no pase inadvertida. En pl., porque la orden se dirige también a otras sjrvientas que ayudarían a Euriclea; εύνήν: aquí "ropa de cama", precisada.,por las apo-

Page 50: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

iSO HOMERO

231 - 240

Mediante un símil, se describe la alegría de los esposos.

"Ως φάτο, τφ δ ' έτι μάλλον ύ φ ' ϊμερον ώ ρ σ ε γόοιο" κλαίε δ ' έχων άλοχον θυμαρέα, κεδνά ίδυίαν. Ώ ς δ ' δτ ' άν άσπάσιος γή νηχομένοισι φανήη ών τε Ποσειδάων εύεργέα νή ' ένί πόντφ

235 ^αίση'^, έπειγομένην άνέμφ καί κύματι πηγώ·

siciones del ν . 180. '^ο κώεα : "pieles de oveja", usadas como colchón; χλα ίνας : utiUzadas como "mantas"; ^ήγεα: "cobertores", "colchas". '82 6χθή-σ α ς : Ulises, que no se ha dado cuenta de las verdaderas intenciones de Penèlope, se indigna porque piensa que han destruido por la fuerza su obra. Su propio arrebato de cólera es ya una prueba de identidad; κεδνά ί δυ ίαν : el partic. de οΐδα con ac. neutro expresa frecuentemente no el acto de conocer, sino carácter o disposición de ánimo "fiel". 185-86 δ τ ε . . . έθέλων: ver Od. XVI 197-198; θ ε ίη : objeto λέχος . 188 μ έ γ α σήμα : "un importante signo distintivo". La particularidad consistía en que Ulises había construido el ar­

mazón de su lecho utilizando el tronco de un olivo enraizado en el lugar en tomo al cual elevó las paredes de su dormitorio. N o se ha dado todavía una explicación satisfactoria sobre el significado de este extraño lecho.

231 "Ως φάτο: sujeto Penèlope, que ha reconocido finalmente a su esposo y ha justificado su pradente desconfianza; τ φ : Ulises. 232 κεδνά ί δυ ίαν : ver Od. XXIII 182. 233 -Qg δ τ ' ; la comparación está recogida por ώς

180 κώεα KOCI χλαίνας καΐ ^ήγεα σιγαλόεντα.» "Ως άρ* έφη τιόσιος τιειρωμένη' αύτάρ "Οδυσσεύς

όχθήσας άλοχον -προσεφώνεε κεδνά ίδυΐαν' « Ώ γύναι, ?j μάλα τοϋτο έπος θυμαλγές Μειπες. Τις δέ μοι άλλοσε θήκε λέχος ; χαλετιόν δέ κεν εΐη

185 καί μάλ' έτιισταμένφ, δτε μή θεός αυτός έπελθών ^ηϊδίως έθέλων θείη άλλη ένί χώρη" ανδρών δ" OÌ3 κέν τις ζωός βροτός, ουδέ μάλ* ηβών, ^εΐα μετοχλίσσειεν, έττεί μέγα σήμα τέτυκται έν λέχει άσκητφ" τό δ ' έγώ κάμον ουδέ τις άλλος .

190 - 230

Ulises detalla cómo construyó el lecho. Penèlope reconoce ,al fin, a su esposo y justifica su actitud de prudente reserva.

Page 51: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

LA ODISEA 181

(v. 239). 236 έξέφυγον: aor. gnómico. 237 χέτροφεν: pf. de τρέιρα "cuajar", es decir, "cristalizar".

Ίΐαΰροι δ ' έξέψυγον πολιής αλός ήιιειρόνδε νηχόμενοι, πολλή δέ περί χροΐ τέτροφεν άλμη, άσπάσιοι δ ' έττέ|5αν°*'* γαΙης. κακότητα φυγόντες' ώς δρα τή άσπαστός έην τιόσις εΐσοροώστι,

240 δειρής δ ' οϋ πω πάμπαν άφίετο πήχεε λευκώ.

241 - 372

Ulises relata a Penelope sus aventuras. A la mañana siguiente, se dispone a visitar a su padre Laertes.

Page 52: LA ODISEA - interclassica.um.esinterclassica.um.es/var/plain/.../f28413097219b8542be1fd51bce6c607.pdf · LA ODISEA CANTO I 1-27 Invocación a la Musa. Presentación de Ulises. En

C A N T O X X I V

1-548

Las sombras de los pretendientes llegan al Hades, conducidas por Hermes. Conversación entre Agamenón y Aquiles. Agamenón, al ser informado por Anfimedonte ds la matanza de los pretendientes, resalta la fidelidad de Penè­lope frente a la conducta de Clitemestra. En Itaca, Ulises va a visitar a su padre Laertes. Al enterarse de la muerte de los pretendientes, sus parientes se alzan en armas contra Ulises. Ulises, Laertes, Telemaco y sus seguidores hacen frente a los itacenses rebeldes. Finalmente Atena establece una paz duradera.