kant currÍculo marco histÓrico e 1. 2. 3 ... · en 1776 os ee.uu. de américa declaran a ... a...

Filosofía moderna II. Kant.

1 de 16

FICHA CURRICULAR

KANT CURRÍCULO

MARCO HISTÓRICO E

CONCEPTUAL

1. Factores políticos, sociais e culturais que no século

XVIII conducen á Ilustración.

2. As novas ideas: progreso, educación ou iluminación,

humanidade, civilización, natureza.

3. Características da Razón Ilustrada.

COMPRENSIÓN 1. A idea Kantiana de Ilustración.

2. A Síntese entre Racionalismo e Empirismo en Kant.

3. O Formalismo Moral.

COÑECEMENTO ESPECÍFICO Poñer en relación a temática do texto con outros puntos da

temática do curso


2 de 16

ENMANUELLE KAN. (1724-1804): O FILOSOFO DA ILUSTRACIÓN

Nado en Königsberg, capital de Prusia Oriental, foi educado

nun ambiente ríxido e disciplinado (actualmente Kaliningrado,

Rusia), cunha forte presenza do pietismo, corrente protestante

que potenciaba a experiencia relixiosa individual e valores

como a austeridade, a humildade o el rigor moral. Durante o

seu paso pola universidade interesouse por materias moi

diversas: filosofía, ciencias naturais, física e matemáticas. Non

levou unha vida puramente académica: comenzou traballando

como profesor particular ata que en 1755 acadou acceder á

universidade de Königsberg, impartindo materias como lóxica, metafísica, matemáticas, física,

xeografía, pedagoxía, dereito natural, filosofía moral ou teoloxía natural. Nestes primeiros

anos, as súas obras xiran arredor de temas científicos. Durante algúns anos (1766-1772)

desempeñou tamén as funcións de bibliotecario do castelo da súa cidade. As súas clases eran

moi concurridas e coñecidas: anos despois, Herder referiríase a Kant como “un mestre de

humanidade”.

Para completar a súa biografía (enlace web)

ALGUNHAS OBRAS QUE FORMAN PARTE DESTE PERÍODO CRÍTICO

1781 "Crítica da razón pura"

1783 "Prolegómenos a toda metafísica futura"

1784 "Ideas para unha historia universal en clave cosmopolita"

1784 "Que é a Ilustración?"

1785 "Fundamentación da metafísica dos costumes"

1788 "Crítica da razón práctica"

1790 "Crítica do xuízo"

1793 "A relixión dentro dos límites da mera razón"

1795 "Cara a paz perpetua"

1797 "A metafísica dos costumes"

1798 "Antropoloxía dende o punto de vista pragmático"

http://www.webdianoia.com/moderna/kant/kant_bio.htm


3 de 16

Marco histórico-conceptual.

1. Factores políticos, sociais e culturais que no século XVIII conducen á Ilustración.

O século XVIII é un século de recuperación económica e de explosión demográfica, unha época

de grandes transformacións, que se aceleran sobre todo a partir da segunda metade do século.

Estas transformacións inflúen en todos os ámbitos da vida política, económica, social, etc. No

terreo filosófico é o século do empirismo e a ilustración.

a) A situación económica

Nesta época vanse producir unha serie de cambios fundamentais que afectan dun xeito ou

outro á economía europea.

A economía segue sendo fundamentalmente agrícola. Nesta época, sobre todo, nos

Países Baixos e Inglaterra, prodúcese unha auténtica revolución agrícola como

consecuencia fundamentalmente de á introdución de novas técnicas agrícolas e

mellora de ferramentas.

Prodúcese, sobre todo a partir da segunda metade do século, unha explosión

demográfica. En 50 anos duplícase a poboación, cousa sen precedentes na historia

coñecida da humanidade.

Desenvólvese por primeira vez un intento de explicación científica da economía, que

dará orixe a dúas escolas principais:

o os fisiócratas franceses: para os que a base da riqueza económica é a terra,

ocupando a industria e o comercio un plano secundario;

o o liberalismo inglés: cuxo representante máis destacado, Adam Smith, pon á

base do sistema económico o traballo en non a terra. Defende un modelo de

economía baseado na “lei da oferta e a demanda”, onde o Estado non debe

intervir no mecanismo das leis económicas.

Ao final de século iníciase a Revolución Industrial, como consecuencia, sobre todo, da

invención da máquina de vapor por James Watt (1785), e a súa aplicación ao terreo

produtivo.

1. Factores políticos, sociais e culturais que no século XVIII conducen á Ilustración.

2. As novas ideas: progreso, educación ou iluminación, humanidade, civilización,

natureza.

3. Características da Razón Ilustrada


4 de 16

Un elemento decisivo como factor desencadeante das revolucións liberais é o ascenso

dunha burguesía comercial que impulsou a esixencia dun mercado libre (ata entón a

actividade comercial estaba regulamentada polo monarca).

b) A situación social

Respecto da situación política é necesario destacar a supervivencia da sociedade estamental,

dividida en tres grandes estamentos: nobreza, clero e o denominado “terceiro estado”.

Porén, este tipo de organización social entra nunha crise forte. A nobreza, que basea o seu

poder económico na posesión da terra, comeza a perder peso fronte á burguesía que domina

o comercio e a industria. Pero o poder económico non ten correspondencia co poder político,

en mans dunha nobreza que persiste en asegurar a servidume do campesiñado. Esta situación

vai dar lugar a un malestar crecente que conducirá á Revolución Francesa de 1789 e a outras

revoltas na Europa continental.

c) A situación política

Este período caracterízase polo predominio das monarquías absolutas en gran parte de

Europa.

Casos excepcionais o son Gran Bretaña (onde goberna unha monarquía parlamentaria); Suíza

e Venecia, con sistemas republicanos); e Polonia (cunha monarquía electiva) . Na Europa do

Leste, onde segue persistindo o feudalismo, xurde unha forma de goberno que será coñecida

como despotismo ilustrado: o Estado toma baixo a súa responsabilidade, a falta dunha clase

burguesa, a modernización da sociedade (colocándose con frecuencia fronte aos intereses da

aristocracia). Así sucede na Prusia de Federico II O Grande, baixo cuxo reinado escribe Kant

gran parte da súa obra.

En 1776 os EE.UU. de América declaran a independencia, e en 1787 proclaman a súa

constitución, a primeira constitución democrática posta en funcionamento na historia. O

parlamentarismo inglés, a constitución americana, e a Revolución Francesa de 1789 coa

Declaración dos Dereitos do home e do cidadán, serán os puntos de partida para a

organización moderna da sociedade, en sistemas democráticos liberais, que liquidarán

paulatinamente o Antigo Réxime.

d) Arte e cultura

No século XVIII o Barroco deixa paso ao Clasicismo, que podería definirse como un intento de

aplicar o espírito cartesiano -racionalidade, sinxeleza, orde- á arte. Unha manifestación tardía

do Barroco é o Rococó, unha frivolización do Barroco que se volve unha arte cortesán .

No terreo musical continua a maduración do Barroco de mans de Vivaldi, Albinoni, Bach e

Händel. Pero cara mediados do século, tamén no terreo musical o Barroco deixa paso ao


5 de 16

clasicismo, que ten entre os seus máximos representante a Mozart e Haydn. Finalmente, a

cabalo entre os séculos XVIII e XIX, Beethoven comeza a transición ao romanticismo.

2. As novas ideas: progreso, educación ou iluminación, humanidade, civilización, natureza.

As expresións Ilustración, Século das Luces, Iluminismo, designan un movemento cultural,

non estritamente filosófico, que se estende e desenvolve aproximadamente durante o

século XVIII, principalmente en Inglaterra, Francia e Alemaña.

En Inglaterra a Ilustración tivo un carácter marcadamente gnoseolóxico (empirista), aínda que

non se desdeñaron os ámbitos da moral e da política (o contractualismo lockeano e a teoría

ética de Hume (emotivismo).

En Francia é no terreo do pensamento político e histórico onde as contribucións da Ilustración

francesa resultan ser máis novidosas. No campo da teoría política as aportacións de

Montesquieu e Rousseau (teoría do contrato social) serán decisivas para elaborar o concepto

moderno de democracia. A súa vez, Voltaire e Montesquieu, intentarán elevar o estudo da

historia ao rango de ciencia; ao mesmo tempo que se concibe a historia (Turgot e Condorcet)

como o ámbito dun progreso indefinido. Progreso que significa un aumento e xeneralización

do benestar e perfeccionamento moral dos individuos.

En Alemaña a ilustración vaise caracterizar pola análise da razón coa intención de atopar

nela e de facer dela o sistema de principios que rixa dende si mesma o saber da natureza e

da acción moral e política da vida humana (Wolf, Lessing, Kant).

a) A idea de progreso

Como dicíamos, un dos trazos de identidade dos ilustrados é a fe no progreso. Con eles a

historia deixará de ser concibida como o escenario da salvación (pensamento cristiá

medieval) para ser concibida como escenario do progreso humano (secularización). O

movemento ilustrado confía en que o triunfo da razón sobre os prexuízos, as supersticións e o

dogmatismo, conducirá a un extraordinario desenvolvemento das ciencias e das artes, o que

permitirá un maior coñecemento e dominio da natureza para poñela ao servizo do home. Ao

mesmo tempo, o uso da razón axudaranos a crear proxectos de vida individuais e colectivos

que fagan ás sociedades máis xustas e aos individuos máis felices. Esta é a concepción da

historia na que aínda vivimos inmersos.


6 de 16

b) Crítica da civilización

Emilio Rousseau vai ser o primeiro crítico destacado desta concepción do progreso.

Fronte aos ilustrados argumenta que as ciencias e as artes non melloraron ao home,

senón que axudaron a corrompelo,contribuíndo a crear sociedades artificiais nas que

domina a desigualdade e todos os males que esta trae consigo: a opresión dos máis polos

menos, creando riqueza para uns e miseria para os demais; a xénese de paixóns

depravadas, como a ambición, a ansia de honores, o desexo de cousas superfluas; a

artificiosidade da vida, na que os individuos se xulgan polas aparencias, co triunfo

conseguinte da mentira e a impostura; a creación de seres dependentes dos demais e dos

instrumentos e, por iso, débiles, etc. Por iso propón unha nova política basada no

contrato social que exprese a vontade xeral e deposite no pobo o poder soberán. A

lexitimación do Estado depende da capacidade de respectar a natureza bondadosa do ser

humano no estado de natureza (optimismo antropolóxico –bo salvaxe-).

c) A ilustración en Kant

Toda a obra kantiana, como en xeral toda a Ilustración, é un alegato en favor da liberalización

de toda tutela (tradicións, autoridade, fe irracional), e en favor dese heroísmo que se precisa

para atreverse a pensar por un mesmo. O lema deste movemento é SAPERE AUDE, ousa

pensar.

3. Características da Razón Ilustrada.

a) É autónoma. Isto quere dicir que se vale por si mesma, sen necesidade de axudas

externas (como a que lle podía ter dado a fe ou a tradición). Polo tanto, hai que confiar

plenamente na súa capacidade para coñecer a realidade e guiar o comportamento

humano, individual e colectivo.

b) É secular, é dicir, é laica. Unha das consecuencias da autonomía da razón é o seu

secularismo. Pois, se o racionalismo facía depender toda a súa validez como doutrina

na razón divina, a ilustración pon como tribunal último da razón á razón mesma,

confiando plenamente nas súas capacidades e no seu progreso. Isto non implica unha

defensa do ateísmo. Deus pode seguir sendo importante e incluso imprescindible. Pero

o Deus dos ilustrados será un Deus racional e ao que se accede a través da razón

(deísmo).

c) É limitada. A diferenza do concepto racionalista de razón, os ilustrados consideran que

a razón, aínda sendo autónoma, é limitada.. Pero os límites non son externos senón

internos; é dicir, veñen dados pola propia natureza da razón. Así, por exemplo, os


7 de 16

ilustrados consideran que a razón ten que partir da experiencia, do dado, e non pode,

como crían os racionalistas, coñecer a partir duns primeiros principios sacados de si

mesma.

d) É universal. Isto quere dicir que é unha e a mesma para todos os seres humanos.

e) É analítica e crítica. Isto quere dicir que non acepta nada como dogma, que somete

todo a análise. E comezará a someter a análise aqueles factores externos que

coartaban a súa liberdade, tales como os prexuízos, a tradición, as supersticións e toda

forma de autoridade que pretenda impoñer límites externos ao uso da razón. Esta

actitude crítica leva á defensa da tolerancia (no ámbito político, relixioso, nos

costumes, etc.).


8 de 16

Comprensión

1. A idea kantiana de Ilustración.

2. A síntese entre Racionalismo e Empirismo en Kant.

3. O formalismo Moral.

1. A idea kantiana de Ilustración.

A crítica da razón como tarefa fundamental da filosofía. (Texto 1)

Como filósofo ilustrado, Kant asume a clarificación do home e da sociedade. Pero remite esa

esixencia de clarificación, primaria e fundamentalmente, á propia razón.

En primeiro lugar, trata de resolver o antagonismo entre as diferentes interpretacións da

razón:

1. Dunha parte, a posición racionalista que consiste na pretensión de que só a razón,

autosuficiente e ao marxe da experiencia, é capaz de interpretar e descubrir a estrutura e o

sentido do real. Nun principio, Kant foi racionalista e a súa posición a respecto da razón era

dogmática (a razón non ten límites, dogmatismo).

2. Doutra parte, o empirismo, cuxa expresión última é o escepticismo, como intento de

reducir o pensamento ao dado (impresións sensibles). En palabras do propio Kant, “Hume

espertóume do meu soño dogmático”.

Estas interpretacións antagónicas da razón impoñen, segundo Kant, a necesidade de levar a

cabo unha crítica da mesma, cales son os límites e cales os ámbitos.

Se a razón debe guirar ao ser humano para facelo libre, antes haberá que saber en que

consiste a natureza humana nas súas facetas máis importantes da vida, aquelas nas que a

razón debe necesariamente intervir para que sexa activo. A estas facetas chámaas Kant

Intereses esenciais da razón.

1. Que podo saber? Ámbito teórico da razón (crítica da razón teórica)

2. Que debo facer? Ámbito práctico (crítica da razón práctica)

3. Que podo agardar se fago o que debo? Ámbito da relixión.

As tres preguntas anteriores resúmense nunha:

Que é o ser humano?


9 de 16

Na medida en que o ser humano coñece e actúa segundo o seu deber, ten dereito a esperar a

felicidade. Cando nos facemos estas preguntas estamos preguntándonos pola nosa propia

existencia e a razón que as contesta é a sabedoría.

Ilustración e liberdade como meta da razón.

A Ilustración ou Iluminismo é un movemento cultural que fai famosa a expresión “SAPERE

AUDE” –atrévete a saber- . O ser humano invítase a si mesmo a saber, a coñecer, para

conseguir unha expansión do coñecemento semellante á luz cando ilumina libremente e

destrúe as tebras, a ignorancia. Esta metáfora da luz foi empregada na tradición platónico-

cristiá pero nun sentido teolóxico: a divindade era a fonte da luz, unha vez que o ser humano

se liberase das ataduras do corpo e preparase a alma para recibila. Agora emprégase nun

sentido terreal (secularización): trátase da luz da razón, da crítica, do traballo, do esforzo, da

fe no ser humano e nas súas propias capacidades, dun ser humano que quere deixar de ser

tutelado por un deus-pai para emprender o seu propio destino terreal. Un ser humano que

quere sair dunha minoría de idade na que se atopa por propia culpa, por non utilizar a

capacidade crítica e non ter o valor de seguir o seu propio xuízo.

Kant cre que a crítica da razón resulta absolutamente necesaria non só a causa da diversidade

de interpretacións que da razón teñen dado os filósofos, senón tamén a causa do modo en que

os homes da súa época viven a súa vida humana: un modo que non é ilustrado, é dicir, non

emancipado, de “minoría de razón”, “de minoría de idade”

(no texto: “Ilustración é a saída do home da súa minoría de idade”, “ Minoría de idade é a

incapacidade de servirse do seu entendemento sen a dirección doutro”)

En 1784, Kant expresa esta posición nun pequeno texto chamado “Que é a Ilustración?” no

que afirma que non abonda un cambio das leis e institucións que impiden unha sociedade máis

xusta; tamén é necesario un cambio na mentalidade e na conduta dos individuos. A condición

do cambio está en que cada persoa exerza o seu espírito crítico e se faga maior de idade para

construir o seu propio proxecto vital. A Ilustración non é tan só unha loita contra os

prexuizos senón unha atitude práctica, unha orden que todos os seres humanos deben darse

a si mesmos. Atreverse a saber o que significa ser home, a cargar con responsabilidade coa

propia vida. Ese é o noso dereito e o noso deber, ser soberanos das nosas propias vidas e ter

poder para recoñecer que é o que obstaculiza esta meta. Debemos facer facer isto de tal

forma que deixemos facer aos homes que nos rodean o mesmo. Esta é a forma racional de

vida.


10 de 16

(no texto: “¡Sapere aude! ¡Ten o valor de servirte do teu propio entendemento!, velaí a divisa

da ilustración”).

Na crítica da razón proponse o exercicio e realización da liberdade, unha liberdade non só

subxectiva, senón que ten que proxectarse na estruturación dunha nova orde social.

Toda a obra kantiana, como en xeral toda a Ilustración, é un alegato en favor da liberalización

de toda tutela (tradicións, autoridade, fe irracional), e en favor dese heroísmo que se precisa

para atreverse a pensar por un mesmo :

(no texto: “Preguiza e covardía son a causa pola que unha tan grande parte de homes moito

despois de que a natureza os ceibara da dirección allea “, “A inmensa maioría dos homes

consideran que o paso cara á maioría de idade, ademais de pesado, é perigoso”, “De aí que só

uns poucos conseguisen co propio esforzo do seu espírito zafarse da minoría de idade e, con

todo, manter o paso firme”).

Porén, para Kant, esta defensa do uso da razón de cada un ten un certo límite. Kant distingue o

uso público da razón do seu uso privado. En canto ao uso público ten que haber unha total

liberdade do uso da razón. En canto ao uso privado esta poderá (e incluso deberá) restrinxirse

a certos límites. Por uso público entende a discusión pública de todos os problemas que

poidan afectar aos individuos con vistas a atopar fórmulas mellores para resolvelos:

(no texto: “Ben máis posible é, pola contra, que o público se ilustre por si mesmo; así será, de

certo, case inevitablemente con só que se deixe en liberdade.”).

Por uso privado entende o uso que como profesional (como funcionario) vese obrigado a facer

da razón. Así, di Kant, un cidadán pode criticar publicamente os impostos que rexen no seu

Estado e intentar ofrecer sistemas mellores na súa distribución, recadación, etc. Pero non

pode negarse (en virtude do uso privado da súa razón) a pagar os impostos sen máis.


11 de 16

2. A síntese entre o Racionalismo e o Empirismo. A CRÍTICA DA RAZÓN PURA

PARTES DA CRÍTICA DA RAZÓN PURA (dimensión teórica da razón)

ANÁLISE DAS CONDICIÓNS E LÍMITES DO COÑECEMENTO.

ESTÉTICA

TRASCENDENTAL

LÓXICA TRASCENDENTAL

Analítica

trascendental

Dialéctica

trascendental

FACULTADES DA RAZÓN Sensibilidade Entendemento Razón

ELEMENTOS A PRIORI QUE

PON A RAZÓN NO PROCESO

DO COÑECEMENTO.

Formas puras da

sensibilidade (espacio

e tempo)

Categorías ou

conceptos puros.

Ideais da razón

Uso regulativo na

tarefa do

coñecemento.

CRÍTICA DA RAZÓN PRÁCTICA

(dimensión práctica da razón)

A FORMA DA MORAL É O

IMPERATIVO CATEGÓRICO.

Postulados da razón práctica

Non son demostrables. Presupoñen a

liberdade, a inmortalidade da alma e a

existencia de Deus.

RACIONALISMO MODERNO Descartes Spinoza

Malebranche Leibniz

EMPIRISMO MODERNO Locke

Berkeley Hume

VERSUS

FILOSOFÍA MODERNA (Ss XVII-XVIII

IDEALISMO TRASCENDENTAL DE KANT

Eido do fenoménico


12 de 16

Kant continúa e supera as posicións da filosofía denominada moderna, tanto racionalista como

empirista. O seu novo punto de vista sobre o coñecemento, denominado FILOSOFÍA

TRASCENDENTAL ou CRITICISMO KANTIANO, resolve o problema xenerado por Descartes ao

propoñer como obxecto do coñecemento as representacións (coñecemos ideas ou a través de

ideas). Lembrade que a demostración da substancia infinita é o único recurso que lle queda a

este filósofo francés para asergurar que as ideas claras e distintas son obxectivas. O

coñecemento é universal e obxectivo porque un Deus non enganador asegura a

correspondencia.

A liña empirista, que postula como orixe do coñecemento as impresións sensibles e afirma que

o entendemento é un papel en branco, non resolve o problema. Hume, o último filósofo

empirista moderno chega a un escepticismo ou fenomenismo radical: só temos impresións

pero non podemos afirmar que existen obxectos (substancias) que causan esas impresións en

min. O coñecemento científico non é universal nin necesario. Tan só é probable porque se basa

na crenza da regularidade das impresións.

O xiro copernicano na concepción do coñecemento

A teoría de Kant é revolucionaria (de feito dise que o filósofo de Könisberg provocou unha

revolución na concepción do coñecemento equivalente á producida pola teoría copernicana en

astronomía):

Acepta a validez e univesalidade do coñecemento científico pero rexeita que sexa este

unha mera dedución a priori (con independencia da experiencia) a partir das ideas

simples innatas, tal como sostiña o Racionalismo.

Rexeita o fenomenismo empirista de Hume pero afirma que o coñecemento ten que

partir da experiencia.

A súa teoría é unha síntese (vulgarmente, reunir en unidade o que estaba separado

conformando unha entidade superior)dos dous plantexamentos gnoseolóxicos (teorías

do coñecemento precedentes) / Texto 3 e 4

o Para Kant, sen experiencia sensible non hai auténtico coñecemento. Así, sen os

datos que proveñen da experiencia, o noso coñecemento por moi universal e

necesario que fose quedaría baleiro de contido: sería unha lóxica pura ou

matemática pura, sen contido ( ou como adoita dicir Kant, sen materia).

o Pero o coñecemento non se reduce á experiencia. A razón humana non é

pasiva senón que ordea e estrutura o material aportado polos sentidos.

Primeiro aportando unha forma ou modo de percibir que denomina intuicións


13 de 16

purasde espacio e tempo . Segundo, sometendoa anterior síntese a unha nova

estrutura conceptual realizada polo entendemento e que chama categorías ou

modos de construir a realidade, os obxectos. Ambas, intuicións puras do

espazo e tempo e categorías son estruturas a priori, postas pola razón,

primeiro na sensibilidade e logo no entendemento.

o O coñecemento é universal e obxectivo porque se basea nunhas facultades e

disposicións que comparten todos os seres humanos, da nosa forma de

coñecer: non da materia do coñecemento senón da forma do mesmo ( de

como estruturamos nós (forma) a materia do coñecemento. Estas disposicións,

porén, condiciónannos aaconstruir unha particular e específica imaxe do

mundo que non se debe confundir coa maneira como é o mundo en realidade.

Para comprobar se, verdadeiramente, existe correspondencia entre o que

coñecemos e a realidade obxectiva, teríamos que sair de nós mesmos e

comprobalo. Posibilidade que Kant rexeitará.

o O coñecemento científico é aquel que ofrece un coñecemento universal e

necesario do dado na experiencia. O dado na experiencia é o que Kant chama

fenómeno ou realidade para nós. O que non pode someterse ás estruturas

formais da nosa razón (que chama categorías) chámao noúmeno ou realidade

en si.

A importancia que Kant lle dá ao suxeito en canto que é a razón a que impón as formas

a priori no proceso de coñecemento explica que a súa filosofía se coñeza co nome de

IDEALISMO TRASCENDENTAL.

Idealismo: é a teoría do coñecemento que sostén que non coñecémo-las cousas tal e

como son en si mesmas, senón que o suxeito constitúe en parte ó obxecto ( e o

constitúe en parte e non totalmente porque necesita para tal construcción a

aportación do dado nas impresións).

Trascendental: quere dicir que esas condicións que o suxeito pon a priori para poder

coñecer son as mesmas que fan posible a experiencia como tal ( sometida a

ordeación).

O noso coñecemento está mediatizado pola nosa forma humana común de coñecer.

Así, o suxeito, o home, condiciona o coñecemento. Se estiveramos estruturados

doutro xeito, o coñecemento sería diferente.


14 de 16

Segundo o filósofo alemán,non podemos coñecer en realidade como é o mundo. Tan

só o podemos coñecer á maneira dos humanos e a nova ciencia (Newton) é forma máis

válida que temos.

Kant non é un escéptico ao modo de Hume. A pesar de que non podemos ir máis alá

dos límites que caen dentro da nosa forma de coñecer; dentro dela si facemos

ciencia.Tampouco é dogmático como Descartes, xa que o coñecemento científico non

pode traspasar os límites da experiencia posible. Non podemos acadar un

coñecemento absoluto, pero si progresar no coñecemento atendendo ás conclusións

que se extraen da crítica da nosa razón.

Kant é un filósofo crítico. Só podemos coñecer cientificamente ámbito do fenoménico.

Onoúmeno queda como un horizonte intransitable para a razón.

O FIN DA METAFÍSICA COMO CIENCIA / Texto 2

A razón enleada en asuntos que van máis aló dos seus límites. Isto foi a metafísica tradicional e

a metafísica racionalista: fantasía, ilusión, ficción.... Deus, alma e mundo, obxectos da

metafísica, non son fenómenos e, polo tanto, non son obxecto de coñecemento científico:

exceden a nosa capacidade cognoscitiva.

A metafísica tradicional incurre nunha Ilusión transcendental que consiste en aplicar os

conceptos puros (a priori) do entendemento fóra da experiencia. Segundo Kant, a metafísica

tradicional ou dogmática ten por obxecto nocións abstractas que non proceden da experiencia

nin son do mesmo tipo de a priori que as categorías ou conceptos puros do entendemento: as

ideas de Mundo (formada pola unificación de tódolos fenómenos físicos), Alma (formada pola

unificación de tódolos fenómenos psíquicos) e Deus (que se forma pola unificación de tódolos

fenómenos, tanto físicos como psíquicos). A razón sería a facultade das ideas. Mentres que o

entendemento circunscríbese ao ámbito da experiencia empírica, só dentro do cal é lexítimo o

uso de categorías, a razón pretende ir máis alá da experiencia. A razón pretende coñecer a

cousa en-si (nóumeno). Pero os noúmenos son incognoscibles.

A metafísica tradicional fai un uso trascendente das categorías (aplicándoos máis aló dos

límites da experiencia). Só é lexítimo un uso trascendental ou regulativo, en canto que

representa o absoluto como idel cara onde camiña o coñecemento humano, un proceso que

nunca remata cara esa meta ideal. A función das ideas da razón no seu uso regulativo é

organizar mellor e entender o que reside na experiencia

Deus, alma e mundo, ideas regulativas da razón, expresan o ideal do coñecemento –no

vocabulario de Kant son as ideas trascendentais da razón - e como todo ideal:


15 de 16

serven de horizonte e de norte de cara a onde tender no coñecemento;

en tanto que ideais sabemos que non os imos realmente a acadar: son incognoscibles

para o home.

As ideas da razón quedan na filosofía kantiana como o desexo de acadar o absoluto, pois o

home ten ansias de absoluto, de ser sabio; se ben é só un desexo sen posibilidade de

realización: o home só pode coñecer cientificamente os fenómenos, pero Deus, alma e mundo

van máis alá dos fenómenos.

3. O formalismo moral. / textos 5, 6, 7 e 8

Que podo saber?. Esta é unha das preguntas da razón crítica que contesta na obra “Crítica da

Razón Pura”. A faceta moral, o ámbito da vida humana no que se fai un uso práctico da razón

como guía da acción da vontade. Que debo facer? E Que podo agardar se fago o que debo?. A

estas dúas preguntas responde nas obras “Crítica da Razón Práctica” e “Metafísica dos

costumes”.

Kant sostén que o o coñecemento non é útil se non contribúe a facer máis humano e máis

auténtico o noso comportamento. O valor da razón é eminentemente práctico. Por iso somete

a exame as reflexións éticas tradicionais e conclúe que son todas materiais, que todas

conteñen obxectivos e medios para acadalos; promóvense determinadas accións como medios

para obter determinadas recompensas (pracer, saúde, felicidade…). Estas éticas están

constituídas por imperativos hipotéticos (ordenan ou prohiben unha acción en función do

obxectivo que propoñamos e teñen a forma: se…., entón). Estas normas só obrigan a unha

persoa se quere acadar o ben ao que desexa aspirar (non fumes se queres ter unha vida

saudable). Estas éticas tamén son heterónomas xa que o cumprimento do deber depende de

intereses subxectivos e trátase de atopar un deber que sexa válido de forma universal, para

todos os seres humanos. Un deber non é un feito. É unha norma. A condición desa norma, se

se quere buscar unha validez para toda a especie, é que sirva para todos, que poida ser

querida por todos os homes libres. Unha ética ten que ser universal e autónoma, unha ética

racional. Para acadar a maioría de idade esíxese que o propio ser humano determine a lei

moral e a súa validez vai estar na forma, na maneira na que debemos actuar, non no contido

dos preceptos ou normas.

O IMPERATIVO CATEGÓRICO E O PRINCIPIO DE UNIVERSALIDADE. A FORMA DA MÁXIMA.

As éticas materiais están constituídos por imperativos hipotéticos, a ética formal por

imperativos categóricos : “actúa segundo aquela máxima pola que poidas, ao mesmo tempo,

querer que se converta en lei universal” (principio de universalidade). A norma para ser


16 de 16

moral debe conter a característica de ser universalizable. “o que non queiras para ti non o

queiras para os demais”.

Outra formulación: “Trata ao ser humano non como un medio, senón como un fin en si

mesmo”, na que se insiste na dignidade do ser humano e na imposibilidade de utilizar como

medio para acadar un fin.

Actuar moralmente é actuar desinteresadamente, por respecto ao deber (convencemento

interno). Unha cousa é obrar de acordo co deber (legalmente) e outra por amor ao deber

(moralmente): eu podo actuar segundo as normas por medo a castigos ou para acadar

algunha recompensa ou porque creo que se debe facer así, sen agardar nada a cambio.

Só cando o que nos move é a vontade de cumprir co noso deber, somos morais.

CONCLUSIÓN

A crítica da razón teórica deixou establecidos os límites da razón e a imposibilidade de acadar

coñecemento sobre cuestións que van máis aló dos límites da nosa experiencia fenoménica.

Estas supostas realidades últimas, denominadas noúmenos, funcionan como reguladoras da

activdade racional, de tal modo que son como faros cara os que se dirixe o coñecemento sen

nunca poder chegar a acadalos. Son as Ideas trascendentais da Razón, indemostrables

cientificamente pero necesarias dende o punto de vista moral. Estas Ideas son denominadas

Postulados da razón práctica. Non son demostrables, pero hai que presupoñelos.

A liberdade humana: hai que presupoñer a liberdade humana anque o mundo estea

suxeito a leis físicas deterministas.

A inmortalidade da alma: é necesario para darlle sentido á existencia é a´moralidade

e este postulado será a recompensa xusta cunha existencia feliz.

A existencia de Deus: garantía da existencia humana, no que se identifican virtude e

felicidade.

As dúas Críitcas instauran un dualismo no ser humano: en canto que coñece cientificamente e

en canto é libre para decidir. A síntese acádase co sentimento de beleza e no sentimento do

sublime, sentimento desinteresado que reconcilia o mundo natural coa liberdade. Por iso

dise que Kant anticipa o Idealismo Romántico.

Test de autoavaliación da filosofía de kant (enlace)

http://www.webdianoia.com/moderna/kant/kant_ejer.htm

kant currÍculo marco histÓrico e 1. 2. 3 ... · en 1776 os ee.uu. de américa declaran a ... a...

Documents