jokabideen oinarri biologikoak
TRANSCRIPT
1. Herentzia genetikoa eta jokabidea
Gregor MendelFraile botanikoaAlemandarraIle kizkurra ala lisoa, begi beltzak edo urdinak,
ezpain estuak edo zabalak eta horrelako ezaugarrien transmisioa lehenbiziz aztertu zuen
Berari zor dizkiogu Herentziaren Legeak.Mendelek ilarrekin egin zuen lan,
esperimentaziorako oso egokiak direlako. Hainbat aldiz gurutzatu ondoren, ilar haien ezaugarriak nola transmititzen diren aurkitu zuen. Ezaugarri horiek faktore bikoitzen bitartez kontrolatuta daudela erakutsi zuen. Faktore horiek geneak dute izena eta belaunaldiz belaunaldi transmititzen dira.
Ezin daiteke uka jokabideak oinarri biologikoak dituenik.
Jaio aurretik gertatzen diren garai guztiak aztertu behar dira, espermatozoideak obulua ernaltzen duenetik hasita, hau da, izaki berria eratzen denetik.
1. Informazio genetikoa gorputzeko zelula
bakoitzaren nukleoan dago.2. Nukleo horietan 23 bikotetan banatutako 46
kromosoma daude. Obuluak eta espermak kromosoma pare bakoitzetik dagokien erdia hartzen dute.
3. Kromosoma bakoitza ADN (azido desoxirribonukleikoa) molekulez osatuta dago.
4. ADN molekulen zatiak geneak dira, herentziaren oinarrizko unitateak dira.
1. Herentzia genetikoa eta jokabidea Herentzia genetikoaren funtzionamendua
DesberdintasunakGizakiok ditugun geneen erdia amarena da eta beste erdia aitarena; hala ere, orain arte ezin da
jakin zein jasotzen diren amarengandik eta zein aitarengandik. Gizaki bakoitzak gene konposaketa desberdina eta bakarra du eta, beraz, bakoitzak ezaugarri desberdinak ditu.
Gizaki bakoitzak hamar bilioi gene ditu; beraz, bikote batenak nahasten baditugu, ehun bilioi seme-alaba desberdin sortzeko aukera zabaltzen zaigu.
10 000 000 000 x 10 000 000 000 = 100 000 000 000 000 000 000 Hutsak Monosomiak eta trisomiak. Ezagunena Down sindromea
Kanpoko eragina 1986an Txernobil eta 1991n Golkoko gerra
Gaixotasunak Daltonismoa, hemofilia edota miopia.
Jokabideak Lotsatia, depresiboa, baikorra, bortitza izatea.
Herentzia ala ingurua?1. Herentziak inguruak baino eragin handiagoa duela diote batzuk.2. Beste zenbait ikerketa giroaren eraginaren alde azaltzen dena. 3. Ingurutik jasotako estimuluek garrantzi ukaezina dute gizakiongan, batez ere ume garaian. 4. Herentzia garrantzitsua da, Baina ez da nahikoa gizakion ahalmenak azaltzeko. Heredatutako
gaitasun nabarmena, baina elikadura egokirik ez badu edo kirola egiten ez badu, ez du gaitasun hori garatuko.
5. Haurdunaldiko gertaerek ere eragina 6. Inguru egoki batean haziz gero, zerebro horren ahalmen osoa garatzea lor daiteke.
1. Herentzia genetikoa eta jokabidea
1. Herentzia genetikoa eta jokabidea
“Los genes que regulan la personalidad”REDES PARA LA CIENCIA
Zelula oso espezializatu batzuen artean osatzen duten multzoa da. Funtzio espezifiko batzuen arduradun dira eta, horrela, gizabanakoaren bizia mantentzen dute.
Gure nerbio sistemak betetzen dituen funtzioek bizitza ahalbidetzen digute. Bi betebehar garrantzitsu ditu: 1. Gorputzaren erabateko funtzionamenduaz jabetzea.2. Inguruarekin harremanetan jartzea.Besteak beste, hurrengo funtzioak dira:
• Informazioa eta zentzumenek kaptatu dituzten estimuluak garraiatu.• Estimulu horiei emandako erantzunak organoetaraino bidali.• Organo horien funtzionamendu egokia zaindu: bihotz taupadak, arnas
erritmoa, digestioa…• Estimuluak interpretatu eta erantzunak elaboratu (izaki biziduna zenbat
eta eboluzionatuagoa izan, orduan eta konplexuagoak).• Goi mailako funtzioak ere burutu: inteligentzia, arrazonatu eta ikasteko
gaitasuna, memoria, sentimenduak…
2. Nerbio Sistema
Osaketa: Bi motatako zelulak: 1.Neuronak: Bere lana informazioa
jaso eta gorputzeko beste leku batera eramatea da.
2.Zelula glialak: Nerbio sistema sendotu eta babestu egiten dute:
• Batzuek neuronak mielinaz estaltzen dituzte.
• Beste batzuek hildako neuronak desagerrarazten dituzte.
• Beste batzuk neuronen euskarriak dira.
2. Nerbio Sistema
Nerbio Sistemako zelula espezializatuak
neuronak dira.
Neuronak Ezagutzen diren zelula espezializatuenak dira. Beste funtzio batzuk burutzeko gaitasuna galdu dute eta ezin dira erditu, edo elikatu, edo defenditu… Hori dela eta, beste zelula batzuen ardura dira funtzio
horiek guztiak; zelula
laguntzaileak deritzaie hauei.
2. Nerbio Sistema
Neuronak • Nerbio sistemaren oinarrizko unitate
funtzionala da.
• Ez dira birsortzen. Jaiotzen garenean neurona kopuru zehatz bat daukagu eta suntsitzen direnak betiko galtzen dira. Nerbio sistemaren kalte gehienak ezin dira sendatu!
Gizakiok ezin konta ahal neurona ditugu (Autore batzuen ustez, zerebroan 15 000 milioi. Beste batzuen iritziz 100 000 milioi). Sare handietan kateatuta daude eta nerbio sistema osoan zehar banatzen dira.
2. Nerbio Sistema
Funtzionamendua:
• Nerbio bulkada dendritetan hasten da, estimulu fisikoren batek edo beste neurona batzuen estimuluek eraginda. Axoiak ondoko beste neurona batera igortzen du nerbio bulkada. Beraz, nerbio korrontea dendritetatik sartzen da eta axoiatik irteten da.
• Nerbio bulkadak norabide bakarra du: dendritetan hasten da eta, axoitik pasatuz, adar muturretaraino doa.
• Nerbio bulkadak abiadura handia du; batzuetan 100 m/segundoraino irits daiteke.
• Tresna bereziak erabiliz, nerbio bulkada hauek detekta daitezke, korronte elektrikoak baitira. Adibidea: elektroentzefalograma.
2. Nerbio Sistema
Sinapsia:
• Nerbio bulkada neuronaren axoi bukaerara iristean, hurrengo neuronara salto egin behar du, neuronak ez baitaude erantsita. Tarte txiki bat dago,
espazio sinaptikoa. Salto hau neurotransmisoreen lana da.• Bada zenbait sustantzia benetako neurotransmisoreen lana
ordezka dezakeena eta nerbio bulkada faltsuak eragiten dituena: droga aluzinogenoak (LSD, peiote…).
• Beste zenbait drogak Nerbio Sistema atzerarazi egiten du, edo blokeatu: opiazeoak (heroina…).
• Beste zenbait drogak Nerbio Sistema kitzikatu eta aktibatu egiten du: kokaina, droga sintetikoak, kafeina…
• GOGORATU: neuronak ez dira birsortzen. Neurona bat galtzen denean, betirako galtzen da. Ez da sekula errekuperatuko.
2. Nerbio Sistema
Oinarrian bi sistematan banatzen da, eta sistema horietako bakoitzak bere funtzioa du: • NSZ (Nerbio Sistema Zentrala): Buruko eta bizkarrezurreko organoek osatzen
dute. Organismotik kanpo edo barruan gertatzen diren aldaketak jasotzen ditu eta erantzuna sortarazten du.
• NSP (Nerbio Sistema Periferikoa): Hau bi sistematan banatzen da: 1. Sistema Somatikoa: Nerbioen betebehar nagusia kanpoaldearekin
harremanak izatea da. .2. Sistema Autonomoa: Erraien jarduera erregulatzen du. Batez ere, hiru funtzio
ditu:•Gorputzeko muskuluen uzkurdura/erlaxazioa.•Barne organoen estimulazioa/inhibizioa.•Sistema endokrinoaren hormona jarioaren kontrola.
2. Nerbio Sistema
Nerbio Sistema ZentralaEntzefaloa
• Garun enborra• Zerebeloa• Zerebroa• Dientzefaloa
Bizkarrezur muina
Nerbio Sistema Periferikoa• Sistema Somatikoa• Sistema autonomoa edo
begetatiboa• Sistema sinpatikoa• Sistema parasinpatikoa
ZEREBELOA
ZEREBROA
BIZKARREZUR MUINA
2. Nerbio Sistema
GARUN ENBORRA
DIENTZEFALOA
2. Nerbio Sistema ZEREBROA
·Zer da? Zerebroak kilo bat inguruko intxaur mamiaren itxura du eta bizkarrezurraren goiko aldean dago. Hainbat egitura berez iditu, besteak beste: sistema linbikoa eta kortex zerebrala (garun azala).
ZATIAKSistema linbikoa
Gure kontrolpean ez dauden ekintzak eragiten dituEgitura nagusia hipotalamoa da. Eragina du
gosean, egarrian, tenperaturan eta sexu jokabidean. Gorputzaren barne-orekaren ardura nagusia ere hipotalamoari dagokio.
Kortexa eta informazioaren prozesaketa
Zerebroa aztertzerakoan, neurologoek hemisferio bakoitza lau zatitan banatu ohi dute: Lau zati horiek lobuluak dira:
Lobulu frontalak bekokian. Lobulu parietalak buruaren goialdean. Lobulu okzipitalak buruaren atzealdean. Lobulu tenporalak belarrien gainean.
2. Nerbio Sistema
Tolestura handi baten bidez, ia neurri berdina duten bi hemisferiotan banatzen da.
2. Nerbio Sistema
“Cerebros rotos”INFORME SEMANAL
2. Nerbio Sistema
“La Fórmula del cerebro”REDES PARA LA CIENCIA
2. Nerbio Sistema
ZEREBROA AZTERTZEKO METODOAK
Azterketa KlinikoakZaurien eta gaixoen ondorioak aztertu
Zerebroaren manipulazioa• Hildakoaren zerebroa aztertu• Bizirik dagoenean: elektrizitatearen bidez estimulatuz
Zerebroaren jarduera elektrikoaren erregistroaZelulen potentzial elektrikoa paperean idatziaz
2. Nerbio Sistema Zerebroaren jarduera elektrikoaren erregistroa
Ordenadore bidezko tomografia axiala (argazki sorta)
2. Nerbio Sistema Zerebroaren jarduera elektrikoaren erregistroa
Azterketa tomografiko transaxila (mugimenduaren jarduera)
2. Nerbio Sistema
BIZKARREZUR MUINA
Oinarrizko funtzioa komunikatzea da.
Pitzadurak ezin dira “konpondu” (oraingoz)
Erreflexuak ere kontrolatzen ditu
Nerbio Sistema Periferikoa
NSZ eta gorputzeko organo eta egituren artean kokatzen da.
• Sistema Somatikoa
• Sistema autonomoa edo begetatiboa• Sistema sinpatikoa• Sistema parasinpatikoa
2. Nerbio Sistema
2. Nerbio Sistema
Beste bideo interesgarri batzuk:
Modificar el cerebro con luz: http://www.rtve.es/television/20120504/modificar-cerebro-luz/521786.shtml
El alma está en la red del cerebro: http://www.rtve.es/television/20111111/alma-esta-red-del-cerebro/474693.shtml
No eramos únicos. Ahora lo somos: http://www.rtve.es/television/20110320/no-eramos-unicos-ahora-somos/418459.shtml
Antes y después de conocer el cerebro:http://www.rtve.es/television/20110227/redes-antes-despues-conocer-cerebro/412058.shtml
El cerebro construye la realidad:http://www.rtve.es/television/20111027/cerebro-construye-realidad/471391.shtml
3. Sistema Endokrinoa Zer da? hormonak deritzen substantzia
batzuk jariatzen dituen guruin multzoa da. Funtzioa: Hormonak odolera isurtzen dira
zuzenean eta eragin zuzena dute zelulen jardueran.
Hipofisia: hormona ugari jariatzen ditu eta hormona horietako bakoitzak beste hainbat guruinetan du eragina: giltzurrun gainekoetan, tiroidean eta sexualetan beste batzuen artean. Hipofisia hipotalamoak zuzentzen du