izaki bizidunak
TRANSCRIPT
![Page 1: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/1.jpg)
1
![Page 2: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/2.jpg)
IZAKI BIZIDUNEN ANTOLAKUNTZAZELULABAKARRAK: Zelula batez osatuak berak
betetzen ditu bizi funtzio guztiak. Adb: bakterioaKOLONIAK: Organismo zelulabakarren taldeak,
zelula horietako bakoitzak bizi funtzio guztiak betetzen ditu, baina elkarrekin bizi dira. Adb: alga batzuk
PLURIZELULARRAK: Zelula askoz osatuta, zelula guztiek koordinaturik funtzionatzen dute, organismoak bere osotasunean jardun dezan. Adb: animaliak
2
![Page 3: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/3.jpg)
NUTRIZIOAMateria eta Energia lortzeko izaki bizidunek
burutzen dituzten prozesu guztiak:
Elikagaiak sortu edo hartu (fotosintesia edota jatekoa hartu= digestioa)
Gasak kanpoaldearekin trukatu (O2 hartu eta CO2 kanporatu)
Substantziak erabili: materia berria sortzeko edo energia lortzeko erre.
Elikagaiak organismo osoan banatu. Hondakin substantziak kanporatu .
3
![Page 4: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/4.jpg)
NUTRIZIOAAutotrofoa edo heterotrofoa izan daiteke.
AUTOTROFOA HETEROTROA
ZER DA? MATERIA INORGANIKOTIK (ura eta gatz mineralak) MATERIA ORGANIKOA SORTU. FOTOSINTESI BIDEZ
BESTE IZAKI BIZIDUNEK SORTUTAKO MATERIA ORGANIKOA HARTU ZUZENEAN, BERAIEK EZIN BAITUTE SORTU.
NORTZUK ? LANDAREEK ANIMALIEK
4
![Page 5: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/5.jpg)
NUTRIZIOAZELULABAKARRENA
ZELULANITZENA LANDAREENA ANIMALIENA
ORNOGABEENA ORNODUNENA
5
![Page 6: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/6.jpg)
ORGANISMO ZELULABAKARREN NUTRIZIOA
Zuzenean, azalaren bidez hartzen dituzte elikagaiak eta gasak ingurunetik.
Autotrofo edota heterotrofoak izan daitezke.
pseu
6
![Page 7: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/7.jpg)
LANDAREEN NUTRIZIOA: FOTOSINTESIA
7
![Page 8: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/8.jpg)
LANDAREEN NUTRIZIOA: FOTOSINTESIASustraietako ile xurgatzaileek URA eta GATZ
MINERALAK hartzen dituzte, nahaste honi IZERDI
LANDUGABEA deritzo.
Izerdi landugabea XILEMAN (hodi konduktoreak)
zehar igarotzen da HOSTOETARAINO.
HOSTOETAko zelulek KLOROFILA DUTE, eta honi
esker FOTOSINTESIA burutzen da.
Fotosintesia, izerdi landugabea eta hostoen
estometan zehar igaro den CO 2 a, IZERDI
LANDUA( materia organikoa= glukosa) bilakatzen da,
argi energiari esker
8
![Page 9: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/9.jpg)
FOTOSINTESIAFOTOSINTESIA
Eguzki Energia
H2O + CO2 MATERIA ORGANIKOA + O2
IZERDI LANDUA, landare osoan zehar banatzen da FLOEMAREN (hodi eroaleak) bidez.
Landareak, izerdi landua energia lortzeko erabiliko du, horretarako ARNASKETA burutzen duelarik. Arnasketarako O2 behar du eta hori estomen eta ile xurgatzaileen bidez lortzen dute.
ARNASKETAIZERDI LANDUA + O2 ENERGIA+ CO2
9
![Page 10: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/10.jpg)
FOTOSINTESIA ETA ARNASKETAFOTOSINTESIA ARNASKETA
LEHENGAIAK IZERDI LANDUGABEA (Materia inorganikoa) eta CO2
IZERDI LANDUA (materia organikoa)+ O2
PRODUKTUAK MATERIA ORGANIKOA ETA O2
ENERGIA ETA CO2 (hondakin substantzia) eta hondakin substantziak.
ZERTARAKO? MATERIA ORGANIKOA (elikagaiak) lortzeko.
ENERGIA LORTZEKO
NON? Batez ere hostoetan (atal berdeetan), KLOROPLASTOETAN klorofila dutelako
Landarearen atal guztietan, MITOKONDRIOETAN.
10
![Page 11: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/11.jpg)
ANIMALIEN NUTRIZIOAHETEROTROFOAK dira: belarjale,
haragijale edo orojale izan daitezke.
DIGESTIOA egin behar dute, hartu duten ELIKAGAIETATIK NUTRIENTEAK lortzeko, hau da erabilgarria den (materia eta energia lortzeko) materia lortzeko.
11
![Page 12: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/12.jpg)
ANIMALI ORNOGABEEN NUTRIZIOADIGESTIO ZELULARRA: ez dute digestio aparaturik,
inguruko elikagaiak zelulara barneratzen dituzte eta zelula espezializatu hauek burutzen dute digestioa. Adb: belakiek,
DIGESTIO BARRUNBEA: Zulo bakar bat dauka digestio aparatuak. Zulo horretan zehar sartzen dira elikagaiak, bertan partzialki digeritu eta inguruko zeluletan bukatzen da digeritzen, ondoren hondakinak zulo beretik kanporatzen dira. Adb: knidarioak (marmokak eta koralak)● DIGESTIO HODIA: Ornogabe gehienek zulo biko
hodia dute. Ahotik janaria sartzen da eta uzkitik hondakinak atera 12
![Page 13: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/13.jpg)
Digestio barrunbea(Anemonak)
13
![Page 14: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/14.jpg)
ORNODUNEN DIGESTIOADigestio hodia ( ahoa, esofagoa, urdaila eta
hestea) eta disgestio guruinak (substantziak jariatzen dituzte digestioa aurrera eramateko. Listu guruinak, pankrea eta gibela dira.)
Ornodun talde batetik bestera aldaketak daude:Ahoa: batzuk mokoak dituzte (hegaztiek), beste
batzuk bizarrak (baleak), arrainek ez dute listu guruinik.
Urdaila: hegazti eta hausnarkarietan barrunbeetan banatuta.
Hestea: belarjaleek oso luzea eta heste itsua oso handia; haragijaleek txikiagoa eta heste itsurik ez batzutan. Uzkian bukatzen da ugaztunetan, gainerako ornodunetan kloakan. 14
![Page 15: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/15.jpg)
ORNODUNEN DIGESTIO APARATUAHEGAZTIEN URDAILA: Bi barrunbe ditu.
Probentrikulua (digestioa) eta errota ( xehatu). Esofagoan paparoa (“buche”) izeneko dilatazioa dute, janaria biltzeko.
15
![Page 16: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/16.jpg)
Hegaztien digestio aparatua
16
![Page 17: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/17.jpg)
HAUSNARKARIEN DIGESTIO APARATUA
17
Urdaila lau ganbaretan: zaku handia (panza) bertara heltzen da lehenengo janaria eta digestioa hasten da, erdi digeritu den janari masa hau ahoratu egiten da berriz eta hortik zaku txikira (redecilla) doa, hortik omasora doa eta bertan elikagai batzuk xurgatzen dira (ura eta gatz mineralak batez ere), azkenik gatzagian digestioa burutzen da.
![Page 18: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/18.jpg)
HAUSNARKARIEN DIGESTIO APARATUA
18
![Page 19: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/19.jpg)
GASEN TRUKEAGasen trukea errazteko, arnas organoek eta
aparatuek berezitasun bat dute: oso azalera mehea izaten dute, hezea eta zirkulazio aparatuko odol hodiz inguratuta.
O2 arnas aparatutik zirkulazio aparatura igarotzen da eta CO2-a berriz zirkulazio aparatutik arnas aparatura kanporatua izateko.
19
![Page 20: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/20.jpg)
GASEN TRUKEA
1) Azalean zeharreko gas trukea: belaki eta knidarioek. Lurreko anelido eta anfibio askok ere bai, baina hauek birikak dituzte laguntzeko.
2) Zakatzen bidezkoa: arrainek. Zakatzak urarekin kontaktuan dauden eta odol baso ugari dituzten lamina meheak dira.
3) Trakea bidezkoa: intsektuek. Gorputz osoan zehar zabaltzen diren hodi finak dira.
4) Birika bidezkoa: lurreko ornodunek. Zaku formako barrunbeak
20
![Page 21: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/21.jpg)
Azalean zeharreko arnasketa eta trakea bidezkoa
21
![Page 22: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/22.jpg)
Zakatzen bidezko arnasketa eta biriken bidezkoa
22
![Page 23: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/23.jpg)
IRAIZPENA: hondakin substantzien kanporaketa1) Gorputzeko barrunbera sartzen den uretara
isuriz: belaki eta knidarioek.2) Iraitz hodien bidez: anelidoek nefridioen bidez eta
krustazeoek antena guruinen bidez. 3) Giltzurrunen bidez: ornodunek
23
![Page 24: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/24.jpg)
Iraitz hodiak eta giltzurrunak
24
![Page 25: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/25.jpg)
ZIRKULAZIOA: elikagaiak eta hondakinak garraiatzea Elikagaiak zeluletara eta hondakin substantziak,
zeluletatik gorputzetik kanpora.Zirkulazio aparatuak 3 osagai ditu:
- Zirkulazio likidoa: odola ornodunetan hemolinfa ornogabeetan.
- Ponpa eragilea: odolak zirkula dezan berau bultzatzen du, uzkurdura eta dilatazio mugimenduen bidez. Bihotza edo baso uzkurkorrak.
- Odol hodiak: zirkulazio likidoak hodi hauetan zehar zirkulatzen du. Arteriak, zainak eta kapilarrak dira. 25
![Page 26: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/26.jpg)
ZIRKULAZIOA:Zirkulazio aparatu desberdinak1) Gorputz barrunbera sartzen zaien uraren bidez:
belaki eta knidarioek.2) Zirkulazio aparatu irekia: basoak gorputzeko
barrunbeetara irekitzen dira eta hemolinfa basoetatik ateratzen da organoetara. Ornogabe batzuk: artropodo eta molusku batzuk.
3) Zirkulazio aparatu itxia: basoetako zirkulazio likidoa (odola edo hemolinfa) kapilarretako pareta mehetan zehar igarotzen da organoetara iristeko. Ornogabe batzuk(anelido eta zefalopodoek) eta ornodunak.
26
![Page 27: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/27.jpg)
ORNODUNEN ZIRKULAZIO APARATUA: Zirkulazio aparatu itxiaBakunak edo bikoitzak izan daitezke, zenbat
zirkulazio zirkuitu daudenaren arabera.Zirkulazio bakuna: Odol zirkuitu bakarra. Bihotzak
bi ganbera ditu: aurikulua eta bentrikulua. Arrainak.
Zirkulazio bikoitza: Bi odol zirkuitu( zirkulazio orokorra eta biriketako zirkulazioa) bihotzak 3-4 ganbera dituelako. Ornodun guztiek arrainek ezik.
- Zirkulazio osoa: oxigenodun odola ez da nahasten oxigeno urridun odolarekin.- Zirkulazio ez osoa: oxigenodun odola eta
oxigeno urriko nahastu egiten dira.27
![Page 28: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/28.jpg)
Zirkulazio aparatu itxia: ZIRKULAZIO BAKUNA
Odolak zirkuitu bakarra burutzen du: bihotzetik zakatzetara. Hemen odola oxigenoz hornitzen da eta berak dakarren CO2 kanporatzen da. Zakatzetan oxigenoz hornitu den odola gorputz guztian zehar banatu ondoren bihotzera, aurikulara, iristen da, ondoren bentrikulura igarotzen du hemendik zakatzetara joatekoBihotzak bi ganbera ditu: aurikula eta bentrikulua.
28
![Page 29: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/29.jpg)
Zirkulazio aparatu itxia: ZIRKULAZIO BIKOITZA
29
Bihotza 3-4 ganberatan banatuta.Bi zirkulazio zirkuitu bereizten dira:
Zirkulazio orokorra: Bihotza eta gorputz guztiaren artean ematen dena.
Birika zirkulazioa: Bihotza eta biriken artean ematen dena.
Zirkulazioa osoa edo ez osoa izan daiteke:Osoa: odol oxigenatua eta oxigeno gutxikoa ez dira
nahasten.Ez osoa: odol oxigenatua eta oxigeno urriko nahasten
direnean.
![Page 30: Izaki bizidunak](https://reader030.vdocumento.com/reader030/viewer/2022012320/55aebefe1a28abbd328b469d/html5/thumbnails/30.jpg)
Zirkulazio aparatu itxia: ZIRKULAZIO BIKOITZA
30