iruÑeko historia
DESCRIPTION
5. MAILAKO IKASLEEK EGINIKO DOKUMENTUATRANSCRIPT
![Page 1: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/1.jpg)
IRUÑEKO HISTORIA5.B mailako ikasleek
egindako lana
![Page 2: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/2.jpg)
![Page 3: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/3.jpg)
LEHENENGO BIZTANLEAK
![Page 4: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/4.jpg)
BASKONIARRAK• Baskoiak izan ziren lehenengoak
• Erlijio naturala zuten, Eguzkia eta
Ilargia gurtzen zituzten eta Mari, Lurraren Jainkosa zen
• Adoretsuak ziren• Bere dirua zuten (CECA) deiturikoa
• Lehenengo biztanleak etxe altuak
jartzen zituzten
![Page 5: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/5.jpg)
ERROMATARRAK K.a. 75. urtean
• Iruñera heldu• Pompaelo izena jarri zioten hiriari • Baskoiek eta erromatarrak harreman onak• Batzuek besteengandik ikasi• Baskoiek erromatarrei txanponak erakutsi• Kanpamenduak sortu, Cardo (Dormitaleria kalea) eta
Decumanus (Curia kalea)• Galtzadak, akueduktuak ...sortu• Baskoiek bere txanpon eta legeekin jarraitu zuten
![Page 6: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/6.jpg)
LEHENENGO KRISTAUAK
• Kristautasuna Iruñera heldu
• San Saturninok ikasle bat bidali zuen gure lurraldera ebanjelizatzera
• Bataioa jaso zuen lehenengoetako bat Firminus izan zen, Senatorearen semea, gure San Fermin.
![Page 7: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/7.jpg)
BARBAROAK ETA BISIGODOAKK.O. VI. MENDEAN
![Page 8: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/8.jpg)
VI. MENDEAN
• Barbaroek Iruña suntsitu zuten• Zibilizazioa nabarmendu zuten• Horren bitartean kristautasuna finkatuta zegoen gure
herrian• Apezpiku godoek hiria menperatu zuten,
arabiarrak iritsi arte.• Zezen plazatik hurbil bere aztarnak daude.
![Page 9: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/9.jpg)
711 URTETIK AURRERA
• 711. urtean Musulmanek Gibraltargo itsasartea gurutzatu zuten.
• Bisigodoak eta Rodrigo erregeak borroka utzi zuten eta Andaluzia aldera arabiarrei aurre ematera joan ziren.
![Page 10: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/10.jpg)
ORREAGAKO GATAZKA
• Hura Orreagako bataila ospetsua izan zen, 778koa• Karlomagno Zaragoza konkistatzen saiatzen zen, Iruñeko
harresiak suntsituz• Musulmanek traizionatu zuten• Iruindarrek AMAN izeneko zerga bat ordaintzen zieten• Borroka latza sortu zen
![Page 11: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/11.jpg)
IRUÑEKO ERRESUMAIX. MENDEAN
![Page 12: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/12.jpg)
ENEKO ARITZA
• IX. mendera arte, baskoiek ez zuten erregerik• Mende horren erdialdera buruzagi bat agertu zen• Iruñeko errege onartua, ENEKO ARITZA• Erriberako musulmanekin harreman onak • Erresuma sortu zuen• Iruñak 2000 biztanle zituen
![Page 13: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/13.jpg)
HIRU HIRIALDEAK
• Nafarroako erregeak beste hiri batzuetan bizi ziren: Tuteran, Erriberrin, Tebasen eta Tafallan
• Iruñean hiru HIrialde antolatu ziren:
o Nabarreria o San Zerningo Burgoa o San Nikolaseko Hirialdea
![Page 14: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/14.jpg)
SANTIAGO BIDEA
• Hiriaren hazkundea nabaria izan zen Pedro de Roda apezpikuarekin
• Hirira Frantziako portaletik barrena sartu ziren erromesak eta Europako kultura eta haize berriak ekartzen zituzten
• "Rua de los Peregrinos" zeharkatu eta Nabarreriako plazara heldu
Frantziako Portala
![Page 15: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/15.jpg)
IRUÑEKO BESTE BURGO BATZUK
XII. MENDEA
![Page 16: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/16.jpg)
SAN ZERNIN BURGOA
• San Zernin frantsesez San Saturnino deitzen da• Pribilegioak zituzten, ez zuten zergarik ordaintzen• Merkataritza kontrolatzen zuten• Beraien hizkuntza: Okzitanoa• Kale nagusia eta Jarauta kaleak
![Page 17: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/17.jpg)
SAN NIKOLAS BURGOA
• Frankoek eta nafarrek San Nikolas hirialdea osatu zuten• San Nikolas eliza elkarlanean eraiki zuten • Ez zuten San Zernin burgokoen pribilegiorik, zergak
ordaintzen zituzten
![Page 18: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/18.jpg)
BURGOEN ARTEKO LISKARRAK
• Auzoetako bizilagunak nafarrak eta atzerritarrak ziren• Ikaragarrizko istilu eta liskarrak sortu ziren haien artean• San Miguel auzoa betirako desagertu zen• XIII. mendearen bukaeran, gaztelu bat eraiki zuten• 1276. urtean Nabarreriaren suntsiketa gertatu zen
![Page 19: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/19.jpg)
IRUÑEKO KATEDRALAXII. MENDEA
![Page 20: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/20.jpg)
KATEDRALA• Katedrala Nafarroako arte monumentu
handienetarikoa• Katedrala: hasieran erromanikoa• Horren gainean: estilo gotiko arkuak• Lur azpian Pompaelo zaharraren
eraikuntzetako aztarnak• Kalonjeak bizi ziren bertan • Klaustroaren lurrean dauden zenbakiak
hildakoan ehortzi zituzteneko hilobiak• Katedralean Karlos III.a Noblea eta
emaztea, Leonor, lurperatuta daude
KATEDRALA
![Page 21: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/21.jpg)
IRUÑA XV. MENDETIK XIX.MENDERA
![Page 22: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/22.jpg)
XV. MENDEA: KARLOS III
• Batasunaren pribilegioa:oHiru Burgoak batu eta udal
etxe bat sortu zuen alkate bakar batekin
• Oraingo armarria sortu zuen
![Page 23: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/23.jpg)
XVI. MENDEA
• Gaztelu bat eraiki zuten Iruñean• XVI. mende bukaeran, gaztelu hori zaharkituta geratu zen
garai hartako babes-sistemak kontuan hartuta• Iruña oso gune militar garrantzitsua zen• Izugarrizko Gotorlekua eraiki zuten izar pentagonal baten
itxurakoa• Egun, Ziudadela deiturikoa
![Page 24: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/24.jpg)
XVII. MENDEA
• Gaztelu plazak ez du beti izen hori izan• Hasiera batean gaztelu aurreko belardi bat zen• Gero, torneo eta arma-jokoak ospatzeko erabili zen• San Fermin jaietan zezen jaialdiak ospatzen ziren bertan
![Page 25: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/25.jpg)
XVIII. MENDEA• XVIII. mendean ura eta argia
iritsi zen• Hirigintza hobekuntzak hobetu
ziren• Iruña hiri modernoa bilakatzen
hasi zen, egitura aldatu gabe• Udaletxea: eraikuntzarik
barrokoena. Egun aurrekaldea gelditzen da bakarrik
• Ura hiriko iturrietatik hartzen zen
![Page 26: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/26.jpg)
XIX. MENDEA
• Ura ekartzea XIX. mendean osatu zen• Artetako iturburutik harturiko uren bitartez
![Page 27: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/27.jpg)
IRUÑA: 1808tik AURRERA
![Page 28: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/28.jpg)
1843-1874 URTEETAN
• 1.808. urtean Iruña Indendentzia Gerraren eszenatoki izan zen
• Frantsesek Ziudadela hartu nahi zuten• Ziudadela frantsesen esku geratu zen gerra bukatu arte
![Page 29: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/29.jpg)
1843-1874 URTEETAN
• Nafarroako jauregia eraiki zuten• Zezen plaza eta Santo Domingo merkatua eraiki zuten• Sarasate pasalekuari ere Valencia pasalekua deitzen zaio,
Madrilgo Errege-Jauregia soberan ziren sei estatua ekarri zituzten bertan jartzeko
• Nafarroako Jauregia Carlos III- en etorbidean kokatu
• Beranduago, Ziudadelako bi bastoi lurreratu ziren, eta horrela, Ziudadelaren eta Sarasate pasalekuaren artean etxeak eraiki ziren
• Harresi zati bat eraistea baimendu zen eta BIGARREN ZABALGUNEA eraiki zen
![Page 30: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/30.jpg)
FORU OROITAGARRIA
• Sarasate pasalekuan kokatua• Gamazada izeneko altxamendu
oroigarri • Nafarroako eskubide historikoak
gogoratzeko
• Monumentua 1903.urtean bukatu zen eta oraindik inauguratu gabe dago
• Behean irakur daiteke:lana, bakea, justizia, autonomia eta historia
![Page 31: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/31.jpg)
IRUÑA XIX. ETA XX. MENDEETAN
![Page 32: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/32.jpg)
XIX. MENDEAN
• Iruña harresiz inguratuta• Zubi igokorrak goizean jeitsi
eta gauean igo• Kale batzuk artisauen
lanbideen izenak zituzten: oCaldereria (pertzagileena)oZapateria (zapatariena)...
• Ilunabarrean, San Zernin dorretik, ilun-ezkila jo eta hiriko kalean ixten ziren
San Zernin Dorrea
![Page 33: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/33.jpg)
XX. MENDEAN
• Trenbide elektrikoa• Iruña Zaragotza lotu• Mendiko zura eta bidaiariak
garraiatu• Tren-geltokia San Lorentzo
elizaurrean zegoen• Geltoki bat Sarasate
Pasealekuan• Mendearen erdian utzi zion
bidaiatzeari
Irati trena
![Page 34: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/34.jpg)
XX. MENDEAN
• Lurrunezko trena• Iruña-Donostia
bidea lotu• Geltokia
Zaragozako errepidean
• Foru Plazatik hurbil
Plazaola trena
![Page 35: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/35.jpg)
KALEAK• Lau kale-garbitzaile eta zaldi-gurdi
pare bat• Kale horiek mantentzen dira egun• Kale bateko jendeak lanbide berbera
zuen• Sanferminak urrian ospatzen ziren• Lurrezkoak, zikinak egoten ziren• JARAUTA kalea, larruketarien kale
nagusia zen, larrugin gehienak bizi ziren eta
• ESTAFETA kalea, "Zurriburu" zen. Oraingo izena Posta zentrala zegoelako
Estafeta kalea
![Page 36: IRUÑEKO HISTORIA](https://reader033.vdocumento.com/reader033/viewer/2022042718/568bd91a1a28ab2034a5cf60/html5/thumbnails/36.jpg)