introdtjccion - universidad de la experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de castilh...

34

Upload: trinhdang

Post on 27-Sep-2018

216 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de
Page 2: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

JOFRE DE LOAISA.

TEXTOS MEDIEVALES. 30

Estudio preliminar, edici6n e indices por

AGT]STIN I . ts IETO ARTETA

V AI ,ENCIAt97 |

CRONICATEXTOS MEDIEVALES

C-oleccbn

creada y dirigida

PorAntonio Ubieto Arteta

Catedritico de la Universidad deValencia

Page 3: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

INTRODTJCCION

Page 4: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

Hasta el siglo XVII, va en sus finales, no se habiahablado delaCr6'nica de Jofri de Ltnisa. Y desde entonces, cuando se hace, es de pasada,cit indola tan solo.

Los primeros en hablar de ella son diversos autores franceses (Pierrede N1arc,a, Arnaut Oihenart, Jean-Jacques Chifflet), que pudieron mane-jar un manuscrito dcl Colegio de Navarra. de Paris. eiemplar que luegopasaria a la Biblioteca del Arsenal, Que lo conserva, y de donde proce-de el microfilm usado por nosotros, conseguido Eacias a la amabilidadde la Direcci6n de la misma.

En Espafra se tuvieron noticias de haber existido un manuscrito enlabiblioteca de Nledinaceli, manuscrito que hoy se desconoce. Por eso losautores espafroles que la citan (Ortiz de Ziniga, marqu6s de N{ond6jaaNicolds Antonio y Jos6 Pellicer, entre otros), lo hacen a travris de sus co-legas del norte de los Pirineos, lo que indica que ellos tampoco pudie-ron manejar la versi6n hispana, si es que existi6.

Ahora bien, todos sin excepci6n -franceses o espafroles-, del sigloXVII al XIX, se conformar6n con dar la cita de la Cr6nica, pero sin lle-gar a transcribirla, tarea que acometi6 en lB9B Alfred Morel F'atio, quela publicaria integra 1, tratdndose de una edici6n bastantedificil de con-seguir, lo que ha movido a Editorial Anubar a encomendarnos el traba-jo de preparar una edici6n espafrola sobre la Cr6nic-a de Jofrd de Loatm,

t ALFRED MOREL FATIO, Chronique desRoisde Castille (1248-1305), en"Bibliothbque de lllcole des Chartes" LIX, (Paris IB9B), pp. 325-378.

En 196I, la Excma. Diputaci6n Provincial de Murcia publicaba laCr6nica delos reyes de Castilh I'errundo IIl, Alfunso X, Sancho IV y Fenundo IV (1248'f305), por maestre Jofr6 de Loaysa . Traducci6n espafrola del original latino, notase introducci6n por el [h. Antoruo GARCIA MARTINEZ' profesor de latin me-dieval en la Universidad de Murcia. Patronato de Cultura de Ia Excma. Diputaci6ndc Murcia (1961 ), 243 pdginas.

Contiene en p{ginas enfrentadas el texto latino y el castellano, indices dematerias, personas y lugares. Pero la escasa difusi6n de la misma amnseja sureimpresi6n en esta colecci6n de "Textos Medievales".

Page 5: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

t l

lrr.r,lr rrr rl rrrrrrli, rlir.r't. del manuscrito parisino, conseguido en for-rrrr rl" r.r' r,,filrrr rl. .itidr:z extraordinaria, lo que nos ha pe"rmitido fijarrlgrtttn" lct tttrnx r:orr rcspegtq a Ia edici6n franCeSa.

. l"l t.xt. r;u. prese'tamos, pues, pertenece a un manuscrito hispano

rlr'l rigl,r Xlv, depositado en la actual Biblioteca del Arsenal de parfs,.rul.rliarl. c.n el nrimero 982, manuscrito que ya ha sido aireado antesrle eh.ra para el estudio de obas cr6nicas peninsulares contenidas encl rrrirrno, como el caso de Tailham2.

La Cr6nica de lofrC de Loatn ocupa en dicho manuscrito gB2 losf<rfi<rs 92 vo a9? r0; er, po, Io tanto,una cr6nicaque podriamos consi-derar como breve, y mis teniendo en cuenta la fecha

"r, q.r" se escribe.

De la edici6n irnica de Morel Fatio, me parece adecuado y acertadoel sistema de divisi6n en pirrafos, sistema queh"mos admitido en su ma.yor parte. La divergencia es bastante mayor en cuanto al resto de la pun_fuacion y algunas lecturas, convenientemente subsanadas.

Para-un mayor aprovechamiento y para dar mayor rapidez a su lec-tura, se ha puesto entre par6ntesis, en er caso de los monarcas. er corres-pondiente numeral, tarea imprescindible en una marafia de nombres, mu-chos de ellos similares, y cuya lenta identificaci6n puede mover a con-fusionismo.

Por otro lado' se anotan al margen las fechas en caracteres aribigos,referidas a acontecimientos narrados en el texto paralelo,colo""ndo

""ntr"par6ntesis tambi6n aquellas datas retrospectivas intercaladas. en la suce-si6n cronol6qica normal.

. Entre corchetes [...], con texto castellano y letra mis pequeffa, se

intercalan breves exphcaciones del contenido del texto latino.como cierre de la edici6n se afraden los correspondientes indices

onomistico y toponimico, dando -en el caso primero_ la pertinente ex_plicaci6n identificadora personal y los datos m6s sobresalientes de cadasuj_eto.para que riste quede centrado en er contexto de ra crrinfco, iden-tificaciones realizadas principalmente a base de otras cr6nicas coeti-neast .

Para Francisco Cascales, la familia Loaisa es de 'rig6n franc6s, pero

2 R. P. TAILH AM, Anonyme de Cordoue (Paris lBB5 ).3 Sob,re todo ee han usado las Cr6nicas de Alfonso k, Sancho lV y Fernan_

rftr lv'.publicadas por cayetano Rosell, en la ts.A.r.1., LXVi, balo "t

titulog"r,.i.l<lt Cr|nicas de los Reyes de Castilla, I (Madrid 1953), pp. 3-169.

I

enraizada en fuag6n y Murciaa. Uno de ellos,.fofr6 de Loaisa, padre,

fue hombre importante v de prestigio en la corte de Alfonso X el Sabio,

de quien recibiria en l25B el mayorazgo de Petrel, cercano a Alicante,

con su villa y castillo, mayorazgo que transmitiria luego a su primog6ni-

to.En 1265, el castillo de Petrel se alzaria momentdneamente contra

Jofr6 de Loaisas. Pero antes de l25B no solo aparece ya en el reparti-

miento de Valencia, sino que alcanz6 el cargo de tutor de la infanta ara-

gonesa Violante, hila de Jaime I el Conquistador, a quien acompaflara a

Valladolid (1246) para desposarse con Alfonso, el futuro Alfonso X el

Sahio6 .[Jna vez casada Violante, continu6 a su servicio

entra en contacto con el monarca castellano.

.fofr6 de Loaisa, padre, fue igualmente uno de los principales educa-

dores del primogdnito de Alfonso X, l-ernando; y uno de los hombres

de confianza de aqu6l.Casado con la dama francesa Jacometa, .fofr6 de Loafsa' padre, tu-

vo varios hijos de dicho matrimonio, siendo el primog6nito Garcia Jo-fr6 de Loaisa, heredero de Petrel y adelantado mayor de Murcia conSancho IV E, y fundador de la capilla Loafsa en el monasterio de lasHuelgas burgal6s, iltima morada de Jofr6 de Loaisa, padre, y de Jaco-meta.

Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de Loaisa, destinado a laIglesia, en la que alcanz6 el cargo de arcediano de Toledo, donde estabaen 1280, cuando fue elevado a aquella sede arzobispal Fernanilo Roilri-guer t .

4 FRANCISCO CASCALES, Discursos bist|ricos de Ia ciudad de Murcia (Mur-cia l62l), dedica todo un capitulo a la familia Loaisa, que en parte extractamos.

SJERONIMO ZURITA, Anales de la Corona de Arag6n, t. IIl, segunda parte,paq. 49 de la edici6n anotada por Antonio Ubieto futeta. Editorial Anubar (Valen-cia 1970).

6 A. MOREL FATIO, op. cit., pig. 329.7 V6ase el texto dela Cr6nica, prC. f6.8 Vdase nota nirm. 4.9 V6ae€ en Aaales Toledanos II1, publicados por el P. FLOREZ, en Espafio

Sagrada, XXIII, pig. 4f5.

7, momento en que

Page 6: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

l 'r lr *u,,rr,1,, lr i j ' , rh'sp'ds de arcediano de Toledo, fue abad de san-lrrrrL'r, r , rrutl., (.rr() rrr() d. Ios principales colaboradores de Alfonso\ ,.1 5ulrr, r.rr nrr irrgcrrtt: tarea recopiladora r0.

l ' .xr. x.gr*rkr hijr de Jofre de Loaisa y Jacometa, lamado iqualmen-I. r ' ,rr, r ' l |,arlr..f .fre dc Loaisa, es autor de la cr6nica que Mlrel Fa -l i ' rf, 'rrrrrrirrara chronique des Rois de casti l le (124g-rs\s) y que noe(,lr( 's, Jrara.vitar todo posible confusionismo con ras otras que reciben.rtr rrrisrna denominaci6n, llamaremos simplemente cr6nica de lofr6 deI tnisa.

Jofr6 de Loafsa, padre -Jacometa

I

Garcfa Jofr6 Maria Fernindezde Loaisa

Jofr6 de Loaisa

Juan Garcia Jofr6de Loaisa

Aunque la Cr6nica termina en 1305, ello no significa en manera al-guna que nuesho autor muriera entonces. Sdnchez Alonsol I prolongasu vida hasta I307/1310.

Desde luego el arcediano toledano debi6 de ser persona de peso enel 6mbito intelectual castellano, lo que sin duda movi6 a varios erudi-tos espafroles de los siglos XVUI y XIX a suponerle autor de otras cr,6-nicas.

Asi Rafael Floranee 12 y Amador de los Rios 13 le atribuirinerrci-neamente la Cr6nica de los winte reyes, sin tener en cuenta que 6sta fueeecrita mis de cuarenta aflos despu6s de morir Jofr6 de Loaisa.

l0 BENITO SANCHEZ ALONSO, Historia de h llistoriografia espfioh, I(l\ladrid 1947), p. 2IB.

I I V6as€ nota nim. 10.l2 RAFAEL FLORANES, Disertaciones sobre hs Cr6nicos generales de Es-

pono (S. XVII I ,20 h. , fo l . ) .13 AMADOR DE LOS RIOS, Ilrstorra critico de h Literotura espafioh, lY

(l\'ladrid l863).

n

[,il marrluris tle Nlond6iar ((ias'ar lb6Rez de Segovia)l a le atribuiri

tarnbi6n c, l i r ivocadarnente la Tercera Cr6nica, r luizis por su semeianza

a la de . l .r fr" A. Loaisa. I in cualquier caso Nlen6ndez Pidal, en ocasiones

varias, derrtostr6 el error de estas atribuciones'

Realmente la Cr6nica de Jofrd de Loatsa no es precisamente la mis

rica del ciclo de Cr6nicas de los Reyes de Castilla, pero sirve cuando me-

nos para precisar y aun hasta para completar ciertos aspectos de la his-

toria castellana de l24B a 1305.

Abarca los cinco riltimos aflos de l'ernando lll el santo, los rernados

completos de Alfonso X el Sabio y Sancho IV, y parte del de Fernando

IV, hasta 1304 inclusive, pero desde luego tratados muy desigualmente'

El relato de los riltimos afros de Fernando III es unextracto, a modo

de palabras introductoras del relato sobre Alfonso X, para el que parece

haberse documentado con unos simples anales (quizis los Anoles Tole-

danos II[).Indudablemente esta mucho m6s documentado para el reinado de

Sancho lV -cuyo proceso de ascenso al trono conoce bien-, y, sobre to-

do, para los primeros diez afros de Fernando IV, destacando poderosisi-

mamente el relato de las guerras dinisticas, que indudablemente vivi6.

Es precisamente en esL parte irltima donde se dejan notar algunas

.p...i""ior,". de tipo p"rror,"l, alguna libertad estilistica, como aquella

visi6n casi dantesca del estado ilepauperado y an6rquico del reino en

1296 I s ' cor, ,rn contenido literario interesante, no meramente cronisti-

co.Comparando esta Cr6nica con las de Sancho IV y Fernando lV

t u'

hallamos una mayor pobreza informativa, a la par que una mayor simpli-

ficaci6n expositiva.Sin embargo, en algunos detalles puede completar a aquellat' ::1"

en los casos siguientesique indudablemente no constituyen la totalidad

14 GASPAR IBANEZ DE SEGOVIA, MATqU6S dE MONDEJAR, MEMOT.bS

hist6ricos ilet Rei D. Alonso el sabio, obserrncioies de su chtonica (Madrid 177?I-

tS Ve"* el texto dela Cr6nica, pfgs' 37 y 38'

16 Vdase nota n0m. 3.

Page 7: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

rft: krs existentes:o,, f()n resl)ecto a la Cr6nica de Sancho IV, cuando habla de las excu-urs.darlas P'r F'elipe IV el Hermoso de Francia para no acudir a ra citar'' llav.na, argumentando que la reina est{

"r, g".u" estador r. O.u"JoSurrt 'ho lV va a luchar contra Alfonso III de fuag6n (1289), r;.J.-'u a l.s rbis;xrs de Triy y, Astorga, y al arzobispo j" To)"do q;; .;r;"

dir:rr a la reina Maria de Molina "r,

ti*go, t r. y, en fin, cuando narra eltraqlado de los restos mortales de Alfo"nso vII, sancho ttt y s"nJo rtde Portugal t e, hecho recogido en los Anales Toledanos IiI y qu" laOrdnica de Sancho 1/ silencia;

_ b) con respecto ala Cr6niu de Fernandof( al narrar la campafra deFernando de la cerda contra Armazdn 20, un episodio mds de ra'guerradindstica.

En realidad, la Cr\nica de Jofri de Loaisa pretende ser una conti_nuaci6n de las,Rerurn in Hispania gestarum Chronicon, de Rodrigo Jimd_nez de Rada, como lo delata el hecho de comenzar su narracion con elcapftulo CCXVII, referido a 1248, justamente el que seguia rt CCXVtl,riltimo de la obra de Jim6nez de Rada, terminada

-"n tiqZ.Es mis, Jo_fr6 de Loaisa manifiesta en el corto predmbulo de su Crdnica qu.

";;;-nria aqu6lla, justamente donde habia quedado interrumpida. continua-ci6n

^que fue escrita primerament"

"n .o,n"n"" para ser vertida ar latfn

por Armando de Cremona, ..socio" de la catedral toledana, como se di_

ce en la breve introducci6n a la Cr6nica2r .La obra de Jofr6 de Loafsa es un relato estricto, sin concesiones nr

srrbjetivismos propios de cr6nicas inmediatamente posteriores; en reari-dad es casi un analista aI estilo de ra mayoria de ras cronicas anterioresa la suya. En este sentido Jofr6 de Loaisa sienifica la transici6n.

CRONICA

l7 V6ase el texto de laIB V6ase el texto de ta19 V6ase el texto de la20 V6am el texto de la2l V6ase el texto de la

er6nicn, paC.28.Cr6nica, paC.28.Cr6nica, pag. 31.Cr6nica, pary'. 16.Cr6nica, paC.f5.

Page 8: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

r5

lFol. 92 ul Qunliter post obitum prefati reuerendi patris domini Ro-der ici, ar chie pisco pi Toletani, q ui lauda b ile m historia m suprascriptamstilo composuit luculento, uenerabilis uir dominus magister Caufridus,archidiaconus Toletanus, composuit in romnncio et-per magistrum Ar-mandum de Cremona, tunc ennonicum Cordubensem et postmodum so-cium in ecclesin Toletana, redigi mandauit in latinum , historiam infra-scriptam de gestis et aliarum rerum que tempore ipsius archidiachoniin Hispniam contigerunt. C. CCXWA.

IFERNANDO IIIJ

Post hec sanctissimus rex Fernandus [III] civitatem Hispalensem obsedit et tam diu forti obsidione ligavit quousque cepit eadem. Similiterlocum de Calig obsedit et cepit. Et tunc temporis omnes cismarini Mau-rorum reges vassalli erant regis Fernandi predicti et annua sibi tributa re-debant.

fMotrimonio de Alfonso X y Violontel

Et secundo anno post capcionem civitatis predicte obiit et spiritumcelo reddidit sanctissimus rex predictus, eraM'a. CCa. nonagesima, etibi sepultus fuit in ecclesia maiori civitatis Hispalensis predicte, regia etvalde, ut tantum decebat principem, honorabili sepultura, 6ed ante suumobitum illustris infans dominus Alfonsus, primogenitus et futurusheressepedicti regis, nupsit cum nobilissima infantissa domina Violante, filiaillustris principis Jacobi [], fuagonie regis, die lune quarto kalendasfebroarii, era millesima CCa. octuagesima septima.

[,4rFO,VSO X]

De illustrissimo rege Alfonso [X), filio sanctissimi regis Fernandilllll.C. CCXU.

Inclitus itaque rex Alfonsus [X], sanctissimi regis Fernandi [IlI] fi-lius, regnorum gubernacula cepit, era milesima CCa. XCa. Hic ab ipsopuericie sue tempore liberalis multum fuit ac jrrsticiam diligens et exer-cens, speciosus quidem forma et in aspectu non modicum graciosus, qui

r248Noviembre

r250

t252mayo 30

Page 9: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

I t '.1.t:t 1

ll246l

"lt ' r lrarn rcgnare cep$set per armorum vi.lenciarm totunr regnum Mur-

, ' i . a.rlrrisivit. Deinde nupsit cum nobil issirnainfantissadomir," vi.rlur,t"I'ilia dornini Jacobi [I], ilustrissimi regis Aragonum supradicti ac nobilisrr:gi'e domine violantis, filie regis IJngarie ac sororis beate Helisabet.

p ofrd de Loaisa, padre, forma parte de h comitin de Violantef

Predicta domina violans, cum de Aragonia venit ad prefatum virumet dominum suum regem Alfonsum [X], duxit secum nobilem virumdompnum Gaufridum de Loaysa et dominam Jat:ornetam, uxorem ip-sius, qui secum et in servicio suo postmodum us(lu(r ad eonrm obitumfideliter permanserunt. Hedifficavit autem scu construxit Prefatus do-minus Gaufridus in vita sua honorabilern <:ap.llam sancti .f'hanis tlueest in Bwgis, in ecclesia monasterii de las [lrrr,lgas.

[Ht jos de A l fonso X l

Genuit quoque predictus rex Alf''sus IX] et habuit in predicta do-mina violante filios infrascriptos, videlicet: dominam Berengariam, ;rri-mogenitam, et dominam Beatricem; dominurn Fernandum, qui debue_rat succedere patri suo in regno, set fuit morte preventus; postea genuitdominam Leonor. Genuit eciam in eadem uxore dominum bancium: istesuccesit patri suo in regno, ut inferi's subsequetur. Item genuit cons-tanciam et dominum Petrum, dorninum Johanem, dominam Helisabelemet dominam Violantem. Habuit etiam in eadem uxore dominum .laco_bum.

[Alfonso X, emperodorl

Mortuo autem imperatore Frederico [I I ] , quatuor (:x scl)tem electo-ribus, ad quos spectat imperatoris eleccio, prcfatum regr:rnAlfonsrrm IX]{rrdito de l i - [ fol . 93 ro] beral i tate et prudencia sua, in irnperatorem ro-rrrani imperi i elegerunt. Reliqui vero tres Richartrrm (l ' r 'ubie comitemrul rtgis Anglie fratrem in discordia elegerunt.

l ' , t t ' rrm Jrrcdict i quatuor electores apud prefatum regem Alfo'sumrrrrr l l is solLrnrlrnibus nrrnci is instarent et l i t ter is ut ad suscipiendrrrn pre-

t7

fatum imperium properaret, idem rex pro donando Alemannis et aliis'

qui partem suam fovebant in negocio supradicto, sumptus maximos et

expensas fere incredibiles toleravit, propter quod necessario habuit ab

hominibus terre sue servicia postulare et eisdem collectas imponere in-

suetas, tamquam qui fere indiferenter omnibus ad se de forincesisparti-

bus accedentes inmensa donaria et iocalia erouabat'propter quod abhominibus extraneis et ab ultimis fere mundi partibus fideliter amaba

tur, et super omnes temporis sui reges de multa largitate,affabilitate et

multis aliis regalibus virtutibus laudande comendacionis preconio tolle'

batur.

fRelaciones exter iores de A[onso Xl

Et propter gloriosam famam suam multi nobiles et egregii viri de di

versis mundi partibus veniebant ad ipsum, ut ab eo reciperent cingulum [12541

militare inter quos fuit illustris rex Anglie, nomine Odoardus, cui e-ciam infanti,post receptam ab ipso miliciam, germanam suam nomineLeonor multum magniffice tradidit in uxorem; nobilis vir Philippus, im-peratoris Constantinopolis filius: Alaudille, rex Granate; nobilissimi in-fantes dompnus Philippus; dompnus Hemanuel; Ferrandus Pontivi etLudovicus,germani eiusdem regis Alfonsi IX]; illustres infantes Fernan-dus et Sancius, qui postmodum in regno succesit, filii regis Alfonsi [X]predicti; egregii viri Alfonsus et Johannes, filii quondam incliti regis Jo-hannis de Accon; nobilis Johannes, marchio Nlontisferrati, cui eciam fi-liam propriam nomine Beatricem, sororem vero preffati marchionis, i-llustri infanti Johanni filio ipsius regis Alfonsi tradidit in uxores; potensbaro donrJrnus Gastonus de Biarno et Radulplus comes, qui fuit post-rnodrrnr rcr Nerrtannie, et ali i multi de suis et de diversis mundi parti-bus nobilos et barones.

[Reconquista]

Ilic eliarn rer Alfonsus [X] primo superaddidit stipendia seu quan-titates stipenrliolurn in terra seu in locis certis baroniLus. nobilibus et 1257'1264

mil i t ibus terrc srrt : . Hic eciam, cum adhuc infans esset. regnurn \ lurcie,r. t postr luarn rrgrr lr i t , loca r lc \ i rbla, de Xerez et al ia nrulta castra et lo-( 'a [ ]er arnrorrrrrr r iole ncianr acquisivi t .

Page 10: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

lrA s pec to s re co nquis bdores I

Cumque dompnus Nunio de obitu predicti infantis intellexisset etqualiter predictus Abiucaf terram frontarie devastabat et quod locupde Ecija obsederat, protinus cum non modica nobilium comitiva et cumaliquibus vassallis infantis Fernandi predicti ac eciam milicia Cordubensidirexit festinanter ad frontariam gressus suos, et cum iuxta 'Ecijam

accessisset, dato insultu mauris et genti Abiucaf predicti, toleravit Do-minus propter peccatapopuli sui quod mauri die ipsa de christianis victo-riam obtinerent, et tanta fuit cedes et strages christianorum ibidemquod esset difficile ad credendum.

Fuit quoque die illa in ipso conflictu mortuus dompnus Nunio su-pradictus et dompnus Fernandus Roderici, filius nobilis baronis domp-ni Roderici Aluari et alii quamplures barones, infanciones et milites, diesexto septembris, era predicta.

Deinde nobilissimus et reverendissimus pater dominus Sancius, ar-chiepiscopus Toletanus, filius regis fuagonum antedicti, ivit ad civitatemGehennesem tenere frontariam coram mauros, et cum audivisset quodmauri christianorum terram currebant, ivit festinanter, dimissa maioriparte militum suorum in villam Giennii, accessit ad Turrem de Campout mauris resisteret antedictis. Sequenti autem die, venit adarchiepisco-pum prelibatum Nfonsus Garsie, comendator de Martos, dicens quodmauri maximan predam de terra christianorum ducebant secum et quod,si insequeretur eos, posset ipsam predarn eis aufferre, eum ipsi marrripauci essent.

Et tunc dictus archiepiscopus cum illa modica societate quam secumtenebat tamdiu pers€cutus est mauros ipsos simulantes fugam quousquein latentes eorurrr insidias incidit. De qua prosilientes mauri et graviterconfligentes ipsum archiepiscopum et Sancium l)uerta, vexilliferum,Martinum Petri, canonicum Tolenatum capellanum ipsius, JohannemFernandi de Belenna ac multos alios de vasallis et hominibus ,eiusdemarchiepiscopi lproh dolor! , nequiter occiderunt. Reliqui vero de societate ipsitrs per fuge remedium in quodam monticulo evaserunt. Fuitautern Jrredir:trrs conflictus inter Alcabdet et Nlarthos, era predicta,XIa d ie l rerrntc octobr i .

l 'rxrrrrrrrrrrrr arrt.rrr, rrisc'r, ialn magnam habuit cum quampluribush'rrrri 'ux t*rr. srr. ' arr. ' r1u.d tn'r" alr"".t i et ultra de baronibus, in-frrrr.irrrilrrrs .t ..birirrrrs ipsius ad ."g.; c;;;"te propterea accesserunrr.t i,i ;x,r tr:rn1yr. aliqrrod perm*."r"unt, ;;;;rq* rex ipse clemens adlrrr.(.urn instanciarn t"fo:l i: Fernandi, f it i i .rgi. eiusdem, ac nobil is etrcvcrr.ndi |atris Sancii,.fifii regs fu.g"r";;i tunc aichiepiscopi Tole-tani, ;repercit eisdem et illuc i5i, p.'o iO* ,, ipsi libenter ad eius gra-, ' iam redierunt. Inter quos princiialiores fuerunt domnus phil ippus,

fir 'rmanus regis ipsius, domnus Nuni,o cum dompno Johanne \unionis etrfornpno Nunione, f i l i is;r_111do*l"rr]r.r; bid."i, dominus \ izcay e,r.t ali i multi barones, inrancrones et nobiles.Processu temporis ..* Alfon.u,'ir'i,'iin',r* lot:o sui in regnis suispreffato dompno Fernando, fito .,ro, iuit

"r,n f,"""*ii; ;;ffi;;:;predicto imperii negocio prosequentlo ad rocum de Bercayre qrri est urtraMontempesullanum, ubi erat tunc papa Cregorius decimus et omnes Ro_mane curie cardina.les.

I rB

I l

t n(,., ,_",,{,i:.,,1i:l .llll},:1'1:ljliT,,Tffiff'TlllilT ff.il*::,Jl frrrr. irrri lrrrs .t ..b' i 'us ipsius ad ."*., c.r"""lroo,"r"" ,r""*"rult r27r

t ' t ibi ;x'r tr:rn1''. aliqrrod perman.erunt, quousque rex ipse cremens ar rrrr '( 'rrr instanciarn infantis Fernandi, t ir i i ,rgi. '";usdem, ac nobiris l

I ffi:]l1j"11t:,.1:T':.tiiil regis tuagonu-

"T .un" ",chiepiscopi rorrI .iam'redieru", r",". q"",'i,i:1.ffi[]1;:.,ff1,f"Tffffirt:I f ir,rmanus regis ipsius, ao_nu, N"ri" ;;;;.*0". f"*"ne .unionis er ,.rnpno Nunione, filiis eius; dompnus t,up,r, diaai, dominus yizcayeI

r.t alii multi barones, infanciones et nobiles.I tzzq rrocessu temporis rex Arfonsus [X], dimisso rot:o sui in regnis suiI nreffato dompno Fernando, filio suo, il,-"r.;;rabili comitiva prrI predicto imperii negocio prosequentlo ad rocum d. B"t""yr" q,,i est urtrlI . l2l5 ,ltontempesulranum, ubi erat tunc papa Gregorius decimus et omnes H,I

Juntojulo ,n"n. curie cardinales.ITII f Llwrte del Infante d,on FernandolT

I " Et cum preffatus infans dornpnus Fernandus audivisset quod Abiu-I caf' dominus de Marrocos, mare cum innumerabili murtitudine transivi-|

"ret.ut guerram et dampnum terre sue inferret, ipse,| *ifitum quantitate, conrra dictum A]i;;;f ; ilffffiFHrf;:';

I lutio z+

set infirmitate preventus l""ubuit -in- rectum egritudines apud v'ram

I trru, Tft:: ' d" q'" infirmitate lproh dotorl , ,"bu!.ri t rmanis exemptus

| *""r.#io1 ::T^:d"" juvenil is etatis esset, quod nondunr XXVI peregisset annum,

I ', pnnceps recorende perpetue virtutis, formositatis et gracie, rf i prius

| :um ilrustrissima infante donrina Branca, filia sanctissimi regis Francie,

| :::Oi:l.rt de qua filiurn susceperat nomine Alfonsum, predich u1e1s

I r."a pregnante rericta, que postmodtrm peperit filium nomine F.erran-

I dum' quos fi l ios idem infans Fernanau., *^ in .*ir.^i. ag.r.t, subI protectione et tutela ti imisit nobil is baronis dornpni Johannis Nuni' ' is.vassall i sui predicti, rrt pro eis irrrr regrr.rrrr,, ;,,:,,.r,:, ,;,;. i ;";,;::;;-bantur in.eis racione patris sui predicti. l \ l 'rtrr<, autr.rn iarndicto i l ' fante,det ulerr

"",r.,,u"',L jll::,TJT:r,""JffilJlj:il:,;ill',.jll,"H: jt["lffi;:XIIIa, in vigil ia sancti Jacobi a;rostoli.

1275aeptiembre ?

octubre 2l

Page 11: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

( rrrrrr;rrr, nrrrorcs_huius et nova pessima insonuissent prcfato regi Al-l " r rx ' l \ l ' t r r r r . a l rud .Nrontemp". . r runu,n. ut ' redi r . i tur . . " r . " i r ip . r i irr{)rurr trahendi, habuit necessario versus casteriam dirigere gr";,;'.1"r,ti.r.l^ atias in proposito gerere procederet ad ;"r;ri;;;;.1r,.'.r_l ,"1'r.ffato autern roco de-Montespesrr"r" 1."... i t tunc nobiris ., i.1"*p-rus Nfonsus dompni H"-unrelis, fratris regis Alfonsi [XJ, ac domine(lonstancie, filie regis Aragonum, fil*,

"ii" iiinere,rege ;;,M;;;;.."-llano redeunte ad terram, decessit nobili, infantissa Leonor, eiusdem regis Alfonsi [X] filia, era proxima supradicta.

fCortec de Tobdof

Cum vero preffatus rex Alfoneus [X] properans dietis de Montepesu-lano ad civitatem Burgensem 1to r"u^iin 1,i "n' T^"0o1 ̂pplicuisset,, convo_cavit ibidem ."*o*- suorum prelatos, barones, nobiles et de omnibuscivitatibus seu villis consiliarios

"d;;;,;;"s consuleret in[fol.93 va]quig rrhum preffatus Alfonsus, nepos ipsius regis, ac infantis Fernandipredicti filius, aut infans dompn,r. s"rr.i,rr, "i,r.d"-

regis firius, essetpost ipsius regis obitum regneturus.Tunc predicti dompnus Johannis Nunionis et Nunio Gundisarvi, fra-ter eius, glaltum poterant laborabant

"t f"t"l"nt ut dompnus Alforrsus, filius infantis predicti, in suis juribus ,uii."tu. "t

.i "J";;;;';p_sum habere jus in regno, conseryaretur eidem, sin autem ribenter suscioe_rent in regem et dominum infantedomprrr- S"n.iu-;;;#;;]i:.

oltr.''- faciebant quia fuerant vassa'i prefati infantis dompni r.."""aiet eisdenr in morte iamdictum suum fiiium comendarat.

f Elecci6n de herederol

,_ 4", infans dompnus. Fredericus, frater regis A.lfonsi [X] predicti,dompnus Luppus Didaci, Biscaye dominus; di_pnu, Simcx Roderici,dominus de los cameros; et dompnus Johannes Arfonsi de Haro et aliiquamplures ac prelati regni et o,nrria

"on"ili" ,"u

"o,nunitates castelle etLegionis voluerunt et petierunt ut preffatus infans dompnus sanciusregnaret, et eidem tamquam futuro regi homagiunr Jrrestiterunt. Hoc

2l

fuit era nrilesima ccca xIIIIa et eodem anno decessit ilrustris princepsdompnus Jacobus [l], rex Aragonum antedictus.

Tunc preffati barones, Johannes Nunionis, Nunio Gundissalvi, fratereius, videntes prefatum infantemdompnumsancium pro futuro rege e-lectum fuisse, de Hispaniarecesseruntet iverunt ad illustrem principemPhilippum [III], regem Francie, qui avunculus erat preffati Alfonsi, filiiquondam infantis Fernandi predicti, frater videlicet domine Blance, ma-tris ipsius Alfonsi, et cum ipso rege Francie tempore aliquo permanse-runt. Deinde venerunt ad locum de Alvarrazin et de loco ipso tene Cas-telle guerram non modicam faciebant, quousque rex Aragonie, Petrus[III], propter guerram quam de dicto loco faciebant terre sue, cepit pre-dictum locum de Alvarrazin et expulit eos inde.

Postmodum autem rex Alfonsus [X] predictus capi fecit dompnumFredericum, germanum ipsius, et mandavit dompno Sancio, filio suo pre- 'o' t

dicto, tunc inLocroniocomoranti, ut caperet dompnum Simonem Rode-rici, qui secum in Lucronio permanebat; quo facto, propter quedam queipse rex sciebat de ipsis fecit prefatum dompnum Fredericum in castroBurgensi suffocari; predictum quoque dompnum Simonem Rodericiiuxta Lucronium igne cremari, era Ma CCCa XVa.

Post hec, existente regina domina Violante predicta cum predictis "rr"ro

gAlfonso et Fernando, filiis infantis dompni Fernando predicti, in locode sancta Maria de Sopetrano et eos inibi nutriente, preffatus rex Ara-gonum' frater ipsiug nocte venit pro dicta sorore sua et suis nepotibusantedicti,s; et cum eos fuagonia tenuit, abstulit pueros ipsos predictedomine Violanti et eos in quodam suo castro in Aragonia posuit nu-triendos.

lCueno contro Cratwdaj

Postea vero rex Alfonsus [X] predictus, exercitibus suis infinita fe-re multitudine congregatis, intravit hostiliter in vegam Granate, de quo

1278

loco infans dompnus Sancius antedictus, una cum infante domino penofratre suo, cum aliqua militum commitiva cucurrerunt viriliter usque adportas loci Granate et ibidem mauros non paucos occidemnt, et, sicutrelatum fuit, in tantum ad predictum locum Granate apropinquaruntaudacter, quod de quodam monticulo in quo erant videre poterant et

Page 12: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

t279

t2B2abril

r l r * r r r rc r r ,1 r r i , ,1 r r i , l i r r c iv i ta te ( i ranate maur i fac iebant .l)r rqrr. rr 'x ( lranate maximo furore et dolore succensus, r 'a'davit

,rrrrrr ihrrs r l . vi l la lr t cum suis nri l i t ibus exirent contra infantes predir; toq.l l rrrr. l .rr ta rrrult i tudo maurorum exivit et tam durtrm dederunt insul-lrrrrr i . [arrt ibrrs antedict is, quod nisi fuisset propter rnagnam strenuita-l . trr , prrbitatem et constantiam infantis dompni sanci i antedict i etPr.Ptr:r at:celeratum subsidiurn quod eis rex Alfonsus IX] cum infanterkrrrr lr . , Johanne transrnisit , infantes predict i et ornnes qui cum eis.rant in mort is periculo exti t issent, set divino adiutorio omnes ad exer-cituln regis cunr magno triurnpho incolurnes sunt reversi.

Ipse quoque rex cum magno honore et victoria inde habita, tarn_quam qui totam terram maurorum devastarat, ad r: ivi tatem Sibi l ie, le_tus et incolumis, cum suo exercitu est regresus: set ante predicta idem

ine domine Violanti , uxori sue, dc eo quod tal i terrex pepercerat regine domine violanti, uxori sue, dc e() quod talitertranstulerat, cunr predict is Alf .ns. et. I"ernando nepotibrr i srr is ad par-tes Aragonie supradictas, et iam redierat ipsa regina ad partes ( lastel lc.

De guerra seu discordia que luit inter regem dompnum AlJ'onsum[X\et infantem dompnum Sancium, natum eius. C. CCXX.

fEnfrentomiento de .4lfonso X con su hijo.sancfto]

Hiis i ta peractis, infans domJrnus Sancius antedictus vrrnit de Sihi l iaad partes Castelle et videns quod rex, pater eius, totam terram suanlinmensis exactionibus et serviciis agravabat, persuasit baronibus et nobi-l ibus ac conci l i is seu communitat ibus dicte terre ut signif icarent et [)ete-rent a rege predicto ne tenam suam taliter seu tam intollerabilibus co-llectis et exactionibus devastaret et tunc, congregatis baronibus et nobi-libus ac conciliis castelle et Lesionis in Valleoleti consuluerunt infantidompno Sancio, et inter se firmiter ordinaverunt rluod rex Alfonsus IX]predictus nul latenus reciperetur in al iqua vi l la vt l loco munito selr mu-rato et quod eidem cum null is regal ibus, reddit ibrrs 'el al i is servici isresponderent.

[Seuith, a fauor ile Atfonso X)

Et tunc remansit taliter i l lustris rcx Alfonsus IXl predictus cum

23

la civitate Sibilie et cum aliquibus villis et locis positis circa ipsarn. Tunc

infans dompnus Sancius supradictus ivit Toletum et cum invenisset ibi- [1281]

dem dominam Violantem, sororem suam,quod ibi rex Alfonsus [X] di-

miserat, et cum ea nobilem mulierem dominam Mariam, filiam illustris

infantis dompni Alfonsi de Molina, fratris olim incliti regis Fernandi [III]

predicti,nupsit idem infans cum ipsa domina Maria, et sororem suam' do

minam violantem predictam, nobili viro domino Didaco, fratri domini

Lupi, domini Viscaye, tradidit in uxorem era millesima CCCaXIXa'

Tunc cepta est guerra non modica inter patrem et filium prelibatos ,r82

que in magnam desiructionem et desolacionem terre regis prefati et per- ,. t",di"iorr*- personarum quam plurimum hinc et inde duravit circiter duos

annos. Et tunc rex Allonsus [X] predictus, una cum Abiucaf, ilomino

de Marrocos, qui in subsidium ipsius regis cum magna maurorum mul-

titudine vener;t,prefatum infaniem dompnumsancium,qui tunc in Cor-

duba erat, obsedit ibidem et obsessum diebus aliquot tenuit; set demum

ipse rex Alfonsus [X] Sibiliarn, dictus autem Abiucaf ad terram suam

sunt reversi.Eodem tempore, cum nobilis baro dompnus Ferrandus Petri Poneii

cum aliqua commitiva gentis regis Alfonsi [X] predicti, qui iverant in t2B3

subsidium ,Abiucaf predicti contra regem Granate, ab ipso Abiucaf in

discordia recessissent et Sibiliam ad regem Alfonsum [X] redire vellent,

concilium Corilube, una cum multis militibus et conciliis de Castella, in-

sultum dederunt in eos ut eos si Possent occiderent vel aliter detinerent,

et habito inter ipsos conflictu, prefatus dompnus Ferrandus Petri Poncii,

cum modica gente sua, devicit et expugnavit cordubenses et milites an-

tedictos, qui in quantitate intriplum erant quam victores predicti, et ibi

mortuus trrit i.t l"tto huiusmondi Ferrandus Munionis, algazilus cordu-

be, et alii multi milites et alii de conciliis castelle predictis, et signa seu

vexilla conciliorum ipsorum vituperabiliter ablata eisdem apud sibiliam

per strenuam commitivam regis Alfonsi [X] predicti ad magnum ipsius

regis honorem delata.

lMuerte ite Alfonso Xl

Post hec prefatus infans dominus Sancius, penitencia ductus, ex eo

quod rebellis, ut predicitur, fuerat patri suo, intendebat ductus.orrrilio 1284

quorumdam fidelium suorum redire ad prefatum [fol' 94 to1 Outt'n "btil 4

Page 13: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

24

sgoslo 9

[1283octubre 191

1284

surrr' r ' t t ius misr:ricordiarn implorareet ad ipsius redire graciam et man_daturn; se durn hec agerentur, preventus fuit morte prefatus incritus rexAlfonsus [X] in civitate sibilie, era Ma ccca XXIIa, et eadem era deces_sit infans dominus Jacobus, eius natus, set antequam decederet."" nt-fonsus IX], predictus dornpnus Petrus, f i l ius eius, rebus fuerat humanisexemptrrs. et sepefactus infans dompnus Sancius. tempore guerre Dre-dicte, suburbia Talavere dextruserat era Ma CCCa XXIa.

-

25

lNombramiento de nueuos cnrgosj

Et inibi dictus rex Sancius [IV] constituit presidem seu adelanta-dum regni Murcie dompnumGarsiam Gaufridi predictum, et locum seualcaqarum de Xerez tradidit ad custodiendum et tenendum Simoni Gau-fridi, filio domini Gaufridi,quibus et aliis eciam vassallis et aliis qui fide-les extiterant patri suobona multa se facturum promisit seu regio verbodixit.Et deinde Castellam rediit circuens per terram ipsam et per terrameciam Legionis,disponendo paciffice teram suam, et tunc confederacio-nes seu hermandatas quas conciliaCastelle et Legionis fecerant temporeguerre predicte totaliter aboleri.

fcuena con Abiucaf de Morruect sl

Secundo anno regni predicti regis, Abiucaf dominus de l\{arrocos ve-nit obsidere locum de Xerez et cum per medium annum et ultra locumipsum adeo graviter obsedisset, quod modo aliquo non posset ulteriusse tueri, prefatus rex Sancius [IV] congregatis quinque milibus baro-num et militum suorum generosorum, cum nullum militem de conciliistunc secum ducere voluisset, ad civitatem Sibilie properavit. Sequeban-tur etiam signa regia seu cum rege ipso ibant tunc infans dompnus Jo-hannesAlfonsi de Haro; dompnus Luppus, Viscaye dominus; dompnus

ilj."""., frater eius, et alii omnes de Castella et Legione nobiles et baro-

fPoces con Abiucall

Et cum predictus rex Sancius [IV] audaciter de Sibilia contra pre-dictum Abiucaf in manu potenti unanimiter exivisset, Abiucaf quam ci-to de adventu ipsius accepit, non fuit ausus gentem ipsam nullatenusexpectare, set de obsidione predicta pocius fugiens quam recedens us-que terram Granate direxit. Et cum preffatus rex Sancius [IV] ad dic-tum locum de Xerez pervenisset . Abiucaf quantum poterat fugandopersequebatur;quod percipiens dictus Abiucaf in forciores municionesper fuge remedium se recepit.rRex autem Sancius [IV], de consilio procerum suorum destitit ulterius persequi Abiucaf predictum.Et tuncdictus Abiucaf pacis legacio'rem per suos nuncios ad regem sancium[IV] destinavit.

TSANCHO IVI

De rege Sancio ]Yl, fitio illustris regis Alfonsi tXl f.'. (:(:XXI.

fCorornci)n de Sancho IVf

Nobilis rex sancius [IV]' firius iilustris regis Arfonsi IX], fuit era r\{aCCCa,XKIa in regem in civitatem Abule sublimatus, qui postmodrrmin ecclesia sancte Marie Toletane multum honorabiliter coronatus. sta-tuit ibidem et preffate ccclesie privilegium inde dedit ut omnes firturireges successores ipsius coronarent'r seu coronam reciperent in ecclesiamemorata. Qua coronacione, ut predicitur,celebrata, i i"m ."* protirrrrsad civitatem Sibilie gressus suos direxit.

fReconocimiento del nvetn reyl

De quo loco infans dompnus Johannes; dompnus Alvarus, filiusdompni Johannis Nunionis; dompnus Fernandus petri poncii; dompnusJohannes Femandi;GarsiasGaufridi,buticurarius maior seu

"np".i,,.regis Alfonsi [X] predicti; ac dompnus Tellius Guterrii, alguazillus seujusticiarius maior regis eiusdem,et alii quamprures no biles eihonorabilesinfanciones et milites vassalli quondam ipsius r.gis,rf i tunc Sibilie erantexierunt reverenter ohviam regi Sancio[lv] s.pradicto ,sque ad civi-tatem cordubensem. Et ibidem eum in t"g.. .t dominum receperuntet cum ipso rege Sibiliam sunt reversi, ubi dictus rr:x de omnibus muni_cionibus. et fortaliciis que dudum vassalti sePedi.ti patris sui tenebantfuit totaliter integratus.

r2B5junio

agosto 2

octub're 2l

Page 14: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

l"r trrrrr ' ' intcr 1,., ' ,r i"t.r. regem sancium[IV] et Abiucaf fuit positusrr linrrnrruurrror rlrri fuit per eos postmodo- irrt"gr" obra*"aua,,a,Iurrr, prr.rl ictus rcx Sancius [IV] rediit ad Castellam.

l[uerte de pedro II de Arag6nl

n.vicmbre Eodem tempore decessit illustris rex dompnus petrus Illl], rex Ara-

gonun supra dictus, et s'ccessit eidem in ..g'o do-p'us Alfonsus [III],primogenitus insius, qui pro inferenda injuiia, si potuisset,regi sancio[IV] prelibato fecit ad se duci filios infantis dompni ternandi predictiquos in uno castro tenebat et ad desafiandum ipsum regem sancium[IV] pro se et pro ipsis infantis Fernandi misit nuncios suos pa_lenciam, ubi tunc temporis ipse rex Sancius IlV] morabatur.

fExpedici6n de Alfurol

Quo desafidamento recepto, dictus rex Sancius [IV] venit de paren-cia ad vallemoleti et tunc constituit honoriff ice comitemdompnumLu-pum' viscaye dominum, qui tunc totam habebat disponere domum regiset agenda ipsius, prefato quidem rege sancio [IV] tun<r Vaile'teti morante, et cum eo existentibus tunc ibidem ilrustrissima regina domina Maria,uxore sua' et reverendissimo patre domino Gu.dissaiv., tunc archiepis-copo Toletano et postmodum sacrosancte Romaneeccresiecardinali no-minato' siquidem episcopo Arbanensi; ac eciam venerabili patre domprnJohanne Alfonsi. de Molina, tunc episcopo parentino, et aiiis quampru-ribus prelatis et baronibus terre sue. Et cum per dies ariquot moram tra-xisset ibidem tandem dictus rex una cum predictis ivit ad rocum de Ar-faro.

I2gB Et cum predictus infans dompnus Johannes, frater ipsius, et dornp-abril nus Lupus, comes predictus, socer infantis predicti,tunc cum ipso rege

non essent, venerunt-ad rocum ipsum de Arfaro ut regem ipsum viderent,Et quia rex sancius [IV] antedictus inteilexerat qu,,i 1,."lli, ti ".rrn"s

etdompnus Johannes infans, gener ipsius, in ariqua sinistra ibant contra

regem eundem, idem rex eos detineri mandavit (l lrorlsque castra regisipsius que tenebant sibi restituere non tardarent; set cum dictus comes

resistere conaretur, accidit quod in ore gladii mortuus est ibidem; dictusvero infans donrpnus Johannes carceri mancipatus.Et tunc ipse rex Sancius IV]Didacurn Lupi de CamJris, consanguineum domini comitis,qui

lunc curn eo erat ibidcm manibus propriis interfecit, era millesimaCCCA XXVIA.

fArbitr"ie de Felipe IV de Froncial

Tunc rex Sancius [V] ivit obsidere locum de Pharo quem vassallidicti comitis detinebant, et dum in obsidione huiusrnodisederet, misitsollempnes nunt:ios suos ad illustrem principem Philippum IIV], regernl'rancie, per quos significarit eidem quod composiciones quas ipserex Sancius [\ ' ] habuerat cunr rege Phil ippo [II],patre suo, super ne-gocio predictorurn Alfonsi et Fernandi, filiorum intantrs F ernandi pre-dicti, quod sibi placebat eas integre observare. Quod eciam placuit regiFrancie supradicto et statutum tempus tunc inter eos quoregespredic-ti mutuo se viderent, et cum huiusmodi responsione nuncii prefati, vi-delicet venerabilis pater dompnus Martinus, Astoricensis episcopus, tuncnotarius maior regni Castelle et Legionis, et Gomecius Garsie, abbas Va-llisoletanus,ad prefatum regem Sancium [IV] de Francia redierunt.

lsomet imiento de Haro y otras plazasf

Capto autern loco de Pharo, rex ivit obsidere Ordunnam et tamdiuobsedit acriter quousque cepit eandem.Deinde obsedit et cepit locum dePortello et alia quedam loca. Tunc dompnus Didacus,filius quondamdompni Luppi predicti, cum fuisset in Aragoniam una cum nobili mulie-re domina Johanna, matre sua, filia quondam infantis de Molina predic-ti et nepte quondam domini Nunionis ac eciam cum domina Maria,so-rore ipsius domini Didaci, et uxore infantis domini Johannis predicti,mandavit vassallis suis ut omnes fortalicias et loca que te-[fol.94 vo]

jul io l3

Page 15: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

rlrcr&t r)ut(:r eius traderent et dimiterent libere regi sancio[IV]supradic-to,tarrr loca que ab ipso rege. tenuerat quam 91gg€ de proprio matrimo_ni. possidebat, et,post,moJici temporis'lapzum dictus dompnus Didacus,fitius domini Lupi predicti, i" Ar;;;; "10n"",.

tr ;Iji.gtms habuit rex Sancius [IVl cum rege Francie in tuyona. C.

[Soncho IV sb hacb fxryotu,f

l2gg Post hec 'rustris rex sancius [IV] antedictus cum murtum honorabi-li commitiva, inter quos "r"t

..""."n'dloil'u, p"r", dominus Gundissal-vus, archiepiscopue ioletany, lyi porr_oaurn, ut predicitur, fuit sacro-sancte Romane eccleeie

".rdirr"ii., il"i

""rr,r, Bayonam ubi, secundumordinacionem nunciorum pr"di.torrr,n,

"]i"r" ." habebat cum illustrirege Francie supradicto;

3t 3- "ppti.uir""t ad locum de Sancto Sebas-tiano, nova ex parte regis Francie'f"*"r""r", ad ipsum quod regina,qxor ipsius regis, erat in gravi infirmitatis et quasi in mortis articuroconstituta propter quod ipse rex Francie in dictis statutis "i;.

;;;, p"-terat interesse et posuerunt tempus aliud in quo inibi se viderent.

fConflicto con Alfonso III de Arag6nl

Tunccum predicfus_rex sancius [IV] ad terram suam revertereturetesset in loco de SrAragonum,,o,"*.#::'.""T;;:ffi ::"Tjj:,.T:1,fl,il,ii#li,*;gonia quam de cathaloni", "a"

Iciam ,rn" "rr*

potenti viro dompno Gas-tone de Bearno, qui avuncurus fuerat dompni Luppi preficti, et multisaliis comitibus et baronibus q,ri n"n.r"r,i'ii s,rbsidi.r- dicti regis, habe-bant confligere certa die cum'gent"-.-d iancii tlvr sepedicti. euo iru-dito, predictus rex Sancius [IViincontii"r,ti pro"..rit ad locum de Bito-ria pernoctare, mandans r"u di'".n, iuar- ir,ni"r *.r,i"oir""o" irr.-tano ac Astoricensi "t

T:*iri episcopie ut rent cum regina uxore ip-sius,ad locum de Burgis et ibi cum ea "ssent.rpse autem rex cum gente modica quam tunc secum habebat proce-ssit ulterius et venit ad Lcum Sancto

'St"ph"r,o de Gormacio, ubi sibi

29

innotuit qualiter exercitus gentis sue et exercitus regis Aragonum an-tedicti, adeo pro bellando vicini fuerunt qrrod unus ad reliquum potui-sset attingere cum sagitis, set sine conflictu recesserunt unus quisque.

Et rex Aragonum intravit curn gente predicta devastando per terramregis Castelle predicti usque ad locum de Almacano. Gens vero seu exer-citus predicti regis Sancii [IV], cognito quod rex ipse in partibus illiserat, letali non modicum ad ipsum celeriter accesserunt.

pnwsi6n del Reino de Arq6nf

Ipse autem cum gente ipsa intravit hostiliter in fuagoniam insequen-do regem Aragonum supradictum, ubi per dies quindecim et ultra stetitcrernando et incidendo terrarrr ipsam et alias multipliciter devastando, etvidens quod ipse rex Aragontrttt se ad bellurn nr-rllatenus presentabat, re-versus est ad terram Castrlle trrrn leticia et honore.

fsancho IV enub nuncios ol rey de Franciaf

Post predicta, cum prefatus rex Sancius [IV] haberet, ut predicitur,in Bayonam cum rege Francie se videret, premisit illuc sollempnes nun-cios suos,videlicet preffatum reverendissimum dominum archiepiscopum

Toletanum et postmodum cardinalem, ac predictum Astoricensem epis-

copurn, et nobiles viros dominos Tellium Guterri, alguazillum predic-tunr, et Stephanum Petri Floriani ut ibi tractarent cum nunciis prefatiregis Francie composiciones omnes que inter utrumque regum predicto-rum {irmari habebant, adeo quod, cum ad locum ipsum prefati conve-nissent reges, omnia jam tractata et firmata manerent, ita quod non ha-berent ibi reges intendere nisi ad gaudium, solacium et amorem.

Nrrncii autern quo venerunt Bayonam, ex parte regis Francie supra-dicti, fuerunt venerabilis pater Aurelianensis episcopus, et spectabilis virRobertus, Burgundie dux, et duo archidiaconi, qui nuncii circa dimi-dium quadragesime ad predictum locum Bayone convenerunt et in ordi-nacionibus et composicionibus predictis tractandis et firmandis ibidemusque ad Pasclra proximum permanserunt.

[ f ,nt re u is lo de Boyonal

Quibtrs omnibus ordinatis, predicti reges in octabis Pasche in predic-

1290abril 9

Page 16: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

l l f

,1; l ' ; , , , , , , , f ' , f tur,,rr, . irrrrarurrl

I ;:;, ;.:i i; : : i[ f ,,,,, ",#:; #..i:;i*il ::ffi "l; "j d#;:*ni

l:H,*.ffiT*"'.1' r' a"., "i ."'i.. tis in teri m ii,,".r,.,,,,""" :T'].::",,',,.;;,i;;;;;"*' fi$:,,il il-;j*n "*'," |. ,i"i"i

a, T t::i:tdia est r"versui uarn cum t'agno

ffi .jJ.#* i.,l;iit _,,ffiI l,ll;# "rffi HIil:T,J il:,,,, ibi'1u."'e

resnum predictum l:b..:il

J;;;;ri;derieet quod nrr_*.' o.:";i'T[iliJ:il"Tff:"f , l' ""'u..,' .vrrri-..g"i"," e t cu m i Jrsa te."ondi"io.,"'u; il;; ':Itous

etdent .sinriliter offerebat, tali r itlcli<.er

,i h""..,1" ut pro predictis esset vassallus **,, J".,, itV] u,,,rnor"ti.

"t[*:"j:'-'. :il,:""X,iT illi I ff ' :: 1i; ;i''' ""u u' " F erna n"' " o" o,lT,?l: *,1*';;;ii};H',ii ;,,"i, H :Ti: 31"Hilpradicto q u od eis . ;;;;;; ; ilfl :TI: ::ffi],*:l:f, :,imfl # ::;favorem. predicta n,"r,i"i

".r'ta ( rcca x ri; iir!' i"'"i.'t'"ri. I,ur"".

f.Muerte de Alfonso III de Arag6n]

,;';; ,,,,,fxT,l',;#::j":ilJ,l"::;::::.r'vr de vistis predi,:tis ad tr:rra,n

ffi *gf i:: ..n,, " "* i.,,,,',Iil: ::Hff.T; ",i I J ]::.flIi:li: l,iiill,Td j:lrJiilli^ll"'ll':r;l,fn:U:ru'"::ilirui,,:.:l;ip*. uig"..f.t

offerens ilrsi regi q""d plr..bua";;il1;1,. u,no. inr",

fMot r imon io de Ja ime I I de Arogon con Isobe l )

Et, pro.hoc vchemencius r_onfirnu_ ysub.'a;, ;i,;il: ::: j::rjA"" do.,.iltu,strem infantissam ttomi_di cie m bre, ;,"H,;:fl #d:il 1,;"1"J, Tfl ii:lT j: :#l ht il:: J " ; jn es in,e r .. J:J;T:,H I Tni*Jffff I f # ;;i* i ji*:**.f

3 t

l 's r: t sol lennrrs, l icct preditta i l r fantissa turrc csset in etate seJrtcnr anno-rum vel circi ter consti tuta. 'Et deinceps viguit integra pax et amor interrtges predictos us(lue ad obitum regis Sanci i I lV] pret ibati . Rex autem,,\ragoncnsis predictus duxit predictarn uxorern seu sponsam ipsius in teranr suarn ct carn tam deccnter et lroneste tractavit , sicut decet nobi-L,rrr r lrrarnl ibet f i l iarn consanguinei sui r;ustodire et tractare. l 'ui t autemItoc r:ra rni lk:sinra CCCa XXlXa.

I)e exercitrt regrs Sancii [tV] in Tarifanr. C. CC.Y.XilI.

IRecongu is ta i le Tar i fa l

Post predi<rta nobi l is rex Sancius IV] antedictus, congregatis exerci-t ibus suis, ivi t obsidere Tarif farn et tunc reverendum patrem donrinum(irrndissalvurrr, arclr iepiscopurn antedicturn, qui fuit postmodunt cardi-nal is, uc rrragi-strunr Nicholarrrn, rnedicurn suurn, et Paschasiunr Nl:rt inir:rrr ie srre . ludicern, ad i l lustrern regenr F'rancie destinavit super quibus-dam rlue intcr reges ipsos tractanda et ordinanda restabant. E,t cum nun-ci i iJrsi cun(:ta ad votunr regis Sanci i !V] fel ici ter expedisscnt et ad ip-surn rcverterentur, invenerunt qrrod rex ipse,actore Deo, predictam vi-llarn de I'ariffa expugnaverat et intrarat die beati Nlathei apostoli et e-vangeliste, t :ra \ la CCCa XXXa.

fTraslado de los resfos morta les de . ' l l l 'onso VI I , Soncho I I I y Soncho

II de I 'or tugol l

Prcffatus (luoque rex Sancirrs IV] antequarrr het: f iercnt, videli<:ctera rnil lesinra CCCa XXVIla, transtulit corpora i l lustrissimi inryreratorisdornini Ifol.95 ro] Alfonsi [VlI],et i l lustris regis Castelle dompni San-cii III], f i l i i irnperatoris eiusdem, ac donrpni Sancii [ l ],Portugalis regis,que prinro jacebant in capella Sant:ti Spiritus in ecclesia Toletana, et eaposuerunt decenti honorifficencia infrascripti episcopi et prelati post al-tan: sancte Salvatt-rris, rluod es rnairrs altare ecclesie supradicte, ubi ea se-pelicrunt sepedictus reverentissirnus pater dompnus Gundissalvus, archiepiscopus Toletanus, qui Jrostrnodum fuit cardinalatus titulo decoratus,presentibrrs i l lustri rege Sancio [V] predicto ac reverendis patribus

t292scptiernbre 2l

Il 2Benoviembre 2l

Page 17: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

lrArbttrale de sancho lVen,e corros er cojo de sic,ia y J aime II de Arog6nl

lzg' Rex autem predictus ad Castellam accedens demum proponenda.go.to f""€

inter illustres Karolum Sicilie etJacobum [II]Aragonrrn reges ivitLucronium, ad quem locum pariter accessit re* fuagon"um supradictus.Rex autem Karolus antedictus venit ad rocum de vlana, qui est in fineNavarre, et dictus rex sancius [IV] mandavit figi tentoria inconterminisinter memorata Lucronii et viane ubi prefati Sicilie et Arag.nunr regeset ipse rex sancius [IV] cum eis pariter se videbant ct supeiinstantibusnegociis contractabant,-licet de negociis ipsis nichil tunc iuit expeditumnic predictus rex Karolus tres filios suos recup(rraverit, rluos predictusrex Aragonum obsides detinebat.

Ex quo quilibet regum ipsorurn ad terram suam pariter redierunt;set cum idem rex sancius [IV] adhuc in dictis vistis in Lucro'io morare-tur, infans dompnus Johannes qui tunc, ut superius est expressum, erata regis servicio alienus,iin campestri bello cepit et eaptivurn duxit

:t: l

dompnis Johanne Alfonsi, episcopo palentino predicto;Didaco, episco-po Conchensi; Martino, episcopo futoricensi;Elidio, p"scen.i rpi*opo,ac Johanne Martini, r,riscopo tudensi,necnon nobilis baronibus dominoFernando PetriPoncii tunc alumpno infantis Fernandi predicti .ri"*f-no Johanne Fernandi de Limia ac aliis murtis nobilibr. di.tr r"gr.lrJafactum fuit era predicta, die lune XXIa die mensis novembris.

De uistis qws ^abuit rex Aragonum cum Carolo, principe Solernitano,i2 lyyonio, presente inclito rege &ncio [IV-1, ei morte eius.C. CCXXNII.

fDetenci6n del Infante don ltlrlnl

. Capto quoque loco Tariffe predicto et ordinata diligenter ipsius lo_

ci custodia, dictus rex sancius [IV] ad civitatem Hispale"nsem..diit.u-y"g"u leticia et hiumpho, de quo loco infans dompnus Johannes, nonbene. contentus,a rege fratre suo recessit et ad partes poitugalie p.op"."_vit,timens regem ipsum qui. alias ip.u- cep.iut et captum ariquandiutenuerat et eum ad preces illustris regine uxlris sue et infantis Fernandifilii sui primogeniti, de dicto carcere liberarat.

33

dompnum Johannem Nunionis,qui regis servicio insistebat, in loco qui

Peleas dicitur,quem cum diebus aliquot tenuisset caPtum demum idem

Johannes Nunionis,per fraudem et promissionem non servatam se de

dicto carcere liberavit' Hoc autem factum est era Ma CCCa XXXIa'

fMedidas tributtias de Sancho IVI

sane predictus rex sancius [IV]plura servicia et maiora honera tri-

butorum imposuit hominibus terre sue,quam unquam fecerat pater

eius. Erat tamen multum justiciarius princeps,adeo quod in vita sua

multos potentes et nobiles regni sui et specialiter inToleto ultimo supli'

cio tradi fecit,et ex ipsius audacia et magnanimitate a cunctis vicinis

suis regibus timebatur.

fMuerte de San&o IVI

Post hec arreptus infirmitate quadam graviter que infirmitas tisis vo-

catur, et in ipsa diucius laborando, de Castella venit ad locum Guadalfa-

iarie et ibi et Alcale per dies aliquot moram traxit. Deinde Maioritum et

postea debilis multum accessit Toletum ubi diem clausit extremum' era

Ma CCCa XXXIIa die Va exeunte aprili. Sepultus autem fuit in ecclesia

cathedrali civitatis predicte, in qua pridem fuerat coronatus, in capella

regis eiusdem, regia sepultura, assumpto tamen ante mortem habitu on'

dinis beati Francisci.

IFERNAND? Ivl

De sublimtcione regis Fernanili IIV]| et quibusdam ge.stis eius C' CCXXV

fFenundo IV, reyl

Prefato quoque glorioso principe rege Sancio [IV], in civitate Toleti

defuncto, ac ibidem in ecclesia maiori non absque lugubri deploracione

cunctorum regali tradito sepulture, in continenti barones qui ibidem a-

derant, videlicet egregius infans ilompnus Henricus, filius olim sanctissi'

mi regis Fernandi [n1, qui nuper de carceribus Karoli, tunc regis Sicilie,

evaserat, ubi per XXVI annos et ultra iacuerat, captus dudum in campe+

r29Sabril 25

Page 18: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

: l l

tri bello habito inter regem sicilie et conradinum,Alemannie 'rincipem,qui se in regno Sicilie debere succedere contendebant, ac trornpnus Nu-nio' filius orim dompni Johannis Nunionis, una cum ".rii*r.

aliis etcuncto popul,l civitatis ipsius, presente quoque reverentissimo patredompno Gundissarv,o,.tunc archiepir"opo Tol"taro .t post'odum sacrosancte Romane ecclesie cardinari, ac aiiis venerab'i, pr"i"ii. et crericis,illusbem infantem dompnum Fernandum, p.i_og.nitu_ et heredempredicti regis sancii [IV], qui tunc erat de nono etatis sue in decimumconstitutug in regem unanimiter et concorditer sublimarunt.

fCortes de Voltadolid y tuteh del pequefio morwrcal

iulio-agosro Et peractis ibi diebus regio funeri deputatis,illustris regina dornpna- Maria, mater prefati ,.gi, F"*.rr.ndi JtV;,., domina la,rdait., ymo po_cius admirante virtutis, prout in sequentibus plenius apparebit,una cumpredicto filio

.suo reg€ ac dompno ir"n.i.o

"i ,liis ilJ-;;s" castra se-

quentibus ad locum de vaileoreti propter accedentes ibidem curias celebravit.

fDt infante Enrique, tutor de Fennndo lVl

In quibus interfuerunt murti prelati, barones ac nuncii conunitatumseu"conciliorum regni Castelle et Legionis, qui inter cetera consti____-- -"b.-- EL lc6rurlru, qur Infer cetera constltueruntprlffalum dompnum Heruicum tutrem regis Fernandi [IV] ;;;i;;iet justiciarium ac custodiam maiorem ,"gnoi.r- ipsius, quamvi, port_o_dum modicam aut nullam justiciam exelceret, tanquam qui venancionipocius et frequenti comestioni quam arteri .,rgo"io ir*.i.l"i'.r'a" l"-co ad locum pro libito discurrebat.

fPopel representado por Maria de Moliml

Set pr-efata regina, tanquam prudens multum et circumspecta domi-na, tam filium suum regem predictum, qui cum ea tunc moram trahe-bat ibidem,.quam regna ipsius, prout melius poterat, gubernabat. In ipsissuoque curiis monetam seu monete collectam, licei non

"*", p.ri"*

35

fRetacionts con lutn Nilfrez y Diego L6pez, Sefior de Vizcayof

In ipsis eciam curiis illi de conciliis quedam contra nobiles et baro-- ,rr'

nes ac ecianr t:ontra prelatos regni insolita statuerunt' propter que

dompnus Johannes Nunionis q"oiorn*odo Provocatus recessit; et intra

di.. 'p"uco, reduxit ad graciam dicti regis'nobilem virum-dompnqm

Didacum, germantrtn olim comitis dompni Lupi' Viscaye domini' qui

dompnus ilid""r, a tempore-' mortis preffati comitis fratris sui' mo-

ram in Aragonia una curn inclita in{antissa domina violante, filia quon

Ju. lo.futi regis Alfonsi [X], uxore sua' nec non cum filiis suis traxe-

."i, n,r"- doripnumDid""tlm preffati rex et regina ac dompnus Henri-

cus ei ceteri libenter et honoriffice receperunt, et eidem totam terrarn

suam restittrere non tardarunt a., irrsuper sibi terram Viscaye' jure here-

ditario c.orrcessenrnt' propter quod dictus dompnus Didacus mllturn f1

deliter postrnodunr dicte-regi servivit et quasi continue semper ln omnr

bus lo.'is et periculis perso'''alit"r securn fuit' quousque propter infra

scriptas .,ruru, ub eo recessit, pro ut infra plenius exprimetur'

serunt et ut monetam de novo cudi faceret' ettum, septenrum' conces

tunc nova moneta huiusmodi facta fuit'

fHomemje del infante D. Jwn a Fernando IVI

E o d e r n i r n n o , c t r r n i n f a n s d o r n p n u s J o h a n n e s ' f r a t e r o l i r n r e g i s S a n -

ci i [ lVl supradict i , t lui tunc in part ibus seu terra maurorum ob t imo-

rem eiustletn regis moram trahebat de morte regis ipsius audisset'venit

p.",ttu. ",1

t.r*,u de Valencia' que est in regno Legionensi' quanr olinr

sibi detlerat pater suus et tandem, tractatu per preffatum dornpnum

Henricunr inter regem et ipsum habito' venit apud Salanranticarn'rlbi

tunc rex ipse et *gir,u *un"bat, et ibi, certis composicionibus habitis

inter eos, iecit ho,r,agium dicto regi seu dompno Henrico' tutori predic-

to nomine regis \rsius reciPienti'

lDe nueuo el infante D- J uan coe en ilesgrucial

predicti

Sr t c t r rn cornposicio trt homagiurn tnodicttm du-[fol ' 95

Page 19: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

36

vol ruvitrret, r l i r . tus i l r lsrrgr.r r ;rrrr larrr r .r . l lar io l l^ l l -nu".t t .otcasione' contra reginam predictam

ru-* Uiil:,Tr f; .ffi ,;i*.:] *tr*:tWrurn regni Legionis qui ei super rr..-r", #aili:Jfffiillam clerico-

[D. t*" declaro la guena aI reyf

Et demum consilio et Isem intravit et ibidem

"t:.":.;-,:yt::^lm.ipsorum civitatem Legio_nensem inhavit et ibide

_ _-!,,vvru,,r rpsorum crvitatem Legio_ruit in regem : l,|ffi l#' :i il:'. ll*j ", pop ul u m "' ","ii.

lo;'t "",juit.in 1es1m, prort pot"r"nt, subliLegi o n is : cil; ;,ffi;il"'.; ::ii,,?ll Ll i:_: ::r:. lT o a "," ." .;s; ;I1,-":* no.lnrb"t, r,""i"""0""ri lldictis regnis tenuerit

"i,

-" "r ourD'lterls nomlnabat, licet nunquam deregni predicti,ro, ,"-.,it "11}*:fl-tis.predictam

et aliqua pauca rocaresni predicti,non tamen ",,;;;;;il;'l,lir."?"",i".

et aliqua pauca rocapuero unanimiter se tenebant.Ef i.o,,-^- ^--

r,que cum preffato regepuero unanimiter se termeriores m'ites *,", *111.:_,T,i:; ",#'ff JT.rl::rJ:H::meliores milites regni e. :""u' 'rr'uPer omnes_barones ac fere oan",

bant,preter dompnum r:Tl,t: J Jidelitate dicti regis o;";;#;:bant,preter do,npnl,,,' p"ir,n'a"'rfi'j",;,f i regis pueri permane-

lut suspicabantur aliqui. ncrr,nr,,- ^-^r : ,tsem episcopum, qui, si-cut suspicabantur ariqui, nequaquam

"."t in uu"ffi llliito;'n"t

fltnn Ninez hace h guerra o fr,ernando IVf

Jnter hec dompnus Johannes Nunionis, oce,preffato rege Fernando[rvJ ;;;;jo"ffi;:":"'"" quesita, recessit a

sancius [IV] antedictus, intravit .r;;;;;fiT.1;l"i- sihi dederat rex

per armorum viorenciam ro.u," l; ;l;ffii;-.H:JJ "Ti*ffi :"T:ma, villarn de Dominabu, s"" l. ffi;r, iu"m .ibi cusrodiendamet tenendam hadiderat ao*p,u. eliol"*r,?,*. olim infantis Fernandi

l#:t"T "iJ"#J',*^":

,:T:"'f ;;"i;;oni. "o.,b"t, "t ro"u," i"ffI:' d ;;;;. # i ffi ;lllil". ii:f ,;:,Til:,T; ffi :Hll [i[El infante Arfonso' thmado rey de cost,ra y Le6n, toma pora si diuersos lugores]

Preffatus quoque dompnus Alfonsus cepit locum de Monteaccuto.

37

Seronent, Almacanum et alia loca quedam que sitri spontanee tradeban-tur et de locis ipsis loca de Soria, de Berlanga, de Atencia, de Metinace-Iem, de Molina et alia loca de conterminis ipsis hostiliter impetebant.

f(istas en Duefios de los infantes disidentes Alfonw y lwn y Jwn Ntnezl

Tunc prefatis dompnus Johannes infans, qui se tunc regem, ut pre-dicitur, nominabat, predictus eciam dompnus Alfonsus, qui se tunc re-gem Castelle et Legionis dicebat, ac predictus dompnus Johannes Nunio-nis vistas in loco de Duennas insimul habuerunt,in quibus inter ceteraconstituerunt inter se,et prout poterant firmaverunt, quod antedictusdompnus Johannes, infans, rex Legionis esset;dictus vero dompnus Al-fonsus rex Castelle pariter haberetur,assumente quolibet ipsnrum armaseu insignia solita regni cuiuslibet antedicti et nulla penitus porcione deregnis ipsis predicto regi puero assignantur.Set donrinus in celo aliterdividebat,prout in consequentibus apparebit.

Recedentibus quoque preffatis regibus et dompno Johanne Nunio-nis predicto de vistis predictis, ceperunt undique tertam pueri supradic-ti, qui tunc in Valleolcti, cum predicta regina, matre sua, ac dominoHenrico, et dompno Didaco supradictis nec non aliquibus aliis paucis ta-men fidelibus morabatur, gladio et igne ac omni crudelitatis genere de-vastare, capere, homines trucidare, loca cremare et omnia breviter usquead flumen de Duero quantum magis poterant destruere et inhumaniterdissipare.

fVisi6n dontes"n del outor, produciih por h guerra ciuill

Tunc lproh dolor! , mercator vel alius quivis bonus per Castellamnullatenus discurrebat, tunc pastor in agris armenta non custodiebat,tunc bos terram vomere non scindebat, set loca deserta manebanfher-bose vie sole degebant, in quibus plures lepores quam pecora discurre-bant, et quasi non aliud nisi cedes, rapinas et spolia homines, sapie-

bant. \ lult i quoque qui quondanr artif icio vel terranrm crrltrrra coti-dianunl victrrnr sibi querere consueverant, facti nrrnc armigeri quoscum-que poterant predabantur, furabantur, Ioca incenfio concremabant et

Page 20: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

3B

iam non percebafur loco sacro, sexui nec etati vel ordini.I296 r.^_:::.rt,LUr

uer.eras Lastette vtllas, civitas Paler*ina tunc in g'erra i

".#l"i::T, :T'::T_ Trli^"T est . perpessa, q uoniam u ndiq ueiili:."_""T:,i,,i","inJili;F:i:#iifiHHillfir#;n::3^ T1"ol","r, adeo . q uo d, porris "iir" if .i". ;ffi ;;;"'.'i"ffi ::'fi .

,ilt;;d;il:i:::j":*:::::::.:T,"I"

timore inimicorum, qui tunc "tuit"t._ if,"_quasi cotidie usque ad murorum ambitum i

facere coqebantur.

fPorticipaci6n erterior en h guerra ciuil casterhno-reonenl

_Eodem tempore predicti barones, qui se reges vocabant, quilibet perpartes suas una cum infante dompno petro, fratre regis Aragonum, et a-liis quibusdam baronibus et mititi^bus fuagonie et Nava*e ac rex portu-

galie et dornpnus Johannes Nunionis p";;;;," Legionis terram preffa-ti regis pueri hostiriter intraverunt et quasi usque ad Vailemoleti, ubi,1T:.ip*" rex, cum predicta matre sua, "t

do^pno Didaco.,p*"i..i-i,militibus morabatur, cum fere derelictus esset a baronibus omnibus, cu-cunerunt.

set dissipavit Dominus consilium regum et hostium predictorurn,quoniam, si directe ad locum predictum,"prout secure poterant, perve-nissent, verissimiliter credebatur quod nrirrr. fuisset defensionis rocusquin puerum regem ipsum et matrem ac sequaces ipsiuscepissent ad votum, cum ibi tunc non esset de baronibus nisi dompnus da".r, *p."-dictus, cum aliquibus paucis tamen suis militibtunc consultunr- et dicium regine predic,", n".T,i'J"H':tilH"tilirege Totelum vel ad arium munifum locum accederet, ubi tam vite sueposset guam prefati filii sui providere, set ipsa tanquam constans et pru-dens domina multum de Dei misericordia i*ipu" confidens et speransse d^e dicto loco nequaquam tunc voluit amovere.rreltatus quoque dompnus Henricus tunc temporis ad fuagoniamiverat, pro nobili infantiqsa Herisabele-firia quondam red, s"""i; fvJ-;;-pradicti, disponsata dudum Jacobo 1II],_regi fuagonum antedicto, qui

l-r,:.,-rl"r post mortem ipsius regis S"n.ii'ilVi"ontra promissam fidem etsalvam super hoc factam

lp.i.:"g Sancio tli/l in magnarn ipsius regis A-ragonum et ignominiam dereliquit et cum f ia Karo"li, *gi.si"'r"]i"".

inimici sui capitalis se matrimonialiter copulavit.

*j,:Tr:.,r:s Castelle villas, civitas p"f"rri"" tunc in guerra ipsa

invadebant, intra villam ipsam

39

Tunc reges et hostes predicti villam de N'laiorica obsederunt et ibi

per VIII septirnanas vel circi ter pertnanentes tett tptts ac se fntstra con-

sumpserunt ibidem, t;uoniam i l l i de vi l la in f ide sol ida l tersistentes.quam-vis nonaliunde nisi a[)eo subsidio exspectarent, tamen se sernper vir i l i ter

defenderunt ibi , siquidem exercituum dominus pro dicto rege puero

nrarr i feste pugnavit. Nam Jrredictus infans dompnus Petrus et Simon de()rrea, ac multi dii nobiles aragonenses et aliunde capitales inimici pre-

dicti regis pueri, qui venerant cum predicto dompno Alfonso, qui se re-

gem Castelle vocabat,percussis diversis infirmitatibus morte quasi subi-

tanea decesserunt, adeo quod predictus exercitus de jamdicta obsidio-

ne quasi coacte recessit, et quilibet hostium ipsorum ad partes suas, pl*

r ibus tarnen mortuis ibidem et al ias confusis, est reversus. Quod fuit .Era

nri l lesirna CUCa XXXIIIIa. nrense augusti .

lFernando lV permanece en Vollodolid con dofraMaria de Molinof

Cumque predictus rex Fernandus [ lV], una curn predicta regina ma-

tre sua, que nragno suo consilio et prudencia tam regem ipsum quam te-

lram suam quasi sola multum laudabiliter, prout melius poterat, guber-

nabat, cum fere barones omnes, preter prefaturn dominum Didacum,qui prefato regi continue tunc ac personaliter assistebat, se ad inimico-rum cuneos transtulissent, in Valleoleti semper interim rnoraretur et ini-micis suis, prout poterat, guerram faceret, l icet parvam f inal i ter ipseDeus est ipsius regis pueri recordatus.

flnteligente labor de coptoci6n de Maria de Molirn o la couso ile Fennndo I l'l

Nam,cum conci l ia omnia civi tatum maxime et locorum munitorum

ac etiam prelat i et ordinis mil icie tene sue.in f idel i tate et constanciamaxima curn ipso rege puero permanerent; adeo quod pro ipsius fide etnomine quasi martires sunt effecti, videntes inimici aldeas et inmunitaloca maxime ac fere terram totam destructam esse et quid [fol. 96 ro]ultra raperent nullatenus invenirent nec eis promissa sJ)erata darenturstipendia, paulatirn barones et milites multi et qrrasi onrnes ob humilita-temet sagacitatern regine predicte,que cunctis in Eadu suo quantum po-terat tr ibuebat,et rnaiori ;emperomnibus redeuntibus pol l icebatur, adfidel i tatenr et grat, iam predict i regis pueri redierunt.

agosto 30

Page 21: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

,t{)

Eeptiembf,e

fLos ejdrcitot rcales asedbn paredes de Nawsf

-*^f*._:-lrdgesumptis quodam modo viribus, cum audivisset reginapnedrcta quod dompna

-J-ohanna,uxor quondam comitis dompni L6pi,et dompna Maria, eius filia,uxor preffati dompni lofr"."J;ri""O*",se

-regem Legionis vocabat, in loco de paredes de Navas ,rr"n"r"rr, ",exinde guerram non m-odicam te*e preffati regis pueri fieri t"""r"nt n"tmandarent, idem rex Fernandus [IV], qui func erat in anno undecimo

constitutus, cum predicta regina matre ,,r", ,. eciam cum dompno Hen-rico et dompno Didaco supradictis ac dompno Johanne alr"nii a"u"-ro, et fere cum aliie om'ibue Castelle b""onibrr., et cum magna milifumet peditum commitiva dictum locum de paredes obs"dit;Lt

""- irtfere per totam hyemen.non absque magna temporis asperitate mansis_

sent, modicum aut nichil utilitatis fecerunt, cum,sicut dicebatur,preJictlbarones et milites extrinseci predictis hostibus intrisencis deferebant neceis libenter incomoda guerre inferrent.

Et qui vidit testimonium peribet quod in toto predicto obeidionistempore nunguam ad villam ipsam obsessam, nisi cum unica machinainsultum dare s€u invadere temptaverunt nec de intrinsecis aut extrin-seciE omnibus antedictie extitit sagita ver gradio unicus vurneratus, autmodo aliquo captivatue, ad"o quod ,ron eie..it-,e ver obeidioset nundi-ne pociue vel mercatum aliquod poterat verieimiliter appellari,

"u^ .r",intrinseci extrinsecos nec intineeci extrinsecos h".;;" il ;;;;";;;i;:bus lederent quovis modo,quinymmo nec excubie ,"o uigili" a" ,ro.t"

nec de die fiebant ibidem nec arius beli apparatus,prout inter animososhostes in huiuamodi conflictibue fieri consuevit.

- _9* q,ro predictus rex et regina cum gente sua ad predictum locumde Valleoleti non absque qo"d"*

""r".uidi" notafinaliter sunt reversi.

De sponsaliis regis Femanili tln C. CCXXW.

fffiatrimonio ile Femondo Iy y Consbnzo ile portugoll

. .Tan{em. iltusbis regila mater regie pueri antedicti tanquam sapien_

tis.ima domina, procurabat modis omn-ibus quib's pote.at "-i"o, ""-

4 l

rluirere preffato fi l io suo regi et, missis hinc inde nunciis,vistas habuit

una cum eodem fi l io suo et baronibus tcrre sue apud locum de Alcanniz(um rege Portugalie srrpradicto, ct ibi fuerunt sponsalia celebrata inter

predicium regem l)uerunr et dornpnam Constanciam,filiam regis Portuga

lie supradir:t i; i tern inter Nfonsum-[IVl, Jrrimogenitum et heredem eius-

dern regis Portugalie, et dompnam Beatricent, sororem regis Fernan-

di [Vl predicti.Fit <:ttnt in prohibito consalrgrrinitatis gradu predicti des-

ponsati essent, obtenta fuit dernum srrper hoc et super legitimacione

predicti regis Fernandi [V] et fratrum suorum a sumo pontiffice papa

Boniffacio octavo plena dispensacio et gracia specialis.

f Ayuda del rey portuguds a I'errnndo IVI

Et sic postmodum idem rex Portugalie fuit in auxilium et favorem

regis Fernandi [V] predicti; adeo tluod ipse personaliter venit in subsidium dicti regis generi sui cum non rnodica militum commitiva, cum ip-

se rex Fernandus [V] obsideret locum de N{ota, qui per vassallos dicti

Johannis Nunionis tunc temporis tenebatur, Iicet in obsidione ipsa orn-

nes pariter modicum proffecissent.

fl mn Naaez busco nueoas albazasl

Tunc dictus dompnus Johannis Nunionis, ex perte dompni Alfonsi

predicti, qui se regem Castelle dicebat, accesit ad illustrem regem Fran-

cie, consaguineum germanum ipsius dompni A,lfonsi, pro subsidio nec-

cessario postulando, qui rex memor et integre servans composicionem

dudum inter ipsum et illustrem regem Sancium [lV] habitam, nullum

sibi voluit contra predictum regem puerum subsidium vel auxilium im'

partiri.Et cum dictus dompnus Johannes Nunionis de legacione predic-

ta rediret, associatis sibi quibusdam militibus Aragonie et Navarre, ad

terranr prefati dompni Johannis Alfonsi de Pharo intrasset et terram

ipsam hostiliter devastaret dictus dompnus Johannes Alfonsi, congrega-

to vassallonrm et arnicorum suorum efforcio vel conatu, inter quos fuit

Johannes Alfonsi, filius Johannis Alfonsi predicti,et Philippus de Castro,

gener eius,fi l ius tlttotrdam Fernandi Sarrcii,f i l i i naturalis olim il lustris re-

gis Jacobi [] de Aragonia, et alii quidam, conflictunt seu campestre be-

1297se ptiembre

[rror]

Page 22: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

1299mayo

42

llum habuit iuxta locum, de Alharo predicto cum dompno Johanne Nu-nionis predicto' era m'resima ccci ii;vitr ot. sabati nonas maii.

f,luan Ninez, enemiao del tit*u" at tq"iiiv"'vu

uet rev' es derrotado lo mismo que canzalbo de Aguilar,

Et cum dumum fugient-.:T=H:t&f iiT..,ffil1H#:l ffi::: li.nerant, fuit ipse dompnus Johannes Nin p-rerio ipro iupru, ac captivus 0,,",,rr,:l-ronis totaliter expugnatus, et

de Haro ud lo"r.n qui Enalda uulnu.Ptt eundem dompnum Johanem

suousque de mandato p;;;; *il,:nff.Ti?H, ;i,l;"ti:H:patesfiet. In dic.to g:ql. p."ri"-i^iii.fuerunt Alf"";. ruu,io.,,r, ,,_Iius dompni pe.,i .Dida;i al- d".r""i.ia, Gon.arvus de Funes et aliiquamprures' Mortui autem fuerun;ibi;"", i'ernandus Johannis de Var-verde, Goncalvustoderici a. Cr""Ji":

!:Tpu, Alfonsi Carellus; Fe-rrandus petri de pina, vassa'u. ;;il; Atfonsi p;ill,;;.ao.npniFernandi; petrus. Ortesif a" qrf";,'T"rn"nau. Layni, Sancius. Sanciij:-1:*"0.J$;dericus a".viil"g*, biai"r..Alro*i de Corrailo, et qui-mlites ", **"*TXl JtJ!illil, lrl""Hl,r;.1J,1., ". " r ii'i,, J-p r "...

Ceteri quoque vassalli dompni l.lurri, eiusdem qui bello predicto;il,J:::fl:Tfij:,1ldtt

a" .up.lon. lpsius dompni Johannis, inconti-conf ugiumh"b"#,T;.q,"...1"iJlJ;:",x,T"*il:l".Hi,.::.:H:regis Fernandi [IV ]. predicti, q""ni ;;;;

-capcionem

ipsius fecissent. !)x,H:iT:H'ii"Ll,l':"'ldus [tv], uo."ti, bu"onib,i, "t- "r*"ii. *,,,vassa, u m 0." 0,.,1'l oliil :' I Jl'' : :J i,Tffi ,: i :*ilIf ",#:lcum preffati milites et barones no.,

"* i

.ibidem ac eciam dictus petrus Gu.,dir."t]Io,

ut predicitur, pusnarent

dere n d isse t, . u * ro,,go, il; iiloi.,T'; ":l lrfl[.,ill;j1,1",,i l.,iobsidione predicta, t*d.- t.".tutrio'i,rit q'ariter idem Johannes Nu-nionis de dicto carcere laxaretur.,r* -.,.-^E*

quo dictus rex et regina de dicta expedicione discedens, ad ci-vrtatem Burgensem accessit et inde ,rrdr"l;;;;i;;; ffiilJohrrriAlfonsi de Haro ut ad eum dr..r;;;.;;u", ,"""..t dompnum Johanem

43

Nunionis predictum. Quo aducto, palenciolam et omnia castra et forta_licias quas tenebat restituit integre regi Fernando[IV] predicto et tre-guas usque ad LX. annos predicto dompno Johanni

-Afo.rsi dc Haro

concessit; et denrum factus vassa[,* ,"gL predicti tradidit in uxoremdominam Johannam, sororem. .r.r"-, doripno Henrico predicto, E;ip;"dompnus Johannes cum domina Maria, fiiia prefati dompni Didaci, ma_trimonium celebravit.

Qwliter infans dornpnus lohannes ad gtaciam regis Fernandi [IVl reil-diit C.CCXXWI.

fPoz ente el infante lrun y Fenundo IVI

. Porl hec dompnus Johannes- infans, qui se, ut predicitur,regem Le-

gionis,Gallecie et Sibilie nominabat, .onrid"r"n, et attendens qiod iamremanserat quasi solus et quod iam non pcterat urterius gu.*".i

";;;-ge Fernando [IV] predicto tener€,ex insperato ac ultra !,ra^ in opinio-nem tunc fere caderet aricuius die quadam eximproviso guodam venit , ..ad Vallemoleti,et se totaliter in manibus posuit iicti 1tor. 16 uo1 ,"g, "Mlet regine predicte,qui eum libenter et honorifice receperunt et murtiiri-citer.honorarunt,ibique factus publice vassallus regis ipsius .enunci"rittotaliter, et omnino juri et nomini regio quo_d se,ut predicitur, in dictisregnis habere diucius contendebat et ad arma seu signa solita se con-vertit.

f,Acuerilo sobre eI sefrorio de Vizcayal

Ibi eciam conrposuit super facto Viscaye cum dompno Didaco su_pradicto, et renunciavit pro s€ et uxore sua omni iuri quod in ipsa ,"-

junio 28rra Biscaye hactenus habuisset, recepto certo cambio qrroru-du* lo.o-rum villarum et renunciacione predicta, quam renunciacionem predic-tam uxor eius ratam nec gratam postmodum habere voluit nec uliatenus

1cc€ptare. Ex quo magna postmodum inter ipsum infantem et dompnum

Didacum, ut infra dicetur, contencio et discordia est exorta. l'uit autemhoc era nri l lesima CCCa XXXVIIIa die [...] mense iunii.

Page 23: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

44

fF;t infante J rnn y I uan N ufiez se gonan h uoluntad del reyf

Sane preffatus infans dompnus Johannes ac predictus dompnus Jo-hannes Nunionis, blandientes murtum in omnibus prefato regi Fernando[rvl, qui iam decimum sextum annum agebat etatis, in tantum eius a-nimurn atraxerunt et quasi totaliter occ"uparunt, quod ipse, derelictosano consilio matris sue4lue pro ipsius vita et regno tuendo tot et tantapericula perpessa fuerat, ac eciam dompni Henrici et dompni Didaci su_pradicti, concilio tantum et arbitri<.r predictorum dompni Johannis, in_fantis, et dompni Johannis Nunionis ip." ..* ac domus et officiales eiusomnes in-omnibus regebantur, adeo quod rex ipse nratrem propriam etomnes alios qui sibi in hiburacionibus et pressuris constantes et fide-les extiterant alienavit a se et quasi exosos habuit: arios autem qui sibidudum maiorem fecerant guerram consiliarios, officiales, familiares, se_cretarios habuit et dilectos.

fMoh oilministrocion del reinol

Et licet dictus rex tenam suam serviciis et aliis diversis exaccionitruset collectis gravasset et frequenter gravaret, ultra <;uam avus vel patereius unquam suis temporibus agravassent, nragis tamen intendebat et o_pe.1a1 ruasi iugiter impendebat quibusdam pueril ibus rudis et ari is rudi-briis faciendis quam in recuperan,ro terram suam, quam, ut predicitur,sibi reges finitimi acceperant per viorenciam et occupatam tenebant,quin imo multa alia de regno suo alienavit, tradidit et concessit baroni-bus et militibus ac eciam regibus, prout infra plenius exprimetur.

fTreg.n con Crotnfu, o cambio de un tributol

Nam cum ad frontariam tunc temporis accessisset, treugas iniit cumrege Granate ac cum eo posuit et f i rmavit, ut idem rex ( iranate certumeidem regi castelle tributum, licet permodicum et ronge a quantitateguam olim avo et patri suo dare consueverat, solveret ai'uati- et eiusvassallus esset, non tamen quod loca que, guerra predicta durante, cepe-rat idem rex Granate in terra regis castelle predicti sibi, prout debuisset,

45

restituere teneretur, quod satis visum fuit aliquibus ad honorem ipsiusregis Castelle,sed pocius ad quamdam ignominiam redundare.

fMuer* del infante D. Enrique en Rool

Tunc temporis obiit in loco de Roa predictus infans dompnus Hen-ricus, filius olim sanctissimi regis Fernandi [III], ac tutor quondam pre-dicti regis pueri, era Ma CCCa XLI| XII die augusti.

flnwsidn arogotrest por tierros de Mvrcb y Atiuntcl

Preterea cum predictus rex Fernandus [IV] esset adhuc in etate te-nera constitutus et inmensam guerram, ut predicitur, cum predictis ba-ronibus suis haberet, Jacobus [Il, rex Aragonum, cui rex Sancius [IV]antedicfus in mortis articulo constitutus predictum suum filium comen-darat, accepit in regno Murcie loca quedam que se sibi spontanee tradiderunt, videlicet villam Murcie, castrum de Monteacuto, Oriolam, Carta-genam, castrum de Alicant et N{olinam siccarn. Obtinuit eciam locum deElche, in quo cum multi boni milites vassalli nobilis viri dompni Johan-nis, filii dompni Hemanuelis, fuissent, timens ne dicti sui milites in pug-na forsitan dicti castri perirent, mandavit eisdem ut locum ipsum de El'che traderent seu dimiterent regi fuagonie supradicto. Tradiderat eciampredictus dompnus Johannes dompni Hemanuelis turres dc Lorca cus-todiendas cuidam fratri ordinis Uclensis seu milicie sancti Jacobi, quiturres ipsas cuidam scutifero custodiendas cornmisit, et cum dictus rexAragonum locum ipsum obsidione ligaret, predictus frater, quam citopotuit, hoc predicto regi Fernando [IV] intimare curavit.

fFerrnndo IV pretende entabkt guerro con el rey de Arry6nl

Quo audito, idem rex una cum baronibus et militibus suis iter pro-pere arripiens de Castella, ubi tunc erat, in subsidium dicti loci de Lorcaquamtuncumque tunc esset hvemis tempore, properavit. Set cum ad lo-cum ipsum de l,orca continuatis dietis, apropinquaret. runlores audivitquod scutiffer antedictus qui turres predictas tencbat eosdem tradideratregi Aragonie antcdicto. Nichilorninus autem ipse rex (,astellr antedic-tus, quod re x Aragonie in loco Nlurcie tunc manebat, ivit ad locum ip-

I 303agosto 12

ll2esagosto 2l

ll 3ool

Page 24: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

46

sum et eum quasi tenensobsessum diebus ariquot ibi stetit. Sed rex Ara-gonie nullatenus au'us fuit inde tunc exire nec in campo pJ,i.o .o.-parere' Et cum tempus hiemare tunc forte murfum

". pr.rnio.u-

".."a,cum idem rex casterle tunc ibidem victuaria non haberet, non potuit i-nibi ulteriue inmorari, set de necessitate quadam

"d propri, e.t rever€us

in quo quidem itinere multi milites casteilani,equo.'rro' p"u"o. et aliasbestias propter asperitatem temporis perdiderunt.

_ Interim quoque dompnus Fernandus, filius olim infantis dompniFernandi predicti, de roco Armacani predicto quem tenebat intravitmultociens et invasit tenam regis Fernandi [IV] predicti,

"r.*"ndo,rpo-liando villas et homines capiendo; ab interfectione tamen hominum etecclesiarum violacione semper quanto magis poterat abstinebat. predic-tus eciam rex castele et barones ipsius murta fecerunt que in libro hocnullatenus sunt expressa.

De uistis regum C-astelle et Arryonie. C. CCXXVAI.

fVttas ae Fertwdo IV con eI rey ile Amg6n en Tarazoml!

tB04 ITU:I illustris infans dopmnus Johannes, ut guerra et desolacio- -

predicta finem haberet, locutus est, cum regibus fuagonie et portugaliesupradictis super composicione bactanda inler prediltoe castele et A-

agosto g :tgoli: reges, in tantum quod ambo reges predicti compromiserunt et

m arbrb:o poEuerunt eiusdem regis portugarie ac dompni Johannis, in-fantis predicti, ac eciam episcopi cesaraugustarri, omnem discordiam etcontencionem quam simul habuissent hactenus et haberent, et cum pre-dicti reges omne6 tunc apud rirasonam in vistis pariter convenissent.

fCbiusulos del acuerdo de Torazornf

Predicti arbitri talem inter eos sententiam protulerunt, videlicetquod-predi-ctus rex Aragonie infrascripta loca que sunt in regno Murcieiure hereditario teneat et habeat, scilicet Alicant, cartageia, oriola,Guardamar et Helch et Ella et Novella; et quod rex castel'ie de pecuniasua emat predicta duo castra, scilicet Ellam et Novellam ab infante dom-pno Alfonso,frahe regi Portugalie,cuius erant et ea tradat modo predic-to regis Aragonie supradicto; et insuper quod domini aliorum

"".tro*^

47

infrascriptorum eiusdem regisAragonum sint vassalli et loca ipsa sint indominio dicti regis, scilicet: Ilavanr:la, Crivilem, Petrel et Xax et Ville-na usque ad postremum terminum contra confinia de Almansano et depostremo termino de Villena usque ad locum ubi de Segura intratur intermino de Molina sicca, et quod omnia loca continentur versus mare initinere Oriole predicto rege fuagonie remeneant, ut est dictum.

Predicti quoque judices seu arbitri, preter infantem dompnum Jo-hannem predictum, qui in hoc esse noluit, sententialiter etiam ordina-runt [fol.97 ro],quod predictus dompnus Alfonsus, qui se regem de Cas-telle vocabat,perderet seu dimiteret nomen regis et renunciaret omni iu-ri quod se in regno Gstelle, racione predicta habere dicebat et quod res-titueret seu dimiteret prefato regi Fernando [IV] loca omnia que cepe-rat et tenebat de dominio regis predicti, videlicet: Almaqanum, Seronem,Montem-accutum et quedam alia loca. Et guod dictus rex Fernandus

[V] ponat seu det in terra dompno Alfonso predicto loca inferius anno-tata, scilicet: Alvam de Tormes, Beiar, Vallem de Corneia, Algaba queest iuxta Sibiliam, molendina seu fullones Cordube, Villamnovam deSarria in Gallecia et Regale de Manqanares.Et si redditus locorum pre-dictorum non ascenderent seu valerent quadringenta milia morabetinorum, guod ipse rex id quod deficeret de quantitate predicta sibi dare seuponere alibi teneatur.

Mandarunt eciam quod predictus dompnus Alfonsus servire regi pre-dicto pro premissis seu eius vassallus effici nullatenus teneatur, et si va'ssallus eius fieri volet,quod ipse rex alia quadringenta milia morabitino-rum annuatim, medietatem in terra certa, reliquam vero rnedietatem inpeccunia numerata, sibi dompno Alfonso dare seu ponere teneatur.

Item quod predictus rex Fernandus [IV] ponat seu det predictodompno Fernando, fratri predicti dompni Alfonsi, quadringenta miliamorabitinorum, medietatem in tena certa, medietatem veroin peccunianumerata. lnta fuit sentencia supradicta per arbitros antedictus, era mile-llesima CCCa XLIIa die sabati octavo mensis augusti, pro qua sentencianobiles Castelle et fuagonie promiserunt et homagium hinc inde fece-runt eam plene ab utraque parte facere observari.

fProporatit:os poro hs Distos de Arizo, entre los reyes de (a;titlo t Aroginl

(]uibrrs ptrar't is placuit regibrrs f]astelle et Aragonre et supradictis

Page 25: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

I 305

4B

ut se vicissirn i terato viderent. Et curn di<rtus rex Aragonie predicturnregem Castel le in loco de Hariza ad vistas, ut predit; i tur, expectaret ar:idem rex Castel le ad vistas ipsas accedens ad locunr de ()rradalfaiara per-venisset, predictus dontpnus F ernandrrs, fratt ' r dict i dorrrpni .{ l [<,rrsi .

cum pro predicto fratre suo loca predicta iarn integre percepisst:t , f t ' r ' i t

ibi prius honragiunr regi Castelle predit'to.

[Rekciones con el seior de Vizcayal

Venit eciam inibi ad regem Castel le predictunr nobi l is baro dompnts

Didacus antedictus pro sedanda discordia, se f ier i potuisset, que inter

ipsum et preffatum infantenr donrpnurn Johannem super tcrra seu racione terre Viscal ie diu erat. Qui donrpnus Didacus in cornmit iva se, 'rrrn

duxisset dicitur septingentos milites et quinque milia peditum electo-

fResultodo de las uatas costellano-oragonemsl

Set cun-r idem rex Castel le ad vistas predir: tas properanter at:cedert ' t ,

nichi l ibi ipso negocio potuit terrninari , <:rrrnt lut ' predit: tus rex ad vistas

huius apud locum de Nlonte regal i vcnisset, et t 'um eo preffatus infans

dompnus Johannegpatruus eius,reverenduslrater dornpnus ( lorrdissalvus,

archiepiscopus Toletanus, Simon,episcopus Segontinus quidern ct iarn e-

piscopus Portuensis, qui ibi pro rege Portugal ie veniebat, dorrrpnus N-

fonsus IV] de Portugal ia, infans predictusi ac et iam donrpnrrs f ohan-

nes dompni I lemanuelis et dornpnrrs Johannes Nunionis predict i , f tr i t

inter reges ipsos in vit is ipsis positum et f i rmaturn t;uod, postquam pre-

dictus locus de l l lche in regno seu de rcgno Aragonir: rernanr:bat, <1ttod

rex Castel le predictus daret in carnhiurn predicto t lcrnrpno . lohanni r lonrJr

ni [{emanueligcuiusfuerat locus ipse, iure hereditario locum de ' \ lar<'on

cum termino suo toto. Dictus vero dornpnusJohanrtt :s t lortt l tni I l r :manut'

l i s t radere t loca de l l i so e t de Fc l in rcg i Oast t l le p r td i< : to ; i te rn r l r ro< l d i t '

tus rex Castel le tradederet seu daret predicto dompno Alfonso in-

fanti , pro Elda et Novelda quam dinrisscrat r{)gi Aragonurn,antedictunr

locum de \ ledel in et al ia quedam loca.

49

Ibitlue prcdi<:tus rcx Aragonurn tradidit seu concessit predicto regi

Castelle. locirrn de Cartagena r;ui primitus suuserat'quod factum est'ut

dictum fuit, ut idem rei Castelle portum haberet ad regnum Murcie- su-

pradictum; loctrm atttem de Nvarrazinor quantumcumque super hoc

efficaciter et attente per preffatum regem Castelle rogaretur' noluit ullo

mododimittereseu dare dompno Johanni Nunionis predicto' qui dice-

bat eum ad se iure hereditario pertinere, cum fuerit patris eius'

Et sic regis predicti concordes et ylares ad propria remearunt' set

dompnus Joh'unn", Nunionis predictus turbatus multum inde recessit et

infignatus et maxime contraiomp"um Johannem'infantem predictum'

dicJns et impingens eidem quod, si voluisset idem dompnus Johannes'

dictus rex fu"ginu. sibi locum de Alvarrazino predicto in vistis ipsis

libere dimisisset.Supradicta omnia, ut predicitur, trasietunt usque ad- eram curren'

tem millesimam trecentesimam quadragesimam terciam de mense apri-

lis.Gloria sit Christo, de

bere vel fore testis.cuius munere sisto de regum gestis plus scri-

Page 26: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de
Page 27: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

INDICE DE LUGARES

Abule (Avi la) , c iv i tate de. 2, [Alarcon (Alarcrin, prov. Cuerrca), locrrm de. rl.BAccon (San.f uan de Acrr) , l7Alvam de Tormes (Atba de Tormes, prov. Salamanca), 42Albanensi, Gundissalvo, episcopo, 26Albarracin , v6ase Alvarrazin.A lbatera, v6ase Havanela.Alcala (AlcaI i , prov. I \ ladr id) , 33.Alcanniz (Alcarlices. prov. Zanrora), 41.Alcabdet (Alcaudete, prov. . f a6n), 19.Alemania, rex, l7 l Conradinum, pr incipem, 34Alharo (Al faro, prov. Logroi io) , locum de,26,42.Algaba (Algaba, junto a Sevi l la) , 4TAlicant (Alicante), castrurn, 45, ,1.6.Almansano ( Alrnansa, prov. i \ lbaccte ) . . l? .{ lmacano (Alrnazdn, prov. Sor ia) , locrrrn, 29. JZ, 46, . t?.Alvarrazin (Albarracin, pnrv. Teruel) , 21. 49.A mprrdia. vdase l . ' t r r rpudia.Angl ie ( lnglaterra) , regis. 16. 17.Aragr in. re ino de. 15, 16, lB, lg, 20, 21, 22.26,27" 28

4t , 42, 45, ,16, 47, 48, 49.Ariza, v6ase llariza.Astorga (Astorga. prov. Le6n), Nlar t inrrs, episcopus, 22, 321 episcopus, 28, 29.Atencia ( { t ienza, prov. Guadalajara) , locum. 3?.A rr re l ianensis, v6ase 0r leans.Atrienserrr (Orense), Petrum de Neboa, episcopurn, 36Avi la, v6ase Abule.

Page 28: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

54

Badajoz, Egidio, episcopo de, 32Bayona,2B, 29, 30.Beaucaire (ciudad del departamento de Gard), lB.Beiar (Bdjar, prov. Salamanca), 47.Beam, Biarno (comarca del sur de Francia)L Gastone de, lZ, 2g.Belerura,Johannem Femandi de, 19.

lerlanea (Berlanga de Duero, prov. Soria), locum de, 37

Bitoria, vdas€ Vitoria.Borgofra, Roberto, duque de, 29.Burgos, Burgis, Burgensem, Burgensi (Burgos), 16, lB, 20, 2I,2g,42.

Calig (Cadiz), 15Cameros (CameroE, comarca logrofresa), Simon Roderici, sefror de, 20.Cartagenam (Cartagena, prov. Murcia), 45, 46, 49.Castanneda, Petri Didaci de, 42.Cast i l la , re ino de, 20,2t ,22,2J,25, 26,22, 29, t l , J2, 33, 34, 36, 3?, 38, 39,

40, 4r, 44, 45, 46, 47, 8, 49.Cathalonia (Cataluffa), 28.Ciudad Real, concilia seu comunitatis, 20-Constantinopolis (Constantinopla), impetatoris, l?.Cordoba, ciudad de, 21, 24. 47 concilium, 23; milcia, 19; fumandum de Cremo_

na, canonicum, l5; Ferrandus Munionis, algazilus, 23.Crivilem (Crevillente, prov. Alicante), 47.Conchensi (Cuenca), Didaco, episcopo, 32.

Duennas (Duefras, prov. Palencia), villam de. 36. 3?Duero. rio. 37.

Eciia (Ecija, prov. Sevilla), locum de, 19.Elche (Elche, prov. Alicante), locum de, 45,46. g.Ella (Elda, prov. Alicante), 46, 48.Erulda (Nalda, prov. Logrofro), 42.

Felin (Helli.r, prov. Albacete), locum de. 4g.Francia, regis, lB, 2?,28,29,30, 31, 4l; Fel ipe II l , rey de,2l,2?.Funes (Funes, prov. Navarra), Gonzalvo de. 42.Funpudia (Ampudia, prov. Palencia), locum, 36.

) J

(iallecie (Galicia), reino, 47; regem, 36, 43.Cehenne*m, v6ase Ja6n.Ciennii, v6ase Ja6n.Cranada, regem, lB, 22, 23, 44; civitate, 22; locum, 2l; terram, 25; vegam, 2l;

Abaudille, rex. I7.Guadalafaiarie (Guadalajara), locum, 33, 48.(iuardamar (Guardamar, prov. Alicante), 46.

l'ariza (Ariza, prov. Zaragoza), loco de, ,lB.

llaro, Pharo (Haro, prov. Logrofro), locum de, 27; Johannes Alfonsi de, 20, 25,

40, 4r ,42,43.Havanela (Albatera, prov. Alicante), locum, 47.Irelch, v6aee Elche.llellir. v6are Felin.Ilispalensem, civitatem, I5, 32.lli.epaniam, 15, 21.lliso (Iso, prov. Albacete), locum de, 48.lluelgae (monasterio de Burgos), 16, IB.Flungria, 16.

Inglaterra, v6ae€ Anglie.Iso, v6ase Hiso.

Jaen, civitatem, 19.jerez (lerez, prov. C{diz), locum. 25; civitate, l7; locum seu alcagarum, 25'Leon, Legiones (Le6n), reino, 22, 25,27.34,35,36,37, 38,40;rege,43; vi l lam,

36; concilia s€u comunitates, 20.Lerma (Lerma, prov. Burgos), Ioco de, 36.Locronio (Logroflo), 21, 32.Lorca (Lorca, prov. Murcia), turres de, t1.5.

Maiorica (Mayorga, prov. Valladolid), 39.Maioritum (Madrid), 33.Marthos (Martos, prov. Jadn), 19; Alfonsus Garsie, comendator, 19Marrocos (Marruecos), Abiucaf , dominus de, IB, 23, 25.Medelin (Medellir, prov. Badajoz), zl8.

Metinacelem (Medinaceli, prov. Soria), locum. de 37.Molina (Molina de Arag6n, prov. Guadalajara), locum de, 3?; infantis de' 27;

Alfonsi de, 231 Maria de.23, 26.

Page 29: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

J (56

Molinam Siccam (Molina Seca, prov. Alicante), 45, 42.Monteacuto (Monteagudo, prov. Murcia), ,[S.Monteaccuto (Monteagudo, prov. Soria), locum de, 36,42.Monteregali (Monreal de Ariza, prov. Zaragoza), 48.Montiderrati, Johannes, marchio de, lZ.Montpellier, Montempesullanum (Montpellier), lB, 20.Mota (La Mota, prov. Valladolid), 4I.Murcia, regnum, 16, 17,25, 30,45, 46,49; v i l lam, 451 loco.45.

Nalda, v6ase Enalda.Navarra, re ino de, 32,38,41, 42.Niebla (Niebla, prov. Huelva), 17.Novelfa (Novelda, prov. Alicante), 46, 48.

Ordunnam (Orduffa, prov. Vizcaya), 27.Oporto, v6ase Portuensis.Orense, v6ar Auriensem,Oriolam (Orihuela, prov. Alicante), 45, 46, 42.Orleans (Orleans, ciudad de Francia), episcopus, 29.Orna (Burgo de Osma, prov. Soria), locum. 36.

Palencia (Palencia), 26; civitas, 3B; Johanne Alfonsi, obispo de, 26, J2.Palenciola, Palencuela (Palenzuela, prov. Palencia), locum, 16, 12, 4J.Paredes de Navas (Paredes de Navas, prov. Palencia). ,10.

Paecensi, vr4ase Badajoz.Peleas (Peleas, lugar entre Zamora y Salamanca), 32.Petrel (Petrel, prov. Alicante), 47.Pina, Ferrandus Pehi de. 4,2.Portello (Portillo, prov. Vizcaya), 27.Portuensis (Oporto, ciudad portuguesa), episcopus, 4B.Portugal , re ino, ,3B; rey de, 41, 46, z l8; partes de, 32; Al fonsus ( lV) de,48;

Sanc i i ( l l l ) , r ey de , 31 .

Quinto, Petrus Ortesii de, 42.

Regale de Manganares (Real de \lanzanares), 47Roa (Roa, prov. Burgos), 45.f ioma, Romane (Roma), ecclesie, 26,28,34 crrr ia, lBl [ lomani imper i i , 16.

Salamanticam (Salamanca ), 3'5.

Salerno, v6ase SolemilaLno.

Salvaterra (Salvat ierra, prov. Alava), locum, 28.

Sancto Stepharto de Oormacio (S. F,steban de Cormaz, prov. Sor ia) ,28

Sancto Sebast iano (San Sebast i in) , loctrm, 28.

Sax, vr lase Xax.

Seguntinus (Sigiienza, prov. Guadalajara), Simon, obispo, 'lB.

Segura, rio, 47.

Sertrnem (Ser6n, prov. Soria), locum de,37,47.

Sibilie (Sevilla ), regem, 36, 43; ciudad, 22, 23,24' 25 ' 47 .

Sicilia, regno, 34; rex, 30, 341 Karolum, rex, 32, 33, 38.

Solernitano (Salerno), Carolo, principe, 32.

Sopetran (Sopetrano, monasterio prov. Guadalajara), 2I.

Sor ia (Sor ia) , loco de. 30,37.

Talavere (Talavera, prov. Toledo), suburbia, 24.

Tariffam (Tarifa, prov. Cddiz), 31, 32.

Taurense, cellario, 36.

Tirasonam ( Tarazona, pr ov . Zar agoz'al. 46.

Toledo, civitas, 23, 33; rege, 38l ecclesia, 3I; ecclesie sancte Marie, 24; archie'

piscopo, 28, 29; Armandum de Cremona, socium, 15; Gaufridus, archidiaco-

nus, 15; Gundissalvus, arzobispo de, 48: Gundissalvus (Garcia)' arzobispo

de,26, 28, 3ll Martinum Petri, canonicum, 19; Roderici' archiepiscopi, 15;

Sancii, archiepiscopi, lB, 19.

Torrem de Campo (Tone de Campo, prov. Ja6n), 19

Tudensi (Tuy, prov. Pontevedra), episcopo, 28, 32.

l lc lensis (Ucl6s. prov. Cuenca), ordin is,45.

Valencia (Valencia de Don Juan, prov. Le6n), terram de, 35'

Val lem de Corneia (Valdecorneja, prov. Salamanca),47'

Val leolet i , Val lemolet i (Val ladol id) , locum, 22, 26,34,37, 38' 39' 40 ' 43; cu-

rias, 341 (iomecius Garsie, abbas, 27.

Viana (Viana, prov. Navarra) , locum de, 32.

Villamnovam de Sarrion (Villanueva de Sarria, prov. Lugo)' 47.

Villam Realem. v6ase Ciudad Real.

Villena (Villena. prov. Alicante), 47.

Vitoria, locurn de, 28.

Viscal ie, Biscaye (Vizcaya), fB, 43, 4{ l : Lupus Didaci , senior de' IB ' 20 ' 23 ' 25 '

26. 35.

Page 30: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

5B

Xax (Sax , p rov . A l i can te ) , l o cum, 47 .

Xerez, v6ase Jerez.

Zangoza, v6ase Cesaraugustani.

INDICE DE PERSONAS

Abaudille, Boabdil Abennazar, rey de Granada, 17.Abiucaf , en real idad Muley Xec Aben Yucef, rey benimer in de N{arruecos, lB,19,

23,25,26.Alfonsus Ittt], rey de .Arag6n, 26, 28, 30.Alfonsus (de Portugal), infante, primogdnito de Dionis de Portugal, casado con

Beatr iz de Cast i l la , hermana de l 'emando IV, y que luego re inarfa como Al-fonso lV de Portugal ,4 l , 4B.

Al fonsus [Vt l ] et Emperador, 31.

A l f onsus [X ] e l Sab io , t 5 , 16 , 17 , 18 ,20 ,21 , 22 ,23 ,24 ,35 .Alfonsus, primog6nito de Fernando de la Cerda y pretendiente al trono de Cas-

t i l l a , lB , 20 , 2 r , 22 .27 , 30 , 36 , 37 , 39 , 4 l , 42 , 47 , 8 .Alfonsus, hijo de l\lanuel, hermano de Alfonso X el Sabio. y de Constanza de

Arag6n, 20.Alfonsus. hermano de Dionfs, rey de Portugal, 46.Alfonsus (de Brienne), hijo de Juan de Acre y de Berenguela de Castilla, hermana

de Fernando l l l e l Santo. 17.Alfonsus (larsie, comendador de l\'lartos, 19.Alfonsi de N'lolina, hermano de l'ernando III y padre de Nlaria de Nlolina, mujer

de Sancho lV, 23.Al fonsus Nunionis, h i jo de Pedro Diaz de Castai reda, 42.Alvarus Nunionis (de Lara), h i jo de Juan Ni f rez de Lara v Teresa de Haro,24.Armandum de Cremona, maestro t radtrctor de la Cr6nica de Jofr i de Loaisa, 15.

Beatriz, hija segrrnda de Alfonso X y Violante de Arag6n, casada con Guillermo,VII marqur4s de Monferrato, 16, 17.

Beatriz, hermana de Fernando IV de Castilla. casada con Alfonso lV de Portugal,4 1 .

Page 31: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

60

Berenguela, hlia mayor de Alfonso X el Sabiosefrora de Guadalajara, 16.

Blanca, mujer de Femando de la Cerda, hijo deLuis IX de Francia, lB, 21.

Bonifacius VIII, papa, 41.

Carolo,-Karolum (de Anjou, el Cojo), principe de Salerno, aspirante al reino de^

Sicilia, coronado por el papa "orno

."y "n

iZBg, 32,33, 3g.Conradinum, riltimo aspirante imperial a la muerte de Conrado IV, 14.constanza_(de Arag6n), hrl_a de Jaime I el conquistador, y mujerde l\{anuel,her-

mano de Alfoneo X el Sabio, 20.Constanza, hda de Alfonso X el Sabio y Violante de Arag6n, 16.Constanza, hija de Dionfs de portugal y mujer de Fernando lV,4l.

Didaco, obispo de Cuenca, 82.Didacus Alfonsi de Corrallo, noble muerto en la bata[a de Nalda, 42.Didacum Lupi de campis, defensor de los infantes de la cerda, muerto en Alfaro

a manos del rey en l2BB, Z?.Didacus (Lopez de Haro), hermano de Lope Diaz de Haro, seior de Vizcaya, y ca_

T!" p" Vio lante, h i ia de Al fonso X el Sabio, 23,25,27,28,35,3Z; 38,39,40,43 ,44 ,8 .

Eduardo, vdase Odoardus.Egidio, v6ase Gil Colonna.Enrique (el senador), cuarto hijo de Fernando II el santo y de Beatriz de suabia,

hermano. por lo tanto, de Alfonso X el Sabio, y que disputaria la regencia deFernando IV a Maria de Molina. Muri6 en 1303,-33,8+, fS, gZ, fg] +0, aS,44, 45.

Stephanum Petri Floriani, enviado de Sancho IV a la corte de F'elipe IV de Fran-cia para gestionar la paz de Bayona,29.

Fredericus o Fadrique, hermano de Alfonso X el Sabio, opuesto a la polftica im-perialista de su hermano, y mandado ajusticiar por 6ste en 1277,20,21.

Frederico [lI], emperador de Alemania (1220-12S0), 16.Phil ippum I l l l ] (el Atrevido), rey de Francia, 21. 2?.Phfippo [tVllel Hermoso), rey de Francia. 22.

6 l

y Violante de Arag6n, que fue

Alfonso X el Sabio, e hija de

PhiLippus, hermano de Alfonso X el Sabio, que fue can6nigo de Toledo y abadde Valladolid y Covarrubias, siendo electo arzobispo de Sevilla. Renunciandoal estado religioso se cas6 con Cristina de Noruega, cobijindose en Granadacuando se enemist6 con su hermano, 17, lB.

Philippus (de Courtenay), hdo de Balduino II, emperador de Constantinopla, 1?.Philippus de Castro, casado con una hija de J uan Alfonso de Haro, 41.Fernando [lll] el Santo, 15, 23, 33, 45.Fernandus [W] ae Castilla. hgo de Sancho lV y de Maria de Molina, 32, 33, 34,

36, 39, 40, 4r, 42, 43, 44, 15, 45, 47.Fernandus (de la Cerda), hijo mayor de Alfonso X el Sabio y de Violante de Ara-

g6n, nacido en 1253, y heredero del trono. Muerto en 1275, origin6 un ver-dadero conflicto sucesorio, 16, 17, IB, 19, 20, 21, 26,27,3O,32,36, M.

Fernandus, hijo segundo de Fernando de la Cerda y de dofra Blanca, hija deLuis IX de Francia, 18, 20, 2f , 22,27,30,32, 46. 47, 48' .

Fernandus Layni, noble muerto €n la batalla de Nalda, 42.Ferrandur Munionis, afuuacil de C6rdoba, muerto en batalla en 1283, 23.Fenandus Petri de Pina, vasallo del infante Alfonso de la Cerda, muerto en la

batalla de Nalda, 42.Ferrandus Petri Poncii, caballeto al servicio de Alfonso X el Sabio y Sancho lV,

23.24. 32.Fernandus Pontivi, hermanastro de Alfonso X el Sabio. 17.Fenandus Roderici (de Lara), heredero de Rodrigo Alvarez de Lara, primer sefror

de Alcald de Guadaira, 19.Fernandi Sancii, hijo natural de Jaime I el Conquistador, bar6n de Casbo, 41.FernandusJoharuris de Valverde, muerto en la batalla de Nalda.42.

Gareias Gaufridi, botellero mayor y copero de Alfonso X el Sabio y adelantadode Murcia con Sancho IV, hermano del autor de la Cr6nica. 24.25.

Gaeton de Bearn, vizconde de Bearn, 17,28.Gaufridus, v6ase Johe de Loaisa.Gil Colorura, obirpo de Badajoz, 32.Gomecius Garsie, abad de Valladolid y comisionado por Sancho IV de Castilla

para tratar de la paz con Felipe IV de Francia en 1288, 27.Gondissalvus (Diaz Palomeque), arzobiepo de Toledo, rE.

Goncalvus de Funes.42.Gundissalvo (Garcia), arzobispo de Toledo y cardenal, 26,28, 31, 34.Goncalvus Roderici de Qunneda, noble muerto en la batalla de Nalda,42.Gregoriue X, papa, lB.Guillermo [VIl -Juan le llama la G6nica-, marquds de Monferrato, y yerno de

Alfonso X el Sabio, por estar casado con su hija Beatriz, l?.

Page 32: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

62

Helisa6.1". v6ase Isabel.Hemanuel, v6ase Manuel.Henricus, v6ase Enrique.

Isabel, hermana de Violante, mujer de Alfonso X el Sabio, 16.Isabel, h{a de Alfonso X el Sabio y de Violante de Arag6n, 16.Isabel' hija mayor de Sancho IV y de Maria de Molina, casada con Jaime II de

Arag6n (1291), mahimonio anulado por Bonifacio VIII,30, 38.

Jacobus [I] (el Conquistador), rey de fuag6n, 15, f6, 21,41.Jambus [II], rey de Arag6n, 80, 82, 39, 45.Jacobus, infans (126B-1283), hijo de Alfonso X el sabio y de violante de Arag6n,

t6.24.Jacometa, mujer de Jofrd de Loaisa, padre. Er autor de ra cr6nica es hijo de

amboe, 16.Jimeno de Urrea, v6ase Simon de Onea.Jofr6 de Loaisa' noble al eervicio de la princesa violante, mujer de Alfonso X, y

padre del autor de la Cr6nica, 16.Jofrd (de Loafsa), arcediano de Toledo, autor de la Cr6nica, 15.Johannes, hiio de Alfonso X el sabio y de violante de Arag6n, nacido hacia 1264,

L6, 17, 22, 24, 26, 27, 32, 35, 3?, N, 42, 43, 44, 46, 4A.Johannes, marqu6s de Monferrato, v6as€ Guillermo Vl.Johannes dompni Hemanuelis, hijo del infiurte Manuel -hermano de Alfonso X-,

y autor del famoso Conde Lucanor, 45, 42, 48.Johannes de Acmn, rey de Jerusal6n, l?.Johannes Alfoneo de Haro, noble opuesto a la soluci6n finistica dada por Al-

foneo X el Sabio, 20,25, 40, 41, 42, 4J.Johani AEonso (de Haro), hijo del noble de la misma denominaci6n, 41.Johanneo Alfonsi de Molina, obispo de Palencia, 26, 32.Johannes (de Brierure), conde de Montfort y botellero de Francia, hijo de Juan de

Acre, rey de Jerusal6n, y de Berenguela de Castilla -hermana de Fernando III_.17 .

Johannes Fernandi.24.Johannes Femandi de Belenna, noble castellano muerto junto con Sancho, arz-

obispo de Toledo, en el desastre de Martos, 19.Joharuri Fernandi de Limia, bar6n de Sancho IV de Castilla, 32.Johanne Martini, obispo de Triy, 32.Johannie Nunionis (de Lara), primog6nito y sucesor de Nufro Gonz6lez.Cas6 con

Teresa de Haro, hermana de Lope y Diego L6pez de Haro, sefrores de Vizcaya,18,20,24.

63

. lohanncs l i r rn ionis ( r le l ,ara) , l lamado c l ( iordo o el \ lar" : . sobruro d". -N" i :

Conz.alet . t lc l ,ara r" t ,q iadt en la tor le f rancesa de l 'c l ipr l l l e l Atrevido' 21'

:i2.

Jnhanne Ntur ioni ( t l \ lozo). pr i rnogr in i lo de Juan \ r i i rez de Lara, 35' 36' 37 ' 38 '

{ 1 , 4 2 , 1 3 . . 1 4 , € . 1 9 .

. lohanrra (Akrnso), i r i ja r le \ l fonvr. s t ' ior r le \ lo l ina. y madre de l ) iego Lopez

de Ha ro . 27 .

Johanna, ntu. ;er del conr le l ,uppus l ) idaci , 10.joh"r,n" (Nrinez de Lara), hermana de Juan Nirfrez. el l\lozo' que le dejarfa sus

bienes al mor i r s in descendtncia, 43.

l,eonor, hermana de Alfonso X el Sabio. casada en 125'l con Eduardo, hijo de

Enr i r lue l l l de Inglaterra, 17.

Leonor, hija de Alfonso X el Sabio y de violante de Arag6n, fallecida en 1275'

I 6. 20.Logrus .{lfonsi Carellus. noble mutrto en la batalla de Nalda' 42.

Luppus I ) i dac i ( de l l a ro ) . s t ' i t o r de V i zca ra ' 18 ,20 .23 . 25 ,26 ,27 ,28 .35 ' 40 '

Lur lovi tus. ht ' r t t ranastro r le Al fonso X t l Sabio. l l .

l\lanuel, hermano de Alfonso \ el Sabio, casado prinrero con Constanza de Ara-

girn -hija de Jaime I-, y luego con llealriz de Saboya, de cuyo matrimonio

nacerfa e l infanle Juan Nlanuel , 17, 20, {5, 48.

\laria. mujer del inf ante J uan, hijo de Alfonso X y de Violante de fuag6n' 27 ' '10'

trlaria (Dfaz de llaro), hija de Diego Lopez de }laro, rior de Vizcaye, que cas6

con el infante l,nrique el Senador, 43.

trlaria de Nlolina. hija del infante Alfonvr de \lolina, y mujer de Sancho lV' 23,

26,34.\lartinus, obispo de .\slorga y notario mavor de Castilla' 27' 32.

l lar l inus Petr i . r :arr6niso de Toledo. muerto en el desastre de \ lar tos ' 19.

Nicholaum. m6dico de Sarrcho lV. 1 l l .

Nunio Gundisalr i (de Lara). e l \ lenor. r t jor de Vizcava, e h i jo segundo de Nuf io

Gonzi lez de l .ara, IB. 19. 20,21'

Nunio (Gonz. i lez de Lara), e l \ layor, h i jo de Juan Nr i iez de Lara. l larnado tam-

bi6n el Gordo, 3'1.

Odoardus, hijo de Enrique III de Inglaterra, que cas6 en 1254 con Leonor, her'

mana de Alfonso X el Sabio, 17.

Page 33: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

64

i:.'ui xilyiiil:j:Jl,H:" * sancho rv, 3,I::::,,11.j. tr:"3 X y de violante de Arag6n, 16,2r,24.t",T:

loii::::l: *Til,. u.".ltl; ii ;;;;'G6.,'y'f,a,tid".io de Arronso.1;*.^"::.^':lI*"_1i"0"a".a,..",.i"-_i..IiJ;:;ffiff ;:$l3l:l::.":9: Araso, noble,r".r. * r" Uli"il"; ililal:3:I

Dt*"t de Casranneda, "f"i.-t" a" S"ri*;il,;;.

rerum Uundicsalvi de Aquilario, vasallo de J uan Nrifrez de Lera, 42.Pehum_de Nevoe, e[;spe6e Orense, 36.Pehus Ortesii de Quinto, noble muerto en la batalla de Nalda. 42.

}d"PhT (de Habeburgo), conde,-que luego serfa rey de Alemania, lz.Ricardo Comubie (o Comualles), f,rr,,'-Ja. g"rq,l" lll, oponente a la dignidad

_ imperial frente a Alfoneo X el Sabio. 16.Robertug duque de Borgofia, 29.Roderici (Ximenez de Raaa;, arzobispo de Toledo, 15.Roderici el-va1i (ae Lara), primer seRor de Al"alilf6roa"i.", f S.Rodericus de villegas' nobie muerto en ra batana de Nalda, 42.

Sancii [II], rey de portueal. 31.Sancii [III], rey de Casti-[a. il.

INDICE GENERAL

Introduccion

Fernando II l . (15). . l latr imonb de Alfonso X y Violnnte

Affonso X (15). J<tfre de Loatsa, padre, forma Tnrte de In comitiuade Violante (16). Hi jos de Alfonn X (1,6). Al lonso X, emperador (16).Relnciones exteriores de Alfonso X (t7). Reconquista (lZ). Muertedel lnfante don Fernando (lB). Aspectos reconquistadores (19)-Cortes de Toledo (20). Elecci6n de heredero (20). Cuena contraCranada (21). Enfrentamiento de Alfonso X con su hijo Sancho (22).Seuillo, a fauor de Alfonso X (22). Iluerte de Alfonso X (2J).

Sancho IV (2.1). Coronaci6n de Sancho IV (24). Reconocimiento delnueDo rey (24). Nombramineto de nueuos cargos (25). Cuerra con A-biucaf de trlarruecos (25). Paces u)n Abiucaf (25). Iluerte dePedro III de .lrag(tn (26). Expedicion de Alfaro (26). Arbitrajede Fel ipe I l 'de Francia (27). Sometimiento de Haro y otras phzas(27). Sancho Il' sale hacio Bayona (ZB). Conflicto con Alfonso III de.4rag6n (28). lnlasi6n del reino de Arag6n (29). Sancho lV entianuncios al rey de Francia (29). Entretista de Bayona (29). .lluerre deAlfonsc; III de .1rag6n (30). Matrimonio de Jaime II de Arag|n con Im-bel (30)- Reconquista de Tarifu (31). Trashdo de los restos mortalesde Alfonso VII, Sancho III y Sancho II de Porttqal (31). Detenci6ndel infante don Junn (J2). Arbitraje de Sancho IV entre Carlos el Cojoy laime II de 4rag6n (32). Medidas tributarins de Sancho IV (Si).. l luerte de Sont.ho IV (33).

t 5

a*:'jrl*j:,":, T:y,l.:

d. tos hijos viuones de Arfonso X el Sabio y viotante1;frq,;,ol;rl:r".:.'::,i:."":"^i11.1.'iril.lr;."H::1";'#:::41 ,45 .lf , j:, r, 2t, 22, 2i, 24, 2s, 26. zt, ii, f,i, $,ii, ;'z,;r, ;_, :il,ii]li,

sancius, hijo de Jaime I er conquistador, primero arcediano de Belchite, ruegoabad de^Vauadorid y, por ritti^-o, "rrorisp.

i" r"r.a. y cancilrer der ReinolB .19 .20 . , w4t rLurc r usr n r lno ,

Sancium Duerta, vexiliferum, prisionero y muerlo en Martos, 19.Sancius Sancii de Lorden, nobl. -u.rto ., f" l"tdi"^a. Nalda, 42.Simon, obispo de Sigiienza, 4g.Simon Gaufridi, encargado por Sancho I V de la custodia de J erez, 25.Simon de Orrea, noble'aragonds, acompafrante a"iiri""t. pedro de Arag6n, 39.

Tellius Guterrii, afuuacil y juez mayor de castilra con Sancho rv , 24. 29.

Violante, infanta de fuag6ll hija de Jaime I el Conquistador, y mujer de Alfon-_ so X el Sabio, lS, 16,21,22.Violante, hija de Alfonso X el Sabio y Violante de Aragon, que caso con DiegoLi:pez de Haro, 16, 23, 35.Violante de Hungria, mujer de Jaime I el Conqrristador, I6.

III

f

)I

IiItrtc,It

l

Page 34: INTRODTJCCION - Universidad de la Experiencia de … · 2016-02-24 · los reyes de Castilh I'errundo IIl, ... padre, y de Jaco-meta. Hijo segundo de este matrimonio fue Jofr6 de

66

Fernando Iv (33). Fernando Il', rey (JJ). cortes de valladotid y tuteradel pequefio rlonarca (34). El infante Enrique, tutor de Fernando lV(34). Papel representado por lIaria de .llolina (34). Relaciones conI_wn Ntftez y Deigo L6pez, sefior de Vizcaya (JS). Ilomenaje deIwn Ntfiez y Diego L6pez, sefior de Vizcaya (JS). Homenaje delinfante don Jwn a Fernando IV (JS)- I)e nuevo el infante don Jr ncae en deryrocin (35). Don Jtun dechra h guena al rey (J6).lwn Ntfiez hace h guerra a Fernando IV (J6). El infante Al/lonro ,llamado rey de Castilh y Le6n, toma Wra st diuersos lugares (J6).Vistas en Dueiws de los infontes disidentes Alfonso f Jwn y JtnnNinez (37). Visi6n dantesca del autor, producida por la gu.erraciuil (37)- Participci6n erterior en h guerro ciuil castellano-leonesa(38). Ferrundo IV perrutnece en Valhdotid con dofia ,llaria deMolina (39). Inteligente hbor de captaci6n de Marra de Molina ala causa de Fernando IV (39). Los ejdrcitos reales asedinn Paredes deNaws (40). Matrimonio de Fernando Il/ y Constanza de Portugal (40).Ayufu del rey prtuguds a Fernando IV (41). Jwn Nufrez busca nuetnsalianzas (41). J wn Nifiez, enemigo del rey, es denotado lo mismo queConzalbo de Aguihr, uamllo de aquel (42). Paz entre el infanteJwn y Fernando Iy (4.3). Acuerdo sobre el sefiorio de Vizcaya (43).

El infante lwn y Jwn Nifiez se ganan h uoluntad del rey (14).

Mala administraci|n del reino ('l,l). Tregw con Cranado, a cambio deun tr ibuto (44). Muerte del infante don Enrique en Roa (,15).

Inwsi6n aragone$t por tierras de Murcia y Alicante (45). Fernando IL'pretende entablar guerra con el rey de Aragdn ('15), Vistas deFerrwndo IV con el rey de Arag6n en Tarazona (46). Chusulns del

acuerdo de Tarazonn (46). hepratiuos para lar uistas de Ariza, entrelos reyes de Castilla y Arag6n (47). Relaciones con el sefior deVizcnya (48). Resultado de las uistas castelhnoaragonesas (48).

IndicesIndice de lugaresIndice de personasIndice general

$

s

5 l53s965

Este libro se termin6 de imprimirel dia 9 de enero de 1971

en la Editorinl Anubarsita en la calle Dario de Valcdrcel, 7

Valencia-l1.

Laus Deo