KOBIE (Serie Antropología cultural) Bilbao Bizkaiko Foru Aldundia-Diputación Foral de Vizcaya N.º 2, 1987

«INDUSIKO SAN FRANTZIZKO BASELIZA (DIMA-BIZKAIA)»

RESUMEN

Laratzu-K Taldea (Dima-Bizkaia) (1) Eskaintza: Lankide eta /agun izan dugun Kotxepinen oroipenez.

La ermita de San Francisco se halla situada en lndusi, novena Cofradía de Dima (Bizkaia). Conocemos documentos anterio­res al siglo XIX que acreditan un cambio de advocación: bajo la de San Gregario Nacianceno en otro tiempo, y hoy en día dedi­cada a San Francisco. El presente trabajo describe el aspecto morfológico de la actual ermita, al mismo tiempo que trata de re­coger retazos de su función social: creencias, devociones, costumbres, etc.

SUMMARY

The hermitage of San Francisco is located in lndusi, Dima's (Bizkaia) ninth Brotherhood. We know of documents prior to the XIX century which corroborate that this altar in the past time, was dedicated to San Gregario Nacianceno, but today is named under the advocation of San Francisco. The following paper describes the actual morphological aspects of the hermitage, in­tending, as well, to cover sorne of its social features: believes, devotions, customs, etc.

LABURPENA

Dima (Bizkaia) osatzen zuten Kofradietatik bederatzigarrena egiten zuen lndusi izeneko Kofradian kokatzen da San Franzisko­ren ermita. XIX.mende aurretik, dokumentalki froga daitekenez, Gregario Nacianceno Sainduaren adbokazioa izan zuen. Hemen aurkezten den lan honetan gaurregungo ermitaren deskribapena egiteaz gain bere eragin sozialaren zenbait aspektu biltzen saia­tu gara: sineskerak, debozioak, ohiturak, etabar.

(1) Lan hau Laratzu Taldeko hauek egin dute: Gotzon Aurrekoetxea, Alberto Artabe, lnmakulada Artabe, Asen Atutxa, Kotxepin Bengoetxea, Enri­ke lbabe, Nerea Ozerin, Kepa Velasco.

138 LARATZU-K TALDEA

Hamazazpi Jainkotegi ditu Dimak. San Pedro (parrokia), Ugaranan, honen alboan ;,piedadea" baseliza, «S. Bixente Mar­tir" lturrizak, San Bixente Martir baseliza Arratiagoienen jartzen du. 1799.urteko sutegian, Bikarregiko kofradiaren etxeak izen­tzean (Kofradia honen barruan Artaun auzateglaren zati bat sar­tzen da), Arratigoienen dauden etxe batzuk aipatzen dira; "Arana de Arratigoyen" etxea, «lturrate de Arratigoyen" etxea, "Uriarte de Arratigoyen" etxea, «Echachu de Arratigoyen" etxea, ularri­naga eje Arratigoyen" etxea, «Yraya de Arratigoyen" etxea.

"Arratigoyen" edo «Arratiagojen" izango ote da Artaunen izen . zeharra? Artaunen, «S. Balendin· Zamakola jauregiaren aurrean, .. santiago" Azkunan, .. s. Millan" Biteriñon, "S. Juan• Oban, .. santa Apolonia" eta .. santa Mañe" Bargondian, "S. Lorentzo,, Baltzolan, «Santa Ageda" Bikarregin, "S. Frantzizko" lndusin, "S. Bias" Urregin (Dima eta Zeanuriko lurraldeetan), "S. Migel Txiki" ldurgin, "S. lnazio" Arostegietan, «S. Roke" Olazabalen eta «Madalena eliza,, Lamindanon (l.irudia).

e S.BixftYlfe ~c..-.hc:u;o

• Q .5"~+o. Ct',}ech_ ~ . .,,.,Jra ,. •·Piedaáf!a. 0~-f'fqri:1~

•s.s~1.,.,c(0 ,,_ • •·J•<>n f'"f"" A poi•,.,;"'

• s°""to.. MD'lñe .A;f: )u....utu'K

• s.Lo~ht~,,

1go. IRUDIA

(1) Juan Ramón de lturriza y Zabala. 1973. "Historia de Vizcaya y Epito­me de las Encartaciones".

(2) Eusebio Martija. 1982. "Ermitas en el paisaje de V1Zcaya ... Edit. Caja de Ahorros V1Zcaína.

Aintzina "Aita Gurutzekoaren" baseliza ("S. Blas,,ena bezala), Dimako eta Mañariako lurraldeetan zegoen. Gaur egun Mañarian dago, baseliza zaharraren hondakin pila geratuz, Berton zen Kristo ederra Obako "S. Juan" baselizan aurkitzen da (1 .argaz- . kia). Gaurko "Aita Gurutzeko" baselizaren ate gainean, zaharra­ren harrizko Kristoa dago (2.argazkia).

Beste bi baseliza, gaur desagerturik daudenak, ere aipatzen dituzte. Bata Obatik hurbil, .. s. Martín" baserriaren alboan, santu berari eraikiz; santuaren irudia Obara eraman zuten eta gero sal­dua izan zen. Sestea, "Domu Santuena", lndusi ibaiaren alboan, ..santuru" baserriaren ondoan, egun berotegi haundi batzuk dauden tokian. Lur hauek lantzen zihoazenean, baselizaren ha­rriak agertzen zirela aipatu digute .

Lan honetan, lndusiko .. s. Frantzizko" baseliza astertzen saiatuko gara. lndusi Dimako bederatzi kofradietatik bat da. Di­mako hirigunetik, Ugaranatik, 4,7 Km.tara dago, Otxandiorako bidean.

San Frantzizko baseliza, XIX. mende aurretik, San Gregario Naziatzenoren adbokaziokoa zela, esan ei zen, lturrizak 1.793.urtean (1), Dimako eliZélldearen baselizei buruz hitz egitera­koan, bederatzi zeudela zioen, beraien artean •S. Gregario" ai­patuz, San Frantzizkori buruz, ezer aipatzen ez duelarik. Honek, lehendabizi pentsa eragin zigun ahaztutakoen artean egongo zela baseliza hau. Berdin jaso zitzaigun Eusebio Martijak bere "Ermitas en el paisaje de Vizcaya .. (2), lanean, San Gregario ba­selizaz dioena irakurtzerakoan. "Ermitas junto a las aguas" ata­lean zera dio: .. san Francisco en Dima con su tradición de aguas

1 go. ar(Jazl--1a

---------- ---------,~--------------

"INDUSIKO SAN FRANTZIZKO BASELIZA (DIMA - BIZKAIA)" 139

2 argazk1a

milagrosas ... ". Eta •Santos Taumaturgos" zatian: "San Gegorio. El agua que se bendecía en su día era eficaz contra las plagas del campo y en cualquier enfermedad. Recordemos la que hubo en Dima ... ". Resurrección Maria de Azkueren testu batek ere («Euskalerriaren Yakintza,, 1.liburukia, 292-293 orrialdeetan [3]), ondorio honetara eramaten zigun: .. san Gregario egunean bere ur bedeinkatua lndusitik ekarten da, arto-aziari nastuteko. lndu­sln daga bere ermitatoa ...

Horregatik lndusi osoa, arakatu genuen San Gregario baseli­zaren bila, beraren berririk aurkitu gabe, ez hondakin mailan, ezta inongo alpamenik ere. Eta erreferentzia guztiak uSan Fran­tzizko" baseliza lehen San Gregoriorena zena zela pentsa eragin ziguten.

Gure informazio-emaileetatik bik, José Otelzak eta Pedro Sierrak, baselizaren santu nagusia, San Frantzlzko zela, baina debozio haundiago zeukatela San Gregoriorengan esaten zigu­ten. Eusebio Martijak, uSan Gregario" baselizari buruz, guk ez genekizkien barriak jakingo zituelako ustean, berarekin elkarriz­ketatu ginen; eta berak ere, bi baselizaz baino, adbokazio alda­ketaz siñisten zuela eta horrez gainera San Frantzizkoren baseli­zak gutxi eta berriak direla gure herrian aipatu zigun. Guk gene­kienez kanpo, berak zeukan lturritzaren 1886 urteko eskuskribu batetan, «San Gregario• baseliza agertzen dela baieztatu zigun eta ez San Frantzizkorena.

(3) Resurrección Maria de Azkue. "Euskalerriaren Yakintzan. Tomo l. 292-293. orr. Ed. Espasa Calpe.

(4) Azkárraga. 1885. "Historia General de Vizcaya ...

lzatez, guk San Frantzizko baselizaz ezagutzen dugun lehen aipamena Azkarragaren eskuetatik datorkigu, 1885 urtekoa da (4). Zeren bai "Diccionario de la Academia de la Historia»k (1802), Sebastián Miñanorenak (1826), Pascual Maclozenak (1850), eta baila ere «Guía de Delmas,,ek (1864), baselizen zen­bakia baino ez bait dute argitzen, haien santu nagusiak aipatu gabe .

.. san Frantzizko" baseliza hau, Ugatx ibai eta Naparratx ar­kaitzaren tartean daga (3 eta 4.argazkiak). lbaitik bederatzi me­trotara eta baselizatik lau metro zut altzatzen den arkaltzera. ln­gurunean hiru makal, haritz bat eta arkazi bat daude, Guzti hauek hartzen dituen lurrari «San Fresku Zelai" deltzen zaio.

. Ugaranatik Otxandiorantz doan errepidetik, ezkerretara bi dira baselizarako bideak. Lehenengoa ibal ondotik eta paraieloki doa, eta bere ezkerretara txokoa (lehen es.kola zena) eta esku­matara komun txiki batzuk utzirik baselizara heltzen da. Beste bi­dea ere Otxandioko errepidetik datar, lehenengoa baino pixka bat gorago hartuz. lbaiari perpendikularki, zubi txiki baten bitar­tez baselizarantz hurbilduz. lbaia, Otxandioko errepidea eta bi­deen tartean lau etxe daude, bata ola garrantzitsu baten oroime­na, non hemeretzi langilek lan egiten baítzuten bertan, Jorge Zal­bideak dionez. Hau dela eta, «Ola" izenez ezagutzen da etxea. Beste baseni batek «Ormaetxe .. izena du, eta hirugarren eta lau­garrena «Ülabarri" dira, batak harrizko harmarri eder bat dara­maiarik. «Olea»ren, alboan, bidearen beste aldean «Ülalden ba­serria daga, non bere denboran Pujana ehuleak egiten baltzuen lana.

Baselizaren ondoan txabola bat daga, aurrerago dagoen ha­rrobiko langileek erabiltzen zutena. Harrobia direla 25 urte zabai­du zen, eta duela 6 edo 7 urte sarratu. Pedro Sierrak dionez, gi­zonen hezurrak agertu ziren txabola egiterakoan, berton bait ze­goen hilobia.

"San Frantzizko" baseliza lauki-zuzenduna da (11.irudia); sa­kristia eta komunak langai ezberdinez eginik daudenez, beran­duago erantsirik daudela esan ger;iezake.

Teilatua ur bitakoa da, kotaundi batekin aurrekaidean. Teila kurbaduna da, eta lata haritzezko eta gaztainazko gapirio gai­nean jarririk daga. Teilatu hau baino berago daga elizatariarena, lehen iparmendebaldeko arma bakarrik hartzen zuen eta gero ibairantz jotzen duen ormatik luzatu zuten, horretarako Gregario Zaibideak lurra emanik, bereak ziren eta. Ekiaideko arman beste teilatutxo bat zegoen bolatokia estaliz. Gapirioak (5.argazkia), tei­latuaren goi aidean, harri gainetan dauden zurezkoetan sosten­gatzen dira, eta behean gapirio gainetan ere, zurezko zazpi pila­retan, eta hauek berriz inguratzen duen harreslan (6.argazkia). Harresi irregular honek, 11 O zm. luzetara eta 66 zm. zabaletara ditu. Abere anaiarteko batzarrak ez besterik, ez dira gogoratzen elizatari honetan egiten zirenik.

Ertzetako harlanduetatik kanpo bar;;elizaren gainerako ormak, masposteria irregularraz eginik daude. Orma guztiak karez zuri­Ma, sakristla eta komunak, eta kanpandorrearen arma bakarra ezik.

.Elizatariak hiru sarrera ditu; bi, hegomeldebaidekoa eta he­goekialdekoa, plazan sestran, eta iparekialdekoa maila birekin. Behea zementozkoa da, baina apurtuta dagoen zenbait txokoan ikus daiteke ibai harriaz eginik zegoela aldi batetan. Bai baseliza­ren ormetan, eta balta baseliza inguratzen duen elizatariaren or­metan, ezarleku luzeak daude jarririk.

Baseliza barrura bi atetatik sartzen da, bata, hegomendebai­deko arman dagoena, punto erdikoa da eta bere uztaia lau lobe­larri eta klabeak osatzen dute (7.argazkia), Uztaiaren darda 56,5 zm.takoa da. Zangoak 1,61 zm. luzerako bi harriz eginik daude, Ateak 2, 17 m. du eta 115 zm. argia. Haritzezkoa da, errementeri haundi eta ederrez gogorturik, eta 24 iltze artistiko daramatza (111,

140 LARA TZU-K T ALDEA

3. argazk1a

"INDUSIKO SAN FRANTZIZKO BASEUZA (DIMA - BIZKAIA)" 141

6. argazkia

2 1n1d1d

E 1 100

2. IRUDIA

5. argazk1a 7. argazk1a

--e~~~--------~-~-- - -------·----~~---~----- --,-----~----~-~-.,

142

12.40

~1

3. IRUDIA

60 205 200

4. IRUDIA

LARATZU-K TALDEA

5. IRUDIA

1220

215

21

80

'º 8 22 2

225

6 10

130

O\ m - '1

"INDUSIKO SAN FRANTZIZKO BASELIZA (DIMA - BIZKAIA)"

IV eta V.irudiak). Lehiatila txiki bat darama, gurutz irudia duelarik, burdlnsarez estalirik. Ezkerretara ur bedeinkatuaren pila bat dago, karearrizkoa, giza aurpegi baten forman (8.argazkia eta Vl.irudia), lntxaurbizkarreko Urizar dorretxeko harriaren antzekoa (8a.argazkia).

Baselizaren beste atea iparmendebaldeko orman dago. Ho­nek ere uztaia du, pixka bat beheraturik, lau lobelarri eta klabeaz osoturik (9.argazkia). Zango bakoitzak hiru harri ditu. Uztaiaren dardak 55,5 zm. ditu, ateak orotara 2, 10 m. luzeera, eta 1,28 m.trozko argia. Bere eskumatara arearrizko ur bedeinkatuaren pila darama (10.argazkia eta Vll.irudia).

Hegomendebaldeko orman dauden lau lehioetatik hartzen du baselizak argia, ezker aldetik eskumarantz beglratuz, lehen lehio biek kristala eta burdinezko barroteak dituztela ikus deza­kegu, eta beste biek metalezko tela eta kristala. Lehen lehioaren beheko zatia, elizatariaren teilatutxoaren azpian dago. Zein ote da zaharrena, teilatua ala lehioa?

Sakristiak bestalde, hegokialderantz daukan lehiotik hartzen du argia.

Kanpaia begi bakardun orma bateko kanpandorrean dago. 1850.urtean sortu zen Gasteizko "Vda. de Murúa" lantegian urtu zen kanpai hau, eta hauxe irákurri daiteke berton: "Año 1942. lhs María y José. Vda. de Murúa, Vitoria·" Bere heurriak hauek dira: 540 milimetrozko diametroa ahoan eta 430 milímetro luzetara. Elizataritik jotzen da kanpaia, iparmendebaldeko ate aurretik, tei­latuko gapirio baten zuloaren bitartez jausten den kanpanmihia­ren katea tiratuz. Jentea deitzeko jotzen da, ordu erdi meza au­rretik danda bat, ordu laurden lehenago bigarrena, eta meza or­duan hirugarrena.

L.50

@) l @)

11"1 ~ ..J

"' m

'-= ~

8'i'

6. IRUDIA

B argazk1a

o e

L.05 i-----· -----

' ' 1 1

-'---l?L~~..:m~---/

143

144 LARATZU-KTALDEA

9 éHí]il7klil

1 O. argazk1a

"INDUSIKO SAN FRANTZIZKO BASELIZA (DIMA - BIZKAIA)" 145

440

400

7. IRUDIA

Goizean, eguerdia baino lehen, gizon bat hiltzen bada, ha­mabiak jotzerakoan hiru dandaka jotzen dira, eta emakumea izan ezkero bi. Heriotza arrastian gertatzen baldin bada "aima­riek" jotzen direnean egiten da. Hila haurra bada ez da jotzen inongo dandarik. Gero hilkutxa etxetik ateratzen danean, eta Bernaola baserria iragan artino, kanpaiak gelditu gabe jotzen du. Suteetan ere jotzen da jentea hurbil dadin, eta aintzina sorgiñak uxatzeko ere.

Badago lndusin esaera zahar bat kanpai honi buruz, hauxe da: "lndusiko kanpaia entzuten dan auzo guztietan, iñoiz ez da errenik faltako".

Orma bakarreko kanpandorrean, burdinezko gurutz eder bat eta oilardun haizorratza ere ikus daitezke (11.argazkia, Vlll.irudia).

Baseliza barruko behea haritzezko ohol handiz estalirik daga. 1970.urtean Jorge Zalbideak josi zituen oholak, aurrekoak itze­lezko uholde batek apurtu bait zituen. Lan hau egiterakoan giza­hezurrak agertu zirela dio Josek, bere ustez, aldi batetan baseli­za barruan lurperatzen zituztela gorpuak gehituz.

Sabaia pinu-oholezkoa da, ondo josirik eta urdinez pintaturik. Kristalezko sei lanparatxo dauzka zintzilik, aldaretik hurbilen du­den biak ezberdinak izanik.

Jparmendebaldeko atetik sartuz, ezkerretara lehenengo aur­kitzen duguna, konfesalekua da. Honen tokian, gaur kenduta dagoen koruko eskailara zegoen. 2,35 m. luzetara eta 3,60 m. zabaletara zeuzkan koruak.

Konfesalekua baino aurrerago, karearrizko pila haundi bat dago zelaian (12.argazkia eta IX.irudia). Maiatzaren 9an, San Gregario egunean, urez betetzen zen pila hau, gero bedeinkatu ondoren, auzoko biztanleak eta baita lgorrekoak, Lemoakoak,

400

1 1 1

~--+~~~·---------J

Zeanurikoak eta abar ... etxera eramaten zuten ura, bai soroak eta etxeak eta baita gari eta arto garauak garoztatzeko, santua­ren faborea eskatuz.

Pila honetan botatzen zen ura, gaur eguneko txoko gainean dagoen iturritik hartzen zen. 1975.urtean ur-gordelkua egin zen iturri ondoan.

Herriko apaiza elizmutilaren laguntzaz, soroak bedeinkatzera joaten zen pila honetako uraz, etxe bakoitzeko gauzarik onenak bilduz. Pedro Sierrak berak urte baten astoarekin egindako hiru ibilaldiak, abadeak batutako gauzak eramanez, gogoratzen diz kigu.

Pilatik hurbil, meza jarraitzeko erabiltzen diren liburuxkak edukitzeko mahaitxo bat dago.

Barneluzegoak, baseliza barruak, sei ezarleku eskumatara eta 13ezkerretara ditu.

Ormak karez zuriturik daude, metro bateko zabalerako ko­taundi marroi bat margozturik duelarik.

Alboetako orma hauetan «Vía-Crucis,,ko hamalau irudiak daude, zazpi alde bakoitzeko.

Aldare azpian dagoen oholtza haritzezkoa da, eta hamabi zm. dauzka altueran.

Aldarea, haritzezkoa ere, marroiz pintaturik dago, eta zamau zuri bordatu bat dauka. Erdian 305 mm. x 330 mm. eta 14 mm. lodierako harri bat darama, telaz estalirik.

Aldare gainean, erretaula bat daga, hiru santutoki dituelarik, oinarri eta txapelak zilarrez margozturik dauzkaten lau pilarez osoturik (13.argazkia). Berton ezkerretatik eskumatarantz, «San Gregario Nazianceno" (14.argazkia), "San Frantzizko" (15.argaz­kia) eta «San Antonio" (16.argazkia) daude.

146

11 . argazkia

?: o

495 l.,S 395

LARA 1ZU-K T ALDEA

IO l'l'I l.O o

~ -

9. IRUDIA

o o .J

1 1 1 1

' , __,__-t-'.~'l"f"- - ------_.,./

IOO

8. IRUDIA

"INDUSIKO SAN FRANTZIZKO BASELIZA (DIMA - BIZKAIA)" 147

,J

12. argazkia

13. argazk1a

----------------- -----------------------·------~-----

148 LARA 1ZU-K TALDEA

16. argazkia

·----------

"INDUSll<O SAN FRANTZIZKO BASELIZA (DIMA - BIZKAIA)" 149

San Frantzizkoren azpian sagrarioa zilarrezko kolorez mar­gozturik.

Erretaula gainean ezkerreko aldean Ama Bi~inaren irudi txiki bat daga eta eskuman Familia Sakratuarena.

San Gregorioren irudiak 88 zm. garaiera eta 4 zm. luzetara dauzka; 25,5 zm. zabalera duen balda baten gainean daga. Ber­ton darama izena. Jantziaren aberastasuna eta esku eskuman daraman makila nabarmengarriak dira.

San Frantzizkok 83 zm. ditu goiera eta 5,5 zm. luzetara; 28 zm. zabalera duen oinarrian jarrita daga. Oin ezkerrarekin diru poltsa bat zapaltzen du. lrudi honek bakarrik dauka argia (lanpa­ra bitartez eginik).

San Antoniok haur bat dauka beso ezkerrean eta liburua es­kuman. 75,5 zentimetortakoa da; eta 4 zm. luzeera eta 23 zm. zabalerako balda dauka.

Hiru irudi hauek, 1939.urtea pasa eta gero jarri ziren, gerrate zibilean apurtu bait zituzten zeudenak. Baselizara bizkarrean era­man zituzten, Ugaranatik prozesioan.

Aipatu dugun aldare aurrean, gaur egun erabiltzen dena daga. Haritzezko mahaia da, zamauz estalirik.

Aldarearen eskuman zelaitik bi metrotara pulpitoa zegoen. Orain 17 urte bota zen, koruarekin batera.

Ezkerreko arman, aldarearen parean gutxi gora-behera, sa­kristiaren atea zabaltzen da. Sakristiak zementozkoa du behea eta pinuzkoa sabaia, eta zintzilik lanpara bat. Lehioaren alde bie­tan zulotxu bi daude, meza egiteko behar diren tresnak gorde­tzeko tokiak. Orman gurutzifika bat eta 1rudi bat armairu baten gainean, ispilua, belaunikatzeko banku bat eta ezarleku batzuk ostzen dute gelako mobleria.

Ezkerretara komuneko atea.

Baselizan igandero ematen da meza. Ezkontzak ere ospa­tzen dira. Maiatzean "lore-hila" egiten zen eta Aste Santuan kal­barioa. Erramu lgandean ereinotzak bedeinkatzen ziren, gero etxeetako ate eta geletan esekitzeko. "Santa Kurutz,, egunean arantzez eg1ndako gurutzak bedeinkatzen ziren, gero etxeetan jartzeko asmoaz.

Erretaulako santuei buruz hitz egiterakoan, esan dezakegu gaur egun ez dela San Gregario eguna ospatzen, eta San Anto­nio egunean meza baino ez dela ematen.

Jaia, San Frantzizkori ospatzen zaio. Azaroaren 4 an jende mordoa hurbiltzen da bertara, eta ez lndusikoak bakarrik, baizik eta beste auzategi batzuetakoak ere; Baltzolarrak, Bargondita­rrak, Arostegietarrak eta abar ...

Herriko agintariak ere heltzen ziren: alkatea eta udaltzaina. Meza aurretik baseliza inguruetatik ibilaldia egiten zen, apaiza eta etxezaina kandelekin aurretik joaten zirelarik, gero nagusiak eta herria. lparmendebeldeko atetik irten eta hegomendebaldekotik sartu egiten ziren.

Mezan, Patxo izan zen batek, egun hartarako Arostegietatik ekarritako pianoa jotzen zuen.

Jai egunean ez zen ezer salgai jartzen baina taberna bat egoten zen. Herrikoa zen tabernaria, ekante bitartez taberna lor­tu eta auzategi guztietara joaten zena. Agintariei bazkaria emate­ko egin beharra zeukan honek.

Etxezainak gailetak eta ardoa ematen zizkien sakristiara joa­ten ziren guztiei.

Akordeoi, dultzaina eta txistuaz egiten zuten dantzaldia. Juan Txistuk udaletxetik hartzen zuen dirua, eta bazkalostean baserri­rik baserri jotzen zuen, bakoitzaren borandatea hartuz. Patxi Bil­baok eta Antton Ortuondok, Bargondikoak, dultzaineaz eta

akordeoiaz jotzen zuten, dantatzen zuten guztiei dantza bakoi­tzeko kobratzen zietelarik.

Baselizak bere gastuak ordaintzeko zozketa bat antolatzen zuen, San Frantzizko egun horretan.

Ba du baseliza honek pinudi bat "San Fresku-baso" izene­koa, eta arkaitz beterik dagoen mendixka bat: Urrekoatxa.

Zozketaren dirua eta lurren irabazia ez baldin ba dira aski ba­selizaren gastuak ordaintzeko, auzategiko biztanleak nork bere boltsatik jartzen dute dirua.

HERRIKO ITURRIAK

Pedro Sierra. 81 urte. lndusiko .. Qlabarri" baserria. Dima. Jorge Zalbidea. 68 urte. lndusiko "Ormaetxe" baserna. Dima. Julen Mendiola. 45 urte. lndusí. Dima.

BIBLIOGRAFIA

ITURRIZA Y ZABALA, J. R. de: 1793. "Historia de Vizcaya y Epi­tome de las Encartaciones".

MARTIJA, E.: 1982. "Ermitas en el paisaje de Vizcaya". Edit. Caja de Ahorros Vizcaína.

AZKUE, R. M. de: "Euskalerriaren Yakintza,,. Tomo l. 292-293. orr. Ed. Espasa Calpe.

AZKARRAGA: 1985. "Historia General de Vizcaya".