hsp5 - sc.ehu.esirakurgaia: kaplun, m (1997): una pedagogía de la comunicación 115-131 . hezkuntza...

Hezkuntza Soziopertsonala

153

5.Gaia Pertsonarteko

harremanetarako gaitasuna. M. Angeles de la Caba


154


155

Aurkibidea

Sarrera 157 Helburuak 158

1. Pertsonarteko harremanetarako gaitasunaren planteamendua 159

2. Pertsonarteko harremanetarako oinarrizko trebetasunak eta estrategiak 164

2.1. Pertsonarteko harremanetarako trebetasunen ikaskuntzarako ikusmolde

integratzailea 164

2.2. Pertsonarteko harremanen kodeak 166

3. Komunikazioa errazteko estrategiak 168

3.1. Entzumen aktiboa 168

3.2. Ni mezuak 171

4. Autoafirmazio-estrategiak 173

4.1. Autoafirmazio-estiloak 173

4.2. Autoafirmazio-estrategiaren eraginkortasun-baldintzak 177

4.3. Asertibitatearen esparruak 178

5. Gatazkei irtenbidea aurkitzeko estrategiak 181

5.1. Aurre egitea eta negoziazioa, gaitasun gisa 181

5.2. Negoziazio-ahalmena funtsatzen duten trebetasunak 182

5.3. Testuinguruaren arabera egiten den negoziazio-estrategien egokitzapena 185

6. Zergatik ez da nahikoa estrategien eta trebetasunen entrenamenduan

oinarritutako gaitasun-planteamendu integratzaile bat 188


156

6.1. Oinarrizko arazoak 188

6.2. Planteamenduen garapena 189

6.2.1 Trebetasun-ereduak 189

6.2.2. Prozesu-ereduak 190

6.2.3. Eredu sistemikoak 192

Jarduerak 196

Bibliografia 201


157

Sarrera

Pertsonarteko harreman onuragarri eta eraginkorrak mantentzeko gaitasuna izateak

trebetasun konplexuak eskatzen ditu: harremanak era egokian ulertzea, hitzezko kodeak

nahiz hitzezkoak ez direnak era egokian maneiatzea, eta elkarrekintza-estrategiak

aukeratzea. Hala ere, harremanari dagozkion gaitasunak ez dira trebetasun multzo zabal bat

erabiltzera eta ezagutzera mugatzen.


158

Helburuak

- Zein dira pertsonarteko gaitasunari buruzko planteamendu psikopedagogiko

garrantzitsuenak? Zertan dira berdinak eta zertan desberdinak?

- Zein dira literatura psikopedagogikoak planteatzen dituen pertsonarteko estrategia

garrantzitsuenak?

- Zein dira estrategia guztiek dituzten erregistroak?

- Zergatik ez da nahikoa pertsonarteko gaitasunen planteamendu integratzaile bat?

Zein da aukera?


159

1. Pertsonarteko harremanetarako gaitasunaren

planteamendua

Elkarrekintza positiboak mantentzeari eta elkarren arteko poza

dakarten harremanak lortzeari dagokie pertsonarteko

harremanetarako gaitasuna. Hala ere, oso garrantzitsua izan arren,

ez da erraza pertsonarteko harremanetarako gaitasuna zer den

zehaztea, ezta hura hobetzeko hezkuntza-planak diseinatzea ere.

Hala, Hezkuntza Afektiboan, pertsonarteko harremanetarako

gaitasuna –eta, halaber, han parte hartzen duten trebetasunak eta balioak–

zer den zehazteko beharrak testuinguru konplexu baten aurrean jartzen

gaitu. Horri aurre egin behar zaio, arrazoi batengatik batik bat:

pertsonarteko harremanetarako gaitasuna ulertzeko era baldintzatzeaz

gain, hobekuntzarako programa hezitzaileetan eraginkorrak diren arloak

ere baldintzatzen ditu hartutako marko teorikoak.

Literatura Psikopedagogikoan dagoen termino-aniztasunak

(<<gizarte-trebeziak>>, <<bizitza-trebeziak>>, <<komunikazio-

trebeziak>>, <<gatazkak konpontzeko pertsonearteko trebeziak>>,

<<gizarte-gaitasuna>>, <<trebezia demokratikoak>>, <<hiri-

trebeziak>>) agerian uzten du pertsonarteko harremanen jatorriari eta

garapenari buruzko ikusmolde asko daudela.

Pertsonarteko harremanetarako gaitasunen sorrerari eta garapenari

buruzko ikusmolde psiko-hezitzaile askotarikoak daudela adierazten digu

ZER DA PERTSONARTEKO HARREMANETARAKO GAITASUNA?

Marko teorikoaren baitan dago


160

aniztasun horrek. Are gehiago, esan genezake pertsonarteko

harremanetarako gaitasunari buruz dauden ikuspegi nahiz ereduak

bezainbat definizio eman daitezkeela.

Gizarte-Ikaskuntzaren teoriaren oinarri kontzeptualek “gizarte-

trebetasunen” ikuspegia garatzeko balio izan dute.

Pertsonarteko harremanetarako gaitasuna gizarte-trebetasunen

sinonimoa da, eta honela definitzen da: egoera jakinetan, “gizarte-

erantzun garrantzitsuak aurrez ematen dituzten jokabideak; gizarte-

erantzun garrantzitsuenen artean honako hauek aurki ditzakegu:

Sozialki trebetzat onartuta dauden portaerak zein diren mugatzea,

ikerketa psikologikoen emaitzen arabera egiten da. Kidekoen eta

gainerako esanguratsuen onarpen baikorragoa eragiten duten jokaerak

zein diren adierazten dute ikerketa horien emaitzek.

Gizarte-trebezien ikusmoldearen ikuspegitik, funtsezko

zeregina honako hau izango da: hainbat testuingurutan, egokitzapen

eta onespen hobea errazten duten jokabide eta mikrotrebeziak

mugatzea edo zehaztea.

Zentzu horretan, hainbat adin, graduazio nahiz konplexutasun

mailatako “trebezia-menuen” deskribapena izango da gorago

aipatutako planteamenduaren ekarpen onenetariko bat.

1) Kidekoen eta ospearen onespena

2) “Gainerako esanguratsuen” judizio baikorrak

3) “Kidekoen edo gainerako esanguratsuen” onespenarekin

korrelazioan jarrita dauden bestelako gizarte-jokabideak.

Definizioaren oinarria: CARTLEDGE, G FELLOWS, J (1995) Teaching social skills Boston: Allyn Bacon

Esate baterako: a) MICHELSON, L (1987): Las habilidades sociales en la infancia. Barcelona:Roca b) GOLDSTEIN (1989):Habilidades sociales y autocontrol. Barcelona: Roca


161

Edozein eratara ere, adinak eta testuinguruak ñabardurak sartzen

dituzten arren, egia esan, menu horietan trebetasunen ikasketa graduatu

bat gertatzen da eskuarki, trebetasun sinpleenetatik konplexuenetara

doana.

Hala, bada, gizarte-trebezia sinpleen adibide dira, besteak beste,

entzutea, nork bere burua aurkeztea eta beste pertsona batzuk elkarri

aurkeztea, elkarrizketa bat hastea eta mantentzea, gauzak mesedez

eskatzea eta eskerrak ematea, baikorra dena onartzea, eta abar.

Azken urte hauetan, asertzio-autoafirmazioaren inguruan taldekatzeko

joera egon da, ezetz esan ahal izateko, kritika bat egiteko nahiz jasotzeko,

haserreari erantzun ahal izateko,eta abar.

Joera hori argia da, programa berrienetan batez ere, zeinak

ikuspegi tradizional batean garatu baitira. Ikuspegi tradizional horretan,

neurgarriak eta behagarriak diren portaeren ikasketa soilik –eta, era

Gizarte-trebetasun sinpleen artean, gizarteko arauekin erlazionaturik

daudenak aurkitzen ditugu. Egokitze hobea eta besteengandik onarpen

hobea errazten ditu trebetasun horiek erlazioan adierazten duten izaera

sari-emaileak.

Trebetasun multzo handi horiez gain, ezagutzazko trebetasunen eta

trebetasun emozionalen hobekuntzarekin erlazionaturik dauden beste

modulu batzuk ere –estresari aurre egiteko trebetasunak nahiz

planifikazio-trebetasunak– aurkezten dituzte prebentziorako eta

gizarte-trebetasunen hobekuntzarako programa hezitzaileek.

Gizarte-trebetasun konplexuei dagokienez, pertsonarteko gatazkak konpontzeko moduen eta komunikazio-estiloen inguruan mugitzen dira gehienak.


162

horretan, sinpleenak– hartzen zen kontuan. Ikuspegi horretatik,

bitartekariak diren aldagaiak balioesten dituen ikuspegi batera igarotzen

da; pentsamendu trebetasunak, eta abar, kontuan hartzen dituenera,

alegia.

Beste teoria psikopedagogiko batzuetatik, mikrojokabide

jakin batzuk ikastea (eskerrak ematea, laguntza eskatzen jakitea

nahiz baiezko jarrera izatea) ez dela nahikoa azpimarratzen da,

pertsonen arteko jokabidea eta gainontzekoekiko harremanak

bitarteko gisa erabiltzen dituzten prozesuei arreta handiagoa jartzea

ezinbestekoa baita.

Zehazki esateko, ikuspegi humanistak aparteko garrantzia ematen dio

autoestimuari, pertsonarteko harremanetarako trebetasunen bitartekari nahiz

baldintzatzaile gisa.

Honako hau azpimarratzen da: autoestimu ona duten pertsonek

portaera sozial baikorragoa azaltzen dute.

Adibidez: ROSENBERG, M (2000):Comunicación no violenta. Barcelona: Urano. BRULE, A (1999): Saber dialogar y convencer. Barcelona: Octaedro.


163

Baikortzat hartzen diren portaera sozialei dagokienez, aurrerago

aipaturiko planteamenduetatik urruntzen dira. Eta, humanistek, batik bat,

honako honetan jartzen dute arreta:

Ikuspegi kognitibotik, indar handiz agertzen da “gizarte-

gaitasuna” kontzeptua, jokabideak dimentsio eta testuinguru zehatzetan

bitartekari gisa erabiltzen dituzten “sozio-ezagueraren arloko trebezien

multzoaren” aipamena egiteko.

Asmoak era egokian interpretatzeko gaitasunaren, pertsonen eta

testuinguruaren beharrak kontuan hartzearen eta jardun aurretik aukera

posible guztiak balioestearen baitan dago sozialki onargarria eta

eraginkorra den portaera.

Logikoki, pertsonarteko trebetasunen ikusmoldea aldatzean,

estrategia eta helburu hezitzaileak ere aldatu egin ziren. Zentzu horretan,

arazoak konpontzeko ezaguera-trebetasunak ahalik eta bizkorren (adinari

dagokionez) barneratzea hobe izango da; izan ere, ikasketa-prozesu hori

oinarrizkoa izango da gizarte-gaitasunean, eta, era berean, ardatz

egituratzailea izango da; hala ere, ikusmoldeen artean desadostasunak

daude.

ERLAZIOA ERRAZTEN DUTEN TREBETASUNAK ETA JARRERAK

AZKEN BATEAN, PERTSONARTEKO EGOERAK ULERTZEN ETA

INTREPRETATZEN DITUZTENAREN ARABERAKOA IZATEN DA

PERTSONEK GIZARTEAN ADIERAZTEN DUTEN PORTAERA.

Adibidez: TRIANES; V (1996): Educación y competencia social. Granada: Aljibe. PELECHANO, V (1991): Habilidades interpersonales en ancianos. Valencia:Alfaplus.


164

2. Pertsonarteko harremanetarako oinarrizko trebetasunak eta

estrategiak

2.1. Pertsonarteko harremanetarako trebetasunen ikaskuntzarako

ikusmolde integratzailea

Pertsonarteko trebetasunak eta balioak ikuspegi psikologikoen eta

pedagogikoen garrantzizko helburuak izan dira, baina, noski, ikuspegi

partzialak izan dituzte. Alabaina, posible eta beharrezkoa da bakoitzaren

ekarpenak batzea eta integratzea. Pertsonarteko harremanetarako

trebetasunei dagokienez, gorantz doan joera globalizatzaile bat

markatzen du 90eko hamarkadak, era horretan aurrerapausu bat emanez.

Informazio-prozesaketaren ezaguera-markoan sortutako ikusmolde funtzionalistek

ezaguerazko bi trebetasun landu dituzte, bereziki:

1) Gizarte-emoziozko trebetasunak (trebetasun sozio-emozionalak); baliagarriak dira

emozioak era egokian interpretatzeko, eta ahozkoak diren nahiz ez diren emozioen

espresioak interpretatzeko.

2) “Pentsamendu gogoetatsua” deituriko gizarte-ezaguerazko trebezia;“pentsatzeko”

denbora hartzea, eta pertsonen arteko arazo baten konponbideari heltzen diogunean

zenbait urrats ematea izango litzateke ( zer gertatzen ari da? Zein izan daiteke

konponbidea? Konponbidea eraginkorra al da? Eta, horrela ez balitz, beste zer

ahalegin egin dezaket?)

Ikusmolde estrukturalistak garrantzi handiko ekarpenak egin dizkio harremanen

trebeziak eta arazoak konpontzeko ikasketa–prozesuari besteak beste, gizarte-jokabidea

motibatzen duten pertsarteko eskemen sekuentziak xehetasun handiz deskribatuz. Era

beran, arrazonamendu jasoaren eskemak pertsonen arteko arazoak konpontzeko era

konstruktiboagoekin loturik daudela kontuan izanik, ahaleginak egin dira eskema horien

garapena sustatuko duten hezkuntza esku-hartzeak bideratzeko.


165

Pertsonarteko harremanak harremanerako estrategia multzo baten

erabilera egokiaren baitan daudela pentsatzen hasten da, eta, zentzu

horretan, honako hau proposatzen da:

Ahalik eta estrategia gehien ezagutzea balio handikoa izan

daiteke, bai beste pertsonen portaera modu egokian ulertzeko, eta baita

pentsatzen eta sentitzen duguna errespetuz adierazten ikasteko ere. Estilo

positiboagoak eta eraginkorragoak bultzatzeko lehen pausoa izango dira

estrategia horiek; lehen pauso horrek atea zabalik utziko die beste galdera

askori, hirugarren puntuan azalduko den bezala.

Edozein eratara ere, eta estrategien ezaguera erabilgarria denez,

oinarrizkoenak errepasatuko ditugu; batez ere, Hezkuntza Afektiboan

ditugun proposamen globalizatzaileetan gehien agertzen direnak,tradizio

amerikarretik nahiz europarretik etorriak.. Gainera, erreferentziazko

marko teorikoaren arabera sailkatuko ditugu, eta, era horretara, errazagoa

egingo zaigu guztia ulertzea.

Beraz, pertsonarteko oinarrizko estrategien analisi labur batetik

abiatuko gara; estrategia horiek, ustez, curriculum integratzaile baten

ikusmoldetik, estilo baikorragoak eta eraginkorragoak bideratzeko lehen

kate maila gisa joka dezakete.

Curriculum integratzailea

Curriculum integratzaile bat

Harremana errazten duten komunikazio-estrategiak

Autoafirmazio-estrategiak

Negoziazio-estrategiak


166

1) Harremana errazten duten komunikazio-estrategiak

2) Komunikazioa eta autoafirmazio-estiloak

3) Komunikazioa eta gatazken ebazpena

2.2. Pertsonarteko harremanen kodeak

Hitzezko kodea

Alde batetik, Hitzezko kodeak, hau da, komunikatzeko nahiz

negoziatzeko orduan mezua eraikitzeko erak, izugarrizko garrantzia

dauka estrategia hauetan guztietan, eta, hori horrela izanik, kode hori

egokia izan dadin nola erabili behar den jakiteko ematen diren

jarraibideetan jartzen du indarra. Beste alde batetik, pertsonarteko

harremanetarako estrategiak erabili nahi ditugunean, hitzezkoa ez den

kodearen erabilera egokiaren garrantzia azpimarratzen da aho batez.

Hitzezkoa ez den kodea

Lehenengo eta behin, gorputz-hizkuntzaren bidez igortzen duen

mezu inplizituari dagokio (jarrera, tarte fisikoa, hitz egiten ari denaren

aurrean kokatzea, eskuekin egiten diren keinuak…) hitzezkoa ez den

kodea, aurpegiaren adierazpenaren bidez (begirada, irribarrea…).

Komunikazio mota horrek oso toki garrantzitsua betetzen du, ahozko

ESTRATEGIA HORIETAKO BAKOITZEAN GARRANTZI IZUGARRIA EMATEN ZAIE KOMUNIKAZIO-ERREGISTROEI.

IRAKURGAIA: KAPLUN, M (1997): Una pedagogía de la comunicación115-131


167

hizkuntza interpretatuko den modua bideratzen baitu. “Gustatzen al

zaizue nire lana?” galderaren aurrean, ez da gauza bera “bai, oso ondo

dago!” erantzutea –sorpresa eta miresmena adierazten duten keinuekin–

lana zehatz mehatz aztertzen den bitartean, eta “bai, oso ondo dago!”

erantzutea, lana ia begiratu gabe, eta berehala beste gai batera igaroz.

Bigarrenik, gako metakomunikatiboak ere biltzen ditu bere baitan

hitzezkoa ez den kode horrek; hala nola, tonua, ozentasuna, argitasuna,

abiadura, enfasia eta arintasuna, besteak beste.

Ahozkoak diren eta ez diren arloak biltzen dituen alderdi berezia, izaera

propioa duena, autoerrepresentazio-estiloa da.

Hau da, besteen aurrean agertzen garen modua, arlorik materialenetatik hasi (janzteko modua, itxuraren zainketa…), eta harremanekin modu zuzenean erlazionaturik daudenetaraino. Horien artean, honako hauek aipatu beharko ditugu:

elkarrekintza positiboari dagozkion trebetasunak

irribarre egitea,

begiratzea,

agurtzea

“modu egokiak” izenekoak

gauzak mesedez eskatzea,

eskerrak ematea,

onarpen-gaitasunak

beste pertsonek lorturikoa goraipatzea…, sar daitezke.

Ez dugu ukatuko ahozko hizkuntzaren erabilera garrantzitsua

denik; baina, kontuan izan behar dugu, komunikazioak beste erregistro

batzuk ere badituela, ahozkoa ez den hizkuntzaren barruan sar

ditzakegunak. Bere garrantzia argia da, hitzezkoa ez den

komunikazioaren osagaiek esaten denarekin zerikusia dutenean igortzen

den mezua eraginkorragoa izango dela kontuan hartzen badugu.


168

3. Komunikazioa errazteko estrategiak

Ikuspegi humanista batetik, “errazteko trebetasunak” deiturikoek

hartzen dute tokirik garrantzitsuena, eta komunikazioa errazteko

gaitasunei buruzko hausnarketa aberasgarri bat ematen digute: entzuten

jakitea, enpatizatzen jakitea, harremanean oinarritutako mezuekiko

desadostasuna azaltzen jakitea.

3.1. Entzumen aktiboa

Beste pertsonari esaten ari dena entzuten ari garela sentiaraztean

dago entzumen aktiboaren gakoa. Hori bereziki garrantzitsua da, batez

ere, kontuan hartzen badugu entzumen aktiboak giza balio eta balio

hezitzaile bereziak dituela, arazoak dituen norbaiti lagundu nahi

diogunean, edo, arazoa biona denean, eta bestearen ikuspuntua ere

kontutan hartzea beharrezkoa denean.

Entzumen aktiboa era eraginkor batean egiteko, zenbait

baldintza bete behar dira; baldintza horien artean hiru

azpimarratuko ditugu.

Beste pertsona sentitzen ari den sentimenduak eta arrazoiak nahiz egoerak islatzea da m

aktiboan entzutea.

KONTRAKOTASUNA DAGOENEAN, PERTSONOK AHOZKOA EZ DEN

ERREGISTROAREN BIDEZ HAUTEMATEN DUGUNA SINESTEKO JOERA

DUGU

GOMENDATURIKO IRAKURGAIA ROSENBERG, M.B (2000): Comunicación no violenta Barcelona: Urano. 6. kap: 83-105 eta 7.kap: 107-127


169

Lehendabizi, PARAFRASEATZEA, edo besteak esan duena

laburtzea, mezua islatuz, esan duena errepikatzera mugatu gabe.

Garrantzitsua da hitzezko formulak erabiltzea, ulertu dugunaren

baieztapena, edo, beharrezkoa bada, zuzenketa egiteko (“uste al duzu",

"orduan esaten ari zarena…da").

Garrantzitsua da zenbait begiramen kontuan izatea:

Bigarrenik, inplizitua ITZULI, sarritan ahoz adierazten ez diren

sentimenduei garrantzi berezia emanez (“Horrela sentitzen zara… -

gatik”, “Badirudi…”, “Nire ustez…”, “Beharbada beste honako hau

izango da”, “Esaidazu oker baldin banago, baina uste dut…”, “Ea

ongi ulertu dizudan…”, “Orduan, honako hau esan nahi didazu”…).

Era horretara, ez gara interpretazioan eroriko. Kasu horietan, feed-

back-a garrantzitsuagoa izaten da. Hala eta guztiz ere, inplizituaren

itzulpena –pertsonak esan ez duena baina guri ulertzea iruditu

zaiguna– kontu handiz egin behar da. Edozein eratara ere, neurriz

erabili behar da, eta hobe da pertsonak berak adieraztea bere

arrazoiak, batez ere, ziur ez gaudenean. Joera orokor gisa, hobe da

hitz egiten ari denaren ikuspegi pertsonala erraztea, galderen bidez.

Azkenik, ERREAKZIOARI ARRETA JARRI, ONGI ULERTU

DUGUN ALA EZ IKUSTEKO, batez ere, itzulpena egiten ari

garenean.

Entzumen aktiboan, asko zaindu behar da ahozkoa ez den

komunikazioa, arreta-jarrera aktiboa hartuz, ikusmenaren bidezko

kontaktuari eutsiz, eta esaera egokiak erabiliz (“ikusten dut…”,

“ulergarria da zu horrela sentitzea…”). Azken puntu horri dagokionez,

galderek oso toki garrantzitsua betetzen dute, autoazterketarako eta

autoargiketarako aukera ematen duten galdera irekiek, batez ere. Hori

oso garrantzitsua da, kontuan izaten badugu entzuteak garrantzi handia

duela arazoren bat duen norbaiti lagundu nahi diogunean.


170

Adibidez, adiskide batek esperientzia txar bat izan duenean, eta

gertaturikoa kontatzen hasten denean, itxuraz egokiak diren esaldiekin

erantzun dezakegu :

1) “Ulertzen dut”, “Lasai zaitez; gaixotu egingo zara, eta ez du

merezi horrela jartzea” edo 2) “Begira, egin behar duzuna honako hau

da”, 3) “Bai, hori gertatzen zaizu… duzulako”, 4) “Beno, guztioi

gertatzen zaizkigu horrelako gauzak, eta egin behar dena honako hau da”

edo, “Ez da horrenbesterako izango”. Entzuten eta errespetatzen dugula –

esaten duenarekin ados egon ez arren– sentiarazteko gaitasunean eta gure

asmoetan –ez dira beti konszienteak– datza esaldi horien balioa.

Gertatzen zaiona ulertzen dugula ohikeriaz eta esatearren soilik

esaten badiogu norbaiti, horrek ez du batere laguntzen komunikazioan.

Tonuaren, gorputzaren nahiz aurpegiaren adierazpenen eta esateko

unearen arabera, gehiegikeriatan ari dela uste dugula – nola sentitzen den

eta horretarako arrazoiei arretarik jarri gabe– uler dezake beste

pertsonak.. Oso erraza da aholkuak ematen hastea, benetan entzun gabe,

eta gure iritzia eskatu aurretik. Aldi berean, erantzun horietako batek

agerian utz dezake sentimenduak ez direla onartzen, gure ikuspuntutik

epaitzen nahiz interpretatzen baitira, sentimendu horiek dituen

pertsonaren ikuspuntutik egin beharrean.

Oso garrantziatsua da kontu handiz ibiltzea eta komunikazioa

zailtzen duten zenbait gauza ekiditea, beste pertsonak nahi ez

duenean hitz egitera behartzea, galdera gehiegi egitea, moztea,

aurkako argudioak ematea, eskatzen ez diren aholkuak ematea,

epaitzea nahiz moralizatzea, arazoari garrantzia kentzea, gertatzen

dena badakigula ulertaraztea nahiz norberaren historia kontatzea,

entzuteari utzi aurretik.


171

3.2. Ni mezuak

Komunikazio-trebetasunen artean, kontuan izan behar da, oso

modu berezian, mezu mota egoeraren eskakizunetara egokitu behar dela.

Horrela, literatura psikopedagogikoan ni mezua eta zu mezua

izenez ezagutzen direnak bereizten jakitea garrantzitsua izan daiteke

Zu mezua erabiltzen duen komunikazioa egokia izan daiteke beste

pertsonaren alde positiboak ezagutu eta azpimarratu nahi direnean, baina

guztiz desegokia da haserre gaudenean edo kexa bat adierazi nahi

Kontu berezia izan behar dugu entzumen aktiboa zailtzen duten

egoera eta testuinguruekin.

Statusen eta rolen desberdintasun-egoerak azpimarratu behar

dira; izan ere, egoera horietan, sarritan, jarrera desegokiak izaten dira,

gu ohartu gabe gerta badaiteke ere. Esate baterako, sermoiak, bestea

gutxiestea, aginduak, erdi ezkutuan eginko mehatxuak, eta abar.

Egoeraren tentsio-ezaugarriengatik nahiz solaskidearen

ezaugarriengatik (eten eta epaitu egiten du…) entzutea zail gertatzen

denean aurki dezakegu beste testuinguru zail bat. Izan ere, kasu horiek

autoanalisi eta autokontrol asko eskatzen dute (ikus 1. ataleko

autoezagutza eta autokontrola).

Ni mezua ”lehen pertsonan” bidaltzen dena da

Zu mezua “bigarren pertsonan “bidaltzen dena da

norberaren pentsamenduetan, sentimenduetan eta arrazoietan oinarrituz

beste pertsonaren pentsamenduetan, sentimenduetan eta arrazoietan oinarritzen dena

COSTA, M.L eta LOPEZ, L.E (1991): Manual para el educador social. Madrid: Ministerio de Asuntos Sociales. "El menú de habilidades"


172

dugunean. Egoera horietan, bestea kritikatzeko, salatzeko, errudun

sentiarazteko, eta abar, erabiltzen da“zu mezua” askotan, eta, horrela,

harremana hondatuko da ziurrenik. Kasu horietan hobe da ni

mezuak erabiltzea.

Horrela, gure sentimenduak, iritziak eta nahiak adieraz ditzakegu,

beste pertsonaren jarrera aztertu edo kritikatu gabe.

(*) Ni mezu baten osaeran, hiru zati edo osagarri nagusi hartu behar dira

kontuan: arazoaren deskribapena, sentimenduak eta ondorioak.

Erabiltzean izan beharreko kontua(???????)

NORBERAREN IRITZIAK, NAHIAK ETA SENTIMENDUAK

AZALARAZTEKO BALIO DUTE NI MEZUEK, ETA BAITA BESTE

PERTSONAK ERAGITEN DITUEN SENTIMENDUAK ZEIN DIREN

ADIERAZTEKO ERE, BAINA PERTSONA HORI ERRUDUN

SENTIARAZI, KRITIKATU, SALATU NAHIZ HARI IZEN ONA

GALARAZI GABE .

Lehenbizi, arazoak eragiten dituen egoera nahiz jarrera zehaztu

egin behar da (“taldearen bilerara joaten naizenean, eta zuek berandu

heltzen zaretenean…”, “liburuak lurrean botata ikusten ditudanean…”).

Bigarren, argi eta garbi adierazi behar da zeintzuk diren

norberaren sentimenduak (“......-gatik arduratzen naiz”).

Azkenik, arrazoiak aipatu behar dira (“ez baitugu dirurik liburu berriak erosteko”)


173

4. Autoafirmazio-estrategiak

4.1. Autoafirmazio-estiloak

Hau da, norberaren eta besteen eskubideen arteko oreka zaila jokoan

jartzen den egoerei aurre egiteko moduarekin erlazionaturik daude

autoafirmazio-estilo horiek.

Norberaren beharren arabera pentsatzeko, sentitzeko eta jokatzeko

eskubidearen eta beste pertsonarenganako errespetuaren artean nolabaiteko

gatazka sortzen denean gertatzen da hori, beste pertsonak guk ditugun

eskubide berberak dituela kontuan izanik.

1) Beste pertsonari buruzko balioespen negatiboak dira

oztopo nagusia. Hori dela eta, etiketak (… zara) eta orokortzeak

(beti/inoiz ez) baztertu behar dira.

2) Ahozkoak ez diren elementuak, –ahotsaren tonua,

adibidez– oso garrantzitsuak dira.

3)Etsaitasuna dakarren zu mezu bihurtzen da haserre biziz

adierazitako ni mezu bat. Elkarrizketak oso gogorrak direnean

nahiz tentsio asko dagoenean ez dira erabili behar, berehala zu

mezu bihurtzen baitira.

NORBERAREN IRITZIAK, ESKUBIDEAK ETA INTERESAK

ERABILTZEN ETA DEFENDATZEN DIREN MODUARI DAGOKIO

AUTOAFIRMAZIO-ESTILOA

Egoera horietan norberarekiko edo gainerakoekiko hartzen den

errespetu mailaren arabera, hiru autobaieztapen-estilo nagusi bereizi

behar dira.


174

1) Adierazpen-estiloak edo estilo asertiboak

Norberaren ikuspuntua, beharrak nahiz eskaerak adierazten ditu,

solaskidearenganako errespetuz. Estilo zuzena da, eta formula zehatzak

erabiltzen ditu (“hau nahi dut”, “honako hau gustatuko litzaidake”, “uste

dut…”).

2) Inhibizio-estiloa

Egoerei aurre ez egitea edo behar beste ez egitea da ezaugarri

nagusia; estilo honetan, egoerak azaltzea edo pentsatzen dena adieraztea

baztertu egiten da, edo modu ez zuzenean –iheskorrean– egiten da, eta

atzera egiten da edozein gatazka-aukeraren aurrean.

3) Estilo erasokorra

Inhibizio-estiloa ez bezala, oso estilo argia da, eta, gehienetan,

estilo zuzenegia erabiltzen du norberaren ikuspuntua, beharrak nahiz

eskaerak adierazterako orduan, beste pertsonarengan sortzen den eragina

kontuan izan gabe.

Dena den, trebetasun konplexua da autoafirmazio-estiloa, edo,

beste modu batera esanez, egoeren arabera aldatzen doazen

trebetasunen multzoa da, eta ez da komeni sinplifikatzea. Izan ere,

erantzun asertibo, erasokor nahiz inhibiziozko mota ugariz hitz egin

dezakegu.

CUNGY, C (1999): Saber afirmarse. Bilbao.Desclée. Bigarren zatia. CASTANYER, O (1997): La asertividad. Bilbao: Descleé. 21-42. 2.kap


175

INHIBITUA

Adierazpen desegokiarekin nahiz eskasegiarekin lotzen da

inhibizio-estiloaren irudi klasikoa eta, argi dago, estilo horren ezaugarri

direla hitz egiterakoan segurtasunik ez izatea, tonu baxuan egitea,

gorputz teinkatua izatea eta begirada aldentzea. Dena den, badaude

inhibizio-estiloa adierazten duten beste erantzun batzuk, ahaztu behar ez

ditugunak, autobaiteztapen-estiloa hobetu nahi baldin badugu batik bat,

hobekuntzari ekiteko modu askotarikoak eskatuko baititu.

Horrela, honako hauek azpimarratu behar dira:

• Egoerari aurre ez egiteko: Ihesa

• Blokeoa: gehienetan, pentsamendu negatiboak ditu; pentsatzea,

eta zer egin edo esan erabakitzea ekiditen du.

• Gehiegizko egokitzapena, beste pertsonaren nahien arabera

bakarrik erantzunez egoerari; horretarako, beste pertsona horrek

onartuko duena bakarrik egingo edo esango da.

• Manipulazio ez-zuzena, beste pertsonarengan erru- nahiz

erruki-sentimenduak eraginez.


176

ERASOKORRA

Estilo erasokorrari dagokionez, “modu txarrekin” erlazionatu ohi da.

Iritziak emateko nahiz zerbait eskatzeko orduan beste pertsonak dituen

sentimenduak kontuan ez izatea, irain edo oihu eginez, estilo

erasokorraren adibide garbia da. Dena den, egoera ez da beti hain argia

izaten, oreka oso zaila delako, eta, sarritan, ahozkoa ez den

komunikazioaren erabileran erabakitzen delako.

Esaten diren gauzetan errespetua adierazi nahi izatea baina

esateko moduan erasokorra izatea gerta daiteke. Horrela, inork ez du

zalantzan jartzen eragin erasokorra dutela aginduak emanez hitz egiteak,

etengabe mozteak, ozen hitz egiteak, desafioz begiratzeak nahiz ironiak.

Adierazpenezko komunikazioan edo komunikazio asertiboan behar-

beharrezkoak dira jarrera erlaxatuak, tonu irmo baina ez-gogorrak eta

begirada zuzenak.

Sarritan, ahozkoa ez den komunikazioaren erabileran egoten da

adierazkortasunaren eta erasokortasunaren arteko muga. Etengabe

mozten ari zaigun pertsona bati erantzuteko moduan daukagu horren

adibide bat: “Zergatik ez didazu amaitzen uzten?”, “Utziko al didazu

hitz egiten? Orain arte ezin izan dut hitzik egin”. Horrelako zerbait

esaten dugunean, mezu adierazkor edo asertiboa mezu erasokor bihur

dezakete hitzei laguntzeko erabiltzen dugun tonuak nahiz begiradak.

Horrez gain, badaude estilo erasokorra erabiltzeko beste modu

batzuk, zoliagoak eta ez hain nabariak:

• bestearen nahiak edo zergatiak zalantzan jartzea.

• erasotzea eta kritikatzea, “modu onean” baina gogortasunez.


177

Beste alde batetik, hainbat erantzun asertibo mota daude:

4.2. Autoafirmazio-estrategiaren eraginkortasun-baldintzak

Horrela, errazagoa da erantzun asertibo sinplea erasokor gisa ulertzea,

erantzun asertibo enpatikoa edo ni mezuak dituen erantzun asertiboa

erasokor gisa ulertzea baino, komunikaziorako trebetasunak baititu… “Hitz

egiten utz diezadazula eskatu dizut”. “Esan beharrekoa amaitzen utziko al

didazu? ”

ASERTIBOA

1) Erantzun asertibo sinplea, norberaren ikuspuntua jakinaraztera

mugatzen dena.

2) Erantzun asertibo enpatikoa, norberaren ikuspuntua jakinarazi

aurretik, beste pertsonaren onarpenarekin hasten dena (“hori ulertzen dut…

baina”: “ulertzen dut denbora gutxi izatea eta liburua ekarri ez izana, baina,

mesedez, ekar iezadazu bihar, behar dut eta”; “ikusten dut haserre zaudela

eta ez didazula entzuten, baina utz iezadazu une batez hitz egiten”). Entzun

eta enpatia adierazi. Beste pertsona mindu gabe autobaieztatzeak haren

arrazoiak ulertzea esan nahi du. “Ulertzen dut…”.

3) Ni mezu baten ondoren ematen den erantzun asertiboa.

Hobe da komunikazioa errazten duten estrategiekin hastea,

eta adierazpenaren trinkotasuna (asertibitatearen trinkotasuna)

handitzen joatea.


178

Dena den, ezin daiteke esan autoafirmazio–estrategiak direnik onenak

edo egokienak. Esate baterako, erantzun asertibo sinple batek ni mezua duen

batek baino askoz ere esanahi gehiago izan dezake, beste pertsonarengan

borondate edo asmo txarra antzematen dugunean. Hala eta guztiz ere,

adierazpenaren trinkotasunak urratsez-urratsekoa izan beharko luke, eta

ahalik eta gehien erabili beharko lituzke komunikazioa errazten duten

estrategiak.

Orokorrean esanda, adierazpena edo asertibitatea erasokortasuna edo

inhibizioa baino egokiagoa den arren, ezin dugu esan estilo asertiboa beti

egokiena denik, egokitzapena beti ere egoeraren aldagaien eta norberaren

helburuen araberakoa baita.

Izan ere, ez dugu ahaztu behar, batzuetan, egokiagoak izan

daitezkeen beste estrategia batzuk ere badaudela; adibidez: beste baterako

uztea edo kontuan ez hartzea. Arazo garrantzitsu baten aurrean jartzen

gaitu horrek: ez da nahikoa trebetasun asertiboak izatea, noiz erabili behar

diren bereizten ez baldin badakigu.

4.3. Asertibitatearen esparruak

Adierazpen-gaitasuna, neurri handi batean, egoeraren edo

testuinguruaren zailtasunaren araberakoa izaten da. Puntu hori kontuan

izanik, mailaren arabera ordena daitezkeen adierazpenedo asertibitate-

esparruez hitz egin genezake, eragiten duten zailtasunaren arabera.

ASERTIBITATEA EDO ADIERAZPENA EZ DA BETI ESTRATEGIA EGOKIENA

COSTA, M.L eta LOPEZ, L.E (1991): Manual para el educador social. Asuntos Sociales. ""21-47 eta59-75 orrialdeak


179

Egoera horietan, modu askotan azal daiteke inhibiziozko estiloa, “ez”

esan beharrik ez izateko aitzakia bilatuz nahiz egoera hori baztertuz. Estilo

erasokorrak irain egin dezake, eskaera desegokia dela esanez, edo, modu

txarrak erabil ditzake, besterik gabe (“ez dut nahi eta kito”, “lotsagabe bat

zara”). Eskaera baten aurrean modu egokian ezetz esateko gaitasunik ez

izateak, sarritan, epe laburrera, ertainera eta luzera agertzen diren egonezin-

eta frustrazio-sentimenduak eragiten ditu, eta baita erresumina ere.

Oinarrizko forma asertibo errazenen artean, egoera oso argia ez

denean galdetzeko nahiz informazioa eskatzeko trebetasunak daude, eta

baita iritziak eta ikuspuntuak adierazteko trebezia ere. Askoz ere zailagoa

da Ezetz esateko trebetasuna, errurik sentitu gabe eta beste pertsona mindu

gabe.


180

Kritiken erabilera egokia

Kritika horiek modu konstruktiboan egiteko (gauzak hobetzeko)

nahiz modu onean baztertzeko (ez bakarrik nork bere barrua husteko

bide gisa erabiliz) gaitasuna eskatzen du kritiken erabilerak, eta

adierazpenaren barruko esparrurik zailenetakoa izango da, ziurrenik.

Kritikak adierazpen gisa mahairatzea –erasorik egin gabe, baina

pentsatzen dena esanez– komenigarria da, hezkuntzaren esparruan batez

ere, pertsonarteko erlazioak zaindu nahi baditugu behintzat.

“Pentsatzen duguna esatea” oso alderdi labainkorrean sartzea

izaten dela da arazoa; hau da, sentitzen dugun guztia kanporatzera

mugatzen gara askotan, besteengan sorrarazten ditugun eraginetan

erreparatu gabe, edo errespetuz egiten dugun konturatu gabe.

Hezkuntzan eta pertsonarteko erlazioen alderdietan horrek duen

garrantziaz ohartzea ezinbestekoa da. Kritikak, konstruktiboa deitzen

dugun horrek batez ere, ez luke “pentsatzen duguna” esateko soilik

balio beharko; egoera hobetzeko nahiz txarrera joan ez dadin laguntzeko

ere balio beharko luke. Bestalde, ez da erraza kritika bat era egokian

jasotzea.

Autobaieztapen-estiloa agertzen den esparru argia osatzen dute

kritika-egoerek. Mutur batean, kritikaren inhibizioa dago –ondorioen

beldurrez gertatzen da, gehienetan–; eta, beste muturrean, kritika

erasokorra. Zentzu horretan, adierazpenezko kritika edo kritika asertiboa

erabili nahi baldin badugu, oso garrantzitsua da kontrolatzea, lasaitzea

eta, kritika egin aurretik, benetako helburua zein den pentsatzea. Era

berean, oso garrantzitsua da kritika modu egokian nola komunikatu

aztertzea, egoera arazotsuak nahiz sentimenduak deskribatzeko orduan

zehatzak izanik.


181

5. Gatazkei irtenbidea aurkitzeko estrategiak 5.1. Aurre egitea eta negoziazioa, gaitasun gisa

Harremanetan sou daitezkeen tentsioei nahiz desadostasunei aurre

egiteko bakoitzak duen estilo pertsonalari dagozkio gatazkei irtenbidea

aurkitzeko estrategiek. Bi pertsonaren edo gehiagoren artekoak izan

daitezke tentsio nahiz desadostasun horiek, interesengatik, iritziengatik,

nahiz balio kontrajarriengatik sortuak.

Gatazkaren ikusmoldearen eraldaketa-testuinguruan lekutu behar dira

heziketa-proposamenak. Egia esan, ikuspegi-aldaketa bat eman da, zeina

ekiditzetik edo kentzetik (gatazkaren ikuspegi ezezkor batean oinarrituta

dagoen ikuspegia da) kontzienteak eta aktiboak diren esku-hartzeko

jarreretara igarotzen den (gaitasun positiboa azpimarratzen duten jarrerak

dira).

1. “parte ez hartzeko” edo “aurre ez egiteko” estrategiak; hainbat moldaera dituzte:

ekiditea edo fisikoki alde egitea (gatazka dagoen tokitik alde eginez), mekanismo

psikologikoen bidezko alde-egitea (bestea egongo ez balitz bezala jokatuz, eta harekin

egoteko denbora murriztuz), eta gatazkaren negoziazio-estrategiak nahiz pentsamenduen

eta sentimenduen errepresioa..

2. “Aurre egiteko estrategiak; bi eratakoak izan daitezke, erabakiak hartzeko beharrezkoa

denmailaren arabera. Alde batetik, aurre egiteko nahiz erantzun oldarkorrekoestrategiak

dauzkagu; eta, bestetik, erabaki-hartze ohardun batean oinarrituta daudenak; helburuak

lortzeko (helmugazkoak, erlaziozkoak nahiz eginkizunekoak) norberaren bulkadak

kontrolatuz, hainbat aukera balioestea –dituzten ondorioen arabera– dakarte bigarren

estrategia horiek.

Erabaki-hartzeen ikuspuntutik, gatazkei irtenbidea aurkitzeko estrategiak bi multzotan sailka ditzakegu, aurre egiteari dagokionez.


182

Gatazkei irtenbidea aurkitzeko estrategiak kontuan hartzean,

ezinbestekoa da jarreren garrantzia azpimarratzea. Gatazketan alde batek

irabazi eta besteak galdu egiten duelako ideiaren aurrean, jarreretan eta bi

aldeentzako onuretan oinarrituta dauden metodoetan jartzen da enfasia

azken urteetan.

Irtenbide bat aurkitzeko bi aldeentzat ona izango den konponbide bat

aurkitzean datza negoziazio-estrategia, eta, inposaketaren eta ekiditearen

aurrean, bi aldeentzat irabaziak ateratzea posible dela dioen hipotesi

batean oinarritzen da.

5.2. Negoziazio-ahalmena funtsatzen duten trebetasunak

Komunikazioa eta autoafirmazioa erraztuko dituzten trebetasunak

izatea eskatzen du era egoki batean negoziatzeak.

1) Ulerkortasun-marko bat sortzeko trebetasun/ balioak,

bestearen beharrak eta interesak entzunez, geureak

uler ditzan lagunduz, eta bakoitzak dituen interesak eta

beharrak integratzeko moduak bilatuz.

2) Autoafirmazio-balioak eta –trebetasunak, norberak

dituen beharrak eta interesak defendatzeko.

Negoziazio-ahalmena definitzen duten gaitasun mailei

dagokienez, gaitasun intelektualak –emozio-gaitasunak bere baitan

hartuz–, eragin-gaitasunak eta gaitasun pertsonalak (nork bere buruaren

ezagutza, nork bere buruarenganako konfiantza...) azpimarra ditzakegu.

Zalantzazko egoeratan egiten den informazio-bilketarekin eta

diagnostikoarekin harremana duten trebetasunei dagozkie gaitasun

intelektualak. Garrantzitsua da gertaerengan pentsatzea, interesak

identifikatzea eta galderen bidez egoera argitzea, besteek galdera horiei

erantzuteko itxaropenez. Era berean, oinarrizkoa da aldaketak eta aukerak

planifikatzeko gaitasuna izatea, aurrera eramango diren ekintzek izan

ditzaketen ondorioak balioetsiz.

McRAE, B (1998): Negotiating and influencing skills. California: SAGE.

Oinarria:


183

Gatazka batean parte hartzen duten bi aldeen onerako erabiliko den

eragin kolaboratzailea erabiltzeko gaitasuna dakarte eragin-gaitasunek eta -

trebetasunek. Normala denez, ezin dira gaitasun intelektual eta

emozionaletatik bereizi; izan ere, zenbait jokaera eta jarrera bideratzen

dituzte gaitasun horiek (errazteko trebetasunetan eta asertziozko

trebetasunetan oinarritzen dira, batez ere); haien artean, honako hauek

azpimarra ditzakegu:

- Pertsona arazotik bereizten jakitea, asmoetan edo motibazioetan arreta

jarri beharrean, hitzetan nahiz ekintzetan arreta jarriz. Bestearen ikuspuntua

ulertzeak ez du esan nahi onartzen dugunik.

- Arazoa interesen arabera azaltzea, posizioen arabera– azaldu ordez;

kontuan hartu behar da, gatazka gehienak interes-gatazka gisa hasten

diren arren, interes-alor komunak bilatu ezean, berehala igaro

daitezkeela posizio-gatazka izatera.

-Gatazkan parte hartzen duten bi aldeei on egin diezaieketen aukerak

azpimarratzea, gaitasun-azterketa batetik hasiz, bientzat onargarria den

horretatik abiatu ahal izateko. Hori ezinbestekoa da, negoziazioaren

hasieran akordio batera heltzea garrantzitsua dela pentsatzen baldin

badugu, hori horrela izanik, posible baita gero xehetasunak negoziatzen

joatea.

-Negoziazioan erabiltzen den indar kantitatea era egoki batean

aukeratzea, ohikoak diren bi hutsegiteetan ez erortzeko: gehiegi

Asertibitatea era aurrerazalean erabiltzea eskatzen du erabilera egoki batek.

Eskala azkarregiak ondorio latzak izan ditzake.


184

Estilo oldarkorra desegokia dela adierazten dute ikerketek, eta hori

erraza da ulertzen. Harrigarriagoa da estilo laguntzailearen inguruan egindako

aurkikuntza; hau da, egokia dirudien arren, ez eraginkorra izan daiteke. Izan

ere, ulerkorregi nahiz barkatzaileegi agertzeak autoafirmazioa era negatiboan

erabiltzera bultza dezake bestea.

Adibidez:

1) “Bilera batera noiz ezin izango duzun etorri esatea gustatuko

litzaiguke”

2) Hitzen, ahots-tonuaren eta gorputz-hizkuntzaren aukeraketari indar

gehiago emanez, modu onean eskaera bat egitea: “Bilera batera ez

zarela etorriko esaten ez duzunean, arazoak izaten ditugu “quorum”-a

lortzeko, eta denbora-galtze bat izaten da.” “Batzarretara noiz ez zaren

etorriko jakiteko beharra daukat.”

3) Jokaera aldatzen ez bada, statement of consequences : “ Ez badiguzu

esaten bileretara noiz ez zaren etorriko, zure postua uzteko eskatuko

dizugu”.

4) Ondorioen ezarpena : “informatzen ez gaituzunez (berri ematen ez

digunzunez), batzordea uzteko eskatzen dizugu”.

Parte hartzen duten bi aldeen boterea orekatzen jakitea...

Denbora hartzea, baietz esan aurretik nahiz erabaki bat hartu baino lehen.


185

Batzuetan, pentsamendu baikorrak baietz esatera eraman gaitzake,

baina, gero, hobeto pentsatzen dugunean, ez zaigu gauza bera iruditzen

(bost minutu barru deituko dizut...)

5.3. Testuinguruaren arabera egiten den negoziazio-estrategien

egokitzapena.

Gatazkari buruzko literatura Psikopedagogikoak negoziazioa

azpimarratzen du estrategia kooperatzaile gisa, baina honako hau ere

esaten du: ezin da estrategia txarrez nahiz onez hitzik egin, eta, azken

batean, emaitzen eta helburuen arabera balioetsi beharko dira estrategia

horiek.

Hala ere, negoziazio-estrategiak ez dira ezagutza- nahiz jokabide-trebetasun so

Zenbait jokabidek negoziazioan eragin baikorra izango badute ere, badira kontuan

beharreko beste hainbat arlo; batez ere, nork bere buruarenganako konfiantza m

(autokonfiantza maila, alegia) autoezagutza eta autoestimu maila.

-Gatazkari irtenbidea aurkitzeko egiten diren hainbat saiakerak egoera

oker dezakete, zenbait egoeratan eta zenbait pertsonarentzat.

-Era berean, haserrea edo erresumina eragin dezake gatazka ekiditeak

nahiz gatazkarik ez balego bezala jokatzeak.

-Harremanari behar hainbeste balio ematen ez zaionaren ustea indar

dezake gatazka bat apaltzeak.

Helmugari nahiz harremana zaintzeari ematen diogun garrantziaren

araberakoa eta mugimendu-tartearen (statusa...) araberakoa izango

da estrategia baten edo bestearen egokitzapena.


186

Horrela, gaur egun adostasun handia dago, eta gatazka

eraikitzailea nahiz suntsitzailea izan daitekeela onartzen da, gatazkaren

bilakaera eta garapena baldintzatzen dituzten faktoreak erabiltzen diren

moduaren arabera.

Alde batetik, gatazkaren beraren ezaugarriak daude (mota,

gatazkaren aurreko historia, eta abar.)

Zentzu horretan, badakigu gatazkei –interesei buruzkoak

direnean, batez ere– errazago aurkitzen zaiela irtenbidea lehenengo

faseetan; baina, denbora pasatu ahala, geroz eta zailagoa da irtenbidea

aurkitzea, eta esperientzia ezkorrak pilatzen dira. Era berean, badakigu

gatazkaren harremana aurrerago izandako harremanen baitan dagoela;

horrela, hobea izango da harremana positiboa izan denean, eta

alderantziz.

Helmuga oso garrantzitsua denean eta harremanak garrantzi gutxi

duenean, “galdu- irabazi” estrategiak erabiliko dira, ziurrenik. Bestalde,

helmuga oso garrantzitsua izan ez arren harremana garrantzitsua denean,

umorezko nahiz gatazka baretzeko estrategiak izango dira egokienak.

Harremanak eta helmugak garrantzi gutxi dutenean, badirudi justifikatuta

dagoela ekiditea eta atzera egitea. Beraz, helmuga eta harremana oso

garrantzitsuak direnean, negoziazioa beharrezkoa izango da.

Bestalde, kontuan hartu beharra dago gatazka bera ezagutzea garrantzitsua dela. Testuinguru argitzaile honetan ahalegin bat egin da gatazkaren egitura eta dinamika azaltzeko.

ALZATE, R (1998): Análisis y resolución de conflictos. Leioa: UPV. 52-73 orrialdeak.


187

Bestalde, hein handi batean, giza baliabide eta beharrizanen

araberakoak dira gatazkak.

Pertsonek gatazkei aurre egiteko duten gaitasunari dagokio hori

(Deutsch, Kreidler, Kaye). Hori horrela izanik, honako hau azpimarratu

da: akats bat onartzeko malgutasuna eta geureekiko desberdinak diren

gauzak egiteko moduenganako nahiz iritzienganako tolerantzia izateak

irtenbideak aurkitzen lagun dezake; aldiz, gatazken sorrera errazten du

malgutasunik ezak.

Nolanahi ere, hein handi batean, autoestimuaren eta norberaren

beharrizanen baitan daude gatazken aurrean erabiltzen diren giza

baliabideak. Autoestimurik ezak eta ziurtasunik ezak zurruntasuna

areagotzen dute. Era berean, gatazkak okertzeko joera dakarte emozio

kutsu handiko jokabideek.

Edonola ere, gatazka agertzeko aukera gehiago daude egoera berri

bat mehatxatzailea denean nahiz pertsonaren beharrak asebeteak ez

daudenean edo arriskuan jartzen direnean, pertsona horrekk

harremanarengan boterea galtzen duela sentitzen baitu, eta abar.

Defentsa-komunikazioa gatazkaren oinarrian dago sarritan; pertsona

batek beste batengandik nahiz taldearengandik mehatxu bat sumatzen

duenean agertzen da hori, irabazteko motibazioa sorraraziz eta

besteengan eragina izateko edo besteak ahozabalik uzteko gogoa piztuz.


188

6. Zergatik ez da nahikoa estrategien eta trebetasunen

entrenamenduan oinarritutako gaitasun-planteamendu

integratzaile bat?

6.1. Oinarrizko arazoak

Harremanetan komunikazioa eta gogobetetasuna eragiteko

baliabideak eta trebetasunak egoki erabiltzea dakar pertsonarteko

gaitasuna izateak.

Erabili beharreko trebetasunen lehentasunak zein diren adieraztea oso

zaila da. Ikuspegi integratzaile batetik, beste ikuspegien ekarpenak

kontuan hartzeko ahaleginak egin dira. Dudarik gabe, aurrerapauso bat

izan da hori, baina zenbait kontu azaldu gabe uzten ditu. Horrela,

gaitasun eraginkorrak ondo dokumentatuak daude literaturan, baina oso

zaila da marko integratzaile bat sortzea.

Arazoa azal dezaketen arrazoien artean

1) Ez dirudi aski denik pertsonarteko trebetasun multzo bat ezagutzea

–multzoa handia izan arren–,trebetasun horiek noiz eta nola erabili

behar diren irakatsi ezean. Gainera, trebetasunak ezagutzeak ez du

ziurtatzen aldaketak egongo direnik, pertsonek aldatzeko beharra

onartzen ez badute eta behar hainbesteko gaitasun pertsonalik ez badute

behintzat. Adibide gisa: gatazka asko ez dira konpontzen zenbaiten

“Gaitasun” hitza “trebetasun” hitza baino zabalagoa da, eta zera

esan nahi du: pertsona batek, trebetasunak ezagutzeaz gain,

badakiela trebetasun horiek zergatik eta nola erabili behar diren. Horregatik, pertsonei trebetasunak irakasteko trebatze-programak erabiltzen

jarraitzen den arren, ezin daiteke ziurtatu gizarte-gaitasunari dagozkion zenbait arau

jarraitzeagatik gaituagoak egiten garenik.


189

beharrizanak eta hutsuneak asebetetzen direlako, eta hori egia dela

pentsatzera eraman gaitzaketen froga nabarmenak aurkitu dira.

2) Kultura-testuinguruen, egoera-testuinguruen, eta abarren arabera

aldatu egiten dira. Gainera, norbanakoak bere aldaketak bidera ditzan

eskatzen dute, bere estrategien nahiz besteen estrategien kontzientziatik.

Badirudi argi geratu dela pertsonarteko estrategiak erabiltzea ez

dela nahikoa, horiek zentzuz erabili behar baitira. Horregatik, ez da

nahikoa gutxi gorabehera globalizatzaileak diren ereduetatik ekarpenak

biltzea. Zentzu horretan, 80ko hamarkadaren bukaeratik aurrera,

ikusmolde sistemikoetarantz bideratua egon den garapen bat eman da.

Harreman-sisteman parte hartzen duten elementu guztiak kontuan hartuz,

“pertsonarteko harremanetarako” gaitasuna birplanteatzen dute

ikusmolde horiek.

6.2 . Planteamenduen garapena

6.2.1. Trebetasun-ereduak

Izan ere, ia-ia trebetasun-eredu psikopedagogiko guztiek

aparteko ahalegina egin dute “trebetasunik garrantzitsuenak” zein diren

Pertsonen arteko gaitasuna edo harreman-gaitasuna

interes handiko gai gisa azaleratu zen 80ko hamarkadako

komunikazioaren teorian, eta trebetasun-ereduak izan ziren lehen

ahaleginak; horiek horrela, pertsonak harremanak era egokian

bideratzeko berez dituen edo izan beharko lituzkeen trebetasun eta

bereizgarri gisa ulertu zuten pertsonen arteko gaitasuna trebetasun-

ereduak.

Izan ere, trebetasunak eskuratzeari eman zitzaion garrantzi handiaren

ondorioz, trebetasun-ereduek trebetasunik aipagarrienak

identifikatzeko ahalegina egin zuten, harremanei buruzko gaitasunean

trebatzeko oinarri gisa erabili ahal izateko.

Oinarria: WIEMANN, J (1997): A relational model of communication competence.


190

zehazteko. Beraz, batzuen eta besteen arteko ezberdintasunak argiak

dira, hots, bakoitzak trebetasun edo bereizgarri jakinak hartu ditu

oinarri gisa, aukeratutako marko teorikoaren arabera. Hori dela eta,

batzuek jokabide-trebetasunak nabarmentzen dituzten bitartean, beste

batzuek ezagutza- eta afektibitate-trebetasunei ematen diete garrantzia.

6.2.2. Prozesu-ereduak

Apurka-apurka, praktikak agerian jarri zituen trebetasun-ereduen

akatsak, eta prozesu-ereduak agertu ziren. Azaldutako trebetasun-

ereduen akats nagusi gisa, honako hauek aipa ditzakegu:

- Pertsonaren egitekoa oso pasiboa dela uste da

- Literaturak eta ikerkuntzak interesgarritzat jo duten trebetasun

multzo bat ikastean jartzen da arreta. Elkarrekintzaren zeregina ez

da kontuan hartzen, ezta kultura- nahiz gizarte-testuinguru

askotarikoek eskaintzen duten aniztasuna ere.

Trebetasun-ereduetan, ustez “egokiak” eta “baliozkoak” diren

trebetasunak eskuratzea zen oinarria; prozesu-ereduetan, berriz,

elkarrekintzarengan jarri zuten arreta. Era horretara, harreman-prozesuak

analisi-unitate bihurtu ziren, eta gaitasuna trebezia multzo gisa hartu zen;

horrela, harreman-testuinguru jakinetara egokitzeak zehaztuko du

gaitasunaren eraginkortasuna. Horren harira, honako hauek azpimarra

daitezke prozesu-ereduen funtsezko ezaugarri gisa:


191

Hori guztia aintzat hartuta, banakako trebetasunen zeregina

berriro interpretatzeko, oinarrizkoa izango da harreman onak

ahalbidetzeko eraginkortasuna. Testuinguru horretan, aparteko

garrantzia ematen zaie negoziazioa errazten duten ezagutza- eta

jokabide-trebetasunei eta, era berean, trebetasun afektiboei eta etikoei.

Edonola ere, prozesu-aldagaiek –parte-hartzaileen nortasuna eta

segurtasuna nahiz segurtasunik eza, adibidez– pertsonarteko gaitasunari

nola eragiten dioten aztertzean datza prozesu-ereduen ekarpen

handienetakoa. Horrez gain, pertsonak kontuan hartzea da –protagonista

aktibo gisa– prozesu-ereduen oinarrizko beste alde bat. Beraz, “egiten

jakitetik” (bakoitzak ez du zeresan handirik; izan ere, egokitzat jotzen

dena betetzea baino ez zaio geratzen) “nork bere kabuz pentsatzen

jakitera” (Kaplun) igarotzen da gaitasunaren funtsa.

Nork bere burua ezagutzea eta ulertzea ezinbesteko baldintza da.

Beste alde batetik, autokontzientzia autoanalisiaren oinarri gisa erabil

daiteke eta, beraz, abiapuntu horrekin gainontzekoekiko harremanei,

1. Pertsonak harremanetan nola jartzen diren eta elkarri nola

eragiten dioten aipatzen du gaitasunak.

2. Komunikazioaren alorrean, kontuan hartzen da jendeak

norberaren eta besteen irudiak nola eraikitzen dituen.

3. Bi norabide dituen prozesua da eta inola ere ez alde

bakarrekoa.

4. Kokapenari buruzkoa da.

5. Emoziozko zein ezagutzazko osagaiak ditu.

6. Konplexua da.

7. Saihestezina da. Beti adierazten ditugu guri buruzko gauzak,

jakitun izan ala ez.


192

hamenanen baldintzei eta talde nahiz erakundeetan bakoitzak duen

zereginari buruzko hausnarketa egin dezake norberak, behar izanez gero

aldatzeko estrategiak aukeratzeko.

6.2.3. Eredu sistemikoak

Prozesu-ereduak edo harreman-prozesuak garatuz joan dira,

harreman-eredu sistemiko bihurtu arte. Azken horien arabera, dimentsio

askotakoa izango da gaitasuna, eta dimentsio guztiak nahitaezkoak

izango dira pertsonen arteko harremanak era egokian ulertzeko. Horrela,

ekarpenak bateratzen ahalegintzen dira.

Trebetasunetan entrenatzea ezinbestekotzat jotzen da, baina ez da

nahikoa. Prozesuari buruzko ereduen ideiekin bat eginik, gaitasuna

harremanetan sortzen den zerbait dela uste dute; edonola ere, harremanei

buruzko gaitasun, prozesuari begira dago, hau da, trebetasun eskudunak

egokiak eta eraginkorrak izango dira harreman zehatzetarako.

Eredu honi eusten dioten printzipioen artean, bi dira

aipagarrienak. Alde batetik, aintzat hartzen da eurei buruzko

esanahiak sorrarazten dituzten pertsonek elkarreragiten dutela

harremanetan; era berean, harremanak bideratzeko moduak ere

aldaketak eragin ditzake. Bestalde, aurrez onartzen da aipaturiko

sistema edo erakundeek jasan dezaketen garapen nahiz narriadura

motarengan eragin dezakeela jendeak.

Ildo beretik, pertsonarteko harremanen eraginkortasuna

baldintzatzen duten elementuen analisi interesgarria da harreman-eredu

sistemikoek pertsonen arteko gaitasun–planteamenduari egiten dioten

ekarpena; horien artean, hiru dira funtsezkoak:

1) Kontrol maila, edo gainontzekoengan nahiz harremana

garatzen den moduarengan eragina izateko aukera.

2) Adierazitako afiliazioa; hau da, harremanetan

adierazitako afektua.

3) Norberaren nahiz taldearen helburuak betetzea.


193

Izan ere, alde bakoitzak duen kontrol mailaren, afiliazio-

adierazpen egokiaren eta beste pertsonaren eta harremanen helburuekiko

dagoen egokitzapen mailaren baitan dago harreman-gaitasuna. Horiek

horrela, gaitasunaren definizioa honako hau da: “harremanak sortuz eta

mezu egokiak eta eraginkorrak eraikiz, elkarrentzat asebetegarriak izango

diren harremanei eusteko bi pertsonaren edo gehiagoren trebetasuna”.

Hortaz, esan berri dugunez, harreman-gaitasunei buruz dihardu gaitasun

pertsonalei buruz baino gehiago, eta, gauzak horrela, gizarte-trebetasun

urriko pertsona batek ere gaitasuna duela esan genezake, elkarrentzat

asebetegarriak diren harremanetan murgildurik dagoen neurrian.

Harremanaren beharrak bere testuinguruan aztertzeko eta bi

aldeentzat elkarrekintza modu egokienak negoziatzeko trebetasunek

duten garrantzia aditzera ematen du pertsonarteko gaitasunaren definizo

berriak. Lehenengo eta behin, nahitaezkotzat jotzen da beharrizan

pertsonalak, bestearen/besteen beharrizanak eta harremanen beharrizanak

hautematea. Hala ere, jokoan diren beharrizanen kontzientzia edo

ezaguera horrez gain, kontrola era asegarrian banatzeko, afiliazio maila

egokia adierazten jakiteko –gehiegikeria nahiz eskasiarik gabe; izan ere,

horrek trebetasunik eza dakar– eta helburu komunak negoziatzen jakiteko

–gogobetetzea eragiterainoko denbora eskainiz– ezinbestekoak dira

trebetasunak. Laburbilduz, gaitasun nahiz komunikazio eraginkorra

elkarrekintza-prozesuan sortzen dela esan daiteke eta, azken batean, parte

hartzen duten aldeek elkarrekintza-prozesuan esku-hartzeko eta banako

helburuak zein helburu komunak negoziatzeko –botere mailak banatuz

eta afektua era egokian adieraziz– izango duten gaitasunaren baitan

egongo da.

Ikuspegi sistemikoak arreta berezia eskainiko dio gizarte- eta

kultura--aldakortasunari. Zentzu horretan, kultura nahiz testuinguru


194

zehatz batean egokiena zer izango den zehazteko trebetasuna ere kontuan

hartu beharko da, eraginkortasunaz gain. Horiek horrela, testuingurura

egokitzeak honako betebehar hauek izango ditu: arauak eta pertsonarteko

itxaropenak errespetatzea; azken horiek berezkoak ditu testuinguru berezi

horrek, eta kontuan hartu beharreko hiru osagai ditu: 1) beste pertsonaren

itxaropenak, 2) gainerakoen itxaropenak eta 3) egoeraren eskakizunak.

Ereduaren osagaiak.

1. Harremanak gertatzen diren gizarte-giroari buruzko

testuingurua; hiru motatakoa izan daiteke:

a) kulturala (balioak, sineskeriak, kultura barneko

testuinguruan parte-hartzaileek banatzen dituzten jokabide-arauak).

b) fisikoa; harremanetan parte-hartzaileen inguruan dagoen

guztia hartzen du bere baitan (tarte fisikoa, pribatutasuna, espazio- eta

denbora-faktoreak, eta abar).

c) harremanei buruzkoa; harremanen izaerari buruzko guztia

hartzen du bere baitan (intimitatea, estatusa, generoa, adina...).

2. Harremana osatzen duten pertsonak eta, bereziki,

pertsona horiek duten borondatea edo jarrera (autokontzeptua, ezagutza-

trebetasunak, jarrera-trebetasunak). Bide beretik, harremanak bideratzen

diren moduarengan eragingo du autokontzeptuak. Beste alde batetik,

ezagutza-trebetasunak giltzarri izango diraziurgabetasuna handia denean,

non mezuen hautemate eta interpretazio berezia behar baita. Jarrera-

trebetasunak edo gizarte-trebetasunak ere giltzarri dira eta ezagutza-

trebetasunekin batera aipatu behar dira, egoerari buruzko balioespena

egin ondoren erantzun egokia behar delako; zentzu horretan, aukeratzeko

orduan sorta zabala izanez gero, erantzun egokia ematea errazagoa

izango da. Beharbada, gehiegizko garrantzia eman zaie, baina, dudarik

gabe, garrantzitsuak dira.

3. Elkarrekintza-helburuak, edo harreman-helburuen

egokitasuna kontrolaren, kidetzaren eta lorpenen arabera. Kontrolaren


195

banaketa bidegabetzat jotzen denean, afiliazio-adierazpena gehiegizkoa

nahiz eskasa denean edo helburuak lortzen ez direnean, harremanak ez

dira egokiak izango eta, horrela, parte-hartzaileek bi aukera izango

dituzte: aldatzea edo harremanak bertan behera uztea.

4. Harremanaren historia, elkarrekin bizitako esperientzien

eta gertaeren baturak osatua. 5. Etorkizunerako itxaropenak, bai

norberarenak, bai harremanei dagozkienak.

6. Egokitze-prozesua harremanen baitan.

7. Prozesuaren konplexutasuna; esperientzia orokortzea

eskatzen du. Nolanahi ere, komunikazio-gertaerak aldatu egiten dira

formalitate-, neurri- nahiz egoeraren etxekotasun-dimentsioetan zehar.

Azken batean, pertsonek esperientziak metatzen dituzte hainbat

egoeratan eta, hortaz, egokia dena orokortzen ikasten dute.


196

Jarduerak

1. Elkarrizketa: Hemen erabiltzen diren komunikazio-

estrategiak identifikatu eta balioetsi itzazu. Ondoren, erabil

zitekeen beste elkarrizketa bat plantea ezazu.

Elkarrizketa

Miren, Joneren ama, arduraturik dago, azken aste hauetan Jonek oso

jarrera arraroa baitu. Ia ez du hitzik egiten, eta telebista ikusteko nahiz

zinera joateko baino ez da bere gelatik irteten. Neben esamesen eta adar-

jotzeen aurrean defentsarako jarrera hartzen du, eta oldarkeriaz

erantzuten die. Sarritan, negarrez amaitzen du bere gelan, eta amak zer

gertatzen zaion galdetzen dionean, “utz nazazu bakean” izaten da Joneren

erantzun bakarra. Aspaldian, asko kostatzen zaio goizetan jaikitzea, eta

behin baino gehiagotan heldu da berandu institutura. Orain arte ikasketak

oso ongi eraman dituen arren, suspentsoak ateratzen hasi da. Joneren

amak ordua eskatu dio tutoreari, harekin hitz egiteko.

Ondoren, gaiari ekiteko bi modu dituzu, tutorearen komunikazio-

ahalmenaren ikuspuntutik balioetsi ditzazun.


197

Lehena

Ama: Beno… (urduri samar eta zalantzan) ez dakit nondik hasi. Azken

aste hauetan ikusten ari naiz Jonek jarrera arraro samarra duela. Bere

munduan itxita balego bezala dago, badirudi ez ezerk ez inork ez duela

interesik beretzat. Gainera, badakizu bere notek… okerrera egin dutela.

Egia esan… beno, … ez dakit zer pentsatu.

Tutorea: Beno (paper batzuei begira), eskolako notek behera egin dute

nabarmen. Berarne gaitasuna (beste paper batzuei begira) normala da,

proba psikoteknikoen arabera. Baina, joan den hilean esan nizun bezala,

asko kostatzen zaio ikastorduetan arreta jartzea. Ikus dezagun, zenbat

denbora ematen du egunero etxean ikasten?

Ama: Ba, ordubete edo; baina, batzuetan, bere gelara joaten da, eta… ez

dakit ikastera, edo…

Tutorea: Telebista maiz ikusten al du, edo, lanegunetan, irten egiten al

da?

Ama: Ez, suspentsoak ateratzen hasi zenetik ez diogu uzten.

Tutorea: Ongi, ongi… baina, beraren gainean egoten al zarete eskolako

lanak egin ditzan?

Ama: Ba, bai, baina, azkenaldian, behin baino gehiagotan esaten badiot

ere…

Tutorea: Oso jarrera arraroa duela ere esan didazu. Kontuan izan behar

duzu nerabezaroan dagoela, eta hori oso garai gatazkatsua dela, baina,

ekaitzaren ondoren, barealdia dator. Ziur nago beraren gainean baldin

bazaudete, lan gehiago egingo duela. Hala gertatzen ez bada, ekainean

arazoak izango ditu ikasturtea gainditzeko.

Ama: Bai, hori badakit… telebista ikustea, zinera joatea… debekatu egin

diogu, baina, esaten dizudan bezala, badirudi ez duela entzuten esaten

dioguna… ez dakit, oso kezkaturik nago.


198

Tutorea: Ez eman duena baino garrantzi handiagoa. Lehen ere esan dizut

nerabe guztiek horrelako boladak igarotzen dituztela.

Ama: Bai, baina, hitz egingo al zenuke berarekin?

Tutorea: Bai, noski, eta, ongi iruditzen baldin bazaizu, ni neu arduratuko

naiz gainditu ez dituen ikasgaietako irakasleei ariketa gehiago bidal

diezazkioten eskatzen, gehiago ikas dezan.

2. Autoafirmazio-estiloak

2.1. Erantzun asertiboa identifika ezazu, eta ondoko egoeratan

erabilgarriena iruditzen zaizun teknika zehatza adieraz ezazu

(erantzun asertibo sinplea, erantzun asertibo enpatikoa,

erantzun asertiboa ni mezuarekin, diskoa). Justifikatu zure

erantzuna.

1. Taldelan bat egin behar duzu. Taldekide batek ez du ezer egiten.

2. Lagun batek beste lagun bat kritikatzen du, zure aurrean.

3. Zure lagun batek apunteak utz diezazkizun nahi duzu.

4. Lagun bat burla egiten ari zaizu, eta ez duzu gustuko.

5. Lagun batek lagun diezaiozun nahi du, baina zuk ez duzu uste

beharrezkoa denik.

6. Lagun batek dirua eskatzen dizu, baina zuk ez diozu utzi nahi.

7. Kide batek bileran oso ondo hitz egin duzula esan dizu.

8. Norbaitek jaka berriarekin oso eder zaudela esan dizu.

9. Zure gurasoek larunbatean anaia txikia zaintzen geratu behar

duzula esan dizute, baina zuk zure lagunekin beste plan bat egina

zenuen .

10. Zerbait azaltzen saiatzen zara, eta zure kideak behin eta berriz

mozten dizu.


199

11. Gelakide bati liburu bat utzi diozu, eta guztiz apurtuta itzuli dizu.

12. Nonbaitera sartzeko nahiz zerbait erosteko ilaran itxaroten zaude,

eta norbait zure aurrean jarri da.

13. Duela denbora asko norbaiti CD bat utzi zenion, eta oraindik ez

dizu itzuli; zuk, jadanik, behin eskatu diozu.

14. Gelakide batek ez dizu lan egiten uzten, ateratzen duen zarataren

ondorioz.

15. Egin nahi ez duzun mesede bat eskatu dizu norbaitek.

16. Irakasle batek errieta egin dizu gelan, baina era erasokorrean eta

bidegabean.

1.2. Ondoko kasu bakoitzerako, autoafirmazio-estilo asertiboari

dagokion kasu zehatz bat azaldu.

-Kexa bat adierazi

-Ezetz esan

-Bidegabea den kritika nahiz eraso baten aurrean babestu

3. Behin gaia irakurrita, pertsonarteko edozein

harremanetarako erabilgarriak izan daitezkeen jarrera-

jarraibideen dekalogo bat egin ezazu. Azkenik, gai honetan

gutxien konbentzitu zaituzten adierazpenak har itzazu, eta

azal ezazu zergatik ez zaituzten konbentzitu.


200


201

Bibliografia

Oinarrizkoa

OLGA CASTANYER (1997): La asertividad: expresión de una sana

autoestima. Bilbo: Descleé de Brower (1996). Bosgarren edizioa.

CHARLY CUNGY (1999): Saber afirmarse: el entrenamiento asertivo.

Bilbo: Mensajero.

MARIO KAPLUN (1998): una pedagogía de la comunicación. Madrid:

Ediciones de la Torre.

Osagarria

ALZATE, R. (1998): Análisis y resolución de conflictos. Servicio

Editorial UPV.

BRULE, A (1999): Saber dialogar y convencer. Barcelona: octaedro.

COSTA, H.L eta LOPEZ, L.E (1991): Manual para el educador social.

Madrid: Asuntos Sociales

Goldstein (1989): Habilidades sociales y autocontrol. Barcelona: Roca

Langis, R. (1999): Aprende a decir no a tus hijos. Editorial Sirio.

McRae, B (1998): Negotiang skills and influencing skills. California:

SAGE

Michelson, L (1987): Las habilidades sociales en la infancia. Barcelona:

Roca

Rosenberg, M.B (2000): Comunicación no violenta. Barcelona: urano

Trianes, M.V (1996): Educación y competencia social. Granada: Aljibe

Wiemann, J (1997): a relational model of communication competence.


202


203

hsp5 - sc.ehu.esirakurgaia: kaplun, m (1997): una pedagogía de la comunicación 115-131 . hezkuntza...

Documents