gramatica latina

64
;-,'Éa$ *-:, p .;l'1'#*r,,f , ..il, RESUMEN DE GRAMÁTICA LATINA APÉNDICE AL DICCIONARIO ILUSTRADO LATINO.ESPAÑOL ESPAÑOL-LATINO I l\ I f,. L, l'--t

Upload: oscar-guillermo-garcia-cerpa

Post on 30-Jul-2015

560 views

Category:

Documents


11 download

DESCRIPTION

Es un resumen de la gramática latina

TRANSCRIPT

;-,'Éa$ *-:, p

.;l'1'#*r,,f , ..il,

RESUMEN DEGRAMÁTICA LATINA

APÉNDICE AL DICCIONARIO ILUSTRADO

LATINO.ESPAÑOLESPAÑOL-LATINO

I

l\If,.L, l'--t

RESUMEN DEcnAnnÁrlcA LATTNA

Este Resumen de Gramática Latina no t¡ene más final¡dad que la de ser un auxiliar depronta y fácil consulta en las dificultades ¡nherentes a los ejercicios de traducción. Amenudo las reglas no se exponen, s¡no que sólo se indican por medio de eiemplos.

INDICEMORFOLOGíA

Nombres sustantivos

Adietivos calificativos 10

Pronombres 12

Temas verbales 17

Conjugación de "surn" 19

Conjugación regular

Verbos irregulares

Conjunciones

Preposiciones

srNTl\xtsLa concordancia 3lLos casos

Voces del verbo

Modos del verbo

Tiempos del verbo

Oraciones subordinadas

PaÉicipio

Ablativo.absoluto

Consecut¡o temporum (correlación de los tiempos)

Estilo indirecto

MoRFor-ocín

NOMBRES SUSTANT¡VOS

DECLINACIÓ¡\ segunda

o [nom. -er]

Srxc.

YL.

nom.voc.ac.gen.dat.-abl.

nom.-voc.ac.gen.dat.-abl.

ageragero8r umaqr iagr ó

agr io8r Ósagr órumagr is

DECLINACIÓN pnmera cuarta quinta

TEIúA -o -u -u

SI^*c. nom.-voc.ac.gen.dat.abl.

P¡-. nom.-voc.ac.gen.dat.-abl.

ros aros an7ros Eros eros o-

ros Eros dsros drumros ¡s

inot usmAt umnxot usmot uimot i.

mot úsnot úsnxot uumntot ibus

(neutro)corn úcorn ficorn ú.s

corn úeorn ú

corn uacorn uacorn uumceln ibus

di ¿sdi emdi éidi eidi¿

di csd.i ésdi érumdi ebus

-o Inom. -us o -uml

. | {neutro)amlc us I don umamice ldonumamic um I don umomici I doniomtcotdono

amici I donaamic ós I don aamic ó_rum I don órumanllc a8 | oon Ls

Puerpuerpuer umpuer tpuer ó

puer ipuer óspuer órumpuer is

Sl¡¡c.

DECLINACION

nom.-voc

gen.dat.abl.

tercera

consulconsul emconsul isconsul iconsul e

consul esconsul umconsul ibus

au ésau iumav ibus

(neutro)mar emar emar ismar i¡nar i

mar iamar íummar ibus

AU L8

au emou ¡sauiave

(neutro)corpuscorpuscorpor Lscorpor icorpor e

cofpor ocorpor rumcorpor ibus

a)b\

c)d)

Primera declinación

a) dea, filia, l.iberta,,¿ald y ser¿'d hacen el dat. ¡' abl. pl. en -obzs, para distinguirlos delos respectivos nasc. de la 2.' declinación: filiis et fiIiabus, a Ios hijos y a las hijas;

ó) el subst. fantilia uñdo apater, maten filius y fi.lia hace el gen. sing. en -as: pater-fa-ntilias:

c) los terminados en -cola y -geno pueden tener cl gen. pi. cn "irnr.

Segunda declinación

deus, agnus y cltorus ¡r los ntasc. en -¿r e -ir tienen el voc. igual al nom.;rir, L'íri, el varón, y sus conrpuestos duttnzt:ir. etc., tienen el voc. igual al nonr. y el gert.pl. en -ünt o en -óru,n;dcus tiene en el pl.: dei, d.ii o di; deós: deóru¡¡t o d.eúnt; deis, diis o r/i-s:los propios en 'ius. y ]os comunes fil.i.us y genius bacen el voc. sing. en -i: An,toni, fi.\i.

Tercera declinación

a) su característica es el gen. en -is;b) algunos subst. bacen el ac. sing. en -im, y el abl. en -i, como "sifis, la sed;c) rris,.,r'ís, la fuerza, presenta esta decl. irregular: ac. uim, abl. ui; plural, uires, uirium,

¿r¡ r¿o¿.s;d) los subst. hacen por regla general el abl. sing. en -e, nom. pl. neutro en -a, y gen. pl.

en -u¡n.:e) los adj..hacen por regla general el abl. sing. en .ri, el nom. pl. neutro en ,io. y el gen.

pr. en -¿¡.¿rx;

fl r'an como los adjetivos: los participios de presente de todos los verbos, y los substan-tivos neutros terminados en -al, -ar y -e, como tribunol, el tribunal, exemplar, mode-lo, mare, el mar1'\ian colno los substantivos los adjetivos siguientes: di¿'es, rico; /rospes, huésped; lnops,necesitado; partíceps, partícipe: paupcr, pobre: prlnceps, principal; superstes, sobrevi-viente; u€lus, antiguo; además de los conrparativos;

g) hacen el gen. pl. en -ium los siguientes subst. de nom. monosilábíco: dos, dolis, ladote; foux, faucis, garganta; Iis, litís, disputa; rnus, nturis, rat6n' nir, niuis, nieve; as,assís, as; ors, orfis, el arte; cori cordis, el corazón; fons, fontis, la fuente; mons, mon.fis, el mnnte; os, oris, cl rostro; urbs, urbi.s. la ciudad. ll A-sirnisrno los parisílabos conronouis, la nave; ñoslris, el enemigo, etc., excepto pater, el padre: nnter, la madre; fu-ler, el hermano; iuuenis, el joven; sener, el anciano; panis, el pan; conjs, el perro; ua-¡es. el poeta; accipiter, el gavilán;

h) es irregular lupiter, Iouis, Júpiter; bos, bouis, buey, y sus, szis, cerdo, sj bien son re-gulares en el sing., en el dat. y abl. pl. hacen bub¿s o óobus y stb¿s o s¿iüus.

Guarta declinación

a) tienen dat. y abl. pl. en .uóus los subst. bisílabos en -¿¿s como locus, lago; quercus,encina; specus, gruta; orcus, arco, y, además, pa.rtu.s, parto; tríbus, tribu; arlzs, arti-culación. etc.;

ó)c)

lesus (nominativo) tiene ac. ert.umi y los demás casos en -¿;dornus, casa, en abl. sing. hace domo más comúnmenLe que dom.u y en el gen. y ac.pl. hace dontorum ldomuum) y d.omos fdomus\.: tietre además un caso particular, el lo.cativo domi. pará €xpresár,..el lugar en donde".

Quinta declinación

a) sólo ras, cosa, y dies, día, tienen todos los casos del pl.; spes, esperanza; ocies, ejérci-Lo; species, figura:, elfigies, imagen, y facies, cara, tienen en el pl. solanrente norn., ac.y voc.;

ó) de respublica, república. se declinan los dos componentes: gen..reipuálicae.

8

GÉNERo DE Los NoMBFES

Primera declinación

Son femeninos. Se exceptúan algu:ros n,nrb¡es que son rresc. por su significa ciórt: poe-1a. poeta; s¿¡'iüo- secrctario; intora. ñabitan-te; naula, nrariner"; ii,-irai,-á6;iu-lir"p,roro,pirata; úo)¡¡'¡¿rd, corncnsal; adté¡to, advenedizó.

Segunda declinaciónSon nrasculinos los en -us y ro¡ en--er, y neutros ros en -zrn. Algunos en -¡¿s son fe-mcninos. conro a1¿¡¿s. el'ienrre:¡olus.. ra ruéca lcs m. en cátiir. n¿íliJ'irip"rr¡or n,n¡us. el sue^lo: {onD¡rs. la za¡anda: ndemás de los nnnüi".s-á;;;üil";i_ ;;';:;lr"

",,-um, como fagus, el ha'a v los de ciudades, islas y regiones ¡";i..;á;" &r'ó;g".-'

Tercera declinacióncornprende masculinos, feme¡rinos.y.neutros. son neutros por regla generar ros en-us -oris.'en'inis.'nta -atis, -er --eris, -e'-is, -a.l -a¡is, -ar -or¡s- Los restantes son masc_ ofen. generalnrente como en espano¡.

Cuarta declinaciónson e.n su mayoría masculinos. Son neutros unos pocos nom. en -¿¡. Son fem. argunosnombres de Dersona. como cr?us, la. vieja:. Ios de árbole'-", como louirs,-ellu"."-t"ts..át". u"

-d."^ll.?i,l:.-t:l:l:"-t¡_?.it..9-? '",i". tu "É",já; ""¿ñ'i;;;.;; á;";,1;;ü ,;;","i,i i¿,.;nlanusr ta ntano; porl¡c¿s, el pórtjco.

Quinta declinaciónTodos son femenirros. comprende un soro masc., dres, con su compuesto nzeridies, sibien en singular es con frecuencra teflenrno.

ADJETIVOS CALIFIGATIVOS

DECLINAC]ÓN

TERMINACIONTS

de la primera y de la segunda

de tres

Srnc

DDCL]NACIÓN

TERI{INACIO^-ES

Srxc. nom.-voc.ac.gen.dat.abl.

Pr. norn.-voc.-acgen.dat.-abl.

nom.-voc.

dat.abl.

de la tercera

n1.I3erum,m.iserummiseru¡nm.iserimrcerónlLseró

mtseramiseramiserórum

n. f. n.

fercxferócem ferox

ferócisferóciferóci

leroces leroclaferóciumferócíbus

plural

rariórararLóro

rarióru¡nrarióribusrarióribus

nom.voc.ac.

dat.abl.

nofil,-\'ocac.gen.dat.-abl.

bonu.sbo¡tebonumDO'I1DOnO

oono

oon I

DOnOS

bonórum

bonabonabon.antboneD(n7ADOnA

bonebonasbonarumDONLS

bonumbonumbonutnóo)t rbon.oóot70

bonabonabonórunt

tnt.ser0nti serantiseranlmi seremiseranrisera

¡niserzmíserasmlserdrumnTrserls

Pl.

de dos

EL COMPARATIVO

Formación

Se substituye la desinencia -i o -ls del gen. sing. de la 2.'o 3." decl. por el sufijo -ior,para el masculino y femenino, y -ius para el neutro.

Sobre los casos

El abl. sing. es en -e; el neutro pl. en'a; y el gen. pl. en -um. I Plures, más, y corz-plures, muchos, hacen el gen. pi. en -lzm.

singular

m. f.rariorrariórem

rariusrarLuS

m. f.rarLore srarióré s

rarrcrtsrarióri

rarióre Iraro -il

nTtsertntsernTLSerun'Ln'ttserl

ocer acrt.s acreacrem acrem acre

ocnsacriacrí, -e

acrés acres acrraacríumacribu s

fortis fortefortem forte

fortisfortifort I

fort¿s fortiafortiumfortibus

Construccióna) con qLtonl. cono clcnrcnto de eniace cntrc los micmbros 1." r' 2." de la comparación. y

colocando ambos en el nri-"rlo caso: Pablius est fortior quant Strciu.s, Publio es másfuerte que Sen'io;

b) sin quotn y colocando cl 2." micnibro de la comparación en abl.: Publius fortior Ser-¿io. Se usa col preferencia esta conslrucci(in cualdo nredia en ella el pronombre re-lativo, ¡:ara etitar confusiones; asimisnro en frases negativas o interrogativas; perosólo es posible cuando el prinrer término de la comparación cstá en nom. o acus.

Comparativos ¡rregula¡esa) se forlnan de raíz distinla de la del posit.ivo: melior, ntelius, mc'jor: m.ino4 nzinzs, me-

nor; peior. peirrs. peor: ntoior, maius. mayor:b) los conrpuestos en -dicu.s, -ficus y -t'ólus se forman de un tcma en dicent-, ficent-, tr-t-

lenl-; nngnificus, ntagttifitent -io4 ntognificenl -ius;(l carecen de adj. positiro los comparativos citerior -rzs, citerior; deteri.or -izs, peor; er-

terir¡r -ius, exterior; inferbr -ius, inferior; ocíor -ius, rnás velt¡z: post.erior -ius, poste-rior'. priur ias. el primc-ro: pruptet' -tus. más vt,cino: pr,lior ius. mas óficaz: suptrior-izs, su¡:erior: ulterior -ius, ulterior.

Comparativo reforzadoSe fornra con los abl. de cantidad ntulto, tanto, quanto, aliquattto, paulo: multo pau-

cior¿s, muchos menos.

Comparativo per¡frásticoCuando la desinencia "us -a-utn en el grado positivo va precedida de vocal (id,one-us),

el conrparativo se forma anteponiendo al positivo el adv. rzagis.

EL SUPERLATIVO

FormaciónSe substituye la desinencia del gen. sing. -t o -is por el sufijo.issinus -a -am.

DeclinaciónCo¡lo 1¡¿r¡¿¿¿s bona bonunt.

ClasesAbsoluto. si no compara: pzrissirn us, purÍsimo; relativo, si compara: puríssimus om.

niutn, el más puro de todos.

ConstrucciónEl término de la comparación del superlativo relátivo se expresa comúnmente en gen.,

o en abl. precedido de et o de: Cicero fuit eloquentissimus Romanorum oratorum o er Ro-manis oratoribus, Cicerón fue el más elocuente de los oradores romanos.

Superlativos irregularesa) El superl. de los adj. en -er -a'Lr¡ es en -errintu.s -a -um: celeberrimus',b) facilis, difficilis, similis, dissim.ilis, hunti.l.is, grocilis hacen el superl. con el sufijo -i/li.

nTLts -a -um'. l'acillintus:c) son irregulares: optintus, superl. de óonus: pessirnus. de nolus; maximus, d.e m.agnusl

nzinünus. de paruus: plurinzus, de nullus. También lo son: suprenus, infimus,intítlrus, ettrentus, printus, proximus, tilimus, ulli¡nus.

ADJETIVOS POSESIVOSSon iguales a los pronornbres posesivos.

11

PRONOMBRESTbdos los pronombres, manteniendo la misma declinación, pueden ser adjetivos, ex-

cepto los personales o interrogativos.

PROÍ\IOMBRES POSESIVOS

plural

m. f. n.mei mee meam.eós meó.s meameórum medrum meórum

meísmeTs

Se declinan como me¿s los demás posesivos: tuus, -o, -um, túyo; noster, -tro,, -trum,nuestro; úesterj -tro, -trLm, vuestro; suus, -o, -ttrz¿, suyo.

PRONOMBRES PERSONALES

nomac.

dat.abl.

singular

m. f. n.meus ÍLea ÍLeumÍLeutn n1.edm meummeí mea meimeó meE nleó

pnmera segunda tercera

S¡Nc. nom.

gen.dat.abl.

nom.

gen.dat.ab1.

Pr.

egom¿meimihime

¿ósnós

nostrum o nostrinóbisnóbis

tút¿tuítibité

uósuós

vestrum o uestriuóóisuóóis

m.íll-e,ill-um

ill-o,

-a-amill-íusTLT-L

"4,

n.-ud.-ud

-o

ill-t -e, -aill-ós, -ds, -aill-arum, -drum, -órum

ill-isíll-\s

a) nostrum y uestrum son partitivos; ll ó) nostri y uesfri son objetivos: nonulli vestrum,algunos de vosotros; meum stud.ium vestri, mi afecto para con vosotros.

PROIIIOMBRES O ADJETIVOS DEMOSTRATIVOS

S¡xe. DOm.ac.gen.dat.abl.

no¡n.

8"f.""¡l

m. f.

hic hechunc hanc

húiushuic

noc nac

ht henos noshórum hdrum

NTS

n.

hocnoc

m. f. n.

is* ea ideum eam id

e tuset

eó ea eó

Lioeí ee eaeos eAs eaeórunr earum eotum

e¿s o ¿¿s

yL.

noc

Itachecharum

S¡Nc. nom.-voc.ac.

dat.abl.

nom.-voc,

dat.-abl.

n.

istudistud

LSLO

istaLstaistorum

Pl.

m. f.

isle ?s¿o

istum istamistiusLSTI

LStO LS|A

isti isteisrós isfdsistórum i.stdrum

islis

m. f. n.

ille* illa* illud+illum illam illud

illiusLLI, L

LLLO TIIA ITTO

iili ille illaillós illas illaillórunt illdrum illórurt

LLTLS

+ También pronombre personal de tercera persona

S¡Nc. nom.ac.

dat.abl.

idetneumdem

eódem

f.

eddemeamdeméiusd.emeidemeddent

ldentl.dem

eódem

P¡-. nom. idem o ildemac. eosdemgen- eórumdemdat.-abl.

eede¡n ed.demeasdem ed.d.emeorumdem eórumde¡neisdem o isdem

n.

ipsumrpsum

Lpsó

ipsatPs2Lpsorunl

¡ps¿rpsostpsorum

P¡-.

m.

SrNc. nom.-voc. ipseac. rpsumgen.dat.abl. ipsó

nom.-voc.ac.gen.dat.-abl.

lPsa?s?mapsLus¿psttpsd

f

tpsPlPsqsLpsarumrpsis

El significado de los pronombres demostrativos es el siguiente: hic, hec, hoc, ésLe,

ésta, esto; is, ea, id, é1, ella, ello; aquél, aquélla, aquello: éste, ésta, esto;idem, eadent,

idem, el mismo, la misma, lo mismo; isfe, ista, istud, ése, ésa, eso; ille, illa illud, é1, ella,ello; aquéI, aquélla, aquello; ipse, ipso, ipsum, él mismo, ella misma, ello mismo.

I4

quis qul que quid quodquen quom .quid quod

c¡7r uscui

quó qud quó

qul qua queguÓs quos quequ1rutn qudrum quórum

quibus

PRONOMBRES I NTERROGATIVOS

Srsc

P¡-.

nom.

dat.abl.

non.¡.ac,geD.dat.-abl

uter utra utrumutrum ulram utrum

utriusutri

utró ulrd utró

utri utra utrautrós utras utrúutrórum utrarum utrd rum

utris

a)ó)

c)

quis es, por lo común, pron. interrog. de persona, y quid, de cosa;qui, qua, quod, puede ser también interrog., pero siempre como adjetivo: qui puer?,¿qué niño?;uter, por regla general, es adj. y concuerda con el subst.; pero es pron. y rige gen.cuando va unido a un pron. posesivo, relativo o personal: uter L,estrum?, ¿cuál de vo-sotros dos?

PRONOMBRE RELATIVO

Qu| que, quod,e'l cual, la cual, lo cual. - Se declina como el interrogativo con la úni-ca particularidad de que ca¡ece de las formas quis y quid del nominativo.

PRONOMBRES INDEFINIDCS

Los indefinidos se declinan:Co¡roLcrssussr¡h\Tr\rosDELA3-"Nénto[ge*nullius suplcgralte. atúmínis, queesnuy

rarol, ninguno; plús, plúris, más.Co¡lo ¡or-us. Multus, rnucho: poucus, poco; tantus, tantoi quantus, cuanto; celeri, los

demás; gzofus, cuanlo; quoteni, cuantos; universus, todo; reliquus, restante; cunctus, todo;plúrirnus, muchísimo; plérique, la mayor parte.

Co¡to sR¡r'rs. falis, tal; qualis, eual; quolíscumque, cualquiera: qualislibet, cualquiera.Couo uxus. Solus, solo; tótus, todo; ullls, alguno; nullus, ninguno. Alíus, alia, aliud,

otro (ent¡e varios). Al¿e4 altera, alterum, otro (entre dos). LIte4 utra, utrum, ¿cuál de losdos?, con sus compuestos neufer, ninguno de los dos; uterque, uno y otro; olteruter, rno totro; uteruis, uterlibet, utercumque, cualquiera de los dos.

Cono euts. Con prefijo, oliquis, o, od, íd, alglno; ecqris, ¿alguno? nurnquis, ¿alguno?;zegris, ninguno; slquis, si alguno. - Con sufrjo, quisnam, quznam, quodnam, quidnam,¿quién?; quispiam, quisquam y quidom, algtno; quisque, cada uno; quisquis, todo el que;quiuís, qullibet, qulcumque y quTvíscumque, cualquiera que.

Sox rsorcll¡i¡¡ms: fo¿, tantos; totíd.em, otros tantos; quot, cuantos; quotquot, cuantos;quotcumque, cuantos; nihil, nada.

OnseRr'¡croxes: 1." Combina la declinación de unus y del relativo unusquisque, una-queque, unumquodque, unumquidque, cada uno. - Alteruter declina sólo el seg:undo ele-mento; pero en el genitivo puede hacer alterutrius o alteriusulrius.

2.' Hacen en o el femenino de singular y el neutro de plural los que tienen prefijo,aunque ecguis puede hacer ecQua o etquae-

3." Sólo guisqzis entre los compuestos del relativo declina los dos elementos: los de-más repiten invariable el afijo.

PRONOMBBES NUMERALES

n.

únunlút1,tt¡11

utró

m.

tréstros

f.

nom

gen.¡^.abl.

unus unQ,unutTt útLa¡n

unlusunl

únó únA

duo duo duodu¿s lduol duds duoduórunt dudrunt duórumduóbus duabus du1busduobus d.udbus duóbus

trtatn.a

triumtribustribus

a)

ó)

c)

d)

los numerales. según la pregxnta a que responden. pueden ser prorrombres cardina-les tr7-uo1?). ordinales tqiotui?t- tlistríbutivol lquotc;i?\ y adverÉios numerales (guo-tiens? l:de los cardinales hasta ciento son decliriables sólo ünus, du.o y trési las centenas, ex-cepto centum, que es indecl., se declirran como los adj. de la l3 y 2Í decl. plural: du-rcn.ti -e -a;en cuanto a los rnillares, ntille es adj. indec). (mille ntilites, mil soldadosr; milia nzi.liu.m.por,.el contrario,..sigue la 3.'deil. y es subst.. por lo qüe rige sienrpré gen. Iductmil|a tnttttum, dos mrllares de solclados);con los nornbres defectivos de sing. se usa u¿i -e -a. bini -e -a, trini, quaterni, etc._en lugar de unus, duo, etc-'. bina castra, dos canpanrentos.

IO

TEMAS VEFBALES

I)el tel.¡ra de ¡rresente se lb¡nran los siguic,ntes ticnlpos: el presente tilrdicatir,o. sub-iuntivo. imperativo, i¡rlinitivoi. el irrperf?cto (indjcativo. subjurrtivot, el füturo iindicarivo,irnperativot. el ¡:articipio presc'ntL.. t'i gemndio ¡' el gerundivo.

Del tt'nra de perfecto se fornran: el lrerll,cto iindicatilo. subiuntivo, infiuitivo), t,l Ju-turo pcrfr:cto lindicatjlo).r, cl ¡rluscuamperlecto (indicativo. subjuntivot.

Dcl te¡la de srrpino sc, lbrman: el su¡:ino. el panicipio pa-.ilo.v el ¡rarticipio futuroáct)!0.

En latÍlr sc distir:gucn cuatro coniugaciones: ¡:rinrera (en -d. colno Iaud.arel, sogundaien -¿. corlo tjton¿r(:), tercera len (onsonante. conro legcre. o e¡¡ -¡/. colno or:¡lc¡1', o eD .i.coltlo ((r/lioi. ) cuitfia {en-i. con't0 oudlrct.

A co¡rtinuacirjn transcl'jl.inr,,s cl ¡:rrradignra dtl rcrbo auxihar sr¡nu v los modelos clelas ct¡atro cotrjugacior.lts. t¿lnto en la voz actir'd corlro cr.r la pasila.

OBSERVAGIONES SOBRE LAS CONJUGACIONES

1) la 3.'pers. pl. del perf. de indic. tiene dos fornas -ert, y -¿runt: IoudduAre [usado prin-cipalrrrente por Ios historiadores ¡' pcietasl y laudatérunt.

2t en la 2." pL-rs. sir)g. l' 2.')' 3.' pers. pl. de los tiempos de perfecto. a menudo se supri-nre la fornla -u¡- J.. -r'¿-: loudasti por laudot,¡-sli, loudurLntt por lauddlerunt, Iaud.arintpor larrdat crill:

3) en la forma. -iui de los tienrpos de perf. puede sincoparse la r:: otdi¡.sti por audiurisli:4) nótcnse los imperativus dit, duc. fot y [er;5) pertcnecen a la 3." conj.. y no a la 4.'. algunos verbos cll -lo. como rrrpio. copio ¡r sus

conrpuesto-s. los cuales canrbian la i en e ante r ).- al final de Ia palabra.

CONJUGAC¡ON PERIFRÁSTICA

La voz activa se forma con e) partic. de futul'o en't¡¿¿-s -o -um y los distintos tierlposdel verbo sunt'. Laudrllurus slr?. yo hc de alabar; laud.o.t.úr1 sunl¿ls. hemos de alabar

La voz pasiva se fbrnia con el partic. en -¡¿d¿¿s )'los distintos tienrpos del verbo s¡¡nr:laudondus.s¿r?, J¡o he de ser alabado: laudandl -sunrus. hemos de ser alabados.

VERBOS DEPONENTES Y SEMIDEPONENTES

Son deponentes los verbos que a pesar de su signilicación actir.a tienen forna pasivaen todos sus tiempo-s y modos, a excepción del participio de presente, del gerundio v delparticipio futuro, que conser\ian la lbrma activa, r del partic. cn -ndus. que tiene signili-cación pasir-a. Ejerrplos: ,ho¡tor. exhorto: ltortons. que exhorta; hrnl.atúrus. el que ha de ex-horlar: horlandi causa. para exltortar: ltcn'ta¡tdus. el que ha de ser exhortado.

Son scmidcportentes los vcrbos quc son dcponente-" sólo cn lo-s tiempos de perfecto,peto ilo er'r )os de presente. Eicnrplos: úucltrt. D1e atrei'o: o¡rs¿¿s s¿r¡??. lre atrerí. Son sL.rnj-deponenl,e,s: gouclco. nre aic,gro: s¡¡1co. acostut.nlto: firlo. ne l\o: di/fi.do. dcsconlío: crinf<?o.confÍo.

1n

Algunos part. pasados de verbos deponentes pueden tener tanto el sigrrificado pasivocomo el activo: adeplus {alcanzado, el que alcanza). cotnitatus (acompairado, el que acom-paña), cotnplexus (abarcado, el que abarca), confesus (confesado, el que confiesa\, dimen.-sus (medido, el que mide), erpertus (experimentado, el que experimenta), interpretaf us (in:.

terpretado. el que interprela), meditatus (meditado, el que medita), ¡nens¿s (medido, elque mide), partitus (cornpartido, el que compa¡te), populatus (devastado, el que devasta).

Para con-qtruir frases de significación pasiva se recurre a verbos sinónimos no depo-nentes: n¿ilil¿s castra tuetúur, los soldados defienden el campamento; tastra a mililibusd.efenduntur, el campamento está defendido por soldados.

VERBOS IMPERSONALES

Los verbos impersonales o terciopersonales pueden ser: METEoRoLócrcos: plzrf (llue-le), lot¿ol (truena), fulgúrat (relampaguea), ningil (nieva), grandlnat (graniza), lucescit(amanece), aduesperascil (anochece). -De pLqcrn, DEBER. NEcEsIDAD: libet @grada), licet (es

lícitoi, decet (es adecuado), dedécet {no es adecuado), oportet les necesario). refert (impor-la), interesl (importa).

-De ssr.¡TlMExroi piget (tener pena), penitet (arrepentirse), miserel(tener compasiónl. taed.et (dar hastío), pudet Gvergonzarse).

t8

CONJUGAC¡ÓN DE ..SUM..

PRESENTE TTIPERF FUTURO PERFECTO PLUSCU.{\IPERF. FUTURO PERF,

h

soy,.. .

sum€sest

sumus¿st¿ssunt

era,. . .

eratneraserat

erdrnuseral.tSerant

sere,...

eroefLserít

erlmuseri.ti.serunt

he sido,.

rulIutsr r

fuít

fuirnus/uisiisfuérunt

habÍa sido,.,

fuerantfuerdsfuerat

fuerd.musfuerdtis

habré sido.

fuerofü.erísfuerit

fuerünusfueritisfuerint

FzP

Da

sea,.. .

sims7ss¿¡

simussi/isstnt

fuese,...

essemessesesset

essémusessé llsessent

haya sido,...

fuerimfuerisfuerit

fuerimusfueritisfuerint

hubiese sido,.

fuissent/zissésfuisset

fuisséntusfuisséti.sfuíssent

¿

sé,...

¿s

este

estoesto

estótesun¿o

Fzz

esse

haber deser

futúrum-a -unless€

haber sido

fuisse

aE

el que hade ser

futurus-a -um

19

CONJUGACION REGULIIRVOZ ACTIVA

Indicativo

,

al abo.. . .

It:ttdolaudtslou Llal

iau.ddntttsl0ud0Itslauda¡tl

a\'tso....

1]1011C0

D?on¿sti1 ot1 ct

tnotlé ulu sn7atl¿li s,t70netIt

lco.. . .

IegolegisIegi/legintus

leguttt

o) go.. . .

audtoQII4 ISauditoudlntusaudltisoudíunt

=9

loudobo¡nIOUOAOASlaudo bott(tuaooanlusl0uuaDQtrslu tuld bo nl

monébann10nc oasntctne balnoné ho ntu snlone D0tIsntotLC t¡ont

kgebant oudiébont¿rg¿nas ouoteoosI(€tDUl AUdtet¡allfqrD0tltUS Alldt(bOntUslcgt0(tltS oudtLOQttsk:gébont audieban.t

?=:E

laudaboloudabislaudo bitlaudabi¡nusl.audúbitislaudabunt

m.o¡t.E bctmonébismon4bit

monc bitnusmonebilisnzone bunt

lcgom¿€Ácslcget

legéntuslcgé tisLcgenl

auCiontoudié saudietouditmusa udiet isouditnt

C-¿?.

to udo I'tLOIt(JAl'1St I

loudo L:it

lnutlorimuslouddristisloudatirun.l

monutmonuistintonuilmonunnusmonu i st ismonuArunl

LeEtIC gt.st L

Lcgtl

IégimusI¿ gistísIC EC rU tll

QUOLL'IA U.d LUTST 1

audit itauditimusoudi¿'ls1isoudiL,0runt

': !

l.oudo y¿ra nttou(101)(:ro-cloudat:cratIAU0(rr'('ril11usLOU AO Lr(',rO t 1S

laud.apcra¡tt

monuerQnTmonuCrasmonuer0ltllonuer¿¡mus¡tto¡tueratistnonueratlt

Itgerant auditerantrcg?ros ouatuerasIlgcrat oudit'aralL€geronllts audtL)crQnruslCg ratis audit crotislcgerant auditeran.t

laudocerolaud.at'crisloudórcritIaud.óucrimusLa ud.at'crit.is'Laudoucrinl

monueromonu.crisnz.onu.erit

monueritnusmonueril.isntonue¡'ittl

lageroLégerisl0geritIc ge rintu s

:'-5- . ''rcgert.n,

oudireroaudit'erisaudiL,eritaudit erintusaudi ueritiso u diuerinl

Subjunt¡vo

zd

laudemlautlc sIaudel

laudi musLaud.étíslaud.ent

moneammoneA.smoneotmoned.musmoneóti.smotlcant

Iegamlegdslegotlegdntuslegdtis

oudiamaudidsaudiataudia¡nusaudiótisaudianl

laudd.retnIoudó"ré sI ouda rctlaudo rEmustcudarrtrsIoud.orcnt

mon. rem,non¿ r¿ smon¿ rclmonor¿ nlusmotl. r¿tt smonerent

legeremlcgeré slegeret

legeré muslegerelislegerenl

audiremaudir. saudiretoudiré muso ua rrc tlsaudirent

20

Iauddt¡erimlou.dat'erisl.audaueritlaudduerünuslauddueritislaudduerinl

t770t1uer1tntn.ottuerismonu.ertl.

nlonueritnusntonu.eritisntonuerint

Id gerisIé geritIdgerimuslé geritis

audiueri¡naudl uerisautlltteritatt.dit,erimusaudTt¡eritisaudiLjerint

.:i

l1

laudduissemlaudduissé sloudduisselIaucLduissénuslauddvíssélislaudauissent

tl1.Ot1UtSSetl1

¡n on uissásntonui sset

tn ottu i s sé ¡¡t.usnonuíssétisn|onulssenl

légissem audivissemlégisses d¡1d¡¿ issAslégisset audit'i.ssetlAgiss¿mu.s oudiui.ssé¡nuslegissétls oudirrissdlislégissent audit:i.ssent

PRESE\TE

lauda moné legelouddte monéte l.egíte

I m perat¡vo

laudatolauddtolauddtótelaudan.to

PLrTL-.RO

moneto legito ouditom.on¿to legito auditonon€tóte legitóte auditdtemon.ento legunto audiunto

0.u.o Iaudite

lauddre mone re

InfinitivoPRESENTE

legere audire

lauddtúrum-am -unl esse

laudatúrós-os -a ¿sse

FUTURO

monitü.rum lectúrum-am -um esse -am -um esge

monitúrós lectúros-os -o esse -os -a ess¿

auditúrum-am -um esse

auoLturos-¿s -o €ss€

Iaudduisse tnonuLsse

PERFEC1O

Idgisse audiuisse

nom. Iaudanslaudantís

ParticipioPR¿SENTE

monensmonentis

audiensaudientís

legenslegentis

lauddtúrus"a -um

monitúrus-a -um

FUTURO

lectürus-a -um

auditúrus-a -um

ac.gen.dat.-abl

Gerundiolaudandum monendumlaudandi monendilaudandó monendo

audiendumaudiendlaudiendo'

legendumlegendilegendó

act.pas.

IauddtumIAUAATU

Supinomonitum lectummonitú leclú

auditumaudlr t

2I

CONJUGACIÓN REGULARVOZ PAS¡VA

Iaudu'loudarisloudcl l ur

IoudatnurIOUO.0t77tnIlaudantur

t]10tI?0r¡nutt risnrct1(tur

tnotl¿ nlurnlone tnlnl.1)10t1ttllur

Indicat¡voI]N ESI]NTE

IegorI,egcri sleglturleginturl.cRinti.nileguntur

oudioruudirisaudrturauclltnuraua I nrln Iaudíuntur

PITET}:RI1'O IN'PER}'ECTO

laudabarIOUO0I)0rIsIOUAAOQTUI

loudabonturIOU(I('DAIITIII Iloud.abantur

ntt¡né barntoni l¡ot'isn10t1c Datur

ntoné bútnurtIl0t1c oo n1Itl It71otr.é bantur

lese,Wrlege oartsIegc D0tur

¿ege Datnurl.egébaminilegebotltu r

auaLe oaraudiébarisaudié baturaudiébamuraudiebdntinlaudié banlur

loudaborlaudabcrislaudrlbíturlaudobinturIAUdA O1l111tU

laudabuntur

ntot'té borntoneberisntonc bi lurnto¡té bintu rmonebiminimonébuntur

}.UTL'RO IMPERFECTO

l,egqr.rege rt slegétur

l egé nturlegé tnrtlllegentur

audiaraudiarisaudié turaucLi.énturaudíéminiaudientur

PRETERITO PER}'ECTO

loudolus -a -utn.strD¡ ('s ¿-st

laudatl -p -asu¡¡l ¡rs eslissutl l

t?lonttus -a -unt-sut?2 ¿s ¿s,

t?ro¡1111 -e -as¿¿n?us esr¡ssutlt

Iectus -a -umsuD? e-s es,

Iecti -e -asLmus esrrssutrt

audllus -a -ums¡/r?? es esú

auditi -¿e -asunus esr¿ssu.nt

Pl-ll,s c UAM PE RF!l(l To

Iaudd.tus -a -untct'atn cras et'at

lauddti -p -aeratnus eralis?rot1l

n¡.orlItus -a -unleranl era.s erat

ntoni.tl -z -aeromus eratisero nt

lectus -a -u¡n audltus -a -umeram eras erat eratn eras erat

lectl -z -a oudltl -a -oet'dmus eratts eramus erdtiseran.l erant

}.1'TURO PERFECTO

loudatus -a -untero erts erlt

loudati -a -a¿¡'in¡ ¡¡s erifiseruttt

nlottltus -a -un7

ero crls erltntoni.li -e -a

eritn.us eritiseru¡7t

leclus -a -untero eris eri.t

lecll -a -oerimus eritiserunt

auditus -a -umero eris erit

ouditi -a -ocrimus eritiserunt

lauderI audE ri sIaude turlouda nturloud?n1n1Iloudenlur

nl0ncarul.ottearLs,lrorTeolur

tnotrcdtnurtnotrcdmtnitnotrcantur

Subjunt¡voPRESE\TE

legarIegdrislegdtur

legdmurlegdntinilegantur

audioraudiarisaudidtur

audidtnuraudiaminiaudianltt

22

.er PRErÉktrü';r'i,T;'"

;iÍlÍi,,ü,Iauddréris monérérís legerérisIauddrétur monérétur legerAtur

laud.órémur monérémur leeeréntur audlrémurlaudar|mini nlonér¿mint legerémini audiréminilouddrentur monérentur legerentur audirentur

PRETERITO PERF¿CTO

lauddtus -a -um monitus -a -um lectus -a'um auditus -a -umsim s7s sit sim sis sit sim sis sif sim sis sil

lauddtl -e -a moniti -z -a lecli -a -a audlti -e -asinus sifis sinú simus silis sinú simus siúis sdnt sim.¿s sitis si¿ú

PLUSCUAMPERFECTO

Iauddtus -a -um monitus -a .um lectus -a .um auditus -o -utnessem esseE esset essern ess€s esset essem esses ¿sset essem esses essel

lauddtl -e -a noniti -a -a lecti -p -a auditi -e -aesse¡nus essetis essemus essetis essemus esseüis essemus essetisessent essent essent essent

lmperat¡voPRESENTE

Iauddre monére lepere audlreIauddmini monémini le-gimini audlmíni

FLITURO

lauddtor monCtor lepitor auditorIaudd,tor monétor te-sitor audltorIaudantor monentor lelguntor audiuntor

laudari moner¿

lnfinitivoPNTSEN"TE

Iegl audiri

FUTURO

lauddturn iri monitum iri, Iectum lri duditum iri

PRETERITO

lauddtum monítum lecturn auditum-a,tl -utn esse -atl'um esse -atn -utn esse -am -um esse

Iauddtos monitos lectos auditos-as -o €s6e -os -o esse -os -o esse -os -@ ess€

ParticipioPRESENIE

Iaudand.us monendus legendus audíendus -a -um

PERFECTO

lectusIaudd.tus monttus auditus -a -um

23

VERBOS IRREGULARESpro-sum: l\D10.: Pres., pro-sunz, prod-es, prod-est; pro-sunlus, prul-(stis, pro,sunt.,-aprovecho Inperf., prod-eram, prod.eras,...

- Fut.. prod-ero, prod-eris,... - l\lpERAt'.:

prod-cs, prod'esto, prod-eslo; ¡:rod-este. prod-esktte, pro-sunto. * sLrBJ.r Pres..pt'o-s1.n7, pro-sis,... * Imperf, prod-essent, prod-esscs,...

- trn: prod-esse.

Pos-sumf IND1C.: PreS.. pos-sum, pot-es, pot-esl: pos-¿.utnus, pol-es1is, pos-¡-unl. * Iut-puedo perf-,pat"erom,... --Fut.. pol.¿ro,... *suBJ.: Pres..pos-sinr,pos,sis,..,

-Im-pert.. pos-s¿¡??, pú-s.s¿s,... - r\F: pos-se. - tyftiRAT.: no tiene.

t^-Dlc: Pres., uolo, uls, t'uLt: t'olu¡nu.s uultis, t,olu¡tt. - Intperf., uolObam.uoLébas,... ..._ Fut., uolam, t,ol.es,... - srrBJ.: Pres., uclinz, ¿r¿lis,... - hiperf ,uel.lem, uelles,... - INn: t'elle. -

p¡Rr.: Pres.. [tolen.s, gen. -en.li.s). * rMp;tu\r.:no tiene. - fios tiempos de perfecto son regulares].

volo:qulefo

nofo: lxllc.: Pres.. nó|.o, nonris, rtontult; nólumus, nont'u.ltis, n.ólunt. - Lnperf.,no quie.ro nólébatn, nólebos,... * Fut.. nólatn, nó\cs,... - sr.,¡lJ.: Pres.. nólim, nt'i1s,...

....- Imperf., nol.lem, nolles,... - t\lpERAT.: nolr, nohto, noli.te, nóli.tote. * tNF:nolle. -

p,q.¡rr: Pres., [n.ólens, -entis].

malo:prefiero

fero:I levo

edo:con.) o

eo:voy

txolc.: Pres., m.alo, ndt,1s, mat'u.l.t; malumus, tndt'ultis, molunt. - Imr¡erf ,ntdlébant, ntalebas,... - Fut., ntal.am, nzales,... - suBJ: Pres., rná1iin,ntalis,... -* Imperf., ntallern, ntallés,... - up.: malle.

fers, ferre, lull, l.atum. * rNDrc.: Pres., fero, fers, fert; ferintus, fertis, ferunt.- Inperf.. ferébam, feréba.s,... - Fut., ferant, f'erés,... - ti\lpEru\r.: fer, ferto;ferte, fertóte, ferunto. - süB;.: Pres., feram, feras,... - Lnperf, ferrem, fe-rrés,... * PASIVA: txuc.: Pres., feror, ferris, fertur; ferinrun fcrintini, ferun-t¡rr..._ suBJ.: Inrperf., ferre4 ferr€ris,... - tMpERAr: fene; ferimini. * wrlerrL-

Co¡rprrsros de /ero. Son affero ottú.|1, aportar: ouféro abstúll, quitar: cir-t umfé ro c i rc u-ntt úli, r odear, c o n fé ro con t ú li, comparar; d.e fé ro d.etú[i, apartar;difftro dístú|1, diferir offéro attúli, sacar: inféro inttili.. introduciri of?roob¿ü1¡. ofreccr: pcrféro pertú11. soporlari przlFro pratúli. pre{erir., prófaroprolull..n1o>1(ar'. reldro. ¡cfli1¡. reportxr: su[/éro sLslü1¡. soportar' tronslérotrottstú11, transferir; antef7 ro, antetú|1., anteponcr.

r Jis, r,c/crc. cr1¡, i,sl/l/t: eS roJfular, Dero tiellc. ¿rlclllús. algunas fol lltus uue norcaulbios fonéticos se lran cónrertido etr orras análosas"a lns del verÉo sunrcon la particularidad de que la ¿ es larga. * rNDic: Pres., és, €sf,.esli.s. *SLIBJ: lnrperf.. €.ssem, ¿ss¿s, e$et; essém.us, essétis, essent. - t¡rpERAT.: ¿s, esfo,este, estóte. - r\r: esse.

1.s, lre, ii (raro iui), itunz. - rsnrc.: Pres., eo, is, it; 1tnu.s, itis, eu.nt. - Im-perf., lbanl, 1bas,... - Fut., ibo. 1bis,... - Perf., ii, isU, íit; iin¿us, islis,ierunl. Piusc., ieran¡'... - Fut. perf., i.ero, ieris,... - l\rpERAT.: i, ito, ito; ite,l.tote, eunto. - sL:BJ.: Pres., eant, ed.s,... - Imperf., irem, i.res.... Per{., ierim,ieris,.... * Plusc., jssenz, isses,... :- Fut., ilúrus esse. - IART.: Pres., iens (gen.eu¡tl.i.s). * Fut., i/¿7r¿s. -En -ndus: eundum. - cERl'ND)o: eundi, eun.do. -supl¡;o: ifuni. - PASI\A: por ser intr., sólo se conjuga en la 3.. pers.: ¡fur,se va.

fio¡ ¡)-Drc.: Pres., fro., fis, fit,... - Imperf., fiebant, fiebas,... - Fut., fiom, fies,(r'oz-pasiva) ljnt,... - Perf ., factus -a -um sunt. - suBJ.: Pres., fi.am, fias, fiot, - Imperf.,soy beclro fierent, fi.er€s, fieret,... - wr: fiert; gerundivo, faci.endus -a ium.

- trrpERAT.:fi. fito; lite. fitote. fiunto.

24

CONJUNC¡ONES

CoordinantesCopulaiivas: el, ulqut, or' ls<ilo antc cortso-

nalrtel, .17rc lc¡clític;.rl: ncr'. t1.'quc;etiartt. quoque.

Disyuntivas; rul... t,el: aul... etrl; sirc...siLr¿, s/u... sa,¿1,

Adversativas¡ scd. ul, t?runt- L¿ró. úulrti1,c0lerunt, tonl(t¡,

Causaf es: t1e nl. tzunt.lu.' : t rti n t, t l t t t i nt.

Goncfusivas¡ igifln ogó, itaque, tluór¿.quarnobrcnt, propl(rea, idco. idtirtó.

SubordinantesCausafes: quod, quia. quottittttt. < urtt.

quando. <¡u an d oq ui dc nt -

Consecutivast ut. ita... ut, ul not|. qui,t.

Finales: ul, utl, tze, quó, quñrttinus.

Comparativast ut, trti, sícut, t,elut, qu"ontodo, quemadnttsdunt, tanquant, t,elut-\¡, ¡/¿ s¡.

Condicionales: si. n.i.si, sin, dunt, dunttttt¡-dtt, ntodo nc.

Concesivas: qu.anrquom, etsi, tantelsi,quantuis. cunt, u.t, licet.

Temporales: tuttt. ut, ubi, ut printunt, ubiprimunt, sit¡tul oc o o.tqu.e, quood, dottec.quantdiú. durn. onlcquont- priustluum.postqu0tl1.

25

PREPOSICIONES

De acusativoad a, hacia, junto aadtersus contra. haciaonte delanle de, antes dedpud junto a, encircd alrededor, cerca decircur¿ alrededor decis de acácitrd d,e acácontrd contta, enfrente deergd haciae¡tro- fuera deinlra debajo deínter enltei¿rrd dent¡oiurra- junto aob a causa depenes en poder deper a tra\'és de, durante, porpost después de, detrás dépreter lueta d.eprope Junto apropter por causa desecundum seg(tnszprd encima detrans al otro lado deuitra- más allá deuers¿s hacia

De ablativod, oó de, porc/a¡¿ a escondidas decó¡om delante decum cond¿ de arriba, desded, e¡ desdepalam delante depre por, delante depló por, en favor de, en vez des¿ue slntenus hasLa

De acusativo y ablat¡vojn con ac. indica moümiento o dirección: a,

en, hacia, contra; con aá1. indica situa-ción estática: en

sub debajo de, hacia abajosuóter debajo de, abajos¿pe¡ soDre

26

ADVERBIOSCOMPARAT¡VOS

Los adverbios derivados de adjetivos admiten un comparativo en'i¿rs y un superiati-vo en -irne.

También admiten comparativo y superlativo con las mismas terminaciones los si-guientes no derivados de adjctivo: propc, cerca: propius, proxime; diu, por largo tiempo:diu.tít¿s, diuti.ssime; soepe. muchas veces; soepius, soepísstme.

Positivos

docúd doctamente/orfiler fuertenrentea¿ril¿r duramentemaLe dicé malicionsamentefacile fácilnentebene bíenmale malmagnopere grandenentemultu¡n mucho

DE LUGAR

Estado en

[característica: i]

ñic aquíislic ahíilltc allí¡Dr altlibidem allí mismo

¿Di en dondeubicumque donde quiera quealibi en otra parteubique en todas partes

Movimienlo a

lcaracterística: u, o]

ñuc a este lugarístttc ahíillac alláeó alláeódem allá mismo

guó adondequóuis a qualquier lugarquócumque adonde quiera quealiquó a cualquier lugaralíó a otra parteutróque a uno y otro lugar

Movimiento desde

[caracterÍstica: n]

ñjnc de aquí

Comparativos

doctíusfortiusacrLuSmaledicentiusfaciliusnzeliuspeiusmegLsplus

Superlativos

doctissiméfortissím_éacerrrmemaledicentissiméfacilliméoptlnt¿

_pessLmemaximQplurimé

isfinc de ahÍilli¿c de allíind.e d,e allíindídem de allí mismo

znde de dondeundecuntque de dondequiera quealiunde d,e otra parteundíque de dondequierautrique de una y de otra parte

Movimiento por

lcaracterÍstica: o]

fr.dc por aquíislo-c por ahííllac por alláed por alláeddem por el mismo sitio

qzd por dondequd.libet por dondequiera quequdcumque por cualquier lugaraliqud por algún iugaralid por otro camino

Otros adverbios de lugar

i¿f¿s dentroforls afuera [quietud]foro-s fuera Imovimiento]usquam en algún lugarnusquam en ningún lugarultro de allácítró de acárelró de atrás

DE TIEMPO

nunc ahoratuncl tutn entoncesanted anlesposteo- despuésdeinde luegornor luegoLntered entretanloadhuc auniam ya

statim al instantecilo prontamentecotúinuó al punto, inmediatanenteillllico inmediatamenteñodie hovñeri a¡'eiúrds maitanapri.dié el día antespostrldíé el día sizuiente-quotidié

cada día'

DE MODO

¡¡a asll¿en del mismo modo

DE AFIFMACIÓNcert€ cteltamenteprofecto en efectonetnpe esto es. sin duda

DE NEGACIÓN

non nohaud no

nrodo ahora, no ha muchonúper poco haparumper por poco tlempopaulisper por poco tiempo, un poco

tantisper por tanto tien'lpopridem hace tiempo, antesiampridem ya desde tiernpotamdiu tanto tiernpoa,liguorndiu por un cierto tiempooru por rargo ll€ntpo

noclu de nocheolim en otro tiempoquondam. una veznotlnunlquam. más de una, alguna vezinterdunt de lez en cuandounquam janásdenaó de nuevolandem finahnentealiquando alguna I'ez

aliter de otro modotatllquom con)o

¿lia¡n tambiéns¿ne en verdad

numqua.nl nüt\catreque nt

28

saruTAXIS

LA CONCORDANCIA

A) Du pRr¡lc¿¡o No¡lIN¡l co\ EL sL:JETo:a) El predicado adjetivo concierta en género, número y caso: h.omo nlorla/is esf. el

hombre es nlortal.b) El predicado substantivo concierta siempe en caso ¡i cuando es posib)e, en géne-

ro y número: tenl.pus est optimu.s magister, el tiempo es el mejor maestro. - Ci-conía est nuntía uerí.s, la cigueña es la mensajera de la primavera.

c) Predicado en género neutro:1) Cuando el sujeto es un infinitivo o una oración enLera: dulce et deco.

rum est pro patria morí, es bello y'honroso morir porla patria-2) Cuando el sujeto son varios substantivos de significación abstracta.y

género distinto: honores et uictorie fortuita sunf, los honores y lasvictorias son fortuitos.

3) Cuando el predicado es un adj. o pron. neutro: triste lestl lupus sta-bulis, el lobo es funesto lcosa funesta] pa¡a los establos.

d) Atracción:1) El predicado puede concertar con la aposición (urbs, oppidum,...\. en

I'ez de con el sujeto: lTulturnum ln.l, Etruscorunz urbs lf .1. ab Samni-tibus capla esú, Vultumo, ciudad de los etruscos, fue conquistada porlos samnitas.

2) Cuando el sujeto es un pronombre, puede ser atraído por el gén. ynúm. del predicado: hec lpor hocl mea culpa est, esto és culpá mía.

Drl pn¡n¡c¡¡o rrRB.Ar coN EL s-uJETo:a) En nún¡ero y persona (también en género, en las formas participiales): rosa flo-

ref, la rosa florece; captivi facti sunt, fue¡on hechos prisioneros.ó) El predicado puede concertar con el significado del suejto (.constructio ad sen-

sum'), cuando éste es:f ) Un nomb¡e colectivo singular o el nume¡al mille: magn.a multitudo

honti¡tum conL.enerunt, se reunieron una gran multitud de honrhres.2) Un nombre abstracto o de sentido figurado, aplicado a personas: ca-

pita coniurationis percussi sunt, los jefes de la conjuración fueron de-rrotaoos,

DrL .etRIsLrto coN su suBSTA-\'TrVo:a) En género, número y caso'. pulchra praclororum poetarum carmina, las hermo-

sas poesías de los ilustres poetas.ó) Las expresiones "la cumbre de...", "en medio de...", "al principio de...,, etc., se

expresan en latín concertadas con un adjecivo: in sununo monte, en la cumb¡edel monte; ín medío itinere, en la mitad del camino; in eÍtremo loco, en lo últimode aquel lugar.

D¡ l¡ ¡,poslc¡óx coN sL! suBsra\Trvo:o) Siempre en caso )', cuando es posible, en género y número: Alexonder, rex Mace-

donum, bellum intulit Dario, regi Persarum, Alejandro, rey de los ¡nacedonios,hizo la gr:erra a DarÍo, rey de los persas.

b) Varios casos de aposición:1) Con no¡nbres geográficos (urbs, insu.la, mons, prouinci.a,...): u.rbs

Rom.a,la ciudad de Roma.2) Con nombre de edad: Epaminondas adulescens, Epaminondas, sien-

do joven.3) Con nombres de cargos, posición socjal....: Cicero, cortsul, Cicerón

cuando era cónsul.

p\

D)

ó1

c) La aposición a un pronombre posesivo concierta con e'l genitivo del pron. perso-nal a que corresponde el posesivo: si tua opera quis t'ideot, Iaborarttis pro palria.itnntortolis eris. si alguien obserra tus obras lobras de til, que realizas por la pa-tria. serás inrnortal.

d) Nótese también: in nostro ontniunt fleclu. en el llanto de todos nosotros.

Dt:t. nEI¡t¡rr , t t,t Et. ANTE¡ t:trE\TE:r¡) Conciertan eD género y número. pero no en caso: Itomo, quent ridi.sti, nteus pa-

/er es/, el honrbre que has visto es nri padre.ó) Cuando lray varios antecedentes:

1) Si son de persona, el relatir,o se pone erl pl.; y en el género comrin aellos si sol del nrisno, o en nlasc. si son de distinto género'. Cesar,Potnpeius et Crossus, qui primunt triumL,irotum fecerunt, posleo bel-lauerunt, César, Pompeyo ¡' Craso, que formaron el prirner triunvira-to, luego se pelearon.

2) Si no son todos de persona. el relativo se pone en plural neutro: onri-ci, honores, dit'itie que bona dici¡nus...; los anrigos, los honores. lasriquezas que llamarnos bjenes... Tanibién puede conceltar con el an-tecedente nrás próximo: bella, flagitia, dolotzs qui i¡t orbe terrarumsunf, las guerras, las calamidades y los dolores que lrav e¡r el mundo.

ú) No concierta con el antecede¡rte. sino:1) Con el sentido del antecedente, cuando éste es un nombre colectivo,

o un substantivo abstracto o figurado: pars etigua, qui inermes dela-tí surtt, Rontont.L'enerunt. una pequeña parte, que se presentaron sinarmas, regresó a Rona; il.la imbecillitas gui..., aquel imbécil que...

2) Con la persona designada por un adj. posesír'o u otro adj.: tneam ora-tionem quam oratoretn lo¿dos, el discurso mío (de ní) a quien alabasco1t]0 0raoor

3) Con el predicado substantivo: globu.s, que terra dicitur..., el globo,que se llama tierra...

32

LOS CASOS

NOMINATIVO

A) Sr¡uro: canis latrat. el per¡o ladra.B I Pn¡nrc.coo:

o) Con srrm: homo morlolis es/, el hombre es mortal.b) Con los verbos copulativos \fio, puton uoco4 uiuo, na(ot; tnortor,...)'. nerno repen-

te lil sapiens, nadie se hace repentinamente sabio.c) Con los r,crbos copulativos regidos de un vcrbo sen'il (possunr, debeo, tupio,

uolo,...¡: cupio fieri sopiens, deseo llegar a ser sabio.d) Con verbos en infinitivo regidos de videon di.con putor,...: Paulus ¡nihi pidetur

esse uet'ox, Pablo me parece ser veraz.C) Excurir¡rn'o: imb¿cillisl. itonto!D) TErvrÁnco: L. Platius Galbus, de hoc, Cicero in epistu.la ad M. Tltiu¡n sic refert.L.Pla-

tio, sobre éste Cicerón en la carta a N{. Titlo así habla.

vocATtvoA) Pensor¡ ¡ eurE\- sE DTRIcE LA pAr-ABR{: patres conscripill, ¡oh padres de la patrialB) E¡* Lfc¡R DE Nor,rr¡\Arrvo (sólo cuando -ce trata de adjetivos o participios): huc periture

Qtor periturus) ueni, r'en aquí a nrorir [tú que has de morir].

ACUSATIVOA) Su¡¡ro pr oRlcró\ DE rNFrNtrtto: nuntiatum esf ñosfes uenisse, se ha anunciado que los

encmigos han llegado.

B) Colrplsnlnxro DInEcro (objeto externo): Deurn amo, amo a Dios.lA]gunos verbos intransitivos en castellano son transitivos en latÍnl:

o) Oler, tener sed de, tener sabor de,...: sitire lrcnores, tener sed de honores; o/áreu¿nu¡u, apestar a vrno.

b) Doler, entristecer, llorar,...: ¡tolite me¡'ere exsilium nTeum,no os entristezcáis pormi destierro.

c) Decet, deftcit, dedécet,...: parDos parua d.ecent, a los pequeños convienen )as co-sas pequeñas.

d) Hnir, escapar, ocultarse: fugare ntortem, huir cle la muerte.e\ l,os impers. penitet, pudet, piget,..-: me penitet peccoti mei [gen. de cosa], me

arrepiento de mi pecado.Nór¿se: 1) Que cuando estos verbos van seguidos de verbos serviles (excepro de-beo y uolo), éstos se hacen impersonales: uos solel prnnitere, acostumbráis arre-pentiros. ll 2) Puede decirse indistintanente me piget fratrem nteum errouisse ome piget quod frater meus errauit. ll 3) No debe decirse penilet o pudet se, sinoeum, eos -

C) Co¡lp¡-¿r'r¡sro DIRÉcro (objeto interno):a) Etimológico: t'ivere titam, r'ivir la vida.b) De significado afÍn al ve¡bo: pugnare magn.a prel.ia, librar gtandes batallas.c) Con determinación adverbial: etclantare maius, gritar nrucho.

D) Co¡'lp¡-punxro DrREcro (con dos acusativos): grammalicam pueros doceo. i.rseño gramá-tica a los niños; ouxilium. regern orabat, pedía auxilio al rey.

E) Co¡,rp¡-Ertesro DlREcro (con dos acusativos, uno de ellos regido por la preposición delverbo de mov): Caesar exercítun flum.en traiecit lde frans- y iocérel, César trasladó elejércit.o al otro lado del rí0.

F) Co¡tplr¡texro DIREcro (con predicado): Rom.ani Cieeronem patria patrem appelloue-rz¿r. los romanos llamaron a Cicerón padre de la patria.

G) Dr n¡uclóx: resolula comos, despeinada en cuanto a las trenzas [=con las trenzas des-peinadasl; leo saucius pecf¡¿s Iac.]. el león he¡ido en el pecho.

H) Dr ¡xrrNsróN:a) En el espacio: fossa erat quinque pedes alta, la fosa nredía ur¡a altu¡a de cjnco

pies.b) bn el tiempo: Ttebonio multos annos familiaríter utor,\a hace muchos años que

trato familiarmente a T¡ebonio.Nores¡: l) con abhinc la accion es pasa-da:.meu s pater abhinc tres annos

'nortuusesf. mi padre hace tres años que he fallecido. u2t con-ad oposl la acción,signiflr-

"" .úuria dentro de": vi.debo tá post lres dies, te veré dentro de tres días' ll 3) con

per significa "durante": per tres onnos, durante tres años. ll 4) con atlte o post.signifña acciórr anterior o poslerior: tres annos ante o post, tres años anteso después.

c) I\{odiimos: in si.ngulos dies, cada día; bis in mense, dos veces al mes.

A¡wnste¡-: nunc ipsum, ahora mismo; ultünum, en último lugar.

DE DrREccróN: Cesar Romam uenit, César llegó a Roma.Nor¡s¡: 1) con od. precediendo a nombres de lugar ma¡'or. indica aproximación:Q. Ligarius ad Africam profectus esf. Q. Ligario partió para Africa. ll 2l con in.in-dica éntrada o llegada:

-Q. Ligarius in Afrícam uenít, Q. Ligario entró o llegó al

Africa. ¡l 3) con od sin'e paraexpresar el movimientoligurado: animum od stu'dium uórto, dirijo el ánimo al estudio. ll 4) petere significando "dirigirse a' va sinpreposición. lj S) Palabras griegas como Chersonesus, Egyprus, \'ar¡ con preposl-iion o sin ella in Egyptum o Egyptum uenit,llegó a Egipto.

Dr ¡o¡o (con naf us -c! -u.m -\ el cardinal): meus frater obiit decem onnos nofus, mi her'mano murió a la edad de diez años.

Dr¡rsr¿¡'crq,: hostes d.uo milia passuum oberant,los enemigos distaban dos mil pasos.

Excr¿-rlqt¡vo solo o con l*u: heu me miserum!, ¡ay desgraciado de mf!

GENITIVO

A) Cox s¡-rgsr¡"'{rn'os:a) Posesivo: pueri liber, el libro del niño.b) De parentesco: Neronis flius, hijo de Nerón.c) De autor: cormin.a Homeri,los versos de Home¡o.d) De cualidad: vir magni lngenii, hombre de gran talento.e) De denominación: portus Caiete, el puerto de Gaeta.fl Explicativo'. uirtus iustitie, la virtud de la justicia.il De-peso, medida y número: fossa quindecim pedum, fosa.de quince pies-'

h) De órigen: tempestatis periculum, el peligro (que viene) de la tempestad.l) De propiedad: templum /anl, templo de Jano (consagrado a...).

B) Pmrtrwoa) Con nunrerales'. nemo discipulorum, ninguno de los discípulos.b) Con pronombres: quis uestrum?, ¿quién de vosotros?c) Con superlativos'. optímus omnium, el mejor de todos.d) Con comparativos ieferidos a dos personas o cosas que forman pareja: maíor fra'

trum, el mayor de los ldosl hermanos.

Sus¿nrrvo: labor omnium bmnes laboranf), el trabajo de todos.

Os¡rrlvo: metus hostium (¡netuimus hostes), el temo¡ de los enemigos (el miedo que se

tiene a los enemigos).

Cox ¡¡.¡¡rn'os:a) De deseo: cupidus gloria, deseoso de gloria.b) De conocimiónto ohemoria: memor beneficiouru.m' qlre se acue¡da de los bene-

ficios.c) De participación: orationis et rationis particeps, dotado de razón y palabra.

D

,I)

K

¡\

M)

c)

D\

E')

34

F)

I)

d) De aburrdancia, escasez o privación: díL,itiarum plenzs, lleno de riquezas.e) Judiciales: manifestus /urli, convicto de hurto; reus capítis, reo de pena capita..fl De cantidad: plus laboris, más trabajo.

Con p¡nrlc¡plos DE pRESENTE: amans uirtutis. amante de la vitud.

Cox ¡rr"cR¡:os:a) De lugar: ubi tenarum?, ¿en qué parte del mundo?b\ De cantidad: satis eloquentia habebat, tenía bastante elocuencia.c) De tiempo: piidi.e eius diei, la víspera de aquel día.

Cos rcReos:a) De pertenencia y conveniencia: est boni consulis.--, es propio del buen cónsul.,b) De memoria: terus amicus nunquam amici oblisuiscilur, el verdadero amigo no

se olvida janrás del amigo.Exclp.: tener o no tener el pensamiento, recordari, obliuisci, etc., pueden llevaracusativo: recordari aliquem, tener a uno en la memoña.

c) De admonición: cur m.earum me ntiseriarum odmones?, ¿por qué me recue¡dasmis desgracias?

d.) De culpa: accusare protlitiottis, acusar de traición.e) De pena: da¡¡tnare capills, condenar a muerte.fl De estinración indeterminada'. omnes te magni faciunt, todos te tienen en gran

estima.g) De conrpra o venta y alquiler (indeterminados)'. quanti pater tuus hortum uendí'

d.it?, ¿por cuánto ha vendido tu padre el huerto?D Con el rerbo pofior, especialnlente en Ia expresión potiri rerum, adueñarse del

poder.i) De abundancia o escasez: diuini auúIii omnes eqemus, todos necesitan¡os del

auxiiio divino.j) Con impersonales (interest y refert): Clodii maxime interest Milonem perire, im-

porta mucho a Clodio que l\{ilón perezca.NóTEsE: 1) la cosa que inrporta siempre se expresa con un pronombre neutro, idmea interest, esto me importa; o con infinitivo sólo, mea íntcrest hoc facere,meimporta hacer esto; o con el infinitivo y el acusativo, mea interest te diligentem€sse, n)e importa que seas di)igente. ll 2) El fin se expresa con el acusativo y ad:ad sal.utem. reí publi.ce interest ut..., a la salvación de la república importa que...ll 3) Con refert es poco usado el genitivo de la persona; en su lugar se usa el abla-tivo fenlenino singular dcl posesivo: ltoc tnea refert, esto nre importa.

Loc¡t¡vo: ego Rom.e ui¡i, viví en Roma (v. abl. N).

DATlVO

A) Co¡rpl¡u¡xro ¡);D¡REcro: do tíbi librutn, te doy el libro. Se usa con verbos de:a) Obediencia y mandato: apes porent regina sue, las abejas obedecen a su rei¡a.b) Agrado: hoc mihi placet, esto me agrada.c) Falta.: non deero officio meo, no faltaré a mi deber.d) Hostilidad, amenaza, insulto, oposición: aduersor, minor, irot; maledico fdbi, soy

contrario, amenazo, me indigno, te maldigo.e) Persuasión, súplica, consejo, perdón: persuod.eo tibi ut..., te índuzco a que...;

supplico uobis..., os suplico...; suodeo tibi..., te aconsejo que...; porce mihi, Do-mine!, iperdóna,ne, Señor!

f) Aplicación, superación: studeo agrículture, me dedico a la agricultura; prestot.-fratri, arentaja al hermano.

g) Atención, providencia y significados análogos: caueo tibi, miro por ti; consuleredignitati mea, mirat por mi dignidad.

h) Con el verbo nubere ft.omar marido): Túllio Marco ¿upsir, T\rlia tomó por mari-do a Marco.

i) Con verbos terciopersonales: uid.etur míhi, me parece.

H)

35

B) Cox ¿¡.¡¡rnos:a) De igualdad o semejanza: mors somno sim.ilis es!, la muerte es semejante al

sueño.b) De benevolencia u hostilidad: nim.ía libertas et populis et priuatis contraria est,

la excesiva libertad es conrraria tanto a los p.re'blós como i los in¿uauós.c) De parentesco, aproximación, comunidad, amistad: omni etati -oit iiiio^^u-n¿s, la muerte es común a todas las edades.Nórrsr: Estos. adjetivos usados como substantivos piden genitivo: amicu3 uerúa-lls, arnigo de la verdad.

d) De aptitud,. ¡lil,idad, adaptación, conveniencia, conformidad y análogos: ,,1ilispatñ, út|l al padre.Norrse: Estos adjetivos indicando tendencia fisica o mo¡al toman acusativo conadi homo ad nulLam rem aptus, homb¡e no apto para nada.

Cr Cor suBsrAl\'r1\'os \TRBALES: iusfi/i¿ ps/ obtentperatio Iegibus et ir:s/i1ulis. la justicja esla obeciencia a las le¡'es ¡'a las instituciones lobtemp"et-dtio de obte;;ir--i,-i.'.q,¡ "rl.

D) Cox ¿¡rtnetos: cangru.enler nature L)iuere, vivir conforme a ]a naturaleza.

E) DE ¡xrrnÉs: agricola sibi arat, el campesino ara para sí.

F) Pos¡s¡vo coN EL \ERBo sum: mihi sun.t multi amici, Lengo muchos amigos.

G) Ér¡co: quid mihi Celsiu.s agi.t?. ¿qué [me] hace mi querido Celsio?

III) Ds nnl{cróx: tu núhi Cesar eris, tú serás para mí el César.

D Exc¡-¡¡¡¡rn'o: con hei, ue: ae t,íctis!,;ay de los vencidos!

J) Co:'¡ rlRgos coMPLESTos DE PREposrcló\: ¡tatura sensibus adiunrit (adiun.gere) rationent,la naturaleza añadió la razón a los sentidos.

Kt D¡rrvoAGE-\rE tcon mu]' pocos r.erbos en pasiva llideo4 proborl, con el parricinio en-ndus -a-um, y con adjdrivos teruales en -al¡, ,,, t¡ürrilii¡írálá'ii s"r'¿iá."r;; ái"'gr" a.que apruebes [te,gusten] estos libros; mihi amanda est pLtria. ¿eio amar

" üp"rrl".

NóTcsE: t-r dativo agente con el participial en -ndus -o -urn, srilo se usa óua¡rdoes persona o pronombre personal.

l) Dr ¡r¡¡¡t,rn¡¡:o) con sunr, fo y análogos: ea res tibi etnol.umento erif, esto redundará en benellcio

tuyo.ó) con-dq.duco, tribuo, uerro: hoc mi.hi mutti tribuebant superbie, esto muchos

me lo achacaban a soberbia.c) con,enio, do, rnitto, eo: e-irtus sola nemini d.ono datur,la'irtud sola no se dagratuitamente a nadie.

ABLATIVO

A) Cor runeos:o) Agente, con verbos er,' pasi'a con a o ab, si el agente es un ser animado: c¡urras

a .rege.regirur. la ciudad es gobernada por el rej: sin preposición cuando ás ina-nimado: omnes trahimur studío /audrs, todos somos árrástraaoi poiei-aan aeeloria.

b) De abundancia o escasez: abundorunt semper duro regna Asi",, abundaron siem-pre en-oro los reinos de Asia; natura nos admonet qíarn pauíis rebus ijeat. tanatu¡aleza nos enseña cuán pocas cosas necesita.c) De vestid.o,.prov':"jón. formaóión, educación y análogos: fLIium erudí.uit litteris,educó.al hijo en las letras: natura oculos mántbranií ueitixit, l" n"t"iáiér","-cubrió los ojos con las membranas.

d\ opus qs/t personal o impersonal: mihi opus sunt ribri o ntihi opus esr 1ióris, rre-cesito lib¡os.

36

B)

c)

e) Con los deponentes: uto,i fruon potior, fungor, -uescor y compuestos: Augustus Ale-xandria potitus est, Augusto se alrodcró de AlejandrÍa.

f) De separación. alejamiento, liberación (con aó si el nombre es de persona, con a,aó, e¡, si es de cosa): ab homine malo deterrere, apartar del hombre malo; Han-nibal ex ltalia decedere cooctus est, Aníbal fue obligado a ¡etira¡se de Italia.

g) De o.btcnción. recepción, dentanda, adquisición y otros análogos (precedíendo alnonrbre a, ob, si es de persona, y e o c.t si es de cosa): accepi a patre meo, rcclbíde nri padre; res e fontibus haurire. tomar ]as cosas desde !u fuente.

h) De quietud (con la.preposición i.n): Rotn.a salu.s in Ciceron.e posíta erat,la sah'a,ción de Ro¡na estaba puesta en Cicerón.

Cox -q¡;et¡r'cls:a ) Dignus e ittdignus: dígnus ottttti /oude, digno de toda alabanza.b) De abundancia o escasez: repletus h.onoribus, lleno de honores.c) De separación. alejanriento. liberación (con preposición o sin ella): uacuus a cu-

ris, hbre de cuidados.

DE t\slnlltelrt, , ' IlEDIO ¡con pfr T acusali\'0 si se trata de un nombre de persOna ): ocu-

/is lide¡nus. vemos con los ojos: per tuunt patretn. por rredio de tu padr:e.

Du c¡us-¡: dolentus rebus odr'¿¡sis. nos dolel::os por causa de las adversidades.

D¡ ¡sflrr¡c¡ox o DE pRlcro TNDETEBNII\ADO: psti¡nare fruntentunt tribus d.enariís, valorarel trigo en lres de¡rarius.

Dt ct'¡Lln-¡.o: honto mogna constanlia. hombre de gran firmeza.

Dr rtillr.r: hoc ntodo. de e-qta nranera.

¡l) DEccrrrp.dl.{ (con c¡r¡r): cutn potre profectus surn. partÍ con mi padre.

I) Dr L:¡lrrcrós: Gallius notione. galo de (por) nacionalidad.

Jl Dr onrcer', descendencia con ¿d¿us, proqnatus, oriundus, orf¡¡s (solo o con ab, ex, de):natus et.Iorre. nacido de Júpit.er:, ob ontiqua.stirpe orfus, oriundo de antigua estirpe;nobili generc nalus. oriundo de ilustre far¡:ilia.

K) Drlmr¡nn (solo o con e, ex, d,e\: r)os eÍ argento, vaso de plata.Nóresl: Es más comiente uas argenteum.

l) Cox('orlpARArr\:o: paler filio doctior est, el padre es más docto que el hijo.

ZZ) Dr pex¡: dan"tnare capite, condenar a muerte.

Ilt Dr:rt¿uo¡ o DIFERE\cIA tcon- comparativos o palabras de significado conrparatiro): uir-tuten o¡nnibus rebus tnult.o anlepono, antepongo en nrucho la r.irtuii a todas lascosas,

A¡l Dr Luc.qn:

a) En dónde (con in): uiuo in urbe. r'ivo en la ciudad.NorEsE: 1) Los nonrbres propios de ciudad, I'illa ¡' lugar menor van sin preposr-ción. ll 2t Estos nismos nontbres si pertenecen a la primera o segunda 'deciina-

cron van en senrltvo,

D)

E)

37

ñ")

o)

b) Por dónde (con nombres que indican el medio que pone en comunicación un lu-gar con otro): Esquilina pórta ingredi, entrar pór lá puerta Esquilina.

c) De dónde (con e, er o a, ab).Nor¡sn: l) I,os nombres propios de lugar menor van en ablativo sin preposiciónll 2) Las. preposiciones aó ab se usan óon nombres de persona o indicando puntode part¡oa aproilmaoo.

D¡ r¡¡upo:o) Con nombres que indican determinado espacio de tiempo'. mcd.ía nocte pervene'

runt, llegaron ál punto de media noche.b) Con ante o post ! los numerales: tribus di¿bus ante o post, tres días antes o des-

pués.c) Significando dentro de cuánto tiempo: triduo aut sutrlrrlutrt quadrid.uo, dentro de

tres o a lo más cuatro días.d) Sig¡ificando cada período de tiempo: síngulis annis, o quotannis, cada año.

Mop¡s¡ro: bis in mense, in anno, etc., dos veces al mes, al año.

38

VOCES DEL VERBO

ACTIVAA) Es rr',*c¡ós rn¡Nsrrr\i{: r'irtus amicitiam Eignit,la virtud engendra Ia amistad.

.B) Isrn¡¡;srrrr'.c,'. Temistocles cum dignítate vivebat, Temístocles vivÍa con dignidad.

C) C¡us¡rrr¡: fugauit hosles, hizo huir a los enemigos.

D) Copuurn¡: Cicero fuit consul, Cicerón fue cónsul.

E) R¡rr¡xr:q: qui obstinere possít iniuria, quien pueda abstenerse de una injusticia.

MED¡O.PASIVA

A) Cono pl*cne: con significado reflexivo: Iavor, yo me lavo.

B) Drpox¡xrrs: admirari, admirarse.

C) Cox ¡:-cu:os pAnTrcrpros pAslltos: p¿rcr¿ss¿e pectora, habiéndose golpeado el pecho.

PASIVA

A) D¡r¡nsorRJc-\is¡Trvo: leges a uictoribus dicuntur,las le,ves son dictadas por los vence-oores.

B) I¡rp¡nsos¡r-: ab hora tertia bibebatur, desde las tres se bebla.

C) R¡rr¡xn-e: aqua conclusa focile corrumpilur, el agua estancada se corrompe fácil-mente.

D) Ex ¡-uc¡¡ oE pERpEcros Acrrvos cepi, desii cuando van con un infinitivo pasivo: pozs lns-títuí ceptus €st, se comenzó a construir el puente.

Nór¡sr: Nó se usa esta construcción sí el infinitivo tiene sentido medio o reflexi-ro: plura iud.ícia fieri ceperunt, muchos juicios empezaron a celebrarse.

39

B)

MODOS DEL VERBOEN LAS ORACIONES PRINC¡PALES

INDICATIVO

-4) H¡ci¡o n¿¡r-'. tres crercitus contparaui.t, organizó tres cjórcitos.

B) Cox \:AroR DE sutsJtr*Tr\'o Icon los pron. reduplicados ¡' acabados en -tuntque).. quisr¡uises, quienquiera que seas.

C) Co¡- \ALoR DE porDNf¡Ar o coNDrcroNAt,: plura ercntpla prolcrre possun. podrÍa adu<irmuchos ejemplos.

D) Coxr¡-crR¡EITTPEXATIvo: ta.lebis ¡¡teoque ¡tegotia Lidtbis, pásalo bien v cuida mis rrego-cios.

IMPERATIVO

IhrD.q,ro: in ersilium proficisc,ere, marcha al destierro.

PncrHre¡cróx: hontinent ntortuunt in urbe ne sepelito, no sepultéis elr la ciudad a nin-gun muerto.

SUBJUNTIVO

A) Porr:rcrnr-: num aliquis diral, acaso alguno me diga.

B) Dr:ntratn'o: qui.d ogom, íu.dices?, ¿qué har.é, oh jucces?

C) Dnus¡RArn'o: elóquar an sileam?, ¿hablaré o callarét

D) Op¡¡rrvo o ¡DSTDERATT\¡o: utinant rivas, ojalá vivas.Nóresr: l) Se usa el presente y el perfecto si el deseo es de cosa posjble en el presen-te o el pasado: utinam salpus sjs.r. ¡quiera el cielo que te saivcs! li 2t Se usa cl'inrpcr-fecto o pluscuanrperfecto si el deseo'es de cosa impbsible en el piesente o en el pasa-do: utinam anzicus meus uiueret!,;Ah, si mí amigo liriese! tperó no vile).

E) Coxcrsrvo (con el presente o perfecto: en negación ne)'. ha,c sint falsa sone, inuidir¡sacerte non sunl, (admitamos que) est,as cosas sean falsas, lo cierto es que no están ins-piradas por la enlidia: ne si.t sane su¡rlt lut11 ntalum tlol.or, molunt crrlt c.sl. admita-nros que (o aunque) no sea el dolor el n¡avor mal. un mal es ciertanrente.

F) ExHoHmrno: caulus sis. sé cauto.

G) Pn¡c¡prlYo: oóeol, r'ár,ase.

.I/) Pr:nrllsllc m.an.e : hoc quod ccpi printunt enarenl. espet"a: \:o! a contar vo primeroesto que he entpczado.

40

A)

B)

C)

INF¡NITIVO

Couo su;rro: fugere uitium uirtus est, huir del vicio (la huida del vicio) es u¡a virtud.

CoMo corrlplE¡rlnNm D¡REcro: adíre times, temes presentarte.

Co:lro coupLr¡rrNlo FrNAL eon do y pernittoi rninistrabat loui bibere, daba de beber aJúpiter.

Excr.nu¡rn'o o oE rNDrcNAclóN: te nunc, mea Terentia, sic uexari!, ¡que tú, Tbrencia mía,te veas ahora tan abatida!Nór¡sr: El du;ieto de este infinitivo va en acusativo.

IxnNrrrvo HrsróRlco, equivaliendo a un imperfecto: cotidie Caso, lftduos frumentumflagitare, César diariamente reclamaba el trigo a los eduos.

Nórrs¡: El sujeto de este infinitivo va en nominativo.

D\

D\

4l

TIEMPOS DEL VERBO

PRESENTE

á) Hrcso¡crux": lego Ciceronem,leo a Cicerón.

8) Esr¡ooecru¡¡.: urbs dividitur amni,la ciudad está dividida por el río.

C) Accró¡¡oun¡rl¡: m.ale tenebra orci, qua omnia bella deuoratis, funestas tinieblas delOrco, que devoráis todas las cosas béllas.

D) Acc¡óx lrABlrLrAL: cutn ualemus damus consilia agrotis, cuando estamos bien, solemosdar consejos a los enfermos.

E) Accró¡ ¡xr¡st¡¡¡: domum uend.o, trato de vender la casa.

F) Hrsrónrco: in eum magno impetu redit, vuelve [= volvió] hacia él con gran ímpetu.

G) Acc_rósrurunr que inmediatamente va a realizarse: odvolone an rnaneo?,¿corro [haciaallíl o rne quedo?

ID Accró¡¡ nslr¡n¡¡¡: cotidi¿ aliquíd scribo, cada día escribo algo.

IMPERFECTO

A) Esr¡oo o¡ cosAs EN EL pAsADo: principes erant factionis, eran jefes de la faceión.

B) AccrOx quE DURá EN EL pAsADo: heri cum preterii, ianua patebat, ayer cuando pasé, lapuerta estaba abierta.

c) Acc¡o¡r euE sE Acosfl,uBM REAr,rzAR E¡- EL pASADoi audiebatur a Marco Emilio, sólfa seroído por Marco Emilio.

D) Descnrrrn'o: T .Pompo_nius Atticus mendacium ncque dicebat, neque poti poterat,T. Pomponio Atico ni decía una mentira, ni podfa toierarla.

E) CoNem'o: quid est Catilína...-quod-iam d.iu fociebas?, ¿qué es, Catilina... lo que hacetiempo querfas o intentabas hacer?

PERFECTO

A) HecHo p¡sqoo: uenit in senatum et mandata exposuít, llegó al senado y expuso los en-cargos.

B) Rnsur¡¡o oE uNA Accró¡¡ TERM¡NA.DA: Deus creauit mundum, Dios ha creado el mundo.

C) G¡¡ó¡¡rco: multi porentes, mul.ti amicos prodiderunt, muchos traicionan a los padres,muchos a los amigos (suelen traicionar).

D) Ex pes¡v¡:a) Con est indica el estado de una cosa por efecto de una acción anterior: Roma a

Romulo condita est, Roma ha sido fundada por Rómulo.ü) Con fuit.indica que una cosa se halló en un tiempo y por algrin tiempo en aquel

estado: óis pos/ Num"e regnum lanus clausus fuij, después del reinado de Númael templo de Jano estuvo cerrado dos veces.

42

FUTURO

A) Hocso run'nt¡: Veni.et pater,llegará el padre.

B) Dn o¡l¡c¡c¡óx: scrrplzrus sum litteras, he de escribir una carta.

C) G¡;óxrco: tu nihil inLtita dices facicsve Minerva, tú no dirás o harás nada contra la vo-luntad de l\.Iinerva (si te falta inspiración o ingenio).

D.) Dr rr¡so¡ro (imperativo): cras pertito, dabitur, pide mañana, se te dará.

FUTURO PERFECTO

A) AccIóN TERT,TINA¡A EN EL FUTURo: aduersarios deleuero. habré anioujlado a los adve¡-sarios.

B) AcclóN a^TERloR A orRA FUTTIRA: ut sementem feceris, ita metes, coño hayas hecho lasiembra, así recogerás.

C) Cor v¡¡-on oE FUTURo ¡r{pDRFEcro: tu parentes audi, ego acciuero pueros, tú escucha a lospadres, yo llamaré a los muchachos.

PLUSCUAMPERFECTO

A) Acctóx renvrNADA EN EL pASADo: ad tuas o¡nnes litteras scripseram pridie, el dla antes yahabía contestado a todas tus cartas.

8 ) Accló¡r pAsADA. ANTERIoR A oTRA TA.\TBIEN pAs r.or.'. sex legiones, que prime uenerdnt, castramunire cceperun f, las seis legiones que habían venido primero, empezaron a fortificarlos campamentos.

43

ORACION ES SUBOFDINI\DAS

A)

ORACIONES COMPLETIVAS

Partículas de enlace en latín: ut, q\re; ne, que no; L, non, que no', neue, ne, qtte rro; quo-minus, quin, que, que no; utrum, nutn, an, necne, si, acaso, acaso no.

ORACIONES CON SUBJUNTIVO

Dr runsos oe voLuNTAD o EFlcAcrA (conj. ul, ne, neve): faciam hodie ut gratias @6,os, haréyo que des las gracias; Pompeius suís predixerat ut Cesaris impetum exciperent, neuese loco mouerenrf, Pompeyo les habÍa o¡denado de antemano que resistiesen la acome-tida de César y que no se moviesen de su puesto.

Cos r'¡Rsos ¡o ¡¡.rpEDrR o ESToRBAR (conj. ne, quominus, quin, ésta sólo cuando la princi-pal es negativa o interrogativa): casus quid.am impedivit ne focerem, una casualidadme impidió hacerlo (que lo hiciese).

Cox wn¡os DE DUDA y o¡lsróN, pREcEDTDJs DE \TGAc¡óN (conj. guin): non dubitabam, quinconsilia peruentura essent ad aures regis, no dudaba que los proyectos habian de lle-gar a oldos del rey.

Cot r,rnsos DE DoLoR, ALEcRÍA, ADItIRácróN, A¡-ABA-NZA, \:trupERto (conj. guod): occusat quodlargitione benevolentiam consectetur, le acusa de captarse las simpatías con sus lar-guezas.

Co^* s¡xnpo ¡x¡ucerno (conj. ut o quod\: illud rnoleste fero quod ex urbe parum comi-tatus eríerit Catilina, siento mucho que Catilina haya salido de Roma con pocos com-pañeros; apud posteros uero id assecutus ut Cícero non ho¡ninis nomen sed eloquentiehabeatur, entre la posteridad Cicerón ha obtenido que su nombre no sea el de un in-dividuo, sino sinénimo de elocuencia.

CoxrnRsosDETEMoRypREcAUclóN (conj. ne, si la cosa no se desea, uú [¿e zon] si se ladesea): f imeo ut lne nonl pater meus in tempore ueniat, Lemo que mi padre (aunque lodeseo) no llegue a tiempo; timens ne a multitudine circumueniretur, temiendo (aun-que sin desearlo) que fuera copado por la multitud.

IxrenRoc¡tnas:o) Indirectas propias (conj. ne, num, an, si; nonne, si no): guaris placeatne mihi,

p¡eguntas si me gusta; quesíeras ex n7e, nonne putarcm..., me habías pregr¡nta-do si no creía...

ó) Indirectas dubitativas, después de verbos dubitativos: Con an, si se espera el

"Ío,i dubíto an ueniat, dudo que venga (creo que no). Con an non, si se espera el"sí": dubito on non veniat, dudo que no venga (creo que sí). Con num o ne, anteabsoluta incertidumbre: dubíto num u'e¿iaú, dudo si viene (no lo sé).

B)

C)

D)

E)

F)

G)

47

ci Ir)directas disyuntivas lcon utrum y an. si... o: con nc v on: con rin: (or1 r?cr:

f ulruDl lugc1s ttrt ridr:a.s I. I lusea-sne a¡t rideas {n¿s¡ro ( ) no sé si rícs 0 liorasI luÍr'd.s utt rIUeaS

fI lugcas rideosne JNorr-.r: Las interrogatitas pueden ser directas. en el cual caso: I ) No sol.¡ su-l¡ordinadas. ]i 2) \hn en i¡rdicativo. I 3) Se constru¡en con ¡;rononrbres interroga-tiros. guris, quid, etc.; con adrcn'ios interrogatiros. ubi. quo, ¿¡¡lrJ¿. etc.: coll par-tículas especialcs, num, non,lc, ulrum, etc. il 4t Pucden ser también sint¡rle-s:uenis?. ¿vienes?: nonne ritisti?, ¿acaso no has vencido?: o compuestas: ulrutn lu-ges an rides? Iugesne an rides?, Iuges an ridcs!, luges ridesne?, ¿lloras o ríes?

ORACIONES CON INFINITIVO

Ccrx t'l:n¡os Dr oEcrR (rrer'óo dicendi): discípulus negal se tne¡ttitu¡n esse, el alunrno diceque no ha ¡nentido.

Cox vrnsos DE E¡-TENDrnrrENTo )- DE sENT¡Do: Cesar ubi i¡ttellexit id lieri, César cuandosupo que esto ocurria...

Cos r'¡Rgos o¡ ToLUNTAD y DE DEsEo: cupio ne esse clenletúem, deseo ser clemente.Nórrsr: 1/olo, nt.alo, cupio y otros análogos pueden ser sen'iles y construirse con no-¡ninativo: r:olo esse prudens, deseo ser prudente.

Cos v¿ngos DE sENTIII¡ENTo: is gloriobatur se assecuturum ¿ss¿ onn¿s ,ra8'is/¡'nfLs. sevanagloriaba de que alcanzarÍa todas las magistraturas.Nóres¡: Estos verbos pueden construirse con quod y subjuntiyo o indicativo.

Coxr'¡neossERvri,Es (possurn, soleo, debeo...): nec sine amicitia esse potest, ni sin laamistad puede subsistir.

Cos u¡s r:irn¡sroxEsrERclopERso¡¡Ales: /icel iant contemplari pulchritudinem rer¿r?2. noses dado ya contemplar la hermosura de las cosas.

Co^- I-os p¡sn'os dia4 fero4 trador; vid.eor, etc.'. Afrírcnutn et Lalíum doclos fuisse tra-diturn est, es tradición qrrÉ Africano y Lelio fueron doctos.

NórEsE: I I Que se usa el presente de inf. si su acción es sintultánea con la del de-terminante: aíunt in Grecis artificibus eos aultpdos esse, dicen que entre los ar-tistas gTiegos unos son flautistas... ll 2t Que se usa el pretérito si la acción es an-terior al determinante: mihi constabot paucorum Liirtutent cuncta pot'tauisse.tenÍa por cierto que todo lo había llevado a cabo la virtud de unos pocos. li 3) Seusa el futuro si la acción es posterior a la del determina¡te: Du¡ sperai se ti.ctu-rutn esse, el jefe espera que vencerá; dux sperabat je uitturu¡n esse, el jefe espe-raba que vencería. ll a) Volo, ntalo, cupio ! oport.et llevan con f¡ecuencia el dete¡-minado en pretérito pasivo de infinitivo: omnes L'os irofos { su pl. esse ) ¿,olo, quieroque todos os enojéis. ll 5) En las formas pasivas del participio del infinitivo se su-prime con frecuencia el auxiliar asse o fuisse. ll 6) \/ideo ¡' otros aná)ogos a vecesse construyen con participio de presente. su signillcado es algo diferente del inf.:uideo pueros ludcntes lpor ludere), \'eo que los niños juegan [n.rientras juegan.precisanrente en el acto de jugarl; ü. pueros ludere, v. que loS nirlos juegair lse fiiaespecialnrente en la acción: jugarl.

A)

B)

c)

D\

F)

G)

48

ORACIONES CAUSALES

Partículas de enlace en latín: quod, quia, qutniam. cu¡?l, porque.Construcción: en tNl)rcATt\'o y sfIlJUN'rtvo.

A) C¡usr REAL (con quod, quia e indicativo): accusot,it Catilinom quod rei publica insi-díabotur, acusó a Catilina porque maquinaba contra el Estado.

B ) Crus¡ n¡:rrRJDA co\to op)Nr()N ¡r¡ otno (con quod, t¡ttia y subjuntivo): occusauit Camillut¡tquod partcnt przde sibi slnlpsissel, acusó a Camilo de lraberse apropiado parte delbotín.

C) Quoniam coN lNDrcArt\to: quoniant di¿,isinrus, porque hemos dividido...

D\ Cunt cor'. stBJü\rllo: cunt plerique arbilrertlur, porque la mayoría estiman.

E) Cos vsneos DE sENTl\uENTo. rERSoNALES E r\TnERSoNALES (.con quod e indicativo para dar re-lieve a la causa considerada como cierta): fióigrolulor quctd bene uales, te felicito por-que estás bien. tCon quod y el subjuntir'o. para expresar ligera duda): tibi gratulorquod ben.e lalea.s, tc felicito porque (seg-urar'ncnte) estás bien.

F) L¡st-crcuclo-\EscoNsLr¡ ohabeo,estquod,niliilestquod,nihilhabeoquod,rigensrem-pre subjuntivo causal: nil¡il est quod timeatis. no hay motivo alguno de temer.

ORACIONES CONSECUTIVAS

Paúículas de enlace en latín: ifa, de tal manera, así: talis. tal; eo, de tal modo; is, detal nranera; rdr?tu.s, tanto (en la principal); ut lquil, que; Lt non, que no (en la subordinada).

Construcci ón: en SLTBJL:NTJ|o.

A) Corsncr:rxcL{ DE uN }JEctto Rttt: Asia tatn fertilis est ut facile omnibus ceteris terris an-tecellat, Asia es tan fértil que fácilnente aventaja a todos los denrás países.

Br D¡sprÉs DE ( orp¡MTltos: ntoior sum quorn qui mancipiutrt sirn corporis nlei. soy de-masiado grande para ser esclavo de mi cuerpo.

ORACIONES FINALES

Particulas de enlace en latín: ut, aftn de, quo, a fin de que, para, para gue; ne, ut ne,trcue, neu, para que no, a fin de que no.

Construcción en suBJtiNTIvo: Athenienses Miltiadi coptas dederunt, ut bellum gereret,los atcnicnses dieron a X{ilcÍades tropas para hacer la guerra. Themislocles ottgustiasquarebol, ne ¡nultiludine circumiretur, Te¡¡ístocles buscaba los lugares estrechos para noser cercado por la multitud (de naves enemigas).

La idea de finalidad puede expresarse, además. por las siguientes construcciones:

A) Acus¡lvo nEL GERLTNDIo o cEnuNon'o (con od): Irt Equorum agrum depopulandum tran-sif, pasó al territorio de los ecuos para devastarlo.

B) P.q.nrlc¡p¡o oE FUTLTRo (en -urus) coN( ¡:RTADo coN EL sr-'JETo: Legati descenderunt ad rcgempetituri t'eniam, bajaron emisarios a presencia del rey para pedir perdón.

C) G¡slrrvo DEL GERL:ND¡o coN cdusd o gratia: Cratippus ue¡tit mei visendi causa, Cratipovino para visitarne.

D) SuptNo len -¿n¡) cox \:DRBos DE nto\'lltitNi'or yi.cr:tolur?t regem complures t¡enerunt bestia,muchos animales vinieron nara visitar a su rev.

49

ORACIONES COND¡CIONALESPartículas de enlace en latín: si, si; nisi, a no ser que; si non, si no, dummodo, mien-

tras; dum ne, modo ne, con tal que.

Al Coxolclór RE.{r, pERfoDo HrporÉTrco sr¡Jpl¡ (con indicativo y conjunción si): si discis, so-piens eris, si aprendes, se¡ás sabio.

B) Cox¡rcróx postBLE o porENClAL. pERfoDo HlporÉTrco srrrp]-E (con subjuntivo presente o pre-térito perfecto, conjunción si)'. si fractus illabatur orbis, impauidunt ferient ruina, siel o¡be se derrumbara hecho pedazos, trre cogerían inrpávido sus ruinas.

C) Coxorcró"- IRREAL. pltRfoDo H]porÉrco sInI!-E (con subjuntivo pretérito irnpedecto o plus-cuanrperfeclo, conjunción si)'. plura scribere¡n, si posem, escribiría rnás si pudiese.

D) Coruc¡os¡rcor\rPtiESrA:a) Con imperativo o subjuntivo con valor de potencial en la apódosis y en la próta-

sis subjuntivo o indicativo: labrum si in bolneo non esl, fac ut sif, si la pila noestá en el cuarto de baño. haz oue esté.

b) Con tiempos de la perifrástica eh la apódosis en vez de subjuntivo: d.icturus fue-rit, por diceret.

c) Con el infrnitivo con ralor de subjuntivo irreal de presente y de pasado: úd.enturenim quieturi /uisse, nisi essemus lacessíli, pa¡ece que habrÍamos permanecidoquietos, si no hubiésemos sido provocados.

E) Coxucró^* lrEMrrIA (con indicatír'o y si, a veces subjuntivo): sj guis a dotnino prelrcn-derelur..., cuantas veces era alguno cogido por el señ0r...

F) Co:sorcrox-ql. \TGATTvA:a) Con nisi después de idea negativa: dicere nemo potest, nísi qui prudenter intelle-

git, nadie puede hablar sino el sabio.b) Con si non después de una frase afirmativa condicional suponiendo en otra fra-

se lo opuesto: o miserum te si üúellegis, miserum sí non intellegisl. ;miserable deti si entiendes, y miserable tambiérr si no entiendesl

ORACIONES CONCESIVASPartículas de enlace: quomquam, aunque; tametsi, a pesar de que; gzomuis, por más

que; licet, a pesar de; cutn, ut, etiatnsi, etsi, ¿,eI, aunque.

Construcción: con I^-DtcATIvo o sfBJUNTivo conforme a las siguierites normas:

A) Co^*c¡srósnE.tt- (con indicativo y si, efsi, etiamsí): etsí non t¡idebat locum equum suis,tomen confligere cupiebot, aunque no veía lugar apropiado para los su¡'os, sin embar-go deseaba pelear.

B) Corcrs¡óx nEFERTDA Ar FL-rL-Ro corro posrBLE (con las mismas conjunciones anteriores y elsubjuntivo): etiamsi timidi essentus, tanlen tünoretn obiiceremus, aunque fuésemoé tí-midos, sin embargo rechazaríamos el temor.

C) Cosctslóx TRREAL (con subjuntivo y las mismas conjunciones): etiamsi quis summa des-ppret, tomen est pulchrum in secundis tertiisque consistere, aunque desconfíe llegar alo más alto, decoroso es, con todo, quedarse en el segundo o tercer puesto.

D) Corcns¡óN REAI (con quomquam y tametsi, a pesar de que, y el indicativo): quamquamest incredibili audacia, tamen pertinxuit, aunque tiene una audacia increíble, sin em-bargo temió.

E) Co^- slcsrFlcAcróN cRADUAT (con subjuntivo y quamuis, por más que, por mucho que):qu.amtis sine mente,sis, tua et tuos nosti, por más imbécil que seas, sin embargo co-noces tus cosas y a los tuyos.

Nór¿se: Iic¿t, cum y ut concesivas se construJ'en como quamuis'. uita breL,is est,licet mille annos ereat, la vida es breve aunque dure mil años; cum multa didi-cerim, plura tamen ígnoro, aunque he aprendido muchas cosas, ignoro aún más;ul desint uires..., aunque falten las fuerzas.

CU

ORACIONES TEMPORALES

PartÍculas de enlace: cunr, cuando; trbi, rf, como, cuando; simul ac, sim.ul ut, sto.timuf , tan pronto como; dunr, donec, quoad, quamdiu, mientras que, hasta que; a.nte(luam,priusquant, a¡ltes que; postquant. después que; quoliens, cum, cuantas reces...

Construcción: con tND¡cATIlo o suBJLrNTno, según las reglas siguientes:

A) HrcHcr rrvponAt- pASADo o ACTL.AT (con cunt y el indicativo): cum rosam riderot, tunc in.cipere uer arbitrabatur, cuando veía una rosa, entonces creÍa que empezaba la pri-mavera.

B) Cow r'¡¡,on cAus-{t o ñ*ARRArn o (con cum y el subjuntivo)'. le quidem, cum isto animo sis,salis laudare non possurn, estando (porque estás) en este estado de ánimo no puedoalabarte bastante; Suebi, cum Ubios, expellere non potuissent, uectigales sibi facerunt,los suebos {porque no pudieron) no habiendo podido rechazar a los ubios, se los hicie'ron tributarios.

C) Hecxo coNrEr,rpoRl.NEo (c,on dunt ¡r el indicativo): dum hac in colloquio.gerwttur, Ca-sari nuntiotum ¿st..., mientras se trataban estas cosas, fue anunciado a César...

D) Cor \ALoR F¡NAL {rcon quoad, dunt, donec y el subjuntivo): expecta, quesumus, donec(=ut) togam sun|anTus, espera, te ruego, hasta que tomemos la toga.

E) ACC¡ÓI'REALIZ{D-A EN EL PASADO PERFECTO O REPETIDA EN PRESE\TE O PASADO (COr. ANTCOUAM O

priusquam y el indicativo): ntembris utimu4 priusquant didicimus, nos sen'imos denuestros miembros antes de haber aprendido su uso.

F) AcCló^- TUTURA o INDICAIiDO POSIBIL1DAD \con antequam o priusquom y el subjuntivo: an-tequüm rure dlscessisses, Romom pelril, antes que tú abandonases el canpo, nre fui aRoma.

Nórrse: Con estas conjunciones, si el verbo está en presente. puede usarse in-distintamente indicativo o subjuntivo.

C) Acc¡ó\ REATIZADA (rcon postquam y el indicativo): anno oclaL,o, postguam in Hispaniamt,enerat, el año octavo después de haber llegado a España.

Nór¡s¡: En vez de postquam puede usarse ubi, ubi primum, ut, ut primum, s,ntul ac; hzc ubi dixit, luego que dijo esto.

¡/) AccJó¡* REPETIDA Y IJ-ABITUAI- fcon quotí.ens y cl indicativo): quotien.s ad tillam ueni, cuan-tas veces voy a la ciudad.

ORACIONES DE RELATIVO

Enlazan con qui, que, quod, quisquis, quicumque, o los adverbios pronominales guof-quot, ubicumque, etc.

Construcción: con INDIcATIvo si es propiamente relativa, o sea: atributiva, apositiva,predicativa, cualitatira.

Con sug.¡rrr¡lo si es final, consecutiva, concesiya, condicional, adversativa, causal.

A) DrrsnMrx¡rn¡A (ATRrBUTIvA, AposITr\A o pRopIAMENTE RELATT\A. coN EL lt¡sMo MoDo eL,E sEusARlA sl FtrSE pRMcIpAr: lNDlcATn'o): a.cies ipsa qua cernirnus, qua pupillo uocotur, itaparla est.... la niñeta misma con la que temos, que se llama pupila, es tan pequeña...

B) F¡x¡l- coN sL;RrLrNTrvo: Casar equitatum omnetn premittit qui fut) vied.at.. . , César en-vía delante toda la caballena que tpara que) obsen'e...

C) Cosspcurn'¡ co\ suBJUNr¡\'o: is G tallis) sum, quem (ut non) nulla terreat difficultas,soy tal. que ninguna dificultad me espanta.

D) C¡us¡l-coxsuBJL-NTIVo:ofortunateodulescens,qui(=quio,quod)tuacírtutisHomerumpra.conem inveneris, ¡oh afortunado joven, que (porque) has hallado un Homero pre-gonero de tu valorl

51

E)

r')

G)

rn

Cot¡c¡srv¡ coN suBJUNrNo: tibi profui quem G quamuis te) nunquam uiderim, te he he-cho un favor a ti, a quien nunca (aunque nunca te) habfa visto.

ColucroN¡¡, coN sltBJtNTn'o: hee qui uideat... (si quis), si alguien viera (quien viera)esto.. .

R¡r¡RlÉr*'oosr e¡, pENsA-r{rE\"To DE orRo, No DEL EscRflgR (coN suBJUNTrvo): Socrates exsecrarisolebat eum qui primus utilit@tem a iure seiunxissef, Sócrates solfa execrar a aquelque, por primera vez, había separado la utilidad del derecho.

D¡pexorcNra DE rNFrNrrNo o suBJtNTrvo: Aristoteles aít bestialos quasdom nasci, qüaunu¡n diem uivant, Aristóteles dice que nacen ciertos insectos que viven un solo día;ius est belli, ut uictores imperent iís, quos vicerint, quemad.rnodum uelint, es derecho deg'uera que los vencedores manden, como quieran, a aquellos a quienes han vencido.

52

PARTICIPIO

A) A¡¡¡rrvo:a) Atributo de nombre: homo d,octus, un hombre docto, un sabio,b) Predicado de una oración: nihil est Deo occeptius, nada hay más agradable a

Dios.

B) SugsrANuvADo: ave Cesar! morituri te salutant, ¡Dios te guarde, César!, los que van amorir te saludarr.

C) A¡oslrlvo:a) Como oración completiva: Angebat uirum Sicília amissa,la pérdida de Sicilia (el

haber perdido a Sicilia) le atormentaba.b) Como oración temporal: hos dicentes oudile, escuchad a éstos mientras están ha-

blando.c) Corno o¡ación causal: uicrus dolebat, sufr{a por haber sido derrotado.d) Como oración ftnal: legati uenerunt pacem pitentes, los legados vinieron para pe-

dir la paz.e) Como bración concesiva: ut oculus, sic onimus, se non uidens, olia cernit, como el

ojo, así el ánimo, aun no viéndose a sf mismo, ve las otras cosae.fl Como oración condicional: quis potest, mortem tnetuens, esse non n¡iser?, ¿quién

puede, si teme la muerte, no ser desgraciado?g) Como oración de relativo: sequere viam ducentem Quz ducit) ad virtutem, sigue

el camino que conduce a la virtud.

Co¡,IpL¡tn'¡s coN PA¡TIcIPIo:a) Con verbos de hacer, inducir, fingir: Xenophon facit Socratem disputontem for-

man Dei quari non oportere, Jenofonte presenta a Sócrates razonando que nohay que qirerer averiguar la hgura de Di'os.

b) Con ve¡bos que indican visión o conocimiehto: illum, quem uidemus omnia rabt-de appetentem, aquel a quien vemos que lo apetece todo sin medida.

c) Después de los verbos sentiendi et declarandí y tras de curo, do, red.do, trado:illum quem libidinibus inflammatum scirn us, aquel a quien conocemos muy apa-sronado.

Pon su¡stexttvos euE EXrRES*^ UNA AccIóN: leges sublate, la abolición de las leyes; posúTarentum captum, después de la toma de Tarento.

D)

E)

53

ABLATIVO ABSOLUTOEmpléase esta construcción cuando el participio no concierta con ninguna palabra de

la oración principal. Consiste en poner c'n ablativo el sujeto (agente con cl participio depresente v el paciente con el participio de pretérito) y en concordancia con el misnto suje-to el participio correspondiente.

Tn¡ouccróN:A) Como oración temporal: Casar, albente czlo, profettus esl, César, al apuntar el alba,

partió. (Puede traducirse con todas las conjunciones temporales de sigrrificación ac-tual o pasada.)

B) Como oración condicional'. maximus uirlutes iacére onlnes necesse est. t'oluntate do¡ni-nante, es necesario que todas las más grandes vi¡tudes queden postergadás. debilita-das, si domina la pasión.

C) Como oración causal: Flaminius consul, religione neglecla, apud T'rasumenum cecidi.t,el cónsul Flaminio, por haber despreciado los augurios, murió junto al Tlasimeno.

D) Como o¡ación concesiva. huc, defendente nu.llo, tamen annatis ascendere erat dilfici-/e, agnque nadie defendía aquel lugar, sin embargo, era difícil a los soldados a¡madosescalarlo.

E) A veces el ablativo absoluto consta de un suieto en ablativo v un ¡redicado nomínalconcertando con é1, sin participio alguno; eniste caso se supft el participio del verbo.ser' (que en latín no lo tiene): Cicerone consule, siendo cónsul Cióerón; Deo propitio,con el favor de Dios (siendo Dios propicio).

BEGLAS PABA EL USO DEL ABLATIVO ABSOLUTO

f- que pueden cons-( truirse en ablati-L uo absoluto.

Con participio de presente, TODOS.Con participio pasado, sólo los TRANSITI-VOS NO DEPONENTES.Excepciones: 1) Se construyen por excep-ción en ablativo absoluto los PARTICIPIOSPASADOS DEPONENTES que, además delsignificado activo. pueden tener el pasivotmediatus, populatus. q1g.r. ll 2t Algunosverbos intransitivos deponentes (orio\ mo-rio4 proficiscor, etc.).

Los verbos intransitivos de forma activa(uenire, abrire, etc.), en vez de los cuales seusa el pluscuamperfecto de subjuntivo concum: Cesar cum uenisset, no Cesar uento,habiendo lleeado César.Los ve¡bos déponentes. en vez de los cualesse usa el participio pasado apuesto concer-tando con el sujeto principal: C¿esar horta-tus milites, no Casare horlalo mililes, Cé-sar habiendo exhortado a los soldados.

\,'ERBOS

{'

\IERBOS {

que no tlenenel ablativoabsoluto.

a)

b)

54

GERUNDIOEs la flexión del infinitivo substantivada en los cuatro casos oblicuos, genitivo, dati-

vo, acusatiYo, ablativo:

A ) E\ GE\ITI\.o:a) Complemento de substantivo: ars dicendi, arte de hablar.b) De adjetivo: cupidus regnandi, deseoso de reinar.

B) Er o-qrn'o:a) Conrplemento de adjetivos (ulilís, aptus, pa4 deditus, etc.): aqua utilis bibendo,

agua útil para beber.b) Cornplenrento de substantivos de dignidad: duumuiri sacris faciundis, los duun-

viros para celebrar los sacrificios.

C) Ex ¡cus¡rrvo:a) Compl.emento de adjetivos (.aptus, idóneus, paratus, etc.) precedido de ad: ad di-

¡¡tica¡tdum paratus, dispuesto a combatir.b) Complemento de verbos de finalidad, movimiento, término (también con ad): ire

ad pugnandum, marchar a combatir.Nórns¡: Raramente precedido de inter, ob, ante, circa; inter cenandum, mientrasse cenaba (durante la cena).

D) Es rsLAtn'o:a) Comp)emento de medio, instrumento, modo, sin preposición: legendo discitur,le-

¡'endo (con la lectura) se aprende.b) Precedido de ab, in, ex, adquiere el significado de dichas preposiciones: multum

Ioquitur de bene uiuendo, n:ucho se habla sobre el bien vivir.

GERUND¡VOA) Ex ros rr¡:ilpos DE oBLrcAclór (o conj. perifrástica pasiva): liber legendus est mihi, el li-

bro ha de ser leído por mí (v. dativo agente).

B) Su¡srlrt'r:esDo AL cERUNnjo cuando éste debe llevar un complemento directo. Cuandoesto ocurre: a) el complemento directo se pone en el caso en que la el gerundivo; b) elgerundivo concierta en género y número con el complemento directo. Así, en vez decupídus petendi pacem, deseoso de pedir la paz, se dice cupidus pacis petenda; Pom-peius ad pradones oppugnandos profectus est, Pompeyo salió a cornbatir a los piratas(estaria nrai, ad oppugnandum predones); c) la substitución del gerundivo por el ge-rundio es obiigatoria en el dativo, en el acusativo y ablativo con preposición; es fa-cultativa en el genitivo y en ablat. sin preposición: preesse agro colendo; ad predonesoppugnandos; Iiber de contemnenda morte; Scientia colendorum deorum o coLendideos: litteris tractandis o tractando litteras.

SUPINO

Acrn'o, -um, coN sIG¡-IFICADo FI^-AI DEspLrÉs DE \ERBos DE Mo\¡tM¡rtro: Cas¿rem congratu-latum conuenerunl, vinieron para felicitar a César.

P¡s¡vo. -u, DEspuÉs DE ADJETn'os ¡N -iljs v o¡ ¡,os slrBsrANTrvos/as, nefas, op&s l DospuÉs DEttn*to pudet: facile factu iudicarunt, lojuzgaron fácil de hacersei nefas dictu, prohibi-do decirlo.

A)

B)

55

CONSECUTIO TEMPORUM

(Correlación de los tiempos)

Dr\rsróN DD Los rlnrpos: En principa)es (presente. futuro y perfecto lógico fhe an¡adol J e bis-tóricos (imperfecto. perfecto histórico lanrél y pluscuampefecto).

REGLAS FUNDAMENTALES

A ) Los rle:upos EN L.q oI¿AcroN sL:BoRDTNADA DE r\'roDo lNDlcATrlo1) Si la acción expresada en la oración subordinada es contemporánea a la expre-

sada en la principal:a) A un tiempo de presente en la principal corresponde un presente en la subordi-

nada'. cum donti sunt, tíbi scribo. cuando estoy en casa te escribo.b) Pasado en la principal, imperfecto en la subordinada: quotiens domi eram, tibi

scríbebant.c) Futuro en la principal, futuro en la subordinada'. quoliens donti ero, tibi scribo¡n.2) Si la acción expresada en la subordinada es anterior a la de la principal:a) Presente en la principal. perfecto en la subordinada: quotiens domutn oeni, tibi

scribo.b) Pasado en la principal, pluscuamperfecto en la subordinada: quotiens dontu¡n ue-

nerant tibi scribebatn.

B ) Los rleupos E\ LA oR{cró\ DEpE\DTENTE DE ¡fc)Do suBJl.¡irllo1) Si Ia acción de la secundaria es cont.emporánea a Ia acción de la principal:a) Presente o futuro en la principal, corresponde a p¡esente en Ia subordinada: cog-

nosto (noui). cognoscanl 6touero) quid dícas. conozco (conoceré) lo que digas.b) Pasado en la principal. imperfecto en la subordinada'. cognoscebam quid dircres,

conocía lo que dirías.2) Si la acción en la secundaria es anterior a la de la principal:a) Preser'¡te o futuro en la principal, perfecto en la subo¡dinad,a: cognosco, togttos'

cam, quid direris.b) Pasado en la principal, pluscuampefecto en la subordinada: cognosceban, cogno-

t¡eram, quid di¡isses.3) Si la acción subordinada es posterior a la de la principal:a) Presente o futuro en la principal, perifrástica (con participio de futuro en -urus)

y sim en la subordinada: incertum est quam longa nostrum. cuiusque uita futurasit, es incierto cuán larga será nuestra vida.

b) Pasado en la principal, perifrástica con el participio de futuro y essem en la su-bordinada: iam diu cotlgnoDeram, quíd soli przstoturi essetis.

Nor¡se: 1) Después de un presente histórico, que gramaticalmente es un tiempode presente y lógicamente un tiempo de pasado, se hallan usados en las oracio-nes subordinadas, tanto el presente o el pefecto, como el imperfecto o plus-cuamperfecto. 2) En las oraciones consecutilas (con ut) el tiempo es por lo comúnindependiente del tiempo de la proposición principal: eo facto sic doluit ut nihiLlu.lerit grauius in uita, de tal manera le dolió este hecho, que nada en Ia vida lecausó ta¡to pesar. 3) Las o¡aciones dependientes de un infinitivo, de un gerun-dio o de un supino, llevan el subjuntivo en el tienrpo que iría regido por el verbofinito, al cual corresponden el inñnitivo, el participio, el gerundio o el supino.

56

ESQUEMA DE Llt .CONSECUTIO TEMPORUM"

Tiempo en Ia

. oración princjpal

Presente

Pasado

l-uturo

Presentey futuro

Pasado

AcciónlAcciónlAccióncontemporánealanteriorlposterior

¿) En la oración subordinada de modo indicativo.

Presente

ImperfectoFuturo

Perfecto

Pluscuamperfecto

Futuro perfecto

b) En la subordinada de subjuntivo.

Presente

Imperfecto

Perfecto

Pluscuamperfecto

Conjugación peri-frástica con sim opresente.

Perifrástica conessem o imperfecto-

ESTILO INDIRECTO

l)lil'rNrcróN: Todo pensamiento puede ser expresado textualnente con ]as mismas palabrascrn que fue enunciado (estilo directo) o como una o¡ación subordinada dependiendo de unvt.rbo que significa decir o pensar (estilo indirecto): illi stripla mandata remittun.l, quo-rur¡t h.zc est summa: Casar in Galliam. reuerteretur, Ari¡nino exced.eret..., ellos le envían¡us acuerdos escritos, cuyo resumen es: que César volviera a la Galia, se retirara de RÍ-il)[ll.,.

LOS MODOS EN EL ESTILO INDIRECTO

PRoposlctos¡s euE sERÍAx INDEPENDIENTES E¡- ESTILo DIREcro, EN EL ESTtLo I¡-DIRECTo \hN EN:

a) Infinitivo con ácusativo sujeto, cuando en estilo di¡ecto son aseverativas en ín-dicativo: ita respondit: eo sibi minus dubitationis dori, respondió que él dudabamenos por esto.

b) Subjuntivo si son interrogativas que en el estilo directo van en indicativo: A¡io-vistus Cesari respondít: quid sibi uellel?, Ariovisto respondió a César que ¿quéquería de él?

c) Subjuntivo si en el estilo directo son independientes construidas en imperativo o

subjuntivo (exhortativas, volitivas o exclamativas).

PRopos¡cloNns euE SERÍAN yA SUBoRDINA-DAS EN EsrILo DIREcro, EN EL INDIREoTo vAN EN stIBJL'¡{'

TIVO.ExcepcroN¡:s: 1) Van en infinitivo las relativas en que el relativo equivale a un de-mostrativo con una conjunción coordinativa, como quí, equivalente a atque is,nan ís, is igitur. ll 2) La de relativo conserva el modo propio del estilo directocuando el que habla, exponienC.o el pensamiento de otro, intercala un juicio suyo.

Al

I]\