TXINGUDI BHI DBH 4

hy

Formulazio ez Formulazio ez organikoaorganikoa

Formulazio ez Formulazio ez organikoaorganikoa

Kimika 3.ebaluaketa 2.helburua (3.2)Kimika 3.ebaluaketa 2.helburua (3.2)Txingudi BHITxingudi BHI

FISIKA-KIMIKA DBH 4FISIKA-KIMIKA DBH 4 Paz Garcia BehobidePaz Garcia Behobide

MATERIAREN SAILKAPENAMATERIAREN SAILKAPENA

MATERIARENSAILKAPENA

SUBSTANTZIAPURUAK

NAHASKETAK

SINPLEAK EDOELEMENTUAK

(FORMULAZIOAN)He; O2;S8

KONPOSATUAK(FORMULAZIOAN)

H2O; NaCl

HOMOGENEOAK EDO

DISOLUZIOAKNaCl+ H2O

HETEROGENEOAKHondarra+ura

Metodo fisikoekinOsagaiak

separatzen dira.•Distilazioa

• kristalizazioa…

Metodo fisikoekinOsagaiak

separatzen dira.•Imanazioa

•Filtrazioa……

Ez da posible separatzea

Metodo kimikoekin Separatzen dira elementuak lortuz

•Elektrolisia

Formulazio ez Formulazio ez organikoaorganikoa

• Konposatu ez organikoak adierazten dira formulekin, bertan parte hartzen dutenen sinboloak eta zer proportziotan dauden(zenbakiekin)konposatuan adierazten da.

• Adibidez: H2SO4 Azido sulfurikoa

• Formulaz aparte jakin behar dugu nola izendatu. Horretarako nomenklatura desberdinak erabiltzen dira: TRADIZIONALA STOCK SISTEMATIKOA

• IUPAC: Kimika puru eta aplikatuaren ELKARTE internazionala. Hemen jartzen dira jarraitu behar ditugun arauak konposatuak izendatzeko eta formulatzeko.

• FORMULA ENPIRIKOA:Adierazpide honetan, sinbolo eta azpindizeen bidez, konposatu kimikoa osatzen duten elementuak eta bertan dauden atomoen arteko erlazio minimoa adierazten dira.

• ADIBIDEZ: N2O4 NO2

C4H10 C2H5

• OXIDAZIO ZENBAKIA: eratzen dagoen konposatu guztia ioi positibo

eta negatiboez osatuta balego elementu horren atomo batek izango lukeen karga elektrikoa da.

• Adibidez: Oxigenoa -2 Hidrogeno +1; -1 Metalak: positiboak ( elektroiak askatzeko

joera)

• IUPAC-en arabera formuletan elektropositiboa aurrean kokatzen

da eta elektronegatiboa atzean NaCl; CaO.

ELEMENTU KIMIKOEN OXIDAZIO ZENBAKIA SISTEMA PERIODIKOAN

1A 2A 3A 4A 5A 6 A 7A 8A

1+ H(1+ eta 1-)

2+

Transizioko metalakFe,Co,Ni:2+,3+Cu,Hg: 1+,2+Zn,Cd: 2+Pd,Pt: 2+,4+Ag: 1+Au: 1+,3+BereziakCr*: 2+,3+,6+Mn*: 2+,4+, 6+,7+

3+; -3 4+; -4 2+

5+3+;-31+

6+4+2+;-2

7+5+3+1+;-1 0

He

Li Be B C N O (beti 2-)

F Ne

Na Mg Al* Si P S Cl Ar

K Ca Ga Ge As Se Br Kr

Rb Sr In Sn* Sb Te I Xe

Cs Ba Tl Pb* Bi Po At Rn

Fr RaEz metalak ( Negritan daudenak, eskaileratik gora daudenakMetalak (*) ; Metaloideak (Ge; Sb; )

 

Metalak  

Elementuak egitura Elementuak egitura molekularrarekinmolekularrarekin

• KASU HONETAN MANTENTZEN DA ELEMENTUAREN IZENA

• S8 : sufrea

• O2: oxigenoa

• O3: ozonoa ( izen propioa,bereizteko oxigenotik))

OXIGENOAREN KONPOSATUAKOXIGENOAREN KONPOSATUAK

• OXIGENOA+METALA edo EZ METALA

• Bi kasuetan bai metalek bai ez metalek oxidazio zenbaki positiboak erabiltzen dituzte.Oxigenoak -2 erabiltzen du eta.

Xn+ + O-2 X2On

“Zenbakiak trukatzen dira eta azpindize moduan kokatzen dira ikurrik gabe”

• Posiblea bada sinplifikatzen dira

• ADIBIDEZ Fe3+ + O-2 Fe2O3

Cl7- + O-2 Cl2O7 Ca2+ + O-2 Ca2O2 CaO

OXIGENOAREN OXIGENOAREN KONPOSATUAKKONPOSATUAK

• Nola izendatu?• Tradizionala: Metalak direnean OXIDO hitza

eta gero metalaren izenaren erroa + -oso( balentziarik txikiena) edo –iko atzizkiak (oxi.zenbakirik handiena edo bakarra duenean). ADIBIDEZ :

CaO oxido kaltzikoa Fe2O3 oxido ferrikoa• Ez Metalak:ANHIDRIDO hitza eta gero ez

metalaren izenaren erroa gehi hurrengo atzizkiak(oxidazio zenbakirik txikienetatik handienetara):

-Hipo……-oso -…………. -oso -………… -iko -Per ……-iko ADIBIDEZ: Cl2O7 Anhidrido perklorikoa

3,4

Taldeko-ak

5,6

Taldeko-ak

7 taldekoak

OXIGENOAREN KONPOSATUAKOXIGENOAREN KONPOSATUAK

• STOCK: metalentzat eta ez metalentzat berdina da:• Metala edo ez metalaren izena (metala edo ez

metalaren oxidazio zenbakia zenbaki

erromatarrekin)oxido hitza.Adibidez: Fe2O3 burdina(III)oxidoa

Cl2O7 kloroa(VII)oxidoa

• Sistematikoa: Berriro berdina da bientzat, honetan kontuan hartzen da bakoitzetik zenbat atomo dauden molekulan.

• Aurrizki numerala+metala edo ez metalaren izena +

aurrizki numerala+oxido hitza. Adibidez: Fe2O3 Diburdin trioxidoa eta Cl2O7 Dikloro heptaoxidoa; CaO(mono)kaltzio (mono)xidoa. ARIKETAK

Aurrizkiak:mono(1 opzionala da), di(2), tri(3), tetra(4) penta(5), hexa(6), hepta(7)……

Hidrogenoaren konposatuak: Hidrogenoaren konposatuak: hidrogeno+metalakhidrogeno+metalak

• Hidrogenoa + metalak: oxidoekin bezala hiru nomenklatura erabiltzen dira baina oxido hitza erabili beharrean HIDRURO hitza jarriko dugu.

Ca+2 +H-1 CaH2

• CaH2 …… Hidruro kaltzikoa; Kaltzio hidruroa; Kaltzio dihidruroa.

• CuH ........ Hidruro kuprosoa ;Kobrea (I) hidruroa; Kobre (mono)hidruroa.• CuH2 ......... Hidruro kuprikoa ; Kobrea (II) hidruroa; Kobre

dihidruroa.

Hidrogenoaren konposatuak: Hidrogenoaren konposatuak:

hidrogeno+ez metalakhidrogeno+ez metalak• Hidrogeno + ez metalak: Bereizten dira bi multzo ez metalaren arabera

a) .-6. eta 7. taldekoak: F,Cl,Br,I (-1); S,Se,Te (-2)Ez metalak erabiltzen du bere oxidazio zenbaki negatibo

bakarra

HIDRAZIDOAK : H1+ + N -n HnN

Azido ez metala + hidrikoa (TRADIZIONALA)• HF ....... Azido fluorhidrikoa• HCl ...... Azido klorhidrikoa• H2S ...... Azido sulfhidrikoa• H2Se .... Azido selenhidrikoa

Hidrogeno + ez metala + uroa (SISTEMATIKOA)• HF ...... Hidrogeno fluoruroa• HCl ..... Hidrogeno kloruroa• H2S ..... Hidrogeno sulfuroa

Hidrogenoaren konposatuak: Hidrogenoaren konposatuak:

hidrogeno+ez metalakhidrogeno+ez metalak

b) .-3. eta 4.taldekoak:N,P,As,Sb,B (-3) ; C,Si (-4)• KONTUZ! HEMEN ORDENA ALDERANTZIZKOA DA eta

izen propioak hartzen dituzte normalean. Tradizionala Sistematikoa• NH3 ........ Amoniakoa Nitrogeno trihidruroa

• BH3 ......... Boranoa Boro trihidruroa

• AsH3 ....... Artsina Artseniko trihidruroa

• CH4 ......... Metanoa Karbono tetrahidruroa

• SbH3 ........Estibina Antimonio trihidruroa

• SiH4 .........Silanoa Silizio tetrahidruroa

• PH3 ......... Fosfina Fosforo trihidruroa (ARIKETAK)

HIDROXIDOAK:• Metala +hidroxido taldea : M n+ + (OH)1- M(OH)n

• Izendatzeko arauak, oxidoetan erabili genituenak baina, oxido hitzaren ordez HIDROXIDO hitza erabiliko dugu

Nomenklaturak: Tradizionala/Stock/Sistematikoa

• Fe(OH)2 Hidroxido ferrosoa /Burdin(II) hidroxidoa/ (Mono) burdin dihidroxidoa

• Fe(OH)3 Hidroxido ferrikoa/ Burdin(III) hidroxidoa/ (Mono) burdin trihidroxidoa

• AgOH Hidroxido argentikoa /Zilar (I) hidroxidoa /Zilarra (mono)hidroxidoa

(NH4) +: Amonio ioia ( ioi positiboa da, bost atomoz osatuta, baina formulazioan alkalino bat izango balitz bezala funtziontzen du)

• NH4OH : hidroxido amonikoa edo amonio hidroxidoa (ARIKETAK)

GATZ BITARRAK HCl: azido klorhidrikoa/ Hidrogeno kloruroa NaCl Sodio kloruroa

. Gatz bitarren jatorria azido-hidrikoa da. Hidrogenoaren ordez metala agertzen da , honen ondorioz, ez metalaren izena azidoan, gatzan ere, mantentzen da.Eta gainera, gogoratu ez metalaren balentzia negatibo bakarra izango dela konposatu hauetan.

Metala (M+n)+ ez metala (E-e) GATZ NEUTROAK (MeEn)

ADIBIDEZ: Na +1 + S -2 Na2S

EZ METALAK (7) F,Cl,Br;I (-1); (6) S,Se,Te (-2); (5) N,P,As,Sb (-3); (4) C,Si (-4)

GATZ BITARRAK :TradizionalaEz metalaren izena-URO+metalaren izena (-oso edo

iko)

• Metalaren oxidazio zenbaki bakarrarekin:• NaCl .......... kloruro sodikoa

• Al4Si3 ........ Siluroa aluminikoa

• Metalaren oxidazio zenbaki bikoitzarekin:

• Fe2C.......... Karburo ferrosoa

• Fe4C3. ...... Karburo ferrikoa

GATZ BITARRAK :STOCK

• Metala (balentzia) + ez metala + uroa

• NaCl .......... Sodio kloruroa• AlN ........... Aluminio nitruroa

• Al4Si3 ........ Aluminio siluroa

• Fe2C.......... Burdina (II) karburoa

• Fe4C3. ...... Burdina (III) karburoa

GATZ BITARRAK :SISTEMATIKOA

• Aurrizki numerala+Metala+ aurri+ez metala+uroa

• NaCl .......... Sodio kloruroa• AlN ........... Aluminio nitruroa

• Al4Si3 ........ Tetraaluminio trisiluroa

• Fe2C..........DiBurdin karburoa

• Fe4C3. ...... Tetraburdin trikarburoa

(ARIKETAK)

AZIDO OXOAZIDOAK:formulatzeko

• Anhidridoak (ez metala+oxigenoa) +ura

azido oxoazidoa HxNyOz

• EZ METALAK: 7.-F,Cl,Br;I (1,3,5,7);6.-S,Se,Te (2,4,6); 5.-N (1,3,5); 4.-C,Si (4); Cr (6) ; Mn(6,7)

Adibidez: • Anhidrido bromosoa Br2O3 +H2O Br2O4H2

HBrO2 Azido bromosoa • N2O3 + H2O H2N2O4 HNO 2

Azido nitrosoa

AZIDO OXOAZIDOAK

IZENDATZEKO:

• Anhidrido itzaren ordez azido hitza jartzen da eta gero ez metalaren izenaren erroa gehi dagokion atzizkia ( hipo-oso; -oso; -iko; per-iko).

• Ez metalaren balentzia kalkulatu, jakiteko jatorrian anhidridoa zein zen. Horretarako, kontuan hartuko dugu konposatua neutroa dela eta oxigenoaren eta hidrogenoaren oxidazio zenbakiak –2 eta +1 direla hurrenez hurren.

• Adibidez: 1+ x+ 2- HNO2 • Fosforoaren balentzia kalkulatzeko bi oxigeno daudenez 2x (-2)= -4; Hidrogeno bat dagoenez bere karga +1 ,

balantzea geratuko da -4+x+1=0 beraz, x= +3 honen ondorioz,” –oso” forma izango da. HNO2 Azido nitrosoa

(ARIKETAK)

7. TALDEA ( F (1-) ; Cl,Br,I) 6.TALDEA (S,Se,Te)

HF Az. Fluorhidrikoa (bakarrik) X2O+ H2O---- HXO Az.hipoklorosoa Cl,Br,I X2O3 +H2O--- -HXO2 Az.klorosoa (1+,3+,5+,7+) X2O5 +H2O-----HXO3 Az.klorikoa X2O7 +H2O-----HXO4

Az.perklorikoa

XO +H2O ----- H2XO2 Az.hiposulfurosoa S,Se,Te XO2 +H2O --- H2XO3 Az.sulfurosoa (2+,4+,6+) XO3 +H2O --- H2XO4 Az. sulfuriko

N2O ----- H2N2O2 --- HNO

Az.hiponitrosoa N N2O3 + H2O ---- H2N2O4 --- HNO2 Az.nitrosoa N2O5 ---- H2N2O6 --- HNO3 Az.nitrikoa

5.TALDEA ( N*; P,As,Sb : 1+,3+,5+) eta 3. TALDEA ( B: 3+)

BEREZIAK DIRA, AURTEN EZ DITUGU AZTERTUKO +H2O ---- HPO Az.metahipofosforoso

P2O +2H2O --- H4P2O3 Az.pirohipofosforoso

+3 H20 --- H3PO2 Az.ortohipofosforoso

.-P,As, Sb +H2O ---- HPO2

Az.metafosforosoa (1+,3+ P2O3 +2 H2O---- H4P2O5 Az.pirofosforosoa

5+) +3H2O --- H3PO3 Az. ortofosforosoa

.-B(3+) +H2O ----HPO3

Az.metafosforikoa P2O5 +2H2O --- H4P2O7 Az.

pirofosforikoa +3H2O--- H3PO4 Az.ortofosforikoa

CO2 + H2O ----H2CO3 Az. Karbonikoa

4. TALDEA (C,Si (4+) )

Kromoren azidoak Cr 6+:CrO3 + H2O --- H2CrO4 Az.kromikoa2CrO3 +H2O --- H2Cr2O7 Az.dikromikoa.Manganesoren azidoak Mn 6+, Mn 7+

MnO3 +H2O --- --------- --- H2MnO4 Az.manganikoaMn2O7 + H2O --- H2Mn2O8 -- HMnO4 Az.permanganikoa

OXIGATZAK• OXIGATZAK ( TRADIZIONALA ETA ESTOCK)

AZIDO OXOAZIDOETAN METALEK HIDROGENOA ORDEZKATZEN DUTE

a)S6+H2SO4 (SO4)2- Zn2(SO4)2 ZnSO4 Zn (Zn) 2+ • b)Cl5+ HClO3 (ClO3)1- Pb(ClO3)2 Pb (Pb)2+• AZIDOA GATZA• Azido hipo ..... osoa Hipo ..... ito + metala + osoa edo

ikoa• Azido ..... osoa ..... ito + metala + osoa edo ikoa• Azido ..... ikoa ..... ato + metala + osoa edo ikoa• Azido per ..... ikoa Per..... ato + metala + osoa edo

ikoa

• Goiko adibideak : ZnSO4 (Sulfato zinkikoa edo zink sulfatoa); Pb(ClO3)2 (Klorato plunbosoa)

OXIGATZAK:IZENDATZEKO

• a) Formulatik zuzenean bereizten direnean ioi bakoitzaren karga.(sinplifikatuta ez dagoenean)

• Ni2(SeO3)3: Ni 3+ + (SeO3) 2- H2SeO3 Se4+ Selenito nikelikoa jatorrian azidoa zein zen idatzi eta bertan ez metalaren balentzia kalkulatu.

metalaren oxidazio zenbakia kontuan hartuta izena jarri (ARIKETAK)

•

OXIGATZAK:IZENDATZEKOb) Formulatik zuzenean bereizten ez direnean ioien

kargak aukera bat baino gehiago dagoelako sinplifikatuta dagoelako

• CuClO: Kasu honetan bi aukera ditugu kobreak bi oxidazio zenbaki dituelako (+1; +2), honen ondorioz, aztertu behar dugu zeinek balioko duen:

aukerak CuClO edo Cu2 (ClO)2 a) CuClO bada: (ClO)1- HClO Cl+1 Hipoklorito Cu (Cu)1+ kuprosoab) Cu2 (ClO)2 bada:(ClO)2-H2ClO Cl0 ezinezkoa da. Cu (Cu)2+ Beste adibide bat:• CuSO4 (SO4

1+)HSO4 S7+ ezinezkoa S (2,4,6)• (Cu1+) CuSO4 (SO4

2+) H2SO4 S6+ baiezkoa S (6) (Cu 2+) Sulfato

kuprosoa (ARIKETAK)