fonseca 33 (outubro 2012)

50

Upload: asociacion-de-antigos-alumnos-e-amigos-da-usc

Post on 21-Jul-2016

243 views

Category:

Documents


1 download

DESCRIPTION

 

TRANSCRIPT

Page 1: fonseca 33 (outubro 2012)
Page 2: fonseca 33 (outubro 2012)

Editorial Editorial

Editorial

Editorial

EditorialEditorial Editorial

DireccciónBlanca-Ana Roig RechouAlberto Arce ArceCarlos Amable Baliñas Fernández

Equipo de redacciónPatricia Castelo Fernández Iolanda Fernández Fernández

Mar Fernández VázquezServizo de Publicacións e Intercambio Científico da USC

EditaAsociación de Antigos Alumnos e Amigos da USCCasa da Concha

Universidade de Santiago de Compostela15782 Santiago de CompostelaTel.: 981 580 [email protected]

Depósito legal: C 1826-1995ISSN 2173-2957

A nova Xunta directiva da Asociación de An-tigos Alumnos e Amigos da Universidade

de Santiago de Compostela e os responsables da revista fonseca decidiron converter esta pu-blicación en semestral, fresada, que, conser-vando todos os apartados anteriores, amplíe aqueles que lles dan máis voz aos socios. Así, no “Recanto de Antigos Alumnos e Amigos”, ábrense novas xanelas para que o ex alumno ou amigo non teña que centrarse só no tema que propón a revista senón que poida facelo sobre aspectos relacionados coa mellora da Universidade compostelá nos seus dous cam-pus de Lugo e Santiago ou que reclame a aten-ción de calquera sector da sociedade a prol da Institución e dos seus obxectivos.

Entre as novidades, ademais da ampliación do apartado citado, créase un novo, intitula-do “O Recanto da memoria. Biografías. Rela-tos” para que calquera amigo ou ex alumno da USC deite os seus recordos, biografías e creatividade.

Con esta nova xeira, é o noso desexo achegár-monos o máis posible aos asociados para que se impliquen nas tarefas que nos unen.

Dirección da Revista fonseca

La nueva Junta directiva de la Asociación de Antiguos Alumnos y Amigos de la Universi-

dad de Santiago de Compostela y los respon-sables de la revista fonseca decidieron convertir esta publicación en semestral, fresada, que, conservando todos los apartados anteriores, amplíe aquellos que les dan más voz a los so-cios. Así, en el “Rincón de Antiguos Alumnos y Amigos”, se abren nuevas ventanas para que el ex alumno o amigo no tenga que centrarse sólo en el tema que propone la revista sino que pue-da hacerlo sobre aspectos relacionados con el avance de la Universidad compostelana en sus dos campus de Lugo y Santiago o que reclame la atención de cualquier sector de la sociedad a favor de la Institución y de sus objetivos.

Entre las novedades, además de la ampliación del apartado citado, se crea uno nuevo, titulado “El Rincón de la memoria. Biografías. Relatos” para que cualquier amigo o ex alumno de la USC vierta sus recuerdos, biografías y creati-vidad.

Con esta nueva etapa, es nuestro deseo acer-carnos lo más posible a los asociados para que se impliquen en las tareas que nos unen.

Dirección de la Revista fonseca

Editorial

Page 3: fonseca 33 (outubro 2012)

Actualidade ....................................................... 4Entrevista ao vicerreitor de Estudantes, Cultura e Formación Continua: Francisco Ramón Durán Villa Mar Fernández Vázquez ...................................................................................4

Entrevista ao responsable do IV Ciclo Universitario en Lugo: Emilio Carral VilariñoPatricia Castelo Fernández ...............................................................................8

A Asociación do IV Ciclo. Entrevista co seu presidente: Serafín González Prieto Iolanda Fernández Fernández ...................................12

Reportaxe sobre o IV Ciclo Universitario. Visión dos alumnos Iolanda Fernández Fernández ........................................................................16

O Recanto do decano ........................................ 20Encontro coa decana da Facultade de Enfermería: María Jesús Núñez IglesiasMar Fernández Vázquez ................................................................................20

Servizos da Universidade ................................... 24O Servizo Web Iolanda Fernández Fernández .........................................................................24

O Recanto da memoria. Biografías. Relatos .......... 26María Tereza. Un conto de galegosSilvio Peluffo ...................................................................................................30

Recanto dos Antigos Alumnos e Amigos da USC ...... 34Suxestións dos socios ....................................................................................34

Actividades e Novas da Asociación ...................... 36

Publicacións .................................................... 42

Novas ............................................................ 45

SumarioSumario

Page 4: fonseca 33 (outubro 2012)

Actualidad ........................................................ 4Entrevista al vicerrector de Estudiantes, Cultura y Formación Continua: Francisco Ramón Durán Villa (incluir número de páxina)Mar Fernández Vázquez ...................................................................................6

Entrevista al responsable del IV Ciclo Universitario en Lugo: Emilio Carral VilariñoPatricia Castelo Fernández ............................................................................10

La Asociación del IV Ciclo. Entrevista con su presidente: Serafín González PrietoIolanda Fernández Fernández .........................................................................14

Reportaje sobre el IV Ciclo Universitario. Visión de los alumnos Iolanda Fernández Fernández .........................................................................18

El Rincón del decano ........................................ 20Encuentro con la decana de la Facultad de Enfermería: María Jesús Núñez Iglesias Mar Fernández Vázquez .................................................................................22

Servicios de la Universidad ................................ 24El Servicio Web Iolanda Fernández Fernández .........................................................................25

El Rincón de la memoria. Biografías. Relatos ........ 26María Tereza. Un cuento de gallegosSilvio Peluffo ...................................................................................................26

Rincón de los Antiguos Alumnos y Amigos de la USC ..34Sugerencias de los socios .............................................................................35

Actividades y Noticias de la Asociación ................. 36

Publicaciones .................................................. 42

Noticias .......................................................... 45

SumarioSumario

Page 5: fonseca 33 (outubro 2012)

A C T U A L I d A d E / A C T U A L I d A d4

Francisco Ramón Durán Villa (Ferrol,

1961), o actual Vicerreitor de Estudantes,

Cultura e Formación Continua da USC, é

profesor titular de Análise Xeográfica Re-

xional. Licenciouse en Xeografía e His-

toria na Universidade de Santiago de

Compostela en 1984 e doutorouse en

Xeografía nesta mesma Universidade

dous anos despois coa tese “La emi-

gración española al Reino Unido”, dirixi-

da por Julio Hernández Borge e cualifi-

cada con Apto Cum Laude. Mereceu o

Premio Extraordinario de Doutoramento

no curso 1996-1997. As súas liñas de

investigación céntranse na “Emigra-

ción”, “Demografía” e “Pobreza”. Ten

participado en varios proxectos de in-

vestigación e publicado traballos varios

sobre estas liñas de investigación, tanto

en monografías individuais coma en vo-

lumes colectivos e revistas.

Emilio Carral Vilariño, responsable do IV Ciclo Universitario en Lugo

O IV Ciclo Universitario creouse na Universidade de Santiago de Compostela en 1997. Que destacaría deste programa de formación na actualidade, dende que vostede é Vicerreitor de Estudantes, Cultura e Formación Continua?

A crecente participación e o incremento paulatino do nivel de estudos do alumnado.

Que modificacións se van levar a cabo neste programa de formación debido aos cambios na Universidade?

A adaptación do IV Ciclo ao modelo de ensino-aprendizaxe propio do Espazo Europeo de Educación Superior. A sociedade do coñecemento na que vivimos, unha sociedade en continua transformación, converte a aprendizaxe ao longo da vida nun elemento imprescindible para afrontar os retos dos cambios e para adaptarse ás súas demandas. Entre os retos, por exemplo, temos o do envellecemento. É necesario contribuír á optimización das oportunidades que achega a lonxevidade, potenciando un envellecemento activo que redunde na calidade de vida dos nosos maiores e que lles permita seguir sendo axentes activos socialmente. Capacitalos cara a afrontar tarefas de voluntariado de saúde, medioambiental ou cultural –co potencial que teñen os dous últimos na estratexia de relación interxeracional– é un dos nosos grandes obxectivos. Formación en competencias e experiencia –o alumnado é o gran protagonista no proceso formativo– son os piares nos que apoiaremos este proceso de transformación.

A crise deixou pegada na porcentaxe de alumnado que se matricula anualmente no IV Ciclo Universitario?

Sobran os argumentos se nos fixamos no cadro seguinte, que dá conta da evolución da matrícula nos últimos dez cursos académicos:

“Os maiores, co esforzo que están a facer, están a achegar o seu gran de area para construír

unha cidadanía máis inclusiva”Francisco Ramón Durán Villa, Vicerreitor de Estudantes, Cultura e Formación Continua

Ante o interese de parte do alumnado e da cidadanía por coñecer as transformacións que se van a levar a cabo no IV Ciclo Universitario, entrevistamos ao actual Vicerreitor de Estudantes, Cultura e Formación Continua, Francisco Ramón Durán Villa para coñecer estas mudanzas educativas, se a crise afectou a este Ciclo, a equiparación no número de materias ofertadas en ambos os dous Campus, a súa dispoñibilidade para impartir aulas neste Ciclo e a visión que lle gustaría que percibise a cidadanía deste Ciclo.

Conversa co actual Vicerreitor de Estudantes, Cultura e Formación Continua.

Page 6: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 5

Cales son as materias máis demandadas polo alumnado do IV Ciclo Universitario dos dous Campus universitarios?

No curso 2011-2012, as materias que tiveron un maior número de alumnado foron no Campus de Santiago de Compostela: Educación Intercultural, Medio Ambiente, Medicamentos, Hª da Arte I e Inglés, e no Campus de Lugo: Lingua Inglesa I, Configuración do corpo humán e animal, Hª de España Contemporánea, O Nacemento de Europa I e Hª da Cidade de Lugo.

Estou persuadido que a motivación do alumnado é moi superior aos de Grao, por exemplo. O tempo de espera para poder acceder aos estudos alimentou unha ansia crecente polo saber e tamén a experiencia propia da vida fíxoos conscientes da necesidade da formación para seguir sendo cidadáns activos e participativos. Non podemos esquecer que a maioría do alumnado tivo que renunciar ou non tivo posibilidade de acceder tan sequera a un nivel medio de estudos, sobre todo as mulleres, polos condicionantes económicos e sociais imperantes na súa xuventude. Lamentablemente, tiveron que renunciar ao seu presente, para que as xeracións posteriores, como a miña, puidésemos ter futuro.

Para finalizar, que imaxe lle gustaría que percibise a cidadanía do século XXI do IV Ciclo Universitario?

Gustaríame que a cidadanía do século XXI fose consciente do potencial do envellecemento, entendido como unha superación social colectiva. Gustaríame que a cidadanía, sobre todos os mozos, fosen conscientes da necesidade da formación permanente. Gustaríame, por último, que percibiran que os maiores, co esforzo que están a facer, están a achegar o seu gran de area para construír unha cidadanía máis inclusiva

Que modificacións se van levar a cabo neste programa de formación debido aos cambios na Universidade?

A adaptación do IV Ciclo ao modelo de ensino-aprendizaxe propio do Espazo Europeo de Educación Superior. A sociedade do coñecemento na que vivimos, unha sociedade en continua transformación, converte a aprendizaxe ao longo da vida nun elemento imprescindible para afrontar os retos dos cambios e para adaptarse ás súas demandas. Entre os retos, por exemplo, temos o do envellecemento. É necesario contribuír á optimización das oportunidades que achega a lonxevidade, potenciando un envellecemento activo que redunde na calidade de vida dos nosos maiores e que lles permita seguir sendo axentes activos socialmente. Capacitalos cara a afrontar tarefas de voluntariado de saúde, medioambiental ou cultural –co potencial que teñen os dous últimos na estratexia de relación interxeracional– é un dos nosos grandes obxectivos. Formación en competencias e experiencia –o alumnado é o gran protagonista no proceso formativo– son os piares nos que apoiaremos este proceso de transformación. A crise deixou pegada na porcentaxe de alumnado que se matricula anualmente no IV Ciclo Universitario?

Sobran os argumentos se nos fixamos no cadro seguinte, que dá conta da evolución da matrícula nos últimos dez cursos académicos:

Cales son as materias máis demandadas polo alumnado do IV Ciclo Universitario dos dous Campus universitarios?

No curso 2011-2012, as materias que tiveron un maior número de alumnado foron no Campus de Santiago de Compostela: Educación Intercultural, Medio Ambiente, Medicamentos, Hª da Arte I e Inglés, e no Campus de Lugo: Lingua Inglesa I, Configuración do corpo humán e animal, Hª de España Contemporánea, O Nacemento de Europa I e Hª da Cidade de Lugo.

EVOLUCIÓN DA MATRÍCULA

2226 35353943 39393837

160158

185211

230264

285298299

349

0 100 200 300 400

2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08

2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012

Estudantes matriculadosMaterias impartidas

Formación en competencias e experiencia –o alumnado é o gran

protagonista no proceso formativo– son os piares nos que apoiaremos este

proceso de transformaciónConstátase unha igualdade na oferta de materias no Campus de Lugo respecto ao de Santiago de Compostela. É prioritario este aspecto á hora de estruturar a oferta?

Existe unha clara preocupación por equiparar a oferta de materias en ambos Campus, axeitándoa aos intereses do alumnado e ás posibilidades que ofrece a contorna xeográfica de cada Campus. Ás veces o alumnado non elixe algunha das materias que se ofertan debido, sobre todo, a incompatibilidades de horario.

Gustaríalle impartir docencia neste programa de formación? Considera que existen diferenzas respecto á motivación do alumnado doutros Ciclos universitarios e ás materias que lles interesan?

Si e vouno facer, incorporareime ao primeiro curso este ano, coincidindo co comezo do proceso de transformación.

Gustaríame que a cidadanía do século XXI fose consciente do potencial do envellecemento,

entendido como unha superación social colectiva

EVOLUCIÓN DA MATRÍCULA

Estudantes matriculadosMaterias impartidas

Page 7: fonseca 33 (outubro 2012)

A C T U A L I d A d E / A C T U A L I d A d6 A C T U A L I d A d E / A C T U A L I d A d6

Francisco Ramón Durán Villa (Ferrol,

1961), el actual Vicerrector de Estu-

diantes, Cultura y Formación Continua

de la USC, es profesor titular de Análi-

sis Geográfica Regional. Se licenció en

Geografía e Historia en la Universidad

de Santiago de Compostela en 1984 y

se doctoró en Geografía en esta mis-

ma Universidad dos años después con

la tesis “La emigración española al Rei-

no Unido”, dirigida por Julio Hernández

Borge y calificada con Apto Cum Lau-

de. Mereció el Premio Extraordinario de

Doctorado en el curso 1996-1997. Sus

líneas de investigación se centran en la

“Emigración”, “Demografía” y “Pobreza”.

Ha participado en varios proyectos de

investigación y publicado trabajos varios

sobre estas líneas de investigación, tan-

to en monografías individuales como en

volúmenes colectivos y revistas.

El IV Ciclo Universitario se creó en la Universidad de Santiago de Compostela en 1997. ¿Qué destacaría de este programa de formación en la actualidad, desde que usted es Vicerrector de Estudiantes, Cultura y Formación Continua?

La creciente participación y el incremento paulatino del nivel de estudios del alumnado.

¿Qué modificaciones se van a llevar a cabo en este programa de formación debido a los cambios en la Universidad?

La adaptación del IV Ciclo al modelo de enseñanza-aprendizaje propio del Espacio Europeo de Educación Superior. La sociedad del conocimiento en la que vivimos, una sociedad en continua transformación, convierte el aprendizaje a lo largo de la vida en un elemento imprescindible para afrontar los retos de los cambios y para adaptarse a sus demandas. Entre los retos, por ejemplo, tenemos el del envejecimiento. Es necesario contribuir a la optimización de las oportunidades que aporta la longevidad, potenciando un envejecimiento activo que redunde en la calidad de vida de nuestros mayores y que les permita seguir siendo agentes activos socialmente. Capacitarlos para afrontar tareas de voluntariado de salud, medioambiental o cultural –con el potencial que tienen los dos últimos en la estrategia de relación intergeneracional– es uno de nuestros grandes objetivos. Formación en competencias y experiencia –el alumnado es el gran protagonista en el proceso formativo– son los pilares en los que apoyaremos este proceso de transformación.

¿La crisis dejó huella en el porcentaje de alumnado que se matricula anualmente en el IV Ciclo Universitario?

Sobran los argumentos si nos fijamos en el cuadro siguiente, que muestra la evolución de la matrícula en los últimos diez cursos académicos:

¿Cuáles son las materias más demandadas por el alumnado del IV Ciclo Universitario de los dos Campus universitarios?

“Los mayores, con el esfuerzo que están haciendo, están aportando su grano de arena para construir una ciudadanía más inclusiva”

Francisco Ramón Durán Villa, Vicerrector de Estudiantes, Cultura y Formación Continua

Ante el interés de parte del alumnado y de la ciudadanía por conocer las transformaciones que se van a llevar a cabo en el IV Ciclo Universitario, entrevistamos al actual Vicerreitor de Estudantes, Cultura e Formación Continua, Francisco Ramón Durán Villa para conecer estes cambios educativos, si la crisis afectó a este Ciclo, la equiparación en el número de materias ofertadas en los dos Campus, su disponibilidad para impartir aulas en este Ciclo y la visión que le gustaría que percibiese la ciudadanía de este Ciclo.

Charla con el actual Vicerrector de Estudiantes, Cultura y Formación Continua.

Page 8: fonseca 33 (outubro 2012)

Mar Fernández Vázquez

R E V I S TA F O N S E C A 7R E V I S TA F O N S E C A 7

En el curso 2011-2012, las materias que tuvieron un mayor número de alumnado fueron en el Campus de Santiago de Compostela: Educación Intercultural, Medio Ambiente, Medicamentos, Hª del Arte I e Inglés, y en el Campus de Lugo: Lengua Inglesa I, Configuración del cuerpo humano y animal, Hª de España Contemporánea, El Nacimiento de Europa I e Hª de la Ciudad de Lugo.

transformación. Me persuade que la motivación del alumnado es muy superior a los de Grado, por ejemplo. El tiempo de espera para poder acceder a los estudios alimentó un ansia creciente por el saber y también la experiencia propia de la vida los hizo conscientes de la necesidade de la formación para seguir siendo ciudadanos activos y participativos. No podemos olvidar que la mayoría del alumnado tuvo que renunciar o no tuvo posibilidad de acceder tan siquiera a un nivel medio de estudios, sobre todo las mujeres, por los condicionantes económicos y sociales imperantes en su juventud. Lamentablemente, tuvieron que renunciar a su presente, para que las generaciones posteriores, como la mía, pudiésemos tener futuro.

Para finalizar, ¿qué imagen le gustaría que percibiese la ciudadanía del siglo XXI del IV Ciclo Universitario?

Me gustaría que la ciudadanía del siglo XXI fuese consciente del potencial del envejecimiento, entendido como una superación social colectiva. Me gustaría que la ciudadanía, sobre todos los jóvenes, fuesen conscientes de la necesidad de la formación permanente. Me gustaría, por último, que percibiesen que los mayores, con el esfuerzo que están haciendo, están aportando su grano de arena para construir una ciudadanía más inclusiva

Que modificacións se van levar a cabo neste programa de formación debido aos cambios na Universidade?

A adaptación do IV Ciclo ao modelo de ensino-aprendizaxe propio do Espazo Europeo de Educación Superior. A sociedade do coñecemento na que vivimos, unha sociedade en continua transformación, converte a aprendizaxe ao longo da vida nun elemento imprescindible para afrontar os retos dos cambios e para adaptarse ás súas demandas. Entre os retos, por exemplo, temos o do envellecemento. É necesario contribuír á optimización das oportunidades que achega a lonxevidade, potenciando un envellecemento activo que redunde na calidade de vida dos nosos maiores e que lles permita seguir sendo axentes activos socialmente. Capacitalos cara a afrontar tarefas de voluntariado de saúde, medioambiental ou cultural –co potencial que teñen os dous últimos na estratexia de relación interxeracional– é un dos nosos grandes obxectivos. Formación en competencias e experiencia –o alumnado é o gran protagonista no proceso formativo– son os piares nos que apoiaremos este proceso de transformación. A crise deixou pegada na porcentaxe de alumnado que se matricula anualmente no IV Ciclo Universitario?

Sobran os argumentos se nos fixamos no cadro seguinte, que dá conta da evolución da matrícula nos últimos dez cursos académicos:

Cales son as materias máis demandadas polo alumnado do IV Ciclo Universitario dos dous Campus universitarios?

No curso 2011-2012, as materias que tiveron un maior número de alumnado foron no Campus de Santiago de Compostela: Educación Intercultural, Medio Ambiente, Medicamentos, Hª da Arte I e Inglés, e no Campus de Lugo: Lingua Inglesa I, Configuración do corpo humán e animal, Hª de España Contemporánea, O Nacemento de Europa I e Hª da Cidade de Lugo.

EVOLUCIÓN DA MATRÍCULA

2226 35353943 39393837

160158

185211

230264

285298299

349

0 100 200 300 400

2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2006-07 2007-08

2008-2009 2009-2010 2010-2011 2011-2012

Estudantes matriculadosMaterias impartidas

Formación en competencias y experiencia –el alumnado es el gran protagonista en el proceso formativo– son los pilares en los que apoyaremos este proceso de

transformaciónSe constata una igualdad en la oferta de materias en el Campus de Lugo respecto al de Santiago de Compostela. ¿Es prioritario este aspecto a la hora de estructurar la oferta?

Existe una clara preocupación por equiparar la oferta de materias en ambos Campus, adecuándola a los intereses del alumnado y a las posibilidades que ofrece el entorno geográfico de cada Campus. A veces el alumnado no elige alguna de las materias que se ofertan debido, sobre todo, a incompatibilidades de horario.

¿Le gustaría impartir docencia en este programa de formación? ¿Considera que existen diferencias respecto a la motivación del alumnado de otros Ciclos universitarios y a las materias que les interesan?

Sí y lo voy a hacer, me incorporaré al primer curso este año, coincidiendo con el inicio del proceso de

Me gustaría que la ciudadanía del siglo XXI fuese consciente

del potencial del envejecimiento, entendido como una superación

social colectiva

EVOLUCIÓN DE LA MATRÍCULA

Estudiantes matriculadosMaterias impartidas

Page 9: fonseca 33 (outubro 2012)

Desde a súa creación en 1997 está vostede especialmente unido ao IV Ciclo Universitario. Cando e por qué decidiu vincularse a este Ciclo?

Foi na primeira convocatoria que se fixo para iniciar os cursos do IV Ciclo. Lembro que en Lugo eramos cinco profesores e seis alumnos. Realmente respondín á convocatoria por curiosidade, xa que nunca antes oira falar deste tipo de programas, e a circular informativa tampouco era moi explícita, que eu lembre. Mais aos poucos días de comezar a impartir clase, eu xa sabía que, agás os deuses disporen algo noutro senso, eu seguiría vinculado ao IV Ciclo todo o que me deixaran.

Neste curso gradúase a décima promoción do IV Ciclo, algo que pon de manifesto a boa acollida deste Programa. Cal é o perfil do alumnado?

Case que todos os perfís: desde os cincuenta ata os setenta e moitos anos, desde estudos primarios ata técnicos superiores. O común denominador: as ganas de aprender. Este colectivo, senón no almanaque, si na súa iniciativa, debémolo considerar como o precursor do que hoxe é o famoso Programa de Aprendizaxe Permanente (PAP) da Unión Europea.

Como ocorre noutros ámbitos académicos, haberá alumnos que non completen todo o Ciclo. Podería dicirme cal é a media dos que si o rematan?

Eu non levo as estatísticas, mais podo afirmar que máis do 90% rematan o Ciclo, e non soamente iso, senón que volven matricularse naquelas materias que non tiñan cursado na primeira volta. No pasado maio recibiron o título unhas vinte persoas do Campus de Lugo.

O crecemento do alumnado evidencia a harmonía entre a oferta e a demanda que ten o Programa. Con todo, os ex-alumnos que

A C T U A L I d A d E / A C T U A L I d A d8

“Aos poucos días de comezar a impartir clase, eu xa sabía que, agás os deuses disporen algo

noutro senso, eu seguiría vinculado ao IV Ciclo todo o que me deixaran”

Emilio Carral Vilariño, responsable do IV Ciclo Universitario en Lugo

Emilio V. Carral Vilariño (Santa Mariña do

Castro de Amarante, 1962) é licenciado

en CC. Biolóxicas pola USC e catedrático

de Escola Universitaria, área de Ecoloxía,

na Escola Politécnica Superior de Lugo.

Doutorouse en 1992 coa tese “Estado de

conservación dos complexos hidrolitorais

de Galicia. Nutrintes e metais pesados en

sedimentos e organismos”. Comezou a

docencia en 1993 como titular interino de

Escola Universitaria. Foi docente de cursos

de extensión universitaria, de máster, e do

IV Ciclo, intermitentemente, durante 14

anos, impartindo Ecoloxía e Conservación

dos Recursos Naturais. Desde 1999 ata

a actualidade é o coordinador do IV Ciclo

Universitario en Lugo.

Emilio Carral Vilariño, despois de máis de 15 anos vinculado ao IV Ciclo en Lugo, mostra a súa satisfacción polo éxito do Programa, agradece o labor do profesorado e, moi especialmente, destaca a vontade e capacidade de aprendizaxe do alumnado. Salienta a importancia que a Universidade ten, tamén neste Ciclo, como motor da aprendizaxe ao longo da vida e, xa que logo, paliativo da preguiza intelectual.

Emilio Carral é o coordinador do IV Ciclo Universitario en Lugo desde 1999.

Page 10: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 9arranxar con acordos coa Deputación Provincial, á cal lle quero facer chegar o noso agradecemento por facilitarnos a mobilidade mediante os autocares do Programa Km0.

No tocante ao profesorado, quen forma o equipo docente? Atópase con problemas para a asignación dos horarios?

O 90% pertence á USC, e son eles mesmos os que fan as propostas horarias de acordo coa súa dispoñibilidade. Tendo presente que as aulas do IV Ciclo soamente se imparten na franxa horaria de 16 a 20h, ás veces danse certas coincidencias, mais sempre se terminan resolvendo da maneira máis axeitada.

Como profesor, que é o máis difícil e o máis gratificante desta experiencia? Poderíase dicir que o docente “aprende” e “aprehende” do alumnado todos os días?

Eu difícil non atopo nada. Sinxelamente é o mesmo esforzo que se fai para a preparación da materia nos outros Ciclos. Logo, na aula vén o mellor. As ganas que teñen de aprender, de compartir coñecementos e experiencias, tradúcense nun modelo interactivo de ensinanza-aprendizaxe no cal todo flúe da maneira máis natural, e tamén máis interesante. Normalmente o tempo contráese e sempre quedan cousas pendentes.

Moitas veces a realidade impídenos incorporar determinadas materias

manteñen o blog IV Ciclo Lugo demandan materias que se imparten no Campus de Santiago. A que se deben esas diferenzas entre Campus?

A oferta de materias é a demanda máis clásica, mais tamén o punto delicado do Programa. Eu considero que é este un aspecto delicado xa que a participación docente é voluntaria e, moitas veces, a algún profesor que que lle gustaría moito poder participar, non pode facelo sobre todo por incompatibilidades horarias. Polo tanto, aínda que hai posibilidades, moitas veces a realidade impídenos incorporar determinadas materias.

As ganas que teñen de aprender, de compartir coñecementos e

experiencias, tradúcense nun modelo interactivo de ensinanza-aprendizaxe no

cal todo flúe da maneira máis natural

Lembra algún alumno especialmente sobresaínte?

Para min todo o alumnado é sobresaínte pola súa disposición vital a participar e implicarse neste Programa. A maioría teñen que axustar os horarios con outras actividades. Hai persoas que fan máis de 80 km por estrada para poder asistir ás aulas, xa que non viven en Lugo. Todos teñen, aínda que é evidente que non o necesitan, o meu máis sincero e humilde recoñecemento. Mais aínda así non quero deixar de lembrar a un alumno, xa falecido, e da primeira promoción, Don Antonio Moreda, senlleiro galeguista que viña ás aulas desde o Psiquiátrico de Castro de Ribeiras de Lea no coche de liña, a pesar do seu delicado estado de saúde. Antonio rematou todo o Ciclo, e comezara a facer o traballo de final de titulación. Unha lembranza para honrar o seu esforzo e compromiso.

Xa para rematar, que lle diría a aqueles que estean pensando en volver á Universidade ao ler esta entrevista?

Contemplan a posibilidade de ampliar a oferta nun futuro próximo?

Neste intre estamos a modificar a estrutura do IV Ciclo para levalo a unha duración de catro anos, coma os graos, e neste proceso intentaremos optimizar a oferta de materias, segundo as necesidades e as posibilidades.

A demanda de máis materias, a continua proposta de actividades e mesmo a existencia da Asociación de Antigos Alumnos do IV Ciclo son boa mostra do interese que o Programa esperta entre o alumnado. Cal cre que é a orixe desta motivación?

As ganas que teñen de aprender e seguir aprendendo moitas persoas, porque cando tocaba non puideron, aínda que realmente eu percibo que a razón fundamental é porque son persoas vivas no senso máis amplo e enorme da palabra, o cal non está en relación coa idade temporal. E a experiencia vital de todos e cada un deles tamén contribúe a esas ganas de declaración vital.

Supoño que para manter a calidade do Programa será preciso un equipo humano ben coordinado, un amplo catálogo de recursos materiais e unhas instalacións adaptadas ás necesidades. Como están a afectar os recortes orzamentarios ao IV Ciclo?

A verdade é que como coordinador no Campus de Lugo teño que agradecer profundamente a colaboración e disposición neste eido de todo o profesorado e alumnado. Tanto uns coma outros facilitan e resolven calquera problema: reserva de espazos, horarios, viaxes de prácticas, etc. Son os propios docentes os que fan as reservas nos seus Centros para impartir as aulas, o cal non é sempre doado.

No referente aos orzamentos, o que vimos notando nos últimos anos é certo atraso nos pagamentos ao profesorado, e tamén a menor dispoñibilidade orzamentaria para as viaxes de prácticas, que en Lugo tentamos

Page 11: fonseca 33 (outubro 2012)

Que volvan. É evidente que a Universidade non é a panacea, nin temos a variña máxica nin a pedra angular. Ao final todos somos da mesma especie que se caracteriza fundamentalmente polo erro. Mais o que considero inaceptable é permanecer na ignorancia. E a Universidade, en maior ou menor medida (depende tanto do que dá coma do que recibe), facilita fuxir da nugalla intelectual, a peor de todas.

Finalmente, quere engadir algo máis?

O meu agradecemento ás persoas que iniciaron este magnífico Programa, en especial ao profesor Mayán. de

maneira particular agradecer ao profesorado do Campus de Lugo o seu compromiso con esta docencia e ao alumnado do IV Ciclo por conseguir que aprender sexa un proceso natural e de dobre senso, sempre.

E xa para rematar recoñecer o grande interese e agarimo dos Vicerreitores Don Pedro Herradón e Don Francisco Durán que acolleron, desde as súas responsabilidades, o programa do IV Ciclo. E tamén, aínda que xa falei do alumnado, destacar o protagonismo da Asociación de Alumnos do IV Ciclo do Campus de Lugo, non soamente pola súa extraordinaria actividade e preocupación en relación co Programa, senon tamén pola súa valiosa axuda en diferentes aspectos da organización

Emilio Carral Vilariño, tras más de 15 años vinculado al IV Ciclo en Lugo, muestra su satisfacción por el éxito del Programa, agradece la labor del profesorado y, muy especialmente, destaca la voluntad y capacidad de aprendizaje del alumnado. Destaca la importancia que la Universidad tiene, también en este Ciclo, como motor del aprendizaje a lo largo de la vida y, en definitiva, paliativo de la pereza intelectual.

A C T U A L I d A d E / A C T U A L I d A d10

Desde su creación en 1997 está usted especialmente unido al IV Ciclo Universitario. ¿Cuándo y por qué decidió vincularse a este Ciclo?

Fue en la primera convocatoria que se hizo para iniciar los cursos del IV Ciclo. Recuerdo que en Lugo éramos cinco profesores y seis alumnos. Realmente respondí a la convocatoria por curiosidad, ya que nunca antes había oido hablar de este tipo de programas, y la circular informativa tampoco era muy explícita, que yo recuerde. Pero a los pocos días de comenzar a impartir clase, yo ya sabía que, salvo que los dioses dispusiesen algo en otro sentido, yo seguiría vinculado al IV Ciclo todo lo que me dejasen.

En este curso se gradúa la décima promoción del IV Ciclo, algo que pone de manifiesto la buena acogida de este Programa. ¿Cuál es el perfil del alumnado?

Casi todos los perfiles: desde los cincuenta hasta los setenta y muchos años, desde estudios primarios hasta técnicos superiores. El común denominador: las ganas de aprender. Este colectivo, sino en el calendario, sí en su iniciativa, lo debemos considerar como el precursor de lo que hoy es el famoso Programa de Aprendizaje Permanente (PAP) de la Unión Europea.

Como ocurre en otros ámbitos académicos, habrá alumnos que no completen todo el Ciclo. ¿Podría decirme cuál es la media de los que sí lo terminan?

Yo no llevo las estadísticas, pero puedo afirmar que más del 90% terminan el Ciclo, y no solamente eso, sino que vuelven a matricularse en aquellas materias que no habían

cursado la primera vez. En el pasado mayo recibieron el título unas veinte personas del Campus de Lugo.

El crecimiento del alumnado evidencia la harmonía entre la oferta y la demanda que tiene el Programa. Con todo, los exalumnos que mantienen el blog IV Ciclo Lugo demandan materias que se imparten en el Campus de Santiago. ¿A qué se deben esas diferencias entre Campus?

La oferta de materias es la demanda más clásica, pero también el punto delicado del Programa. Yo considero que es este un aspecto delicado ya que la participación docente es voluntaria, y muchas veces a algún profesor que le gustaría mucho poder participar, no puede hacerlo sobre todo por incompatibilidades horarias. Por lo tanto, aunque hay posibilidades, muchas veces la realidad nos impide incorporar determinadas materias.

¿Contemplan la posibilidad de ampliar la oferta en un futuro próximo?

En este momento estamos modificando la estructura del IV Ciclo para llevarlo a una duración de cuatro años, como los grados, y en este proceso intentaremos optimizar la oferta de materias, según las necesidades y las posibilidades.

La demanda de más materias, la continua propuesta de actividades e incluso la existencia de la Asociación de Antiguos Alumnos del IV Ciclo son buena muestra del interés que el Programa despierta entre el alumnado. ¿Cuál cree que es el origen de esta motivación?

Las ganas que tienen de aprender y seguir aprendiendo muchas personas, porque cuando tocaba no pudieron, aunque realmente yo percibo que la razón fundamental es porque son personas vivas en el sentido más amplio y enorme de la palabra, lo cual no está en relación con la edad temporal. Y la experiencia vital de todos y cada uno de ellos también contribuye a esas ganas de declaración vital.

Page 12: fonseca 33 (outubro 2012)

Patricia castelo Fernández

Supongo que para mantener la calidad del Programa será necesario un equipo humano bien coordinado, un amplio catálogo de recursos materiales y unas instalaciones adaptadas a las necesidades. ¿Cómo están afectando los recortes presupuestarios al IV Ciclo?

La verdad es que como coordinador en el Campus de Lugo tengo que agradecer profundamente la colaboración y disposición en este ámbito de todo el profesorado y alumnado. Tanto unos como otros facilitan y resuelven cualquier problema: reserva de espacios, horarios, viajes de prácticas, etc. Son los propios docentes los que hacen las reservas en sus Centros para impartir las clases, lo cual no es siempre fácil.

En referencia a los presupuestos, lo que venimos notando en los últimos años es cierto retraso en los pagos al profesorado, y también la menor disponibilidad

Hay personas que hacen más de 80 km por carretera para poder asistir a las

clases, ya que no viven en Lugo

Lo que considero inaceptable es permanecer en la ignorancia. Y la Universidad, en mayor o menor

medida, facilita huir de la desidia intelectual, la peor de todas

que tienen de aprender, de compartir conocimientos y experiencias, se traducen en un modelo interactivo de enseñanza-aprendizaje en el cual todo fluye de la manera más natural, y también más interesante. Normalmente el tiempo se contrae y siempre quedan cosas pendientes.

¿Recuerda a algún alumno especialmente sobresa-liente?

Para mí todo el alumnado es sobresaliente por su disposición vital a participar e implicarse en este Programa. La mayoría tienen que ajustar los horarios con otras actividades. Hay personas que hacen más de 80 km por carretera para poder asistir a las clases, ya que no viven en Lugo. Todos tienen, aunque es evidente que no lo necesitan, mi más sincero y humilde reconocimiento. Pero aún así no quiero dejar de recordar a un alumno, ya fallecido, y de la primera promoción, Don Antonio Moreda, destacado galleguista que venía a las clases desde el Psiquiátrico de Castro de Ribeiras de Lea en el coche de línea, a pesar de su delicado estado de salud. Antonio terminó todo el Ciclo, y había comenzado a hacer el trabajo de final de titulación. Un recuerdo para honrar su esfuerzo y compromiso.

Ya para finalizar, ¿qué le diría a aquellos que están pensando en volver a la Universidad al leer esta entrevista?

Que vuelvan. Es evidente que la Universidad no es la panacea, ni tenemos la varita mágica ni la piedra angular. Al final todos somos de la misma especie que se caracteriza fundamentalmente por el error. Pero lo que considero inaceptable es permanecer en la ignorancia. Y la Universidad, en mayor o menor medida (depende tanto de lo que da como de lo que recibe), facilita huir de la desidia intelectual, la peor de todas.

Finalmente, ¿quiere añadir algo más?

Mi agradecimiento a las personas que iniciaron este magnífico Programa, en especial al profesor Mayán. de manera particular agradecer al profesorado do Campus de Lugo su compromiso con esta docencia y al alumnado del IV Ciclo por conseguir que aprender sea un proceso natural y de doble sentido, siempre.

Y ya para terminar reconocer el gran interés y afecto de los Vicerrectores Don Pedro Herradón y Don Francisco Durán que acogieron, desde sus responsabilidades, el programa del IV Ciclo. Y también, aunque ya hablé del alumnado, destacar el protagonismo de la Asociación de Alumnos del IV Ciclo del Campus de Lugo, no solamente por su extraordinaria actividad y preocupación en relación con el Programa, sino también por su valiosa ayuda en diferentes aspectos de la organización

presupuestaria para los viajes de prácticas, que en Lugo intentamos arreglar con acuerdos con la Diputación Provincial, a la que le quiero hacer llegar nuestro agradecimiento por facilitarnos la movilidad mediante los autocares del Programa Km0.

En referencia al profesorado, ¿quien forma el equipo docente?¿Se encuentra con problemas para la asignación de los horarios?

El 90% pertenece a la USC, y son ellos mismos los que hacen las propuestas horarias de acuerdo con su disponibilidad. Teniendo presente que las clases del IV Ciclo solamente se imparten en la franja horaria de 16 a 20 h, a veces se dan ciertas coincidencias, pero siempre se terminan resolviendo de la manera más apropiada.

Como profesor, ¿qué es lo más difícil y lo más gratificante de esta experiencia?¿Se podría decir que el docente “aprende” y “aprehende” del alumnado todos los días?

Yo difícil no encuentro nada. Sencillamente es el mismo esfuerzo que se hace en la preparación de la materia en los otros Ciclos. Después, en el aula viene lo mejor. Las ganas

R E V I S TA F O N S E C A 11

Page 13: fonseca 33 (outubro 2012)

A C T U A L I d A d E / A C T U A L I d A d12

“O esforzo e o traballo constante son a clave Para sacar adiante unha asociación nunha

situación económica difícil”

Como e quen senta as bases da que hoxe é a Asociación do IV Ciclo Universitario da USC?

Para nós esta Asociación era e segue a ser o mellor xeito de manter vivo o vínculo que se crea entre o alumnado do IV Ciclo. Por aquel entón, finais do ano 2002, eu estaba no 4º curso. Conversando con compañeiros da materia de Historia da Arte entendemos preciso traballar na creación dunha asociación ou agrupación na que todos e todas tivesemos cabida. Pensamos que a nosa iniciativa podería ser beneficiosa non só para o IV Ciclo senón tamén para a Universidade de Santiago de Compostela. Un bo grupo de estudantes do 5º curso apoiaron e participaron activamente neste proxecto. A todo isto hai que sumarlle o noso interese en manter, no tempo e no espazo, os estudos para maiores de 55 anos na Universidade compostelá. Un modelo de educación senior importado do país galo. O labor a prol desta iniciativa do profesor Mayán, director da Escola de Xerontoloxía da USC por aquelas datas, foi determinante. Logo de varias reunións, en febreiro de 2003 foron aprobados os seus Estatutos.

Logo disto, entendo que o paso seguinte foi conseguir un espazo no que poder comezar a traballar…

A Xunta de Galicia cedeunos, de xeito totalmente gratuíto, un pequeno local situado na Rúa Diego de Muros, no centro da cidade de Santiago. As nosas xestións co ente autonómico deron os seus froitos. O espazo saíra, un tempo antes, a poxa pero finalmente ninguén o mercou. É un local pequeno pero para as nosas actividades é mais ca suficiente. Non vou negar que nos gustaría dispoñer dun espazo máis grande pero como dicía, a día de hoxe, cobre perfectamente as nosas necesidades organizativas. Foi concedido con gratuidade. Non podemos pedir máis e debemos estar moi agradecidos. Queremos pór unha liña de teléfono e internet pero iso, pouco a pouco.

Serafín González Prieto, Presidente da Asociación do IV Ciclo Universitario da USC

• Para pertencer á Asociación cómpre

estar ou ter estado matriculado

nalgunha das materias ou cursos

impartidos no IV Ciclo Universitario.

O profesorado da USC que estea ou

estivera vinculado con esta iniciativa

tamén poderá solicitar a súa adhesión.

• A cota é anual e ascende a 36 euros.

• O seu local social está situado na Rúa

diego de Muros nº 16 en Santiago de

Compostela. Está aberto ao público de

luns a venres a partir das 19 horas.

Organizar e fomentar actos de confraternidade. Intensificar a relación coa

Universidade colaborando na organización de seminarios ou calquera outro

acto cultural dirixido a persoas maiores como poden ser a organización de

visitas a museos, rutas turísticas ou demais actividades que traian consigo

un enriquecemento persoal. Estes son algúns dos fins que persegue a

Asociación do IV Ciclo Universitario da USC que preside, desde o seu

nacemento, en 2003, o licenciado en Dereito Serafín González Prieto.

González Prieto é desde a súa creación, en 2003, o presidente da Asociación.

Desde o primeiro intre pensamos que

esta iniciativa podería beneficiar ao IV Ciclo

e mais á USC

Page 14: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 13Que número de socios avalan actualmente á Asociación? A crise económica fixo diminuír o seu número nos últimos tempos?

Desde o primeiro intre contamos co apoio dunha boa parte do alumnado e conseguimos que ao redor dunhas 100 persoas se asociasen. Esta cifra é a que seguimos a manter na actualidade. Con certa periodicidade prodúcense altas e baixas. Pódese dicir que, a cotío, coinciden no tempo. É a dinámica habitual. A crise na que estamos inmersos non provocou un descenso acusado do número de asociados. A cota anual é de 36 euros e mantívose sempre así desde a creación da Asociación. Grazas a estas achegas podemos manter o noso programa de actividades. Tamén solicitamos subvencións. Unhas veces con máis sorte ca outras.

Condesa. Os venres, unha proxección cinematográfica. Pedimos e agradecemos achegas no que se refire á temática dos filmes. Ás veces, estas actividades altérnanse con obradoiros literarios ou coloquios que poden ser do interese dos nosos asociados. A maiores, durante o curso escolar, organizamos unha excursión mensual, normalmente na última fin de semana de cada mes, a algún recuncho de Galicia para coñecermos mellor o noso patrimonio histórico e cultural. Tamén se fai unha excursión anual fóra da nosa comunidade. O ano pasado visitamos Lisboa. Este último tipo de actividades esixen unha achega económica a maiores por parte dos participantes que se aproximan, por regra xeral, á corentena.

Cal é a idade media dos integrantes da Asociación?

Todos superamos os cincuenta anos. Nos primeiros tempos da Asociación os 55 xa que era a idade mínima necesaria para poder matricularse no IV Ciclo Universitario. Con todo, a maior parte dos asociados sobrepasamos con creces esa cifra. O número de mulleres é francamente superior ao de homes. Por regra xeral, as mulleres amósanse máis dispostas a implicárense directamente neste tipo de proxectos sociais. Mais, tamén cómpre salientar que unha ampla maioría do alumnado do IV Ciclo son mulleres.

Organizamos excursións mensuais para coñecer

mellor o patrimonio histórico e cultural

de Galicia

Comezamos con case 100 asociados, cifra

que mantemos na actualidade

Como se saca adiante entón unha asociación coma esta nun contexto pouco favorable?

A título persoal, penso que o esforzo e traballo constante son a clave para sacar adiante unha asociación ou calquera outro proxecto nunha situación desfavorable coma esta. A iso, obviamente, terías que sumarlle outros moitos factores que contribuirían a este fin como son a creación dun programa de actividades que cubrise as necesidades dos teus asociados e contar, como é o meu caso, con compañeiros da Xunta Directiva, e tamén con asociados, que se implican ao cen por cen no día a día da nosa Asociación.

Cal é exactamente ese programa de actividades do que vostede fala?

Case todos os días da semana, a partir das 19 horas, temos programada algunha actividade agás os sábados, domingos e festivos. É unha programación mensual. Os luns temos un obradoiro de memoria que imparte a psicóloga Marta Ramos. Os martes, clase de pandeireta e de canto a cargo da profesora Raquel de La Fuente. Ás veces actuamos nos festivais que organizan os centros de atención ás persoas maiores da cidade de Santiago de Compostela. Estamos empezando pero poñémoslle moitas gañas. Os mércores, ensaio do coro da Asociación que dirixe María José Díz Fernández. Os xoves, ensaio do grupo de teatro na Residencia Universitaria do Monte da

Cree vostede que a sociedade en xeral, e a comunidade universitaria en particular, sabe da existencia e coñece a finalidade do IV Ciclo Universitario da USC?

A verdade é que moi poucos saben da existencia e menos da finalidade desta iniciativa. Hai quen se estraña ao vernos polas facultades ou asistindo á clase xunto cos estudantes dos primeiros cursos dunha determinada licenciatura, agora graos. Ás veces é o propio profesorado da USC, que tamén imparte docencia no IV Ciclo, quen nos convida a participar nas súas clases. Entenden que a nosa presenza alí pode beneficiar a ambas as dúas xeracións. Ao mesmo tempo tamén promovemos o IV Ciclo e, en certa medida, a Asociación

Page 15: fonseca 33 (outubro 2012)

A C T U A L I d A d E / A C T U A L I d A d14

“El esfuerzo y el trabajo constante son la clave para sacar adelante una asociación en una

situación económica difícil”

¿Cómo y quién sienta las bases de la que hoy es la Asociación del IV Ciclo Universitario de la USC?

Para nosotros esta Asociación era y sigue siendo la mejor forma de mantener vivo el vínculo que se crea entre el alumnado del IV Ciclo. En aquel momento, finales del año 2002, yo estaba en el 4º curso. Conversando con compañeros de la materia de Historia del Arte entendimos necesario trabajar en la creación de una asociación o agrupación en la que todos y todas tuviésemos cabida. Pensamos que nuestra iniciativa podría ser beneficiosa no solo para el IV Ciclo sino también para la Universidad de Santiago de Compostela. Un buen grupo de estudiantes del 5º curso apoyaron y participaron activamente en este proyecto. A todo esto hay que sumarle nuestro interés en mantener, en el tiempo y en el espacio, los estudios para mayores de 55 años en la Universidad compostelana. Un modelo de educación senior importado del país galo. La labor en favor de esta iniciativa del profesor Mayán, director de la Escuela de Gerontología de la USC por aquellas fechas, fue determinante. Después de varias reuniones, en febrero de 2003 fueron aprobados sus Estatutos.

Después de esto, supongo que el paso siguiente fue conseguir un espacio en el que poder comezar a trabajar…

La Xunta de Galicia nos cedió, de forma totalmente gratuita, un pequeño local situado en la Calle Diego de Muros, en el centro de la ciudad de Santiago. Nuestras gestiones con el ente autonómico dieron sus frutos. El espacio había salido, un tiempo antes, a subasta pero finalmente nadie lo compró. Es un local pequeño pero para nuestras actividades es más que suficiente. No voy a negar que nos gustaría disponer de un espacio más grande pero como decía, a día de hoy, cubre perfectamente nuestras necesidades organizativas. Fue concedido gratuitamente. No podemos pedir más y debemos estar muy agradecidos. Queremos poner una línea de teléfono e internet pero eso, poco a poco.

Serafín González Prieto, Presidente de la Asociación del IV Ciclo Universitario de la USC

• Para pertenecer a la Asociación hay que estar o haber estado matriculado en alguna de las materias o cursos impartidos en el IV Ciclo Universitario. El profesorado de la USC que está o haya estado vinculado con esta iniciativa también podrá solicitar su adhesión.

• La cuota es anual y asciende a 36 euros.

• Su local social está situado en la Calle diego de Muros nº 16 en Santiago de Compostela. Está abierto al público de lunes a viernes a partir de las 19 horas.

Organizar y fomentar actos de confraternidad. Intensificar la relación con la

Universidad colaborando en la organización de seminarios o cualquier otro

acto cultural dirigido a personas mayores como pueden ser la organización

de visitas a museos, rutas turísticas o demás actividades que traigan consigo

un enriquecimiento personal. Estos son algunos de los fines que persigue

la Asociación del IV Ciclo Universitario de la USC que preside, desde su

nacimiento, en 2003, el licenciado en Derecho Serafín González Prieto.

La Junta Directiva participa activamente en las actividades de la Asociación

Desde el primer momento pensamos que

esta iniciativa podría beneficiar al IV Ciclo

y a la USC

Page 16: fonseca 33 (outubro 2012)

iolanda Fernández Fernández

R E V I S TA F O N S E C A 15¿Qué número de socios avalan actualmente a la Asociación? ¿La crisis económica hizo disminuir su número en los últimos tiempos?

Desde el primer momento contamos con el apoyo de una buena parte del alumnado y conseguimos que alrededor de unas 100 personas se asociasen. Esta cifra es la que seguimos manteniendo en la actualidad. Con cierta periodicidad se producen altas y bajas. Se puede decir que, con frecuencia, coinciden en el tiempo. Es la dinámica habitual. La crisis en la que estamos inmersos no provocó un descenso acusado del número de asociados. La cuota anual es de 36 euros y se mantuvo siempre así desde la creación de la Asociación. Gracias a estas aportaciones podemos mantener nuestro programa de actividades. También solicitamos subvenciones. Unas veces con más suerte que otras.

Los jueves, ensayo del grupo de teatro en la Residencia Universitaria del Monte de la Condesa. Los viernes, una proyección cinematográfica. Pedimos y agradecemos aportaciones en lo que se refiere a la temática de los filmes. A veces, estas actividades se alternan con talleres literarios o coloquios que pueden ser del interés de nuestros asociados. Además, durante el curso escolar, organizamos una excursión mensual, normalmente en el último fin de semana de cada mes, a algún lugar de Galicia para coñecer mejor nuestro patrimonio histórico y cultural. También se hace una excursión anual fuera de nuestra comunidad. El año pasado visitamos Lisboa. Este último tipo de actividades exigen una aportación económica a mayores por parte de los participantes que se aproximan, por regla general, a la cuarentena.

¿Cuál es la edad media de los integrantes de la Asociación?

Todos superamos los cincuenta años. En los primeros tiempos de la Asociación los 55 ya que era la edad mínima necesaria para poder matricularse en el IV Ciclo Universitario. Con todo, la mayor parte de los asociados sobrepasamos con creces esa cifra. El número de mujeres es francamente superior al de hombres. Por regla general, las mujeres se muestran más dispuestas a implicarse directamente en este tipo de proyectos sociales. Pero, también se debe destacar que una amplia mayoría del alumnado del IV Ciclo son mujeres.

Organizamos excursiones mensuales para conocer mejor

el patrimonio histórico y cultural de Galicia

Comezamos con casi 100 asociados, cifra

que mantenemos en la actualidad

¿Cómo se saca adelante entonces una asociación como esta en un contexto poco favorable?

A título personal, pienso que el esfuerzo y trabajo constante son la clave para sacar adelante una asociación o cualquier otro proyecto en una situación desfavorable como esta. A eso, obviamente, tendrías que sumarle otros muchos factores que contribuirían a este fin como son la creación de un programa de actividades que cubriese las necesidades de tus asociados y contar, como es mi caso, con compañeros de la Junta Directiva, y también con asociados, que se implican al cien por cien en el día a día de nuestra Asociación.

¿Cuál es exactamente ese programa de actividades del que usted habla?

Casi todos los días de la semana, a partir de las 19 horas, tenemos programada alguna actividad excepto los sábados, domingos y festivos. Es una programación mensual. Los lunes tenemos un taller de memoria que imparte la psicóloga Marta Ramos. Los martes, clase de pandereta y de canto a cargo de la profesora Raquel de La Fuente. A veces actuamos en los festivales que organizan los centros de atención a las personas mayores de la ciudad de Santiago de Compostela. Estamos empezando pero le ponemos muchas ganas. Los miércoles, ensayo del coro de la Asociación que dirige María José Díz Fernández.

¿Cree usted que la sociedad en general, y la comunidad universitaria en particular, sabe de la existencia y conoce la finalidad del IV Ciclo Universitario de la USC?

La verdad es que muy pocos saben de su existencia y menos de la finalidad de esta iniciativa. Hay quien se estraña al vernos por las facultades o asistiendo a clase junto a los estudiantes de los primeros cursos de una determinada licenciatura, ahora grados. A veces es el propio profesorado de la USC, que también imparte docencia en el IV Ciclo, quien nos invita a participar en sus clases. Entienden que nuestra presencia allí puede beneficiar a ambas generaciones. Al mismo tiempo también promovemos el IV Ciclo y, en cierta medida, la Asociación

Page 17: fonseca 33 (outubro 2012)

A C T U A L I d A d E / A C T U A L I d A d16

A USC aposta pola formación regrada para os maiores de 50 anos a través do

seu IV Ciclo Universitario

No ano 1995, a Universidade de Santiago de Compostela, coincidindo co seu V Centenario, entendeu necesario

establecer as bases dun proxecto que lle permitise artellar un novo programa de formación universitaria para maiores de 55 anos tanto no seu Campus de Santiago coma no de Lugo. Na actualidade, a idade mínima para acceder a estes estudos é de 50 anos. Despois de manter os seus primeiros contactos con outras universidades españolas, no marco do Primeiro Encontro Nacional sobre Programas Universitarios para Maiores (Granada, novembro 1996), a Universidade de Santiago instaurou as primeiras liñas de actuación para acadar a creación deste novo programa universitario. Deste xeito, a proposta formativa quedou estruturada en cinco cursos impartidos polo profesorado universitario a estudantes maiores de 55 anos nos distintos ámbitos da ampla oferta de estudos das universidades españolas.

Os primeiros pasos

No primeiro trimestre de 1997 a institución compostelá convidou a todos os seus docentes, en exercicio e eméritos, a participaren na elaboración do programa do IV Ciclo Universitario. Finalmente, un total de 265 profesores colaboraron nesta iniciativa deseñando un programa estruturado en trinta e dúas materias distribuídas en catro áreas: Ciencias da Saúde, Ciencias Experimentais e Técnicas, Ciencias Sociais e Xurídicas, e Humanidades. En xuño dese mesmo ano, ao remate da Primeira Aula de Verán para Maiores de 55 anos, e a través de diversos cuestionarios, determináronse as preferencias do potencial alumnado. No mes de outubro elaborouse o programa definitivo.

O 24 de novembro de 1997 impartiuse a primeira aula. Teolindo Vega Gómez (Becerreá, Lugo, 1939) foi un dos 52 alumnos que cursaron estes estudos na que foi a súa primeira promoción (1997-2002). Segundo salienta Vega, a información do IV Ciclo chegoulle a través dos medios de comunicación. “Acababa de prexubilarme en xuño e o curso comezaba en outubro. Era unha oportunidade única. Esa que non tiven na miña etapa de estudante”, comenta.

O incremento da esperanza de vida no mundo occidental e o cambio substancial que se produce na calidade de vida dos nosos maiores xera, tal e como se recolle na memoria descritiva do proxecto inicial do IV Ciclo Universitario da Universidade de Santiago de Compostela (USC), presentado a finais dos noventa, “unha demanda crecente de formación acreditada no eido universitario”. Así, esta Universidade entende que “as institucións sociais, políticas, financieiras, sanitarias e universitarias deben acomodar os seus obxectivos e propostas á sociedade na que están inmersas, non permanecendo estáticas ante unha demanda de servizos modificada por un proceso actual e irreversible de cambio socio-demográfico”.

Vega acadou o seu título de Licenciado, na Área das Ciencias da Saúde, no ano 2002. FOTO: Francesca Rufo

Cursar os estudos do IV Ciclo

Universitario permite ao alumnado obter

unha acreditación de Diplomatura ou

Licenciatura segundo se cursen os tres

primeiros cursos ou a totalidade do

programa. Pódese formalizar a matrícula

sen límite de prazas e con independencia

da formación académica previa. As aulas

impártense tanto no Campus de Santiago

coma no de Lugo.

Persegue a integración e a incorportación dos maiores de 50 anos ao

eido universitario

Page 18: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 17Para este lucense, afincado desde hai xa varias décadas

en Santiago de Compostela, o IV Ciclo Universitario foi unha burbulla de osíxeno. Entretemento, mellora da vida social e posibilidade de adquirir coñecementos son algunhas das ideas/oportunidades que se lle veñen á cabeza a Vega cando pensa nas Diplomaturas ou Licenciaturas da USC para maiores de 50 anos. “Antes non o podía facer”, argumenta. “Ademais, nós non tiñamos enriba esa presión que supón aprobar ou suspender un exame e contabamos co apoio incondicional dun profesorado de primeiro nivel”, matiza.

En 2002, Teolindo Vega Gómez acababa a Licenciatura, especializándose na Área das Ciencias da Saúde. “Unha experiencia gratificante e enriquecedora”, destaca. Mais o seu vínculo coa USC segue vivo grazas á Asociación do IV Ciclo Universitario e a través do propio programa formativo xa que, na actualidade, Vega está a cursar varias materias de xeito libre. Asignaturas polas que xa amosara interese no pasado pero que non se incluían no seu itinerario. Con todo, tamén lamenta non poder cursar as materias que se imparten unicamente no Campus de Lugo.

Obxectivos concretos

O IV Ciclo Universitario naceu cuns fins moi ben delimitados. En primeira instancia, perseguiu promover a incorporación de persoas maiores de 55 anos. Na actualidade a idade mínima para acceder a estes estudos universitarios rebaixouse ata os 50 anos, favorecendo a súa integración e incorporación en procesos formativos que respondan ás necesidades e expectativas dese colectivo social.

En segundo lugar, a iniciativa pretendeu vincular e ampliar a oferta de estudos universitarios, con criterios de interdisciplinariedade e en consonancia cos principios que inspira a educación permanente, como experiencia global que se desenvolve ao longo da vida dun individuo, subliñando o protagonismo das persoas maiores.

Xa en último termo, o proxecto formativo quixo posibilitar que as persoas maiores compartan e desenvolvan iniciativas docentes e de extensión cultural, propias do contexto social e institucional universitario, adoptando os criterios organizativos, normativos e metodolóxicos para tales fins.

Diplomatura e Licenciatura Sénior

A titulación artéllase en cinco cursos académicos. O programa está integrado por materias de catro áreas distintas: Ciencias da Saúde, Ciencias Experimentais e Técnicas, Ciencias Sociais e Xurídicas, e Humanidades. O primeiro, segundo e terceiro curso son considerados de “carácter xeral”. O alumnado debe matricularse en tres materias por curso, de tres créditos cada unha, e elixir unha por área. O cuarto e o quinto curso son de especialización. O

alumno ou a alumna, ao igual que en cursos anteriores, debe matricularse novamente de tres materias por curso podendo pertencer todas elas á mesma área de coñecemento. O alumnado debe matricularse no primeiro curso completo, sendo requisito indispensable para acceder ao segundo curso ter superado polo menos dous terzos das materias. Impártese unha hora semanal de docencia por materia, en horario de mañá ou de tarde, de luns a xoves.

O IV Ciclo Universitario da USC conta actualmente cun total de 348 alumnos e alumnas. A media de idade do estudantado é de 60 anos. Aínda que unha porcentaxe do alumnado conta cunha formación universitaria previa, a inmensa maioría posúe o título de bacharel. Virginia Espín Fernández (Becerreá, Lugo, 1946) forma parte da 10ª promoción deste Ciclo e para o vindeiro curso académico, 2012-2013, agarda poder licenciarse. Para Espín, formarse novamente, e nesta ocasión na Universidade de Santiago, axudoulle a “reactivar neuronas” e a mellorar as súas relacións interpersoais. “É unha experiencia inesquecible. Recomendaríalla a todas aquelas persoas que teñan inquedanzas e sintan a necesidade de aprender cousas novas cada día”, destaca. Entre as materias que máis lle achegaron, a nivel persoal, salienta Aprendizaxe Emocional e Benestar así como Coidados Básicos para a Saúde. Tal foi o interese que espertou a primeira das materias que foi o propio alumnado quen solicitou se ampliase a materia ou se ofertase no seguinte curso unha especialización. “Lamentablemente a nosa proposta foi desestimada. É posible que neste senso as cousas puidesen mellorar readaptando o programa ás necesidades e demandas do alumnado actual”, comenta Espín.

De melloras precisamente tamén fala Francesca Rufo González (Barcelona, 1945) quen salienta o seu interese persoal por manter unha reunión coa organización do IV Ciclo. “Eu estruturaríao doutro xeito que lles permitise aos que realmente queren estudar aproveitar mellor o seu tempo cursando unha soa materia os cinco anos e afondar así no seu coñecemento. Deste xeito, con tres materias por curso e con tan poucas horas lectivas, trinta, non se pode mergullarse case nada na materia”. Rufo, catalana afincada en Bertamiráns desde hai un par de anos, defínese coma unha persoa inqueda, curiosa e con necesidade de aprender máis e máis. “Vin no IV Ciclo Universitario a ocasión de non quedarme parada mentalmente, precisaba seguir mantendo a miña mente en movemento. Son unha persoa moi activa e despois da miña prexubilación non me sentía totalmente satisfeita”, destaca. “Esta formación permíteme coñecer cousas novas e lembrar outras, socializar, debater, compartir e sobre todo satisfacción persoal ao ver que, aínda que non somos novos, somos quen de estudar”, comenta Rufo, quen traballou durante moitos anos como enfermeira na súa terra natal, Cataluña

Page 19: fonseca 33 (outubro 2012)

A C T U A L I d A d E / A C T U A L I d A d18

La USC apuesta por la formación reglada para los mayores de 50 años a través de

su IV Ciclo Universitario

En el año 1995, la Universidad de Santiago de Compostela, coincidiendo con su V Centenario, consideró necesario

establecer las bases de un proyecto que le permitiese articular un nuevo programa de formación universitaria para mayores de 55 años tanto en su Campus de Santiago como en el de Lugo. En la actualidad, la edad mínima para acceder a estos estudios es de 50 años. Después de mantener sus primeros contactos con otras universidades españolas, en el marco del Primer Encuentro Nacional sobre Programas Universitarios para Mayores (Granada, noviembre de 1996), la Universidade de Santiago instauró las primeras líneas de actuación para lograr la creación de este nuevo programa universitario. De esta forma, la propuesta formativa quedó estructurada en 5 cursos impartidos por el profesorado universitario a estudiantes mayores de 55 años en los distintos ámbitos de la amplia oferta de estudios de las universidades españolas.

Los primeiros pasos

En el primer trimestre de 1997 la institución compostelana invitó a todos sus docentes, en ejercicio y eméritos, a participar en la elaboración del programa del IV Ciclo Universitario. Finalmente, un total de 265 profesores colaboraron en esta iniciativa diseñando un programa estructurado en treinta y dos materias distribuidas en cuatro áreas: Ciencias de la Salud, Ciencias Experimentales y Técnicas, Ciencias Sociales y Jurídicas, y Humanidades. En junio de ese mismo año, al finalizar la Primeira Aula de Verán para Maiores de 55 anos, y a través de diversos cuestionarios, se determinaron las preferencias del potencial alumnado. En el mes de octubre se elaboró el programa definitivo.

El 24 de noviembre de 1997 se impartió la primera clase. Teolindo Vega Gómez (Becerreá, Lugo, 1939) fue uno de los 52 alumnos que cursaron estos estudios en la primera promoción (1997-2002). Según destaca Vega, la información del IV Ciclo le llegó a través de los medios de comunicación. “Acababa de prejubilarme en junio y el curso comenzaba en octubre. Era una oportunidad única. Esa que no tuve en mi etapa de estudiante”, comenta.

El incremento de la esperanza de vida en el mundo occidental y el cambio sustancial que se produce en la calidad de vida de nuestros mayores genera, tal como se recoge en la memoria descriptiva del proyecto inicial del IV Ciclo Universitario de la Universidade de Santiago de Compostela (USC), presentado a finales de los noventa, “una demanda creciente de formación acreditada en el ámbito universitario”. Así, esta Universidad entiende que “las instituciones sociales, políticas, financieras, sanitarias y universitarias deben acomodar sus objetivos y propuestas a la sociedad en la que están inmersas, sin permanecer estáticas ante una demanda de servicios modificada por un proceso actual e irreversible de cambio socio-demográfico”.

Espín y Rufo conseguirán su título de Licenciadas en el próximo curso académico. FOTO: Francesca Rufo

Cursar los estudios del IV Ciclo Universitario

permite al alumnado obtener una

acreditación de Diplomatura o Licenciatura

según se cursen los tres primeros cursos

o la totalidad del programa. Se puede

formalizar la matrícula sin límite de plazas

y con independencia de la formación

académica previa. Las clases se imparten

tanto en el Campus de Santiago como en

el de Lugo.

Persigue la integración y la incorporación de los mayores de 50 años al ámbito universitario

Page 20: fonseca 33 (outubro 2012)

iolanda Fernández Fernández

R E V I S TA F O N S E C A 19Para este lucense, afincado desde hace ya varias

décadas en Santiago de Compostela, el IV Ciclo Universitario fue una burbuja de oxígeno. Entretenimiento, mejoría de la vida social y posibilidad de adquirir conocimientos son algunas de las ideas/oportunidades que le vienen a la cabeza a Vega cuando piensa en las Diplomaturas o Licenciaturas de la USC para mayores de 50 años. “Antes no lo podía hacer”, argumenta. “Además, nosotros no teníamos encima esa presión que supone aprobar o suspender un examen y contábamos con el apoyo incondicional de un profesorado de primer nivel”, matiza.

En 2002, Teolindo Vega Gómez acababa la Licenciatura, especializándose en el Área de las Ciencias de la Salud. “Una experiencia gratificante y enriquecedora”, destaca. Pero, su vínculo con la USC sigue vivo gracias a la Asociación del IV Ciclo Universitario y a través del propio programa formativo ya que, en la actualidad, Vega está cursando varias materias por libre. Asignaturas por las que ya había mostrado interés en el pasado pero que no se incluian en su itinerario. Con todo, también lamenta no poder cursar las materias que se imparten únicamente en el Campus de Lugo.

Objetivos concretos

El IV Ciclo Universitario nació con unos fines muy bien delimitados. En primera instancia, persigue promover la incorporación de personas mayores de 55 años. En la actualidad la edad mínima para acceder a estos estudios universitarios se rebajó a los 50 años, favoreciendo su integración e incorporación en procesos formativos que respondan a las necesidades y expectativas de ese colectivo social.

En segundo lugar, la iniciativa pretendió vincular y ampliar la oferta de estudios universitarios, con criterios de interdisciplinariedad y en consonancia con los principios que inspira la educación permanente, como experiencia global que se desarrolla a lo largo de la vida de un individuo, subrayando el protagonismo de las personas mayores.

Ya en último término, el proyecto formativo quiso posibilitar que las personas mayores compartan y realicen iniciativas docentes y de extensión cultural, propias del contexto social e institucional universitario, adoptando los criterios organizativos, normativos y metodológicos para tales fines.

Diplomatura y Licenciatura Senior

La titulación se articula en cinco cursos académicos. El programa está integrado por materias de cuatro áreas distintas: Ciencias de la Salud, Ciencias Experimentales y Técnicas, Ciencias Sociales y Jurídicas, y Humanidades. El primero, segundo y tercer curso son considerados de “carácter general”. El alumnado debe matricularse en tres materias por curso, de tres créditos cada una, y elegir una por área. El cuarto y quinto curso son de especialización.

El alumno o la alumna, igual que en cursos anteriores, debe matricularse nuevamente de tres materias por curso pudiendo pertenecer todas ellas a la misma área de conocimiento. El alumnado debe matricularse en el primer curso completo, siendo requisito indispensable para acceder al segundo curso haber superado por lo menos dos tercios de las materias. Se imparte una hora semanal de docencia por materia, en horario de mañaña o de tarde, de lunes a jueves.

El IV Ciclo Universitario de la USC cuenta actualmente con un total de 348 alumnos y alumnas. La media de edad del estudiantado es de 60 años. Aunque un porcentaje del alumnado cuenta con una formación universitaria previa, la inmensa mayoría obstenta el título de bachiller. Virginia Espín Fernández (Becerreá, Lugo, 1946) forma parte de la 10ª promoción de este Ciclo y para el próximo curso académico, 2012/2013, espera poder licenciarse. Para Espín, formarse nuevamente, y en esta ocasión en la Universidad de Santiago, le ayudó a “reactivar neuronas” y a mejorar sus relaciones interpersonales. “Es una experiencia inolvidable. La recomendaría a todas aquellas personas que tengan inquietudes y sientan la necesidad de aprender cosas nuevas cada día”, destaca. Entre las materias que más le aportaron, a nivel personal, destaca Aprendizaje Emocional y Bienestar así como Cuidados Básicos para la Salud. Tal fue el interés que despertó la primera de las materias que fue el propio alumnado quien solicitó que se ampliase la materia o se ofertase en el siguiente curso una especialización. “Lamentablemente nuestra propuesta fue desestimada. Es posible que en este sentido las cosas pudiesen mejorar readaptando el programa a las necesidades y demandas del alumnado actual”, comenta Espín.

De mejorías precisamente también habla Francesca Rufo González (Barcelona, 1945) quien resalta su interés personal por mantener una reunión con la organización del IV Ciclo. “Yo lo estructuraría de otra forma que permitiese a los que realmente quieren estudiar aprovechar mejor su tiempo cursando una sola materia los cinco años y ahondando así en su conocimiento. De esta forma, con tres materias por curso y con tan pocas horas lectivas, treinta, no se puede bucear casi nada en la materia”. Rufo, catalana afincada en Bertamiráns desde hace un par de años, se define como una persona inquieta, curiosa y con necesidad de aprender más y más. “Vi en el IV Ciclo Universitario la ocasión de no quedarme parada mentalmente, necesitaba seguir manteniendo mi mente en movimiento. Soy una persona muy activa y después de mi prejubilación no me sentía totalmente satisfecha”, destaca. “Esta formación me permite conocer cosas nuevas y recordar otras, socializar, debatir, compartir y sobre todo satisfacción personal al ver que aunque no somos jóvenes somos capaces de estudiar”, comenta Rufo, quien trabajó durante muchos años como enfermera en su tierra natal, Cataluña

Page 21: fonseca 33 (outubro 2012)

O R E C A N T O d O d E C A N O / E L R I N C ó N d E L d E C A N O20

“Non nos rendemos fronte ao cambio, o esforzo e a salvagarda da identidade propia”

Que relación ten a Facultade de Enfermería co IV Ciclo?

Esta Facultade presenta un vínculo filial co IV Ciclo que se proxectou ao longo da andadura académica do mesmo. Fomos testemuñas da xestación e desenvolvemento do proxecto, a iniciativa do profesor Mayán (entre 1995 e 1997), quen adoptou os criterios organizativos e metodolóxicos para deseñar e poñer en marcha as actividades formativas que respondesen ás necesidades e expectativas do alumnado maior de 55 anos. Este profesor durante anos dirixiu o programa formativo e o noso centro albergouno ata a actualidade. O alumnado do IV Ciclo constitúe un elemento clave na vida académica do Centro, no que comparte e desenvolve actividades de carácter docente e de extensión cultural. Por iso os estudantes deste Ciclo están afectados polas melloras nas infraestruturas para acceder ao centro que estamos deseñando porque o IV Ciclo sempre foi respaldado polos equipos de dirección da Escola de Enfermería.

Centrándonos xa na situación, evolución do seu Centro e nas súas relacións co IV Ciclo, cales son as principais preocupacións do equipo decanal?

A preocupación do equipo decanal (Ana Silveira e Carlos Fernández, vicedecana e secretario académico do centro, respectivamente) radica na calidade do proceso de ensinanza-aprendizaxe, a dinámica de traballo en equipo de PAS e PDI e a trasmisión dos valores universitarios. Se ben é certo que a calidade do proceso de ensinanza-aprendizaxe está condicionada polo déficit económico, de infraestruturas e de profesorado, tamén depende de que o traballo en equipo sexa responsable e de que nunca nos rindamos, como recordei en outubro do ano pasado ao dirixirme aos meus compañeiros de promoción da licenciatura de Medicina 1980-1986, emulando a frase de Willian Churchill “¡Nunca se rindan!, que define perfectamente o traballo en equipo desenvolvido na nosa Facultade pois non nos rendemos fronte ao cambio, o esforzo e a salvagarda da identidade propia.

O IV Ciclo da USC xestouse e desenvolveuse desde a Escola de Enfermería

a iniciativa do profesor Mayán entre 1995 e 1997. Desde a Asociación, a

solicitude dos seus membros, puxémonos en contacto coa profesora

e decana desta Facultade na actualidade, Mª Jesús Núñez Iglesias,

para coñecer a vinculación do IV Ciclo coa Facultade de Enfermería e as

inquedanzas do equipo decanal, e os axustes realizados neste centro para

se adaptar aos cambios no sistema universitario e para superar a crise

económica actual.

Núñez Iglesias é desde o 27 de maio a nova decana da Facultade de Enfermería

Mª Jesús Núñez Iglesias (Lugo, 1962) é

licenciada (1986) e doutora en Medicina e

Cirurxía (1993) pola Facultade de Medicina

e Odontoloxía da Universidade de Santiago

de Compostela (USC). Accedeu á carreira

docente como profesora axudante en 1995

e posteriormente foi profesora titular de

Escola Universitaria, catedrática de Escola

Universitaria e na actualidade é profesora

titular da USC. desde o curso académico

2008-2009 coordina o máster universitario

de Atención Sanitaria, Xestión e Coidados, e

desde 2010 o Programa de Doutoramento

de Atención Integral da Saúde. A súa

actividade investigadora desenvólvea en

Neuroinmunofarmacoloxía. Foi secretaria

do Departamento de Enfermería e directora

da Escola Universitaria de Enfermería da

USC, da que é decana na actualidade.

Mª Jesús Núñez Iglesias, decana da Facultade de Enfermería da USC

Page 22: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 21

“Non nos rendemos fronte ao cambio, o esforzo e a salvagarda da identidade propia”

Como está vivindo Enfermería os cambios producidos pola nova organización do sistema universitario?

A anteriormente denominada Escola de Enfermería foi pioneira en España ao enfrontarse tanto ao sistema de formación e de acceso á Universidade dos Axudantes Técnicos Sanitarios (ATS), implementando a Diplomatura de Enfermería, como na implantación de programas de doutoramento, xa ao inicio da década dos 90. Polo tanto, este centro, convertido en Facultade, adecuouse perfectamente aos cambios, a raíz da implantación das titulacións de grao e máster, introducindo a tecnoloxía basada na simulación como elemento esencial de adaptación ao novo sistema formativo.

Que metas perseguiron para adaptarse aos cambios?

Constituíu unha meta trasmitir tanto os valores institucionais como o conxunto de principios fundamentais do que o enfermeiro debe facer e o que non debe facer no exercicio da súa profesión, desde os preceptos contidos no xuramento profesional ata os máis delicados detalles da técnica; deste modo, encontrarémonos, como di Albright, fronte ao castelo do éxito, cuxas portas só poden abrirse cunha chave, a da propia personalidade, que na Enfermería se impón máis que en ningunha outra actividade e con máis vigor que en calquera outra ciencia. Estes preceptos e ideas, si se manteñen presentes na mente, permiten fuxir das deficiencias que Asher chama os Sete Pecados da Medicina, extensibles á Enfermería, e que segundo el son a vaguidade nos conceptos; a crueldade; as maneiras e conductas inadecuadas para co enfermo e os seus familiares; a superespecialización; a tendencia a buscar o raro e descoñecido; a falta de sentido común para discernir; e por último, quizais o máis importante pecado, a preguiza na acción e no pensamento.

Que balance fai do labor realizado desde a súa Facultade?

Consideramos que despois de cumprir trinta anos como Centro impartindo docencia universitaria a calidade do proceso de ensinanza-aprendizaxe redundou na calidade do exercicio profesional dos nosos egresados. Así o ratifican as enquisas ao alumnado egresado que manifesta maioritariamente que se tivese que volver a cursar os seus estudos, nos elexirían novamente.

Durante os últimos trinta anos, moitas son as cousas que cambiaron profundamente a contorna que define a práctica enfermeira, as expectativas que suscita e as demandas da mesma. Na actualidade, é case imposible abarcar todos os aspectos do coidado. Coñecedores da importancia da especialización, desde 1995 o noso Centro é sé autonómica da unidade docente da especialidade de Enfermería Obstétrico-Xinecolóxica (Servizo Galego

de Saúde-Universidade de Santiago de Compostela); unha unidade que se adaptou aos progresivos cambios formativos e metodolóxicos na especialidade.

Como cualifica a ensinanza que se imparte en Enfermería?

Como un conxunto da especialización e de particularidades pois non se pode esquecer o ser humano en todas as súas dimensións. Por iso, a formación do grao de Enfermería xeral segue a ser fundamental para a nosa Facultade. Poderiamos extrapolar á Enfermería o pensamento de Zubirán sobre a Medicina cuando a compara cunha pirámide que repousa sobre unha ampla base cuxos perfís, ao ascender estreitando os seus límites, converxen ata reunirse en agudo vértice, constituído polo coñecemento especializado máis limitado e completo. Só pode alcanzarse ese coñecemento se se foi enfermeiro/a xeneralista antes que especialista xa que deste modo esa pirámide repousará solidamente.

Para finalizar, que lles motiva para o futuro, a pesar de estar a sufrir unha dura crise económica?

Durante a nosa curta historia en múltiplas ocasións fixemos gala do pensamento de Mahatma Gandhi “A nosa recompensa atópase no esforzo e non no resultado. Un esforzo total é unha victoria completa”. Con este espírito, pretendemos afrontar os retos futuros

Despois de cumprir trinta anos como centro impartindo

docencia universitaria a calidade do proceso

de ensinanza-aprendizaxe redundou

na calidade do exercicio profesional dos nosos egresados

Page 23: fonseca 33 (outubro 2012)

O R E C A N T O d O d E C A N O / E L R I N C ó N d E L d E C A N O22

“No nos rendimos frente al cambio, el esforzo y la salvaguarda de la

identidad propia”

¿Qué relación tiene la Facultad de Enfermería con el IV Ciclo?

Esta Facultad presenta un vínculo filial con el IV Ciclo que se ha proyectado a lo largo de la andadura académica del mismo. Hemos sido testigos de la gestación y desarrollo del proyecto, a iniciativa del profesor Mayán (entre 1995 y 1997), quien ha adoptado los criterios organizativos y metodológicos para diseñar y poner en marcha las actividades formativas que respondiesen a las necesidades y expectativas del alumnado mayor de 55 años. Este profesor durante años dirigió el programa formativo y nuestro centro lo albergó hasta la actualidad. El alumnado del IV Ciclo constituye un elemento clave en la vida académica del Centro, en el que comparte y desenvuelve actividades de carácter docente y de extensión cultural. Por eso los estudiantes de este Ciclo están afectados por las mejoras en las infraestructuras para acceder al centro que estamos diseñando porque el IV Ciclo siempre fue respaldado por los equipos de dirección de la escuela de Enfermería.

Centrándonos ya en la situación, evolución de su Centro y sus relaciones con el IV Ciclo, ¿cuáles son las principales preocupaciones del equipo decanal?

La preocupación del equipo decanal (Ana Silveira y Carlos Fernández, vicedecana y secretario académico del centro, respectivamente) radica en la calidad del proceso de enseñanza-aprendizaje, la dinámica de trabajo en equipo de PAS y PDI y la trasmisión de los valores universitarios. Si bien es cierto que la calidad del proceso de enseñanza-aprendizaje está condicionada por el déficit económico, de infraestructuras y de profesorado, también depende de que el trabajo en equipo sea responsable y de que nunca nos rindamos, como recordé en octubre del año pasado al dirigirme a mis compañeros de promoción de la licenciatura de Medicina 1980-1986, emulando la frase de Willian Churchill “¡Nunca se rindan!, que define perfectamente el trabajo en equipo desarrollado en nuestra Facultad pues no nos hemos rendido frente al cambio, el esfuerzo y la salvaguarda de la identidad propia.

El IV Ciclo de la USC se gestó y desarrolló desde la Escuela de Enfermería

a iniciativa del profesor Mayán entre 1995 y 1997. Desde la Asociación, a

solicitud de sus miembros, nos pusimos en contacto con la profesora y

decana de esta Facultad en la actualidad, Mª Jesús Núñez Iglesias, para

conocer la vinculación del IV Ciclo con la Facultad de Enfermería y las

inquietudes del equipo decanal, y los ajustes realizados en este centro para

adaptarse a los cambios en el sistema universitario y para superar la crisis

económica actual.

Núñez Iglesias é desde o 27 de maio a nova decana da Facultade de Enfermería

Mª Jesús Núñez Iglesias (Lugo, 1962) es

licenciada (1986) y doctora en Medicina y

Cirugía (1993) por la Facultad de Medicina

y Odontología de la Universidad de San-

tiago de Compostela (USC). Accedió a la

carrera docente como profesora ayudante

en 1995 y posteriormente fue Profesora Ti-

tular de Escuela Universitaria, Catedrática

de Escuela Universitaria y en la actualidad

es Profesora Titular de la USC. desde el

curso académico 2008-2009 coordina el

máster universitario de Atención Sanitaria,

Gestión y Cuidados, y desde 2010 el Pro-

grama de Doctorado de Atención Integral

de la Salud. Su actividad investigadora la

desempeña en Neuroinmunofarmacología.

Fue secretaria del Departamento de Enfer-

mería y directora de la Escuela Universitaria

de Enfermería de la USC, de la que es de-

cana en la actualidad.

Mª Jesús Núñez Iglesias, decana de la Facultad de Enfermería de la USC

Page 24: fonseca 33 (outubro 2012)

Mar Fernández Vazquez

R E V I S TA F O N S E C A 23¿Cómo está viviendo Enfermería los cambios producidos por la nueva organización del sistema universitario?

La anteriormente denominada Escuela de Enfermería ha sido pionera en España al enfrentarse tanto al sistema de formación y de acceso a la Universidad de los Ayudantes Técnicos Sanitarios (ATS), implementando la Diplomatura de Enfermería, como en la implantación de programas de doctorado, ya al inicio de la década de los 90. Por lo tanto, este centro convertido en Facultad, se adecuó perfectamente a los cambios, a raíz de la implantación de las titulaciones de grado y máster, introduciendo la tecnología basada en la simulación como elemento esencial de adaptación al nuevo sistema formativo.

¿Qué metas persiguieron para adaptarse a los cambios?

Ha constituido una meta trasmitir tanto los valores institucionales como el conjunto de principios fundamentales de lo que el enfermero debe hacer y lo que no debe hacer en el ejercicio de su profesión, desde los preceptos contenidos en el juramento profesional hasta los más delicados detalles de la técnica; de este modo, nos encontraremos como dice Albright, frente al castillo del éxito, cuyas puertas solo pueden abrirse con una llave, la de la propia personalidad, que en la Enfermería se impone más que en ninguna otra actividad y con más vigor que en cualquiera otra ciencia. Estos preceptos e ideas, si se mantienen presentes en la mente, permiten huir de las deficiencias que Asher llama los Siete Pecados de la Medicina, extensibles a la Enfermería, y que según él son la vaguedad en los conceptos; la crueldad; las maneras y conductas inadecuadas para con el enfermo y sus familiares; la superespecialización; la tendencia a buscar lo raro y desconocido; la falta de sentido común para discernir; y por último, quizá el más importante pecado, la pereza en la acción y en el pensamiento.

¿Qué balance hace de la labor realizada desde su Facultad?

Consideramos que después de cumplir treinta años como Centro impartiendo docencia universitaria la calidad del proceso de enseñanza-aprendizaje ha redundado en la calidad del ejercicio profesional de nuestros egresados. Así lo ratifican las encuestas al alumnado egresado que manifiesta mayoritariamente que si tuviese que volver a cursar sus estudios, nos elegirían nuevamente.

Durante los últimos treinta años, muchas son las cosas que han cambiado profundamente el entorno que define la práctica enfermera, las expectativas que suscita y las demandas de la misma. En la actualidad, es casi imposible abarcar todos los aspectos del cuidado. Conocedores de la importancia de la especialización, desde 1995 nuestro

Centro es sede autonómica de la unidad docente de la especialidad de Enfermería Obstétrico-Ginecológica (Servicio Gallego de Salud-Universidad de Santiago de Compostela); unidad que se ha adaptado a los progresivos cambios formativos y metodológicos en la especialidad.

¿Cómo cualifica la enseñanza que se imparte en Enfermería?

Como un conjunto de la especialización y de particularidades pues no se puede olvidar al ser humano en todas sus dimensiones. Por ello, la formación del grado de Enfermería generalista sigue siendo fundamental para nuestra Facultad. Podríamos extrapolar a la Enfermería el pensamiento de Zubirán sobre la Medicina cuando la compara con una pirámide que reposa sobre una amplia base cuyos perfiles, al ascender estrechando sus límites, convergen hasta reunirse en agudo vértice, constituido por el conocimiento especializado más limitado y completo. Solo puede alcanzarse dicho conocimiento si se ha sido enfermero generalista antes que especialista ya que de este modo esa pirámide reposará sólidamente.

Para finalizar, ¿qué les motiva para el futuro, a pesar de estar sufriendo una dura crisis económica?

Durante nuestra corta historia en múltiples ocasiones hemos hecho gala del pensamiento de Mahatma Gandhi “Nuestra recompensa se encuentra en el esfuerzo y no en el resultado. Un esfuerzo total es una victoria completa”. Con este espíritu, pretendemos afrontar los retos futuros

Después de cumplir treinta años como

Centro impartiendo docencia universitaria la calidad del proceso

de enseñanza-aprendizaje redundó en la calidad del ejercicio profesional de nuestros

egresados

Page 25: fonseca 33 (outubro 2012)

S E R V I z O S d A U N I V E R S I d A d E / S E R V I C I O S d E L A U N I V E R S I d A d24

A Oficina Web é a responsable da mellora constante do espazo que a USC ten na rede

Tan só tres profesionais integran o cadro de persoal da Oficina Web da USC que

persegue, entre outros fins, o de dar soporte aos usuarios para facilitar a descentralización das tarefas de mantemento dos diversos espazos web da Universidade compostelá. Tamén no eido tecnolóxico, a Oficina está a implantar unha Ferramenta para a Xestión de Contidos (FXC) que facilita a edición de páxinas estáticas ou a creación de contidos estruturados. Tal e como comenta o director da Oficina Web, Pedro Rey Sanchiz, esta ferramenta implantouse a través dunha “web

Nada en 2005 co obxectivo de facilitar o mantemento e a mellora do espazo web da Universidade de Santiago de Compostela e dar soporte técnico aos seus usuarios, esta Oficina encárgase de dinamizar e coordinar a comunicación da institución a través da Internet.

A Oficina Web emprázase no Pavillón de Servizos da USC no Campus Vida

A Asociación muda a súa web

Desde hai un par de semanas a Asociación

de Antigos Alumnos e Amigos da USC

conta cun novo espazo web máis moderno

e funcional. Deste xeito, a agrupación

comeza a empregar a Ferramenta para a

Xestión de Contidos (FXC) apoiada polo

equipo da Oficina Web quen colaborou

activamente co Gabinete de Comunicación

da Asociación para levar a cabo todas

estas melloras.

piloto” en 2007. Nese intre, comprobouse que esta nova aplicación era quen de soportar un bo número de usuarios traballando na web ao mesmo tempo. En 2009 fíxose un cambio de deseño na web da USC e implementouse, de xeito máis masivo, a FXC.

Na actualidade, case todos os servizos e centros da USC están a traballar con esta aplicación de sotfware libre. Con este xestor de contidos, “acadamos unha aplicación que garante que os seus usuarios, sen requirir de grandes coñecementos informáticos, sexan quen de manter actualizadas as súas páxinas web”, asegura Rey Sanchiz. Garantir a actualización, a tempo real, da web universitaria é primordial. “Tamén buscamos que os usuarios/as, que traballan no mantemento da web, non se teñan que preocupar do cumprimento de determinados requisitos como son a imaxe corporativa ou a accesibilidade web. O xestor encárgase diso. Queremos unha web sinxela. Unha web que poida ser editada polo propio persoal da USC”, comenta.

No eido da comunicación e da difusión, a Oficina Web encárgase do deseño da imaxe do sitio web da USC en consonancia coa normativa da imaxe corporativa e mais da identidade visual vixente na Institución. A maiores, tamén colabora co Gabinete de Comunicación para o establecemento de políticas de comunicación que afectan directamente á contorna da web da Universidade. deste xeito, o Gabinete é quen edita o Xornal da USC coa Ferramenta de Xestión de Contidos e quen ten poder de decisión sobre as novidades e ligazóns que aparecen na páxina de inicio da web. Tamén manteñen actualizada a listaxe de cursos e congresos que se ofertan desde a Universidade de Santiago.

É tamén función da Oficina Web velar polo cumprimento da normativa legal vixente: a Lei de Servizos da Sociedade da Información e Comercio Electrónico (LSSI) e a Lei de Protección de Datos. A isto, súmaselle o asesoramento continuado aos usuarios da web ao redor de temas menos coñecidos como pode ser a accesibilidade web. Tanto é así que o equipo participa, como membro activo, no Grupo de Traballo da CRUE-TIC sobre Usabilidade e Accesibilidade Web no que se pretende avaliar o nivel de cumprimento dos estándares e incentivar as universidades para que se impliquen máis neste eido, asegura Pedro Rey Sanchiz.

Xa por último, cómpre salientar que a Oficina Web participa activamente na elaboración dos diversos Plans Estratéxicos en materia de Tecnoloxías da Información e da Comunicación (PETIC) que se levan a cabo desde a USC. Os Plans Estratéxicos son informes que pretenden establecer as liñas de traballo no eido das TIC. Falamos pois dunha especie de folla de ruta, que a través duns indicadores predeterminados, permiten avaliar o cumprimento ou grao de desenvolvemento das súas propostas

Page 26: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 25

La Oficina Web es la responsable de la mejora constante del espacio que la USC tiene en la red

Tan solo tres profesionales integran el cuadro de personal de la Oficina Web de la

USC que persigue, entre otros fines, dar soporte a los usuarios para facilitar la descentralización de las tareas de mantenimiento de los diversos espacios web de la Universidad compostelana. También en el ámbito tecnológico, la Oficina está implantando una Herramienta para la Gestión de Contenidos (FXC) que facilita la edición de páginas estáticas o la creación de contenidos estructurados. Tal como comenta el director de la Oficina Web, Pedro Rey Sanchiz, esta herramienta se implantó a través de una “web piloto” en 2007. En ese momento, se comprobó que esta nueva aplicación era capaz de soportar

Nacida en 2005 con objetivo de facilitar el mantenimiento y la mejora del espacio web de la Universidad de Santiago de Compostela y dar soporte técnico a sus usuarios, esta Oficina se encarga de dinamizar y coordinar la comunicación de la institución a través de Internet.

Tres profesionais se encargan de la gestión diaria de la Oficina Web

La Asociación cambia su web

Desde hace un par de semanas la

Asociación de Antiguos Alumnos y Amigos

de la USC cuenta con un nuevo espacio

web más moderno y funcional. De esta

forma, la agrupación comienza a emplear la

Herramienta para la Gestión de Contenidos

(FXC) apoyada por el equipo de la Oficina

Web que colaboró activamente con el

Gabinete de Comunicación de la Asociación

para llevar a cabo todas estas mejorías.

iolanda Fernández Fernández

un buen número de usuarios trabajando en la web al mismo tiempo. En 2009 se hizo un cambio de diseño en la web de la USC y se implementó, de forma más masiva, la FXC.

En la actualidad, casi todos los servicios y centros de la USC están trabajando con esta aplicación de sotfware libre. Con este gestor de contenidos, “alcanzamos una aplicación que garantiza que sus usuarios, sin necesitar grandes conocimientos informáticos, sean capaces de mantener actualizadas sus páginas web”, asegura Rey Sanchiz. Garantizar su actualización, a tiempo real, de la web universitaria es primordial. “También buscamos que los usuarios, que trabajan en el mantenimiento de la web, no se tengan que preocupar del cumplimiento de determinados requisitos como son la imagen corporativa o la accesibilidad web. El gestor se encarga de eso. Queremos una web sencilla. Una web que pueda ser editada por el propio persoal de la USC”, comenta.

En el ámbito de la comunicación y de la difusión, la Oficina Web se encarga del diseño de la imagen del sitio web de la USC en consonancia con la normativa de la imagen corporativa y de la identidad visual vigente en la Institución. Además, también colabora con el Gabinete de Comunicación para el establecimiento de políticas de comunicación que afectan directamente al entorno de la web de la Universidad. de esta forma, el Gabinete es quien edita el Periódico de la USC con la Herramienta de Gestión de Contenidos y quien tiene poder de decisión sobre las novedades y vínculos que aparecen en la página de inicio de la web. También mantienen actualizada la lista de cursos y congresos que se ofertan desde la Universidad de Santiago.

Es también función de la Oficina Web velar por el cumplimiento de la normativa legal vigente: la Ley de Servicios de la Sociedad de la Información y Comercio Electrónico (LSSI) y la Ley de Protección de Datos. A esto, se suma el asesoramiento continuado a los usuarios de la web sobre temas menos conocidos como puede ser la accesibilidad web. Tanto es así que el equipo participa, como miembro activo, en el Grupo de Traballo de la CRUE-TIC sobre Uso y Accesibilidad Web en el que se pretende evaluar a nivel de cumplimiento de los estándares e incentivar a las universidades para que se impliquen más en este ámbito, asegura Pedro Rey Sanchiz.

Ya por último, hay que destacar que la Oficina Web participa activamente en la elaboración de los diversos Planes Estratégicos en materia de Tecnologías de la Información y de la Comunicación (PETIC) que se llevan a cabo desde la USC. Los Planes Estratégicos son informes que pretenden establecer las líneas de trabajo en el ámbito de las TIC. Hablamos pues de una especie de hoja de ruta, que a través de unos indicadores predeterminados, permiten evaluar el cumplimiento o grado de desarrollo de sus propuestas.

Page 27: fonseca 33 (outubro 2012)

O R E C A N T O D A M E M O R I A . B I O G R A F í A S . R E L AT O SE L R I N C ó N d E L A M E M O R I A . B I O G R A F í A S . R E L AT O S26

Han pasado ya más de quince años desde que una triste experiencia me permitió tomar conciencia de

la importancia de valorar a nuestros mayores y a la patria donde nacieron, es decir, nuestros orígenes.

En una entrevista, con un proveedor de cierta maquinaria que debíamos comprar para el ingenio azucarero donde yo trabajaba, terminada ya la descripción y el análisis técnico, la conversación derivó por algunos minutos, en tono informal, sobre cuestiones afines a industria, anécdotas y, casi sin pensarlo, en un chiste ocasional. Cuando tomé la palabra, quise justificar un hecho fortuito, con un cuento de los que por entonces estaban de moda: uno de gallegos. Terminada mi exposición, el interlocutor, lejos de al menos esbozar una sonrisa, poco a poco endureció sus facciones, y seguramente, tratando de evitarlo, no pudo contener la lágrima que humedeció sus pupilas.

Sorprendido, le pregunté qué le pasaba y, con toda la tristeza anudada en su garganta, me dijo simplemente que hacía cuarenta años que sus padres y él llegaron a Argentina desde su pueblo natal, cuyo nombre no recuerdo, muy próximo a la ciudad de Pontevedra, capital de una de las provincias gallegas. Me saludó cortésmente y dejó mi oficina.

Me sentí muy mal durante bastante tiempo cada vez que recordaba el bochornoso momento, sobre todo porque el apellido de mi madre, no es precisamente inglés. Estaba, sin quererlo, ofendiendo a la otra mitad de mis orígenes, y seguramente mi abuelo, el Dr. José Filgueira Oviedo, no se hubiera sentido feliz al escucharme. Pero España estaba lejos, mi abuelo, del que me queda apenas un borroso recuerdo, había muerto muchos años antes, joven, sin llegar a los sesenta. Tengo muy presente el cariño profundo de mi madre, asistida por su propio padre y una legendaria partera del pueblo, doña Carmen Tamayo, en el terrible parto que me dio a la vida y casi le cuesta la suya.

Dos años después del malogrado chiste, en una visita sorpresa, se presentan en Tucumán, las dos únicas primas hermanas de mi madre. La mayor, Lolita, residente en Noia, el pueblo donde nació mi abuelo, y la menor, Luisita, residente en Lima, Perú. Con este reencuentro, pasados los festejos, agasajos y la despedida, tomé conciencia de lo poco que sabía de mi abuelo, y que esta visita confirmaba la cruda realidad de la Europa rica y desarrollada, mientras nuestra Argentína caía en picado. Hasta entonces, nunca había sentido el roce de la velada (¿o cruda?)

Un cuento de gallegos

Familia

A todos los gallegos que fueron y son, homenaje latréutico.

Page 28: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 27discriminación hacia el inmigrante, muy de moda cuando era niño, traducida en los horribles motes de “gallego”, “tano”, “turco”, “ruso”, etc., inventados por nosotros, los argentinos nativos. Desgraciadamente ninguno más duro que el de “gallego”, cimentado por los miles de cuentos o chistes, en su mayoría de grueso calibre.

Claro, tenía el escudo protector: mi abuelo era el Dr. Filgueira Oviedo, médico, recibido en la cinco veces centenaria Universidad de Santiago de Compostela, quien nunca quiso ser inmigrante y, que de paseo por Tucumán, conoció a quien puso fin a su vida de soltero, arraigándose para siempre en el sur de la provincia, en la benemérita localidad de Villa Alberdi. Era el médico del pueblo, el más querido, aquel homenajeado en vida por sus vecinos, otorgándole una significativa medalla de oro, con su anverso mostrando los símbolos médicos hipocráticos, y un reverso que reza:

“Al Doctor José Filgueira Oviedo, buen amigo, buen padre, buen jefe de un hogar modelo. Sus

vecinos. V. Alberdi, 19–VII –1948”

dejada en especial herencia a mi madre, con sentido agradecimiento por los días y noches de desvelo junto a su lecho, mientras duró la cruel enfermedad que lo llevó en la plenitud de su vida. Muchos años después, por expresa disposición mi madre antes de morir dejó esa medalla en manos de mi hijo, recién recibido de médico y hoy, por esas cosas del destino, ejerciendo su profesión en España.

Noia, su pueblo natal, a tan solo 34 km, puerto natural de Santiago de Compostela, es una hermosa villa, orgullosa de su pasado medieval. Noia estuvo siempre en su memoria, como su casa natal. Además el apellido Filgueira figura en el primer censo oficial del año 1430, en el Gremio de los Mariñeiros. En varias ocasiones, cuando dejaba volar la imaginación, pensaba:

- ¿alguno de esos antepasados habrá estado subido en la muralla, disparando, con su arco, las certeras flechas, que pondrían freno a los embates de las huestes del califa Abdelraman?,

- ¿habrá sufrido entonces, la gran invasión vikinga, con 150 naves al mando del rey Gunderedo, que derrotando a los gallegos, arrasó la provincia de A Coruña durante 3 años?,

- ¿volcaría aceite hirviendo en defensa de la villa, asediada por los ejércitos del duque de Lancaster, pretendiente al trono de Castilla, cuya derrota hizo exclamar al rey Juan I, “Mientras estén en mi poder las fortalezas de Noia y A Coruña, seré rey de Galicia”?

Mi madre fue testigo de las repetidas veces que, decidido a tomar la ciudadanía argentina, desde el último

peldaño de la Casa de Gobierno, arrepentido, iniciaba su pesado regreso sin concretarlo. Murió con los pasajes comprados para la soñada visita a la tierra que lo vio nacer.

NOIA

como diamante pulido brilas nas ondas do mar como acordes de guitarra baixo o ceo de Breogán

polos vieiros da ría síntese a brisa bruar

facendo ondiñas nos pradosna alborada desta terra que ten amores co maras campás da catedral

como arpa de ouro, soan contentiñas contemplando

a ría chea de auga da vila de zapateiros e valentes mariñeiros

de casas medievais herdanza, historia e lenda

de loita de cara o mar de fermosura e bravío das altas e baixas rías que a tantos fan chorar

Page 29: fonseca 33 (outubro 2012)

El municipio de Noia ocupa el fondo de la ría de Muros y Noia, la más septentrional de las cuatro grandes Rías Baixas, del sur de Galicia. Su población tiene fama de alegre, divertida y hospitalaria, espíritu trasladado al himno de Noia, que dice: “... Noia, país de alegría; Noia, tierra de ilusión...”. Cuenta con un pasado histórico medieval que ha dado origen a leyendas relacionadas con su fundación y su propio nombre.

La gastronomía noiesa es rica y abundante en sus múltiples especialidades, destacándose las diversas especies de la ría, entre ellas nécoras, centollas, vieiras, almejas, berberechos, y la diversidad de crustáceos, peces, etc. Sin embargo,lo más típico es la confección de sabrosas y riquísimas empanadas, incluyendo en su elaboración pulpo, calamares, carne, bacalao..., siendo la preferida la confeccionada con berberechos de la ría.

Esta famosa “empanada gallega” era la comida por excelencia que alimentaba toda reunión de importancia celebrada en la casa del Dr. Filgueira., donde se sustituyó el marisco fresco por el pollo vernáculo, gracias a la mágica intuición culinaria de Encarna (Encarnación), fiel empleada de siempre, siguiendo las directivas básicas del Dr., debido seguramente a la difícultad de conseguir por aquel entonces mariscos frescos, viviendo a 1.200 km del Puerto de Buenos Aires. No había manjar más exquisito, confirmado por los más cálidos elogios de muchísimos invitados de renombre. Bandeja para horno grande, masa artesanal abajo, generalmente dos pollos y un sinnúmero de componentes en una especie de salsa, tapa de igual masa arriba y horno.

La película de Fellini, Amarcord, definida por algún crítico como “Amarcord es la vida, es la memoria que derrota al olvido y a la muerte”, cuya traducción del dialecto se parece a “Yo me acuerdo”, sirve para evocar, ya muerto mi abuelo, las imágenes de mi niñez, de reuniones familiares, donde la empanada gallega no tenía rivales; o para volver a las borrosas figuras de los cuatro enormes y negros caballos frisones, arrastrando la también negra y pesada carroza, descomunal, con su techo terminando en gran cruz, sostenido por cuatro barrocas columnas retorcidas, que protegían el lustroso cajón, mientras por la “Publicidad”, pequeña red de parlantes alrededor de la plaza, sonaba potente la Marcha Fúnebre de Chopin, en ese tristísimo 26 de diciembre. Entre la casa de mi abuelo, frente a la acera sur de la plaza, y la iglesia, frente a la acera oeste, se apretujaba la multitud de parientes y de vecinos, despidiendo los restos mortales del que hacía un par de años, ellos homenajearon en vida. Amarcord eran las protestas de los años siguientes, cuando debíamos levantarnos temprano para escuchar dos misas seguidas, el 25 y el 26, tan diferentes, una por la alegría de la Natividad del Niño, y la otra, para estrujar el alma: tres sacerdotes, ornamentos negros, un falso cajón frente al altar; misa cantada en latín, eterna, “Introibo ad altare

Deum” (Entraré al altar de Dios), y la respuesta era un trueno, no sé si por el órgano, o por la potente voz de Ramón, el fiel sacristán de la parroquia de San José. “Ad deum qui laetificat juventutem meam” (A dios, que alegra mi juventud). Nunca pude terminar de aprender a ayudar la misa en latín. A los 10 años me enviaron a estudiar al colegio del Sagrado Corazón.

Mi abuelo se había casado con Dolores Torres, dama de familia tradicional de Villa Alberdi, 100 km al sur de la capital de la provincia de Tucumán (San Miguel de Tucumán), y habiendo logrado la convalidación de su título de médico por la Legislatura Provincial, inmediatamente es nombrado en el único hospital del sur de la provincia, en la centenaria y, por entonces, muy importante comunidad de Villa de Medinas. El Hospital de Medinas fue creado en 1895, por la Sociedad de Beneficencia, constituída por las damas del pueblo, y era el tercer hospital de la provincia, uno en San Miguel, otro en Monteros, y éste en Medinas. En él se atendía la población de todo el sur de la provincia. Dolores Torres, mi abuela, presidió algunos años la Sociedad.

Mi madre nació el 24 de noviembre de 1918 en la Villa de Medinas, ampliándose la familia, que estaba constituída por Dolores Balbina, la hija mayor, rubia como un sol, ojos celestes, parte de su madre y parte de herencia celta, como su abuelo Avelino Filgueira Conde (Conde no; era solo su apellido. Pertenecía al Gremio de los Mariñeiros), y la llamaron Paya o Payita durante toda su vida. Por el contrario mi madre nació morena, como su abuela Teresa Oviedo, con algunos genes moros seguramente, y también, durante su vida, la llamaron Negra o Negrita. Todo era felicidad hasta que un percance crucial se interpuso en la plácida vida de esa comunidad: mi madre contrajo la temida enfermedad del paludismo, obligando a la familia a retornar a Villa Alberdi, cuyo clima era mucho más benigno. Y allí nacieron los otros seis hijos: Pepe, Pila, Ñato, Poro, Pora y Rulo.

Mi abuelo instaló su consultorio y, durante muchos años, fue el único médico del pueblo y de varios kilómetros a la redonda. Salvador de vidas, con arriesgadas intervenciones quirúrgicas como la peritonitis de mi padre, sobre la mesa del comedor de la casa de mi abuelo italiano, y hacedor de vidas, junto a la renombrada partera doña Carmen Tamayo, quien secundó innumerables partos en los lugares más recónditos, accesibles solo a caballo o en sulkys. En 1936 se inaugura el Hospital Juan Bautista Alberdi, y mi abuelo es nombrado primer médico residente. Años después de su muerte, se inaugura una nueva sala de internación que lleva su nombre, homenaje que la intendencia completa, instalando en una de las calles, de la ya por entonces ciudad de Juan Bautista Alberdi, la típica placa que reza: Dr. José Filgueira Oviedo.

Sin embargo, el bien más preciado nunca dejó de ser la pesada medalla de oro, entregada en vida por todos

28O R E C A N T O D A M E M O R I A . B I O G R A F í A S . R E L AT O SE L R I N C ó N d E L A M E M O R I A . B I O G R A F í A S . R E L AT O S

Page 30: fonseca 33 (outubro 2012)

los vecinos del pueblo, en un acto tan sencillo como profundo, que mi madre recordaba con justificado orgullo. Este mismo sentimiento lo compartía con Eduardo Luis, Ñato, su hijo médico, recibido en Córdoba, a quien destinó la otra mitad del corazón, el diploma de la Universidad de Santiago de Compostela.

dejaba a Medinas unos 10 km al este. Los días de la floreciente población estaban contados. Fue el certificado de defunción de la Villa de Medinas. Los historiadores aseguran que el dueño de las tierras circundantes al pueblo se opuso tenazmente al paso del ferrocarril. En realidad ésta era la excusa enarbolada por los ingleses para matar dos pájaros de un tiro: acortar y simplificar el trayecto estableciendo una línea recta, y hacerlo pasar frente al Ingenio La Corona, importante fábrica de azúcar y alcohol, obviamente de capitales ingleses.

Entre tantas historias que alguna vez su padre le contaba, de su paso por Medinas y la vida en el hospital, sin duda la que marcaba la diferencia era la razón de su nombre, Maria Tereza. Según se desprende de la tradición oral, cuando mi abuelo se presenta en el Registro Civil de la Villa de Medinas, para asentar en los libros el Acta de Nacimiento, y con los testigos respectivos, el Juez de Paz, en el acto protocolar, y ante la importante presencia, para no equivocarse, se dirige respetuosamente y pregunta nuevamente: ¿Cómo me dijo Dr.? , …… , y con ese fuerte acento gallego, que no había perdido en los pocos años de residencia en el país, le contestó: - Puez hombre, que estaz un poco zordo, ya te lo dije, se llama María Tereza-. Despejada la duda comentó - Si Ud lo dice Dr. …. -, y escribió sencillamente:

Silvio José Peluffo Filgueira (Tucumán, 1947), ingeniero químico, está casado con Mirta Nieves Díaz Puertas, bioquímica, y son padres de seis hijos: Silvio, odontólogo, quien ejerció su profesión en Mallorca seis años; Eugenio, médico, quien, tras ejercer su profesión en Mallorca,

R E V I S TA F O N S E C A 29

está realizando su residencia en Cirugía Reconstructiva en el hospital de Badalona (Barcelona); María Nieves, contadora pública nacional, casada, vive y ejerce su profesión en Buenos Aires; Mirta María, arquitecta, vive y ejerce su profesión en Tucumán; Paula y Eduardo, los menores, que estudian Ingeniería Industrial. La vida profesional de Silvio Peluffo transcurrió paralelamente entre la Universidad Nacional de Tucumán, en el área de Simulación de Procesos por Computadoras (desarrollo de software), y la industria azucarera y alcoholera. Desde hace 16 años, es gerente de planta del Ingenio La Corona.

En 2005, cuando visité por primera y única vez a nuestros parientes en Noia, fuimos recibidos, Mirta y yo, por José Manuel González Filgueira, único primo hermano de mi madre, aún vivo en España, y Carmela, su esposa. Poco después concreté la idea que me rondó por años: conocer la famosa Facultad de Medicina, en Santiago de Compostela, la que tantas veces mi madre escuchó evocar con nostalgia a su padre. Imponente arquitectura, me anima a indagar más, y así llego hasta el Archivo Histórico, situado en el antiguo edificio “da Casa Simeón”, en el casco histórico de la ciudad, increíble, dotado de todo confort y la tecnología necesaria para los investigadores, un lujo. Con escaso optimismo solicito si era posible obtener datos de mi abuelo. Amablemente, la responsable me pide el nombre y año aproximado. Tardó no más de 10 minutos en retornar con la voluminosa carpeta, intacta, como si se hubiera guardado ayer, conteniendo todo el expediente, lo que por años habíamos escuchado como un cuento. Exámenes, fechas, notas, títulos, etc., parte de lo cual hice fotocopias. Un tesoro de casi 100 años de antigüedad.

Cuando era un adolescente, conversando con mi madre, supe que había nacido en la Villa de Medinas, lo cual fue difícil de entender, ya que para nosotros Medinas era un pueblo casi fantasma, en vías de extinción. Nunca imaginamos que la vida social de Medinas, en su apogeo, se nutría de lo más distinguido y lo más granado de la sociedad de Monteros y de Tucumán, quienes llegaban a este pueblo para celebrar distintos acontecimientos. Triste final como consecuencia del cambio en la traza del nuevo ferrocarril, que al subir en línea recta de sur a norte, entre Villa Alberdi, Concepción y hasta San Miguel de Tucumán,

Page 31: fonseca 33 (outubro 2012)

30

Xa pasaron máis de quince anos desde que unha triste experiencia me permitiu tomar conciencia da

importancia de valorar os nosos maiores e a patria onde naceron, é dicir, as nosas orixes.

Nunha entrevista, cun proveedor dunha maquinaria que debiamos comprar para o enxeño azucarero onde eu traballaba, terminada xa a descrición e a análise técnica, a conversa derivou por algúns minutos, en tono informal, sobre cuestións afíns á industria, anécdotas e, case sen pensalo, nun chiste ocasional. Cando tomei a palabra, quixen xustificar un feito fortuíto, cun conto dos que por entón estaban de moda: un de galegos. Terminada a miña exposición, o interlocutor, lonxe de polo menos esbozar un sorriso, pouco a pouco endureceu os seus trazos, e seguramente, tratando de evitalo, no puido conter a lágrima que humedeceu as súas pupilas.

Sorprendido, pregunteille qué lle pasaba e, con toda a tristeza apretándolle a gorxa, díxome simplemente que facía corenta anos que seus pais e el chegaran a Arxentina desde o seu pobo natal, cuxo nome non lembro, moi próximo á cidade de Pontevedra, capital dunha das provincias galegas. Saudoume cortesmente e marchou da miña oficina.

Sentinme moi mal durante bastante tempo cada vez que lembraba o bochornoso momento, sobre todo porque o apelido de miña nai, non é precisamente inglés. Estaba, sen querelo, ofendendo a outra metade das miñas orixes, e seguramente o meu avó, o Dr. Xosé Filgueira Oviedo, non se sentira feliz ao escoitarme. Pero España estaba lonxe, o meu avó, de quen teño unha borrosa lembranza, morrera moitos anos antes, xove, sen chegar aos sesenta. Teño moi presente o cariño profundo de miña nai, asistida polo seu propio pai e unha lendaria parteira do pobo, dona Carmen Tamayo, no terrible parto que me deu a vida e case lle costa a súa.

Dous anos despois do malogrado chiste, nunha visita sorpresa, preséntanse en Tucumán, as dúas únicas primas irmás de miña nai. A maior, Lolita, residente en Noia, o pobo onde naceu o meu avó, e a menor, Luisita, residente en Lima, Perú. Con este reencontro, pasados os festexos, agasallos e a despedida, tomei conciencia do pouco que sabía do meu avó, e que esta visita confirmaba a cruda realidade da Europa rica e desenvolvida, mentres a nosa Arxentína caía en picado. Ata entón, nunca sentira o roce da velada (¿ou cruda?) discriminación cara ao inmigrante, moi de moda cando era neno, traducida nos horribles alcumes

Familia

A todos os galegos que foron e son, homenaxe latréutico.

Un conto de galegos

O R E C A N T O D A M E M O R I A . B I O G R A F í A S . R E L AT O SE L R I N C ó N d E L A M E M O R I A . B I O G R A F í A S . R E L AT O S

Page 32: fonseca 33 (outubro 2012)

de “galego”, “tano”, “turco”, “ruso”, etc., inventados por nós, os arxentinos nativos. Desgraciadamente ningún máis duro que o de “galego”, cimentado polos miles de contos ou chistes, na súa maioría de groso calibre.

Claro, tiña o escudo protector: o meu avó era o Dr. Filgueira Oviedo, médico, recibido na cinco veces centenaria Universidade de Santiago de Compostela, quen nunca quixo ser inmigrante, e que de paseo por Tucumán, conoce a quen puxo fin á súa vida de solteiro, arraigándose para sempre no sur da provincia, na benemérita localidade de Villa Alberdi. Era o médico do pobo, o máis querido, aquel homenaxeado en vida polos seus veciños, outorgándolle unha significativa medalla de ouro, cun anverso mostrando os símbolos médicos hipocráticos, e un reverso no que reza:

“Al Doctor José Filgueira Oviedo, buen amigo, buen padre, buen jefe de un hogar modelo. Sus

vecinos. V. Alberdi, 19–VII –1948”

deixada en especial herdenza a miña nai, con sentido agradecemento polos días e noites de desvelo xunto ao seu leito, mentres durou a cruel enfermidade que o levou na plenitude da súa vida. Moitos anos despois, por expresa disposición miña nai antes de morrer deixou esa medalla nas mans de meu fillo, recén recibido de médico e hoxe, por esas cousas do destino, exercendo a súa profesión en España.

Noia, o seu pobo natal, a tan só 34 km, porto natural de Santiago de Compostela, é unha fermosa vila, orgullosa do seu pasado medieval. Noia estivo sempre na súa memoria, como a súa casa natal. Ademais o apelido Filgueira figura no primeiro censo oficial do ano 1430, no Gremio dos Mariñeiros. En varias ocasións, cando deixaba voar a imaxinación, pensaba:

- algún deses antepasados tería estado subido na muralla, disparando, co seu arco, as certeiras frechas, que porían freo aos embates das hostes do califa Abdelraman?,

- tería sufrido entón, a grande invasión vikinga, con 150 naves ao mando do rei Gunderedo, que derrotando aos galegos, arrasou a provincia da Coruña durante 3 anos?,

- volcaría aceite fervendo en defensa da vila, asediada polos exércitos do duque de Lancaster, pretendente ao trono de Castela, cuxa derrota fixo exclamar ao rei Juan I, “Mentres estean no meu poder as fortalezas de Noia e A Coruña, serei rei de Galicia”?

Miña nai foi testemuña das repetidas veces que, decidido a tomar a cidadanía arxentina, desde o derradeiro chanzo da Casa de Goberno, arrepentido, iniciaba o seu pesado regreso sen concretalo. Morreu coas pasaxes mercadas para a soñada visita á terra que o viu nacer.

NOIA

como diamante pulido brilas nas ondas do mar como acordes de guitarra baixo o ceo de Breogán

polos vieiros da ría síntese a brisa bruar

facendo ondiñas nos prados na alborada desta terra que ten amores co maras campás da catedral

como arpa de ouro, soan contentiñas contemplando

a ría chea de auga da vila de zapateiros e valentes mariñeiros

de casas medievais herdanza, historia e lenda

de loita de cara o mar de fermosura e bravío das altas e baixas rías

que a tantos fan chorar

R E V I S TA F O N S E C A 31

Page 33: fonseca 33 (outubro 2012)

O municipio de Noia ocupa o fondo da ría de Muros e Noia, a máis setentrional das catro grandes Rías Baixas do sur de Galicia. A súa poboación ten fama de alegre, divertida e hospitalaria, espíritu trasladado ao himno de Noia, que di: “... Noia, país de alegría; Noia, terra de ilusión...”. Conta cun pasado histórico medieval que deu orixe a lendas relacionadas coa súa fundación e co seu propio nome.

A gastronomía noiesa é rica e abundante nas súas múltiples especialidades, destacándose as diversas especies da ría, entre elas nécoras, centolas, vieiras, ameixas, berberechos, e a diversidade de crustáceos, peixes, etc. Non obstante, o máis típico é a confección de saborosas e riquísimas empanadas, incluíndo na súa elaboración polbo, calamares, carne, bacallau..., sendo a preferida a confeccionada con berberechos da ría.

Esta famosa “empanada galega” era a comida por excelencia que alimentaba toda reunión de importancia celebrada na casa do Dr. Filgueira, donde se sustituíu o marisco fresco polo polo vernáculo, grazas á máxica intuición culinaria de Encarna (Encarnación), fiel empregada de sempre, seguindo as directivas básicas do Dr., debido seguramente á difícultade de conseguir por aquel entón mariscos frescos, vivindo a 1.200 km do Porto de Bos Aires. Non había manxar máis exquisito, confirmado polos máis cálidos eloxios de moitísimos invitados de renome. Bandexa para forno grande, masa artesanal abaixo, xeralmente dous polos e unha infinidade de compoñentes nunha especie de salsa, tapa de igual masa arriba e forno.

A película de Fellini, Amarcord, definida por algún crítico como “Amarcord é a vida, é a memoria que derrota ao olvido e á morte”, cuxa tradución do dialecto se parece a “Eu lémbrome”, serve para evocar, xa morto o meu avó, as imaxes da miña nenez, de reunións familiares, onde a empanada galega non tiña rivais; ou para volver ás borrosas figuras dos catro enormes e negros cabalos frisóns, arrastrando a tamén negra e pesada carroza, descomunal, co seu teito terminando en gran cruz, sostido por catro barrocas columnas retorcidas, que protexían o lustroso caixón, mentres pola “Publicidade”, pequena rede de falantes ao redor da praza, soaba potente a Marcha Fúnebre de Chopin, nese tristísimo 26 de decembro. Entre a casa do meu avó, fronte á beirarrúa sur da praza, e a igrexa, fronte á beirarrúa oeste, apretábase a multitude de parentes e de veciños, despedindo os restos mortais do que facía un par de anos eles homenaxearon en vida. Amarcord eran as protestas dos anos seguintes, cando debiamos erguernos cedo para escoitar dúas misas seguidas, o 25 e o 26, tan diferentes, unha pola alegría da Natividade do Neno, e a outra, para estrullar a alma: tres sacerdotes, ornamentos negros, un falso caixón fronte ao altar; misa cantada en latín, eterna, “Introibo ad altare Deum” (Entrarei ao altar de Deus), e a resposta era un trono, no sei se polo órgano, ou pola potente voz de Ramón, o fiel sancristán da parroquia de San

Xosé. “Ad deum qui laetificat juventutem meam” (A deus, que alegra a miña xuventude). Nunca puiden terminar de aprender a axudar á misa en latín. Aos 10 anos enviáronme a estudar ao colexio do Sagrado Corazón.

O meu avó casara con Dolores Torres, dama de familia tradicional de Villa Alberdi, 100 km ao sur da capital da provincia de Tucumán (San Miguel de Tucumán), e tendo logrado a convalidación do seu título de médico pola Lexislatura Provincial, inmediatamente é nomeado no único hospital do sur da provincia, na centenaria e, por entón, moi importante comunidade de Villa de Medinas. O Hospital de Medinas foi creado en 1895, pola Sociedade de Beneficencia, constituída polas damas do pobo, e era o terceiro hospital da provincia, un en San Miguel, outro en Monteros, e este en Medinas. Nel atendíase á poboación de todo o sur da provincia. Dolores Torres, a mi avoa, presidiu algúns anos a Sociedade.

Miña nai naceu o 24 de novembro de 1918 na Villa de Medinas, ampliándose a familia, que estaba constituída por dolores Balbina, a filla maior, loira coma un sol, ollos celestes, parte de súa nai e parte de herdanza celta, coma seu avó Avelino Filgueira Conde (Conde non; era só o seu apelido. Pertencía ao Gremio dos Mariñeiros), e chamárona Paya ou Payita durante toda a súa vida. Por outra banda miña nai naceu morena, coma a súa avoa Teresa Oviedo, con algúns xenes mouros seguramente, e tamén, durante a súa vida, a chamaron Negra ou Negrita. Todo era felicidade ata que un contratempo crucial se interpuxo na prácida vida desa comunidade: miña nai contraeu a temida enfermidade do paludismo, obrigando a familia a retornar a Villa Alberdi, cuxo clima era moito máis benigno. E alí naceron os outros seis fillos: Pepe, Pila, Ñato, Poro, Pora e Rulo.

O meu avó instalou o seu consultorio e, durante moitos anos, foi o único médico do pobo e de varios kilómetros á redonda. Salvador de vidas, con arriscadas intervencións quirúrxicas como a peritonite de meu pai, sobre a mesa do comedor da casa do meu avó italiano, e facedor de vidas, xunto á destacada parteira dona Carmen Tamayo, quen secundou innumerables partos nos lugares máis recónditos, accesibles só a cabalo ou en sulkys. En 1936 inaugurárase o Hospital Juan Bautista Alberdi, e o meu avó foi nomeado o primeiro médico residente. Anos despois da súa morte, inaugurouse unha nova sala de internamento que leva o seu nome, homenaxe que a intendencia completa, instalando nunha das rúas, da xa por entón cidade de Juan Bautista Alberdi, a típica praca que reza: Dr. José Filgueira Oviedo.

Non obstante, o ben máis prezado nunca deixou de ser a pesada medalla de ouro, entregada en vida por todos os veciños do pobo, nun acto tan sinxelo coma profundo, que miña madre recordaba con xustificado orgullo. Este mesmo sentimento compartíao con Eduardo Luis, Ñato, o seu fillo médico, recibido en Córdoba, a quen destinou a outra

32O R E C A N T O D A M E M O R I A . B I O G R A F í A S . R E L AT O SE L R I N C ó N d E L A M E M O R I A . B I O G R A F í A S . R E L AT O S

Page 34: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 33

silVio José PeluFFo Filgueira

metade do corazón, o diploma da Universidade de Santiago de Compostela.

Foi o certificado de defunción da Villa de Medinas. Os historiadores aseguran que o dono das terras circundantes ao pobo se opuxo tenazmente ao paso do ferrocarril. En realidade esta era a excusa enarborada polos ingleses para matar dous paxaros dun tiro: acurtar e simplificar o traxecto establecendo unha liña recta, e facelo pasar fronte ao Ingenio La Corona, importante fábrica de azucre e alcol, obviamente de capitais ingleses.

Entre tantas historias que algunha vez se pai lle contaba, do seu paso por Medinas e a vida no hospital, sen dúbida a que marcaba a diferenza era a razón do seu nome, Maria Tereza. Segundo se desprende da tradición oral, cando o meu avó se presenta no Rexistro Civil da Villa de Medinas, para asentar nos libros a Acta de Nacemento, e coas testemuñas respectivas, o Xuíz de Paz, no acto protocolar, e ante a importante presenza, para non equivocarse, diríxese respectuosamente e pregúntalle novamente: ¿Cómo me dijo Dr.? , …… , e con ese forte acento galego, que non tiña perdido nos poucos anos de residencia no país, contestoulle: - Puez hombre, que estaz un poco zordo, ya te lo dije, se llama Maria Tereza-. Descuberta a dúbida comentou – Si Ud lo dice Dr. …-, e escribiu sinxelamente:

Silvio José Peluffo Filgueira (Tucu-mán, 1947), enxeñeiro químico, está casado con Mirta Nieves Díaz Puer-tas, bioquímica, e son pais de seis fillos: Silvio, odontólogo, quen exer-ceu a súa profesión en Mallorca seis anos; Eugenio, médico, quen, tras exercer a súa profesión en Mallorca,

está realizando a súa residencia en Cirurxía Reconstru-tiva no hospital de Badalona (Barcelona); María Nieves, contadora pública nacional, casada, vive e exerce a súa profesión en Bos Aires; Mirta María, arquitecta, vive e exerce a súa profesión en Tucumán; Paula e Eduardo, os menores, que estudan Enxeñería Industrial. A vida profesional de Silvio Peluffo transcorreu parale-lamente entre a Universidade Nacional de Tucumán, na área de Simulación de Procesos por Computadoras (desenvolvemento de software), e a industria azucreira e alcoleira. Dende hai 16 anos, é xerente de pranta do Ingenio La Corona.

En 2005, cuando visitei por vez primeira e única aos nosos parentes en Noia, fomos recibidos, Mirta e eu, por José Manuel González Filgueira, único primo irmán de miña nai, aínda vivo en España, e Carmela, a súa dona. Pouco despois concretei a idea que me rondou por anos: conocer a famosa Facultade de Medicina, en Santiago de Compostela, a que tantas veces miña nai escoitou evocar con nostalxia a seu pai. Imponente arquitectura, anímame a indagar máis, e así chego ata o Arquivo Histórico, situado no antigo edificio “da Casa Simeón”, no casco histórico da cidade, increíble, dotado de todo confort e da tecnoloxía necesaria para os investigadores, un luxo. Con escaso optimismo solicito se era posible obter datos do meu avó. Amablemente, a responsable pídeme o nome e ano aproximado. Tardou non máis de 10 minutos en regresar coa voluminosa carpeta, intacta, como se fora gardada onte, contendo todo o expediente, o que durante anos escoitaramos coma un conto. Exámenes, datas, notas, títulos, etc., a parte do cal fixen fotocopias. Un tesouro de case 100 anos de antiguidade.

Cando era un adolescente, conversando con miña nai, souben que nacera na Villa de Medinas, o cal foi difícil de entender, xa que para nós Medinas era un pobo case fantasma, en vías de extinción. Nunca imaxinamos que a vida social de Medinas, no seu apoxeo, se nutría do máis distinguido e o máis selecto da sociedade de Monteros e de Tucumán, que chegaban a este pobo para celebrar distintos acontecementos. Triste final como consecuencia do cambio na traza do novo ferrocarril, que ao subir en liña recta de sur a norte, entre Villa Alberdi, Concepción e ata San Miguel de Tucumán, deixaba a Medinas uns 10 km ao leste. Os días da florecente poboación estaban contados.

Page 35: fonseca 33 (outubro 2012)

R E C A N T O d O S A N T I G O S A L U M N O S E A M I G O S d A U S C . R I N C ó N d E L O S A N T I G U O S A L U M N O S Y A M I G O S d E L A U S C34

Suxestións dos sociosManuel Fraga carou

Licenciado en Filoloxía Hispánica. Xornalista

É unha bendición poder estudar de maior, e se é na USC, un privilexio, por ser unha institución madura cunha variada carta de disciplinas e áreas científicas. Non hai actividade máis pracenteira que a de aprender e descubrir, porque así como a vida é finita, o mundo é infinito. Se un conserva o entusiasmo, facer unha carreira, ou outra carreira, por puro pracer e sen a presión de ter que saír a competir no mundo laboral é unha lotaría. Só ten un condicionante: a estas idades fállanos a memoria a curto prazo, así que convén considerar os estudos de forma en que teñamos que memorizar o menos posible.

A oferta da USC para maiores é unha das iniciativas, vixente desde hai xa uns cantos anos, máis rendibles da nosa universidade, na miña opinión. Porque aos maiores non os quere ninguén, e en xeral ninguén se ocupa deles, máis alá do Estado do Benestar, entre outras cousas porque votan nas eleccións. Por outra banda, aprovéitase mellor a enorme cantidade de recursos dos que dispón a academia que fundou Fonseca. E en terceiro lugar e nada desdeñable, é unha das poucas vías de relación directa e continuada entre a Universidade e a cidade.

Así que animo os seus xestores a que traballen por enriquecer esta oferta. Aínda queda moito por facer.

raquel Fernández rodríguezLicenciada en Medicina. Otorrino no CHUS

Nunha sociedade cada vez máis tecnolóxica é unha necesidade (case, primaria como comer ou durmir) estar informados. O que hoxe en día moitas persoas consideran acceso á información, como por exemplo empregar o buscador de Google, pode resultar non obstante algo ficticio. É certo que no noso axetreado ritmo de vida a inmediatez que proporciona é moi atractiva e permítenos ter, nun espazo mínimo, a posibilidade de acceder a múltiples temas, aclarar dúbidas e mesmo relacionarnos con outras persoas.Non obstante creo que é preciso diferenciar os conceptos “Información” e “Cultura”. Non son termos contrapostos pero considero que a Cultura é un paso previo sen o que a Información non pode analizarse correctamente.O Dicionario da Lingua Española da Real Academia Española define Universidade como “institución de ensinanza superior que comprende diversas facultades, e que confire os grados académicos correspondentes. Segundo as épocas e países pode comprender colexios, institutos, departamentos, centros de investigación, escolas profesionais, etc”.Durante moitos anos, en España asociouse Cultura e Universidade, entendendo que as persoas que non tiñan un título universitario non posuían coñecementos.Sendo, desde o meu punto de vista, esa asociación un pouco equívoca en teoría, na práctica a situación da poboación confirmábao: aqueles que pola súa falta de medios económicos, pola distancia das cidades ou polo seu escaso interese formativo non cursaban estudos universitarios, quedaban relegados, case marxinados, desde o punto de vista laboral e social.Hoxe en día, factores como a mellora das condicións de vida da poboación, cunha maior supervivencia e mellor calidade de vida e un acceso xeneralizado aos medios de comunicación foron cambiando a mentalidade dos seres humanos.Neste sentido, iniciativas como a creación dun IV Ciclo Universitario ten unha absoluta vixencia e interese. Constitúe unha segunda oportunidade para aquelas persoas que pola súa idade e circunstancias non tiveron a posibilidade de ir á universidade na súa xuventude e a outras, que si foron no seu día, facilítalles a formación en diversas materias que complementarán os seus coñecementos. Isto no que se refire á formación académica. Pero ademais, na miña opinión, tan importante como o académico, é o feito de que permita a persoas que pola súa idade posúen tamén unha experiencia vital, enriquecerse e enriquecer ás demais coas que se relacionan, desde o punto de vista humano, así como manter un saudable nivel de actividade intelectual.A achega de todos fai ás sociedades máis cultas, máis tolerantes e con maior capacidade de desenvolvemento e para iso é fundamental que os seres humanos que as constitúen se sintan o máis plenamente posible integrados nelas.

Unha vella institución con novas propostasVíctor a. garcía doPico

Licenciado en Dereito pola USC. Avogado

A Universidade de Santiago de Compostela será para nós esa vella institución pola que pasamos os nosos anos de estudante -quizais os mellores das nosas vidas- e na que obtivemos un título cheo de valor polo prestixio da entidade. Non obstante, cos novos planos de estudos e con proxectos como o Campus Vida trata de dar unha nova proxección cara ao futuro, atraendo o novo sen descoidar o vello. Iso si, sería desexable que esta imaxe se correspondese cunha realidade palpable con determinados xestos, como é o arranxo das beirarrúas dos campus universitarios ou o axeitado mantemento de facultades que parecen descoidadas, pois iso realza o vello no sentido máis pexorativo e impide a crenza de que o novo empapa a universidade.

Page 36: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 35

Sugerencias de los socios raquel Fernández rodríguez

Licenciada en Medicina. Otorrino en el CHUS.

En una sociedad cada vez más tecnológica es una necesidad (casi primaria como comer o dormir) el estar informados. Lo que hoy en día muchas personas consideran acceso a la información, como por ejemplo utilizar el buscador de Google, puede resultar sin embargo algo ficticio. Es cierto que en nuestro ajetreado ritmo de vida la inmediatez que proporciona es muy atractiva y nos permite tener, en un espacio mínimo, la posibilidad de acceder a múltiples temas, aclarar dudas e incluso relacionarnos con otras personas.No obstante creo que es preciso diferenciar los conceptos “Información” y “Cultura”. No son términos contrapuestos pero considero que la Cultura es un paso previo sin el cual la Información no puede analizarse correctamente.El Diccionario de la Lengua Española la Real Academia Española define la Universidad como “institución de enseñanza superior que comprende diversas facultades, y que confiere los grados académicos correspondientes. Según las épocas y países puede comprender colegios, institutos, departamentos, centros de investigación, escuelas profesionales, etc”.Durante muchos años, en España se asoció Cultura y Universidad, entendiendo que las personas que no tenían un título universitario no poseían conocimientos.Siendo, desde mi punto de vista, esa asociación un poco equívoca en teoría, en la práctica la situación de la población lo confirmaba: aquellos que por su falta de medios económicos, por su lejanía de las ciudades o por su escaso interés formativo no cursaban estudios universitarios, quedaban relegados, casi marginados, desde el punto de vista laboral y social.Hoy en día, factores como la mejoría de las condiciones de vida de la población, con una mayor supervivencia y mejor calidad de vida y un acceso generalizado a los medios de comunicación han ido cambiando la mentalidad de los seres humanos.En este sentido, iniciativas como la creación de un IV Ciclo Universitario tiene una absoluta vigencia e interés. Constituye una segunda oportunidad para aquellas personas que por su edad y circunstancias no han tenido la posibilidad de ir a la Universidad en su juventud y para otras que sí han ido en su día facilita la formación en diversas materias que complementarán sus conocimientos. Esto en lo que se refiere a la formación académica. Pero además, y en mi opinión tan importante como lo académico, es el hecho de que permite a personas que por su edad poseen también una experiencia vital, enriquecerse y enriquecer a las demás con las que se relacionan, desde el punto de vista humano, así como mantener un saludable nivel de actividad intelectual.La aportación de todos es lo que hace a las sociedades más cultas, más tolerantes y con mayor capacidad de desarrollo y para ello es fundamental que los seres humanos que las constituyen se sientan lo más plenamente posible integrados en ellas.

Manuel Fraga carouLicenciado en Filología Hispánica. Periodista.

Es una bendición poder estudiar de mayor, y si es en la USC, un privilegio, por ser una institución añeja con una variada carta de disciplinas y áreas científicas. No hay actividad más placentera que la de aprender y descubrir, porque así como la vida es finita, el mundo es infinito. Si uno conserva el entusiasmo, hacer una carrera, u otra carrera, por puro placer y sin la presión de tener que salir a competir en el mundo laboral es una lotería. Solo tiene un condicionante: a estas edades nos falla la memoria a corto plazo, así que conviene plantearse los estudios de la forma menos memorística posible.

La oferta de la USC para mayores es una de las iniciativas, vigente desde hace ya unos cuantos años, más rentables de nuestra universidad, en mi opinión. Porque a los mayores no los quiere nadie, y en general nadie se ocupa de ellos, más allá del Estado de bienestar, entre otras cosas porque votan en las elecciones. Por otro lado, se aprovecha mejor la enorme cantidad de recursos de los que dispone la academia que fundó Fonseca. Y en tercer lugar y nada desdeñable, es una de las pocas vías de relación directa y continuada entre la universidad y la ciudad.

Así que animo a sus gestores a que trabajen por enriquecer esta oferta. Aún hay mucho por hacer.

Una vieja institución con nuevas propuestasVíctor a. garcía doPico

Licenciado en Derecho por la USC. Abogado

La Universidad de Santiago de Compostela será para nosotros esa vieja institución por la que pasamos nuestros años de estudiante “quizás los mejores de nuestras vidas- y en la que obtuvimos un título lleno de valor por el prestigio de la entidad. Sin embargo, con los nuevos planes de estudios y con proyectos como el Campus Vida trata de dar una nueva proyección hacia el futuro, atrayendo lo nuevo sin descuidar lo viejo. Eso sí, sería deseable que esta imagen se correspondiese con una realidad palpable con determinados gestos, como es el arreglo de las aceras de los campus universitarios o el adecuado mantenimiento de facultades que parecen descuidadas, pues eso realza lo viejo en el sentido más peyorativo e impide la creencia de que lo nuevo empapa la universidad.

Page 37: fonseca 33 (outubro 2012)

Maio 2012/ Mayo 2012

A C T I V I d A d E S d A A S O C I A C I ó N / A C T I V I d A d E S d E L A A S O C I A C I ó N 36

Celebración das Vodas de Ouro da promoción 1955-1962

de Medicina

O 18 de maio reuniuse o alumnado da promoción 1955-1962 de Medicina para celebrar as súas

Vodas de Ouro académicas. Tras posar para unha foto de grupo na súa Facultade, deu comezo o acto académico de celebración, presidido polo reitor da USC, Juan Casares Long, e no que interviron Rafael Tojo Sierra e Aurora Nestal Álvarez, representando aos seus compañeiros de promoción, e José Peña Guitián, en nome do profesorado,

50 anos dunha promoción médica

ademais do vicedecano da Facultade de Medicina, Víctor M. Arce Vázquez, e o vicepresidente da Asociación de Antigos Alumnos e Amigos da USC, Ángel Álvarez Prechous. A celebración completouse coa descuberta dunha praca conmemorativa no Recanto da Saudade (fronte ao Sanatorio da Esperanza, no Campus Vida de Excelencia Internacional) e cunha visita guiada á Cidade da Cultura de Galicia.

Page 38: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 37

Celebración das Vodas de Ouro da promoción 1955-1962

de Medicina

El 18 de mayo se reunió el alumnado de la promoción 1955-1962 de Medicina para celebrar sus Bodas de Oro académicas. Tras posar para una foto de grupo en su Facultad, dio comienzo el acto académico de celebración, presidido por el rector de la USC, Juan Casares Long, y en el que intervinieron Rafael Tojo Sierra y Aurora Nestal Álvarez, representando a sus compañeros de promoción, y José Peña Guitián, en nombre del profesorado, además

del vicedecano de la Facultad de Medicina, Víctor M. Arce Vázquez, y el vicepresidente de la Asociación de Antiguos Alumnos y Amigos de la USC, Ángel Álvarez Prechous. La celebración se completó con el descubrimiento de una placa conmemorativa en el Recanto da Saudade (frente al Sanatorio de la Esperanza, en el Campus Vida de Excelencia Internacional) y con una visita guiada a la Cidade da Cultura de Galicia.

A Asociación decidira nunha reunión da súa Xunta Directiva celebrada en xaneiro convocar

candidaturas para formar en maio unha nova Xunta Directiva, que cubrise o baleiro deixado pola triste perda da súa presidenta, Curro Ortega Romero, e renovase parte da directiva por ter transcorridos xa dous anos, como corresponde segundo os estatutos da Asociación. Só se presentou á elección a candidatura formada polo antigo

Nova directiva para a Asociación

Permanencia e novas incorporacións.

vicepresidente, Ángel Álvarez Prechous, profesor titular de Patoloxía Médico-Cirúrxica da facultade de Medicina da USC; unha das antigas vogais, a profesora titular do departamento de Filoloxía Galega da USC Blanca-Ana Roig Rechou, como vicepresidenta; e como secretario, Carlos Nieves Vicente, aos que acompañan como vogais María Caeiro Rey, José M. Otero López, Juan Mariñas Liste, Enrique Alonso Mougán, Mª Julia Melgar Riol,

Page 39: fonseca 33 (outubro 2012)

Carlos Amable Baliñas Fernández, Isabel Vilariño Vilariño e José Santiago Pérez. No marco da Asemblea Xeral Extraordinaria, celebrada o 24 de maio coincidindo coa XVII Asemblea Xeral Ordinaria da Asociación, foi elixida esta candidatura, que se completou mantendo tres membros

da anterior Xunta Directiva: a tesoureira, Concepción Díaz-Fierros Tabernero, licenciada en Filoloxía Inglesa pola USC, e os vogais Alberto Arce Arce, catedrático de Enxeñería Química da USC, e F. Antonio díaz Otero, licenciado en dereito pola USC.

Xuño 2012/ Junio 2012

Celebración das Vodas de Diamante da promoción 1947-1952

de Dereito

60 anos dunha promoción letrada

A C T I V I d A d E S d A A S O C I A C I ó N / A C T I V I d A d E S d E L A A S O C I A C I ó N 38

La Asociación había decidido en una reunión de su Junta Directiva celebrada enero convocar candidaturas para formar en mayo una nueva Junta Directiva, que cubriese el vacío dejado por la triste pérdida de su presidenta, Curro Ortega Romero, y renovase parte de la directiva por haber transcurrido ya dos años, como corresponde según los estatutos de la Asociación. Solo se presentó a la elección la candidatura formada por el antiguo vicepresidente, Ángel Álvarez Prechous, profesor titular de Patología Médico-Cirúrgica de la facultad de Medicina de la USC; una de las antiguas vocales, la profesora titular del Departamento de Filología Gallega de la USC Blanca-Ana Roig Rechou, como vicepresidenta;

y como secretario, Carlos Nieves Vicente, a los que acompañan como vocales María Caeiro Rey, José M. Otero López, Juan Mariñas Liste, Enrique Alonso Mougán, Mª Julia Melgar Riol, Carlos Amable Baliñas Fernández, Isabel Vilariño Vilariño y José Santiago Pérez. En el marco de la Asamblea General Extraordinaria, celebrada el 24 de mayo coincidiendo con la XVII Asamblea General Ordinaria de la Asociación, fue elegida esta candidatura, que se completó manteniendo tres miembros de la anterior Junta Directiva: la tesorera, Concepción Díaz-Fierros Tabernero, licenciada en Filología Inglesa por la USC, y los vocales Alberto Arce Arce, catedrático de Ingeniería Química de la USC, y F. Antonio díaz Otero, licenciado en derecho por la USC.

Page 40: fonseca 33 (outubro 2012)

O 5 de xuño reuníronse corenta alumnos da promoción 1947-1952 de Dereito para celebrar

as súas Vodas de Diamante académicas. Tras posar para unha foto de grupo, comezou no Paraninfo da súa antiga Facultade, que na actualidade é a Facultade de Xeografía e Historia, o acto académico de celebración, que presidiu o reitor da USC; Juan Casares Long. Nel rememorouse que hai sesenta anos só formaban parte da promoción seis mulleres e a perda dalgúns compañeiros de promoción caso de Agustín Fernández-Albor. Varios membros desta promoción letrada son asociados da Asociación de Antigos Alumnos e Amigos da USC, que estivo representada neste acto académico por un dos seus vogais, F. Antonio Díaz Otero.

El 5 de junio se reunieron cuarenta alumnos de la promoción 1947-1952 de Derecho para celebrar sus Bodas de Diamante académicas. Tras posar para una foto de grupo, comenzo en el Paraninfo de su antigua Facultad, que en la actualidad es la Facultad de Geografía e Historia, el acto académico de celebración, que presidio el rector de la USC, Juan Casares Long. En él se rememoró que hace sesenta años sólo formaban parte de la promoción seis mujeres y la pérdida de algunos compañeros de promoción como Agustín Fernández-Albor. Varios miembros de esta promoción letrada son asociados de la Asociación de Antiguos Alumnos y Amigos de la USC, que estuvo representada en este acto académico por uno de sus vocales, F. Antonio Díaz Otero.

Xullo 2012/ Julio 2012

Celebración das Vodas de Ouro da promoción 1957-1962 de Dereito

50 anos dunha promoción letrada

R E V I S TA F O N S E C A 39

Page 41: fonseca 33 (outubro 2012)

O 15 de xullo reuníronse na actual aula 8 da Facultade de Xeografia e Historia cincuenta e

tres alumnos da promoción 1957-1962 de Dereito para celebrar as súas Vodas de Ouro académicas. O acto de celebración desta promoción, a primeira na que se licenciaron máis dun centenar do alumnado, estivo presidido polo reitor, Juan Casares Long. Nel interviron Javier Fenollera García, Gerardo Landrove e Manuel Pérez González representando a esta promoción; Luis Míguez Macho, o actual decano de Dereito; e José Santiago Pérez, vogal da Asociación de Antigos Alumnos e Amigos da USC. Nesa celebracion lembrouse que Pérez González, que fora líder e delegado de curso, lograra naquela altura convocar unha folga con éxito, e que un alumno moi querido polos compañeiros e que non puido asistir, Maximino Rodríguez Fernández, obtivera vinte e unha matrículas de honra.

El 15 de julio se reunieron en la actual aula 8 de la Facultad de Geografia e Historia cincuenta y tres alumnos de la promoción 1957-1962 de Derecho para celebrar sus Bodas de Oro académicas. El acto de celebración de esta promoción, la primera en la que se licenciaron más de un centenar del alumnado, estuvo presidido por el rector, Juan Casares Long. En él intervinieron Javier Fenollera García, Gerardo Landrove y Manuel Pérez González representando a esta promoción; Luis Míguez Macho, el actual decano de Derecho; y José Santiago Pérez, uno de los vocales de la Asociación de Antiguos Alumnos y Amigos de la USC. En esa celebracion se recordó que Pérez González, que había sido líder y delegado de curso, había logrado en aquella época convocar una huelga con éxito, y que un alumno muy querido por los compañeros y que no pudo asistir, Maximino Rodríguez Fernández, había obtenido veintiuna matrículas de honor.

Marzo/ Setembro 2012 • Marzo/ Septiembre 2012

Club de Sendeirismo Club de Senderismo

Novas rutas do Club de Sendeirismo (https://www.facebook.com/groups/antiguosalumnosusc/)

Ruta por Cambados e visita ás bodegas Agra do Bazán

O día 28 de abril un bo número de socias e socios da Asociación, que forman parte do seu Clube de Sendeirismo, realizaron unha ruta que comezou percorrendo os 4 km que separan Pontearnelas da adega Agro de Bazán S.A. pola marxe dereita do río Umia ata chegar á ponte de Barrantes. Os camiñantes

proseguiron o seu camiñar pola ruta “Pedra da Auga” ata chegar ao mosteiro de Santa María de Armenteira, unha das xoias cistercienses galegas, situada nun fermoso val cheo de muíños. Visitaron tamén a adega Agra do Bazán S.A., convidados polo seu Presidente e socio Manuel Otero Candeira, e, tras a visita á vila de Cambados, retornaron a Santiago de Compostela, punto de orixe e de fin desta xornada de sendeirismo.

A C T I V I d A d E S d A A S O C I A C I ó N / A C T I V I d A d E S d E L A A S O C I A C I ó N 40

Visita á exposición sobre Balenciaga

Page 42: fonseca 33 (outubro 2012)

El día 28 de abril un buen número de socias y socios de la Asociación, que forman parte de su Club de Senderismo, realizaron una ruta que comenzó recorriendo los 4 km que separan Pontearnelas de la bodega Agro de Bazán S.A. por la margen derecha del río Umia hasta llegar al puente de Barrantes. Los caminantes prosiguieron su camiño por la ruta “Pedra da Auga” hasta llegar al monasterio de Santa María de Armenteira, una de las joyas cistercienses gallegas situada en un hermoso valle lleno de molinos. Visitaron también la bodega Agra do Bazán S.A., invitados por su Presidente y socio Manuel Otero Candeira, y, tras la visita a la villa de Cambados, retornaron a Santiago de Compostela, punto de origen y de fin de esta jornada de senderismo.

Camiño de Santiago portuguésO 5 de maio un grupo de socios do Clube de

Sendeirismo da Asociación comezaron a primeira xornada da ruta do Camiño de Santiago portugués en Valença do Minho que remataron en O Porriño, tras ir gozando da xeografía lusa e española no seu camiñar por espazos urbanos e rurais. A esta primeira xornada seguíronlle outras dunha media de vinte km ata sumar un total de seis xornadas e chegar á Oficina do Pelegrín para recoller a Compostelá que acredita ter cumprida a ruta ata a meta de Santiago de Compostela.

El 5 de mayo un grupo de socios del Club de Senderismo de la Asociación comenzaron la primera jornada de la ruta del Camino de Santiago portugués en Valença do Minho que terminaron en O Porriño, tras ir gozando de la geografía lusa y española en su caminar por espacios urbanos y rurales. A esta primera jornada le siguieron otras de una media de veinte km hasta sumar un total de seis jornadas y llegar a la Oficina del Peregrino para recoger la Compostelana que acredita haber cumplida la ruta hasta la meta de Santiago de Compostela.

Ruta pola illa de OnsO 29 de setembro un grupo de asociados do

Clube de Sendeirismo retomaron as actividades deste colectivo, tras o verán, cunha ruta pola illa de Ons. O percorrido iniciouse cunha travesía en barco desde Portonovo á Illa, onde se realizaron dúas rutas circulares dunha duración de case cinco horas.

El 29 de septiembre un grupo de asociados del Clube de Senderismo retomaron las actividades de este colectivo, tras el verano, con una ruta por la isla de Ons.El recorrido se inició con una travesía en barco desde Portonovo a la Isla, donde se realizaron dos rutas circulares de una duración de casi cinco horas.

Marzo / Setembro 2012 • Marzo / Septiembre 2012

Dunha ollada De un vistazoA Asociación organizou para o 18 de maio unha visita

guiada á exposición “Ollar e pensar” que estivo aloxada no Centro Cultural Novacaixagalicia, situado na Rúa do Vilar da cidade compostelá, entre o 3 de abril e o 24 de xuño. Esta exposición artellábase a partir de nove vestidos orixinais de Cristóbal Balenciaga, das creacións doutros deseñadores que o teñen como referente, e das fotografias de Manuel Outumuro. A través dun fluído diálogo visual marcado por sombras e leves flashes de luz, conseguiuse que o espectador xogase coas cores, tecidos, formas e volumes que singularizan o estilo do recoñecido modisto vasco, creador da arte da alta costura.

La Asociación organizó para el 18 de mayo una visita guiada a la exposición “Mirar y pensar” que estuvo alojada en el Centro Cultural Novacaixagalicia, situado en la Rúa do Vilar de la ciudad compostelana, entre el 3 de abril y el 24 de junio. Esta exposición se articulaba a partir de nueve vestidos originales de Cristóbal Balenciaga, de las creaciones de otros diseñadores que lo tienen como referente, y de las fotografias de Manuel Outumuro. A través de un fluído diálogo visual marcado por sombras y leves flashes de luz, se conseguió que el espectador jugase con los colores, tejidos, formas y volúmenes que singularizan el estilo del reconocido modisto vasco, creador del arte de la alta costura.

R E V I S TA F O N S E C A 41

Visita á exposición sobre Balenciaga

Page 43: fonseca 33 (outubro 2012)

P U B L I C A C I ó N S / P U B L I C A C I O N E S42

Servizo de Publicacións e Intercambio Científico da USC

http://www.usc.es/gl/servizos/publicacions/index.html

Paisajes y palabras

Xerardo estévez

2012; 297 pp.; 24 cm, rústica

978-84-9887-845-5

20 euros

Selección de los artículos publicados en El País y en La Voz de Galicia entre 1999 y 2011 por el arquitecto, político y exalcalde compostelano Xerardo Estévez, revisados para esta edición. Cultura, patrimonio, turismo, gobernación, sostenibilidad, color, son solo algunos de los aspectos que abarca esta mirada transversal, crítica y sensorial de un arquitecto a la ciudad y sus paisajes.

Ebook disponible en: usc.es/publicacions/espazoebook

O monte é noso. As mulleres e a conflitividade social no medio rural galego durante o franquismo

araceli Freire cedeira

Premio «Xohana Torres» de Ensaio2012; 109 pp.; 19 cm, rústica978-84-9887-842-410 euros

Este libro, de título significativamente reivindicativo, recupera a historia de mulleres que defenderon os seus dereitos sobre a terra, concretamente sobre o monte veciñal, en puntos distantes da xeografía galega, xerando unha serie de protestas que foron erosionando, aínda que en pequena medida, a lexitimidade do Réxime no medio rural. O traballo sinala como a actitude dunha parte da poboación feminina non se caracterizou pola pasividade nin pola submisión incondicional ao Goberno, senón por ser testemuño de resistencia e oposición.

Page 44: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A 43

Acción colectiva femenina en Madrid (1909-1931)

Marta del Moral vargas

Publicacións da Cátedra Juana de Vega, Serie Monografías, vol 12012; 453 pp.; 24 cm, rústica978-84-9887-817-225 euros

Llamada a convertirse en una referencia de investigación en historia social, esta monografía —ganadora del premio de Investigación “Juana de Vega” 2010— repasa los orígenes del feminismo en Madrid. Profusamente ilustrado con fotografías de época, mapas y gráficos con datos estadísticos, el libro recorre las trayectorias de los grupos de mujeres que en el primer tercio del siglo xx reivindicaron derechos laborales, políticos y sociales para la población femenina, y que están en los cimientos de los más importantes logros sociales contemporáneos.

Letra y música. Actividades para el aula de español B2-C1 - Colección «Cuadernos de Español como Lengua Extranjera (CELE)», vol. 3: Serie Música

rocío Barros lorenzo, rosa ana Paz doce

2012; 100 pp; 30 cm, cartulina con wire-o y plastificado + Cd-ROM con canciones978-84-9887-816-518 euros

Tras un primer volumen de la colección «Cuadernos de Español como Lengua Extranjera» dedicado al cine y una segunda entrega dedicada a los fraseologismos, llega este volumen 3 centrado ahora en la música. Editado a todo color, cuenta con abundantes ilustraciones de apoyo al objetivo didáctico de los textos informativos, los ejercicios y los glosarios de vocabulario y referencias. Viene con un CD con las cinco canciones que constituyen el eje temático del cuaderno, Volver en versión de Estrella Morente y en versión de Carlos Gardel, La Juani de Facto Delafé y las Flores Azules, Se enamoró de un río de Pedro Guerra, y Annabel Lee de Radio Futura. El enfoque en la música se combina con una visión transversal de la enseñanza-aprendizaje de español, de manera que se trazan conexiones con los mundos del cine y de la literatura.

Page 45: fonseca 33 (outubro 2012)

P U B L I C A C I ó N S / P U B L I C A C I O N E S

Historia de la Galicia Moderna. Siglos XVI-XIX

isidro duBert (coordinador)

2012; 458 pp; 17 x 24 cm, rústica

978-84-9887-844-8

22 euros

Síntesis de los estudios del último cuarto de siglo sobre la historia moderna de Galicia y del infatigable trabajo del área compostelana de Historia Moderna, esta obra recorre múltiples y variadas cuestiones, tales como la relación entre historia y señas de identidad, el protagonismo de mujeres, jóvenes y ancianos, los estereotipos sociales y culturales, la resistencia campesina, el mundo de la pesca y el comercio marítimo-terrestre, el de los hidalgos y el clero, los órganos de poder real y señorial o, de forma transversal, diversos aspectos de la cultura material o de las migraciones rurales y urbanas. Una obra que sin duda marcará un hito en la historiografía gallega contemporánea.

44

As Matemáticas e a Astronomía en Galicia. Orixe, evolución, institucións, persoeiros

iván Fernández Pérez, José ángel docoBo durántez

2011; 140 pp.; 19 cm, rústica978-84-9887-819-610 euros

Dentro da serie Galicia da colección «Biblioteca de Divulgación», este libro divulgativo e ameno achega os lectores á historia da actividade docente e investigadora no eido das matemáticas e a astronomía en Galicia. Desde o século Xviii á actualidade, o libro fai un minucioso percorrido por institucións e persoas, no que os textos explicativos reciben o apoio de numerosas ilustracións de persoeiros, edificios, mapas, libros ou aparellos.

Page 46: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A

O 1 de xuño celebrouse no Salón Nobre do Colexio de Fonseca o acto de graduación

das promocións 2008-2011 do Graduado Sénior e a de 2007-2012 do Superior Sénior do IV Ciclo Universitario, presidido polo vicerreitor de Estudantes, Cultura e Formación Continua, Francisco Durán Villa, quen estaba acompañado da concelleira de Benestar Social do Concello de Santiago, Paula Prado, e da subdirectora xeral de Promoción da Autonomía Persoal, Patricia Toubes.

En representación dos seus compañeiros interviu María de los Ángeles Villapol, quen solicitou aos

responsables universitarios que “non se encarten, que loiten” para evitar o ocorrido coa xeración pasada da que “só estudaron os elixidos”. A profesora Mª Dolores Barral, madriña das promocións, recibiu a insignia do IV Ciclo de mans do Vicerreitor e salientou que o estudantado do IV Ciclo é “un público sempre receptivo, co que é imposible o monólogo docente, e que esixe unha renovación constante”. Tras a intervención do director do IV Ciclo, Maximino Quintáns, as vinte e sete graduadas e os nove graduados Sénior recibieron os diplomas, e os do ciclo Superior Sénior, as insignias.

45

Remate dos estudos de IV Ciclo de dúas promocións de graduados

Sénior e Superior Sénior

Page 47: fonseca 33 (outubro 2012)

O artigo máis citado nas revistas do SSCI de investigación na anterior década é obra de María Pilar Jiménez Aleixandre

O profesor Antonio Fernández-Cano, da universidade de Granada, publicou no número 250 da Revista Española de Pedagogía o ranking que elaborou dos traballos de 1998-2009 que contan con máis citas nas 2.474 principais revistas de ciencias sociais do mundo que analiza o Social Sciences Citation Index (SSCI). Recolle neste ranking que dos 1.067 artigos publicados en España durante esa década, o 71% proceden das universidades máis produtivas, das que a USC ocupa a 13ª posición con 30 artigos.

Dos 1.067 artigos publicados en total, o artigo “Doing the lesson’ or ‘doing science’: Argument in high school genetics. Science Education”, da catedrática de Didáctica das Ciencias Experimentais na Facultade de Ciencias da Educación María Pilar Jiménez Aleixandre, xunto á profesora Ánxela Bugallo, da Universidade da Coruña e ao profesor Richard Duschl, da Penn State (EE.UU.) conta con oitenta e nove citas, un número moi elevado xa que só setenta e catro artigos tiveron dez ou máis citas.

O citado artigo é un dos primeiros dunha liña que emerxeu a comezos do ano 2000 sobre a argumentación e o uso de probas.

Constitución da plataforma InnoPharma

Dous grupos de investigación, un de Medicina Xenómica e outro de BioFarma, dirixidos respectivamente polos profesores Ángel Carracedo e Mabel Loza, constituíron a plataforma InnoPharma (Plataforma de farmacoxenómica aplicada á validación de dianas terapéuticas e descubrimento de fármacos candidatos a fases preclínicas), financiada con dez millóns de euros, provintes na súa maioría do Fondo Tecnolóxico Europeo, para traballar conxuntamente na validación de novas dianas terapéuticas e crear candidatos a fármacos innovadores para os pacientes de psiquiatría e cancro, enfermidades nas que xa levaban investigando estes dous equipos de investigación altamente competitivos e complementarios.

Esta nova plataforma, na liña da estratexia estatal de innovación (E21) e do Plan galego de Investigación, Innovación e Crecemento 2011-2015 (I2C), é o primeiro da USC ao que se lle concederon os mencionados fondos europeos, dos que aínda están sen asignar 100 millóns para os que a USC presentou outros dezasete proxectos innovadores. Terá s súa sé no Centro singular de Investigación de Medicina Molecular e Enfermidades Crónicas da USC (CIMUS) e tentará converterse nun referente internacional para lograr un tecido produtivo a través da transferencia de coñecementos e o impulso á creación de novas empresas para sumar as capacidades públicas e privadas do sector biofarmacéutico nun marco de innovación aberta nunha contorna de colaboración internacional, que xa espertou o interese de quince empresas.

Fin de los estudios de IV Ciclo de dos promociones de graduados Senior y Superior Senior

N O VA S / N O T I C I A S46

Page 48: fonseca 33 (outubro 2012)

R E V I S TA F O N S E C A

El 1 de junio se celebró en el Salón Noble del Colegio de Fonseca el acto de graduación de las

promociones 2008-2011 del Graduado Senior y la de 2007-2012 del Superior Senior del IV Ciclo Universitario, presidido por el Vicerrector de Estudiantes, Cultura y Formación Continua, Francisco Durán Villa, quien estaba acompañado de la concejal de Bienestar Social del Ayuntamiento de Santiago, Paula Prado, y de la subdirectora general de Promoción de la Autonomía Personal, Patricia Toubes.

En representación de sus compañeros intervino María de los Ángeles Villapol, quien solicitó a los responsables universitarios que “non se encarten, que loiten” para evitar lo ocurrido con la generación pasada de la que “só estudaron os elixidos”. La profesora Mª Dolores Barral, madrina de las promociones, recibió la insignia del IV Ciclo de manos del Vicerrector y destacó que el estudiantado del IV Ciclo es “un público sempre receptivo, co que é imposible o monólogo docente, e que esixe unha renovación constante”. Tras la intervención del director del IV Ciclo, Maximino Quintáns, las 27 graduadas y los nueve graduados Senior recibieron los diplomas, y los del ciclo Superior Senior, las insignias.

El artículo más citado en las revistas del SSCI de investigación en la anterior década es obra de María Pilar Jiménez Aleixandre

El profesor Antonio Fernández-Cano, de la universidad de Granada, publico en el número 250 de la Revista Española de Pedagogía el ranking que elaboró de los trabajos de 1998-2009 que cuentan con más citas en las 2.474 principales revistas de ciencias sociales del mundo que analiza el Social Sciences Citation Index (SSCI). Recoge en este ranking que de los 1.067 artículos publicados en España durante esa década, el 71% proceden de las universidades más productivas, de las que la USC ocupa la 13ª posición con 30 articulos.

De los 1.067 artículos publicados en total, el artículo “Doing the lesson’ or ‘doing science’: Argument in high school genetics. Science Education”, de la catedrática de Didáctica de las Ciencias Experimentales en la Facultad de Ciencias

47de la Educación María Pilar Jiménez Aleixandre, junto a la profesora Ánxela Bugallo, de la Universidad da Coruña y al profesor Richard Duschl, de la Penn State (EE.UU.) cuenta con ochenta y nueve citas, un número muy elevado ya que solo setenta y cuatro artículos tuvieron diez o más citas.

El citado artículo es uno de los primeros de una línea que emergió a comienzos del año 2000 sobre la argumentación y el uso de pruebas.

Constitución de la plataforma InnoPharma

Dos grupos de investigación, uno de Medicina Genómica y otro de BioFarma, dirigidos respectivamente por los profesores Ángel Carracedo y Mabel Loza, constituyeron la plataforma InnoPharma (Plataforma de farmacogenómica aplicada a la validación de dianas terapéuticas y descubrimiento de fármacos candidatos a fases preclínicas), financiada con diez millones de euros, provenientes en su mayoría del Fondo Tecnolóxico Europeo, para trabajar conjuntamente en la validación de nuevas dianas terapéuticas y crear candidatos a fármacos innovadores para los pacientes de siquiatría y cáncer, enfermedades en las que ya llevaban investigando estos dos equipos de investigación altamente competitivos y complementarios.

Esta nueva plataforma, en la línea de la estrategia estatal de innovación (E21) y del Plan gallego de Investigación, Innovación y Crecimiento 2011-2015 (I2C), es el primero de la USC al que le concedieron los mencionados fondos europeos, que aún están sin asignar 100 millones para los que la USC presentó otros diecisiete proyectos innovadores. Tendrá su sede en el Centro singular de Investigación de Medicina Molecular y Enfermedades Crónicas de la USC (CIMUS) e intentará convertirse en un referente internacional para lograr un tejido productivo a través de la transferencia de conocimientos y el impulso a la creación de nuevas empresas para sumar las capacidades públicas y privadas del sector biofarmacéutico en un marco de innovación abierta en un entorno de colaboración internacional, que ya despertó el interés de quince empresas.

Page 49: fonseca 33 (outubro 2012)

SOLICITUDE DE PREINSCRICIÓNCOTA ANUAL:Ordinario ..........25 €

Titulados tres últimos anos...........6 €

Nome e apelidos .........................................................................................................................................................

Domicilio ......................................................................................................................................................................

C.P. ....................................................... Poboación ....................................................................................................

Teléfono .......................................................................................................................................................................

Correo electrónico .......................................................................................................................................................

Asociación de Antigos Alumnos e Amigos da Universidade de Santiago de Compostela

Casa da Concha, Rúa da Conga, 1. 15704 Santiago de Compostela

Tel. e Fax.: 981 580 624 / E-mail: [email protected] / www.antiguosalumnos.usc.es

SOLICITUD DE PREINSCRIPCIÓN

CUOTA ANUAL:Ordinario ..........25 €

Titulados en los tres últimos años...........6 €

Nombre y apellidos ......................................................................................................................................................

Domicilio ......................................................................................................................................................................

C.P. .........................................................Población ....................................................................................................

Teléfono .......................................................................................................................................................................

Correo electrónico .......................................................................................................................................................

Asociación de Antiguos Alumnos y Amigos de la Universidad de Santiago de Compostela

Casa de la Concha, Calle de la Conga, 1. 15704 Santiago de Compostela

Tfno. y Fax.: 981 580 624 / E-mail: [email protected] / www.antiguosalumnos.usc.es

Page 50: fonseca 33 (outubro 2012)