© NabarraldeIrudiak: Javier Etayo “Tasio”Gidoia: NabarraldeItzulpena: Uxoa Larramendi MuxikaNabarralde. Bidankoze, 3.31014 IruñeaTelefonoa: 948 21 10 57 Faxa: 948 206 047E-maila: nabarralde@nabarralde.com

ISBN: 978-84-615-0951-5L.G.: SS-1563-2010

Imprimategia: Antza imprimategiaZirkuitu ibilbidea 220160 Lasarte-Oria (Gipuzkoa)Printed in Navarre

2

EUSKAL HERRIAREN HISTORIA NAFARRA

Javier Etayo “Tasio”

Itzulpena:

Uxoa Larramendi Muxika

3

SAILA - COLECCIÓN

‘Ikusezinak gatxik’

‘Ikusezinak gatxik’ edo hobeki ‘semos invisibles’1 botako luke, nafarra balitz, Ivák asmatutako pertsonaiabaldar Maki Navajak. Arriskutsuak garela eztabaidagarriagoa da, nahiz eta zenbaitzuk irudi hori hedatzeazarduratzen diren.

Hain justu, herrialde konkistatuen berezitasun txundigarri bat desagertzeko duten gaitasuna da; lausotzekoduten joera, beraien testigantzaren irudiak deuseztatzekoa. Euskal Herria ez da existitzen, diosku mantraespainolak behin eta berriz. Ez zen inoiz izan. Nafarroa uzkurtzen ari da eta bere garaian izan zena bainoaskoz txikiagoa da. Horrela jarraituz gero itzal ikusezin bat besterik ez da izango sanferminen jatorriaazaltzen duen turismo-liburuxka batean.

Zelai edo eraikinen batean aztarna arkeologikorik agertzen bada, gaian aditua den norbaitek berehalaesango du horiek bisigodoen arrastoak, erromatarrenak, musulmanenak edo Martekoak direla. Dena dazilegi, baskoiak direla izan ezik. Horiek ez baitziren existitu.

Bataila gogoangarriak kontatzen zaizkigunean ere (Orreagakoa, Hondarribikoa, Belatekoa, Noaingo po-rrota...) nafarrak desagertzen dira; arabiarrak edo frantsesak omen. Lurralde honetan ez zen inoiz nafarrikegon, edo agian ikusezinak ziren.

Izatearen arintasun hau astuna egiten bazaigu, pentsa dezagun besteren gaitza ere badela. Emakumeei eregertatzen zaie; edo beste latitude batzuetako herrialde indigenei. Honetan ere ez dira batere originalak.Inposatutako ikusezintasun hau boterearen arte bat da: menderatzeko formula bat, identitatea, kontzientzia,edo matxinatzeko gaitasuna ahalbidetzen dituen erreferenteen deuseztatzea eta akulturazioa helburudituen formula.

Europarrak asaldatu egiten dira (eta zorroztasunez zigortu) txoriburu naziren batek Holokaustoa ukatzenduenean. Baina hemen, gure artean, nafar Estatu independentearen ukazioa eta konkistaren genozidioajairako aitzakia bihurtzen dira. Inork ez zuen ezer ikusi. Ez zen ezer gertatu. Eta luxuzko ospakizunakantolatzen dira.

Mendetan zehar artxiboetako dokumentuak, jabetza tituluak eta parrokietako erregistroak erre zituztenerrealitatearen eta egindako krimenen arrastorik gera ez zedin. Dorreak eraitsi zituzten, gazteluak suntsitu,

4

eta berezko defentsak zeuden lekuan gotorleku arrotzak eraiki. Ez da ezer geratu. Gure historia ezagutzekobeste iturri batzuetara jo behar dugu; Chanson de Roland edo Códex Calistinusera. Hilarrietatik euskarakendu zuten... Betiere helburu berarekin: ez dadila nafarrak, baskoiak, han izan zirela eta nazioartekopresentzia bat zutela frogatuko duten irudirik gera.

Gauzak horrela, gure historia edo nortasuna irudikatu nahi dugunean, Ekain edo Santimamiñekoak bezainaurrekari grafikoak izan arren, irudiak falta zaizkigu. Ez daukagu Orreagako daturik, kontakizunik, ebiden-tziarik. Ezta Banu Casietarrenak ere. Edo Amaiurko gazteluarenak. Matalaz, Nafarroako Pedro edo Todaerreginarenak ere nekez. Are gutxiago hiri baskoietakoak, ez baitugu Carlomagnoren sarkofagoa ezagutzen,garaiko Iruñeko harresien erliebeak dituena.

Honengatik guztiagatik, Nafarroako historia hau osatzea erabaki dugu; Euskal Herriaren eta baskoieniraganeko irudien gainbegiratua. Binetetan. Inguratzen gaituen ikusezintasun honen begizkoa hausteko.Euskaldunak Colonen aurretik heldu ziren Terranovara. Munduari bira beste inork baino lehenago emanzioten. Eta César Borgia ez zen Espainian hila izan, Nafarroan baizik. Tasio, Sesmako orakulua, han izanzen hori dena ikusteko, azaltzeko eta egiaztatzeko.

Angel Rekalde

1.- ‘‘Semos peligrosos’ Ivák sortutako pertsonaia ezagunaren gerra oihua da, komikiez ari garela.

5

6

7

8