etak bukatutzat jo du bere «ekinbide politikoa», eta ... · hasi zituen, baina etan sartu, eta ez...

OSTIRALA, 2018KO MAIATZAREN 4A

XVI. URTEA. 4.615. ZENBAKIAWWW.BERRIA.EUS

1,45 EURO

Genevatik zuzenean.Henri Dunant zentroanirakurri dute ETArenazken agiria. BERRIAkbertatik bertara entzuneta kontatu du

Kanbo. 2011ko Aietekoeredua aldatu egin da:ETAren adierazpenakaurrea hartu dio gaurArnaga etxean egingoden topaketari

3.000 kide. Zabaldudute 3.000 lagunikontsultatuta hartuduela ETAk erabakia.Militanteen %93kbabestu dute

ETAk bukatutzat jo du bere «ekinbide politikoa», eta «egitura guztiak erabat desegin ditu», nazioartekoeragileen aurrean Genevan agiria aurkeztearekin batera

RANALISIAK Martxelo Otamendi, Enekoitz Esnaola eta Imanol Murua Uria

Bukatu du ETAk,erabat Genevan eman du bere ibilbidearen amaierari buruzko erabakiaren berri,Henri Dunant zentroari adierazpena helarazita. Gero, hedabideetan, Josu Urrutikoetxeak eta Marixol Iparragirrek agiria irakurri dute, aurrezgrabatutako formatuan. ETAk «bere egitura guztiak erabat desegin» ditu,eta ez da eragile politiko izango. Militanteen %93k babestu dute erabaki hori.

2 II ETA. 1958-2018BERRIA

Ostirala, 2018ko maiatzaren 4a

Henri Dunant zentroko

zuzendaria, David Harland,

ETAren azken adierazpena

eskuetan duela.

VALENTIN FLAURAUD / EFE

ETA. 1958-2018 II 3BERRIA


Enekoitz Esnaola Geneva

Berriemaile berezia

Bukatu du ETAk.Bukatu da ETA.Edo, bukatu duguETA, esango dutezenbaitek. Amaitu

zitzaion garaia, barne eta kanpofaktoreengatik, eta, bere «kide-goaren» eztabaida baten ondo-ren, bukaera eman dio ia 60 urte-ko ibilbideari. Genevan (Suitza)jakinarazi du erabakia, atzo,Henri Dunant zentroan, «azkenadierazpena» hara helarazita.David Harland zentroko zuzen-dariak irakurri du ETAren agiria —orrialde bat—, ingelesez, nazio-arteko 50 bat eragileren aurrean —hamarren bat hedabide erebaziren; tartean, BERRIA—. Hitzar-tu bezala, 14:30ean zabaldu daadierazpena komunikabideetan.Ahots bidez grabatuta ere bai:Josu Urrutikoetxea eta MarixolIparragirre erakundeko militantehistorikoek leitu dute —sasiandago Urrutikoetxea, Frantzianpreso Iparragirre—. «ETA herritiksortu zen eta orain herrian urtu-ko da», dio agiriko azkenekoesaldian. ETA, 1958-2018. ETAk helarazitako gutun batenberri ere eman du HenriDunanteko zuzendariak,eta azaldu du ia hiru milamilitantek parte hartudutela erakundea-ren barne eztabai-dan; erdiek

zutela botoa emateko eskubidea,eta boza emandakoen %93kbabestu dutela ZuzendaritzaBatzordeak zikloa ixteko egindakoproposamen politikoa. Halaber,Harlandek esan du bere zentroakEspainiako eta Frantziako gober-nuei jakinarazi diela gutuna etaadierazpena benetakoak direla.Laburra, zehatza eta ezbairik

tzen dituen eragile bat izango». ETAren erabakiak lotura du

ezker abertzaleak 2010ean ZutikEuskal Herriaebazpenarekin har-tutako bidearekin —2011n jardunarmatua bukatzearen «segidalogikoa» da, haren esanetan—;koherentea da Abian prozesukoadierazpenarekin ere, 2015eanerabaki baitzuten ezker abertzale-ko hiru antolakunde politikoakSortu, Ernai eta LAB izatea.ETAk adierazi duenez, sortu

zen garaian «Euskal Herria hil-tzorian» zegoen, «frankismoa-ren atzaparretan itota eta estatujakobinoak asimilatuta»; aldiz,gaur egun, 60 urtera, «bereburuaren jabe izan nahi duenherri bat bizi da, eremu eta arloezberdinetan askok egindakolanari esker, belaunaldi ezberdi-nek egindako borrokari esker».

Erabakitzeko eskubidea

«Gakotzat» jo du Euskal Herria-ren «nazio aitorpena lortzekoerabakitzeko eskubidearen egi-karitzea», eta uste du «indar me-taketa, herri aktibazioa eta ezber-dinen arteko akordioak ardatzizango dituen herri prozesu bateraikitzea» dela aurrerantzean«erronka nagusia», baita gataz-karen ondorioak konpontzekoere. Hitzeman du bere militante-ek «borrokan» jarraituko dutela«Euskal Herri bateratu, indepen-dente, sozialista, euskaldun eta ezpatriarkalaren alde», oraingoan«beste bide batetik», Espainiakoeta Frantziako estatuek «tematu-ta» segitzen duten arren «gureherria aurreko zikloan kateaturikmantentzeko». Ez diolako«inongo beldurrik» egoera be-rriari, «fase berri horren mesede-tan» hartu du bukatzeko eraba-kia.Estrategia aldaketaz geroztik

plazaratutako beste bi adierazpenhistorikoen ildo berekoa da oraingohau. 2011ko urriaren 20an jardueraarmatua bukatutzat eman zuene-ko agiria ere zehatza izan zen, etaharrezkero erabakia egiaztatu zen,NEB Nazioarteko Egiaztatze Ba-tzordearen bidez. Iazko apirilaren7an bere burua erakunde armaga-betzat jo zueneko adierazpena eretankera berekoa izan zen, eta de-sarmatzeak ez du zalantzarik sortu.Aberri Eguneko adierazpenean

«eusko gudariak» omendu oste-an, ETAkbere «ibilbide armatuaneragindako kalteaz» atera zuenagiri bat apirilaren 20an; «zinezsentitzen dugu». ETAren bukaera-ren egunean, Henri Dunant zen-troak Jesus Egiguren, Jose Luis Ro-driguez Zapatero, Iñigo Urkullu etaArnaldo Otegi eskertu ditu.Bukatu du, beraz, ETAk, erabat.

gabekoa da agiria. «ETAk bereegitura guztiak erabat deseginditu», dio erabakiaren berri ema-teko lehen puntuak. Bigarrengo-an dio aurrerantzean ez duelafuntziorik izango, «bere ekinbidepolitikoa bukatutzat jo» baitu.«Ez da berriro posizio politikoakadierazten, ekimenak sustatzeneta gainerako aktoreak interpela-

ETA-REN ADIERAZPENA

ETAk Euskal Herriari, azken adie-

razpena:

ETAk, nazio askapenerako

erakunde sozialista iraultzaileak,

bere ibilbidearen bukaeraren be-

rri eman nahi dio Euskal Herriari,

ETAko kidegoak Erakundearen

ziklo historikoa eta funtzioa

amaitutzat jotzeko proposame-

na berretsi ostean. Erabaki ho-

rren ondorioz:

– ETAk bere egitura guztiak

erabat desegin ditu.

– ETAk bere ekinbide politikoa

bukatutzat jo du. Ez da berriro

posizio politikoak adierazten,

ekimenak sustatzen eta gainera-

ko aktoreak interpelatzen dituen

eragile bat izango.

– ETAko militante izandakoek

beste eremu batzuetan jarraituko

diote Euskal Herri bateratu, inde-

pendente, sozialista, euskaldun

eta ez patriarkalaren aldeko bo-

rrokari, norberak egokien irizten

dion tokian, betiko arduraz eta

zintzotasunaz.

Frankismoaren atzaparretan

itota eta Estatu jakobinoak asi-

milatuta, Euskal Herria hilzorian

zegoela jaio zen ETA eta orain,

60 urte geroago, bere buruaren

jabe izan nahi duen herri bat bizi

da, eremu eta arlo ezberdinetan

askok egindako lanari esker, be-

launaldi ezberdinek egindako

borrokari esker.

Euskal Herriaren eta estatuen

arteko gatazkan ETAk ziklo bat

itxi nahi du, biolentzia politikoa-

ren erabilerak ezaugarritu duen

aroa, hain zuzen ere. Halere, es-

tatuek tematuta segitzen dute

gure herria aurreko ziklo horre-

tan kateaturik mantentzeko, kon-

frontazio politiko soilean duten

ahultasunaz jakitun eta gatazkari

bere osotasunean konponbidea

emateak ekarriko lukeen egoe-

raren beldur. ETAk, ordea, ez dio

egoera demokratiko horri inon-

go beldurrik, eta horregatik hartu

du Erakundeak erabaki historiko

hau, askatasunaren eta bakea-

ren aldeko prozesuak beste bide

batetik egin dezan au-

rrera. 2011n borroka

armatua behin betiko

uzteko hartutako era-

bakiaren ondoko segi-

da logikoa da.

Indar metaketa, herri

aktibazioa eta ezberdi-

nen arteko akordioak

ardatz izango dituen

herri prozesu bat erai-

kitzea izango da aurre-

rantzean erronka na-

gusia, bai gatazkaren

ondorioei aurre egite-

ko bai gatazkaren

muin politikoari eta

historikoari heltzeko

orduan. Nazio aitorpe-

na lortzeko erabakitze-

ko eskubidearen egi-

karitzea izango da ga-

koa. Ezkerreko

independentismoak

Euskal Estatua sortzeko norabi-

dean egingo du lan.

Erdietsi nahi dugun fase histo-

riko berri horren mesedetan har-

tu dugu, beraz, azken erabakia.

ETA herritik sortu zen eta orain

herrian urtuko da.

GORA EUSKAL HERRIA

ASKATUTA!

GORA EUSKAL HERRIA

SOZIALISTA!

JO TA KE INDEPENDENTZIA

ETA SOZIALISMOA

LORTU ARTE!

Euskal Herrian, 2018ko

maiatzaren 3a

Euskadi Ta Askatasuna

E.T.A.

«Ziklo amaierarenondorioz, ETAk bere egitura guztiakerabat desegin ditu»

«ETAk bere ekinbidepolitikoa bukatutzat jo du. Ez da berriroeragile bat izango»

«Erdietsi nahi dugunfase historiko berrihorren mesedetan hartudugu azken erabakia»

RANALISIA

Enekoitz Esnaola

Eredu berriakez daukadiplomaziarik

Kristian Herbolzhei-mer Conciliation Re-sources fundaziokokideak kontatu zuen

anekdota apirilaren 11n, Donos-tian, Foro Sozialaren DDRari bu-ruzko jardunaldian: Mindanaoko(Filipinak) gatazka armatuan biparteek akordioa lortu zutenduela urte batzuk, baina AuzitegiKonstituzionalak ebatzi zuen itu-na ez zela konstituzionala, eta,«orduan, herrialdeko presiden-teak errezeta bat eman zuen:DDR. Presidenteak berak ere ezzekien zer zen, segur aski». Hala-ko batean, Herbolzheimerrek ar-tikulu txiki bat idatzi zuenDDRaz –Desarmatzea, Desmobi-lizazioa eta Birgizarteratzea–hango egunkari apal batean, eta:Mindanaoko gerrillak webgune-an zintzilikatu zuen, eta jakinzuen agintari ofizialek bazutelabera ezagutzeko gogoa, ea DDRdelakoa sakontzen zien. Kezkazeukan Herbolzheimerrek: biparteei iruditzen zitzaien ongi be-rak idatzitakoa...Lehenago, Omar Cortes min-

tzatu zen Donostiako jardunal-dian, Kolonbiako armadako ka-pitain ohia. FARCekiko elkarriz-keten estrategetako bat izan zen.Bakerako lau ardatz nabarmenduzituen: konfiantza, errespetuanoinarritua; instituzioak inplikatu;akordioak gauzatzea erronka da;eraiki, ezarri aurretik.Bake prozesuak ondo ala gaizki

atera daitezke, baina, saiatu eze-an, ezinezkoa da bake justua etairaunkorra erdiestea. Aipatu dirabost gako: borondatea, konfian-tza, inplikazioa, erabakitasunaeta jarrera eraikitzailea. Gehiagoegon litezke; era batera edo bes-tera gatazka bera bizi izana dabeste bat, menturaz. Euskal Herrikoa berria doa; ez

du eredurik. Bera da eredu berria.Baina Euskal Herriak oraindik ezdu diplomaziarik. Nekez horrela.

4 II ETA. 1958-2018

2011KO URRIAK 20.

ETAk «jarduera armatua behin-betiko» amaitu zuen,

eta elkarrizketara deitu zituen Espainia eta Frantzia-

ko gobernuak, gatazkaren ondorioak konpontzeko.

2017KO APIRILAK 7.

ETAk «Euskal Herriari eta Nazioarteko Komunitatea-

ri» jakinarazi zien «erakunde armagabea» zela, «gi-

zarte zibilaren esku» utziak baitzituen bere kontrol-

pean zituen armak eta lehergailuak.

Azken adierazpenean, ETAk jakinarazi du «bere egitura guztiakerabat desegin» dituela eta «bukatutzat» jo duela «bereekinbide politikoa». 2011n jarduera armatua behin betikoetetea eta iaz bere burua armagabetzea erabakita, erakundeak«segida logikotzat» du orain bere «ziklo historikoa» amaitzea.

«Ziklo» aldaketa

idazteko lerroak

BERRIA

Ostirala, 2018ko maitzaren 4a

BERRIA

BERRIAL. J. / FOKU

dorioz. Klandestinitatera jo zuenberriro, eta, 1980ko hamarkada-ren hasierarako, ETAko ordezkariinportanteenetakotzat jotzen zu-ten.Angelun atxilotu zuten berriro,

1989ko urtarrilean, Aljerko nego-ziazioak abiatzear zirela, etaFrantzian epaitu. Hamar urtekozigorra ezarri zioten. 1996an Es-painiaratu zuten. Han, lau urteegin zituen behin-behineko espe-txealdian, eta 2000ko urtarrileanutzi zuten libre. Espetxetik irtenberritan,Euskaldunon Egunka-ria-k elkarrizketatu zuen, eta,bertan, ez zion eperik jarri nahiizan gatazkaren konponbideari:«150 urte daramatzagu borroka-tzen, gaur egun ukaezina da urra-tsak egin ditugula, ezker abertza-lea borrokatu egin delako. Duela20 urte marko juridiko-politikohonen alde apustu egin zutenekesaten dute hori pasatua dela. Niez nintzateke ausartuko eperikjartzen, borrokari ekin behar dio-gu, arrazoia dugulako eta lortukodugulako, bai barruan eta baikanpoan».Orduan bete ahal izan zuen

bere lekua Eusko Legebiltzarre-an. 1998ko hauteskundeetan,Euskal Herritarrok-en zerrendanaurkeztu zen, eta Urrutikoetxeaizan zen alderdiak lortutakohamalau legebiltzarkideetakobat. Berriro hautatu zuten2001ekoetan. Legebiltzarrekojardunean, polemika sortu zuenhura Giza Eskubideen Batzorde-ko kide izatea, ETAn ibilbideluzea egina zuenez gero. Ez zuendenbora luzea egin karguan,ordea: 2002ko azaroan, berrirodeitu zuten deklaratzera, 1987anGuardia Zibilaren Zaragozakokuartelaren aurkako erasoa agin-

Jon O. Urain

Jesus Egiguren PSE-EE-ko presidentea ETAkoordezkaritza batekinGenevako Henri Du-nant zentroaren (Sui-

tza) bitartekaritzaz batzartu zenlehenbiziko egunean, aurreanzuen mintzaidea aurkeztu zioten:George. Anonimotasuna gorde-tzearren, eta segurtasun neurriakzirela medio, ezizenak jarri zizkie-ten bitartekariek mintzaideei. Ge-orge, ordea, ongi ezagutzen zuenEgigurenek, lankide izan bai-tzuen Eusko Legebiltzarrean: JosuUrrutikoetxea zen. «Negoziatzai-le oso serioa, zorrotza eta metodi-koa, hitzetan neurriduna», Egi-gurenek deskribatu zuenez.Josu Urrutikoetxearen historia

(Ugao, Bizkaia, 1950) ETAren az-ken 30-40 urteetakoa da, neurribatean. Ingeniaritza ikasketakhasi zituen, baina ETAn sartu, etaez zituen amaitu. Fakultatean etaerakunde armatuan kide izanik,harreman estua izan zuen JoseMiguel Beñaran Argala-rekin.Ipar Euskal Herrira ihes eginzuen, eta, informazio ugarirenarabera, ETAren zuzendaritzanzegoen 1975erako. Frantziako Po-liziak atxilotu, eta Porqueroll irla-ra deportatu zuen, baina aske ge-ratu zen 1977ko amnistiaren on-

du izana egotzita. 11 lagun hilziren atentatu horretan. Ez zenazaldu auzitegian, eta harrezkerodabil sasian. Beste modu batera,legebiltzarrean izan zen 2004koabenduaren 30ean, Eusko Jaurla-ritzak proposatutako estatutuproiektuaren eztabaidan. Arnal-do Otegi legebiltzarkideak harengutun bat irakurri zuen; bertan,Urrutikoetxeak zioen «ezkerabertzale osoa» gatazka konpon-tzeko bideak zabaltzearekinengaiatuta zegoela eta bidehoriek bultzatzeko prest zegoela.

Elkarrizketa mahaian

1998ko urrian, preso zegoela,haren izena proposatu zion ETAkEspainiako Gobernuari bakenegoziazioetarako mintzaidegisa. Bide motza egin zuen aukerahark, baina 2002an ospa egin, eta2005eko ekainean ETAko ordez-kari gisa azaldu zen Genevakonegoziazio mahaian. Haren etaEgigurenen arteko solasaldiekekarri zituzten emaitza batzuk,horrela iritsi baitzen ETA 2006komartxoan su-etena ematera. Urtehorretako irailaren bukaeranGenevan eginiko bilera, ordea,Urrutikoetxearen azkena izanzen, eta Xabier Lopez Peñarenaurrenekoa. Bigarrenak hartuzuen gidaritza hortik aurrera.Elkarrizketa saio horiek porrot

egin zuten, baina, ETAk 2011kourrian jarduera armatuarenbehin betiko etena iragarri oste-an, Urrutikoetxeak hilabeteakeman zituen Oslon, David Pla etaIratxe Sorzabalekin batera,Espainiako Gobernuaren ordez-karitza baten zain, gatazkarenondorioen inguruan hitz egiteko.Mintzaiderik agertu ez, eta Nor-vegiatik egotzi zituzten. Iazkoekainean, Parisko Auzitegiakzortzi urteko zigorra ezarri zionauzi ihesean, 2011-2013 arteanNorvegian izan eta ETAko egiturapolitikoan parte hartzea egotzita. Harrezkero, Espainiako segur-

tasun indarrak haren bila ibilidira «gau eta egun», FranciscoMartinez Espainiako Segurtasunidazkariak adierazi zuenez. «Era-bateko lehentasuna» eman zionhura atxilotzeari. 2013an esanzuen hori, Urrutikoetxea atxilo-tzera joan, eta hura topatu ezzutenean. Ordutik, arrastoa gal-dua diote.

Josu Urrutikoetxea.Sasi artekonegoziatzailea

J. O. U.

Euskal Preso PolitikoenKolektiboaren aho-tsetako bat izan da az-ken urteotan MarixolIparragirre (Eskoria-

tza, Gipuzkoa, 1961). 1970eko ha-markadan ETAn hasi, eta, 1981eanegin zuen ihes, baserrian ETAkokomando bat babestea egotzitaegun batzuez atxilotuta egon etagero. Hogei urte zituen. 2004anatxilotu zuten Saliesen (Okzitania),Mikel Albisu bikotekidearekin ba-tera. Hortaz, dituen 58 urteetatik 23pasatu ditu sasian, eta hamalau es-petxean.Poliziak haren atxiloketan za-

baldu zuenez, 1985 eta 1992 arte-an ETAko talde ugaritan ibili zenIparragirre, eta hamalau hilketaegitea leporatu zioten. Atzemanzutenean, Poliziak uste zuen1994an ETAko komando legalenarduraduna zela, orduan hasi zelaAnbotoezizena erabiltzen eta tar-te batez Kubara alde egin zuela. 2010ko azaroan epaitu zituzten

Iparragirre eta Albisu, eta hogeiurteko espetxe zigorra ezarri zie-ten. ETAren izenean mintzatu zi-ren epaiketan eginiko hitzartze-an: «ETAk eskua luzatzen du be-rriz ere. Frantziako eta Espainiakogobernuek egin behar dute urra-tsa, erantzukizun historikoa eta

ardura erakutsiz. Euskal Herrianbaldintza demokratikoak lortzeada ETAren borroka armatuarenhelburua». Zortzi hilabete igaro-ak ziren ETAk Serge Nerin jendar-mea —bere azken biktima— hilzuenetik, eta bederatzi erakunde-ak atentatu kanpaina etetea era-baki zuenetik. Epaiketatik bi hila-betera iragarri zuen ETAk su-etenorokorra emateko erabakia, eta iaurtebetera, jardun armatua behinbetiko etetekoa.2012ko apirilean jakinarazi

zuen EPPK-k mintzaide talde batosatu zuela presoen egoeraren in-guruan hitz egiteko, eta, harrez-kero, haien artean dago Iparragi-rre. Izan ere, ongi ezagutzen duespetxea: hamalau urteotan, Gra-dignan-Bordele, Naoned, MuretSeysses, Marseilla, Draguignan,Perpinya eta Lyon Corbasetik iga-ro da, eta Reau Sud Francilienendago gaur egun.Beraz, kolektiboak azken urte-

etan hartutako erabakien bozera-maile izan da. Erabaki horietakobat izan zen EPPK prest azalduizana «Euskal Herriratzea lehen-tasunez eta etxeratzea» lege ba-liabideak erabiliz egiteko, ForoSozialaren gomendioak aintzathartuta. Erabaki horren berri2013ko abenduan eman zuenEPPK-k, BERRIAra igorritakomezu batean; Iparragirrek graba-tu zuen mezu hura. Horrez gain,eragile ugari joan zaizkio bisitanespetxera, EPPK-ko mintzaideden heinean: harekin eta Albisu-rekin batzartu zen Harremaneta-rako Nazioarteko Taldea, 2014an,eta Max Brisson Pirinio Atlantiko-etako senataria (LR), Vincent BruPirinio Atlantikoetako diputatua(Modem) eta Jose Bove europarla-mentaria (EELV), iazko aben-duan.

MarixolIparragirre.Euskal presoenurratsen ahots



R Soslaiak.Bi lagunek jarri diote ahotsa ETAren amaierako adierazpenari: MarixolIparragirrek eta Josu Urrutikoetxeak. Erakundean ibilbide luzea eginik, zeregin askiezberdinak izan dituzte azken urteotan: Iparragirre EPPKren solaskideetako bat da;Urrutikoetxeak konponbide prozesuan jardun du ETAren zuzendaritzatik.

Henri Dunant zentroaren egoitzan atzo 14:00etan eginiko bilkura. Aretoan, dozenaka lagun: nagusiki, munduko hainbat tokitako diplomazialariak. JAGOBA MANTEROLA / FOKU



euskal gatazka konpontzeko la-netan, eta lau lagunen esfortzuagoraipatu du: Jesus Egiguren PSE-EEko presidente ohia, Jose LuisRodriguez Zapatero Espainiakopresidente ohia, Iñigo UrkulluJaurlaritzako lehendakaria etaArnaldo Otegi ezker abertzalekoburuzagia. Guztientzat ditu hi-tzak Harlandek: Egigureni buruz,«garesti ordaindu» zuela kon-ponbide negoziatu baten aldekoapustua, ETAk lagun ugari hil ziz-kiolako; Urkulluz, «bakea, tortu-rari buruzko egia eta presoen alo-rreko pausoak sustatu» dituela;Zapateroz, bakerako «ahalegi-na» abiatu zuela 2004an, eta Ote-giz, «biolentziarik ezerako mugi-menduaren lidergoa» eramanzuela. Zentroan, bereziki oroitzendute Egiguren: «Gizon ona da».Biktimen alde minutu bateko

isilunea gordetzeko eskatuz

amaitu du Harlandek bederatziminutuko hitzaldia: «Herritargehienentzat, indarkeria onarte-zina eta justifikaezina izan zen. Ezdadila berriro gertatu».

Raymond Loretan Henri Du-nant fundazioko kidea ere min-tzatu da euskal gatazkaren kon-ponbidean zentroak eginiko la-naz: haren hitzetan, «modu dis-kretuan» lagundu du «nolabaithau bukatzen», eta pozik azalduda ETAren urratsarekin: «Horixeda HDn izateko arrazoia». Nahizeta «inoiz ez den erraza bakeaeraikitzea», Loretanek agindudu zentroak zeregin horretan ja-rraituko duela munduko beste

gatazka batzuetan ere. Hitzaldiaamaitu, eta txaloak. Gatazken konponbidean hara-

hona aritu arren, anonimoak diradiplomazialari gehientsuenak,eta hala segitu nahi izan zutenatzoko ekitaldian ere; ez zen za-baldu hara joandakoen zerren-darik. Han bildutakoek ez zeki-ten zehatz-mehatz zer aurkeztu-ko zuen Harlandek, baina HenriDunant zentroak ematen dienkonfiantza zuten berme. Horienartean, ordea, bazen aurpegi eza-gunik: nagusiki, Christiane Tau-bira, Frantziako Justizia ministroohia. 2012an sartu zen gober-

nuan, eta euskal presoeneskubideen alde agertuzen behin baino gehia-gotan. 2016ko urtarrile-an dimisioa eman oste-an, iazko abenduaren

9an Parisen eginiko martxa ba-bestu zuen. Atzo, ekitaldia hasibaino ordubete lehenagotik gu-txienez zentroan zegoen, pape-rak errepasatzen.

Diskrezioa eta ikusmina

Isileko lana da Henri Dunant zen-troaren irizpide nagusietako bat,eta diskrezio hori sarri hautsi daazken egunetan hedabide ugari-tan zabaldutako informazioeneraginez. Eguna iristerako, jakina

zen zer egunetan, zer ordutan etanon egingo zuten bilkura, eta bai-ta ETAk zer jakinarazi behar zuenere. Leku lasaian dago egoitza, etaeraikina bera ez da handia; bi so-lairuko txalet bat. Edozein egu-netan, apenas duen mugimen-durik. Atzo, bilera hasi aurrekoorduetan, ohi baino mugimenduhandiagoa nabari zen egoitzarenbarnean eta kanpoaldean; argiguztiak piztuta barruan, eta, ata-rian, dozena bat kazetari. Hasie-ran, BERRIA, Gara, BBC eta Suitza-ko hiru hedabide baino ez zirensartzekoak; azkenean, kanpoanzeuden gainerako hedabideei ereutzi zieten barrura sartzen anto-latzaileek.Bazuten kezka. Hitzorduaren

xehetasunak zabalduta, jakitunziren ETAren biktimen elkartee-tako ordezkariak joan zitezkeelaatzoko ekitaldi horretara; aregehiago Voces Contra el Terroris-mo elkarteak Javier Solana HenriDunanteko ohorezko presiden-tea Espainiako Auzitegi Naziona-lean salatu eta gero. Ez zen hala-korik gertatu. Lasai joan zen de-na, alde horretatik.Kanboko Arnaga etxeak har-

tuko du gaur Genevaren lekukoa,eta Lapurdiko konferentzi horre-tan izango da Henri Dunantekoordezkaritza bat ere.

Nazioartearen zigiluarekinHenri Dunant zentroak baieztatu du ETAk «existitzeariutzi» diola. Genevan eman dute erabakiaren berri,dozenaka diplomazialariren aurrean; tartean zenChristiane Taubira. Bakegintzan aritutakoak goraipatudituzte; bereziki, Egiguren, Zapatero, Urkullu eta Otegi.

Gonbidatutako diplomazialariia guztiak joan dira bilkurara,edukia zehatz-mehatzezagutzen ez bazuten ere

Jon O. Urain Geneva

Berriemaile berezia

Genevako (Suitza)Leman lakuarenondo-ondoan Hen-ri Dunant zentroakduen egoitzan, Da-

vid Harland zuzendaria hasi da hiz-ketan. 14:02. Aurrean, 80 bat lagun:50-60 diplomazialari, Suitzatik etabeste herrialde batzuetatik joanda-koak, zentroko langileak eta kaze-tari gutxi batzuk. Isilik denak, Har-landen hitzak adi entzuten:«14:00etan, maiatzaren 3an, ETAkexistitzeari utzi dio». Solemnitateanagusi gainezka zegoen areto txi-kian. Ahozko grabaziorik ez, hasie-ra batean hala aurreikusita bazego-en ere. Azken egunetan baztertudute aukera hori.Hitzaldian, Harlandek gogoan

du hamabost urte eman dituztela

Enekoitz Esnaola Geneva

Berriemaile berezia

ETAren bukaerarenadierazpenak nazio-arteko komunitate-ko kide esangura-tsuen bermea jasoko

du gaur, Kanbon (Lapurdi),12:00etatik aurrera izango dentopaketan. Han izango diraJonathan Powell —Tony BlairErresuma Batuko lehen ministrozeneko kabineteburu izana—,Gerry Adams —Sinn Feineko pre-sidente ohia— eta CuauhtemocCardenas —PDR alderdiaren sor-tzaile eta Mexikoko presidentegaiohia—. Adierazpen bat irakurrikodute jardunaldiaren bukaeran. Ez da errepikatuko, ondorioz,

2011ko eskema. ETAren bukaera-ren plazaratzea diseinatzen has-tean erabaki zuten hori Henri Du-nant zentroko ekitaldia antola-tzen ibilitakoek. Duela zazpi urte,hasieran nazioarteko konferen-tzia izan zen —urriaren 17an, Do-nostian, Aiete jauregian—, eta, ondoren, ETAren adierazpena —hiru egunera, jarduera arma-tuaren bukaeraz—. Oraingoa:ETAk atzo adierazpena —bere ibil-bidearen bukaeraz—, eta, gaur,nazioarteko topaketa.Orden aldaketa horretan beza-

la, hasieratik ikusi zuten oraingokonferentzia ez egitea berriro Aie-ten, bestelako ezaugarri batekoaizango baita; beste bat da egoera.2011koan, Aieteko adierazpena-ren sei egileek eskaera ez ziotenETAri bakarrik egin, lehen pun-tua hari buruzkoa zen arren: jar-dun armatuaren behin betikoamaieraren eskaera. Bigarrenpuntuan, Frantziako eta Espai-niako gobernuei eskatu zietenETArekin «gatazka armatuarenondorioez soilik» hitz egiteko,

hark jardun armatua bukatuz ge-ro. Hirugarren puntua: minareneta biktima guztien aitortza egite-ko eta adiskidetzean pausoakemateko deia. Laugarrena: «Era-gile ez-bortxatzaileei eta ordezka-ri politikoei gai politikoez» aritze-ko eskaera, eta herri kontsultarenaipamena. Eta bosgarrena: Aiete-ko adierazpenaren sinatzaileekjarraipen batzordea osatzekoprestasuna azaldu zuten. 2011koedukia ez denez guztia garatu,gaurkoa Aieten ez egitea hasiera-tik ikusi zuten nazioartekoek. Ize-na ere desberdina dute bi topake-tek: 2011koak Gatazkaren Kon-ponbidea Sustatzeko NazioartekoKonferentzia zeukan; gaurkoak,Gatazkaren Konponbidea Aitzi-natzeko Nazioarteko Topaketa.

Hegoaldean ez; IparraldeanHalaber, baztertu egin zen orain-go konferentzia Hego Euskal He-rrian egitea, Espainiako Estatua-ren jarreragatik ez dagoelakoan

baldintza egokirik. Ipar EuskalHerrira jo zuten. Ibili ziren Hen-daian (Lapurdi) leku bila, Baionanere bai, eta, azkenean, Kanbokoaukera hautatu zuten: ArnagaEtxea. Vincent Bru Kanboko au-zapez ohiak proposatu zuen to-kia, duela pare bat aste, eta harkegin zituen gestioak. Gatazkarenondorioak konpontzeko IparEuskal Herriko ordezkaritzakokideetakoa ere bada Bru.

Apirilaren 23an eman zuten topaketaren berri HNT Harrema-netarako Nazioarteko Taldeak,Foro Sozial Iraunkorrak eta BakeBideak, Baionan, prentsaurrekobatean. Zerbait lehenago lotu zu-ten etxea, baina agerraldiarenbezperan hedabideetan atera zenhan egingo zela, eta Ipar EuskalHerriko ordezkaritzakoak harri-tuta gelditu ziren filtrazioarekin.Topaketa Frantziako Errepu-

blikako lurraldean egingo denez,hango Barne Ministerioa jakina-ren gainean egon da, segurtasunkontuak-eta bermatzeko.Topaketaren sustatzaileek

duela aste batzuetatik ziurtatuak zituzten 2011ko adierazpenarensei sinatzaileetatik Powell etaAdams, eta Bertie Ahern Irlanda-ko lehen ministro ohia eta PierreJoxe Frantziako Barne ministroizandakoa ere Kanbon izatekoakdira. Ordukoetatik ez dira izangoKofi Annan NBE Nazio BatuenErakundeko idazkari nagusi ohiaeta Gro Harlem Brundtland Nor-vegiako lehen ministro izana.

Urkullu-Barkos agerraldiaOrobat, Kanbon egongo da JeanRene Etxegarai Euskal Elkargokolehendakaria. Ez, aldiz, Iñigo Ur-kullu Jaurlaritzako lehendakariaeta Uxue Barkos Nafarroako Go-bernukoa. Bi horiek iazko apirila-ren 8an ETAren armagabetzeegunean Baionan ere ez ziren izan

ekitaldi instituzionale-an, armategia eskuz al-datzeko unean. Urku-lluk eta Barkosek age-rraldi bateratua egingodute gaur Bertizko Jau-rerriko jauregian (Nafa-rroa), 16:30ean, eta adie-razpen instituzional ba-ten berri emango dute.Kanbon egongo dira EAJ,

EH Bildu, Ahal Dugu, Ipar EuskalHerriko klase politikoa ia-ia oso-rik, ELA, LAB, UGT...2011n, antolatzaileak Lokarri,

HNT, Berghof Foundation, Con-ciliation Resources, The Des-mond and Leah Tutu LegacyFoundation eta NOREF izan zi-ren; gaur, Foro Soziala, Bake Bi-dea eta HNT. Ohi bezala, etamodu diskretuan, Henri Dunan-ten laguntza izan dute.

Eskema aldaketa:

ordena eta lekua

Genevako ekitaldia eta nazioarteko topaketadiseinatzean, hasieratik baztertu zuten2011ko eskema; oraingo honetan, ETArenadierazpena nazioarteko jardunaldiarenaurretik plazaratuko zen, eta gaurkoa ez zenizango Aieten, egoera ez delako orduko bera.

ETA. 1958-2018 II7BERRIA


«Henri Dunantzentroak amaitu dubere egitekoa»David Harland b Henri Dunant zentroko zuzendaria

J. O. Urain Geneva

Berriemaile berezia

Zazpi urte dira David Harland(Wellington, Zeelanda Berria,1962) Henri Dunant zentrokozuzendaritzara iritsi zela, bainaaurretik ere ezagun zuen euskalgatazkaren konponbide proze-sua, bere lantokiaren bidez. Na-zio Batuen Erakundean arituta-koa da, Bosnian, Kosovon,Ekialdeko Timorren eta Haitin,besteak beste. ETAren azkenadierazpenaren berri eman etaminutu gutxira erantzun dieBERRIAren galderei.ETAk bere ibilbidearen amaie-

ra iragartzen duen egunean,

nola sentitzen zara?

Zoragarria da. Historialuze baten amaiera da.59 urte. Gaur da leheneguna 59 urtean EuskalHerria ez dagoela in-darkeria politikoaren itzalpean.Eta hori ospatzekoa da.Zentroak hamalau urte eman

ditu euskal gatazkan lanean;

2003 amaieratik, etengabe.

Asko da?

Denbora luzea eraman du. Sus-trai sakoneko arazoa da; era-kunde armatu bat zegoen, errosakonekin. Ez zen soilik arazomilitar bat, ez soilik segurtasunarazo bat, ezta soilik arazo poli-tiko bat ere; arazo konplexuaizan da, eta denbora asko beharizan da. Edozein modutan, ustedut ETAren agiria, bere helbu-ruak bide ez biolentoen bitartezlortzeko konpromisoa adieraz-ten duenez gero, albiste bikainadela. Eredu bat da nazioartekobeste lurralde batzuentzat.Munduaren parte handi bat ge-roz eta biolentoagoa da, eta

Euskal Herria, berriz, geroz etagutxiago. Ohi bezala, euskalherritarrak kontrako norabide-an zoazte [barreak].ETA desegitearekin batera

amaitzen da bake prozesua?

Badira zereginak adiskidetze-

an, gizarteratzean... Henri Du-

nant zentroak badu rolik joka-

tzeko etorkizunean?

Ez dut uste. Hara: gu erakundekonfidentzial bat gara. ETArenagiria publikoki irakurtzeaadostu genuen, baina hau ez dazirku bat, eta ez dago horikeriaasmorik. Soilik, formalki adie-razteko asmoa hau amaitu dela.Hau itzalpetik kanpo egin iza-nak adierazi nahi du gure egite-

koa amaitu dela. Noski, bide lu-zea dago egiteko, baina, zintzo-ki, euskal gizartean jende askodago bakearen alde lanean aridena. Adibidez, [Jaurlaritzakolehendakari Iñigo] Urkullu eta[ezker abertzaleko buruzagi Ar-naldo] Otegi jaunak. Ideia osoezberdinak dituzte, baina biekuste dute badagoela moduaarazoak bideratzeko indarkeriaerabili gabe eta adiskidetze as-moekin.Beraz, amaitu da zuen lana.

Horrek esan nahi du gu [euskalgatazkaren konponbide proze-sutik] desagertuko garela. For-malki eskatu zidaten aurkez-pen publikoa egiteko, baina,guretzat, hori amaiera da. Adis-kidetzearena erronka bat da,baina beste jende batek egin be-harrekoa.

VALENTIN FLAURAUD /EFE

«59 urtean, gaur da lehenengoeguna Euskal Herria ez dagoelaindarkeria politikoarenitzalpean. Hori ospatzekoa da»

2011n Aieten nazioartekoeragileek eskaera ez ziotenETAri bakarrik egin; ordukoadierazpena ez da guztia garatu

Oraingo topaketa Hegoaldeanegitea baztertu zen, EspainiakoEstatuaren jarreragatik ezdagoelakoan baldintza egokirik

Enekoitz Esnaola

ETAren azken barneeztabaidako doku-mentu batean dator,2009-2017 aldikoan:erakundearen Zu-

zendaritza Batzordeak, armaga-betzerako bide berria aztertzeariekitean, Zuzendaritza Zabalekokideei bi galdera egin zizkien: de-sarmatzeari buruzkoa zen bat, etaETAren zikloaren amaierari bu-ruzkoa bestea. ETAren zuzenda-ritzak ez zuen nahi «bi gaiak exi-jentzia kate bat bezala azaltzea».Iturri batzuek 2016ko martxoajartzen dute bi gaiak bereiztearenedo ez uztartzearen planteamen-duaren data gisa. Artean, arma-gabetzearenak ez zeuden batereziur, baina Ipar Euskal Herrian gi-zarte zibileko kide batzuk harre-manetan ziren ETArekin, desar-matzearen lehen zatia burutzeko,eta ezker abertzalea Parisekin ze-harkako elkarrizketa garrantzi-tsuetan zebilen gai beraz. Era-kundeak erabakia hartua zuen2013ko martxoan Osloko elka-rrizketa eta negoziazio mahaiadesegintzat jo zenerako: proze-suak baldintzarik onenetan au-rrera egiteko, bere armategiarenkontua kitatu egin behar zuen.Iazko apirilaren 8an armagabetuzen, gizarte zibilarekin elkarlane-an, eta horrek Frantziarekinadostasun bat lortuta. Atzo, be-rriz, bere ibilbidea bukatutzateman zuen ETAk, Genevan, na-zioarteko komunitatearen ordez-karitza bat lekuko zela. Amaiera horretarako garrantzi-

tsua izan da harentzat gizarte zibi-laren —eta armagabetze proze-suan Ipar Euskal Herrian izan zenartikulazio soziopolitikoaren— etanazioarteko hainbat eragilerenkonpainia. Orain urtebete, azkenbarne eztabaidari ekiteko doku-mentu batean zioen zikloari bu-ruzko hausnarketari ekiteko bal-dintza egokiagoak sortu zirela,«agoniaren itxura eman gabe».Amaierarako, ordea, beste faktore

batzuk ere egon dira, pisuzkoak:barne eta kanpo faktoreak.Genevako atzeneko elkarriz-

keta saioarekin 2005-2007koprozesua bukatu zenean, ezkerabertzaleak estrategiaz barneeztabaida erabakigarri bat haste-ko pausoak eman zituen, batikbat fronte politikoak lema hartu-ta —Batasunak eta haren ingu-ruak—. Konponbidea lantzekoerrei politikoa jada han kokatuazegoen; 2004ko azaroan, Anoeta-ko proposamena Batasunak aur-keztu zuen, ez ETAk. Orduraartean ezker abertzalean ETAkaurkeztu zituen eskaintza politi-koak: 1978an KAS Alternatiba —1976koaren egile beste batzukziren—, eta 1995ean AlternatibaDemokratikoa. Azkeneko horrek«negoziaziorako gune bi» pro-posatu zituen: ETA-EspainiakoEstatuarena bata, euskal herrita-rrena bestea. Eskema berritzathar zitekeen, lehen pausotzat.Eskema 2004an zehaztu zuengehiago ezker abertzaleak, Anoe-tako proposamenean: errei poli-tikoa —euskal eragileak— eta erreiteknikoa—estatuak-ETA—.

Ziklo armatuaren bukaera

2007ko hausturatik aurrera,ordea, konfrontazio armatuarenzikloa ixteko ardura ere frontepolitikoa hasi zen bereganatzen,estrategia aldaketaren eztabaidabultzatuta. 2009ko azaroan aur-keztu zituzten barne eztabaidariekiteko oinarriak, Altsasun(Nafarroa), eta 2010eko otsaileanplazaratu bukaerako adierazpenaedo ebazpena: Zutik EuskalHerria. Une zailak bizi izan zituz-ten ezker abertzalean, ETAren etafronte politikoko arduradunenarteko harremana konplikatuegin baitzen. Barne kohesioarieustea eta zatiketa saihestea izanzen haien xedeetako bat. Bestebat: Euskal Herriaren eta nazio-arteko komunitatearen sinesga-rritasuna berreskuratzen joatea —ETAk 2006 hondarrean, arteansu-etenean zela, T4an atentatua

Ezker abertzaleak estrategia aldatuzgeroztik ETAk zaila izan duen arrenbere zikloa bukatzea, «agoniarenitxurarik eman gabe» gogoetatu du.

Lasaitasun estrategikora

Gizarte zibileko kide batzuk, iazko apirilaren 8an, ETAren armagabetze egunean

haren zulo batean behatzaile lanetan, Frantziako Poliziaren zain. BERRIA

eman, eta Oslora joan zen ETA-ren ordezkaritza bat, gatazkarenondorioez aurretik EspainiakoGobernuak eta biek zeharkahartu zituzten konpromisoezhitz egiteko. Moncloan maizterraaldatu zen berehala —PSOErenordez, PP—, eta Oslokoak ez zuendeus eman. ETAk iaz dokumentubatean zioen posizio politikoindartsuan ikusten zela, bainanegoziatzeko ahul zegoela,Madrilek jakin bazekielako ezzituela berriro erabiliko armak.Ondorioz, egoera zen: ETA

jadanik ez zen ezker abertzaleanabangoardia; haren borrokamolde nagusia bukatuta zegoen;eta negoziazio eredu klasikoaagortutzat ematen zuten denek.ETAk 2012an barne hausnar-

keta orokorra egin zuen, eta,aukera berriak sortze aldera,armagabetzea lehenetsi zuen.Saio batzuen ondotik, 2016koazaroaren 15eko data duen gutunbatean desarmatzearen «ardurapolitikoa eta teknikoa gizartezibilari» eman zion.

Handik hiru hilabetera, DavidPla Konponbiderako ETArenorduko mintzaideak Gara-n ira-garri zuen etorkizunari buruzkohausnarketa hasiko zutela aurki.Zuzendaritza Batzordeak 2017koapirilean datatu zituen eztabai-dako dokumentuak: erakundea-ren ibilbide historikoari buruz-koa; 2009-2017koa; eta ETArenzikloaz eta funtzioaz proposa-men politikoa. Atzo jakin zenerakundeko militanteek hartuta-ko erabakia: bukatu duela ETAk.Azken urteetan Euskal Herrian

izan dira beste mugimenduhandi batzuk: Nafarroako alda-keta, Euskal Elkargoaren sorreraIpar Euskal Herrian, edota eraba-kitzeko eskubidearen sozializa-zio eta hegemonia —Kataluniakoprozesua ere hor da, eta estatua-ren lurralde krisia eta beste—.Gainera, «bada independentzia-ren eta sozialismoaren aldekolanari jarraipena emango dionik.Ez da Erakundea edo amilde-gia», zioen ETAk iazko apirilekoidatzietako batean; «lasaitasunestrategikoa» aldarrikatu zuen.Hasi da ETArik gabeko sasoia.



Orain urtebete ETAkzioen bere bukaerariburuzko hausnarketariekiteko baldintzaegokiagoak sortu zirela

Harentzat garrantzitsuaizan da gizarte zibilareneta nazioartearen lana,baina barne eta kanpofaktoreek ere eragin dute

egin izanak krisi handia eraginzuen ezker abertzalean—. Jarduera armatuaren bukaera-

ren eztabaida erakundeak egiteakostatu egin zitzaion ETAri, den-boraren premiaz ez zutelakomilitante denek parte hartzerikizan, eta zuzendaritzak bazeukankezka. Estrategia berriari atxiki-ta, ETAk publikoki 2011ko urria-ren 20an eman zuen amaitutzatjardun armatua. 1958an sortuta-ko erakundearen bukaerarenhasiera esan nahi zuen. Oztopoe-kin egin zuen topo ondoren (ere).Ezker abertzalearen arabera,

politikoa zen erabakiaren muina,baina baziren beste faktore

batzuk, borroka mota horrenagortzea erakusten zutenak.Batetik, teknikoa: Poliziaren-etaeraginez, ETAri gero eta zailagoazitzaion jardun armatua garatzea.Babes sozialaren galera ere bazenfaktoreen artean; ezker abertza-lean bertan ere joan zen galtzen,aitortzen dutenez. Beste faktorebat: nazioarteko egoera; borrokaarmatu iraultzaileak desagertzenzihoazen, Europan ia ETArenasoilik geratzeraino, eta jihadis-moaren fenomenoak ere bazueneragina, terrorismoaren aurkakoparadigma berria eta zorrotzaezarri zelako mendebaldean.Jardun armatua bukatutzat

Jon O. Urain Geneva

Berriemaile berezia

ETAren amaieranprotagonismoarenparte bat izan du Sui-tzako Henri DunantElkarrizketa Huma-

nitariorako Zentroak, baina,fokuetatik aparte, urteak dara-matza Euskal Herriko bake pro-zesuan modu batera edo besteraeragiten. Ezaguna da 2005-2007arteko bake elkarrizketetan partehartu zuela, baina partaidetzahori ez zen eten ETAk jardueraarmatuari berrekitean. Gatazka-ren konponbideak nazioartetikizan duen bultzadaren ezinbeste-ko pieza izan da urteotan.Henri Dunant zentroak Guru-

tze Gorriaren sortzaileari zor dioizena. 1999an eratu zuten, etalantaldea orduko sei lagunetatik140ra hazi da hogei urtean. Era-kunde independentea da, bainanazioarteko 25 gobernuk finan-tzatzen dute; besteak beste, Sui-tzakoak, Ameriketako Estatu Ba-

tuetakoak, Alemaniakoak etaErresuma Batukoak. Webguneanazaltzen duenez, nazioarteko ha-maika gatazkatan esku hartuta-koa da, baina horien artean, gaur-gaurkoz, ez dago Euskal Herriko-ari eginiko aipamenik. Izan ere,konfidentzialtasuna izan da zen-troaren irizpide nagusia euskalgatazka lantzeko orduan. Gene-vako Villa Plantamour etxean duegoitza.

Zentroak euskal gatazkan izan-dako rolaz idatzi izan dute ImanolMurua Uria kazetariak, Loiolakohegiak etaEkarri armak liburue-tan, eta Theresa Whitfield ikerlaribritainiarrak, Endgame for ETA:

Elusive Peace in the Basque

Country lanean. Muruak jasozuenez, 2003az geroztik ari dazentroa euskal gatazkan lanean.

ETAk Henri Dunant zentroarenegoitzan eman du desegitekoerabakiaren berri. Suitzako zentrohori 2003tik aritu da lanean euskalgatazkaren konponbidearen alde.

Hasitako lanak amaitzen

Henri Dunant zentroaren egoitza, Leman lakuaren alboan, atzo. JON O. URAIN

Espainiako Gobernuaren etaETAren arteko elkarrizketek po-rrot eginda, 2005-2007 artekoprozesuan zuzenean hartu zuenparte Powellek. 2007an, ETAreneta Espainiako Gobernuaren ar-teko elkarrizketak onbideratze-ko, Henri Dunantekoek nazioar-teko eragile ugari gonbidatu zi-tuzten mahaira; horien arteanizan zen Powell. Saio hark hutsegin zuen, baina, Muruaren ara-bera, ETAren jardun armatuarenbukaera arteko azken txanpan,nazioarteko esku hartzeak hiruhanka nagusi izan zituen, funtse-an: Brian Currin abokatua etaNazioarteko Harreman Taldea;Ram Manikkalingam eta Nazio-arteko Egiaztatze Batzordea; etaPowell eta Henri Dunant zen-troa.Powell eta Genevako zentroa

fokuetatik aparte aritu ziren la-nean ezker abertzalearen estrate-gia aldaketaren urteetan, Madri-len eta ETAren arteko zeharkakoharremanak bideratzen. Lan ho-rren emaitza izan zen Aietekokonferentzia, 2011ko urriaren17an, eta ETAren jarduera arma-tuaren behin betiko amaiera, hi-ru egun geroago. Aietekoa izanzen Powelllen lehen agerraldipublikoa euskal gatazkaren kon-ponbideko aktore gisa, hura izanbaitzen adierazpena izenpetu zu-ten nazioarteko ordezkarietakobat. Whitfielden arabera, «gil-tzarri» izan zen Powell konfe-rentzia horretan, Currinek ez be-zala, Powellek Madrilen konfian-tza zuelako, Blairren kabineteburu izateagatik eta 2007ko elka-rrizketetan izandako jarreraga-tik. ETAren jarduera armatuaamaituta, konponbide proze-suan lanean jarraitu du urteotan.

Urte horretan iritsi zitzaion eskuhartzeko proposamena, zeharka-ko bide batetik. «Suitzako Gober-nuko Atzerri Ministerioak badu,Garapenerako eta Kooperaziora-ko Agentziaren barruan, Gataz-ken Prebentziorako eta Transfor-maziorako Saila, eta sail horrekinharremana bazuen ETAk, Liza-rra-Garaziko prozesuaren ga-raian Suitzak Espainiako Gober-nuko ordezkaritza batekin bileraegin zuen garaitik. Suitzako Go-bernuko sail honek eskatu zionHD zentroko zuzendari MartinGriffithsi, Espainiako gobernu-buru Jose Maria Aznar zenean,euskal gatazkan esku hartzekoaukera azter zezala», dio MuruakLoiolako hegiak-en.Euskal gatazkaren egoera

aztertzeko, William A. DouglassRenoko Unibertsitateko irakasle-ari joan zitzaizkion aholku eske.2003ko urrian jaso zuen Dou-glassek zentroarentzat lan egite-ko proposamena, eta, 2003koabenduan, Juan Jose IbarretxeJaurlaritzako orduko lehendaka-riarekin batzartu ziren HenriDunanteko arduradunak. 2004hasieran, ETArekin sartu zirenharremanetan, eta, urte eta erdigeroago, 2005eko ekainean,Genevan bilduta zeuden JosuUrrutikoetxea ETAko ordezkariaeta Jesus Egiguren PSE-EEko pre-sidentea, Henri Dunanteko bitar-tekariak mahaian eserita zeudela.Elkarrizketa horiek ahalbidetuzuten 2006ko martxoan ETAk

su-etena ematea. Loiolako santu-tegian (Azpeitia, Gipuzkoa) abia-tutako elkarrizketetan ados jarriez, eta ETAk Madrilgo airepor-tuan jarritako bonbak gaiztotuegin zuen negoziazio giroa. Gene-van 2007ko maiatzera arte luza-tutako elkarrizketek ez zutenegoera onbideratzea lortu, etaekainean jakinarazi zuen ofizialkiETAk jarduera armatuari berre-kiteko asmoa.Aitzitik, elkarrizketek porrot

egitean nazioarteko zenbait bi-tartekarik etxerako bidea hartubazuten ere, Henri Dunant zen-troak ez zituen sekula ETArekikoharreman bideak eten, Whitfiel-den arabera.

Powell bidaide

Nazioarteko bitartekari batzuek«adi» jarraitu zuten 2007ko uda-berri ostean, eta egoera bidera zi-tekeela ikusi zutenean, berriroazaldu zuten lanei berrekitekoprestasuna. Horien artean, giltza-rri izan da urteotan Jonathan Po-well, Tony Blair Erresuma Batukolehen ministro ohiaren kabineteburu izandakoa. Powellek 1998anizan zuen kontaktu bat euskal ga-tazkaren konponbidean, urte ho-rretan Ricardo Marti Fluxa Espai-niako Segurtasun idazkariak na-zioarteko eragile ugariren iritziakbildu zituelako ETArekin nego-ziazio prozesu bat zabaltzearenonuren inguruan. Powell izan zenhorietako bat. Lizarra-Garaziko akordioak eta


Ostirala-, 2018ko maiatzaren 4a

2007an bakeelkarrizketek porrotegitean, Henri Dunantzentroak ez zituen sekulaETArekiko loturak eten

10 IIETA. 1958-2018

Jokin Sagarzazu

ETAren desegiteakerreakzio soka luzeaekarri zuen atzo, saresozialetan, bereziki.Ipar Euskal Herriko

eragileek gaurko Kanboko ekital-dian jarri zuten adierazpenak egi-teko hitzordua. Hegoaldean, age-rraldiak egin zituzten gehienek.Genevako ekitaldiaren aurretikmintzatu zen Mariano Rajoy Es-painiako gobernuburua, EuskalHerritik gertu. Iragarritako agen-dari eutsi zion Urkulluk, eta adie-razpen labur batzuk egin zituen,sari batzuk banatzeko ekitaldian.Soilik Nafarroako Gobernuak ka-leratu zuen ohar bat. Gaur, Urku-llu eta Barkos lehendakariek adie-

razpen bat egingo dute, Bertizkojauregian (Nafarroa). UPNko Ja-vier Esparzak ekitaldia kritikatudu. «Agerian uzten du nolakomenpekotasuna duen BarkosekJaurlaritzarekiko».

IÑIGO URKULLUEusko Jaurlaritzako lehendakaria

«Memorian oinarritutaeraiki behar dugubizikidetza»

«Memorian oinarritutako biziki-detza». Aurrera begira, helburuhori jarri du Urkullu lehendaka-riak. Adierazpen labur batekin ba-loratu zuen atzo iluntzean ETArenadierazpena, Bilbon, EuskadikoKirol Federazioren sari banaketabatean. «Gaurkoa egun garrantzi-

tsua da, ETA betirako desagertudelako», esan zuen. Biktima guz-tiak izan zituen gogoan; «inoizizan behar ez ziren biktimak», az-pimarratu zuen. Horrez gain, atzo,Espainiako ElPaísegunkarian ar-gitaratutako elkarrizketa batean,Urkulluk jakinarazi du EspainiakoGobernuarekin ari dela «lanean»espetxe politika aldatzeko, eta esandu baikor dagoela. «Rajoy sentibe-ra da. Baldintza bezala ETAren de-segitea jarri izan du beti».

NAFARROAKO GOBERNUA

«ETAk aukera bat galdu du biktima guztiei erantzuteko»

Oso kritiko mintzatu da Nafarroa-ko Gobernua, ETAk bere adieraz-

penean ez dielako aipamenik eginbiktimei eta ez duelako aitortueragindako «min bidegabea».«Aukera bat galdu du erantzunbat emateko biktima guztiei,inongo bereizketarik gabe; den-denak bidegabeko indarkeriarenbiktimak baitira», azpimarratudu, ohar batean. Horrekin batera,bere ibilbideaz autokritikarik ezegitea egotzi dio ETAri, eta «bestebehin» bere historia «zuritzea».«ETAk ez zuen inoiz sortu behar,eta inork inoiz ez zuen pentsatubehar ideia edo proiektu bat in-darkeriarekin defendatu zitekee-nik». Aurrera begira, gobernuakberretsi du lanean jarraituko duelabiktimen eskubideen alde.

MARIANO RAJOYEspainiako gobernuburua

«Ez da egongoinpunitaterik; ez da ezer aldatuko»

Mariano Rajoy Espainiako gober-nuburuak azpimarratu du ez delaegongo «inpunitaterako tarte-rik», eta presoek eta iheslariek ezdutela lortuko egungo legeditikkanpo dagoen ezer. Haren hitze-tan, ETAko kideek beren gainhartu behar dute berek egindako«krimen guztien» erantzukizu-na. Halaber, «propagandatzat»jo ditu ETAk egunotan egin dituen«mugimendu» guztiak. Logroñ-on (Errioxa, Espainia) esan zituenhitzok, atzo, ETAren adierazpe-naren aurretik, Guardia Zibilareneraikin batean eginiko ekitaldibatean. «Ez da ezer aldatuko, egi-ten dutena egiten dutela eta esa-

ten dutena esaten dutela ere», na-barmendu zuen.

NATHALIE LOISEAUEuropako Gaietarako frantziar ministroa

«Europako azkenborroka armatuarenorrialdea izan behar da»

ETAren desegiteak duen «ga-rrantzi sinbolikoa» azpimarratudu Nathalie Loiseau FrantziakoGobernuaren Europako Gaieta-rako ministroak. «Europa men-debaldeko azken borroka arma-tua izan behar da, orrialdea pasa-tzeko balio behar du [ETArenadierazpenak]». Madrilen esanzituen hitzok, kazetariekin egini-ko topaketa batean. Azaldu due-nez, Frantziako eta Espainiakoestatuen «lankidetzaren emai-tza» da desegitea. Harreman ho-rrek jarraituko duela azpimarratudu, besteak beste, oraindik argitugabe dauden hilketak argitzeko.

ANDONI ORTUZAREAJren EBBko presidentea

«Urteetan hegaletaneraman dugun berunaz libratu gara»

Euskal gizartea «libratu» egin da«urteetan hegaletan eramanduen berunaz», eta aurrerantze-an «askatasun osoz» egin ahalizango du «hegan». Hala min-tzatu da Andoni Ortuzar EAJrenEuzkadi Buru Batzarreko presi-dentea, bere alderdiak Facebooksare sozialean jarri duen oharre-an. Gertatutakoa «berriro ezerrepikatzea» eta «bakea» jarri

Adierazpenak «gabeziak» dituela salatu arren, euskaleragileek nabarmendu dute ETAren erabakiakbizikidetza erraztu dezakeela, eta akordio politikoetarako aukera zabaldu; Rajoyk dio ez dela ezer aldatuko.

Iraganean soa,geroan oinak

Mariano Rajoy Logroñon izan zen atzo goizean, Guardia Zibilaren ekitaldi batean, ETAren adierazpena kaleratu aurretik. ABEL ALONSO / EFE

BERRIA


ETA. 1958-2018 II 11

ditu aurrerako erronkak. «Urteluzeetan, ETAri esan diogu esperogenuen komunikatu bakarra zelaberen disoluzio alde bakarreko,efektibo eta behin betikoa adie-raztekoa. Komunikatu hau, azke-nean, heldu da». ETAk eraginda-ko «min bidegabea» pairatu du-ten «pertsona guztiak» gogoratuditu EAJko presidenteak.

ARNALDO OTEGI

EH Bilduko idazkari nagusia

«Herri gisa urratsakegiteko abagunea irekida; balia dezagun»

Arnaldo Otegi EH Bilduko idazka-ri nagusiak adierazi du «ardurahistorikoz» jokatu duela ETAk,eta «definitiboki» beste aro batzabaldu dela. Iraganetik ikasi be-har dela azpimarratu du; gogoanizan ditu frankismoaren ondoreneta Lizarra-Garaziko prozesuangertatutakoak. «Ikasi eta, bestebehin, herri gisa urratsak egitekoabagunea ireki da. Balia dezagun,hamarkadak itxaron gabe». ETA-ren erabakia ofizial egin eta gutxi-ra egin zuen agerraldia Otegik,Donostian. Atzera begiratu zuenlehenik, eta biktimak izan zituengogoan. «Ez dut inor bazterreanutzi nahi». Dena den, azpimarra-tu zuen oraindik «bakerik eta as-katasunik gabeko herria» delaEuskal Herria, eta errealitate horieraldatzeko lanean jarraitukoduela EH Bilduk. Horrekin batera,eskerrak eman zizkien atzokoairitsi zedin urteetan lanean aritu-tako guztiei. «Ez da bide errazaizan, oztopo handiak egon dira,

eta ez dugu beti asmatu; baina bo-rondatea bazegoen, eta azkeneanegin dugu».

IDOIA MENDIA

PSE-EEren idazkari nagusia

«Ezker abertzaleakaitortu behar du ez duelaezertarako balio izan»

Idoia Mendia PSE-EEko idazkarinagusia alderdiko zuzendaritzakokideekin batera agertu zen hedabi-deen aurrera, atzo, Bilbon, xingolaurdina soinean zuela —ETArenaurkako sinboloa izan zen 1990-2000ko hamarkadetan—. ETArenerabakia «berandu» heldu arren,«sufrimendu historia bat» amaitudela azpimarratu du, eta gogoanizan ditu ETAren aurrean «erresis-titu» zutenak. Haiek gogoan,ETAk ez duela ezer lortuko adierazidu. Nabarmendu du PSE-EEk «el-karbizitzaren alde» lan egingoduela, baina ezker abertzaleari gal-degin dio onartu dezala ETArenjardunak «sekula» ez duela justi-fikaziorik izan.

LANDER MARTINEZ

EAEko Ahal Dugu-ren idazkari nagusia

«Berandu, baina garaiberri bat zabaldu da»

Bilbon eginiko agerraldi batean,Lander Martinez EAEko Ahal Du-gu-ren idazkari nagusiak nabar-mendu du «berandu» datorrelaETAren erabakia, baina «positi-boa» dela, garai berri bat zabalduduelako. Kritikatu du ETAk bereagirian biktimak aipatu ez izana,hori baitzen, bere ustez, «euskal

gizartearen gehiengo zabalak es-pero zuena». Madrilen, antzeramintzatu da Podemoseko idazka-ri nagusi Pablo Iglesias. «Autokri-tika falta da. Dena den, berri one-na da politikak eta normaltasu-nak ordezkatuko dutela biolen-tzia eta salbuespen egoera. Betira-ko isil daitezela pistolak; hitz egindezala politikak».

ALFONSO ALONSO

EAEko PPko presidentea

«Lotsa agertu beharkolukete eragindako mineta sufrimenduagatik»

Alfonso Alonso EAEko PPren pre-sidenteak espero du ETAk«behingoz alde egitea», eta sortu-tako «atsekabe» eta «sufrimen-du» guztiagatik, ezker abertzale-ko kideek «lotsa» agertzea. Gas-teizen, komunikabideen aurrean,azpimarratu du ETAk ez duela be-re helburuetako bakar bat ere lor-tu, eta ez duela lortuko, eta eragin-dako minak «sufrimendua sor-tzeko» baino ez duela balio izan.

JOSEBA EGIBAR

EAJren bozeramailea

«Erabakia politikoa da:ez da hausnarketa etikobaten ondorioa»

Joseba Egibarren hitzetan, ETArenjardunak «ondorio latzak» izanditu euskal gizartean, eta mailapolitikoan «kalte estrategikoak»eragin ditu. Gogora ekarri du «EAJbaztertu eta ordezkatu nahian»sortu zela ETA, 1958an. «Orain,batzuk amaierara iristen direla,

besteok lanean jarraitzen duguherri honen etorkizuna eta ongi-zatea eraikitzeko lanean». EuskoLegebiltzarreko kazetarien aurre-an egin ditu adierazpenok Egiba-rrek. Gipuzkoa Buru Batzarrekopresidenteak azpimarratu du bo-rroka armatua uzteko erabakiapolitikoa izan dela, Sortuk «de-kretatu» duela, eta salatu du ho-rretara ez direla iritsi hausnarketa«etiko» baten ondorioz: «Nor-baitek erabaki zuen errentagarri-tasun politikoko ikuspegitik, ETAbizirik irauteak kalte izugarria ze-karrela, eta behin betiko uztea era-baki zuten».

SORTU

«Akuilua izan behar duaskatasunaren etabakearen bidean»

Sortuk, ohar batean, «poza»agertu du «ETAk egindako urra-tsarengatik». Ezker abertzalea-ren estrategia aldaketaren «az-ken urratsa» gauzatu dela azpi-marratu du. «Pauso honekeuskal gatazkari jarrera proakti-boz konponbide integrala emate-ra interpelatzen gaitu bai euskaleragileok, bai espainiar eta fran-tziar gobernuak ere». Sortureniritziz, ETAren erabakiak «akui-lu» izan behar du «bakearen etaaskatasunaren bidean».

AVT

«Biktimak umiliatzenjarraitzen du ETAk»

ETAren jakinarazpena «itxura-keria» dela adierazi du AVT elkar-teak. Ohar batean azpimarratu du«biktimak umiliatzen» jarrai-tzen duela ETAk. «Ez da justizia-rekin elkarlanean aritu, ez ditu ar-mak entregatu, eta barkamena ezdie biktima guztiei eskatu». Sala-tu du agiria Josu Urrutikoetxeakirakurri duela: «Justiziarekin di-tuen zorrak tarteko, espetxeanegon beharko luke». Espainianbiktima gehien biltzen dituen el-karteak PPren gobernuari eskatudio «ETAren propaganda kanpai-narekin» amaitzeko: «Nazioar-tean onak direla saldu nahi dute[ETAkoek], eta Espainia eta Fran-tzia haien eskaerak betetzera be-hartu nahi dituzte».

AMNESTY INTERNATIONAL

«Garai beltz bat itxi da;giza eskubideen agendaadostu behar da orain»

ETAren desegiteak «garai beltzbat» ixten duela azpimarratu duAmnesty Internationaleko (AI)Espainiako zuzendari EstebanBeltranek, ohar batean. Eta au-

rrera begira landu beharrekoakzerrendatu ditu: argitu gabe dau-den ETAren atentatuak eta ETA-ko kideen erantzukizunak «epai-tegietan» argitzea, baita GAL etaBVE taldeenak ere; tortura etatratu txarren biktimek egia, justi-zia eta erreparaziorako duten es-kubidea bermatzea; horiek berri-ro ez errepikatzeko Madrilekneurriak ezartzea eta horri bu-ruzko datu base ofizial bat sor-tzea; legedia antiterrorista berri-kustea eta egokitzea nazioartekoestandarretara; eta euskal preso-en urruntze politika berrikustea.Eusko Jaurlaritzari, NafarroakoGobernuari eta Espainiakoari«giza eskubideen agenda komunbat» adosteko eskatu die AIk.

ELA

«Garaia da emari sozialeta militante izugarrihau bideratzeko»

ELAk ohar batean txalotu duETAren erabakia, eta azpimarra-tu du gizarte zibileko pertsoneketa erakundeek azken urteetanagertu duten «kemen militan-tea». Madrilen jarrera salatu du,eta «erreformak» galdegin ditu«salbuespeneko legeak» indar-gabetzeko eta «estatuko apara-tuen inpunitatea» amaitzeko.Iraganaren kontakizunari buruz,uste du batzuek «politika bahi-tu» nahi dutela, «lehia» horre-kin zalantzan jartzeko «arerioa-ren proiektu politikoaren izaerademokratikoa». Hala, sindika-tuak dei egin die euskal indar po-litikoei «elkarrizketa eraikitzai-lea, adiskidetzea eta bizikidetza»sustatzera. ELAren iritziz, «uneegokia» da gogoratzeko EuskalHerriak «emari sozial eta mili-tante izugarria» duela. «Hori bi-deratu behar dugu justizia sozia-laren eta askapen nazionalarenaldeko borrokara».

LAB

«Gizarte zibilareninplikazioa ezinbestekoada aurrera begira ere»

LABek azpimarratu du Euskal He-rrian urteetan bizi izandako ga-tazkaren ondorioak gainditzeafalta dela, eta erroei heldu beharzaiela. «Gatazka politikoa ETArensorreraren aurrekoa da, eta beredesagerpenarekin mantentzenda». LABen iritziz aldebakartasu-na eta gizarte zibilaren inplikazioabeharrezkoak izango dira aurre-rantzean; bereziki, preso, iheslarieta deportatuen egoera konpon-tzeko. Horretarako, «bide orri batadostea eta martxan jartzea»ezinbestekoa dela uste du.

Arnaldo Otegi, Donostian atzo arratsaldean eginiko agerraldian. JUAN HERRERO / EFE

BERRIA


Jon O. Urain

Nazioarteko segurtasunean etagatazken kudeaketan aditua daAaro Suonio (Helsinki, 1963).Euskal Herriko bake prozesuagertutik aztertu du azken urteo-tan, baita azken egunotan ere.«Pauso ongi etorria eta egokiaadiskidetze bidean Europako ga-tazka zaharrenaren Armagabe-tze, Desmobilizazio eta Gizartera-tze prozesuan», idatzi zuen apiri-laren 20an sare sozialetan,ETAren barka eskeaz BBCk ida-tzitako albistearen lotura erantsi-ta. 2013ko otsailean izan zuen le-hen kontaktua euskal gatazkare-kin, orduan egin baitzion PaulRios Lokarri zenaren koordina-tzaileak aholkulari aritzeko gon-bidapena. 2013an eta 2014an Eus-kal Herrian izan zen, Foro Sozia-lak gonbidatuta, eta ordurakomintzo zen gerora hain erabiliakizan diren DDR siglez. Duela hiruaste, Donostian izan zen, Foro So-zialak nazioarteko armagabetzeesperientzien inguruan antolatu-tako topaketan.Finlandiako Atzerri Ministerio-

an krisien kudeaketarako ahol-kulari berezia izanik, Ipar Irlan-dara bidali zuten lanera. 1997aniritsi zen Belfastera, Ipar IrlandanOstiral Santuko akordioa artean

sinatzeke zela, eta hamahiru urteeman zituen han; tartean, Ipar Ir-landako Armagabetze Batzorde-ko presidente izan zen. Jugoslaviaohia osatzen duten herrialdeetanere aritu da lanean. Gatazka ba-koitza desberdina dela azpima-rratu arren, uste du Euskal He-rrian badela zer ikasi Irlandakobake prozesutik, eta mundukobeste leku batzuetan Euskal He-rrikotik.Zer iruditu zaizu ETAk bere bu-

rua desegiteko iragarpena?

Euskal bake prozesuaren ikuska-tzaile independente eta inpartzialgisa, ongietorri beroa ematen diotETAren adierazpen historikoari.ETAk bere egin ditu nazioarteanonartutako DDR estandarrak.Euskal Herrian, DDR prozesuak2011ko urriko Aieteko Konferen-tzian du oinarria, ETAk bere jar-duera armatua behin betiko ira-garri zuenean. ETAren 2017ko armagabetzetik hasita, eta aur-tengo apirileko barka eskearekinjarraituta, desmobilizazioaren etadesegitearen pauso honek era-kusten du adiskidetze bideareki-ko eta bakearen eraikuntzareki-ko konpromiso argia. Goraipa-tzekoa da bake prozesuan zeharForo Sozialak izandako jarraitu-tasuna eta babes etengabea.Zein elementuk ziurtatzen dute

talde armatu baten desmobiliza-

zioak nazioartean onartutako

irizpideak betetzen dituela?

DDR —armagabetzea, desmobili-zazioa, gizarteratzea, ingelesezkosiglen arabera— prozesuak tes-tuinguruaren araberakoak dira,eta gatazka batetik bestera aldadaitezke. Desmobilizazioari da-gokionez, normalean, horrekesan nahi du indar edo talde ar-matu baten borrokalari aktiboekformalki eta modu kontrolatuantalde gisa funtzionatzeari uztea.Normalean, hori gertatzen daadostutako bake prozesu batenezinbesteko parte gisa. Hala ere,erakunde armatu batek, armaga-betzearen ostean, aitortutako bu-ruzagien ahotik amaiera adieraz-pen bat egiten badu eta horrelaerakunde armatu gisa existitzeariuzten badio, desmobilizaziotzatjo daiteke. Kasu horretan, desmo-bilizazioak eragin iraunkorra

12 II ETA. 1958-2018

izango du, adierazpenak publi-koa konbentzituko duelako jar-dun armatuaren bidez lortu nahiziren helburuak soilik bide politi-koen bitartez bilatuko direla au-rrerantzean. Zenbaterainoko garrantzia du

ETAren desmobilizazioak Eus-

kal Herriko bake prozesuan?

Desmobilizaziorik gabe, ez da ga-tazka itxiko herritarren burue-tan. Horrez gain, desmobilizazio-rik gabe, ezin da DDR prozesuosorik egon, hura ulertzen den gi-sara. Jendeak erabiltzen ditu ar-mak; ez dute berez tiro egiten.Erakunde armatu batek bere bu-rua armagabetzen badu eta exis-titzeari uzteko trantsizio osoa egi-ten badu, gatazka armatua behinbetiko amaituko da, eta bakeiraunkorra lor daiteke horren se-gidan gizarteratzea gauzatzenbada.Orain, zer?

BERRIA


Europako lurraldeko gatazka za-harrenaren gertakari positibo ho-nen aurrean, Eusko Jaurlaritzari,Espainiako Gobernuari eta Fran-tziakoari dei egiten diet, Europa-ko Batasunaren babesarekin, bi-deak topatzeko borrokalari ohiengizarteratzea bultzatzeko. Gataz-ka behin betiko ixteko, etorkizu-neko erradikalizazioak saiheste-ko eta gizartearen adiskidetzeanlaguntzeko borondatea baldinbadago, eta horrela beharko lukeherritarren interesak ordezka-tzen dituen gobernu orok, ziurbide irudimentsuak egongo dire-la egungo legeriaren bidez gizar-teratzeari lotutako gaiak lantze-ko. Prozesu hau izan dadila inspi-razio bat maila globalean bakeaeraikitzeko.Armagabetze ondorengo urra-

tsa izan ohi da desmobilizazioa?

Derrigor ordena horretan?

Nazio Batuen DDR prozesuaren

JON URBE / FOKU

«ETAk bereegin ditunazioarteanonartutakoDDRestandarrak»

Aaro Suonio

Gatazken kudeaketan aditua

Aaro Suoniok azpimarratu du ETAk bereburua desegiteko erabakiak «konpromisoargia» azaltzen duela «adiskidetze bidean eta bakearen eraikuntzan».



barruan emandako desmobiliza-

zioari, normalean, «gizartera-

tzeak» ematen dio segida; alegia,

indarkeria eten duten borrokala-

ri ohiekiko epe motzeko arretak.

NBEren estandarrek deskriba-

tzen dutenez, desmobilizazioa al-

de ugariko prozesu bat da, ofizial-

ki ziurtatzen duena gizabanako-

en estatus aldaketa, talde militar

bateko kide zena zibil bihurtzea.

Horrek esan nahi du, batetik, bo-

rrokalaria fisikoki banantzea be-

re talde armatuaren kontroletik,

eta, bestetik, psikologikoki igaro-

tzea pentsaera militarretik zibile-

ra.

Gainera, prozesuotan, borro-

kalariek formalki eskuratzen du-

te estatus zibila talde armatuaren

parte ez dela froga-

tzen duen dokumen-

tazioa jasotzen dute-

nean. Aldiz, talde mi-

litarrarekin formalki

loturak mozteko pro-

zesua luzea eta zaila

da, eta beharrezkoa

da prozesu hori pres-

tatzeko lan egitea;

esaterako, borrokala-

riak gizarteratze so-

zioekonomikoan la-

guntzeko. Bestalde, desmobiliza-

zioak laguntzen du talde edo in-

dar armatuen tamaina murrizten

edo guztiz desegiten. Gizarte ba-

ten desmilitarizazio prozesu za-

balago baten parte da.

Zeintzuk dira Euskal Herriko ba-

ketze ereduaren berezitasunak,

abantailak eta zailtasunak DDR

prozesua osorik garatzeko?

Euskal Herrian, ageriko zailtasu-

na da ez dagoela gobernuaren ja-

betzarik prozesuan. Gobernua-

ren eskubidea eta erantzukizuna

da prozesuan parte hartzea, ziur-

tatzeko, adibidez, armagabetzea

gauzatu dela armen nazioarteko

hitzarmenen eta barneko lege-

riaren arabera. ETAk, erakunde

gisa, armagabetzea aldebakarta-

sunez gauzatzeko, gobernuaren

aitorpenik eta laguntzarik gabe,

bide berritzaile bat bilatu behar

izan zuen armak emateko. Pro-

zesu egoki bat gauzatu balitz, go-

bernuarekin, bake prozesu oso

baten parte gisa, arreta handia-

goa jar zitekeen konfiantza erai-

kitzeko neurrietan, gardentasu-

nari eta prozesuaren osotasunari

dagokionez. Tamalez, egiazta-

tzaile independenteek ez dute

izan gobernuaren babesik. Hala

ere, edozein kasutan, baikor har-

tu beharra dago ETAk, euskal he-

rritarren borondatearekin bat

eginez, aldebakartasunez joka-

tzeko adorea eta borondatea izan

duela, gobernuaren babesa izan

ez arren. DDR prozesu bat bake

prozesu adostu baten parte gisa

garatzen denean, ziurta daiteke

pauso bakoitzak konfiantza maila

handiena duela eta adiskidetze

beharraren ikuspuntu partekatu

bat dagoela, bake iraunkor bate-

rako bidean.

Urte batzuk badira euskal gataz-

karen konponbide prozesua ger-

tutik aztertzen duzula. Zein izan

zen zure aurreneko irudipena?

Sentitu nuen bazegoela benetako

aukera bat bake iraunkorra erai-

kitzeko, bazegoela adiskidetzeko

gogo bat, euskal gizarte zibila eta

nazioarteko babes esanguratsu

bat engaiatuta zeudelako indar-

keriaren atala behin betiko ixte-

ko. Hain justu, hori erakutsi dute

ETAren aldebakarreko armaga-

betze ekintzak eta duela gutxi

ikusi dugun barka eskeak.

Zure ustez, zeintzuk dira euskal

bake prozesuaren irakaspen na-

gusiak?

Gatazka modu eraikitzailean

eraldatzeko bidean herritarren

borondateak egin dezakeenaren

adibide bikaina da euskal proze-

sua. Gizarte zibilak borrokalari

ohiei eginiko eskaera da. Bestela

esanda: komunitateak, borroka-

lariak komunitate horren parte

direlarik, talde armatua zena

konbentzitu zuen aldaketa pro-

zesu demokratikoen bidez bila-

tzeko. Gakoa da erakunde arma-

tua zenak ondorioztatzea

borroka armatuak ez duela

emango hasieran espero zuen

emaitza.

Posible da DDR prozesu bat

osorik gauzatzea aldebakarta-

sunez?

Bake prozesuak epe luzekoak

dira. Armagabetzea eta desmobi-

lizatzea lor daitezke aldebakarta-

sunez, eta, agian, baita gizartera-

tzea ere. Baina bakea iraunkorra

izateko eta egonkortasuna lortze-

ko eta etorkizuneko belaunaldiak

balizko erradikalizazio batetik

babesteko, gizarteratzea gobernu

programen bidez zuzendu eta la-

gundu behar da, borrokalari ohiei

laguntzeko lana bilatzen eta gi-

zartean egokitzen.

Zeintzuk izan daitezke gizarte-

ratzerik gabeko bake prozesu

baten arriskuak?

Preso ohiek zailtasun handiak

izan ditzakete gizartera egokitze-

ko, eta horrek ez luke soilik ho-

riengan eta euren senideengan

eragina izango, baita gizartearen

sektore zabalagoetan ere. Gataz-

ka ez litzateke behar bezala itxi-

ko, eta datozen belaunaldiak

erradikalizatzeko arriskuak hor

jarraituko luke.

Ipar Irlandako Desarmatze Ba-

tzordeko Kabinete buru izan zi-

nen. Zein dira prozesu hartatik

atera beharreko ikaspenak?

Bake prozesu batek gizartearen

kezka zabalago batzuk lantzen

dituenean bake itun baten bidez,

Ipar Irlandako kasuan bezala, gi-

zarteratzearen auzia ere lantzen

du. Aldiz, gizarteratzea epe luze-

ko jarduera da, eta

arrakastatsuagoa

izango da

gobernuaren eta era-

kundeen laguntzare-

kin. Irlandako proze-

sutik ikas dezakegu

gizarteratze maila

adierazgarria lor dai-

tekeela diru sailak bi-

deratuta komunitatea

oinarri duten proiek-

tuak babestera. Bake

akordioaren eta adiskidetzearen

espiritua gizarte osoan elikatu be-

harra dago. Gizarteratzeak den-

bora behar du, eta horretarako,

beharrezkoa da konpromiso

iraunkor bat gobernuaren, bo-

rrokalari ohien eta gizarteratze

hori gauzatu behar duen komu-

nitatearen aldetik.

Zeintzuk dira Irlandako eta Eus-

kal Herriko prozesuek dituzten

antzekotasun eta desberdinta-

sun nagusiak?

Asko esan liteke bi gatazken eta

horien historiaren arteko antze-

kotasunez eta desberdintasunez.

Hala ere, alde nagusia da Ipar Ir-

landakoa bi gobernu burujabek

babestu zutela maila gorenean,

gobernuen baliabide ugari bide-

ratzeaz gain. 2013an, Ipar Irlan-

datik etxera itzuli eta bi urtera,

irakaspen giltzarri batzuk zerren-

datu nituen, bake prozesu bat

arrakastatsua izan dadin bete be-

harreko baldintza batzuk identi-

fikatzeko: borondate politikoa eta

bake prozesu batean engaiatzeko

adostasuna, gatazkaren sustraiak

lantzea, lidergo indartsuak, na-

zioarteko bitartekarien eta erraz-

taileen parte hartzea, eta, azke-

nik, konpromisoa, pazientzia eta

iraunkortasuna. Bake prozesu

bati eusteko alor garrantzitsuak,

berriz, espektatiba errealistak

izatea, iraganeko auziak lantzea

—biktimak, senideak, presoak—

eta borrokalari ohien gizartera-

tzea dira.

«Gatazka modu eraikitzaileaneraldatzeko bidean herritarrenborondateak egin dezakeenarenadibide da euskal prozesua»

«Bakea iraunkorra izatealortzeko, gizarteratzea gobernu programen bidezlagundu behar da»

Amaieraren oihartzuna

nazioarteko lerroburuetanETAren amaiera ez da oharkabean pasatu nazioartean, eta Espainiako,

Kataluniako, Frantziako eta Erresuma Batuko egunkari nagusietako titu-

luetan agertu da albistea. Askok erakundearen amaieraren «ofizialtasu-

na» azpimarratu dute. «ETAk formalki amaitu du borroka armatua, baina

Espainiak pertsegitzea zin egin du», idatzi zuen tituluan The Washington

Post egunkariak, Espainiako Gobernuari ere erreferentzia eginez. BERRIA

14 II ETA. 1958-2018

Gotzon Hermosilla

Beste edozein mugi-mendu politikokbezala, ETAk erejaso zituen garaiangaraiko ideologia,

ildo eta korronteen eraginak.Atzerriko gertaera historikoek,eta horien inguruan egiten zenteorizazioak, lorratza utzi zutenerakundearen bilakaeran. Hain-

bat iturritatik edan zuen ETAkbere historian, eta horrek eraginaizan zuen erakundearen garape-nean.Onintza Odriozola Irizar (Do-

nostia, 1980) Soziologian dokto-rea da, eta EHUko Gizarte Zien-tzien Didaktika Saileko irakaslea.Bere doktore tesian —Erakundebat baino gehiago: ETA herri mu-gimendu gisa (1958-1968)—, ETA-ren lehenengo hamarkadaren

lehenengo urteetan —lehenengoBiltzarrera arte, 1962ko maiatze-an— militante haiek garrantzihandia eman zioten prestakuntzapolitiko eta teorikoari. Hortaz,formazio kaieretan eta bestelakoagirietan erabiltzen duten biblio-grafiari erreparatuta, ikus daitekezein iturritatik edaten zuten.«Alde batetik, abertzaletasun

historikoaren zenbait egileberreskuratu zituzten», dio

ezaugarriak aztertu ditu. Harenoinarrian dagoen hipotesia da ur-te haietan jende asko ibili zelaETAren inguruan militante izangabe, eta «harreman sare» batsortu zela horren ondorioz. Ho-rregatik dio ETAk nolabait «herrimugimendu gisa» jardun zuela,«haren inguruan erakunde egi-tura gainditu zuen harreman sa-rea artikulatu zelako».Ekinen garaian eta ETAren

Odriozolak, «baina berehala hasiziren Hegoafrika, Irlanda etamunduko beste zenbait lekutakolanak irakurtzen. Hizkuntzarenaferak asko kezkatzen zituen, eta,horregatik, hizkuntzalari fran-tsesen lanak ere aipatzen zituz-ten. Egile komunistak ere ager-tzen dira; garai hartako ETAk ezzuen bere burua komunistatzatjotzen, baina ekintza metodo gisazer proposatzen duten interesa-tzen zaie. Eta, noski, nazio aska-peneko mugimenduak: lehenetapa honetan, Tunisia eta Irlan-da, batez ere».Odriozola Irizarrek ikertu duen

aroaren bigarren zatian, 1962tik1968ra, kolonialismoaren kon-trako mugimenduen eta nazio-nalismo iraultzailearen errefe-rentziak agertzen dira. «Horrekaukera ematen dio ETAri arazo

Hainbat iturritatik edan du ETAk bere ibilbide luzean, bai ideologiaren arloaneta bai estrategiaren arloan; adituek diotenez, batez ere «arrakastatsuak»suertatu diren mugimenduetan saiatu da Euskal Herrirako ereduak bilatzen.

Katea urratzeko

eredu bila

BERRIA


turik; estatuaren aldetik ez zego-en mintzaiderik. Baina parte har-tzerako aukerak zabaltzen dire-nean sistemak bere burualegitimatzen du, eta, horrenaurrean, ETAk planteatzen duzeintzuk izan beharko liratekeenhaustura demokratikorakogutxieneko puntuak». KASalternatiba sortu zen horrela.Horrek aldaketak ekarri zituen

ETAren jardueran ere: orain hel-burua ez da «garaipen militarra»edo «insurrekzioa piztea»,gutxieneko horiek lortzeko«negoziazioa» bilatzea baizik.Garai hartan nazioartean indarra

hartu zuten mugimendu arma-tuek —IRAk eta Erdialdeko Ame-riketako gerrillek— arrastoa utzizuten, baina «maila sinboliko-an», estrategian bainoago.90eko hamarkadan beste

urrats bat egin zuen ETAk nora-bide horretan. 1995eko apirilean,Alternatiba Demokratikoa izene-koa plazaratu zuen ETAk; horre-tan, erakundeak ez zuen progra-ma politiko zehatzik planteatu,eta bere buruari «herriaren hitza

espresatu eta errespetatua» izanzedin lortzea ezarri zion xedetzat.ETAren ustez, Euskal Herriakbere etorkizuna erabakitzea gala-razten duten «xantaia, hipoteka,muga politiko eta oztopoak»gaindituta, «herritarrei» zego-kien hori zelan gauzatu ebaztea;gainerako eragileei, berriz, era-baki hori errespetatzea. Eskemahorren garapena izango zen Ano-etako Proposamena, 2004ko aza-roan plazaratua.Begirale askoren ustez, bilaka-

era horretan ere bazegoen nazio-arteko abagunearen eragina:bereziki, Ipar Irlandako proze-suarena. ETAk AlternatibaDemokratikoa plazaratu zuene-an, su-etenean zegoen IRA, etahandik gutxira iritsi zen OstiralSantuko Akordioa, 1998an. Garaihartan ezker abertzaleak behineta berriro nabarmendu zuenez,akordio hartan Erresuma Batuakonartzen zuen ez zuela «interesestrategikorik» Ipar Irlandan, etahango herritarrek erabakitzenzutena errespetatzeko boronda-tea zuela.Casanovak uste du «seguru

asko» Ipar Irlandan gertatutako-ak eragina izango zuela «garaihartan horrelako teorizazioakegin zituztenengan»; «IparIrlandakoak hauspoa ematen diokonponbidearen formulaziohorri, eta erakusten du horrenbideragarritasuna, baina nikesango nuke ETAren hausnarke-ta horiek lehenagotik datozela».Noraino izan ziren garrantzi-

tsuak kanpoko eraginak ETArensorreran? «Egia da ETA beregaraiko testuinguruak baldintza-tu zuela, eta kanpoko eraginhoriek izan zirela», dio Odriozo-lak, «baina uste dut ETArensorrera ulertzeko erabakigarrie-na Euskal Herriko egoera etaerrealitatea izan zela. ETAren sor-tzaileek diote arrazoi nagusiaEAJren jarduerarik eza izan zela,abertzaletasun ekintzaile bat sor-tzeko gogoa. Eta, horrekin batera,euskararen eta euskal nazioarenkontzientzia hartu eta hori modutraumatikoan bizi izana».Eta, hala ere, geroago bilakaera

egon zela ezin ukatuzkoa da:«Korronte historikoak badaude,eta planteamendu eraldatzaileekhori kontuan hartu behar dute»,dio Casanovak. «Horrek ez duesan nahi ereduak mimetikokikopiatzen direnik, baina garaiangaraiko ezaugarrietara ez egoki-tzea akatsa litzateke. Egun, adibi-dez, ulertezina litzateke nazioaskapena bilatzen duen mugi-mendu batek Katalunian gerta-tzen ari denari bizkarra ematea,eta hortik ez ikastea».

ETA. 1958-2018 II15

nazionala arazo sozialarekinuztartzeko», azaldu du. Txina,Vietnam eta Kubako adibideakagertzen dira, eta Frantz Fanonidazlearen lorratza ere bai.Mikel Saratxo (Algorta, Biz-

kaia, 1985) ikerlaria da EHUn, etaegun doktore tesia lantzen ari da,ETAren eta IRAren estrategienkonparazioan oinarritua. Dioe-nez, ETA hasieran gehiago zen«eztabaida eta prestakuntza hel-buru zuen intelektual talde bat»erakunde ekintzailea baino,nahiz eta, handik gutxira, «haus-narketa politiko eta teorikohoriek estrategia berri baten apli-kazioa ekarri». Eta horrek era-man zuen munduko beste zen-bait lekutako prozesu aska-tzaileetan arreta jartzera.Alde horretatik, lehenengo

hamarkada hartan kanpoko ere-

duen eragina «handia» izan zelauste dute Saratxok eta Odriozo-lak: «Testuei erreparatzea bainoez dago horretaz jabetzeko»,azaldu du Odriozolak. «Ekinenkoadernoetan, idazkerak gogoraekartzen digu lehengo naziona-lismoak erabilitakoa, baina osourte gutxiren buruan aldaketa etasintesi lan handia dago».

InsurrekzioaEgun, Iker Casanova (Barakaldo,Bizkaia, 1973) buru-belarri dagomurgildurik EH Bilduko legebil-tzarkide gisa dituen zereginetan,baina hura ere ETAren historiaikertutakoa da, eta bi liburu argi-taratu ditu gaiaren inguruan.Dioenez, ETA sortu zenetik tran-tsiziora arteko zikloan «insu-rrekzioaren aldeko hautua»dago erakundean, eta plantea-

mendua da «jarduera armatuaareagotzea matxinada iritsi artehelburu estrategikoak, hau da,independentzia eta sozialismoalortzeko». Horren inguruanhainbat teorizazio egin zituzten,«denak irreal samarrak», etabeti kanpoko esperientziak —Kuba, Vietnam, Aljeria— aintzathartuta.Garai hartako txosten eta agi-

rien izenburuari erreparatzeabaino ez dago estrategia horrekETAn zuen garrantziaz jabetzeko:La insurreción en Euskadi

(Matxinada Euskadin) 1964koa,eta Bases teóricas de la guerrarevolucionaria (Gerra iraultzaile-aren oinarri teorikoak),1965ekoa.Hainbat arrazoi daude kolonia-

lismoaren kontrako mugimenduhoriek eredutzat hartzeko. Lehe-nengoa oso agerikoa da: herrialdehaietako askapen mugimenduak«inperialismoaren zapalkuntza-ren kontra» borrokatzen ziren,eta horixe zen, hain zuzen, ETAkEuskal Herrirako ere egiten zuenanalisia.Baina bazegoen bigarren arra-

zoia ere, oso garrantzitsua: ETAkeredu gisa hartutako horiek«garaileak» ziren, arrakasta-tsuak, Saratxok nabarmenduduenez. «Kuban, Aljerian etaabarretan iraultzak garaile suer-tatu ziren. Ondorioa logikoa da:Euskal Herria ere kolonia bada,garai hartan ETAk defendatzenzuen moduan, eta herrialde haie-tan kolonialismoaren kontraborrokatzeko estrategiak arra-kasta izan badu, estrategia horida ezarri beharrekoa, edo EuskalHerriko ezaugarrietara egokitu-tako antzeko bat».Bat dator ikuspegi horrekin

Casanova: «Ezker abertzaleakbeti izan du herriarekin konekta-tzeko bokazioa eta irabaztekoborondatea, eta erreferente ira-bazleak bilatu ditu, hau da, besteleku batzuetan ezker eraldatzai-leari garaitzeko aukera eman dio-tenak: garai batean, deskoloniza-zio prozesuetan irabazlesuertatzen ari ziren mugimenduiraultzaileak, eta, beste momentubatzuetan, Irlanda. Baina, bidehorretan, uste dut ezker abertza-leak gero eta gehiago hartu ditue-la erreferentetzat euskal egoera-rekin parekagarriak diren gizarteeta mugimenduak».

Bigarren zikloaFranco diktadorea hil ostean,trantsizioa iritsi zen, eta, horrekinbatera, «bigarren ziklo politi-koa», Casanovaren hitzetan:«Aurreko zikloan ez zegoenparte hartze politiko normaliza-

BERRIA


Stormonteko jauregia,

Belfasten (Ipar Irlanda).

CATHY MCARTHUR / EFE

«Uste dut ETArensorrera ulertzekoerabakigarriena EuskalHerriko egoera etaerrealitatea izan zela»

Onintza Odriozola IrizarEHUko irakaslea

«Kuban, Aljerian eta abarretan iraultzakgaraile suertatu ziren;beraz, [ETAren ustez]hori zen estrategia»

Mikel SaratxoEHUko ikerlaria

«Ezker abertzaleak gero eta gehiago hartu ditu eredutzat euskal egoerarekinparekagarriak direnak»

Iker CasanovaIdazlea eta Sortuko kidea



1960 19721962 1964 1966 1968 197619741970

Su etenakSu etenak ETAren eskaintza politiko nagusiakETAren eskaintza politiko nagusiak

Hildakoak*Hildakoak*

EAJ(1895)

EAJ(1895)

ANV(1930)

ANV(1930)

Jagi-Jagi(1934)

Jagi-Jagi(1934)

Ekin(1952)

Ekin(1952)

Branka(1967)

Branka(1967)

ETA berri(1967)

ETA berri(1967)

EGIBatasuna

(1972)

EGIBatasuna

(1972)

EMK(1972)

EMK(1972)

LAIA(1974)

LAIA(1974)

ESB(1976)

ESB(1976)

PSE-PSOE(1977)

PSE-PSOE(1977)

EPK(1977)

EPK(1977)

EIA(1976)

EIA(1976)

EE(1977)

EE(1977)

HASI(1977)

HASI(1977)

ETA(1958)

ETA(1958)

ETA(1964)

ETA(1964)

ETAm(1974)

ETAm(1974)

ETApm(1974)

ETApm(1974)

ETApm(1976)

ETApm(1976)

Bereziak(1977)

Bereziak(1977)

ETA VI(1970)

ETA VI(1970)

1874- 1923

Espainiako

Monarkia

konstituzionala

1923-1931

Primo de

Riveraren

diktadura1931-1936

Espainiako

II. Errepublika

1936-1939

Gerra

Zibila1939-1976

Frankismoa

Frankismoa (1975eko abendua, Francoren heriotza)

ETA pm-ren su-etena.

1 1981eko otsailak 28 -1982ko otsailak 22

2 1989ko urtarrilak 8 -1989ko apirilak 4

1976 -1981

197Espain

Konstit

Adolfo Suarez

UCD

Izenetik izanera

Mugarriak eta lubakiak

Erakunde politikoaErakunde armatuaIK Iparretarrak (1972-2000?), KAA Komando Autonomo Antikapitalistak (1976?-1985?)

Eztabaida eta zatiketak izan dira ETAren 60 urteko historian; fronte militarraren eta politikoaren artean, bereziki. Era berean, ETAren eragin esparrua handia izan da alderdi politikoen artean, sorreratik gaur egun arteb Jokin Sagarzazu (informazioa), Joxean Apeztegia

ETAk** hildakoak, 837

1960-1975 197

30 262

102

Aljerko elkarrizketak, ETAren eta Gonzalezen gobernuaren artean.

4 1998ko u

5 1998ko i

MugarLizarra

3 1996ko ekainak 23 - 1996ko ekainak 30

Aznar izendatu eta aste gutxitara, astebeteko su-etena. Hamar hilabete lehenago kaleratu zuen ETAk Alternatiba Demokratikoa.

Ertzain

Espainiako SegurtasunIndarrekhildakoak, 94

Talde

parapolizialek

hildakoak, 73

1

Txillardegi, Madariaga, Irigarai eta Del Valle, 1964an, Frantziako Estatutik kanporatu zituztenean.



ilegalizazioa

(2008)

ilegalizazioa

(2003)

1980 1990 2000 201019821978 1984 1986 1988 1992 1994 1996 1998 2002 2004 2006 2008 2012 2014 2016 2018

EA(1986)

EA(1986)

Ezker Batua

(1986)

Ezker Batua

(1986)

Ezker Anitza

(2011)

Ezker Anitza

(2011)

EPK(1991)

EPK(1991)

EuE(1991)

EuE(1991)

Batasuna(2001)

Batasuna(2001)

Aralar(2001)

Aralar(2001)

ANV(2001)

ANV(2001)

Sortu(2011)

Sortu(2011)

Bildu(2011)

Bildu(2011)

Alternatiba(2009)

Alternatiba(2009)

EH Bildu(2012)

EH Bildu(2012)

EMK(1978)

EMK(1978)

HB(1978)

HB(1978)

LAIA(1980)

LAIA(1980)

ESB(1980)

ESB(1980)

PSE-EE(1993)

PSE-EE(1993)

EuskalHerritarrok

(1998)

EuskalHerritarrok

(1998)

EE(1982)

EE(1982)

ETApm VIII(1982)

ETApm VIII(1982)

ETApm VII(1982)

ETApm VII(1982)

1 2 3 5 6 78 9 10

4

978E iniako

ituzioa

1979GernikakoEstatutua

1981Estatukolpea

1982Nafarroako Foru

Hobekuntza

Adolfo Suarez

1981-1982

Calvo Sotelo

UCD

1982-1996

Felipe Gonzalez

PSOE

Felipe Gonzalez Jose Maria Aznar Jose Luis Rodriguez Zapatero Mariano RajoyCalvo Sotelo

1996–2004

Jose Maria Aznar

PP

2004-2011

Jose Luis

R. Zapatero

PSOE2011-Gaur arte

Mariano Rajoy

PP

1979-19821 76-1978 1983-2013

* Eusko Jaurlaritzaren Bake eta Bizikidetza

Idazkaritza (2013). Beste erakunde batzuek ere

egin dituzte zerrendak. Espainiako Barne

Ministerioaren azken datuen arabera (2017ko

ekainekoak), ETAk 853 pertsona hil ditu;

Jaurlaritzaren arabera, 837. Bestalde, Euskal

Memoria fundazioaren arabera, 1960-2010

urteen artean errepresioak hildakoak dira 474

(Gernikako seme-alabak, 2010). Gaixorik edo

bere buruaz beste eginda espetxean hildakoak

jasotzen ditu, bisitetara joandako senideak

txostenean ez bezala; horren arabera, 167 dira

Espainiako Segurtasun Indarrek edota talde

polizialek hildakoak.

** ETAren bi adarrak eta erakunde horrekin

loturikoa taldeak (Komando Autonomo

Antikapitalistak, IK...).

733 3130 24 14

2

252453

o urtarrilak 1 - 1998ko ekainak 23

o irailak 18 - 1999ko abenduak 3

arik gabeko su-eten orokorra, a-Garaziko prozesua bultzatzeko.

ntzaren kontrako ekintzen etena.6 2004ko otsailak 18 - 2004ko martxoak 18

7 2005eko ekainak 18 - ...

PP eta PSOEko hautetsien kontrako atentatuen etena. Espainiako Kongresuak hilabete lehenago onartu zuen ETArekiko elkarrizketen aldeko ebazpena.

Katalunian atentaturik ez egiteko erabakia. 8 2006ko martxoak 24 - 2007ko ekainak 5 9 2011ko urtarrilak 10 - ...

Su-eten egiaztagarria, iraunkorra eta orokorra.

Su-eten iraunkorra. Oslo, Loiola

eta Genevako elkarrizketak.

1 2 1976 eta 1978

KAS alternatiba

3 1995

Alternatiba Demokratikoa

10 2011ko urriak 20

Jardun armatuaren

amaiera.

2 3

Iñaki Petxarroman

V.Batzarrean hartu

zuen ETAk borro-

ka armatuan ari-

tzeko benetako

erabakia, 1967an.

Txabi Etxebarrietaren zuzendari-

tzapean, orduan hasi zuen era-

kunde armatuak urteetako ziklo

armatua, oinarri ideologikoan

«askapen nazional eta soziala»

eta estrategian «ekintza-errepre-

sioa-ekintza» espirala aktibatuz.

Ideia sinplea eta zehatza zen.

ETAk Francoren erregimeneko

ordezkariren baten edo segurta-

sun indarren aurkako ekintza bat

egin eta frankismoak errepresio

masiboarekin erantzuten zuen,

ez bakarrik ETAko kideen aurka,

baizik eta herri sektore zabalen

aurka. Horrek herritarren hase-

rrea eragiten zuen, eta, horren os-

tean, ETAk «mendeku» gisako

erantzunen bat ematen zuen.

Handituz zihoan olatu horren ba-

rruan «askapen nazionala» hel-

duko zelakoan zeuden ETAko ga-

rai hartako ideologoak, munduko

beste askapen borroka batzuetan

gertatzen ari zen moduan: Kuba,

Aljeria... Estrategia hori KAS al-

ternatibaren aurkezpenarekin

amaitu zuen ETAk, orduan indar

metaketaren bidez Espainiarekin

negoziazio bat behartzea jarri bai-

tzuen helburu gisa erakunde ar-

matuak. Urteen poderioz, borro-

ka armatuaren eskarmentua

handitu bai, baina estatuen erre-

presio tresnek ere kalte handia

egin zioten ETAri. 2010ean hil

zuen azken pertsona, Paris ingu-

ruan: Jean Serge Nerin jendar-

Historia bat

armek markatuaETAren historia borroka armatuaren historia bat bainogehiago da. Alabaina, zerbaitek bereizi baldin badu ETA,borroka armatua erabiltzeko egindako hautuak bereizidu. Lehen urteetan, oso ekintza txikiak egin zituenerakundeak —gehienbat, sabotajeak—, baina, urteenpoderioz, gero eta ekintza armatu indartsuagoak eginzituen, euskal politika astintzeko ahalmena lortzeraino.



1

4

5

6 7

2 3

ETA. 1958-2018 II19

mea. Bost hamarkadako ibilbide-an 837 biktima eragin ditu ETAk,Eusko Jaurlaritzaren Terrorismo-aren Biktimen Arretarako Zuzen-daritzaren arabera. Beste iturribatzuen arabera —Iñaki Egañahistorialaria, esaterako—, 758 hil-dako eragin ditu ETAk bere ibilbi-dean, eta 837 lirateke beste euskalerakunde batzuekin batera era-gindako biktimak. EspainiakoGobernuaren arabera, 853 lagunhil ditu. Hona hemen ETArenekintza armaturik sonatuenak.

Pardines etaEtxebarrietaZiklo armatuaren abiapuntutzatjo daiteke Jose Pardines GuardiaZibileko agentearen aurka ETAkegindako atentatua, 1968ko ekai-naren 7an. Villabonan (Gipuzkoa)guardia zibilek jarria zuten kon-trol batean geratu zuten ETAkokomando bat zihoan autoa. TxabiEtxebarrietak tiro egin zion agen-te bati, eta alde egin zuten. Hu-rrengo egunean, Tolosako Ola-rrain auzoan jarria zuten kontrolbatean atzeman zituzten ihesegindakoak, eta tiroz hil zutenEtxebarrieta.

Meliton ManzanasPardinesena gertatu eta bi hilabe-tera egin zuen ETAk aurrez plani-fikatutako lehen ekintza, MelitonManzanas Espainiako poliziabu-ruaren aurka, «torturatzailea»izatea egotzita. Francoren Polizia-ren Donostiako burua izan zen,eta oso ezaguna bihurtu zen politi-karekin zerikusia zuten atxilo-tuen aurka erabiltzen zituen tor-tura metodo ankerrengatik. Le-hen urte haietan, nolabaiteko«herri justiziaren» ikuspegiaeman nahi izaten zien ETAk bereekintzei, eta Meliton Manzanase-nak bete-betean egiten zuen bathorrekin. Honela idatzi zuen era-kundeak atentatua bere gain har-tzeko komunikatuan: «ETAk beteegin du euskal herri langileak tor-turatzaile honen aurka aspaldiemandako ebazpena». Ekintzahorrek frankismoaren erantzunbortitza eragin zuen. Gipuzkoansalbuespen egoera ezarri, etaehunka lagun atxilotu zituzten —600, iturri batzuen arabera—;haietako gehienek torturak etatratu txarrak salatu zituzten.

Carrero BlancoBurgosko Prozesuak ETAren fe-nomenoaren nazioartekotze etazabaltze azkarra eragin zuen, eta1960ko hamarkadan gazte gutxibatzuen fenomeno hasi berria

zena erreferente politiko garran-tzitsu bat bihurtu zen euskal gi-zartearentzat. Hamarkada eskasbatean metatutako eskarmen-tuaren eta erreferentzialtasunhorren ondorioa izan zen ETAkinoiz egin duen ekintza armatu-rik garrantzitsuenetako bat: LuisCarrero Blanco Espainiako Go-bernuko presidentearen hilketa.1973ko abenduaren 20an hil zuenETAk, bonba auto bat zartatuta,Ogrooperazioarenondorioz. Al-mirantea hilda, ondorengorikgabe geratu zen frankismoa, etaatentatuak eragin handia izanzuen ondoren heldu zen trantsi-zio politikoan.

Ryan eta LemoizBere ibilbide armatuan, gatazka-ren irtenbiderako eskatzen zituenbaldintzekin zerikusi zuzenik ezzuten hainbat arlotan esku hartudu ETAk arma bidez, izan langile-en mugimenduaren alorrean,izan bestelako gatazka sektoriale-tan. Horietako nagusietako bat izan zen —ETAk jarritako baliabi-deengatik eta eragindako ondo-rioengatik— Lemoizko zentral nu-klearraren aurka 1970eko eta1980ko hamarkadetan ETAk au-rrera eraman zuen kanpaina ar-matua. 1978 eta 1982 bitartean 134eraso egin zituen ETAk zentralaeraikitzeko ardura zuen Iberdue-roren aurka. Horrez gain, zentra-laren bi ingeniari buruak hil zi-tuen erakundeak: Jose MariaRyan, eta haren ordez jarri zute-na, Angel Pascual. Ryan 1981ekourtarrilaren 29an bahitu zuenETAk, zentraletik irteten ari zela.Erakunde armatuak astebetekoepea eman zuen zentralekoproiektua bertan behera utzi etalanak eraisteko. Epea amaituta,hil egin zuen ingeniari burua.1984an, bertan behera utzi zituz-ten zentralaren obrak behin-behinean, baina, azkenean, ete-naldi hori betiko izan zen.

Yoyes, mezu zuzen batmilitanteeiDolores Gonzalez Katarain Yoyes1986ko irailaren 10ean hil zuenETAk, Ordizian (Gipuzkoa). Hil-ketak oihartzun handia edukizuen euskal gizartean, YoyesETAko zuzendaritzako kide izanbaitzen. Hainbat urte erbesteanigaro ostean, Ordiziara itzultzeaerabaki zuen, Espainiako justizia-rekin zorrik ez zuela eta. ETAn,ordea, ezinegon handia eraginzuen hura itzultzeak, eta Yoyeshiltzea erabaki zuen, «estatu es-painiarraren errepresio plane-kin» kolaboratzea egotzita. Eus-

kal herri langilearen askapenprozesuari «traizio» egitea lepo-ratu zion erakunde armatuak Yo-yesi. Hilketa horrek ezinegonhandia sortu zuen, baita ezkerabertzalearen inguruan ere.

Hipercorren «akats larria»1987ko ekainaren 19an Bartzelo-nako Hipercor supermerkatukoaparkalekuan jarritako bonba-autoa lehertu, eta 21 lagun hil zi-tuen ETAk. Erakunde armatuakhainbat aldiz ohartarazi zuenbonbari buruz, baina Poliziak ezzuen lokala hustu, eta tragediagertatu zen. ETAk autokritikaegin zuen atentatu horretaz, aten-tatua bere gain hartu zuen ida-tzian: «Gure atsekabea adierazinahi diogu Kataluniako herriarieta atentatuko biktima errugabe-en gertuko eta senideei bereziki.Gure egiten dugu euskal eta kata-lan herri langileen gaitzespen zin-tzoa, inolako aringarririk gabeonartuz gertakari tamalgarri ho-netan daukagun ardura, eta onar-tuz, zintzotasun iraultzaile ibilbi-deari dagokion bezala, ekintzahau aurrera eramanda egindakoakats larria». Ekintza horrek ereeten bat ekarri zuen ETArekiko,bereziki ordura arte erakunde ar-matuarekin eta ezker abertzalea-rekin nolabaiteko elkartasunaerakutsi zuten milaka katalanenartean. Hipercorreko atentatuariburuzko epaiketan estatua ere zi-gortu zuten polizia arduragabe-keriagatik, abisua jaso arren loka-la ez husteagatik.

Ordoñez, Aznar eta politikariak Sektore jakin batzuen kontrakoatentatu kanpainak egin dituETAk bere historian. Ohikoenak,guardia zibilen, polizien eta se-gurtasun indarren aurkakoak,baina enpresariak, epaileak, es-petxeetako funtzionarioak eta

beste zenbait sektore ere izan ditujomugan. Alabaina, 1990eko ha-markadaren erdialdean, ETArenjarduera armatuak jomugan jarrizituen PSOEko eta PPko ordezka-ri politikoak. Horrek ika-mikahandia sortu zuen gizartean, etaildo horrekiko desadostasuna ez-ker abertzalean bertan azalduzen. Lehen atentatua GregorioOrdoñez Donostiako PPko zine-gotziaren aurka egin zuen ETAk,1995eko urtarrilaren 23an. Do-nostiako jatetxe batean hil zuten.Handik hiru hilabete eskasera,

Jose Maria Aznar PPko buru etaalderdi horretako presidente-gaiaren aurkako atentatu bat eginzuen erakunde armatuak, bon-ba-auto batekin, Madrilen. 40kilo amosal lehertu bazituen ere,Aznar bizirik irten zen eraso ho-rretatik, eta handik hilabete gutxibatzuetara presidente hautatuzuten bozetan. Ordoñezen hilketa bere gain

hartzeko ETAk EuskaldunonEgunkaria-n eman zuen elka-rrizketa batean, hau aipatu zuen:«gatazka luzatzeko ardura» zu-ten politikariak hartu zituela jo-mugan, uler zezaten «gatazka lu-zatzearen ondorioak» eurek ere«pairatu» beharko zituztela.Kanpaina horren barruan, Fer-nando Buesa eta Fernando Muji-ka buruzagi sozialistak ere hil zi-tuzten, eta baita alderdi horietakoeta UPNko hainbat zinegotzi etamilitante ere.

Miguel Angel Blanco1996 eta 1997 bitartean, Jose An-tonio Ortega Lara espetxeetakofuntzionarioa bahitua izan zuenETAk. Euskal presoen Euskal He-rriratzearen aldeko kanpaina za-bal baten barruan, tentsio handiasortu zuen bahiketa horrek eus-kal gizartean. Guardia Zibilak 532eguneko bahiketa bukatu zuen,Arrasaten (Gipuzkoa) eduki zutenzulotik funtzionarioa askatuz etaharen bahiketan zerikusia izanzuten lau etakideak atxilotuz.Guardia Zibilaren operazioakoihartzun handia eduki zuen, etaharen arrakasta gogotik goraipa-tu zuten Espainiako hedabideek.Hain zuzen ere, haiek lotu zutenhandik 9 egunera ETAk egin zuenbeste ekintza batekin: Miguel An-gel Blanco Ermuko (Bizkaia) PPkozinegotzi gaztearena. Bahitu, eta48 orduko epea eman zuen ETAkeuskal presoak Euskal Herriratze-ko baldintza moduan. EspainiakoGobernuak ez zuen baldintzaonartu, eta, emandako epean, bu-ruan tiro bat zuela larri zauritutatopatu zuten Blanco, Lasarte-Orian (Gipuzkoa). Handik gutxira

hil egin zen. Ekintza hark orduraarte ikusi gabeko manifestazioakeragin zituen, eta ezker abertzale-ko egoitzen, militanteen eta herri-ko tabernen aurkako elkarretara-tze eta erasoak izan ziren. Handikaurrera, Ermuko Foroa eta beste-lako talde batzuek hauspo handiahartu zuten, eta, politikoki, ezkerabertzalearen aurkako PPrenapustu errepresiboak indar han-dia hartu zuen.

Joxe Mari KortaBlancoren hilketaren ondoko ola-tu errepresiboak eten bat izanzuen Lizarra-Garaziko akordioeneta ETAk emandako su-etenarenostean. Su-etena amaitu ostean,baina, atentatu kanpaina batiekin zion ETAk berriro, eta horie-tako batean hil zuen, 2000koabuztuaren 8an, Joxe Mari Kortaenpresaburu eta Adegiko presi-dentea, Zumaian (Gipuzkoa).Atentatu horrek ere kontrako ja-rrera nabarmena eragin zuen eus-kal gizartean.

T-4ko leherketa2006ko abenduaren 30an leher-gailuz betetako furgoneta bat le-hertu zuen ETAk Madrilgo Bara-jasko aireportuko T-4ko aparka-lekuan. Urte bereko martxoaniragarritako su-etena formalkihautsi gabe egin zuen ekintzahura ETAk, eta bi lagun hil zireneztandaren ondorioz, biak ereekuadortarrak: Carlos Alonso Pa-late eta Diego Armando Estacio.Ekintzak ezinegon handia eraginzuen ezker abertzalean bertanere, eta Batasunak ETAri eskatuzion eusteko su-eteneko konpro-miso guztiei. Atentatu horrekin,Espainiako Gobernuak bukatu-tzat eman zuen Loiolako prozesuaeta harekin lotutako elkarrizketaprozesua.

Azken ekintzakJarduera armatuko azken urteo-tan, hainbat ekintza egin zituenETAk, erakunde barruan etaezker abertzalean estrategiazehazteko hartu beharreko bide-az eztabaida betean zirela. Azkenatentatua Mallorcan (HerrialdeKatalanak) egin zuen ETAk.Diego Salva Lezaun eta CarlosSaenz de Tejada agenteak hilzituen 2009ko uztailaren 30ean,bonba-auto bat zartatuz. Handikhilabete batzuetara, Paris ondoanizandako enfrentamendu batean,Negrin jendarmea hil zuten tiroz,ETAk berak «gogoz kontrako-tzat» jotako «ustekabekoenfrentamendu» batean.

BERRIA


1 Carrero Blanco.Carrero

Blanco eta Franco.

2 Meliton Manzanas.

1968an hil zuen ETAk.

3 Lemoiz.Ryan hilda agertu

zen ETAk bahitu ondoren.

4 Yoyes.Yoyes etakide ohia

hilda agertu zen tokia.

5 Blanco.PPko zinegotzi

gaztearen heriotza salatzeko

manifestazioetako bat.

6 Korta.Kortaren aldeko

fundazioaren aurkezpena.

7 T-4.Barajasko T-4 termina-

la bonbaz lehertu zuten.

ARGAZKIAK: BERRIA

Iosu Alberdi

Espainiako eta Fran-tziako Poliziak ekin-tza ugari egin dituzteazken hamarkade-tan, ETAren aurkako

borrokan. Frankismo garaian ha-si ziren erakundearen aurkakooperazioak, eta trantsizioarekinjarraitu zuten. Lehenik, Espainia-ko Estatuaren esku, 1984ko ekai-naren 14an Espainiako eta Fran-tziako gobernuen arteko kolabo-razioari hasiera eman zitzaion ar-te. Frantziak ETAko hiru kide es-traditatu zituen orduan.Bi estatuetako poliziek eginiko

operazioez gain, ETAri aurre egi-teko hainbat talde parapolizialere sortu ziren, ustez EspainiakoGobernuaren babespean, besteakbeste, BVE Batallon Vasco Espa-ñol eta GAL Askapenerako TaldeAntiterroristak.

Lehen kolpeaETAren aurkako lehen kolpe ga-rrantzitsua 1969ko apirilaren 9aniritsi zen, Frankismoaren azkenurteetan. ETAk bere lehen hilketaegin eta hilabete batzuetara. Izanere, egun hartakoa erakundekoburuen aurkako lehen kolpeaizan zen. Polizia frankistak MarioOnaindia, Victor Arana eta JosuAbrisketa atxilotu zituen, Bilbon.Mikel Etxebarriak, berriz, ihesegitea lortu zuen, zaurituta. Egunberean atxilotu zituzten EduardoUriarte, Jon Etxabe, Jone Dorron-soro eta Enrique Gesalaga ere,Kantabrian (Espainia). Urtebete geroago, atxilotueta-

ko sei heriotza zigorrera konde-natu zituzten, Frankismoarenamaierarekin lotzen den epaiketaezagunenetako batean, Burgosko

prozesuan. Halere, euskal gizar-tearen eta nazioartearen presioekbertan behera utzi zituzten seigazteen aurkako heriotza zigo-rrak, eta espetxe zigorretara alda-tu zituzten kondenak.

‘Lobo operazioa’1975ean, oraindik Frankismoa in-darrean zela, Espainiako CESEDDokumentazio Zerbitzu Zentra-lak agente bat ETA barruan sar-tzea lortu zuen, Lobo operazioa-renbarruan. Ustez, Mikel Lejarzaerakundearen Azpiegitura buruizatera iritsi zen, eta bere agentebikoitz lanak ETAren aurkako or-dura arteko sarekada handienaeragin zuen.1975eko uztailaren 30ean, Pe-

dro Ignacio Perez Beotegi Wilson

eta Pedro Ignacio Perez BeotegiTxiki atxilotu zituzten Bartzelo-nan, lapurreta baten ostean. TxikiFrankismoko azken fusilatueta-ko bat izan zen, besteak beste,Angel Otaegirekin batera. Bartze-lonako atxiloketen ostean, beste158 lagun atxilotu zituen Poliziak,horietako asko, Madrilen. Horienartean, Iñaki Mujika Arregi Ezke-rra.

‘Sokoa operazioa’Jada Espainiako eta Frantziakogobernuen arteko elkarlana mar-txan jarrita, Ipar Euskal Herrianegin ziren ETAren aurkako opera-zio nabarmenenak. Lehen opera-zioetako bat da Sokoaoperazioa;1986an, Sokoa kooperatibarenHendaiako fabrikan (Lapurdi)egin zen sarekada.ETAren ordura arteko arma

gordeleku handiena aurkitu zuenFrantziako Poliziak, EspainiakoGuardia Zibilak emaniko infor-

mazioari esker. Poliziaren arabe-ra, ETAren finantza aparatuarenaurka ordura arte emaniko kolpehandiena izan zen. Izan ere, ar-gudiatu zuten zerga iraultzailetiklortutako dirua zuritzeko erabiliizan zela enpresa. Horrekin bate-ra, aparatu logistikoaren inguru-ko informazio ugari ere topatuzuten poliziek, baita armak, do-kumentazio faltsua eta dirua ere.Operazio hartan, 11 lagun atxilo-tu zituzten.Polizia iturrien arabera, Guar-

dia Zibilak ETAri bi SAM-7 misiliritsarazi zizkion, merkatu bel-tzetik, jarraipena egiteko balizabanarekin. Espainiako Segurta-sunerako orduko estatu idazkariRafael Veraren esanetan, Guar-dia Zibilak AEBetako CIA agen-tziaren laguntza izan zuen horre-tarako. Sokoa enpresak ETAko kideei

laguntza eta lana eman izana sa-latu izan du Espainiako Poliziak.Bestalde, fabrika hartan lan egi-ten zuen Segundo Mareyk ere,1983ko abenduaren 4an GALekbahitua, ETAko kide batekin na-hastu ostean. Hura izan zen Es-painiako Barne Ministerioak fi-nantzatutako gerra zikinaren le-hen biktimetako bat.Ia urtebete geroago, 1987ko

irailean, Santiago Arrospide atxi-lotu zuen Poliziak, Angelun (La-purdi), ustez ETAren aparatu mi-litarreko burua. Erakundeareninguruko informazio ugarirekinharrapatu zuten, eta dozenakalagunen atxiloketa erraztu.

Bidarteko sarekada1992ko martxoaren 29an iritsizen erakundearen buruzagitza-ren aurkako kolpe latzenetakobat. Frantziako Poliziaren talde

ETAren aurka,polizia kolpeka ETAren aurkako operazioak Frankismo garaian hasiziren Espainian, baina ez ziren indartu 80ko hamarkadaarte. Frantziako eta Espainiako poliziek elkarlaneaneginiko operazioek, eta bigarrenak martxan jarritakogerra zikinak, erakundearen jarduna baldintzatu zuten.

20 II ETA. 1958-2018

bereziek Bidarteko (Lapurdi) etxebat hartu zuten, eta FranciscoMujika Garmendia Pakito, JoseLuis Alvarez Santacristina Txelis,eta Joseba Arregi Erostarbe Fitiatxilotu zituzten. ETAren buruza-gitza atxilotzen zuten lehen aldiazen; aparatu militarreko, logisti-koko eta politikoko buruak ziren.Ia urtebete geroago, 1993ko

otsailean, ETAren arma tailerhandienetako bat konfiskatuzuen Poliziak Bidarteko bertakoetxe batean. Etxearen azpian, ar-mak eta lehergailuak egiteko ma-teriala, eta tailer, laborategi eta ti-roak praktikatzeko gela bana to-patu zituzten. Hiru egun lehena-go, operazio horren barruan, Pe-dro Maria Gorospe Lertxundiatxilotu zuen Frantziako Poliziak,

BERRIA


‘Sokoa operazioaren’barruan 11 lagun atxilotuzituzten, eta aparatulogistikoaren ingurukoinformazioa aurkitu

Bidarteko sarekadanETAren aparatulogistikoko, militarrekoeta politikoko buruakatxilotu zituzten

Uztaritzen (Lapurdi). EspainiakoPoliziak Joseba Arregi Erostarbe-ren bigarrentzat zuen Gorospe.2000ko irailean, Ignacio Miguel

Gracia Arregi Iñaki de Renteriaatxilotu zuen Poliziak. Hura ere,Bidarten. Ustez erakundearenaparatu militarreko burua zenRenteria, 1992ko sarekadatik.

Azken kolpe handiaMilurteko berrian sartuta, ETA-ren aurkako operazio nagusieta-ko bat 2004ko urrian eginikoa da.Sarekada batean, 600 kilo leher-gai, 10.000 detonagailu, eta doze-naka pistola eta fusil bereganatuzituen Poliziak, hainbat etxetaneginiko sarekadan, erakundea-ren aurkako konfiskazio handie-na izanik. Operazio hartan, 21 la-gun atxilotu zituzten, tartean Ma-rixol Iparragirre Anbotoeta MikelAlbisu Antza, Saliesen (Frantzia).Poliziaren esanetan, MikelAntzaETA erakundeko buruzagi politi-koa zen, 1992ko Bidarteko opera-ziotik.



Eneko Etxegarai Urain Bidart

Bidarten (Lapurdi) ETAren kon-tra egindako polizia operazioei lo-tuta ageri da Peio Faganen izena(Paris, 1938). Bi zentzutan, berakongi azaltzen duenez. 1992koariburuz, ETAren zuzendaritza atxi-lotu zutenekoari buruz, emanditu xehetasun batzuk: «Libiarreisaldu nien azken kamera infrago-rriarekin harrapatu zuten Bidar-teko zuzendaritza. Bazekiten zo-nalde honetan zela nonbait, bainaez zuten aurkitzen. F1 hegazkinapasarazi zuten jakiteko». Besteoperazioan, 1993koan, Faganbera izan zen atxilotua. 38 tonakobi kamioi behar izan zituzten etxeazpian zuen Uzi metrailadorelantegia husteko: «Lau langile gi-nen, bi komanda numeriko, tor-nu bat, gela bat altzairuen trata-mendurako, tiro frogak egitekogela bat, lau logela, bainugelak.Zulo biziki ederra zen». Kantitatehandiak produzitu zituztela dioFaganek: «Prokuradoreak erranzidan: ‘Fagan jauna, goresmenak

eman behar zaizkizu, obra ede-rrak dira’». Bizi bakarra anizten duten ho-

rietakoa da Fagan. Gipuzkoatik36ko gerrari ihesi iritsi zen, ama-ren tripakietan. Parisen, «segu-ruenik», EAJren ospitale bateansortu zen, 1938an, eta 1993an itzu-li zen hara, preso; ETArenarma lantegi handienaetxean izateagatik.«Hobe isilik» oroit du

aitona. Gerratik ihesi jo-an zen, Mercedes Aristi-zabal Rekarte amaren sa-belean, osabak gerran zi-tuelarik: «Bata 19 urtere-kin, bestea 15ekin, bele-ak hiltzera joan zirenFrancoren kontra. Ho-rrek markatzen du».«Markatua», 1978an,Jose Miguel Beñaran Or-deñana Argala-ren he-riotzak, matxinatzeko«mamia» piztu zion ar-te. «Nire arrazoiak fami-liakoak ziren, kultura-lak, arbolak txertatzen, ogia egi-ten irakatsi zidan aitonarenak».Gogoan du Kepa Ordoki, Gernikabatailoiko komandantea ezagutuzuela osabak, Alemanen tankeak,eta gudarien ehorzketak: «Hen-daian izaten zen, Irun parean lur-peratua izateko».Racing Club futbol taldean aritu

zen Parisen, zauritu arte. Pauekofutbol kluba sortu zuen, Lapurdi-ra sartu, eta Miarritzeko errugbitaldean aritu zen. Ingeniari lane-tan aritu zen gero, MiarritzekoDassault aeronautika enpresan:«Paradoxa bat da, baina Espai-niari izenpearazi izan dizkiot kon-tratuak».Dassaultentzat eta ETArentzat

egiten zuen lanak bereizi ditueladio: «Defentsa sekretua nuen al-de batetik, defentsa sekretua bes-tetik». 1993an atxilotu zutenean,ongi atxikitako sekretua zen armalantegiarena, eta Dassaulten poli-ziaren informazio zerbitzuek in-geniariei sekretu militarra nolagorde emandako formakuntzekberen eragina izan zuten. «Jen-dea zur eta lur gelditu zen, era-kundea bera ere bai; Argala ko-mandoarekingertatu zen bezala,inork ez zekien Txomin Iturbektalde hori muntatu zuela».1987an, Aljeriako negoziazioen

aktore nagusia izan zen Iturbe.Gogoan du Faganek: «Gizon batezagutu dut, besteak ez bezala-koa... beti badugu bata bestearenkontrako pilota partida bat joka-tzeko... beste bizi batean agian».Eta ez da ezagutu zuen «histori-ko» bakarra: «Etxean hartu nuenlehen iheslaria GALen atzaparre-tatik ihesi joan zen; hiru hilabetez

atxiki nuen». Oroit du Ipar EuskalHerriko ikastoletan bertsolaritzairakasten ibilitakoa zela: «Lau hitzpartekatuko genituen, begiratzengenion elkarri, eta elkar ulertzengenuen; aski zen». Haren etxeaharrera leku bihurtu zen: «Era-kundean lan egin nuen orduan».

«Nik erresistentzia armatuaegin dut, ez naiz beste leku baterajoan, eta ez didate eskatu, seguraski ezezkoa emango nuen; Eus-kal Herrian borrokatu nahinuen». Euskal Herri subiranoazuen nahikeria: «Mina sortu du-gu, sakonki dolu dut. Irlandar ba-tek zioen bezala: egitera behartunauzuenaz damutzen naiz». Ha-ren ustetan, ETAren «ekarpena»ez da berehala baloratuko, «bainanahi edo nahi ez, historia dakar». Faganen iritziz, Espainiako es-

tatuak «mendeku gosearekin»jarraitzen duen bitartean gatazkaez da konpondua, eta torturarenazterketa txostena du adibidetzat:«Zapaltzaileak zapalkuntzarikexistitzen ez dela dio, baina hala-ko txosten batek sutzen du; men-peratuarentzat bere menperatukondizioaren froga da».

Hegoaldeko ezjakintasunaGatazka behar bezala konponduezean frustrazioa eragingo dueladeritzo, eta, euskaldunak matxi-nada batetik bestera doazen gal-detuta, honela dio: «Iritsi garenlekura iritsi bagara, erresistentziagaitasun handia dugulako iritsigara». Elkar sostengatu beharduten komunitateez osaturikoEuskal Herria dela dio: «Kokote-raino nago Hegoaldekoek nolagainetik begiratzen diguten; ezja-kintasun handia dago. Hemenzen gune zentrala, hemendikabiatzen zen. Babes osoa zen en-gaiatu zirenen partetik; oraindikhor daude, eta ez dira baitezpadaarmak itzultzen argazkietan dire-nak. Hori baino askoz sakonagoada; errespetua eskatzen dut».

«Mina sortu dugu, sakonki dolu dut. Irlandar batek zioenmodura: egitera behartunauzuenaz damutzen naiz»

«Hegoaldekoek gainetik nolabegiratzen diguten ikusteakkokoteraino jartzen nau.Errespetua eskatzen dut»

Bidarten atxilotuak hegazkin

militar batean eraman zituzten

Miarritzetik Parisera.

BOB EDME

«F1 hegazkinapasarazi zutenBidartekozuzendaritzanon zenjakiteko»

Peio Fagan b Euskal militantea

Faganek dio berak Dassault aeronautikaenpresan saltzen zuen teknologia erabilita«harrapatu» zutela ETAren zuzendaritza.Urtebete geroago atxilotu zuten ETArenarma lantegi handiena etxean izateagatik.

ISA

BE

LL

E M

IQU

EL

ES

TO

RE

NA

Enekoitz Esnaola Gasteiz

Duela 41 urte, 1977koapirilean eta maia-tzean, ETAren biadarrak, EAJ etazenbait euskal al-

derdiXibertan (Angelu, Lapurdi)bildu ziren, akordio bat lortze alde-ra. Han zegoen Joseba Azkarraga(Agurain, Araba, 1950), EAJrenEBBko ordezkarietako modura.

Monzonen saioari esker«1977 hasieran, Telesforo Monzo-nek ETAren eta EAJren arteko bi-lera bat proposatu zuen. Ni or-duan EBB kidea izan nintzen, etabadakit idatzi bat bidali zigula. Bi-leraren eskemaz hitz egin zen ha-rekin, eta lortu zuen EAJ eta ETAbatzea mahai batean bueltan. Hi-labete batzuk lehenago, EAJk al-derditik bidali zuen Monzon.1977ko apirilaren 23an izan zen

E. Esnaola Gasteiz

Lizarra-Garazi akor-dioa (1998ko iraila)heldu aurretik, ETA-rekin hizketan jardunzuten EAJk eta EAk,

eta Rafa Larreina zen (Gasteiz, 1956)EAren ordezkarietako bat.

Enfrentamendu zibila«1997an, enfretamendu zibil ba-terantz gindoazen euskal gizarte-an. Hori saihestu behar genuen.

EAn oso kontzepzio antimilitaris-ta izan dugu beti, eta giza eskubi-deen aldekoa. Neu asko markatuninduen Jose Maria Portellen hil-ketak, 1978an. Hoja del Lunes -eko zuzendaria zen, eta harekinhitzordu bat egina nuen, uniber-tsitateko gehigarri baten proiektubat zela-eta, baina bezperan hilegin zuen ETAk. Geroztik, indar-keria bukatzeko obsesio bat izandut. Arazo politikoak konpontze-ko bide politikoa erabili behardela aldarrikatu dugu EAn beti-danik. ETAren aldetik hizketara-

ko gonbita jaso genuen 1998an,eta baiezkoa eman genuen, aipa-tutako helburuak izanik.

Idatziari eranskina»Zeharkako kontaktuen ondo-ren, aurrez aurre bildu ginenETArekin. 1998ko uztaila zen.Tentsioa zegoen bileretan. Haiekakordioa proposatu ziguten;orrialde batekoa zen testua. EAJrikolore bateko orria eman zion,EAri beste batekoa, eta ETAren-tzako orria beste kolore batekoa

aurreneko bilkura, Xiberta hote-lean. Eragile gehiago ere izan ziren batzar haietan. Bost bileraegin ziren, beti han.

Amnistia eta bozak»Amnistia zen gako nagusia. EAJ1976 bukaeran-1977 hastapeneanhasi zen Adolfo Suarez Espainia-ko gobernuburuarekin hizketanAmnistia Legeaz. 1977ko ekaine-an ziren frankismo osteko lehenhauteskundeak. Batzorde batsortu zen Madrilen, eta EAJrenizenean Julio Jauregi senatariaegon zen. Guk informazio ona ge-neukan amnistia ematearen au-keraz. Aitortu behar dut EAJk ezzituela gauzak behar bezain garbiazaldu, agian. ETAk ez zuen usteamnistia ekaineko hauteskunde-en aurretik emango zenik. »Hauteskundeetara denak bate-ra aurkeztea ere eskatu zuenETAk. EAJk ez zuen hori nahi, be-

rak bakarrik aurkeztu nahi bai-tzuen. Gainera, EAJri ez zitzaionaxola besteak ez aurkeztea, har-tara bera bakarrik azalduko zela-ko Euskadiren interesen defen-tsan. Juan Ajuriagerrak EBBrenbileretan askotan esaten zuen1930ean Donostiako Itunean ezegonda aukera handi bat galduzuela EAJk, eta esperientzia txarhark eragin zuen EBBn frankis-moaren ondoren. Beraz, lehenhauteskunde haietan egongo zen,bakarrik, baita artean amnistiarikez balego ere. Gainera, Madrilekbazuen elkarrizketen berri. »Asko eztabaidatu zen Xibertan,baina hasiera samarretik ikustenzen ez zela akordiorik lortuko. Al-dez aurretik finkatutako eskemabatekin joan zen EAJ, eta, nire us-tez, ETA ere bai. Porrot bat izanzen, porrot kolektibo bat. Galdu-tako aukera bat.

Txomin Iturbek pisua»Hotelaren behealdeko toki ba-tean bildu ginen: garbigunean.Bileran geundela, tarteka pasa-tzen ziren hoteleko langileakarropekin. Mahai lauki bat zen.Gure aurrean jartzen ziren ETA-koak, edo gu haien aurrean. »EAJko ordezkariak Hegoaldekolau lurraldeetako kide bana gi-nen: Juan Jose Pujana, GerardoBujanda, Koldo Amezketa etalaurok. 26 urte nituen. 1972tiknintzen EBBko kidea. Xibertakoaskok nik baino esperientzia poli-tiko handiagoa zuten, baina asmoonez joan nintzen. ETAren izene-an, Txomin Iturbe, Yoyes, Argala,Peixoto edota pm-ko Trepa zeu-den, eta ikusten zen Txominekpisu handia zuela. Argala oso zo-rrotza zen, zehatza. Pm-koak, an-biguoak.

»Goiz eta arratsalde biltzen gi-nen. Bazkaldu, hotelean bertan.Bileretan atsedenaldi batzuk ereegiten genituen, eta ETAkoaknormalki euren inguruko alder-diekin egoten ziren hizketan, bai-ta bazkaltzen ere. EAJkook baka-rrik egoten ginen, baztertuta be-zala; inoiz laguntzen ziguten JoseLuis Elkoro Bergarako alkateaketa Jose Antonio Altuna Arrasate-koak. Beste alderdi batzuetakoak,eurak batzen ziren. Inoiz egotenginen elkarrekin, futbolaz-etamintzatzeko. Baina eguneko az-ken bilera bukatu, eta beti etxera. »Nik, behintzat, ez nuen Xiberta-ra iristeko segurtasun neurririkhartzen. Neure Renault 5arekinjoaten nintzen Gasteiztik haraino.

Borroka armatua»ETAren su-etenaz ere hitz egi-ten genuen. EAJk menia eskatzenzuen. Argalak esan zuen bazutelahorretarako borondatea, betiereakordioa lortzen bazen Xibertan.EAJk beti gaitzetsi du indarkeria,baina frankismo garaian ez zuenETAren aurkako posizio gogorraeta aurrez aurrekoa. EAJren lehenmobilizazio handia Xiberta ondo-ren izan zen. »Legenda batek esaten du Txo-minek halako batean pistola batjarri zuela mahai gainean. Hori ezda egia. Inor beldurtzeko inolakokeinurik ez zen egon han. »41 urte pasatu dira Xibertakotik,eta galdu izan ditugu beste aukerabatzuk. T4koan salbu, esangonuke prozesuak haustearen ar-dura ez dela bakarrik izan su-ete-na apurtu duenarena; beste par-teek ere izan dute erantzukizu-nik. Xibertan, denok».

JosebaAzkarraga. 1977: aurretikfinkatutakoeskemekin

22 IIETA. 1958-2018BERRIA


R ETArekin hitz egin duten euskal politikariak.ETAren ia 60 urteko ibilbidean, euskalpolitikari batzuek hitz egin dute harekin, akordioak xede. 1977an, Joseba Azkarragaizan zen Xibertan, EAJren izenean. 1998an, Lizarrako itunaren aurretik, Rafa LarreinaEAkoa eta Joseba Egibar EAJkoa. 2005-2007ko prozesuan, Jesus Egiguren (PSE-EE).

Rafa Larreina.1998-1999:kontzeptuantimilitarista

Joseba Azkarraga, joan den astelehenean, Gasteizko bere etxean,

Xibertako 1977ko bileretako aktak ikusten. BERRIA

ETAko batek: ‘Hire arreba ondo aldabil?’. Lizeoan elkarrekin arituziren, nonbait, eta jakin nuenbera Mikel Antza zela.»Halako tokira geure autoan joa-ten ginen; handik beste toki bate-ra eramaten gintuzten, begiak es-taliak genituela, gure autoan gi-dari haietako bat zela. Agirrekesaten zien betaurrekoak kendu-ta nahikoa zela, ez zuela ia batereikusten. Behin bidaia luzea izanzen —agian, bueltaka ibili ginen—;ni gidariaren ondoan nindoan,Gorka atzean, eta lo hartu zuen. »Beste behin, gosea, eta ETAkoeigaldetu nien ea al zuten bazkal-tzen. Haiek: afaldu egiten zutela.Chiquilin gaileta bat atera nuen,Gorkak gazta puska bat, eta han-txe bukatu genuen. Zorrotzak zi-ren ETAkoak. Pixa egitera joatekoere atzetik genituen...»Bilera baten ondoren Paue in-guru horretan utzi gintuzten, bai-na handik gure autora iristekobazegoen tarte bat, eta guk ez ge-nuen dirurik. Diru pixka bat uzte-ko eskatu genien ETAkoei, buel-tatuko geniela. Eman ziguten, etaartean zioten ETAk EAJ finantza-tzeko keinu bat zela...

1999n berriro »ETArekin 1999ko udan bildu gi-nen berriro. Giroa tentsoagoa zenjada. Proposamen bat aurkeztuzigun [Euskal Herri osoko hautes-kundeak, eta legebiltzarrareneratzea]; irakurri genuen hantxe,eta iragarri genion ez genuela zu-zendaritzara eraman beharrik,ezezkoa zela erantzuna, proposa-mena Euskal Herriaren errealita-tetik kanpo baitzegoen. ETAkazaldu zuen su-etena teknikokihautsita zegoela. Kale borrokakoekintza ugari zegoen orduan. EHsaiatu zen eginahal guztiak egitenegoera bideratzeko, baina... »Dena dela, 1999ko iraileanUdalbiltza sortu zuten hautetsiek.Baina ETAk su-etena hautsi zuenabendu hasieran. Nik uste egoeraez zuela politikoki kontrolatzen.

E. Esnaola Donostia

ETArekin 1998an bil-tzen hasi aurretik, EAJ1995eko udan ere ba-tzartu zen harekin,Joseba EgibarEBBko

kideak dioenez (Andoain, Gipuz-koa, 1959). «Uztaila zen. Oso go-goan dut, EAJren mendeurren garaia zelako eta orduko idatziaeman genielako ETAko ordezka-riei». Bien arteko ondorengo ha-rremana «epistolarra» izan zen,«gutuna gora, gutuna behera».

Garai berri bat«1998an HBren Mahai Naziona-lak, Ipar Irlandako prozesua abia-puntutzat hartuz, foro bat egiteaproposatu zuen, eta EAJri argi etagarbi azaldu zion garai berri bathasteko modua zegoela, haienerabakitasuna oso sendoa zela.1997ko urtea nolakoa izan zenikusita —Ortega Lara, Blanco, HB-koak kartzelara...—, bestelakoa li-tzateke egoera. Ezker abertzalea-rekin 1997ko uztaila baino lehe-nago legebiltzarrean bilera bategin genuen, eta oso gogorra izanzen, baina harremanak segituzuen. HBkoek esan ziguten MahaiNazionala espetxera bidaliko zu-tela, baina euren erreferentzia be-rriak izango genituela. Halaxeazaldu zen Arnaldo Otegi. Arteannahikoa ezezaguna zen. »Ajuriaeneko Itunaren azkenpausoak ziren. Ardanzak plan bataurkeztu zuen 1998ko martxoan,esanez hemen erabakitakoa Ma-drilek errespetatu beharko duela. »Testuinguru horretan harrema-nak zeuden EAJren eta HBren ar-tean. HBren izenean Otegi, Joseba

Garaziko gutuna»Dena dela, irailaren 12an Liza-rrako akordioa aurkeztu zen. Su-etena iragarri zuen ETAk, lau egu-nera. Urriaren 2an, ETAk gutunbat helarazi zuen Donibane Gara-ziko bilerara, eta eskatu nuen ezirakurtzeko. Izan ere, beste eragi-leok ginen akordioaren egileak.Ez zen leitu karta, eta ETAk gerokexa agertu zuen. Hala hasi zenLizarra-Garazikoa; egoera per-fektuak ez dira behin ere izaten.

ETA EAJ ‘finantzatzen’»ETArekin egindako lehen bile-ran, Gorka aurkeztu nuen, neureburua ere bai, ‘eta, inporta ez ba-zaizue, zuek nortzuk zareten ja-kin nahiko nuke’. Gorkak, albo-tik, ukalondokoarekin kolpe-txoa, ez al nituen bada ezagutzen.

zen. ETAren zigilua zuen idatziak,gero besteok geurea jartzeko. Bialderdiok handik bi astera hain-bat zehaztasun erantsi genituen:esaten genuen burujabetza pro-zesuan denon artean aztertu be-har zirela estrategiak-eta; institu-zioen gobernabidea eta egonkor-tasuna izatearren, genioen EAJk,EAk eta HBren munduak ez ba-zuten nahikoa gehiengorik besteakordio batzuk egin ahal zirela,inor ez zela baztertu behar; eta,idatziak su-etenaren partean ze-karren ‘hornitze zereginak’

zehaztearren, genioen meniakgiza eskubideak errespetatzea es-katzen zuela. Ez zen akordiorikegon. Hala ere, irailean Lizarrakoakordioa aurkeztu zen zenbaiteragileren artean.

Madrilen presioa»Jaime Major Orejak esaten zuenarazoa ez zela ETA, baizik eta on-dorengo eguna, proiektu inde-pendentista. Madrilek HBrenaurkako kriminalizazioari ekinzion, eta konponbidea hamar

urte atzeratu zuen. Orain gauzaberean ari da Kataluniarekin. Bai-ta hemen ere. 1998an eta 1999anbildu ginen ETArekin, eta ustedut bazeudela Madrilen presioak.Baina baita ondoren ere. 2000kouztailean Pirinio aldean ibili nin-tzen, eta behin, Aran ibarreannengoela, kontrol batean geldituninduten. Ez nuen arazorik izan,baina gero batek ohartarazi zidanGuardia Zibilak zaintzan izatenzuela nire autoa. Eta abuztuanAbc-k deitu zidan, esanez su-ete-nera itzultzeko EA ETArekin

harremanetan zela, eta Barne Mi-nisteriokoak zirela euren iturriak.Erantzun nion gezurra zela. Ezzuten argitaratu, baina bistan dazein zen Madrilen jarrera.

Haustura jakiteko era»1999ko azaroan Lizarra-Garazi-ko ordezkari batzuk Loiun ginelaVenezuelara joateko, diasporariprozesua azaltzeko, jakin genuenETAk su-etena hautsi zuela.Gara-n jakinarazi zuen hori, etageuk hegazkinean leitu genuen».

ETA. 1958-2018 II23BERRIA


Joseba Egibar.1998-1999: ETArekin ere bai

Joseba Egibar, aurreko astean, Donostian, GBBren egoitzan, ETA, EAJ eta EAren 1998ko elkarrizketetako paperekin. E.E.

Rafa Larreina, lehenego astean,

Gasteizen. E.E.

Permach eta Iñigo Iruin azaltzen ziren. Gurean, Gorka Agirre, JuanMari Ollora eta hirurok.

ETArekin bilerak»ETAk bilera baterako proposa-mena egin zigun 1998ko udabe-rrian, eta uztailaren 30ean bilduginen. Gorka Agirre eta biok joanginen. EA ere bai, bere kabuz, RafaLarreina-eta. ETAren aldetik, Mi-kel Antza bazen. Guk ETAri esangenion zergatik ez zegoen han HB,eta erantzun zigun ez zegoela be-harrik. Akordiorako proposame-na aurkeztu zigun ETAk [EuskalHerriko instituzio bakar eta buru-jabea sortzea; sinatzaileen kon-promisoa akordioetarako eta di-namikak eragiteko; PPrekin etaPSOErekin akordioak bertan be-hera uzteko EAJk eta EAk; ETArenkonpromisoa su-eten mugaba-

bea emateko], eta guk genioen eaaldatzerik bazegoen. ETAk, bereproposamena zela, eta guk, azter-tuko eta erantzungo genuela. »ETAk idatzian behealdean zioensu-etena lau hilabetekoa izangozela [meniaren lehen epetzat jozuen, EAren eta EAJren konpro-misoak egiaztatzeko]. Esan ge-nien hori ere Otegiri-eta gero.»Orrialde batekoa zen haien pro-posamena, eta EAk eta guk, abuz-tuaren 13an, atzean orri bat eran-tsi genion, akordioaren garape-nerako zehaztasun batzuekin.Erantzunari buruzko bilera ETA-rekin EAJkoon autoan egin ge-nuen. Atzean genituen inprima-gailua eta ordenagailua, eta zigi-luak ere bai, akordioa ixteko.ETAko ordezkaria ez zegoen adosedukiekin: idatzia hartu zuen etamartxa. Gero, eskutitz bat bidalizigun ETAk, kritikoa.

E. Esnaola Donostia

Jesus Egiguren (Aizarna,Zestoa, Gipuzkoa, 1954)izan zen 2005-2007 pro-zesuko protagonista na-gusietako bat, Batasuna-

rekin eta ETArekin negoziatu zue-lako. PSE-EEko presidentea zen.

Lehen hitzordua«Arnaldo Otegik eta biok Txilla-rren gauzak nahikoa aurreratutageneuzkala, ikusi zen ETA Espai-niako Gobernuarekin kontaktuanjartzea. Egin genituen saio batzukVatikanoarekin-eta, baina azke-nerako Otegiri esan nion zergatikez zuen lortzen berak ETAren gu-tun bat eta nik gobernuarena.ETArenak niri François Maitiakematen zizkidan, eta nik hari go-bernuarenak. Kartak autoan au-rrealdeko aulki ondoan uzten ni-tuen, eta behin Espainiako Poli-ziak geratu ninduen kontrolean.Ezagutu egin ninduten, eta ez zu-ten begiratu auto barrukoa. Hala,behintzat, ETA-gobernua lehenbilera finkatu zen, 2005eko ekai-naren 21erako: Genevan, Wilsonhotelean. Pello Rubio Txillarreko-arekin joan nintzen, haren autoan.Hotelean sartu, eta sarreran lo har-tu nuen. ETAkoak ez ziren orduanazaldu, eta Henri Dunant zentro-koek arratsalderako jarri zuten bi-lera. Ordubetekoa izan zen, nikhurrengo egunean Eusko Legebil-tzarrean egon behar nuelako, inbestidura saioan. Autoa hartu,eta hona. Gero bakarrik joaten hasinintzen, lagun bati autoa eskatuta.Josu Urrutikoetxeak esaten zidantrena seguruagoa dela.

Hoteletako oroigarriak»Henri Dunantekoek Suitzan hoteletik hotelera eramaten gin-tuzten bilerak egiteko, eta normal-ki parkingetik sartzen ginen, mis-terio handiz eta une desberdine-tan. Ez zuten esaten zer hotel zen,jakin ez genezan non geunden,baina nik beti hartzen nuen berta-ko oroigarri bat: poxpolo kaxa, bo-ligrafoa… Beraz, badakit zein hote-letan egon ginen. Gero, Oslon betihotel berean egon ginen, eta nor-mal sartzen ginen barrura.

Josu Urrutikoetxearekin»Josu Urrutikoetxearekin hasinintzen biltzen, Genevan. Hurabeti Jon Iurrebasorekin azaltzenzen; hark ordenagailua zeraman,eta oharrak hartzen zituen. Josuketa biok lehen aldiz ikustean, bos-tekoa eman genion elkarri. Miguel

moduan aurkeztu ninduten, eta

Josu, Georgemoduan; ez zen zen-tzuzkoa hori, ezagunak ginelako. »Oslon Norvegiako Atzerri minis-troa agertu zen behin, eta, apartebatean, esan zidan horrelako bilera askotan egon zela eta lehenaldiz ikusi zuela gobernuaren or-dezkaria —alegia, ni— arropa plan-txatu gabe, eta bestea, berriz, gal-tzak dena plantxatuta, jakarekin… »Behin, Norvegiaren zerbitzu se-kretuetako hegazkinean eramangintuzten biok Genevatik Oslora.»Josuk asko zaintzen zuen elika-dura, eta kirola egiten zuen, laster-ka. Madrilen esaten zuten gaixorik

zegoela, nekatu egiten zela nego-ziazioetaneta horrelako istorioak,baina nik Rubalcabari esaten nionondo ikusten nuela.

Negoziatu ez, kolaboratu»Bileretako giroa oso ona zen. Jo-suk eta biok negoziatu bainogehiago kolaboratu egiten ge-nuen, eta Henri Dunantekoak, ha-rrituta. Giza faktorea tartean zego-en, haien ustez. Adin bertsukoakgara, aspalditik gaude kontuhauetan, euskaldunak gara… Nor-vegian elkarrekin bazkaltzen ge-

nuen, eta familiako kontuak-etaateratzen ziren solasaldietan. »Behin bakarrik haserretu ginen,Norvegian: egun batez oso beran-du bukatu genuen afaria, hitzartu-takoa ospatu baikenuen, eta neuregelara joan nintzenean, Rubalca-bari deitu nion, eta esan zidan tes-tuan zerbait aldatzeko; Josuk nire-aren goiko solairuan zeukan gela,igo nintzen, jo nion atea eta azaldunion aldaketa, eta haserretu eginzitzaidan, uste zuelako negoziazioteknika bat zela. Hurrengo egune-rako bilera eskatu zion Henri Du-nanti; elkarri esan genizkion gau-

zak orduan. Baina lortu genuenakordioa ixtea. 2005ean uztailaren14an bukatu genuen aurreneko bilera saila. Frantziako festa dela-ko daukat gogoan eguna. »Bide orri bat osatzea zen helbu-rua: Zapateroren adierazpena Eus-kadiko erabakiak errespetatzeaz;mahai politikoa eta teknikoa;ETAren su-etena; negoziazioanbehatzaileak ere egotea...

Genevan gusturago»Goizez biltzen ginen Genevan.Negoziatu orduan, eta arratsaldea,libre. Onak ziren baldintzak, be-raz. Negoziatzen hasi ginenerako,dena buruan neukan; saiatu nin-tzen ETAk proposatuko zuena au-rreikusten. Gainera, Suitzara joanaurretik, gatazken teoriak askoirakurrita nengoen. Arratsaldeanoharrak-eta koaderno bateanapuntatzen nituen. Zinemara erejoaten nintzen; hiruzpalau aldizikusi nuen El mercader de Vene-

cia, negoziazio tipo bat delako. »Neu Genevan lehen egonda nen-goen, 19 bat urterekin, jatetxe ba-tean laguntzaile. Henri Dunantegoitza jatetxe horretatik ehunenbat metrora dago. Oso ondo pasatunuen han. Ez hain ondo gero Nor-vegian, bainuetxe batean egon gi-nelako eta herria oso inpertsonalazelako, eta, gainera, giroa ez zentxarra baina dagoeneko azaldu ziren arazoak, eta nahikoa desero-so egon nintzen.

Rubalcabari mezuak»Nik, gobernutik, Rubalcabare-kin hitz egiten nuen. Baina ahalzen gutxien deitzen nion, eta eznion dena kontatzen, beti nahi iza-ten zuelako gauza batzuk murriz-tea. T4koa [2006-12-30] baino le-henago abisatu nion zerbait gertazitekeela, ETAko ordezkaritza be-rriak esan zidalako erantzutekoasmoa zutela. Zapaterok T4koarenbezperan adierazi zuen urtebetegeroago hobeto egongo ginela…Gaizki informatuta zegoen.

Bukaera, eta hasiera»ETAk 2006ko martxoan emanzuen su-etena; kostatu zitzaion.Gero ordezkaritza aldatu zuen, etaikusten hasi ginen hura ez zihoalaaurrera. Elkarri leporatzen genionakordioa bete ez izana.»Nire ustez, T4koan bukatu zenprozesua, 2007an berriro Genevanbildu ginen arren. T4an hasi zensortzen bakea. Ezker abertzaleaneztabaida bat hasi zuten ETAri eskatzeko buka zezala. Poliziakere egin zuen bere lana. 2011kourrian bukatu zen ETA.

24 IIETA. 1958-2018BERRIA


Jesus Egiguren, lehengo astean, Donostian, 2005-2007ko prozesuan hartu zituen oharrei begira. BERRIA

Jesus Egiguren. 2005-2007: gizafaktorearen garrantzia



bukatzeari lehentasun handia-goa ematea. Gerta zitekeen Aljer-ko negoziazioetan Corcuera mi-nistroaren azpijokoari ultima-tum batekin erantzun beharrean

beste malgutasunbatez jokatzea etaprozesu hauskoreta etorkizun osozaileko hari besteaukera bat ematea.Gerta zitekeen,1992ko apustuakontrako eztarritik

joan ondoren (Olinpiar Jokoeneta Expoaren atarian estatua ne-goziatzera behartu beharrean,Bidarte), armen indarrez nego-ziazioa eragiteko estrategia auzi-tan jartzen hastea, ezker abertza-learen barruan gutxi batzuk egi-ten hasi ziren bezala. Gertazitekeen bonba-autoek eta hau-tetsien kontrako atentatuek gi-zarte osoan ez ezik ezker abertza-learen barruan ere sortu zutenezinegonak eragin handiagoaizatea ETAren erabakietan. Gertazitekeen Lizarra-Garaziko proze-suaren garaian pazientzia estra-tegiko handiagoaz jokatzea eta,gainerako eragileen beldurraketa jarrera epelak gorabehera, in-dar harreman berri haiek balia-tzea politika hutserako jauzia

Bukatu da. Ezin zenbestela izan, esan-go dugu denokorain. Baina ez daegia. Ezer ez zegoen

idatzia. Gerta zitekeen Loiolako nego-

ziazioen porrotagatik atsekabetueta Barajasko atentatuagatik su-mindu ziren ezker abertzalekokideak etsipenez isilik gelditzeaeta, barne bakearen izenean,denamahai gainean jarri zueneztabaida bultzatu beharrean ira-ganean bezala ETAren erabakie-tara moldatzea. Gerta zitekeenbarne eztabaida horretan borro-ka armatua auzitan jarri zutenakez nagusitzea, etaEuskal HerriaZutikadierazpenak beste zerbaitesatea. Edo Aietekoaren ondorenEspainiako Gobernuak bi aldekoeskema negoziatzailean sartzeariuko egin zionean alde bakarrekoestrategian sakontzeari uko egi-tea, ETAren ibilbide osoan ukoegindako bideari heltzea baitzenazken batean: ez armak autode-terminazioaren truk, ezta bakeapresoen truk ere, baizik eta dese-gitea musutruk. Ausardia beharzen. Edo gerta zitekeen ETArenbarruan zatiketa gertatzea, IRArieta beste talde armatu askori ger-tatu izan zaien bezala.Azken batean, gerta zitekeen

lehendik ere gehiegiiraun duen honekguztiak are gehiagoirautea, eta gaur egunbizirik dauden askohilda egotea, askedauden beste askopreso egotea, torturajasan ez duten askotorturatuak izatea, eta bizkartzai-nik gabe bizi diren asko bizkar-tzainen itzalarekin bizi behar iza-tea. Baina gerta zitekeen askoz le-

henago bukatzea ere. ETAk berakaitortu du azken-aurreko agiriautokritikoan, «halakorik ezzuela inoiz gertatu behar edo ezzela denboran hainbeste luzatubehar», eta are zehatzago eragi-leei bidalitako gutunean: «Lehe-nago buka zitekeen».Izan ere, gerta zitekeen Fran-

tziako Estatuak Espainiakoare-kin bat egin eta ETA erretagoar-diarik gabe utzi zuenean estrate-gia armatuak bideragarritasunzaila zuela garaiz antzematea etahorren araberako erabakiak har-tzea, hau da, gatazka armatua

Ezer ez zegoen idatzia

emateko. Edo gerta zitekeenLoiolako negoziazioetan eseri zi-renek hitzartutako akordiobehin-behinekoari oniritziaematea ETAk, bere inperfekzioguztiekin azken aukera izan zite-keela ulertuta (gerora ikusitako-ak ikusita, zirriborro hartakoeduki politikoek bide zaila izango

zutela susma daitekeenarren, gutxienez aldebiko eskema baten ba-rruan presoen auzia bi-deratzeko aukera bene-takoa zela baitirudi).Azken batean, gerta zi-tekeen borroka arma-tuaren bukaera 2011kourria baino askoz lehe-nago etortzea. Kalkulu eta erabaki

oker askoren emaitzaizan da ETAren hitzetanere «inoiz gertatu beharez zuen» honek hain-beste irautea, ez noskiETAren erabakien on-dorioz bakarrik, auzihonetan erantzukizunaizan duten eta dutenbeste eragile askorenerabaki askoren ondo-rioz ere bai baizik. Bai-na, behin honaino iritsi-ta, eta aurrez aurre zer

moldetako estatua, agintariak etapolitikak egokitu zaizkien kon-tuan hartuta, erabaki zuzen (etazail) askoak ere hartu dituzte2007an ekaitz baten erdian etanoraezean zegoen ontzia gaurporturatuko den moduan portu-ratzea ahalbidetu duten guztiek;bereziki, 2009-2010 urteetakoune erabakigarrietan lema hartueta ontzia Aieterako eta Kanbora-ko norabidean jarri zutenek.ETAren atentatuak ez ziren ga-

tazka politikoaren ondorio berez-koa, gatazka politikoaren testuin-guruan erakunde batek –gizarte-aren zati esanguratsu baten babesgorabeheratsuarekin eta, azkenhamarkadetan bederen, gizartea-ren gehiengoaren aurkakotasu-narekin– egin zuen hautuaren etahartutako erabakien ondorio bai-zik. 2011n ETAk indarkeria albobatera uztea eta orain erakundegisa bere burua desegitea ere ezda gatazka armatuak izan duenbilakaeraren ondorio berezkoa,testuinguru horretan gizon etaemakume batzuek –gizartearenzati esanguratsu baten sosten-guarekin baina estatuaren aginteegituren aurkakotasunaren gai-netik–egin duten ahaleginareneta hartu dituzten erabakien on-dorio zorionekoa baizik.

ANALISA

Imanol Murua Uria

ETAren azken agiria, hainbat hizkuntzetan. BALLESTEROS / EFE

«Gerta zitekeen gaur egun bizirik dauden asko hilda egotea,aske dauden beste asko preso egotea»

«Kalkulu eta erabaki okeraskoren emaitza izan daETAren hitzetan ere ‘inoizgertatu behar ez zuen’honek hainbeste irautea»

«Erabaki zuzen (eta zail)askoak hartu dituzte2007an noraezean zegoenontzia gaur porturatzeaahalbidetu duten guztiek»

Jokin Sagarzazu

«Etiketarik» ez du nahi CarmenTorres Ripak (Barakaldo, Bizkaia,1945). ETAren biktimadela gogo-ratzea ez du gustuko. Baina bere ja-rrera «ezohikoa» dela esaten dio-tenei erantzuten die badaudela be-re antzera pentsatzen dutenak.Idaztea du pasio, eta kazetaritzabokazio eta ogibide, haren bikote-kide izandakoak bezala: Jose MariaPortell. Ekainaren 28an beteko di-ra 40 urte ETAk hil zuela. Desegin da ETA. Zer sentitu du-

zu hori entzutean?

Ilusioa. Niri oso positiboa irudituzait gertatu dena. Oso garai zailakizan ditugu. Uler dezaket batzuekpentsatzea lehenago behar zuela,edo hau eta hori esan behar zuelaETAk. Baina orain iritsi da, eta ho-rrela egin du: amaitu da. Kito.ETAk zauri oso sakonak utzi ditu,eta gorrotoak, baina ziur nagobiktima asko poztu direla, etazauriak ixteko balioko duela.Aurreko astean, berak eraginda-

ko mina aitortu zuen ETAk. Zer

iritzi duzu esandakoaz?

Ez gaitezen engaina: oso zaila dabarkamena eskatzea. Eguneroko-an ikusten dugu hori. Eta uste duttaldeetan zailagoa dela. ETAko ki-deek, ziurrenik, baldintza eta ara-zo ugari izan dituzte hartu dutenerabakia hartzeko eta esan dutenaesateko. ETAk bere historian le-hen aldiz eskatu du barkamena!Indarkeria erabili duen besteinork egin al du hori? Nik dakida-la, ez. Horrela edo bestela egin be-har zuela? Niri horrek ez dit sor-tzen gatazkarik. Egin egin du. Zer-tarako eman buelta gehiago?Biktima eta erakunde batzuek

kritikatu egin dute adierazpena.

Haietako batzuk gorrotoz bizi di-ra, eta hori ez da batere ona. Penasentitzen dut haiengatik, zinez.Nik, agian, zorte handia izan dut:barkatu egin nien Jose Mari hil zu-tenei. Gazte, alargun eta bost hau-rrekin geratu nintzen. Beharrez-koa nuen barkatzea, bizitzen ja-rraitu nahi banuen. Biktima as-kok ezin dute gorrototik ihes egin,eta bizibide egin dute hori. Osogogorra egiten zait hau esatea, ezbaitut inor mindu nahi. Dena den,uste dut bizitzan gertatzen zaizki-gun gauza on eta txar guztiakonartu behar ditugula. Zaila daorria pasatzea, baina gizarteak

aitortzarik izan, eta inoiz ez dutkalte-ordainik edota pentsiorikjaso; ezta eskatu ere. Horrela izanda. Laguntzak baino gehiago,nahiago nuke gorrotoak amaitzea.Alde guztietan daude. Baina itxa-ropenez begiratzen diot geroari. Egoera horretan, bost haur hezi

zenituen. Nola gogoratzen duzu

garai hori?

Haiek beti ikusi naute lasai, eta ba-kean hazi dira, gorrotorik gabe.Portugaleteko ikastolanhezi ditut. Garai hartaneta hemen ez ginen askohaurrak ikastolara era-maten genituenak. Bestefamilia batzuekin baterakooperatiba bat sortu ge-nuen. Badago jende batpentsatzen duena beste aldekoa—esan dezagun, eskuinekoa— za-rela ETAk zure bikotekidea hilduelako. Baina hori ez da horrela.Haurrak hezi nituen euren herriamaitatzeko. Gertatu zitzaiena daaita kazetaria zutela, gai arrisku-tsuekin zebilela... Liburu batzuetan diote hil zuten

urte berean Jose Maria Benega-

sekin (PSOE) aritu zela ETArekin

elkarrizketarako bide bat zabal-

tzen, baina garai hartako Espai-

niako Gobernuko kideek (UCD)

beti ukatu dute hori. Aritu zen?

Eta nola, gainera! Nik bidaia ba-tzuetan laguntzen nuen Frantzia-ra; batzuetan, astean bitan. [JuanJose] Etxaberena [ETAko kide ohia]joaten ginen. Jose Marik oso lagunzituen Juanjo, Joaquin [Etxabe] etahoriek. Baina orain horri bueltakematea. Ez dakit nola esan; ez daerraza ordukoak azaltzea. Niri esanzidatenean ETAk hil zuela, ezinnuen sinetsi. Baina garai haietandena zegoen oso nahasia.Inoiz jakin al duzu nork hil zuen

eta zergatik?

Ez. Epaiketarik ez da egin. Auziaez zuten eraman [Espainiako] Au-zitegi Nazionalera, eta duela gutxijakin dut —liburu batean irakurridut— 2008an Bizkaiko epaitegibatetik desagertu zela dosierra,eskuin muturreko abokatu batzebilela atzetik... Ez dakit. Hasie-ratik oso arraroa izan zen dena,eta hala izan da beti. ETApm-k gaitzetsi egin zuen hil-

keta, eta ETAk bere gain hartu

zuen, bi agiri kaleratu ondoren.

Bai. Orduan borroka handiak zeu-den ETAren barruan. Hasieran

ETAk esan zuen bera ez zela izan;gero, baietz, baina argudio sinplebatzuk erabiliz. Beraz, egia izangoda ETAk hil zuela. Baina zeinek da-ki! Jose Mari pertsona deserosoazen alde guztientzat, ETAkoen-tzat, politikarientzat... Zeinek eginzuen tiro? Ez naiz inoiz saiatu bestebide batzuetatik argitzen. Bakeanbizi nahi nuen, eta bizi naiz. Ez ditezer ekarriko jakiteak horrek alabeste hark egin zuela.

Biktimen elkarteek eskatzen

dute argitu gabe dauden atenta-

tuak argitzeko, eta presoei exiji-

tzea justiziarekin kolaboratzeko.

Neure buruaren izenean hitzegingo dut, eta ez dadila inor min-du: horrek ez dit loa kentzen. Eginzuenaren kontzientzian geratzenda egindakoa, preso egon zein ez. Biktimen elkarteren batekoa

izan al zara inoiz?

Ez. Ondo dago biktimak lagun-tzea, nahiz eta batzuetan ez dudanulertzen elkartzeko behar hori, ezbaita beharrezkoa laguntzak jaso-tzeko eta. Orduan, zertarako? El-karrekin negar egiteko? Denokberdin pentsatzeko? Badago kon-tu bat ezin dudana jasan, eta horida politikan sartzearena. Bikti-men tokia ez da politika, gizarteanda. Aurrera egitea, bizitzea, elkar-bizitza... Hori hobe artaldeetatikkanpo. Biktima naizelako, ez dutzertan iritzia izan eta eman arazopolitiko guztietan. Ulergaitza zaithori; lotsa sentitzen dut askotan.Elkarte batzuk alderdi politikobihurtu dira.Zure ustez, zergatik hartu du

ETAk desegiteko erabakia?

ETA ez da garaitua izan, edo ez dagaraitua izan den bakarra. Gizar-tea aldatu delako utzi du; kontura-tu da ez duela tokirik. Hain sinpleaeta hain konplexua da, era berean.Baina garaile eta garaituez hitz

egiten da, errelatoariburuz.

Nik alde guztietan ikusten ditutgaraituak. Hobe genuke horrelauztea eta buelta gehiegi ez ematea.Garai historiko jakin baten emai-tza izan da gertatu den guztia; ho-rrela ulertu beharko genuke.

BERRIA

«Biktimen tokiaez da politika;artaldeetatik kanpo, hobe»

«ETA ez da garaituaizan. Gizartea aldatudelako utzi du ETAk;tokirik ez duelako»

aurrera egiten du, gurekin zeingabe. Eta elkarrekin biziz bizi ga-ra. Ez dago besterik.Nola egin zenuen «barkamene-

rako bidea»?

Halabeharrez. Eta etortzen denzerbait da. Nire ingurunea eta nirelanbidea oso garrantzitsuak izanziren. Lagunak ditut alde guztieta-koak: ETAkoak izandakoak, es-kuineko espainolak... Horrek la-gundu dit gauza asko ulertzen. Tal-de txiki edo itxiagoetan bizi dire-

nek, agian, ezin izan dute hori egin.Gainera, kazetaria naiz, bokazioz.Denetarik ikusi eta bizi behar izandut. Garai hartan, lan egitea egoki-tu zitzaidan oso eskuinekoa zen LaGaceta del Norte-n. Jose Mari hilondoren, ETAren atentatuetara bi-daltzen ninduten, biktimekin ego-tera... Pentsa zein sentsibilitate fal-ta zegoen orduan!Asko aldatu da hori?Guztiz. Orain laguntza asko dituz-te biktimek. Nik, dena den, ez dut

R



R ETAren indarkeriak eta haren aurkakoak eragindako biktimak.Bereziki,Espainiako Estatuko poliziei eta militarrei eragin die ETAren indarkeriak. 1970ekohamarkadaren amaieran hasi zen bestelakoekin: hautetsiak, epailetzako kideak,enpresariak, kazetariak... Garai hartan, Madrilek ere zabaldu zuen bere erantzuna.

BERRIA

Carmen Torres Ripa b Jose Maria

Portellen bikotekidea izandakoa

ETAk hildako lehen kazetaria izan zenPortell, 1978an. Bikotekidea hil zutenei«barkatu» egin diela dio Torresek.

Martxelo Otamendi Bartzelona

Felipe Gonzalez presidenteak

1982an Osasun ministro izendatu

eta gutxira, Mallorcara (Herrialde

Katalanak) joan behar izan zuen bi-

sita ofizialean Ernest LLuchek. Ma-

llorcan jarri zizkioten eskolten ar-

tean baten aurpegia ezaguna egin

zitzaion, baina ezin izan zuen as-

matu nondik ezagutzen zuen. El-

karri modu berezian begiratzen

zioten, baina ezin asmatu. Irlara

egin zuen bigarren bisitan, ostera

eskolta bera jarri zioten, eta berriro

ohartu zen bien arteko begirada ez

zela normala. Egoera horri ezin

gehiago eutsi, eta ministroarenga-

na joan zen eskolta egoera argitu

nahian: «Ez dakizu nor naizen. Ez

zara ohartzen. Frankismoan tortu-

ratu zintuen polizia naiz». Lluchek

orduan jarri zion azalpena aurpegi

hari. «Eta ni zaintzen jarri zaituz-

te?», erantzun zion harridura gai-

netik ezin kenduz. «Bai, esan diet

arduradunei nik ez nuela nahi, bes-

te bat jartzeko», erantzun zion po-

liziak. «Eta zer erantzun dizute bu-

ruek?», galdetu Lluchek. Polizia-

ren erantzuna: «Ez duela axola,

iraganeko kontuak direla».

Pasadizo argigarria da.

Horrela kontatu zigun aitak bidaia

horretatik etxera iritsita. Orduan

entzun nion esaten trantsizioan

gauzak ez zirela ondo egin, ez zirela

garbitu frankismoaren estatu egi-

turak, polizialak, judizialak...

Nola gogoratzen duzu aita hil zu-

teneko une hura?

Nik 30 urte neuzkan; 2000ko aza-

roan hil zuten, eta bi hilabete lehe-

nago bera irakasle zen unibertsitate

honetako sail berean hasi nintzen

irakasle laguntzaile.

Aitak sumatzen zuen ETAk haren

aurka jo zezakeela?

Gauzak gerta zitezkeela esaten zi-

gun; 2000ko uda hartan hasi zen

horrekin. Donostiara joan ez joan

ibili zen, eta, azkenean, joatea era-

baki zuen, ez zuelako nahi inork

agenda markatzea.

Segimenduak igarri zituen?

Intuizioa zen, intuizio politikoa.

Mugimendu eta aurpegi arraroak

ikusi zituen, eta uste dut PSOEko

bakarren batek zer edo zer esan zio-

la. Oso ukituta geratu zen Juan Mari

Jauregi hil zutenean.

Zer egin zuen orduan?

Esan zidan bezperan egon zela Es-

painiako Gobernuaren ordezkari

Garcia Valdecasasekin bere kezkak

kontatzen, beldurra zeukala, segi-

menduak ikusten zituela...

Zer esan zion?

Hil baino 24 ordu lehenago esan

zion ez zela arriskua eduki zezake-

en pertsona, ez izateko maniatikoa.

Zuk nola jaso zenuen albistea?

Nik garai hartan, 2000. urtean, ez

Bai, modu diskretuan. Aieteko

Adierazpena eta gutxira haiek ja-

kinarazi zidaten nirekin egoteko

nahia, eta nik hartu egin nituen. Ez

zen oso hizketaldi erosoa izan au-

rrenekoa, denok geunden urduri,

baina geroztik behin baino gehia-

gotan egon gara. Iaz, Nafarroara

joan nintzen lanagatik, eta deitu

egin nien egoteko. Asko hitz egin

nien «isiltasunaz», urteotan ez-

ker abertzaleak eduki duen «isil-

tasunaz». Geroztik, ezker aber-

tzaleak askotan erabili du kon-

tzeptu hori.

Manifestazio handi bat izan zen

Bartzelonan zure aitaren herio-

tza salatzeko. Bukaeran, Gemma

Nierga kazetariak «hitz egin eza-

zue» esan zien pankartan zeuden

arduradun politikoei.

Agintari batzuek ez zuten espero,

eta aurpegi txarra jarri zuten, de-

nontzat zelako mezu hori.

Nortzuentzat?

Nire iritziz, haien artean

hitz egin nahi ez zuten po-

litikarientzat, eta baita

ETArekin hitz egin behar

zutenentzat ere.

Gemma Niergak irakurri-

tako mezu hori zuena izan zen?

Ez, Gemmarena izan zen, baina gu

erabat ados geunden. Gure aita ere

ados egongo zen, horretan ari zela-

ko, alegia, ETArekin hitz egin be-

harra zegoela.

Zuk eta zure senideek ez duzue

sekula biktima rola jokatu.

Aitaren emazteak beste biktima

bati erantzun ziona errepikatuko

dizut: guri gure lanbidea gustatzen

zaigu, niri ere bai nire historiako

irakasle lana, ez dut beste lanbide

bat nahi. Biktima naiz, noski, baina

hori ez da nire jarduna.

Ez zarete izan biktima elkarte ba-

teko kide.

Ez, aitak ez zuen ondo ikusiko. Ai-

ta hil baino egun edo aste batzuk

lehenago brometan esan nion la-

sai egoteko, hiltzen bazuten bikti-

ma elkarte bateko kide egingo

nintzela eta lehendakaria izango

nintzela.

Zer esan zuen aitak?

«Ezta okurritu ere». Ordurako

oso politizatuta zeuden biktima el-

karte batzuk.

Zer geratzen zaizu hemezortzi ur-

teren ondoren atentatu hartatik?

Aitarik ez daukadala. Nik esan ohi

dut aita hil egin zitzaidala, oso gu-

txitan esaten dut aita ETAk hil zi-

dala, nahiz horrela izan zen.

Gorrotoa geratzen zaizu?

Ez. Oso orgullosoa naiz; ez diot

ETAri onartuko nire bizitza aldatu

nahi izana, aita hil zidalako. Hori

ETAri arrazoia ematea litzateke.

Eskatu didatenean, saiatu izan naiz

nire aletxoa jartzen hau konpon

dadin. Aieteko eguna nire erlaxa-

zio eguna izan zen; kito, bukatu da,

amesgaizto bat gutxiago.

Omenaldia egiten diozue urtero?

Ez. PsCk egiten dio, baina ni ez naiz

inoiz joaten, ez naizelako PsCkoa.

Bukatu da ETA. Zer sentsazio?

Inoiz gertatuko zitzaizun, bat-bate-

an jakin dut norbait hil dela, baina

nik uste nuen aspaldi hilda zegoela.

Horixe bera gertatu zait niri ETAre-

kin. Aspaldi jo nuen bukatutzat. Ez

dut orain eduki Aieteko Adierazpe-

naren egunean, 2011ko urrian, sen-

titu nituen lasaitasuna eta bakea.

Zure aitaren manifestazioko

«hitz egin» hark balio du orain?

«Hitz egin» hark erabateko balioa

dauka orain. Gauza askoz hitz egin

beharko du orain euskal gizarteak.

Elkarrizketarik gabe, mahaian ese-

ri gabe, onarpen batzuk gabe ezin

izango da bakea eraiki. Onarpen

horiek handiagoak izan behar dute

ETAren eta ezker abertzalearen al-

detik. Ondo itxi behar da.

Zer da ondo ixtea?

Ezin dugu gaizki itxi; frankismoa

gaizki itxi zen. Eta ondo ixteko

onartu beharra dago gauza batzuk

gaizki egin zirela; jakinaren gaine-

an egin ziren gaizki, kontzienteki.

Gobernuez ari naiz. Odol biktima

gehienak ETArenak dira, baina

biktima guztiek merezi dute eza-

gutza.

Zein da orain ETAren biktimen jo-

kabidea?

Nik uste dut biktimok orain esku-

zabalak izan behar dugula, ezin du-

gu irtenbidea baldintzatu. Inork ez

digu kenduko pairatu dugun mina,

horregatik diot mina jasan duten

guztiek, edozein aldetakoak direla,

merezi dutela ezagutza.

Eduki duzu harremanik estatua-

ren biktimekin?

Ez. Galdeanoren alaba Carmenekin

behin ekitaldi batean. Zirrara era-

gin zidaten Asier eta biok filmak,

eta Jaso zure gauzak (Recoja sus

cosas) liburuak.

Katalunian gatazkarekiko jarrera

desberdina daukazue. Zeren on-

dorio izan liteke?

Gure herria ez da bortxakeria zalea.

Katalunia ez da herri biolentoa, eta

itunzaletasuna oso errotuta dauka-

gu gure historian, gure DNAn dago.

Mendekua ez dago gure hiztegian.

Minak muga eguna dauka?

Ez, iraun egiten du. Baina ezin

zaitu baldintzatu, ez zara harekin

bizi. Ez mendekurik, ez gorrotorik,

baina ezta Stockholmgo sindro-

mea ere.

FERRAN FORNE

«Aitarenmanifestazioko‘hitz egin ezazue’hark balio duorain ere»

Rosa Lluch b Ernest Luchen alaba

ETAk 2000. urtean Bartzelonan hil zuenErnest Lluch Espainiako Osasun ministro ohisozialistaren alabetako bat da Rosa Lluch.Aita irakasle zen fakultate berean dairakasle, Bartzelonako Unibertsitatean, Erdi Aroko Historiaren atalean berezitua.

«Elkarrizketarik gabe,mahaian eseri gabe,onarpen batzuk gabe,ezingo da bakea eraiki»

neukan sakelako telefonorik. Hil

zuten eguneko arratsaldean biz-

pahiru ordu pasatu genituen hiz-

ketan nire ahizpa Mireiak, Felui ka-

tedratikoak eta aitak. Eta gauean,

etxera iritsi eta gutxira, amak deitu

zidan etxeko telefonora esanez ai-

tari zer edo zer gertatu zitzaiola.

Zer egin zenuten?

Orduan egiten zena, irratia jarri.

Gaspar Bartzelonako lehendakaria

ari zen adierazpenak egiten gure ai-

tari buruz, eta orduan jabetu ginen

hura benetan zihoala. Poliziara dei-

tu nuen, 091era; esan nien Lluch

alaba nintzela eta informazio zuze-

na eduki nahi nuela.

Badakizu garai hartan aita bitar-

tekaritzaren bat, elkarrizketa bi-

deren bat zabaltzen ari ote zen?

Nik dakidana da elkarrizketa luze-

ak eduki zituela ezker abertzaleko

buruzagi ezagun batekin, irtenbi-

deren bat topatzeko helburuz.

Harreman zuzena ikusten duzue

atentatuaren eta irtenbidea bila-

tzeko ahalegin horren artean?

Ez derrigorrean. Baina orduan

ETAk eman zuen su-etenaren berri

publiko egin aurretik bazekien gu-

re aitak, berak jakinarazi ziolako

Zapatero presidenteari aurretik.

Egon zara geroztik ezker abertza-

learen buruzagiekin?

R



Iñaki Petxarroman

12 urterekin ezagutu zuen JexuxMari Mujikak (Aizarna, 1946) JoxeMari Korta, seminarioan. ETAkharen laguna hil zuenean,2000ko abuztuan, Zumaiara joanzen, eta Kortaren alargun etaseme-alaben ondoan igaro zituenune gogorrak. Familiak eskatuta,Korta oroitzeko sortutako Bidetikfundazioaren eledun izan da sor-tuz geroztik. Nola oroitzen dituzu Korta hil zu-

teneko ondorengo egunak?

Oso gogorrak izan ziren, bainajendearen erantzunak asko la-gundu zien etxekoei, eta guri erebai. Joxemari maite genuen lagunasko bildu ginen, eta beharrezkoaden babesa eskaintzen saiatu gi-nen familiari eta elkarri. Zer egin dezake dolu egunetan

familiakoa ez den batek?

Inguruan egon, erruki egiazkoaagertu, entzun, maite dituzulaesan, garbi adierazi Joxemaririegin ziotena ez zela izan euskalherritarron izenean. Euskal he-rritarrok haiekin geundela, haie-kin sufritzen. Haserre eta triste.Kortaren familiaren eledun iza-

teko ardura hartu zenuen. Kez-

kaz, konbentzimenduz, nola?

Konbentzimenduz. Bere etxeko-ek eta lagunok Bidetik fundazioasortzea erabaki genuenean, etabertako eledun izatea eskatu zi-datenean, ez nuen zalantzarikizan. Nik hori baino gehiago zornion Joxemariri. Zera argitu be-har dut, ordea: ni ez naiz zuzenkiKorta familiaren eledun, Bidetikfundazioarena baizik.Korta hil zutenean, Lizarra-Gara-

ziko akordioen erresakatik ze-

torren euskal politika. Horrek,

agian, ulergaitzago egin zuen

atentatua gizartearentzat?

Ez dakit erresaka horrek zenbate-rainoko eragina izan zuen. Aten-tatua guztiz ulergaitza gertatuzela, bai, gehiengoarentzat, etagogorra; beste atentatuei ez diet,noski, inolako gogorkeriarik ken-tzen: haiek ere injustizia mailabera zuten, eta familiak eta lagu-nak. Baina, bai, Joxemarirena,ezagutzen zutenentzat eta zu-maiar eta ingurukoentzat uler-gaitza gertatu zen guztiz, atenta-tuak errazegi ulertzen zituztenaskorentzat ere bai. Are gogorra-goa kontuan hartuta —izan zenerantzunagatik edo— familiakhandik hilabetera juxtu besteatentatu bat jasan behar izan zue-la. Hori ez zaio beste familia bakarbati ere gertatu urte luze tristehauetan.Ezker abertzalekoen artean ere

askok ez zuten ulertu. Iritsi zi-

tzaizuen horren oihartzuna?

ta, bakearen eta bizikidetzaren al-deko ahaleginetan partaide dire-la. Zenbat sufritu eta sufritzen du-ten, hori beraiek dakite. Haienizenean esan dezakedala uste dut,hala ere, ingurukoengandik jasoduten babesaren berri badakitelaeta eskertzen dutela.Nola baretu daiteke biktimen su-

frimendua? Zer lan dute gizarte-

ak eta erakundeek?

Ingurukoek, babesa eskainiz;urrunago daudenek, haien sufri-mendua errespetatuz; eta denek,haiei egin zaiena —etxeko bat ino-la merezi gabe erailtzea— guztizinjustua izan zela aitortuz. Era-kundeek, gainera, ahal den erre-paraziorik egokiena ziurtatuz. Zauriak irekita daude oraindik.

Zer egin behar da erabat ixteko?

Ixtearekin zer ulertzen den.Gehiena sufritu dutenek ez duteinoiz ahaztuko. Nola,izan ere! Aurrera espe-rantzaz begiratzen la-gundu behar zaie. Horre-tan zintzo eta begirunezjokatzen asmatzen ba-dugu, zauriak ixten etagozatzen joango dira.Erabat-ik ez dago, ordea, giza-kien artean.ETA desegin da. Nola markatu

du zure bizitza?

Izugarri. Niri zer pentsatu askoeman dit, hasierako ETArekikoikuspegia eta gerokoari buruzkoaaldatu beharrean aurkitu bainin-tzen. Neure irakaskuntza laneanindarkeriaz ikasleekin pentsatueta eztabaidatzea lan funtsezkoaizan da urte luzeetan; eta, egiaesango dizut, ez nuen beti asma-tuko, baina horretan egindakoahaleginaren damurik ez daukat.ETAk desagertzeko azken agiria

aurkeztu du. Zer sentitu duzu?

Poza. Aspaldi gertatu behar zuen,baina... Duela pare bat astekoakarnasbidea eman zidan —orain ar-teko onena izan da—, baina bikti-mei buruz ezinbestez sorraraztenzuen galdera latzari itxuraz eran-tzuteko bidea eskain dezakeenzerbait baletor, bizikidetza lan-tzen asko lagunduko luke.Zer ikasi du euskal gizarteak

ETAren aldiaz?

Gure gizarteak ikasia behar luke:indarkeriak gure gizarteetan ezduela balio politikoki ezer lortze-ko; haren erabilera ez dela etikokionargarria; aitortu behar duelaindarkeriarekiko eta injustizieki-ko ikuspegietan alderdikoi izandela, indarkeria banalizatu duelasarri, eta beldurraren isiltasunarimen egin diola askotan. Eta, nos-ki, estatuek ere beren defentsarenaitzakian ez dezaketela indarke-riarik erabili, eta erailketa, torturaeta mendekua hala direla beti.

Ziklo berri bat ireki da. Kontaki-

zunaren aldia dator. Uste duzu

elkarguneak topa daitezkeela

horretan gatazkan sufritu duten

alde guztien artean? Nola?

Elkarguneak egon badaude, etahorietara hurbiltzen asmatu be-harko genuke. Irabazle/galtzailebinomioa erabiltzeak edo horribeldur handiegia izateak ez du ba-lio. Hemen irabazlerik ez baitaizan. Horrek ez du esan nahi de-nok erantzukizun bera izan du-gula, edozein errelatok, bakoi-tzak berea duelako, berdin balioduela. Ez, ez, historia egiazkoaidatzi behar da, denon artean bai-na zintzoa, ahalik eta objektiboe-na, eta horren barruan memoriaeta sufrimendu ezberdinei eginbehar zaie leku, hor sortu daitez-keen errelato ezberdinei, horiekegiazko eta ezberdin baitira. Hori

egiten bada, eta hori ondo ager-tzen badiegu belaunaldi berriei,gertatu den guztia indiferentzia-ren eta ezjakintasunaren ilunta-sunean desagertzen ari zaienei —gure erruz sarri—, etorkizuneanbizikidetza hobea izango dugu.Hor dira presoak, familietatik

urrun, sakabanatuta; deporta-

tuak eta abar... Haien egoera

normaltzea, gizarteratzea, bikti-

mentzat onargarria eta eraman-

garria izango dela uste duzu?

Bakea egiaz nahi duenak badakipresoek eskubideak dituztela —etafamiliek, noski— eta errespetatuegin behar direla; badaki zein denjustiziaren eta zigor justuaren hel-burua. Horrek kartzela politika al-datzea eskatzen duela ere bai. Bik-timentzat ulergarria izateko mo-duan egin behar da hori. Zein litzateke formula egokia

Euskal Herrian gehiago ez dadin

izan hilketarik, torturaturik eta

presorik zio politikoengatik?

Formularik ez dago. Orain esandizkizudan baldintza horiek betebehar dira, denak. Min ematenduten hitzak, ahal dela, baztertu.Eta aniztasunean bizitzen ikasi. Uste duzu eragile guztiak behar

bezala ari direla jokatzen egoera

berri honetan?

Ez, ez dut uste, garbi hori, baina ezdut uste hori zehazten hastekounea denik ere. Gizarte zibileandut esperantza, eta horrek behar-tuko dituela politikari profesiona-lak momentu izugarri inportantehonetan alderdikoi ez jokatzera.Horretan denok dugu ardura.

JON URBE / FOKU

«Sufrimenduezberdineileku eginezidatzi beharda egiazkohistoria»

Jexux Mari Mujika b Kortaren

Bidetik fundazioko eleduna

Pozik hartu du ETAren desegiteariburuzko albistea, eta azpimarratu dugertatutakoa hurrengo belaunaldieiazaldu behar zaiela, berriz gerta ez dadin.

«Gizarteak ikasiabehar luke indarkeriakez duela balio ezerlortzeko politikoki»

Familiak ezetz usteko du, seguruasko. Nik neuk ere ezetz uste dut,nahikoa ez, baina batzuengandikbai, eta egia da ezker abertzalekojende askok ez zuela ondo ikusi.Hori gerora joaten zara entzuteneta ikusten, agian beranduegi.Yoyes ere ezagutu zenuen, eta,

orduan ere, dezenteko aztora-

mena izan zen ezker abertzale-

an. Zer diferentzia ikusten ditu-

zu bi aldi historikoen artean?

Hamalau urteren tartea dago ba-tetik bestera, eta, bitartean, gureherrian ETAren borroka motare-

kin nekatutako jende askozgehiago zegoen; eta, noski,1986an guztiz aurka zeudenekgero eta indartsuago segitzen zu-ten aurka. Hori erraz ulertzekoada, baina uste dut batak bezalabesteak —Blancorenak bezalaxe—bereziki lagundu zutela gizartea-ren indarkeriarekiko jarrerak al-datzen. Mesederako aldatzen.Zer moduz dago Korta familia?

Horri erantzutea zaila da niretzat.Uste dut era eredugarrian erreak-zionatu dutela, eta egun, garbi,mendekua eta gorrotoa gainditu-

R



Enekoitz Esnaola Andoain

Ez da Joxe Mari Olarra (Villabona,Gipuzkoa, 1957) elkarrizketaeman zalea. Animatu da orain,«izugarri sufritu» duen euskalherritar moduan «aurrera» begi-rako mezuak eman nahian.Zenbat aldiz atxilotu zaituzte?

Hemezortzi aldiz.Noiz aurreneko aldiz?

1971n. 14 urte nituen. Aurreko ur-tean, berriz, Burgosko prozesuazela-eta kalean harrapatu etaegundoko egurra eman zidaten;hiru hilabete eta piko pasatu ni-tuen ohean, ezin mugituta. Azkeneko atxiloketa, noiz?

Operazio batean, 2000n, 18/98auzian, eta 2007an berriro, auzi-ko epaiagatik, preso sartzeko.Lehen alditik aurrera hamarka-

da denetan atxilotu al zaituzte?

Bai. 1970eko hamarkadan hiru al-diz, 1980koan seitan, 1990ekoanzazpitan eta 2000koan bitan.Polizia indar desberdinek?

Bai. Hiruk: Guardia Zibilak, Es-painiako Poliziak eta Ertzaintzak.Beti Euskal Herrian?

Bai. Villabonan, Donostian, Tolo-san eta Errenterian.Zenbat aldiz egon zara preso?

Bost aldiz.Noiz lehen aldiz?

1978an.Azkena?

2007an. 2014an atera nintzen.Zenbat urte egin dituzu preso?

Denera, hamalau bat urte.Iheslari izan al zara sekula?

Bai. 1974an joan nintzen bestal-dera. Zergatik?

[ETA] Erakundeko kidea nintzen.1977ko Amnistia Legearen ondo-ren bueltatu nintzen.Zenbat aldiz epaitu zaituzte?

Normalean, atxiloketen ondorenlibre gelditu naiz. Bi kondena jasoditut: HBren Mahai Nazionalarenauzian, 1997an —gero Konstitu-zionalak absolbitu egin gintuen—eta 18/98n, 2007an. Epaitu eta li-bre, hiruzpalau aldiz geratu naiz.Zenbat kartzelatan egon zara?

Euskal Herrikoak ezagutzen ditut—Basaurikoa kenduta—, Madrilgoguztiak —Estremera izan ezik—,Zaragozako zaharra, Andaluzia-koak Jaen eta Granada, Galizia-koak Teixeiro eta Lama, eta, paso-an, beste dozena erdi bat.Urrutien, non egon zara preso?

Granadan. Hemendik 725 kilo-metro daude hara. Lamara, 714.Gertuen?

Martutenen. 1978an.Ingurukoen errepide ezbeha-

rrik-edo izan al duzu?

Ez. Zortea izan dut. Baina etxeanbizi guztian presio bat izan dute,Guardia Zibila noiz etorriko bila.

Bestelako erasorik jaso al duzu?

1995ean, Rosa Zarra hil zutenegunean, militar bat auto azpianzerbait jarri nahian harrapatunuen. Ni hankaz gora botatzekozen. Lekukoak ditut hori esateko.Autobidearen garaian ere sekula-ko presioak izan nituen.Euskal Herrian biktima pila bat

daude. Nola sentitzen zara zeu?

Nik biktimahitza ikaragarrizkoerrespetuarekin erabiltzen dut.Kontakizunaren borroka bat dagogaur egun, eta dauden bi edo hiru-rak ez dira bateratuko inoiz.Errespetua diet aurrean daude-nei, baldintza bat jarriz: haiek guerrespetatzea. Izugarri sufritudut, baina borroka honetan bo-luntario bat izan naiz ni. EuskalHerria maite dut. Gure lerroetanbiktima ikaragarri ikusi dut. La-gun eta kide asko lurperatu ditu-gu, HBko Mahai Nazio-naleko kide moduan hi-leta askotan parte hartudut. Ez dugula enpatizatubeste biktimekin? Egiada, aitortzen dut. Gataz-ka gori-gori dagoeneanzu zure lerroetan zaude. Nola jorratu biktimen kontua?

Denbora gehiegi ari gara galtzenbiktimez eta kontakizunaz hizke-tan. Hau plano politikoan hartubehar da, eta ziklo zahar hau atze-an utzi, baina estatuak zergatik ezdu nahi? Ez da bakarrik mende-kua nahi duelako; gure indarrakziklo zaharrean izatea nahi du, etaez prozesu independentistan.Egia, justizia eta erreparazioa

eskatzen dira. Zer da egia?

Norberak daukana. Ez dago egiabat. Denbora beharko da. 1936kogerraren historia orain ari daidazten beste era batera, garai ba-teko gudariak orain ari diraomentzen, eta, hala ere, estatuakez du onartzen. Guk ez dauzkaguhistoria idazteko nahikoa tresna;haiek bai, baina herri honek askobizi izan du, eta galdera bat: Eus-kal Herriak zenbat greba orokoregin ditu ETAko militanteengatiketa zenbat bestaldera? Hori histo-ria da, hori errealitatea da. Urtebatzuetara ikusiko du jendeak.Erreparazioaz zer espero duzu?

Etsaiaren aldetik, batere ez. Batimina eman badiote, hori nolaerrepara daiteke? Ezin da.Eta justizia zer da?

Hemen ez da ematen. EspainiakoEstatuari ez diote inolako sines-garritasunik ematen. Argitu gabeko kasuak argitzea-

ren alde zaude zeu?

Ez naiz mendekuaren aldekoa.Herri hau aske nahi dut, eta au-rrera begiratzea. Ahalegin guz-tiak egingo ditut gure seme-ala-bek guk bizitakoa ez bizitzeko.

Biktimen elkarte batzuek politi-

ka egiten al dute?

Berriro diot: biktimekiko, erres-petua. Baina biktimen elkarteekez dezatela baldintzatu politika.Momentu honetan Covite gehia-go da indar eskuindar bat, bikti-men elkartea baino. Dena ezbaianjartzen du, eta PPri egundokomarkajea egiten dio. Unionismoaindartu nahi dute horrela. ETAren bukaeraren ostean alda-

tu al daiteke espetxe politika?

Benetan zaila dago, EspainiakoEstatua inboluzio batean sartuabaitago. Uste zuen Kataluniakoazken hauteskundeak irabaziegingo zituela, baina galdu eginditu, eta epailetzak, Ibexak etahedabideek erabaki bat hartudute: festa bukatu da katalanen-tzat, euskaldunontzat eta edozei-nentzat. Horrek ekarriko du hu-

rrena Kongresuan unionismoakgehiengo osoa izatea. Guretzatmomentu ez hain onak heldukodira, presoen arloan une zailakegongo dira. Madrildik ez dut ezerespero. Gure indarraren araberalortuko dugu ala ez zerbait.Paristik ezer espero al zenuen?

Diferentzia bat dago: ikuspegi europarra du Parisek, eta horiEbrotik behera ez dago. Frantziakbadaki gerra egiten eta badakifronteak ixten. Orain borroka armatuaren ondorioen fronteaixten joateko erabakia hartu du.Hego Euskal Herrian zergatik ez

dago elkarlan hori?

Hegoaldean lubakiak daude.ETAk jarduera armatuaren buka-era eman zuenean, EAJk ere ikusizuen herri honetan egundoko ilu-sioa sortu zela, baina ohartu zenEH Bilduk indar handia hartuzuela eta dena geldiarazi zuen.Bere interesei begiratu zien EAJk,ez herri interesei. Espainiaren la-guntzaile ibili da. Hori herriak su-fritzen du. ETA ekinean zeneanintxaur batzuk jasotzen zituenEAJk, baina hori bukatu zaio.Orain ikusiko dugu Madrilen urabukatzen zaion: hau da, bere diputatuek ez dute laster Madri-len pisurik izango. Beraz, arazo latza izango du. Orduan, agian, Madrilera begiratu beharrean,Euskal Herrian bere ezkerrera begiratuko du, unionismoarenaurka egiteko bat eginda. Hordago joko politikoa. Ikusiko duguhori, ez oso denbora askora, etaarlo horretan baikorra naiz.

JUAN CARLOS RUIZ / FOKU

«Errespetuadiet aurreandaudenei,baldintza batjarriz: haiek guerrespetatzea»

Joxe Mari Olarra b Torturatuaeta euskal preso ohia

Atxiloketa, tortura, epaiketa, espetxea,urrunketa eta jazarpena. Hori «sufritu» du Olarrak 13 urte zituenetik, 2014 arte.

«Izugarri sufritu dut,baina borroka honetanboluntario bat izan naiz ni»

Espetxean jaso duzu erasorik?

Ez. Urte asko bakartuta pasatu di-tut, bakarrik. Bestalde, euskaldu-nok preso sozialekin arazo gutxiizaten ditugu, haiekiko gure ja-rrera laguntzekoa delako. Guregizatasun hori ezin dute ikusi espetxe funtzionarioek.Torturatu al zaituzte?

Bai. Bost aldiz, eta beste lautan,tratu txarrak. Torturaren eta tra-tu txarren arteko aldea da, nireustez behintzat, torturarako ins-trumentuak erabiltzen dituztela.Ikaragarriak eta bi ikusi ditut ko-

misarietan. Guardia zibilek ahozahokoa egin izan didate biziriksegi nezan. Beste behin, Caraban-chelen sartzean, funtzionarioekez zuten nitaz kargu egin nahiizan, ez nintzelako gai zutik ego-teko; preso katalan batzuk niribegira egon ziren, beste mundurajoango nintzelakoan. Bereziki go-gor hartu izan naute. Torturasaioetan burua estali gabe ibiltzenzirenean, behin salatu egin ni-tuen eta irabazi egin nuen epaike-ta, baina horrek gero eragina izanzuen beste atxiloaldietan.

R



68* 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06 08 12 14 16 1810

ITURRIA: ETXERAT, EUSKO JAURLARITZA

EUSKAL PRESOEN SAKABANAKETA

> 1.000

kilometro

900-1.000

kilometro800-900

kilometro700-800

kilometro600-700

kilometro500-600

kilometro400-500

kilometro300-400

kilometro200-300

kilometro100-200

kilometro

1.000

800

600

400

200

Bilakaera

Presoak

guztira*

282

222

52

1 Euskal

Herrian

9

41

35

49

33

44

23

11

27

3

4Espetxe

arinduan

3* Langraiz bideari atxikitako

4 presoak eta EPPKtik

kanpoko 4 presoak

gehitu gabe.

Espainiako Estatuan

Frantziako Estatuan

Portugalen

862

632

0

284

ETAren ekintzaarmatuakareagotzeakEspainiakoGobernuarensarekada ugari etahandiak ekarri zituen.

2006ko martxoaren 22an,ETAk su-etena iragarri zuen.2007ko ekainean, jakinarazizuen bertan behera utzikozuela su-etena. Urtea bukatubitartean, ehun espetxeratzebaino gehiago izan ziren.

Espainiako Gobernuakberriz ekin zion atxiloketaugari egiteari.

FrantziakoGobernuakjarrera aldatuzuen, etaiheslari ugariatxilotu etakanporatu zituen.

Su-eten garaia. EstrasburgokoGiza EskubideenAuzitegiak ‘Parot doktrina’baliogabetu zuen

435

564

453

700 712

520

*Amnistiaren aldeko mugimendua 1968an hasi zen preso kopuruaren zenbaketa egiten. Hala ere, 1936ko gerraren ostetik baziren preso politikoak.

Jon O. Urain

ETAren desmobiliza-

zioak beste lokarri

bat askatu du euskal

gatazkaren konpon-

bidearen matazan.

Baina kateatuta jarraitzen dute

beste auzi batzuek: kasurako,

euskal presoen, iheslarien eta de-

portatuen itzulerak.

2011n ETAk jarduera armatua

behin betiko etetea erabaki zue-

netik, Espainiako Gobernua uz-

kur agertu da espetxe politika al-

datzeko aukeraren inguruan.

Euskal gizartearen gehiengoak

eta eragile politiko eta sindikal ia

guztiek aldaketa hori babestu ba-

dute ere, Madrilek ez du halako

keinurik egin oraino. Atzo Iñigo

Urkullu lehendakariak El País

egunkarian azaldu zuen Espai-

niako Gobernuarekin lanean ari

dela espetxe politika aldarazteko

asmoz; baina atzo Mariano Rajoy

Espainiako presidenteak ez zion

aipamenik egin aukera horri: le-

gea betearaziko duela nabarmen-

du zuen soilik. Juan Ignacio Zoido

Espainiako Barne ministroak az-

ken egunotan adierazi duenez,

berriz, ETAren urratsak ez du era-

ginik izango gobernuaren espetxe

politikan. Lerro artean, ordea, ña-

bardura bat: Madrilek ez duela

egingo «legeak jasotzen ez duen

ezer». Eta legeak ematen du espe-

txe politika moldatzeko tartea.

Bestelako jarrera bat erakutsi

du Frantziako Gobernuak. ETA-

ren armagabetzeak, iazko apirila-

ren 8an, ahalbidetu zuen Ipar

Euskal Herriko ordezkaritza ba-

ten eta Parisen arteko elkarrizke-

ta esparru bat zabaltzea, eta ho-

rrek ekarri zuen Frantziako Justi-

zia Ministerioak urtarrilean

iragarritako albistea: Frantzian

sakabanatutako presoak Lanne-

mezango eta Mont-de-Marsango

espetxeetara gerturatzea. Harrez-

kero, hamabi preso lekualdatu

dituzte; 11 bi kartzela horietara,

eta bat Muretera. Haietako bi, Ju-

len Mendizabal eta Jon Salaberria,

libre dira jada; aske utzi baino hi-

labete eskas lehenago gerturatu

zituzten. Hurbildutakoen artean,

ordea, badira zigor luzeagoak di-

tuztenak ere, eta, beraz, Frantzia-

ko administrazioa ez da ari gertu-

ratzeak presoen ezaugarri zehatz

batzuetara mugatzen.

Denbora «kontra» dute, or-

dea, Etxerat presoen senide eta la-

gunen elkarteak salatu izan due-

nez. Adinean gora doaz presoak

eta haien senideak, eta horiek

urrunduta edukitzeak zaildu egi-

ten die bisitan joateko aukera

hainbati. Hain justu, horien egoe-

ra lantzen ari da elkartea orain.

Etxerako bidea, askatzekedagoen korapilo nagusia

ETA deseginda, preso, iheslari etadeportatuen Euskal Herriratzea dakonponbide prozesuko erronketakobat. Errealitate ezberdinak izanik,irtenbide propioak behar dituzte,baina badute eskari komun bat:«salbuespen legeria» alboratzea.



45 presok hogei urtebaino gehiagodaramatzate giltzapean,eta 27k daukate 60 urtetik gorako adina

Gaur egun 85-100iheslari daude deserrian,eta horietatik 25 bat diradeportatuak; 60 urtetikgora dituzte gehienek

Etxerat-en datuen arabera, 45presok hogei urte baino gehiagodaramatzate giltzapean, eta 27kdaukate 60 urtetik gorako adina.ETAren armagabetzea 2017ko

apirilean eta erakundearen des-mobilizazioa atzo gauzatuta, na-zioartean gatazken konponbide-an erabilitako DDR prozesua —armagabetzea, desmobilizazioaeta gizarteratzea, ingelesezko si-glen arabera— burutze bidean,preso, iheslari eta deportatuen gi-zarteratzeak beharko luke hu-rrengo pausoa. Hori lantzeko,presoen, iheslarien eta deporta-tuen etxeratzeari buruzko saio bategin zuen Foro Sozialak urtarrile-an. Han, Euskal Iheslari Politiko-en Kolektiboaren erradiografiaegin zuen Jon Irazola eledunak:gaur egun, 85-100 iheslari daudedeserrian, eta horietatik 25 ingurudira deportatuak. Gehienek di-tuzte 60 urtetik gora. 2013ko ekai-nean Miarritzeko Adierazpenaaurkeztu zutenetik, 130 bat ihes-lari itzuli dira sorterrira. 1960kohamarkadatik, 2.500 pertsonabaino gehiago erbesteratu dira.Irazolak hiru pauso proposatu

zituen itzulera gauzatzeko: aurre-nekoa, horiei ohiko legeria ezar-tzea, eta ez «salbuespenezkoaraudia», neurri horrekin ihesla-rien multzo bat itzultzeko mo-duan bailegoke; bigarrena, «erre-alitate printzipioa» ezartzea le-hen neurriarekin itzuli ezin dire-nentzat: alegia, «egoera normalbatera egokitutako legeria» gara-tzea; hirugarrena, «justizia tran-tsizionala» ezartzea. Maritxu Paulus Basurko aboka-

tuak azaldu zuen, bestalde, zen-bait iheslariren egoera adminis-tratiboki konpon litekeela, bainaalor judizialean «blokeatuta» da-goela auzia: «Ez dute kontuanhartzen Euskal Herrian gertatzenari den aldaketa. Ez dago pauso-rik. Epaileen aldaketa bat beharda; nahi bada, erraza da neurri ba-tzuk bertan behera uztea».Saio horretan oinarrituta, Foro

Sozial Iraunkorrak hainbat irizpi-de proposatu ditu iheslari, depor-tatu eta preso eta iheslari ohien gi-zarteratzea errazteko; besteakbeste, preso eta iheslari ohien«eskubide berdintasuna berma-tzea», lan eta osasun arlokoak,eskubide zibil eta politikoak. De-portatuei dagokienez, «irtenbidejuridiko bat artikulatzea». Edo-nola ere, hiru kolektiboentzatgauza bera eskatu zuen: preskri-batzear dauden prozedurak«errepresio helburuekin» ez era-biltzea eta gizarteratzearen hel-burua ez izatea preso, iheslari etadeportatuen «despolitizazioa,menderakuntza edo umiliazioa».



Jon O. Urain

Agenda politikotikaparteago, ezezagu-nagoa da deporta-tuen egoera. «Bahi-

keta politikoa», Alfonso Etxega-rai deportatuak deskribatzenduenez (Plentzia, Bizkaia, 1958).Sao Tome eta Principen dago,Frantziako Poliziak 1985. urteanatxilotu, Ekuadorrera bidali, etahandik Ozeano Atlantikoko irlahorretara bidali eta gero. «Bahi-keta», Sao Tome eta Principekoagintariek erantzun izan diotela-ko bere etorkizuna Espainiarenmende dagoela, izapide adminis-tratiboak egiteko bada ere: «Ezzen sententziarik egon, ez dut zi-gorrik bete... eta, 33 urteren ondo-ren, sine diedeportatuta jarrai-tzen dut indarrez eraman nindu-ten herrialde batean, nire oniritzi-rik gabe eta oinarrizko eskubidezibil eta politikoak ukatuta».1978an joan zen Etxegarai Ipa-

rraldera, eta zortzi urte geroagobidali zuten Ekuadorrera. 1986anQuiton zegoela, Espainiako poli-ziek «bahitu eta torturatu» eginzuten Etxegarai, Anjel Aldana de-portatuarekin batera. Urte horre-tatik dago Sao Tomen, eta, beraz,hiru hamarkada baino gehiagodaramatza egoera horretan:«Pertsonalki, deportazioak gauzaasko eragin dizkit. Pertsonalki,

egoera zailak gaindiarazi dizkit,ezerezaren erdian torturatua iza-tea, kasurako. Familiaren alorre-an, higatze neurtezina eta ordai-nezina». Militante politiko gisa,berriz, «erronka asko» jarri diz-kio aurrean deportazioak: «Esa-terako, milaka kilometrora bizi-tzea eta, bakardadean edo soiliknire bikotekidearekin, nire ustee-tan sakontzea edo zalantzak argi-tu behar izatea».

Bikotekidea Kristiane Etxaluzkultura eta politika esparruetakoekintzailea du. Alor politikoan,Enbata mugimenduko kide eginzen Etxaluz 1960ko hamarkadan,eta Hegoaldetik Ipar Euskal He-rrira ihesi joaten hasi ziren errefu-xiatuak ezagutu zituen. 1965eanatxilotu egin zuten. Iruñeko espe-txean preso egon zen. ETArekinlotura izateagatik espetxean sartuzuten Ipar Euskal Herriko lehenaizan zen. Espetxetik atera zenean,

1967ko hauteskundeetan partehartu zuen Enbataren hautagaimodura. 1978an, euskal errefu-xiatuen lanari lotu zitzaion, Eki-nen. Han ezagutu zuen AlfonsoEtxegarai. Euskal Herria eta SaoTome artean igarotzen ditu urte-ak Etxaluzek, eta, hortaz, ezagundu deportazioa hark ere. Etxega-raik ez daki zehazki zer eragindien deportazioak bere gertukoei,lagunei eta kideei: «Badakit ho-riek ere beren modura bizi dutelabahiketa politiko hau, eta horriaurre egiten jarraitzen dutela.Esan dezaket deportazioa gurekausaren magia iristen jarraitzenduen leku bat dela, askatasuna-ren ametsaren magia gizabanakoeta herri guztiengana iristen denbezala».Plentzia sorterritik 7.000 kilo-

metrora dago Sao Tome, eta dis-tantzia fisiko horretara bizi izandu Etxegaraik Euskal Herriko ba-ke prozesua. Hala ere, egoerak ezdu «kanpoan» harrapatu, urrunbizi arren: «Gatazkaren adieraz-pide biolentoa amaitzeko bideatopatzeko nahia ezagutu nuenETAn 1980ko hamarkadan. Nahihori gauzatu izanak, 2011ko urri-ko adierazpenaren bidez, ez nin-duen harritu. Beraz, esan dezaketmodu jarraian eta pasioz bizi izandudala».Prozesua gauzatzeko moduak

harritu du gehien Etxegarai:«Idatzi izan dut honek guztiak al-debakarrekoa eta irudimentsuaizan behar zuela. Bada, irudime-nari dagokionez, positiboki harri-tu nau». Uste du prozesu osoan«asmatzen» ari direla eta «histo-riak nor bere lekuan» jarrikoduela. Baina beharrezkoa irudi-tzen zaio zenbait gai azaltzea:«Zergatik den aldebakarrekoa,zergatik utzi dugun borroka ar-matua genituen aldarrikapeneta-ko asko lortu gabe; gure herriari

eta inplikatu guztiei argitu behardiegu hori. Azaldu zergatik hasizen, eta zergatik bukatu».Jarduera armatua behin betiko

eten, armagabetu, eta bere buruatalde gisa desegitea erabaki duETAk 2011z geroztik, eta urteotan«beste aldeak aukera galdu»duela uste du Etxegaraik: «Go-rrotoak eta zigortzeko asmo te-matiak ez luke saihestu behar ir-tenbideak bilatzea. Euskal herri-tarrok inoiz ez dugu jardun men-dekuz edo zigortzeko grinaz, ge-rra asko eta gutako asko galduditugun arren». Gerra terminoe-tan mintzo da sarri. Hain justu, li-buru bat argitaratu zuen iazkoazaroan, 1958ko gerra izenburu-pean (Txalaparta). Joseba Sarrio-nandiarena da hitzaurrea.ETAren desmobilizazioarekin,

60 urteko zikloa itxiko du era-kunde armatuak, eta «borroka-rako tresnak beste batzuk izangodira, beste erakunde eta egiturabatzuek zuzenduak», Etxegarai-ren hitzetan. Ikusgai dago desmo-bilizazio horrek eraginik izangoote duen presoen, iheslarien etadeportatuen egoeran eta horieketxeratzeko aukeretan. Haren iri-tziz, «desmobilizaziotik soilik es-pero daiteke ETA desagertzea etahistoriara igarotzea», baina horgeratuko dira ETAko kideak. «Bi-deak zabaltzen jarraitu beharkoda, irtenbideak topatzeko. Ekin-tza demokratikoak (masa ekin-tzak, diplomatikoak...) gauzatzenjarraitu beharko da. Argiak eta ir-moak izan behar dugu aurreran-tzean ere, beste partea konbentzi-tzeko aukera bat dagoela denon-tzat eta guztiarentzat».

Ziklo berrirako itxaropenakZein eskakizun dituzte deporta-tuek ETAren existentziarik gabe-ko ziklo berrian? Zein itxaropen?«Horretarako, lehenik beharrez-koa litzateke deportatuok kolek-tibotzat sentitzea geure burua».Izan ere, egoera eta herrialde ez-berdinetan egonik, errealitate ez-berdinak bizi dituzte: «Zentzuz-koena litzateke egiazko bideakurratzen hastea deportazioaamaitzeko, bahiketa politiko horiamaitzeko, jakin arren herrialdeugarik eginiko korapiloa dela».Hori horrela, ez du beharrezkoikusten eskakizunak zerrenda-tzea: «Nahikoa da analisi on bategitea korapiloa askatzen lagun-tzeko». Funtsean, helburua ba-karra baita: «Deportazioa amai-tzea eta Euskal Herrira itzultzea».Pertsonalki, Etxegaraik hasi duetxerako bidea: legalitatean sar-tzeko eskaria aurkeztu du jada,«deportazioa, bereziki, leku ale-gala delako».

«Deportazioabahiketapolitikoa da»

33 urteren ondoren ‘sine die’ jarraitzen dutdeportatuta, indarrezeraman nindutenherrialde batean»

Alfonso EtxegaraiDeportatua Sao Tome eta Principen

‘‘

Alfonso Etxegarai,

hari buruz eginiko

dokumental batean.

IPES

Instituzioak. Urkulluketa Barkosek agerraldibat egingo dute batera,gaur. Rajoyk esan duez duela onartuko«zigorgabetasunik»

Alderdiak. Otegik deiegin du bakearen etaaskatasunaren aldeegitera; Ortuzarrekesan du «beruna»arindu duela gizarteak

Biktimen hitzak.Carmen Torres Ripa,Rosa Lluch, JexuxMari Mujika eta JoxeMari Olarrarekinmintzatu da BERRIA

Politikariak. ETArekinaldi diferenteetan izandituzten harremaneiburuz hitz egin duteAzkarraga, Larreina,Egibar eta Egigurenek

Ostirala, 2018ko maiatzaren 4awww.berria.eus

Martxelo OtamendiBERRIAko zuzendaria

B ukatu du ETAk sei hamar-kadotako jarduna, militan-teek 2010eko otsaileanbortxakeria politikoarekin

ez jarraitzea erabaki zutenetik zortziurtera.

Asko luzatu den bukaerako prozesuhorren bidean bi mugarri nagusi izandira: 2011ko urrian jakinarazi zuenaurreko urteko erabakia, eta 2017koapirilean armagabetzea burutu zuenIpar Euskal Herriko erakunde publi-koen eta gizarte zibilaren eskutik. Lu-

zea bidea, baina behin betikoa, atzo-koa baita aurreneko aldia eszisiorikgabeko bukaera gertatzen dena. Eraberean, gobernuek parte hartu ez du-ten kasu gutxietako bat izan da, etagobernuen absentzia horrek, derri-gor, asko atzeratu du erabakiarenprozesua. Modu askotara saiatu daETA —Ipar Irlanda eta Kolonbia gogo-an— bukaera estandar bat lortzen.2011ko udazkenetik 2013ko udaberri-ra, ETAko mintzaidetza Norvegianegon zen Espainiako Gobernuaren or-dezkari taldearen zain. Ezinezkoa izanda.

Behin erabakia hartuta, atzera be-zala begiratu beharra dago aurrera.Inor ez dago libre eginbehar horreta-tik, eta iraganaren liburu osoa idatzinahi badugu, bakarka edo era kolekti-boan, mesedegarria litzateke giza es-kubideen urraketan erantzukizuna

eduki duten guztiek hartzea parte.Besteei kontuak eskatzen iaioak garenkomunikabideok eta kazetariok ereegin behar dugu gure lanaren azter-keta, gure absentzien gaineko gogoetabatik bat. Berehalako historiaren kon-talariak izan gara, eta ez dugu ikusita-ko guztia kontatu.

Bukaera ez-adostua eta, ondorioz,aldebakarrekoa izanda, itxi gabe gera-tu dira hainbat puntu: estatuaren bik-timak, presoak, deportatuak, ihesla-riak... Frantziako eta Espainiako go-bernuen espetxe politikahumanizatzearen aldeko akordio za-bala dago mugaz bi aldeetara.

Ipar Euskal Herrian FN da kontsen-tsutik kanpo geratu dena, eta HegoEuskal Herrian, PP eta UPN. Frantzia-koa berriki hasi da lehen urratsak egi-ten, baina Espainiakoa ez da bateremugitu.

Urgentziazkoa da orain arte lortu-tako akordio hori are gehiago zabal-tzea eta ahalik eta eraginkorrena egi-tea. Kostako da, baina ahalegindutabakarrik lortuko da, begi bistakoa bai-ta Espainiako Gobernua ez dela mugi-tuko bere kabuz.

Atzo ETAk jakinarazitako eraba-kiak balio behar du orain arte EuskalHerrian eta kanpoan espetxe politika-ren aldaketaren aldeko jarrera hartuez dutenak bide horretan jartzeko; as-kotan jarritako baldintza, ETA desegi-tea, atzodanik beteta baitago. EuskalHerriko gizartean prestigio handiadaukaten eta normalean, haien izae-ragatik, erreibindikazio horietan ezdabiltzan erakunde sozialek asko la-gun dezakete eskaerari balioa ema-ten, lehenagotik kuantitatiboa den al-darria kualitatiboa ere badela ikusa-razteko. Ezohiko konpromisoakhartzeko garaia da.

Euskal Herritik kanpo ere bilatu be-har dira konplizitateak, Espainian be-reziki, erabakiaren zati handi bat Es-painiako Gobernuaren esku baitago.Atzoko erabakiak lagundu egingo du—giza eskubideen esparruko eskaeradelako— alde egon daitezkeen hainbaterakunde eta herritar soil asko aktiba-tzen. Ez da izango duela hamarkadabatzuk bezain eroso, tartean hildakoasko eragin dituelako ETAk; bainalana gogotik eginda, emaitzak ikusikoditugu. Ez dago beste biderik: lana.

ETAren erabakiarenondorio desiratuak

etak bukatutzat jo du bere «ekinbide politikoa», eta ... · hasi zituen, baina etan sartu, eta ez...

Documents