enpresa eta merkatua

27

Upload: euskaljakintza

Post on 11-Apr-2015

445 views

Category:

Documents


5 download

DESCRIPTION

Pasaia-Lizeoko gunetik ateratako edukiarekin sortutako apunteak. Gai honetan ondorengo edukiak jorratzen dira: Sistema ekonomikoak. Eskaintza-eskaria. Merkatu ereduak. Ekoizpena eta enpresa.

TRANSCRIPT

Page 1: Enpresa eta merkatua
Page 2: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

2

1. Sistema ekonomikoak

1.1. Zer, nola eta norentzat ekoiztu?

1.2. Doktrina ekonomikoak

1.3. Merkatu ekonomiaren funtzionamendua

1.4. Planifikazio zentrala

1.5. Ekonomia mistoa

1.6. Kapitalismo anglosaxoniarra eta europarra

2. Eskaintza-eskaria

2.1. Merkatuaren eragileak

2.2. Eskaria

2.3. Eskaintza

2.4. Oreka prezioa

2.5. Eskariaren kurban eragiten duten faktoreak

2.6. Eskaintzaren kurban eragiten duten faktoreak

3. Merkatu ereduak

3.1. Lehia hobezina

3.2. Monopolioa

3.3. Oligopolioa

3.4. Lehia monopolista

4. Enpresa

4.1. Zer da enpresa?

4.2. Mozkinak

4.3. Ekoizpen funtzioa

4.4. Kostuak

4.5. Teknologia

4.6. Input-output

Page 3: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

3

1 SISTEMA EKONOMIKOAK

1.1 Zer, nola eta norentzat ekoiztu?

Gure ekonomiak baditu beste herrialdeekin antzekotasun eta desberdintasun nabariak. Ondasunak nola ekoiztu, prezioen maila, ordaindu beharreko zergak, enpresek erabiltzen duten makineria, eta beste gauza asko ere berdintsuago edo desberdinagoak izan daitezke. Oro har, antzeman dezakegu gure ekonomia inguruko herrialdeen parekoa dela, adibidez, Portugal edo Frantziakoaren parekoa eta beste batzuekiko arras desberdina dela, Kuba edo Indiakoa, esaterako.

Ekonomia eta gizartea antolatzeko hiru sistema daude. Lehena, liberalismoa da, bigarrena, eta kontrajarria, marxismoa eta, hirugarrena, sozialdemokrazia.

Ekonomiaren funtzionamendu orokorra ekonomialariek sistema ekonomikoaren bidez azaltzen dute. Sistema ekonomikoa definitzeko hiru galdera hauei erantzun behar zaie.

• Zer ekoiztu? Herrialde batek zein ondasun eta zerbitzu ekoiztuko diren eta zein kopurutan erabaki behar du. Nork hartuko ditu erabakiak? Enpresa pribatuek ala publikoek? Gizarteak janariak ala jantziak, tresna elektrikoak ala ibilgailuak, sendagaiak ala armak ekoiztea erabaki behar du. Ekonomian aukera kostuaren legearen menpe gaude: zerbait aukeratzen dugunean, beste zerbait ez egitearen kostua ordaindu behar dugu.

• Nola ekoiztu? Nola ekoiztuko dira ondasun eta zerbitzuak? Zein baliabide eta teknika bidez ekoiztuko dituzte ondasunak? Ekoizpena eskulanekoa izango da ala mekanizatua? Enpresak jabetza pribatukoak ala publikokoak izango dira?

• Norentzat ekoiztu? Norentzat izango da ekoizpena? Nortzuek kontsumituko dituzte ekoiztutako ondasun eta zerbitzuak? Aberatsentzat bakarrik sortuko ditugu ala denentzat? Errentaren banaketak berdinkidea izateko joera izango du edo alde nabariak egongo dira pobre eta aberatsen artean?

Aurreko 3 galderei erantzuteko, funtsean, hiru sistema ekonomiko daude: merkatu librea, plangintza zentralizatua eta ekonomia mistoa.

1.2 Doktrina ekonomikoak

Ekonomiaren inguruko doktrinek eragin bizia izan dute munduan gertatu diren aldaketa, erreforma eta iraultzetan. Bi doktrina nagusi eta kontrajarri izan dira historiaren bilakaeran: liberalismoa eta marxismoa.

Page 4: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

4

LIBERALISMOA MARXISMOA

• Sortzailea: Adam Smith. • Lehentasun osoa: merkatu librea. • Norbanakoa da bere interesen

aldeko epailerik onena. • Horretarako askatasuna izan

behar du. • Bakoitzak bere interesen alde

egiten duen heinean, taldearen ongizatea lortzen lagunduko du.

• Estatuak ez du ekonomian eskua sartu behar

• Sortzailea: Karl Marx. • Lehentasuna: estatuaren esku

hartzea (interbentzionismoa). • Ongizate kolektiboa bilatzen da

berdintasunean oinarriturik • Askatasun ekonomikoak, aldiz,

desberdintasun sozialak areagotzen ditu.

• Estatuak ekonomia planifikatu eta erabaki ekonomiko guztiak hartzen ditu.

1.3 Merkatu ekonomiaren funtzionamendua

Merkatua ondasunak eta zerbitzuak salerosten diren gunea da. Lehen merkatua leku fisikoa zen. Jendea hara salerostera joaten zen, hala nola, Ordiziako Feria edo hiri gehienetan dauden fruta eta barazki azokak. Gaur egun, teknologia berriei esker merkatuak bere izaera geografikoa galdu du. Telebista, telefonoa eta internet merkatugune bihurtu dira.

Merkatu librean zer, nola eta norentzat ekoiztu galderei eskaintza-eskariaren bidez erantzungo zaie. Merkatuan, erosleek (eskaria) eta saltzaileak (eskaintza) batera zehazten dute ondasun edo zerbitzu jakin baten prezioa eta kopurua.

Merkatuan ordena ezartzen duena Adam Smithek aipatutako esku ikusezina da. Merkatuak berak erabakitzen du, esaterako, Irizar lantegiak 1.000 ala 2.000 autobus ekoitzi behar dituen urtean. Erosleek adierazten diete ekoizleei zenbat ekoitzi behar den. Kontsumitzaileek ibilgailu gutxiago eskatzen badituzte eta beste ondasun batzuen kopuru gehiago, ibilgailuen ekoizpena murriztu eta beste ondasun batzuena areagotuko dute.

Merkatuko ekonomian, irabazirik handienak sortzen dituzten ondasunak eta zerbitzuak ekoizten dira teknikarik egokienak erabiliz. Horrela, produkturik onena preziorik baxuenean salduko da eta enpresek garapena bultzatuko dute.

Sistema honetan estatuak esparru juridikoa arautu baino ez du egin behar, gizabanakoek askatasunez erabaki ahal izateko. Hau da, estatuaren zereginari “laisser faire, laissez passer” izena ematen zaio (utzi egiten, utzi merkaturatzen).

Sistema hau Europako eta Ipar Amerikako herri gehienetan indarrean dago gaur egun, eta sistema kapitalista edo merkatuko ekonomia bezala ezagutzen duguna da. Izen hauekin ezagutzen da, ekoizpen faktoreak (kapitala) kapitalisten jabetza pribatua direlako eta merkatuak enpresen arteko lehiaketa orekatzen duelako.

Page 5: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

5

Ezaugarri nagusiak Sistemaren mugak

Ondasun, zerbitzu eta ekoizpen faktoreen prezioak merkatuaren bidez zehazten dira.

Ekoizpen faktoreen jabetza pribatua da.

Enpresa askatasuna dago. Estatuak ez du ekonomian parte

hartzen (laissez faire)

Lehiakortasunak garapena bultzatzen du

Desberdintasun ekonomikoak areagotuko dira biztanleen artean.

Lehiakortasun falta gerta daiteke, adibidez, monopolioa

Inguruarekiko errespetu eza, kutsadura isurketak

Baliabide naturalak xahutu egiten dira, adibidez, itsasoa

Publizitatea kontsumitzaileak manipulatzeko erabiltzen da

JARDUERA

IRIZAR (klikatu erantzuna bilatzeko)

• Non dago enpresaren egoitza? • Zenbat langile dauzka? • Non ditu bere lantegiak? • Zein autobus mota ekoizten ditu?

CAF

• Non dago enpresaren egoitza? Noiz sortu zen eta zein produktu ekoizten ditu? • Zenbatekoa da kapital soziala? Zenbat akziotan banatua dago? • Zein da burtsako azken kotizazioa? (klik)

IBERDROLA

• Zein motatako enpresa da? Noiz sortu zen eta zein produktu ekoizten ditu? • Zenbatekoa da kapital soziala? Zenbat akziotan banatua dago? • Zein da burtsako azken kotizazioa? (klik)

Page 6: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

6

1.4 Planifikazio zentrala

Planifikazio zentraleko ekonomia sistema sozialistetan eman zen. Erakunde ekonomiko bakarra dago, estatua, eta honek ekonomia osoa zuzentzen du.

Sistema honetan ez dago jabetza pribaturik. Honela, estatuak den-dena erabakitzen du (zer, nola eta norentzat ekoiztu) eta bera da ekoizpen faktoreen jabea.

Errusiako Iraultzaren ondorioz Sobiet Batasunean sortu zen planifikazio zentraleko sistema eta bertatik Europa ekialdeko herrialdeetara, Txinara eta Kubara hedatu zen XX. mendean. 1989tik aurrera (Berlingo harresiaren jauzia), Europako ekialdeko herri gehienak, sistemaren porrota ikusita, merkatuko ekonomiara igaro dira. Gaur egun, planifikazio zentraleko sistema honek herri gutxitan irauten du (Kuba, Ipar Korea, Birmania...).

Planifikazio zentralaren ezaugarriak • Ekoizpen faktoreen jabetza Estatuak dauka. • Prezioak estatuak ezartzen ditu, merkatuak ez du

garrantzirik. • Ez dago enpresa askatasunik. Estatuak erabakitzen du zer,

nola eta norentzat ekoiztu. • Estatuak erabaki ekonomiko guztiak hartzen ditu.

1.5 Ekonomia mistoa

Ekonomia kapitalistaren mugak eta plangintza zentralizatuaren eraginkortasun eza ikusirik, ekonomialari batzuek tarteko sistema bat bilatu zuten. Honela, Europako estatuek hainbat plangintza egiten dituzte zenbait sektoreren jarduera koordinatzeko, adibidez, elektrikoa, errepideak, komunikazioak...

Bestalde, errentaren banaketari dagokionez, estatuak Gizarte Segurantza eta zerbitzu sozialen prestazio sistema zabala egiten du, honela gutxieneko ongizate maila bermatzen du hiritar guztientzat...

Ekonomia mistoa, merkatu ekonomia eta ekonomia zentralizatuaren arteko egoera gisa agertzen den bezala, doktrina mailan ere liberalismo eta marxismoaren artean beste kontzepzio bat dugu: keynesianismoa.

Page 7: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

7

Keynesek garatutako teoriak merkatu ekonomia dauka oinarritzat eta haren joko arauak onartzen ditu. Estatuaren esku hartze selektiboaren eraginkortasunean konfiantza dauka eta politika ekonomiko nagusi gisa, zerga politikarako neurriak hartu behar direla uste du. Estatuak zergen bidez ongizate politikak burutuko ditu denentzat: osasuna, hezkuntza, pentsioak... Keynesen teoriak 1929ko krisia gainditzeko erabili ziren lehen aldiz Estatu Batuetan, Roosevelt presidentearen agintaldian.

Ikus aurkezpena: Ekonomiaren fluxu zirkularra

1.6 Kapitalismo anglosaxoniarra eta europarra Kapitalismo anglosaxoniarra, gaur egun, Amerikako Estatu Batuetan indarrean dagoena da. Norbanakoaren arrakastan eta epe laburreko mozkinetan oinarritua dago. Lehentasuna akziodunari ematen zaio eta, enpresaren lehiakortasun gorena lortzeko, derrigorrezkoa da langile bakoitzaren lehiakortasuna muturrera eramatea (lan ordu ugari eta soldata baxuak). Enpresa handiak burtsan kotizatzen dira eta hor bilatzen dute kapitala. Oso sistema konpetitibo eta indibidualista da, norberak lana eta ahaleginaren bidez aurrera ateratzeko aukera duela sinesten da. Bestalde, Europako kapitalismoak Europa kontinentalean du oinarria: Alemanian, Suitzan, Frantzian eta abar, hain zuzen ere. Hemen arrakasta kolektiboari eta epe luzerako etekinari ematen zaio garrantzia. Gizartea osotasunean garatu behar dela pentsatzen da eta ez norbanakoa soilik. Horretarako, estatuaren interbentzioa beharrezkoa da desberdintasunak leuntzeko. Sistema honi ongizatearen estatua "welfare state" edo sozialdemokrazia deitu ohi zaio.

Page 8: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

8

2 ESKAINTZA-ESKARIA

Gai honetan merkatuaren funtzionamendua aztertuko dugu. Merkatuak zer, nola eta norentzat ekoiztuko duen azaltzen saiatuko gara. Aldez aurretik merkatua definituko dugu:

Merkatua produkzio faktoreak edota ondasun eta zerbitzuak eskaini eta eskatzen dituztenen arteko topagunea da. Antzina, merkatua toki geografikoarekin identifikatu ohi zen. Gaur egun, ordea, gunearen kontzeptua oso zabala da, elektronikoa (internet) izan baitaiteke, besteak beste.

Merkatua aztertzerakoan hiru galdera hauei erantzuten saiatuko gara:

• Nola zehazten da ondasun, zerbitzu edo ekoizpen faktore baten prezioa?

• Nola eragiten du produktu baten prezioak bere ekoizpenean edo bere kontsumoan?

• Zergatik aldatzen dira prezioak eta ekoizpenaren maila?

2.1 Merkatuaren eragileak

Enpresek eta familiek merkatuan parte hartzen dute. Familiek produkzio faktoreak eskaini (lurra, lana, kapitala) eta produktuak erosi egiten dituzte; enpresek, aldiz, produkzio faktoreak erosi eta ondasun eta zerbitzuak eskaintzen dituzte.

Sektore publikoak eta kanpoko sektoreak ere merkatuan eragiten dute. Sektore publikoak faktore merkatuan eragiten du, adibidez, funtzionarioak kontratatuz eta produktuen merkatuan ere parte hartzen du, esaterako, hegazkinak edo autoak erosiz.

Page 9: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

9

Kanpoko sektoreak ere merkatuan eragiten du inportazio eta esportazioaren bidez. (Ikus nazioarteko merkataritzaren gaia)

• FAMILIAK: produkzio faktoreak eskaini ondasun eta zerbitzuak eskatu

• ENPRESAK: ondasun eta zerbitzuak eskaini produkzio faktoreak eskatu

• SEKTORE PUBLIKOA: faktoreak eskatu ondasun eta zerbitzuak eskaini

• KANPO SEKTOREA: inportazioak barneratu esportazioak kanporatu

2.2 Eskaria Errealitatearen azterketak frogatu du une jakin batean norbanako batek eskatuko duen ondasun kopurua prezioaren araberakoa izango dela. Ondasun baten truke kobratzen den prezioa zenbat eta garestiagoa izan, orduan eta norbanako gutxiagok erosi nahi izango du. Era berean, prezioa merkeagoa den neurrian, eskatutako ale kopurua handiagoa izango da. Baina erabaki horretan ez du prezioak soilik eragingo, beste faktore batzuek ere parte hartuko dute: nahiak, errenta, ordezko ondasunak..... Adibidez: astean saltzen den disko kopurua ez da soilik diskoen prezioen baitan egongo, moda, jendearen dirua eta diskoei lotutako beste ondasun batzuen prezioek ere eragingo dute (ipod, mp3,...). Demagun faktore guztiak prezioa izan ezik aldaezin mantentzen direla. Kasu honetan eskari banakakoaren kurba izango dugu, hau da, aldi jakin batean diskoen prezioaren eta kontsumitzaile batek nahi eta eska dezakeen disko kopuruaren arteko erlazioa. Prezio bakoitzaren kasuan, norbanakoak erosi nahi duen disko kopurua batzen badugu, disko merkatuaren eskariaren kurba lortuko dugu. Beraz, merkatu eskariaren kurbak kontsumitzaileek eskatu nahi duten ondasun baten kopuruaren eta prezioaren arteko erlazioa adierazten du, beste faktoreak aldaezinak izanik.

Page 10: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

10

Adibidez: diskoaren prezioa 6€ denean, 200 disko eskatuko dira astean; aldiz, prezioa 12€ denean 150 diska eta, azkenik, 30 € denean 90 diska soilik. Diskoen prezioak gora egiten duenean, bi arrazoi daude kopuru gutxiago saltzeko. Batetik, lehen diskoak erosten zituzten kontsumitzaile batzuek orain mp3ak kontsumituko dituzte. Bestetik, kontsumitzaile batzuek erosteari utziko diote prezioa dela eta.

Ikus grafiko interaktiboa.

2.3 Eskaintza

Eskariarekin gertatzen den moduan, ondasun jakin baten gaineko eskaintza ondasun horren prezio eta beste faktore batzuen araberakoa da. Faktore adierazgarrienak teknologia,

merkatuaren bilakaeraren inguruko igurikapen eta ekoizpen faktoreen prezioak dira.

Aipatutako faktoreak, prezioa izan ezik, aldaezinak direla pentsatzen badugu, ondasun baten prezioaren eta une jakin baten ekoizle batek eskaini nahi duen kopuruaren arteko erlazioan, eskaintza banakakoaren kurba lortuko dugu.

Prezio bakoitzeko, ekoizle bakoitzak eskaini nahiko lukeen disko kopuruak batzen baditugu, disko merkatuaren eskaintza kurba

lortuko dugu. Hau da, ekoizleek eskaini nahi duten disko kopuruaren arteko erlazioa adierazten du beste faktore guztiak ( teknologia, faktoreen prezioak...) aldaezinak direla kontuan hartuz.

Honela diskoen prezioa 30 € denean, ekoizleak 160 disko eskaintzeko prest daude.

Page 11: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

11

Aldiz, diskoen prezioa 6 € denean, ekoizleak 140 disko eskaintzeko prest egongo dira. Honela, eskariaren kurbak kontsumitzaileen jarrera azalduko du eta eskaintzarenak, aldiz, ekoizleen jarrera.

Ikus grafiko interaktiboa.

2.4 Oreka prezioa

Merkatuaren funtzionamendua prezioaren inguruan mugitzen da. Orain arte eskaria eta eskaintza banaka aztertu ditugu eta bertan eragiten duten faktoreak ere. Merkatuko ikuspegi orokorra izateko bi kurbak era bateratuan aztertuko ditugu, honela, eskaintzaile eta eskatzaileen interesak non egokitzen diren zehaztuko dugu. Horretarako grafiko batean bi kurbak ipiniko ditugu. Ikusiko dugu eskaintza eta eskariaren kurbak bat egiten dutela une zehatz batean. Bat etortzen diren puntu horri oreka puntua deituko diogu. Oreka puntuak eskainitako eta eskatutako kantitateak eta prezioa zehazten ditu. Beraz, prezio zehatz eta kopuru zehatz batean eskatzaile eta eskaintzaileak ados jartzen dira eta honi oreka puntua deritzo.

Eskaintza eta eskari kurbak, edo biak batera, ezker edo eskuin aldera mugi daitezke; horrela, oreka egoera berriak eta, beraz, prezio berriak sortzen dira.

Ikus eskaintza-eskariaren azalpena

Adibidez, aurreko egoeran, oreka puntua 18 € eta 120 disko dira. Bertan, eskainitako eta eskatutako kopuruak berdintzen dira. Oreka preziotik gora, 30 eurotan adibidez, ekoizleek eskaini nahi duten kopurua eskatzaileek erosi nahi dutena baino handiagoa da, ondorioz gehiegizko eskaintzaren aurrean aurkituko ginateke. Ondorioz, diskoen soberakina egongo da eta merkatuaren joera prezioak jaistearena izango da.

Aldiz, diskoen prezioa oreka prezioa baino merkeagoa bada, 6 €, eskatzaileek erosi nahi duten kopurua ekoizleek eskaintzen

Page 12: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

12

dutena baino handiagoa izango da, ondorioz, gehiegizko eskariaren aurrean aurkituko gara, eta diskoa lortzerik izan ez duten erosleek goranzko prezioa eragingo dute disko gehiago lortzeko asmoz. Kasu honetan, eskariaren urritasuna egongo da eta prezioen joera goranzkoa izango da. Ikus grafiko interaktiboa.

ARIKETA 1

ORBEA txirrindu enpresa baten eskaintza-eskari kurbak egin itzazu.

prezioa eskaintza eskaria

100 € 20.000 180.000

200 € 60.000 140.000

300 € 100.000 100.000

400 € 140.000 60.000

500 € 180.000 20.000

a) Adierazpen grafikoa egin ezazu. b) Zein da oreka puntua eta zergatik? c) Zer gertatuko litzateke eskari kurban Txinako enpresa batek txirrindu berdinak ekoizten baditu 60 €tan? d) Txirrinduen prezioa 400 € bada zein egoeratan dago merkatua? Azaldu eta adierazi grafikoan e) Eta 200 €tan badago?

Page 13: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

13

ARIKETA 2

GARIAREN ESKAINTZA-ESKARIA

prezioa eskaria eskaintza

6 € 220 400

5,50 € 240 360

5 € 260 320

4,50 € 280 280

4 € 300 240

3,50 € 320 200

3 € 340 160

• Eskari eta eskaintzaren kurba grafikoan adierazi • Gariaren oreka prezioa........€takoa da • Gariaren oreka kopurua.......Tn-takoa da • Gariaren prezioa 3 €takoa balitz........Tn-tako gehiegizko.......egongo

litzateke eta prezioek........izango lukete. • Gariaren prezioa 5 €takoa balitz, ..........Tn-etako gehiegizko.......egongo

litzateke eta prezioek.........izango lukete. • Demagun berrikuntza teknologikoaren ondorioz gariaren eskaintza 60

milioi Tn handitzen dela. Bete ezazu taula eta marraz ezazu grafiko berria. o Gariaren oreka prezio berria......€takoa da. o Gariaren oreka kopuru berria.......Tn-takoa da. o Gariaren eskaria aldatu da eskaintza aldaketa eman ondoren.

Page 14: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

14

ARIKETA 3 (funtzioak)

A) Ondasun baten eskaintza eta eskariaren funtzioak merkatuan hauek dira:

Xo = 150 p - 300 Xd = 62.700 - 300 p

Kalkula ezazu:

1. Prezioa eta oreka puntua. 2. Azal ezazu zer gertatuko litzateke p = 170 eta p = 110 izango balira. 3. Adierazpen grafikoa burutu ezazu

erantzuna

B) Laranjen merkatuko eskaintza eta eskaria hauek dira:

Xo = 10.000 + 250 p Xd = 50.000 - 150 p

1. Azal ezazu zein den oreka puntua 2. Zer gertatuko litzateke estatuak laranjen prezioa 85 €tan ezarriko balu? 3. Azalpen grafikoa egin ezazu.

erantzuna

2.5 Eskariaren kurban eragiten duten faktoreak

Eskariaren kurban, prezioaz gain faktore ezberdinek eragiten dute. Honen ondorioz, kurba eskuin edo ezkerretara mugituko da. Faktore garrantzitsuenak hauek izango dira:

• Kontsumitzaileen errenta • Ondasun lotuen prezioa • Kontsumitzaileen nahien edo modaren

aldaketa

Page 15: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

15

2.5.1. Kontsumitzaileen errenta Kontsumitzaile baten errenta igotzen bada, gehiago gastatu nahi izango du eta ia ondasun guztien kopuru handiagoa eskatuko du. Hemen, ondasun arruntak eta apalak bereiztu behar ditugu.

• Ondasun arrunta: errenta handitzen den neurrian ondasun horren kopuruaren eskaria igotzen da. Hauen artean desberdindu behar ditugu: luxuzko ondasuna (Mercedes autoa) eta beharrezko ondasunak (esnea).

o Ondasun bat luxuzkoa izango da, errenta handitzen den heinean, ondasun horren gaineko eskaria handitzen denean.

o Ondasun bat beharrezkoa izango da, errenta handitzen den neurrian, ondasun horren gaineko eskaria neurri txikiagoan handitzen denean.

• Ondasun apala: errenta handitzeak ez dakar eskariaren igoera. Adibidez, ogia, txorizoa, gurina, autobus garraioa... Errenta handitzen den heinean, ondasun hauen kontsumoa murrizten da.

2.5.2. Ondasun lotuen prezioa

Ondasun baten eskaria hari lotutako ondasunen prezioen aldaketen menpe dago. Bi ondasun lotu mota daude: ordezkoak eta osagarriak.

• Bi ondasun ordezkoak dira baten prezioaren igoerak bestearen eskaria igoarazten duenean. Adibidez, margarinaren prezio aldaketak eragina izango du gurinaren eskarian. Honela, margarinaren prezioa igotzen bada, kontsumitzaile batzuek gurin gehiago eskatuko dute eta alderantziz. Beraz, kontsumitzaileek margarinaren ordez, gurina erosiko dute. Kasu honetan, gurinaren eskari kurba eskuinera mugituko da.

• Bi ondasun osagarriak dira baten prezioaren igoerak bestearen eskaria gutxitzen duenean. Adibidez, gasolinaren prezioa igotzen bada autoen eskaria gutxitu egingo da eta eskari kurba ezkerrera mugituko da. Ordezko ondasun baten prezioa igotzen denean, ondasun horren eskariaren kurba eskuinerantz mugituko da. Aldiz, ondasun osagarri baten prezioa igotzen denean, eskariaren kurba ezkerrerantz mugituko da.

2.5.3. Kontsumitzaileen lehentasunen aldaketa Une oro, kontsumitzaileen nahiak aldatzen dira eta aldaketa horiek eskariaren kurban eragiten dute. Kontsumitzaileen nahiak, denborarekin eta, batez ere, publizitateak eraginda, aldatu egiten dira. Beraz, honek guztiak kurban eragina izango du. Modan dagoen ondasunaren eskari kurba eskuinera mugituko da; aldiz, modaz pasatuta dagoenaren kurba ezkerrera.

Page 16: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

16

2.6 Eskaintzaren kurban eragiten duten faktoreak Eskaintzaren kurban eragiten duten faktoreak hauek dira:

• Ekoizpen faktoreen prezioa • Teknologia • Merkatuaren etorkizuneko aurreikuspenak

2.6.1. Ekoizpen faktoreen prezioa Faktoreen prezioen aldaketak eragina izaten du ekoizpen kostuetan, eta ondorioz, enpresek eskainiko dituzten ondasun eta zerbitzu kopuruan. Hau aztertuz, langileek jasotzen duten soldata gutxiagotzen bada, ondasun unitate bat ekoiztea merkeagoa izango da, enpresek langile gehiago kontratatuko dituzte eta prezio ezberdinetan eskainiko duten ondasun kopurua ere handituko da. Ondorioz, eskaintzaren kurba eskuinerantz mugituko da.

2.6.2. Teknologia Teknologia da ondasun jakin bat ekoizteko erabiltzen den teknika multzo bat. Ondasun bat prezio merkeagoan ekoiztu eta saltzea ahalbidetzen duen edozein hobekuntza teknologikok enpresek eskainitako kopurua handitzea ekarriko du. Hobekuntza teknologikoek eskaintzaren kurbak eskuinerantz mugiarazten dituzte.

2.6.3. Etorkizuneko aurreikuspenak Etorkizuneko ekonomiaren gaineko aurreikuspen baikorrek eskaintza kurba eskuinera mugituko dute, enpresak gehiago eskaintzeko prest egongo direlako.

Page 17: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

17

3 MERKATU EREDUAK

Gai honetan, merkatu mota desberdinek duten funtzionamenduaren alderdirik aipagarrienak aztertuko ditugu. Merkatua aztertzeko lau elementu hartu behar ditugu kontuan.

• eskaintzaileen kopurua • eskatzaileen kopurua • trukatzeko xedea den ondasunaren izaera • prezioa

Enpresa gehienen helburua mozkinak lortzea da. Baina enpresa guztiek ez dute mozkinak lortzeko aukera berdinik. Enpresa asko txikiak dira eta merkatuaren menpe daude erabat; izan ere, ekoizten dutenaren prezioa jaisteak hondamen ekonomikoa ekar diezaieke.

Hau ez da horrela gertatzen enpresa handien kasuan. Enpresa hauek askotan prezioak igotzeko ahalmena izaten dute, kontsumitzaileen nahiak aldararazten dituzte publizitatea erabiliz eta, gainera, nagusi diren merkatuetan lehiakideak sartzea eragotzi dezakete. Enpresa handiek mozkinak handitzeko ahalmen handiagoa dute. Hala ere, gaur egun, globalizazioak enpresa handiak ere kolokan jar ditzake.

3.1 Lehia hobezina

Lehiakortasun osoko merkatu batean erosle eta saltzaile asko daude eta horregatik ekoizleek ez dute ahalmenik merkatuaren prezioetan eragiteko. Adibidez, esnea ekoizten duen baserritarrak ezin du esnearen prezioan eragin. Aitzitik, merkatuak markatzen duen prezioaren menpe dago.

Merkatu lehiakor batek hurrengo lau baldintzak bete behar ditu:

1. Eskaintzaile eta eskatzaile asko egon behar dira. Honek esanahi du, saltzaile edo erosle bakar batek ez duela ahalmenik merkatuaren prezioan eragiteko.

2. Produktuaren homogeneotasuna. Produktuak berdinak direla, alegia. Beraz, erosleak prezioari begiratuko dio soilik.

3. Merkatuaren gardentasuna. Partaide guztiek merkatuaren egoeraren berri zehatza izan behar dute: zein produktu saltzen diren, zein prezioetan, eta abar.

4. Enpresen sarrera eta irteera askea. Merkatuan parte hartzen duten enpresa guztiek merkatura sartu edo merkatutik ateratzeko aukera izango dute nahi duten unean. Ez dago lehia murrizten duen legerik.

Aurreko lau baldintzak aldi berean gertatzen direnean, merkatuan lehiakortasun osoa dago. Bertan, merkatuko eskariak eta eskaintzak oreka prezioa zehazten dute eta prezio horretan, enpresek erabakiko dute zein kopuru ekoiztu. Beraz, merkatua da, lehiaketa librearen bidez,

Page 18: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

18

prezioa finkatzen duena eta ez enpresa bat edo batzuen erabakia. Oso zaila da horrelako egoera aurkitzea merkatuan, lehengaien merkatuak edo burtsa izan daitezke adibiderik onenak

Adibidez, Ford enpresa eta tomateak ekoizten dituen nekazari baten egoera merkatuan oso desberdina da. Biek dirua irabazteko ekoizten dute eta mozkinak ahalik eta handienak lortzen saiatzen dira. Baina nekazarien ekoizpen erabakiek ez dute eraginik izango tomateen prezioaren gainean. Tomatea oso produktu homogeneoa da, hau da, nekazari batek produzitzen dituen tomateak eta beste nekazari batenak ia berdinak dira. Nekazari bat tomate merkatuak ezarritako prezio altuagoan saltzen saiatuko balitz, bezeroak galduko lituzke, eskatzaileek beste ekoizle batzuei erosiko lizkiekete. Ford konpainiak, aldiz, merkatuaren prezioa zein den igarri eta horren arabera bere prezioak jartzeko aukera du ibilgailu modelo berriak kaleratzen dituenean. Beste markako ibilgailuek beharrizan berdina asetzen dute, pertsonen garraioa, baina Ford autoak ez dira Renault edo BMW markakoak bezalakoak. Bereizketa asko sar daitezke produktuan: diseinua, kolorea, potentzia, osagarriak eta abar. Hori dela eta, Ford konpainiak badaki gehiago sal dezakeela nahiz eta beste marka bat baino garestiago ipini prezioa, baldin eta bere produktuak erosleen gustukoak badira.

Eskaintza-eskariaren jokoa ikusteko burtsara jo dezakezu. Bertan, une oro, salgai dauden akzio eta dibisen kotizazioak aldatzen dira. Ikus ezazu nola doazen IBERDROLA eta INDITEX enpresen kotizazioak azken astean. Eta Euro eta Dolarraren arteko parekotasunaren eboluzioa. Klik egin Burtsan.

3.2 Monopolioa

Monopolio hitza grekotik dator eta saltzaile bakarra esan nahi du. Monopolioa lehia ez-perfektuko merkatua da, erosle askok saltzaile bakar bati erosi behar diote produktua beste aukerarik ez dutelako. Monopolioan, beraz, eskatzaile asko eta eskaintzaile bakarra dago eta honek gaitasuna dauka ondasun edo zerbitzu baten prezioan nahiz ekoizpenean eragiteko.

Monopolioa legala izan daiteke, administrazioak sortzen duenenean. Gehienetan zerbitzu publiko batzuk (ura, gasa, elektrizitatea) administrazioaren menpe gelditzen dira edo enpresa bakar bati ematen zaio bere horniketa ziurtatzeko asmoz. Gaur egun, monopolio gehienak estatuarenak dira. Adibidez: udaletako ur hornidurak, zaborra biltzen duen enpresa, Renfe... Kasu hauetan prezioak estatuaren kontrolpean egoten dira abusuak gerta ez daitezen.

Page 19: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

19

Duela gutxi arte, Telefonica eta Campsa monopolioak izan dira, baina gaur egun, Europear Batasunean sartzearen ondorioz, merkatuak liberalizatu egin dira, hau da, beste enpresa berri batzuei merkatuan sartzea onartu zaie.

Beste monopolio mota bat naturala edo berezkoa da. Enpresa batek bere jarduera arrakastatsuaren poderioz bere lehiakideak merkatutik ezabatu dituenean, monopolio naturala dagoela esaten da. Adibidez, Microsoft enpresak informatikaren arlo batzuetan merkatuaren %90 kontrolatzen du, monopolio naturala da. Egoera honetan enpresa batek bere mozkinak izugarri handitu ditzake, merkatuaren prezioa berak finkatzen duelako.

3.3 Oligopolioa

Oligo hitzak gutxi esan nahi du grekoz; ondorioz, oligopolio hitzak saltzaile gutxi dagoela adierazten du.

Oligopolioa lehia ez-inperfektuko merkatua da eta, bertan, prezioan nahiz sorturiko kopuruan eragiteko moduko eskatzaile asko eta

eskaintzaile gutxi dago. Bi eskaintzaile bakarrik direnean duopolio izenarekin ezagutzen da.

Oligopolioa nahiko sarritan agertzen da. Honen oinarrizko ezaugarria elkarren mendekotasuna da. Enpresa gutxi dagoenenez merkatuan, enpresa baten ekintzek eta erabakiek besteetan eragina dute eta alderantziz.

Enpresak prezioak finkatzen ahaleginduko dira eskariaren funtzioaren arabera (saltzea aurreikusten dutena) eta lehiakideen jarrerak kontuan hartuta. Horregatik eztabaida asko ager daitezke merkatuan. Hauek gainditzeko, aukera batzuk daude:

• Lehiakideen jarrera zein izango den igartzen saiatzea. • Prezioei buruz ados jartzea eta publizitate mailan lehiatzea. • Kartel bat eratzea, hau da, elkarlanean aritu elkar lehian aritu beharrean. Jarduera

legez kanpokoa da baina modu desberdinetara lor daiteke lehia ezabatzea:

o prezioak adostu eta kalitatean lehiatu soilik o merkatua banatu geografikoki eta nor bere eremuan

monopolio bezala jardun o ekoizpena murriztu prezioak altu mantentzeko.

Gobernuek legeria zorrotza ezartzen dute kartelik ez egoteko.

3.4 Lehia monopolista

Lehia monopolista eskaintzaile eta eskatzaile asko dituen merkatua da, baina ondasun eta zerbitzuak bereiztuak daude. Ez da betetzen, beraz, homogeneotasunaren baldintza lehia hobezina izan dadin.

Page 20: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

20

t nabarmenduz.

Oro har, ekoizleak produktuak bereizten saiatzen dira lehia prezioarekin bakarrik izan ez dadin. Kalitatea, marka, erosi osteko zerbitzuak, osagarriak eta abar erabiltzen dira produktuak desberdintzeko. Pentsa dezagun zenbat auto mota desberdin dauden, nahiz eta denek funtzio bera bete: garraioa. Publizitateak produktua bereizten laguntzen du, besteek ez duten ezaugarriren ba

Lehia monopolista, beraz, lehia ez-perfektuaren eredua da, baina lehia hobezinaren antza handia dauka:

• Saltzaile asko dago • Enpresak erraz sartu eta irteten dira sektoretik • Enpresa bakoitzak jakintzat jotzen ditu besteen prezioak • Baina produktua oso heterogeneoa da

JARDUERA: Etxebizitza berri bat erostera zoaz. Honek beharrizan desberdinak dauzka: argindarra, ura, altzariak, gasa eta telefonoa. Hauetako bakoitza kontratatzerakoan, merkatuan dituzun aukerak aztertu eta zein merkatu eredukoa den esan behar duzu. Bilaketa interneten bidez egin behar duzu. Azaldu zergatik aukeratzen duzun bata ala bestea. Ondorengo taula osatu behar duzu.

ZERBITZUA AUKERA MERKATU EREDUA ARRAZOIA

Argindarra

Ura

Gasa

Telefonoa

Altzariak

Page 21: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

21

4 ENPRESA

4.1 Zer da enpresa

Enpresa ekonomiaren oinarrizko unitatea da. Produkzio faktoreak (lurra, lana eta kapitala) erabiliz, ondasun eta zerbitzuak ekoizten dituen erabaki gunea da. Beraz, ondasun nahiz zerbitzuen produkzioaren arduraduna enpresa dugu.

LANA LURRA KAPITALA

ENPRESA ONDASUN

ZERBITZUA

Enpresa desberdinak daude euren izaera juridikoaren arabera: batetik, pribatuak eta publikoak bereiztu behar ditugu; bestetik, pribatuak pertsona bakarra edo jabetza kolektibokoak izan daitezke. Hauen artean ohikoenak Sozietate Anonimoak SA, Erantzukizun Mugatuko Sozietateak (EMS/SL) eta Sozietate Kooperatiboak ditugu.

Enpresa gehienek irabazi asmoa dute eta bere mozkinak ahalik eta handienak izatea bilatzen dute, adibidez, Coca Cola, Iberdrola,.... Badaude, aldiz, irabaz asmorik gabeko enpresak, hauen xedea funtzio soziala izaten da, adibidez, Gurutze Gorria, ikastolak, ONCE....

4.2 Mozkinak

Enpresa gehienen helburua jardueran lorturiko irabaziak ahalik eta handienak izatea da. Enpresa baten etekina, denbora epe batean, sarreren eta kostuen arteko aldea da.

MOZKINAK = DIRU SARRERA - KOSTUAK

Diru sarrerak, (salmenta edo fakturazioa) denbora tarte horretan saldutako unitateak salmenta prezioarekin biderkatuz lortzen dira.

DIRU SARRERAK = KOPURUA x PREZIOA

Page 22: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

22

Kostuak berriz, enpresak produkziorako egindako ordainketa guztiak batuta lortzen dira. Sorturiko ondasun eta zerbitzuen produkzioari lotuta dauden gastuak adierazten dute, adibidez, lehengaiak, soldata, energia,....

Gastua eta kostua desberdindu behar dira, kostua ekoizpenean erabilitako faktoreen balioa da eta gastua enpresak, oro har, egiten duen despoltsapena da. Esaterako, eskolako mahaiak egiten dituen enpresa batek 10.000 €ko egurra erosten badu, baina 8.000 €ko balioa soilik erabiltzen badu ekitaldi batean, bere gastuak 10.000 €koak dira baina ekitaldi horretako kostuak 8.000 eurokoak...

4.3 Ekoizpen funtzioa

Ekoizpen prozesu gehienetan faktore guztiak erabiltzen dira, nahiz eta proportzio ezberdinetan izan, eskura dagoen teknologiaren arabera. Erdi Aroan eskulana (langileak) erabiltzen zen lantegietan, gaur egun, makinak (kapitala) erabiltzen ditugu enpresetan. Faktore kopuru jakin batekin lor daitekeen produkzio kopurua teknologia eta lan antolaketaren araberakoa da.

Ekoizpen funtzioak adierazten digu zenbat faktore behar dugun ondasun edo zerbitzu jakin bat ekoizteko. Ikus grafiko interaktiboa webgunean.

Beraz, ekoizpen maila baliabideak erabiltzen ditugun moduaren arabera aldatuko da. Ekoizpena maximizatzeko, baliabideak eraginkortasunez erabili behar ditugu eta horrek ekoizpen faktore bakoitzetik ahalik eta etekin handiena ateratzea eskatzen du.

Enpresariak daukan arazoa azaltzeko, demagun ikasle talde batek ikasketa bidaia finantzatzeko Perretxikoak Munduan izeneko enpresa sortu dutela. Enpresak kirol kamisetak ekoiztuko ditu. Kamiseten ekoizpenerako oinarrizko faktoreak lana (josten arituko diren langileak) eta kapitala (lokal bat eta josteko makinak) dira.

Perretxikoak Munduan erabaki behar du zenbat kamiseta ekoitz ditzakete dauzkaten baliabideekin. Lokala eta josteko makina jadanik alokatua daukate, beraz alda dezaketen faktore bakarra egunero egin dezaketen lana da (egunero kontratatu behar duten jostun kopurua).

Page 23: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

23

Taula honek ekoizpen aukerak zeintzuk diren erakusten du, hau da, ekoizpen funtzioa. Ikus daiteke lanik egin gabe ezin direla kamisetak ekoiztu. Aldi berean, langile kopurua areagotuz gero, ekoizpena nola areagotzen den ikus daiteke.

Enpresak dauzkan instalazioak eta josteko makina kontuan hartuz, langilerik kontratatzen ez bada, ez da kirol kamisetarik lortuko. Langile bat sartzean, egunean ekoizten diren kamisetak 20 dira.

Hirugarren langilea kontratatzen denean, ekoizpena areagotzen da, baina ekoizkin marjinala eguneko 18koa da. Langilearen ekarpena gero eta txikiagoa izatearen arrazoia, hauxe da: josteko makina bakarra dago, beraz, langile batek kamisetak neurtu eta neurrira mozten baditu, eta beste langile batek josi, hirugarrenak zain egon beharko du makina libratzen den arte, beraz, langile honek ezingo du bete-betean lan egin. Beste faktoreen urritasun erlatiboak, lanean sortzen duen ekoizkina mugatzen du.

Baliabideek ezartzen dituzten mugak, laugarren langilea sartzen denean, areagotu egiten dira. Zenbat eta langile gehiago sartu, gehiago nabarmenduko da. Lan gehiago kontratatzen den heinean, unitate bakoitzak kapital eta lur gutxiago dauka lanerako. Dauden instalazioak gero eta langile gehiagoren artean elkar banatu beharko dira eta, normala denez, mugapen horrek une batean ekoizpenean eragingo du.

Egoera hau beheranzko etekinen legearekin azaltzen da ekonomian. Legeak dio une jakin batetik aurrera, langile gehigarri batek hazkunde gutxiago eragiten diola ekoizpenari. Ikus grafiko interaktiboa webgunean.

4.4 Kostuak: osoak, finkoak eta marjinalak

Enpresa guztiek arazo garrantzitsu bati aurre egin behar diote: kostuak. Ekoizteak kostuak ditu, ondasun edo zerbitzu bat ekoizteko erabilitako faktoreek (lurra, lana eta kapitala) produktu horren kostua osatuko dute. Beraz, ondasun edo zerbitzu bat ekoiztearen kostua kalkulatzeko, hura ekoizteko erabilitako baliabide guztien merkatu balioa batu behar dugu. Adibidez, kirol kamisetak ekoiztearen kostu osoa kalkulatzeko bere ekoizpenean erabilitako oihala, makinen amortizazioa, eskulana, energia eta abar batu beharko ditugu. Ekoizpena handitzen dugun neurrian, kostuak ere aldatu egiten dira, adibidez, oihal gehiago beharko dugu. Dena den, ez da hau gertatzen kostu guztiekin, esaterako, makinen kostua ez da

Page 24: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

24

aldatuko kamiseta gehiago egiteagatik. Horrela bada, kostu finkoak eta kostu aldakorrak desberdindu behar ditugu.

Kostu finkoak, ekoizpen maila aldatu arren, igotzen ez diren kostuak dira: lokalaren alokairua, makinak, langile finkoen soldata...

Kostu aldakorrak, ekoizpen maila aldatzen den neurrian aldatzen direnak dira:lehengaiak, energia, aldiko langileen soldata...

Ekoizpena handitzen dugunean, kostu osoa handituko da, baina kostu finkoa aldatzen ez denez, kostu aldakorra da aldatzen ari dena.

KOSTU OSOA = KOSTU FINKOA + KOSTU ALDAKORRA

Enpresarentzat oso garrantzitsua da bere kostuen eboluzioa zein den jakitea. Pentsa dezagun enpresaren kostuak bere diru-sarrerak baino azkarrago igotzen direla, enpresa hori porrotera doa. Kostuen eboluzioa aztertzeko erabiltzen den kontzeptua kostu marjinala da.

Kostu marjinala kostu osoan gertatzen den igoera da beste unitate bat ekoizten denean. Bestela esanda, unitate bat gehiago ekoizteak dakarren kostua adierazten du.

Kostu marjinalak ekoizpenaren ibilbidean murrizten joan beharko luke. Bestela enpresaren kostuak diru-sarrerak baino handiagoak izango dira. Une batetik aurrera kostu marjinala igotzen hasten bada, "beheranzko etekinen legea" betetzen ari da. Lege honen arabera, une jakin batetik aurrera, faktore gehigarri batek hazkunde gutxiago eragiten dio ekoizpenari. Beheranzko etekinen legearen ondorioz, kostu marjinalak areagotu egiten dira ekoizpena areagotzen den heinean.

Page 25: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

25

4.5 Teknologia

Teknologia gizarteak une jakin batean dituen ezagutza teknikoen egoera da.

Teknologia aipatzen dugunean, enpresek erabiltzen dituzten makinez gain, ondasunak eta zerbitzuak egiteko giza baliabideak eta baliabide materialak nola konbinatzen dituzten ere esan nahi dugu (know-how). Horrela, teknologia ondasunak eta zerbitzuak egiteko erabiltzen diren prozesu, ekipo eta tresnak dira. Beraz, makinak berdinak erabili arren, prozedura ezberdinak erabiltzen dituzten enpresek, teknologia ezberdina erabil dezakete. Horregatik da hain garrantzitsua enpresak egindako ikerketa eta garapena, I+G.

Oro har, erabilitako teknologiaren arabera, ekoizpena 3 mailatan sailka daiteke:

• Eskuzko ekoizpena: indarra eta lanabesen erabilpena, gizakiak berak egiten duenean. Esaterako, baserritarrek lurra aitzurraz lantzen dutenean.

• Ekoizpen mekanizatua: indarra makina eta tresnen erabilpenaz egiten denean. Adibidez, baserritarrak lurra traktorez lantzen duenean.

• Ekoizpen teknifikatua: makina batzuek indarra eta beste batzuek maneiua egiten dutenean. Horrelakoetan, gizakiak tresna mekanikoa programatu eta ikuskatu besterik ez du egiten. Adibidez, Citroenek automobilak roboten bidez margotzen dituenean.

4.6 Input-output: lehengaiak, tarteko eta amaierako ondasunak

Ekoizpen prozesuan lehengaiak eta bitarteko produktuak hartu eta produktu burutuak bilakatzen dira. Edozein enpresak, ondasunak eta zerbitzuak ekoizteko, baliabideak behar ditu; hauek ekoizpen faktoreak dira (lurra, lana eta kapitala). Ekonomiak INPUT bezala ezagutzen ditu.

Lurra Lana INPUT Kapitala

BALIO ERANTSIA OUTPUT

Ondasunak, kontsumorako prest badaude, amaierako ondasunak dira; gehiago landu behar badira, aldiz, bitartekoak izango dira. Amaierako ondasunak merkatu gaiak dira, aldaketa prozesu osoa pasa dutelako eta kontsumorako prest daudelako. Ekonomiak OUTPUT bezala ezagutuko ditu. Beraz enpresek INPUT hauek hartu eta teknologia egokia erabiliz OUTPUT bihurtzen dituzte.

Page 26: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

26

Adibidez, MONTTE enpresak ikasgelako mahaiak egiten ditu. Horretarako, EGUR enpresari egurrezko oholak erosi dizkio eta TUBACEX enpresari, burdinazko hankak. Egurra baserritar baten pinuditik dator eta burdina, Poloniako meategi batetik. INPUT-OUPUT katea honako hau izango da: Poloniako meategiaren outputa burdina da. Berriz, TUBACEX enprearentzat burdin hori INPUT da. Honek tuboak OUTPUT bezala ekoizten ditu MONTTE enpresarentzat. Eta honentzat INPUT izango dira oholak eta tuboak, bere OUTPUTa mahaiak direlako.

Informazio horrekin egin ezazu bi enpresa hauen INPUT-OUTPUT grafikoa eta eskatzen zaizun guztia.

1. JAIZKIBEL SA enpresak bulegoko mahaiak ekoizten ditu eta datu hauek aurkezten ditu:

• Soldatak 10.000 (Bere langile guztiak finkoak dira) • Egurra 3.000 • Inbertsioa 20.000 • Salmenta 50.000 • Argindarra 1.000

a. Kalkula itzazu:

a.1 Enpresaren INPUT, OUTPUT eta BALIO ERANTSIA a.2 Mozkinak a.3 Kostu finkoak a.4 Kostu aldakorrak

b. Azal ezazu grafikoki Enpresaren funtzionamendua.

2. Pasaia Untziola SA enpresak honako datu hauek ditu:

• Eraikuntza: 20.000 € • Makineria: 15.000 € • Lehengaiak 3.000 € • Erositako bitarteko ondasunak: 2.000 € • Soldatak langile finkoei: 9.000 € • Argindarra: 1.500 € • Telefonoa: 1.000 €

Page 27: Enpresa eta merkatua

MAITE GOÑI EIZMENDI 2008-09 ikasturtea 2. ATALA Enpresa eta merkatua

27

a) Kostu finkoa eta aldagarria kalkulatu eta azaldu zer den. Grafiko baten bidez ere azal ezazu.

b) Salmenta: 80.000 € Kalkulatu INPUT, OUTPUT eta BALIO ERANTSIA. Adierazi hori guztia zer den.