Alkohola eta gidatzea
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunakMugikortasun segururako hezkuntza-programazioak10
00 Sarrera
01 Espazio segurua
02 Hiria esploratuko dut
03 Bakarrik, kalean barrena
04 Nire ardura ere bada
05 Bizikletaz, erabil ezazu burua
06 Neuk aukeratzen dut
07 Gidatzera!
08 Adi arriskuari!
09 Neuk erabakitzen dut
10 Alkohola eta gidatzea 11 Neure burua babesten dut, eta zu babesten zaitut
12 Gurasoen bilera (1)
13 Gurasoen bilera (2)
14 Gurasoen bilera (3)
15 Estresa
16 Segurtasuna irakastea
17 Nire gidatzeko modua egokituko dut
18 Kristalezko bola
Lanhonenbibliografia-erregistroaEuskoJaurlaritzakoLiburutegiNagusiarenkata-logoan aurki daiteke: http://www.euskadi.net/ejgvbiblioteka
Argitaraldia: 1.a., 2111ko azaroa
Ale-kopurua: 1.500 ale
© Euskal Autonomia Erkidegoko Administrazioa Herrizaingo Saila
Internet: www.euskadi.net
Argitaratzailea: EuskoJaurlaritzarenArgitalpenZerbitzuNagusia Servicio Central de Publicaciones del Gobierno Vasco Donostia-San Sebastián, 1 - 01010 Vitoria-Gasteiz
Egileak: M.ªJesúsIturraldeArriaga,MartínGilOsoro, Francesc Esteban i Amat, Brenda Pina León, Letizia di Bartolomeo eta Anna D’Aniello
Koordinazioa: M.ªJesúsIturraldeArriagaetaMartínGilOsoro
Diseinua eta irudiak: Tiktak Multimedia S.L.
Itzulpena: Aixe S.L.
Ikus-entzunezko materiala: Imago S.L.
Lan hau Cyclus Printen argitaratu da, papera % 100 birziklatua da, eta besteak beste ziurtagiri hauek ditu: Aingeru Urdina, Iparraldeko Beltxarga, Etiketa Ekologiko Europarra,ISO14001etaEMAS.Informaziogehiagohemen:http://www.cyclus.dk
Lanhonenbibliografia-erregistroaEuskoJaurlaritzakoLiburutegiNagusiarenkatalogoan aurki daiteke: http://www.euskadi.net/ejgvbiblioteka
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunakMugikortasun segururako hezkuntza-programazioak
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 3
Norentzat
16 – 20 urte bitarteko gazteentzat
Denboraren banaketa
1.saioa:1ordueta30min. 2.saioa:1ordu. 3.saioa:1ordueta30min. =4ordu.
Programazioaren erabilgarritasuna
Alkohola da gazteen istripuei lotutako kausa nagusietako bat. Gero eta gehiago dira alkoholaren eraginpean gidatzea arriskutsutzat jotzen duten gazteak; baina, hala eta guztizere,alkoholadaoraindikarrisku-faktorenagusietakobat,zirkulaziokoistripuetan.
Programazio honen helburua da gazteei gogoeta egiten laguntzea, alkoholari buruz, haren albo-ondorioei buruz, eta albo-ondorio horiek gidatzean dituzten eraginei eta dakartenistripu-arriskuarengehikuntzanabarmenariburuz.Orobat,programaziohonenasmoa da gazteak ohar daitezela beren egoera emozionalaz eta kanpo-presiorik gabe erabaki beharraz.
Tartean diren gaitasunak
Gaitasunak Maila
Zaurgarritasunarenetaarriskuarenkontzientzia 2-3
Taldeko presioarekiko erresistentzia 2-3
Neure burua eta nire emozioak kudeatzea 1-2-3
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
araberahelburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
Informazio orokorra
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak4
Alkohola eta gidatzea1 2 3helburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
edukiak, gaitasunenarabera
Informazioak eta kontzeptuak
- Arrisku-faktoreak.- Erantzukizun pertsonal, legal eta
soziala.
Trebetasunak
- Autoazterketaren bidez, norberaren mugak balioztatzea.
- Norberaren segurtasuna nahiz gainerakoena jokoan dauden arrisku-egoerak aztertzea.
- Norberaren ohiturak identifikatzeaetaberezeinbesteen segurtasunaren alde egiten dutenak egiten ez dutenetatik bereiztea.
- Norberaren zaurgarritasuna onartzea.
- Norberaren egintzekiko erantzukizuna.
- Beste pertsonekiko eta horien osotasunarekiko aitortza, enpatia eta begirunea.
Balioak eta jarrerak
- Aurreratzea: segurtasuna planifikatzeaetaarriskuasaihestea.
- Autoezagutza.- Norberaren mugak onartzea.- Autobabesa.- Erantzukizuna.
Zaurgarritasunaren eta arriskuaren kontzientzia2. maila: Arrisku-egoerak balioztatzen ditu, norberak jasan dezakeen kaltearen arabera ez ezik, beste pertsonengan eragin dezakeen kaltearen arabera ere.
2. maila: Senezko autobabesetik babes planifikatura pasatzen da trafiko-egoera ohiko-enetan.
Edukiak, gaitasunen arabera
- Barruko kontraesana tentsio gisa.
- Niretzat garrantzitsua dena identifikatzea.
- Frustrazioaren aurrean erresistentzia.
- Beste baten emozioak eta ikuspegiak sentitzea eta ulertzea.
- Argi eta garbi adieraztea norberaren beharrak, eta horiek defendatzenjakitea.
- Norberaren ikuspegia ulertzea.- Besteen ikuspegia ulertzea.
- Autobabesa: norberaren segurtasuna hautatzea.
- Koherentzia: norbera dena izatea, irizpide propioa izatea.
- Beste pertsona errespetatzea.
- Koherentzia: norbera dena izatea, irizpide propioa izatea.
- Autobabesa.- Zinezkotasuna.- Autokontzientzia: portaeraren
automatismoa hautsi behar da, «egiten dudana zergatik egiten dudan» ulertzeko.
Taldeko presioarekiko erresistentzia2. maila: Badaki eta onartzen du taldearen eragina bizipen komuna dela gizaki ororentzat, eta hori negoziatu egin daitekeela.
3. maila: Taldean onartua izan beharra eta baztertua izateari beldurra kudeatzen ditu, beste pertsonarenganako erasoa inplikatu gabe eta bere ikuspegia alde batera utzi gabe.
- Arriskuaren oinarrizko kontzeptua.
- Arrisku subjektiboa eta arrisku objektiboa.
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 5
Informazioak eta kontzeptuak Trebetasunak Balioak eta jarrerak
- Barruko sentsazioak.- Oinarrizkoegoeraemozionalak.- Arriskuaren oinarrizko
kontzeptua.- Emozioenerantzunfisikoak.
- Emozioaren eta portaeraren arteko harremana.
- Autokontzientziaren kontzeptua.- Sentsaziofisikoak(nekea,
logalea, buruko mina...) eta horien ondorioak.
- Egoera emozional kontrolatu gabeak eta horien ondorioak.
- Erreakziofisikoaketaemozionalakidentifikatzenditu.
- Autoazterketaren bidez norberaren egoera emozionalak ebaluatzea.
- Norberaren ikuspegia defendatzea.
- Egoera emozionalen arrazoiak hautematea.
- Beresentsaziofisikoaketaemozionalak bide-arriskuko egoerekin erlazionatzea.
- Bere burua entzutea: barruko bizitzari arreta eskaintzea.
- Autobabesa.
- Autoezagutza.- Autobabesa.- Erantzukizuna.
- Autoezagutza.- Autobabesa.
3. maila: Bere egoera emozionalak erregulatzen ditu, eragin negatiboak minimizatuz eta eraginpositiboaktrafiko-egoeretarakoaprobetxatuz.
2. maila: Ondo ulertzen ditu bere barruko egoerak eta egoera emozionalak, eta baitahoriek ekar dezaketen arriskua ere.
Neure burua eta nire emozioak kudeatzea1. maila: Oinarrizkobarne-egoerakhautematenditu,etabadakibide-portaerarengaineanondorioak izan ditzaketela.
Alkohola eta gidatzea – Edukiak, gaitasunen arabera
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak6
Programazioaren eskema orokorra
1. saioa Alkohola eta arriskua 1 ordu eta 30 min.
1.1. jarduera Zenbaterainokoarriskuadu? Galdetegia. Likert eskala 15’ 1.2. jarduera Zeriritzidutaldeak? Eztabaida talde txikian eta taldeko eztabaida 45’ 1.3. jarduera Zeraukeradugu? Taldeko eztabaida 30’
2. saioa Alkohola eta ondorioak 1 ordu eta 15 min.
2.1. jarduera Zerdakigualkoholaz? Elkarrizketa klinikoa 15’ 2.2. jarduera Futbol martetarra Jolasaetataldekoeztabaida 25’ 2.3. jarduera Alkoholaren ondorioak Mapa kontzeptuala eta elkarrizketa gidatua 20’
3. saioa Alkohola eta gidatzea 1 ordu
3.1. jarduera Kristina eta adiskideak Dilema morala 35’ 3.2. jarduera Zerkbultzatzennauerabakiahartzera? Ariketa 25’ 3.3. jarduera Zergatikegitendut,egitendudanhori? Taldeko eztabaida 30’
Alkohola eta gidatzea
Programazioaren helburu orokorrak• Mugikortasunean arriskua handitzen duten portaeren gainean gogoeta egitea.
• Alkoholak organismoan nola eragiten duen eta bide-segurtasunean zer-nolako ondo-rioak dituen ezagutzea.
• Erabakiakhartzekoorduansegurtasunafuntsezkoaldagaitzathartzekogaiizatea.
1 2 3edukiak, gaitasunenarabera
informazioorokorra
helburuak etaeskema orokorra
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 7
Helburuak:• Arriskutzat zer jotzen dugun hausnartzea.• Bideari lotutako askotariko egoeretan arriskua aintzat hartzea.
Metodoa: Galdetegia: Likert eskala.
Nola egin:Hezitzaileak galdetegi bana emango die parte-hartzaileei, ( DVDa, edo liburuxka hone-tako 6. orrialdea) eta beren irizpideen arabera bete dezaten eskatuko die, banaka. Libre izango dira nahi dutena erantzuteko, jardueraren helburua parte-hartzaileen iritzia eza-gutzea eta askotariko egoerak balioztatzea baita.
1. Saioa. Alkohola eta arriskua
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
araberahelburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
1.1. Jarduerarako fitxa. Zenbaterainokoarriskuadu? 15 minutu
DVDEranskina: Zenbaterainoko arriskua du?
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak8
1 Hirian gidatzen ari zara, baldintza normaletan.
2 Gidatzen ari zarela, bikotekidearen eta bion artean eztabaida izugarria sortu da.
3 Motoa hartu duzu ospitalera joateko, adiskide minenetako batek istripua izan eta ospitalean oso larri dagoela esan dizute-eta, duela gutxi.
4 Motoahartuduzu, selektibitateagainditu etabeharduzunnota lortuduzula jakin eta gero.
5 Zenbait porru erre dituzu, eta bolantea hartzekotan zara, parrandanjarraitzeko.
6 Pare bat garagardo edan dituzu; oraindik ez duzu positibo emango eta, beraz, motoa hartu duzu, parrandan jarraitzeko.
7 Dentistarenera joan zara zeu bakarrik, eta anestesia jarri dizute, hagin bat ateratzeko. Erdi zorabiatuta zaude. Motoa hartu duzu etxera itzultzeko, han etzan eta atseden har dezazun.
8 Oraintxe jakin duzu mutil/neska-lagunak zure adiskiderik minenarekinengainatzen zaituela. Motoa hartu duzu haien bila joateko.
9 Larunbat goiza da, eta saskibaloian ari zara. Errebote batean, aurkari batek betaurrekoak zapaldu dizkizu, nahi gabe. Ez duzu ordezko betaurrekorik zelaian bertan. Motoa hartu eta etxera joan zara, hiria zeharkatuta.
10 Azkenaldian oso lo gutxi egiten duzu, azken azterketetarako ikasten ari zarelako. Bart ez duzu lorik egin. Azterketara motoan joango zara.
11 Zureurtemugada,etagaurguztiekgonbidatzenzaituztekopabatera.Asko edan duzu baina, hala ere, motoa hartuko duzu.
12 Autoa gidatzen ari zara, eta adiskide mozkor guztiak hurrengo tabernara daramatzazu, auto barruan abestuz eta oihuka.
13 Berandu egin zaizu azterketa batera joateko, eta oso azkar ari zara gi-datzen.
14 Errepideanzaude,autoagidatzenarizaraeta,bat-batean,aurrekoargiakerre zaizkizu.
15 Zurefutbol-taldegogokoenakpartidairabaziberridu.Motoahartuetaohiko topalekura zoaz, adiskideekin ospatzera.
Eranskina: Egoerak.
Azter itzazu ondoko egoerak, banan-banan. Adieraz ezazu zenba-terainoko arriskua duen egoera bakoitzak, zure ustez: arriskurik ez, arrisku txikia, arrisku nahiko edo arrisku handia.
Arris
kurik
ez
Arris
ku tx
ikia
Arris
ku n
ahik
o
Arris
ku h
andi
a
Alkohola eta gidatzea 1
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 9
Alkohola eta gidatzea
Eranskina: Egoerak.
(Hezitzailearentzako oharra: hona hemen kasu horien eta alkoholaren albo-ondorioetako zenbaiten arteko lotura.)
1 Hirian gidatzen ari zara, baldintza normaletan.
2 Gidatzen ari zarela, bikotekidearen eta bion artean eztabaida izugarria sortu da.– Emozio-asaldura, asaldura larriak erabakiak hartzean eta arazoak mugimenduen koordinazioan eta koordinazio
psikomotorrean
3 Motoa hartu duzu ospitalera joateko, adiskide minenetako batek istripua izan eta ospitalean oso larri dagoela esan dizute-eta, duela gutxi.– Emozio-asaldura (estutasuna)
4 Motoa hartu duzu, selektibitatea gainditu eta behar duzun nota lortu duzula jakin eta gero.– Emozio-asaldura(euforia)
5 Zenbaitporruerredituzu,etabolanteahartzekotanzara,parrandanjarraitzeko.– Zenbaithautemate-asalduraagertzendira– Zenbaitasalduraerabakiakhartzean– Emozio-kitzikaberatasuna eta desinhibitzea
6 Pare bat garagardo edan dituzu; oraindik ez duzu positibo emango eta, beraz, motoa hartu duzu, parrandan jarraitzeko.– Erantzuteko denbora gehiago behar du– Arazoak mugimenduen koordinazioan eta koordinazio psikomotorrean– Arazoak mugimendu zehatzak egiteko
7 Dentistarenera joan zara zeu bakarrik, eta anestesia jarri dizute, hagin bat ateratzeko. Erdi zorabiatuta zaude. Motoa hartu duzu etxera itzultzeko, han etzan eta atseden har dezazun.– Oreka-nahasmendua
8 Oraintxe jakinduzumutil/neska-lagunakzureadiskiderikminenarekinengainatzenzaituela.Motoahartuduzuhaien bila joateko.– Oldarkortasuna,agresibitateaetaaurreikusiezindenportaera– Abiadura gutxiestea
9 Larunbat goiza da, eta saskibaloian ari zara. Errebote batean, aurkari batek betaurrekoak zapaldu dizkizu, nahi gabe. Ez duzu ordezko betaurrekorik zelaian bertan. Motoa hartu eta etxera joan zara, hiria zeharkatuta.– Hautemate-arazo larriak
10 Azkenaldian oso lo gutxi egiten duzu, azken azterketetarako ikasten ari zarelako. Bart ez duzu lorik egin. Azterketara motoan joango zara.– Nekea, gero eta logale handiagoa
11 Zureurtemugada,etagaurguztiekgonbidatzenzaituztekopabatera.Askoedanduzubaina,halaere,motoahartuko duzu.– Asaldurak erabakiak hartzean– Norbereburuarekikosegurtasun-sentsaziofaltsua
12 Autoa gidatzen ari zara, eta adiskide mozkor guztiak hurrengo tabernara daramatzazu, auto barruan abestuz eta oihuka.– Zenbaitasalduraerabakiakhartzean– Emozio-kitzikaberatasuna eta desinhibitzea– Abiadura gutxiestea
13 Berandu egin zaizu azterketa batera joateko, eta oso azkar ari zara gidatzen.– Abiadura gutxiestea
14 Errepidean zaude, autoa gidatzen ari zara eta, bat-batean, aurreko argiak erre zaizkizu.– Hautemate-asaldurak
15 Zure futbol-talde gogokoenak partida irabazi berri du. Motoa hartu eta ohiko topalekura zoaz, adiskideekinospatzera.– Euforia,emozio-kitzikaberatasunaetadesinhibitzea
1
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak10
Helburua:• Eztabaida egitea, arriskuaren hautemateari buruz eta emozioak asaldatuta dauden
egoeretan edo substantzia jakin batzuk (alkohola eta drogak) hartzeak berekin dakartzan egoeretan onartzen dugun arriskuari buruz.
Metodoa: Eztabaida talde txikian eta taldeko eztabaida.
Nola egin:Hezitzaileak sei laguneko taldeetan jartzeko eskatuko die. Taldeka, aurreko jarduerako galdetegietan idatzitako emaitzak bateratu behar dituzte, eta ondorioak atera. Lan horre-tan guztian, honako hauek azaldu behar dituzte:
1. Beraien ustez, zein egoera diren arriskutsuenak, eta zergatik.2. Beraien ustez, zein egoeratan dagoen arrisku txikiena, eta zergatik.3. Ea taldean ikusitako emaitzetan alde handirik dagoen ala ez.
Horretarako, honako orri hau emango zaio talde bakoitzari: ( DVDa, edo liburuxka honetako 10. orrialdea)
1. Saioa. Alkohola eta arriskua
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
araberahelburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
1.2. Jarduerarako fitxa. Zeriritzidutaldeak? 45minutu
Egoerak
1.-Zuenustez,zeinegoeretandagoarriskutxikiena?
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
2.-Zuenustez,zeinegoeradiraarriskutsuenak?
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
3.-Aldehandirikbaaldagotaldean?...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
Eranskina: Zer iritzi du taldeak?
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 11
Egoerak
Eranskina: Zer iritzi du taldeak?
Hezitzaileak egoerak ordena ditzaten eskatuko die, arrisku txikiena duenetik arris-kutsue-nera. Horretarako, egoera-sorta bana emango die taldeei. ( DVDa edo koadernotxo ho-netako 11. eta 12. orrialdeak)
Taldeak emaitzak aurkezten hasten direnean, hezitzaileak hainbat irudi zintzilikatuko ditu arbelean, eta saiatuko da ziurtatzen parte-hartzaileek honako hauek ulertu dituztela:
• Arriskua subjektiboa da.• Aztoratuta egoteak –dela emozio-asaldura edo hortik eratorriak, dela alkoholaren edo
drogen eraginpean izatea– kontrolatzeko ahalmena murrizten du.
1Alkohola eta gidatzea
DVDEranskina: Zer iritzi du taldeak?
Ordena itzazu e
goerak ezkerre
tik (arrisku txikie
na duena) eskui
nera (arriskutsu
ena).
Eranskina: Zer iritzi du taldeak?
1
2
3
7
8
9
4
5
6
10
11
12
13
14
15
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak12
1Alkohola eta gidatzea
Egoerak
1.-Zuenustez,zeinegoeretandagoarriskutxikiena?
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
2.-Zuenustez,zeinegoeradiraarriskutsuenak?
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
3.-Aldehandirikbaaldagotaldean?
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
...................................................................................................................................................
Eranskina: Zer iritzi du taldeak?
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 13
1Alkohola eta gidatzea
Ordena itzazu egoerak ezkerretik (arrisku txikiena duena) eskuinera (arriskutsuena).
Eranskina: Zer iritzi du taldeak?
1
2
3
7
8
9
4
5
6
10
11
12
13
14
15
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak14
1Alkohola eta gidatzea
Egoerak
Eranskina: Zer iritzi du taldeak?
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 15
Helburua:•Aukerakbalioztatzea,mugikortasuneanarriskurikizanezdadineta/edoarriskuamurritz
dadin.
Metodoa:Taldeko eztabaida.
Nola egin:Hezitzaileak arbelean zintzilikatu dituen egoeren sailkapenari ekingo dio berriz. Talde osoari galdetuko dio ea nola murritz edo desagerraraz dezakegun arriskua egoera bakoitzean. Egoeraz egoera aztertu behar dute hori.
Erantzun bakoitzean, aipatuko dugu ea arrisku-egoera desagerraraziko dugun ala ea murriztuko dugun, eta zenbateraino.
1. Saioa. Alkohola eta arriskua
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
araberahelburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
1.3. Jarduerarako fitxa. Zeraukeradugu? 30 minutu
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak16
DVDEranskina: Alkoholaren ondorioak
Helburua:• Alkoholaren gainean gogoeta egitea.
Metodoa: Elkarrizketa klinikoa.
Nola egin:Hezitzaileak ea alkohola zer den galdetuko die, eta jasoko dituen erantzun guztiak idatziko ditu. Kontzeptu-akatsen bat badago, ez du zuzenduko, helburua ea parte-hartzaileek zer dakiten, zer ez dakiten eta zer duten gaizki ulertuta (kontzeptu traketsak) jakitea baita.
Honako hiru galdera hauek egin behar ditu hezitzaileak:
2. Saioa. Alkohola eta ondorioak
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
araberahelburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
2.1. Jarduerarako fitxa. Zerdakigualkoholaz?
•Zerdaalkohola?•Zereragitendu,zerondorioditu?•Nolaeragitendugidatzean?
15 minutu
Hezitzaileak erantzunak idatziko ditu,eta 2.3. jardueran jasotako mapa kontzeptualarekin alderatuko ditu, buruz. ( DVDa, edo liburuxka honetako 18. orrialdea)
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 17
Helburuak:• Alkoholaren albo-ondorioetako batzuk esperimentatzea.• Alkoholak gure segurtasunean eragin negatiboa duela ohartzea.
Metodoa: Jolasaetataldekoeztabaida.
Nola egin:
2. Saioa. Alkohola eta ondorioak
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
araberahelburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
2.2. Jarduerarako fitxa. Futbol martetarra
Jarduerahaugelahandibateanegindaiteke.Halaere,hobedagimnasioan,jolastokianedo azalera handiko eremu batean egitea, bestelako jardueretan eragin gabe.
Hezitzaileakboluntarioakeskatukoditu,futbol-partidabitxibatjokatzeko.
3 eta 6 lagun arteko talde bat egin beharko da, eta talde horren parte-hartzaile kopuruaren bikoitza izango duen beste talde bat.
Erabilgarri den espazioaren arabera erabaki beharko da zenbat parte-hartzaileko taldeak egingo diren.
Talde txikiko kide bakoitzari inbutu bat emango dio hezitzaileak. Inbutuari goma jarri etaaurpegianjarrikodute.Ondorioz,ikus-eremutxikiagoaizangodute.Inbutuakerabiliordez, kartoi-mehe biribilduak erabil daitezke, kono-itxuran jarrita, ikusgaitasun txikiagoa izan dezaten. Kontuan izan behar da, bietan, zuloaren diametroaren neurria, gehienez ere, 3 zentimetro izan behar dela.
25 minutu
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak18
Jokoa amaitzen denean, hezitzaileak parte-hartzaileei galdetuko die ea nola sentitudiren; bai «entzuten izan dutenari jaramon egin» behar izan diotenak, bai ikus-eremuaren murrizketak ahalik eta eragin txikiena izan zezan estrategiak bilatu behar izan dituztenak.
Azkenerako, parte-hartzaileek ikusi beharko dute jokoan bizi izan dituzten sentsazioen eta alkoholaren ondorioetatik eratorritako sentsazioen artean dagoen analogia, hainbat alderdi kontuan hartuta: erantzun emozionalak (euforia, eta abar), sentsazio fisikoak(zelaiaren ikuspegi zabala murriztea), erantzuteko denbora gehiago behar izatea (beste pertsonari esatea baloia non dagoen), eta abar.
2Alkohola eta gidatzea
Talde handiko kideei bikoteka jar daitezen eskatuko die hezitzaileak. Eskumuturretatik lotuko ditu bikotekideak, eta bati begiak itxiko dizkio. Honako kontsigna hau emango die, gero: bikoteko kide bat gidaria izango da, eta aginduak emango ditu; beste bikotekideak itsuarenaegingodu,etaberakjokatukodufutbolean.Halaere,ezingodamugitugidariakhalaegindezanadieraziarte.Gidariakezdufutboleanjokatuko.
Hezitzaileak zelaiaren ertzean jarriko ditu gainerakoak, jolasten ari direnek minik har ez dezaten.
Futbolean jokatzen hasiko dira, baloi ez oso handiarekin (geroago baloi txikiagoak erabil daitezke, jokoa zailago egiteko).
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 19
DVDEranskina: Alkoholaren ondorioak
Helburua:• Alkoholak organismoan eta gidatzean dituen ondorioak laburbiltzea.
Metodoa: Mapa kontzeptuala eta elkarrizketa gidatua.
Nola egin:Garrantzitsua da aurreko jarduerako eztabaidan alkoholaren albo-ondorio guzti-guztiak agertzea, eranskinean jasotako mapa kontzeptualean adierazitakoaren arabera. ( DVDa, edo liburuxka honetako 18. orrialdea)
Une horretan zuzen ditzake hezitzaileak, egoki bada, aurreko jardueran (2.1.) ikusitako kontzeptu-akatsak.
Albo-ondorioak azaldu eta gero, alkoholari buruzko mapa kontzeptuala berregin dezatela proposatuko die hezitzaileak parte-hartzaileei.
Hezitzaileak, aurrez, mapa kontzeptualeko elementuak inprimatuko ditu kartoietan, eta une horretarako prest izango ditu kartoiak.
Bideratze gidatuaren bidez, parte-hartzaileei mapa berregiten lagunduko die. Halaber, dituzten zalantzez eta bizitako esperientziez galdetuko die.
2. Saioa. Alkohola eta ondorioak
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
araberahelburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
2.3. Jarduerarako fitxa. Alkoholaren ondorioak 20 minutu
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak20
2Alkohola eta gidatzea
Eranskina: Alkoholari buruzko mapa kontzeptuala
Adb.: Adb.: Adb.:
Honelakoak izan daitezke
da
Eragiten ditu
ditu
Izan ditzake
Areagotz en du
Honako hauek
Eragina du
da
Begi-niniakmotelago
Tunelefektua
Tarteak gaizki kalkulatzea
Agresibitatea
Oldarkortasuna
Euforia
Depresioa, desagertzen
direnean
Erabakiak hartzeko denbora gehiago
Kontzientzia-egoera murriztea
Arreta txikiagoa
Orekagaltzea
Neke handiagoa
Memoria galtzea
Erreflexuakmurriztea
Hautematezkoak Emozionalak Fisikoak
Ondorioakorganismoan
Nerbio-sistema zentralean
Asaldurak
GidariarenganDroga
Istripuak jasateko eta/edoeragiteko
arristua
Lege-ondoriak
Zigorrak
Kartzela
Administratiboak
Isunak
Puntuak galtzea
Alkohola
Substantzia kimiko bat
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 21
Helburuak:• Erabakiak harrarazten dizkiguten arrazoien gainean gogoeta egitea.• Alkoholaren eraginpean gidatzeak dakarren arriskua balioestea.
Metodoa: Dilema morala.
Nola egin:Hezitzaileak dilema bat zer den azalduko die parte-hartzaileei, eta Kristina eta adiskideak istorioa kontatuko die edo DVDa jarriko die (ikus eranskina). ( DVDa, edo liburuxka honetako 20. orrialdea)
Dilema azaldu eta gero, parte-hartzaileei eskatuko die pentsa dezatela, beren ustez, zer egingo duen Kristinak, istorioaren protagonistak.
Osogarrantzitsuadaparte-hartzaileaklibresentitzeaerabakiahartzeko;erabakiaezdutelotu behar hezitzaileak izan dezakeen iritziarekin. Era berean, garrantzitsua da ziurtatzea erabakia pertsona bakoitzak berak bakarrik hartuko duela.
Hartuko duten erabakiaren arabera, bi talde egingo dira. Jarraian, talde bakoitzarenbarruan talde txikiak egingo dira, eta talde txikietan argudiatu behar dute eta idatzi behar dituzte zerk harrarazi dien hartu duten erabakia. Bozeramaile bat hautatuko dute talde bakoitzean eta, gero, hark azaldu beharko ditu bere taldearen arrazoiak.
Bozeramaileen arrazoiak entzun ostean, eztabaida egingo dute talde handian. Hezitzaileak ikasleguztiakadoretubeharditupartehardezaten.Orobat,jakinarazikodie,eztabaidarenuneren batean, aurkako taldearen arrazoiek gehiago konbentzitzen badituzte, alderdiz alda daitezkeela, inolako arazorik gabe.
Hezitzaileak eztabaida moderatu eta piztu behar du, hori baino ez; ez du bere iritzia eman behar. Garrantzitsua da parte-hartzaileak Kristinaren larruan jartzea, eta eztabaidatzea, beraien ustez, zer egingo duen Kristinak.
Saioaren amaieran, dilema ebatzi gabe utziko dute, eta hezitzaileak ere ez du ebazpenik emango.
3. Saioa. Alkohola eta gidatzea
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
araberahelburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
3.1. Jarduerarako fitxa. Kristina eta adiskideak 35 minutu
DVDBideoa: Kristina eta adiskideak
DVDEranskina: Kristina eta adiskideak
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak22
3Alkohola eta gidatzea
Kristinak19urtedituetaErizaintza ikastenaridaDonostian.Nafarradenez,pisubathartu du, eta hiru pisukiderekin bizi da. Ainara, Andoni eta Asier ditu pisukide, eta gastuak ez-ezik, une atsegin asko ere partekatzen ditu haiekin.
Talde polita osatu dute. Kristina Asierren oso lagun egin da, batez ere. Asierrek 20 urte ditu, eta duela bi urte atera zuen gidabaimena. Anaia nagusiarengandik oinordetzan hartu duen autoa du. Ez Kristinak ez eta gainerako pisukideek ere, ez dute gidabaimenik. Kristinak gidabaimena ateratzea pentsatu zuen, baina oso garestia zenez, leku batetik bestera joateko garraio publikoa eta bizikleta erabiliko zituela erabaki zuen, lana aur-kitu arte.
Egun batean, Asierrek institutuko bere adiskiderik minenetako baten mezua jaso du. Adiskideakfestahandibateginbeharduelaesandio,etaaspaldikolagunguztiakbildunahi dituela Donostiatik hurbil dagoen baserri batean.
Asierrek pisukideei eman die albistearen berri, eta berarekin joan daitezen animatu ditu. Festa ostegunez izango da eta, nahiz eta Kristinak azterketa garrantzitsua izan hurrengo astelehenean, guztiek onartu dute gonbita.
Iritsidaegunhandia,etapisuaneuforiazbetetaetaosourduridaudeguztiak.Korrikaaridira, bainugelara sartu eta irten, ahalik eta apainen joateko; neskak, batez ere. Denbora aurrera doa. Asierrek bukatu ditu prestaketa-lanak lehenengo, eta, urduri dagoenez, gainerakoei oihuka ari da, azkar daitezela esanez.
Kristinak oso ponpox joan nahi du, eta jantziak soinean jarri eta kendu ari da, bata bestearen atzetik. Halako batean, Asierrek autoaren bila joatea erabaki du.
Kristina oso urduri dago, eta apaintzen jarraitzen du. Andoni eta Ainara atetik kanporantz doaz dagoeneko, eta irteteko ordua dela esan diote oihuka, baina Kristinak oraindik ez du erabaki zein oinetako jantziko dituen. Txirrina entzun du... eta, are gehiago urduritu duenezhorrek,poltsahartudu,bainaezdaohartutelefonomugikorraohegaineanutziduela.
Baserrirantz abiatu dira, eta errepidea ikusita, zorabioren bat edo beste izango dela aurreikus daiteke, bihurguneak oso itxiak baitira, eta bat amaitu orduko beste bat dator. Andonik zera esan du ahoz goran:
– Gutxienez, egun argiz gabiltza, oraindik! Hau errepide okerra!
Baserrira iritsi baino lehen ere, entzun daitezke musika eta barre-algarak. Festak itzela izango delako itxura du. Lau pisukideak baserrira sartu dira, eta Asierrek bere aspaldiko lagunak aurkeztu dizkiete.
Eranskina: Kristina eta adiskideak
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 23
Alkohola eta gidatzea
Festak oso itxura ona du. Bai Andoni bai Ainara eta Cristina oso gustura daude, hizketan eta dantzan, geratu ere egin gabe…
Garagardo- eta kubata-errondak bata bestearen atzetik ateratzen dituzte. Asier Kris-tinarekin dantzan dabil eta, bat-batean, festako neska bat zapaldu du. Neskak zeraesan dio:
– Aizu, jar ezazu arreta egiten duzun horretan. Hiru aldiz zapaldu nauzu dagoeneko, gutxigatik ez duzu bota edalontzia lurrera, begiak distiratsu dituzu eta komunerako pasabidea estu geratu zaizu pasatzeko ere. Ez dakizu edaten!
Asierrek neskari begiratu dio, eta honako hau erantzun dio, haserre:
– Baina zer arazoduzu zuk, festa-izorratzailehorrek! Ez ezazunigatik sufritu, nikbadakit zertanarinaizen. Jendeaskodagoelakoetaetengabebultzaegitenarizaizkidalako zapaldu zaitut; begiak lentillek eta keak narritatu dizkidate; edalontzia utzi dudanean, ez dut ikusi limoi-zati bat zegoenik; eta komunera joan naizenean, albotik pasatu zaidan jendea saihestu behar izan dut... Beraz, har ezazu zerbait eta utz nazazu bakean!
Asierreketaadiskideekedanetaedanjarraitudute...Gutxifaltadafestabukatzeko,etajendea alde egiten hasi da.
Bakoitzak bere bideari ekin dio. Azkenean, lau pisukideak baino ez dira geratu, hotzaren hotzaz eskuak igurtziz, toki hura hotza eta hezea baita.
AinaraketaAndonikAndonirenfamiliarenetxeanloegiteaproposatudute,herrianbizibaita. Asierrek ere han lo egingo duela esan du, nekatuta eta apur bat edanda dagoela-eta…
Unehartan,Ainarakmezubat jasodu telefonomugikorrean.Mezuanesandiotenez,gauosoanKristinarideietadeiaritudira,baina telefonoaezdie inorkhartu.Kristinaune horretan ohartu da mugikorra etxean ahaztu duela. Mezuan, halaber, asteleheneko azterketa garrantzitsua hurrengo egunera –alegia, ostiralera– aurreratu dutela esan diote Ainarari.
Asierrek bere burua eskaini du neska autoz etxera eramateko. Goizeko seiak dira. Une hartantxe abiatuz gero, eta azkar samar joanda, denbora izango dute etxean gauzak hartu eta azterketara garaiz iristeko.
Kristinak ez daki ziur zer egin... Alde batetik, Asierri begiratu dio, eta oraindik edanda dagoela ikusi du. Baina, beste aldetik, azterketa egitea oso garrantzitsua da berarentzat... Asierrek berehala erabaki bat har dezala esan dio, bestela, ez baitira garaiz iritsiko.
Zureustez,zeregingoduKristinak?
3
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak24
Helburuak:• Gure erabakietan eragiten duten aldagaiez ohartzea.• Erabakiak harrarazten dizkiguten balioak aztertzea.
Metodoa: Ariketa.
Nola egin:Dilemako argudioak landu eta gero, hezitzaileak lerro jarraitua marraztuko du zoruan, eta lerroa bost segmentutan banatuko du, mutur bakoitzetik.
Parte-hartzaileei jakinaraziko die erabakien lerroa dela hori, eta jarrera bat hartu beharko dutela. «0» markatik hurbil geratzeak esan nahi du erabakiaz ez dagoela oso ziur, eta «5» markatik hurbil geratzeak esan nahi du hartu duen erabakiaz ziur dagoela.
Dilemako beren erabaki-hartzeaz duten ziurtasunari dagokion zenbakian jartzeko eskatuko die. Une horretan, inork ezin izango du «0» edo puntu neutroa aukeratu.
3. Saioa. Alkohola eta gidatzea
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
araberahelburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
3.2. Jarduerarako fitxa. Zerkbultzatzennauerabakia hartzera?
25 minutu
Ez naiz azterketara joango
Asierrekin joango naiz
Mugikortasun segururako hezkuntza-programazioak 25
Hezitzailearentzako oharra:Garrantzitsua da emaitza guztiak arbelean idaztea. Horrek aukera emango du, gero, taldeko eztabaidan, taldeak zer hautatu duen ikusteko.
Une horretatik aurrera, istorioa aldatuko dute. Hezitzaileak parte-hartzaileei eskatuko die berriz ere erabaki bat har dezatela. Emaitzak arbelean idatziko ditu. Beti saiatu behar dira jatorrizko istoriora itzultzen eta elementu bakarra aldatzen.
Aldatu beharreko elementuak:– Poliziak kontrolak egin ohi ditu.– Euria ari du eta autoak gurpil leunak ditu.– Asierrek ez du alkoholik hartu, baina bost porru erre ditu.–AsierrekmehatxuegindioKristinari;berarenganfidatzenezbada,aurrerantzeanez
diola hitzik ere egingo esan dio.– Bada autobus bat geroago, baina autobusa hartuz gero azterketaren ordua baino
hiru ordu beranduago iritsiko da.– Guztiak etxera joan dira autoz, eta berak hiru orduz itxaron behar du, bakar-bakarrik,
autobus geltokian.– Azken azterketa du.– Asierrek bi garagardo baino ez ditu edan.– Kristina gurasoekin bizi da, eta etxetik pasatu behar du, gurasoak esnatu aurretik.– Asierrek duela hilabete atera zuen gidabaimena.
Jarrera aldatzen duten bitartean, hezitzaileak eskatuko die hausnar dezatela ea unehorretan zergatik ari diren erabaki hori hartzen, eta ez beste bat.
3Alkohola eta gidatzea
Segurtasunerako gaitasunak, bizitzarako gaitasunak26
Helburuak:• Barru-barruan, hautatzera zerk bultzatzen gaituen ohartzea.• Batzuetan geure ikuspegiari uko egiten diogula konturatzea.• Norberaren segurtasuna hautatzeko beharraren gainean gogoeta egitea.
Metodoa: Taldeko eztabaida.
Nola egin:Hezitzaileak parte-hartzaileei proposatuko die aldaketetan sortutako emaitzak ager ditzatela, eta zenbait galdera egingo ditu, eztabaida eragiteko:
3. Saioa. Alkohola eta gidatzea
Alkohola eta gidatzea1 2 3edukiak, gaitasunen
arabera helburuak eta
eskema orokorrainformazioorokorra
3.3. Jarduerarako fitxa. Zergatikegitendut,egitendudan hori?
30 minutu
• Zeinaldagaikeramandutaldeamuturrerago?• Etazeinaldagaidela-etajoandataldeabestemuturrerago?• Etazeinaldagaikeragindutaldeazalantzatiagoedopolarizatuagoizatea?• Zuenustez,zergatikaldatzenditugugureerabakiak?• Taldean,zerbalioetsidugugehien?• Balioetsialduinorkbestemodurenbaten?• Zerkharraraztendiguerabakibatalabestebat?• Erabakiakhartzenditugunean...gureerabakienondorioenjakitunizatenalgara?• Zerrolizandusegurtasunak–geuresegurtasunaketabesteenak–gureerabakietan?
Hezitzaileak taldea bideratuko du, ondoriozta dezan garrantzitsuena «barru-barrutik» erabakitzea dela, alegia, gero erabakiaz ez damutzeko moduan hartu behar ditugula erabakiak. Halaber, hezitzaileak parte-hartzaileei lagunduko die ikus dezaten, batzuetan, gure erabakiak «gaizki ez geratzeak» baldintzatzen dituela, gure edo besteen segurtasunak baino gehiago.