-
Nqo aqunan tun tchiy qkojbil
Tkabin aquntl- tkabin kolin xnaqtzbil
Nqo aqunan tun tchiy qkojbil
-
MINISTERIO DE EDUCACIN
Licenciada Ana Francisca Ordez Meda de MolinaMinistra de Educacin
Licenciado Arnoldo Escobedo SalazarViceministro Administrativo
Licenciada Mara Luisa Ramrez Coronado de FloresViceministra Tcnica de Educacin
Licenciado Manuel de Jess Salazar TetzagicViceministro de Educacin Bilinge Intercultural
Licenciada Mara Ester Ortega RivasViceministra de Diseo y Verificacin de la Calidad Educativa
Doctora Olga Marina Garca SalasDirectora General de Curriculum - DIGECUR -
Licenciado Jos Enrique Cortez SicDirector General de Gestin de Calidad Educativa - DIGECADE -
Licenciado Pedro Us SocDirector General de Educacin Bilinge Intercultural - DIGEBI -
Agradecimiento especial al Ministerio de Educacin de El Salvador - MINED -, por autorizar la adaptacin al contexto y cultura guatemalteca de los materiales de apoyo curricular del Programa de Educacin Acelerada.
DIGECUR/DIGECADE/DIGEBI
Direccin General de CurriculumDireccin General de Gestin de Calidad EducativaDireccin General de Educacin Bilinge Intercultural Ministerio de Educacin6ta. Calle 1-87 zona 10, 01010Telfono: (502) 24119595www.mineduc.gob.gt/ www.mineduc.edu.gt1era. versin, Guatemala, 2009.
-
Consultor MamZacaras Sales Sales
Equipo de apoyo para la contextualizacinMaxmo Maldonado RamrezDavid Sales SalesMiguel Garca OrtizVernica Ester Sales S.Erick Ronaldo Sales S.
Diagramacin:Idearte ESTUDIO
-
5Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
Tuj junjun kloj aquntl kanetel txqan tilbilal tuna tuj tnayaj junjun t-xaq uj.
Aqe tilbilal, chi tzajel qamante alkye tumel alkye aquntl tun tbant tuna
Alkyetzunqe tilbilal?
Aqunt qin twitz tun ajxnaqtzal: Atzun aqunt ktzajel qaman
qe tun ajxnaqtzal.
Aquntl tuj klojin: Atzan aquntl kbantel qun tuj klojin, ex onin qo tun ajxnaqtzal.
Aqunt qjunal: Atzan aqunt kbantel qun qjunalx.
Qe nabl qajbil tun tbant: Atzan qe ximbetz taja tun tbant tuna tuj jun qij.
Sqachbil: Atzan qe sqachbil chi bantel tuna kyukil qe tukyila.
Malobl tij xnaqtzbil: Atzan qe aqunt chi bantel tun tel tnikya tij q a ma kyaj xnaqtzbil tuj tnabla.
Schibil: Kyaqil qij il tij tun tjaw t-schina uj.
Tzibil: Atzan aquntl tun tkub qtziban
Aquntl tun tbant qja
Txiya tuj uj Kyusabil nabl
aueio
5
-
6Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
Txolbabil xnaqtzbil tuj ujbil
TECHBIL (TIBLAL TZAN TUN TBANT AQUNTL)
TNEJIL MITZAQUNTL TZAN QO YOLIN ......................................................................
TKABIN MITZAQUNTL AJU AQUNTL JUN TUMLAL
TUN TBANINX QANQIBIL .....................................................
TOXIN MITZAQUNTL TZOKNAN AJLABIL BIX TZAN NCHI OKNAN ..................
TKYAJIN MITZAQUNTLTUN MIN TTZAJ NYA BAN MO TUN MIN TOK x IL KYIJ
EX TUN KYXI ONIT ...............................................................
5
92
25
36
6
-
7Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
Tnejil mitz aquntl
Ti kbantel tuna?
Kbel tzibin jun tumlal mo t-ximbitz tuntzan
tbant jun slew uj.
Kbanteltzan jun slew tujil te kloj.
Ti kxnaqtzala tij?
Tzan nbant jun ttxuylal tujil.
Tzan nbant ex nkub chikybat jun xnaqtzbil.
Koknal yolbil ix xlabebil kyun xjal.
Tzan tun tok chmot bix tun tbant jun tujil
xnaqtzbil.
TZ
AN
QO
YO
LIN
7
-
8Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
Jun nabl Kletil tqanil tun tbant tujil xnaqtz te kloj.
Kbel yekit aju slew uj.
NUKBIL TIJ AQUNTL TAJLAL QIJ QIJ AQUNTL MALBIL
Tnejil Binchabil alkye-chqe aquntl te mitzaquntl.
Chmobilte tun tbant slew uj (qobte klojin te schibil uj)
Binchabilte ttxu-ylal jun schibil.
Tkabin Binchabilte ttxu-ylal jun tqanil.
Binchabilte jun tqanil.
Toxin Tsakobilte jun xnaqtz jaka bant mo te jun xechil.
C h m o b i l k y e qe aquntl te c h i k y b a b i l xnaqtz.
B i n c h a b i l k y e qe makbil tun kyoknan tuj chikybabil.
8
A
-
9Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
Tkyajin B i n c h a b i l k y e qe chikybabil xnaqtz
S a k o b i l t e jun xnaqtzbil tuntzan tbant tten jun yol.
Tzibilte jun kyyol xjal tij xnaqtzbil sakonmaj.
Tjweyin Binchabil ex yekbilte jun xlabebil kyun xjal.
Binchabilte ttxu-ylal jun schibil.
Itzqinmaj tun a l k y e c h q e
makbil
Tqaqin Chmobilkye qe makbil tekxix junju kloj te tujil xnaqtz.
Binchabilte tujil xnaqtzbil.
Chmobil aquntl te jun qij tij chbanxix nbant kyun xjal.
Malbil tij mitzaquntl.
9
-
10
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
Ktzajel tqaman ajxnaqtzal ti at tuj tal aquntl lu:
Chmobilkye qe tichaq. Qobilte kloj tij junju plaj te schibil uj. Chmobilkye qe tichaq chi koknal. Tichaq tumlal aquntl. Tmankbil aquntl te mitzaquntl. Qe malbil chi kbantel.
Alkyechqe nchi qaman tqanil kyij qe xnaqtzbil nchi kub yekit, qe kye xjal ex
xechil kye jwe matnam ex kye txqantqe
matnam?
55
Tnejil mitz aquntl
1IL QIJ
A
-
11
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
65
Kjawil schit t-xaq uj lu:
QE US TWITZ TXOTX
Aju yabil tun us tzaj qaman t-xilen tnejil maj tuj wajxaqlaj jwekalch abqi;
ikx tzan xqan kyaq kyij xjal atzan t-xilen qa noq nniky aj kyij xjal bix jaka
bant kykim tun.
Aju yabil tun us, xqan kyaq yabil, kyaq ix txqantl yabil at kyxilen tuk yabil
nqo kyim tun at kyxilen kyuk us, xjal bix qe jil.
Aju iqil yabil atzan us jatum ma xet qoj tij ma Salvador aedes aegypti jax
jaka kub yupj aju xqan kyaq yabil tun.
Aju yabil tun us nim chiy tej tok tkabin qoj twitz txotx atzan tzaj tej kyok
mojbat qe xjal toksan yabil kyij tuj Pacfico ex Asia.
Tuj jun pix tqanil te jun schibil uj tuj makbil itzqibil jal te kyajqo
belajlajkal wuqlaj abqi, atzan tbi qayabil bix qe yabil ban chi biyin ntzaj
tman qa tuj anbil jal chixin kyajkal millones xjal tun kyyab tunju yabil tun
us tuj kyaq txotx.
Nxi malon qa atla lajkal millones xjal jaka bant tok yabil kyij. jun aquntl
tun jun mex xjal Gavin Torrisi, o kub chikyban tuj t-xaq uj tuj makbil jatum
at nim schibil uj Britnica, ntzaj tman qa at jun milln xjal nnaj tun yabil
nkyaj kyqon us.
Chitzan schibil uj xnaqtzbil nbant jal aju qibil sbun xjal, nxi xet Africa
nponbaj kyuj junx kyaq txotx ix xkamil tuj plow onin tij tun tbaj kyiqin xjal
yabil twitz txotx.
Nim qe sbun xjal xi kyiqin yabil kyij txqant xjal te twitz txotx, yitzan qe
chok nchi bet tibaj a nxi kyiqin chin a at yabil tun us tuj. Tujil:
Atzan jun tzibil kub chikyban tuj jun tujil te matnam.
-
12
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
75
Tzaqwenkuba:
Alkye ttxuylal tujil xnaqtz lu?
Tiqun il tij tzqibil te xnaqtz lu?
Alkye tnachil mo ploj at tuj qtanmi kyij qe yabil kyun us?
Binchankuba alkyeyxix t-xilen xnaqtz:
Ttxuylal xnaqtz atzan tzelna tun t-xi qqaman alkyeyxix t-xilen xnaqtz.
tun tbant jaka kub sqitj kyja qe yol ntzaj kyqon tumlal qe.
aueio
Schinjawa twitz jun tukil aju ma kub ttzibin. Kykenkuba aju ma kub kytzibin.
Kyqamanxa kywitz kyukil aju kyitzqina kyij qol tqanil. Aju schibil uj kye nim xjal atzan jun qol tqanil kye xjal.
-
13
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
85
Kytzaqsankuba tuj swejin aju kyitzqina tij schibil uj kye nim xjal te matnam.
Kyukil qe tukila kysakonjawa jun schibil uj. kykeyinkuba alkyechqe kybi klojin itek tuj. Kytzibankuba ti t-xilen junju.
Yekbil:
Tqanil te qtanmi: Atzan nyolin tij tichaq nbaj tuj qtanmi jalo.
Kybi schibil uj Abqi chkublen xeto
o
o
o
aueio
Xnaqt
-
14
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
95
Qamanxa te ajxnaqtzal tun tkub tkeyin aquntl.
Ban tuna qa:
Ite junqe qol tqanil, atzan junqe jlu: aju bibil, aju jukbil yol, aju sam uj, aju yolbil,
kyeybil, qe schibil uj, qe mitz tqanil
Jun qol tqanil nimxix t-xilen a bibil. Tuntzan nqbin tqanil tichaq nbaj qxol. Kyuk qe tukil te kloj, kybinchankuba jun aquntl te bibil. Kysakonjawa jun kloj aquntl te bibil.
Sqachbil - Tqanil tuj kojbil - Tzeybil Aju anbil - Bitzbil - Atx juntqe Anqibil -Tqanil matnam
kymonkub kyiba, tuntzan kychmonte tqanil bix qe makbil tun kyoknan
Kysakonjawa jun kloj te bibil:
Jatum kjoyiltz tqanil?
Titzan tbi aquntl kokil?
Alkye kybel chikyban te aquntl?
Nikpun anbil taj aquntl?
-
15
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
555
Kanon ela tuj tuja bix binchankuba aquntl.
Jilqe
Makbil lakol yol. Aju nbin bibil. Ajchikybal kye xjal tuj bibil.
Walqe
Chi kykyaj tiblal mo twi tuntzan tex chikybat la maj. Makbil tun tex qamat aquntl tuj bibil.Binchankuba jun txqan yol. Jayonxa ti tzelnqe yol:
Tkyaqbil yab
Tanqibil yabil
aueio
11 22
3
-
16
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
655
Chmobil xjal
Ttxabin a
Ttxa ajin
1 Tzibankuba txolyol bix chi k-oknal qe yol ite jawni.
Qonkuba tuj nukbil aquntl tun jun X, qe aquntl chi kbantel. Qonkuba tajlal
qij.
Kyeybil qe tnejil ex tkabin aquntl.
1 Binxa jun aquntl tuj bibil ex tzibankuba tqanil aju kyyolijtz tuj bibil.
2 Qinxa tuj tjaxnaqtzbil junqe schibil uj mo junqe tujil tqanil jak tzaj qon
kyun qe t-xjalil tuntzan kyaqunan tij tukx t-onbil ajxnaqtzal.
3 Tzibankuba qe ambil jal, ojtxa ix lojxa tun taqunana kyij ipyol ite tuj
schibil.
Jal OjtxaLojxa
Qamantza tzaj tqamana Ktzajil tqamana
-
17
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
755
Tzalaja tij schibil.
Kyeybil tij aquntl.
Kbel qniky tij jun tqanil qa tun jun makbil qol tqanil. Sakonjawa la twi tbi tqanil itek ti jun schibil uj qol tqanil. Tzibankuba kyuj qe swejil lu.
Tnejil mitz aquntl
2IN QIJ
A
-
18
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
855
Ti tzelneqe itek twi jun schibil uj?
Alkye kyeqe twi schibil uj qol tqanil ntzaj qon nimxix t-xilen ti nbaj?
Jte yol itekx tuj junju twi schibil uj qol tqanil?
Aju kywi qe tqanil jatzan kyil tun kyujtz kyun qe xjal ajschil bix tun t-xi
chikybat tqanil otaq tbaj. Noq kab yol nchi oknan tij nya nim.
Chikybanxa ex yolinxa kye qe tukil aju aquntl otaq tbant tuna.
kyukyil qe tukil te aquntl, kyjayonxa tuj jun schibil uj, jun tqanil mataq tbaj kyij xjal te twitz txotx.
Kyschinjawa bix tok kywiya tij ex kyqonkuba alkyechqe ttxuylal schibil.
aueio
-
19
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
955
Kybinchankuba chin yol tij tqanil ex kytzibankuba qa nyolin tij itzqibal nbant, aju chban nbant, sqachbil, tij pwaq, kyij xjal, tij tbanx qximlal mo junx
Kytzibankuba jatum ix toja baj aju tqanil.
Kytzajal kyqamana tiqun mo ti xten aju tqanil.
Kytzal kyqamana aju tbanyil ex tplojyil kye xjal tij otaq tbaj tuj tqanil..
Tzan tun okx bant tbanyil tuntzan atzan tqanil tzetz?
Ti tten tun tel nya ban, iktzan qe yabil, qoj, yajbil ix txqantl?
Kyqanx te ajxnaqtzal tun tkub tkyeyin aju aquntl otaq tbaj bant kyuna. Kysakonjawa jun tnejnel tun tjaw tschin kywitz txqantl kyukil aju tujil
aquntl otaq tbaj bant kyuna.
Kyschinjawa aju tqanil bix aju tujil otaq tbant kyuna, tuntzan ttzaj kyqaman txqant kyukil kyximbitz tij.
-
20
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
12
Kyqanx kye kyukil tun tjaw kysakon alkyeyxix jun tqanil tbanxix kynan, bix kokil kyqon jun tajlal te jun tun tjapan baj tij jwe kyqonka kywiya tij alkye ma
jatz nim tajlal.
Tzulx tij kykuja qa il tij tun tkub chikybat twitz t-xaq slew uj tuj jaxnaqtzbil.
Tzaqwenkuba: Alkyech kybi qe makbil qol tqanil kye xjal tuj qtanmi?Schibil uj kye nim xjal Bibil Kyeybil
Ti wiq tqanil nyolijtz?
tiqun il tij tun qbint tiju nbaj tuj qtanmi ex twitz txotx?
Nantza
Tqanil: atzan aju jaxtokxix nbaj, nim t-xilen te jal bix aju kyaj nimxix xjal nchi bin tij.
Aju qe ajjoyil tqanil nim nchi chmon tij, nnel kyniky tij bix tok tipumal kyun tuntzan tex chikybat kye xjal tuj jun makbil te tqanil kye nim xjal.
Kyaqil tqanil at jun tbi, at tumlal tun t-xi qe, t-ximlal bix tmankbil tok tij. Chmon oka tqanil tij ti nbaj tuj tjaxnaqtzbila mo tkojbila ex binchanka jun
tqanil:
NO CABE TODO
-
21
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
13
Kyeyinkuba aju teya tqanil otaq tbant tun kyukil kye tukil te tjaxnaqtzbila. Chikybankuba aju taqin kyuk qe tukil ix ajxnaqtzal.
BANINXIX TTZIBILA. Tzibankuba kybi xjal tuntlaj kynajbil mo kojbil jatum nchi tzaj.
Sqisil
Chnabjul
Paxil
T-xol Jub
T-xe Mich
Kyeyinkuba tzan nchi ponbaj qe najbil ma kub ttzibin. Tzibankuba ti ma tzok tzaqset tja tlok tbi kojbil.
1 Jayonxa tuj schibil tqanil nchi yolin kyij qe najbil.
2 Tzibankuba txolyol nchi el kanet tij tqanil bix chukx qe yol te najbil chi koknal.
aueio
-
22
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
14
Qonkuxa tuj tujil aquntl alkyechqe aquntl chi kbantel, min tzelnaj tajlal qij tij tkuja.
Kyeybil aquntl te junju xjal tun ajxnaqtzal Qonkuxa tun jun ni X aju tajlal aquntl otaq jatz tun kloj.
Qonka tipun qa il tij tun tbaninx aquntl tekx ley junju mo a aquntl tu klojin.
Tzibankuba kab tyola tij jun keybil o tila noq jatumx. Qonkuba qe txolyol nim kyxilen ix qbeltzan tqona kab tyola tij.
Binchankuba jun tiblal kyolin tij keybil mo kbel tmatzona twitz jun schibil tqanil aju
o baj tuj keybil. Aju aquntl lu jan tokx tuj chikybabil tun tbant tuna tuj qij jalo.
Tzibankuba tuj tumlalxix, qa at min tzel tnika tij ban tun tkux tkena tuj tujil mo
tuj pujbil yol.
Kyeyinkuxa tuj pujbil yol ti kyxilen qe yol jlu: Xaqel
Xaqebil
Xaqen
Xaqena
Xaqetza
Kyxaqentza
Chi kybantel Tbanxix Ban Noqx lonx
Nchi kub xon qe ximbitz Tzalajbil tuj aqunt
-
23
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
15
Qxaqentz
Ktzajil tqaman ajxnaqtzal tman ti kyxilen qe yol jlu.
Kbel ttziban jun txolyol tij junju yol ite tibaj lu.
Txutxxi tij schibil
Keybil aquntl.
Kbel binchat jun chikybabil tij jun itzqinmaj tun tbant.
Chi yolin ix kbel kkykeyin tuj klojin aju aquntl ma bant kyuna kyjaya. Ti tbi kloj keybil ma tzok yol tij? Kyqamanxa te ajxnaqtzal tun tkub tkeyin aju kyaquna.Kylakonkuba twitz jun slew uj chin kyyola o bant tij keybil. Schina kyij itzqibil nchi bant.
AJU NBAJ TWITZ TXOTX(Chin tqanil)
Tzan nchi ok ix tzan nchi ten tichaq at twitz txotx ok
chuqchaj nbaj.
Tnejil mitz aquntl
3IN QIJ
A
-
24
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
16
Ok tichaq nbaj twitz txotx tun xjal, ntzaj tqon jun matijxix t-xilen, qa nqo yolin tij
tichaq o chaj bant tun Qajaw ix qe nbant qun tun chmet qpwaq bix tuntzan qanqin
matzin txi tuj il qun tuntlaj ma tzok qtzilsan kyaqil, tuntlaj ma qo chmet nimtzan
tichaq qaj ix bel nim nkub qnajsan
Nyayxix xutxin tij qun. Aju qanqibil nyayxix chuw ax ikx aju nqo joyin tij nya
ban nnok qun, bix tijtzan tichaq at twitz txotx ix tzan iteqe qjachmobil ax
axtzan kokil tumlal qanqibil. Atzan tzelna jlu tuntlaj mayxix qaj qo chiy tuj
tumlalxix iktzan nya tban nnok tichaq at twitz txotx qun, nim nbaj qyajin.
Aju ntzaj tnan tichaq at twitz txotx: lutzan at twitz txotx ex tuj a.
Nikju at twitz txotx bix tichaq at tanqibil nim tipun at bix ntzaj tqon kyaqil tun
qitzaj. Jaka bant tkutz tij tipun tichaq at twitz txotx kye qe xjal.
Jaka bant nlay pon tipun tichaq at twitz txotx juntla maj awtla qo la-ta tij lojxix.
Tja tze. Chitzan jun tbanxix tumlal, tuntlaj nbaj tij tkyaqal twitz txotx bix nikypun a at, nim kybajel chij jun txqan awal, qe tze mo chkul tuj kyaqil
twitz txotx. Jayxix jatum nim twal twitz txotx bix chin jatum chaqlaj bix
tuj kyaq txotx.
Txotx ntix tipun jatum ntix ti at: jaka bant t-xi lu tuj il chitzan jun tumlal tuntlaj jaka bant nim kyakax bix bel ntit tchewnal ktel.
Aju tanqibil awal mo chkul tij witz: at jun tumlal nqaman te qa at kbajel kyij qe awal lu bela nchi chiy chintl; jaka bant kykubnaj tuntlaj nlay cha-
pa jun anqibil twi witz bix nlayla chi ik oq tuj juntl kyanqibil.
Aju nbaj ex anqibil tuj a bix twitz kyaqtxotx: tuj najab bix nima, aju tk-yaqal kbel tchiysan anqibil jatum nim bix jatum chin twal jatum at anqibil
tuj chew a, jaka bant chkubnaj.
-
25
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
17
At junqe anqibil tuj kyaqtxotx at il jaka tzaj kyij, lutzan qe chkul ite tibaj a, at qe
nchi xtunin, at qe at kylok, at qe noq nchi punj tibaj a, aju chlot txotx tuj kyaqtxotx,
aju txatzaj tuj kyaqlaj bix qe ite tuj nima. Aju nbaj tuj kyanqibil tichaq lu jaka kubnaj
aju betbil kyunqe xjal te junxa tnam mo matnam, jaka kubnaj kya xjal, kyixil bix
tichaq at tanqibil.
Alkye nya ban nyolin tujil tij?
Alkyechqe tlok nya ban tij il lu?
Titzan nya ban ntzaj qij tunju il lu?
aueio
-
26
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
18
Qonkuba juntla tiblal tujil lu.Nimxix t-xilen tun qitzqin xnaqtzbil nbaj!
Yolinkuba tuk tukil aju qe tzaqwebil. Binchama ttena tun tkub tchikybana jun xnaqtzbil, tun t-onbil ajxnaqtzal kjawil
tsakona. Aju xnaqtzbil kuchuwit kyyolin tij aju nbant bix nbaj.
Kyjayoma jun xnaqtzbil at tujil: kykenkuxa tuj schibil uj, maschibil uj, pujbil yol bix
junxqe ex kbel kytzibin tuj mitzsawej uj.
Titzan tten nbant ttzibajtz tuj mitzsawej uj?
Jun mitz sawej uj la pabilte at:
Binchankuba jun mitzsawej uj tij xnaqtzbil te qij jal.
1 Tkole ex tbi binchalte xnaqtzbil.
2 Aju tbi schibil uj, qa matij ixqa chin schibil uj il tij.
3 Tbi aju ja o kub chikybante.
4 Chin ex ttxuylal xnaqtz otaq tyolin schibil uj tij.
Tbi xjal binchalte xnaqtzbil:
Tbi schibil uj:
Ja chikybalte:
Chin ex ttxuylal xnaqtz:
-
27
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
19
Tzulx tuj kynabla chin mo ttxuylal xnaqtzbil atzan aju nimxix t-xilen. Kybinchankuba aju chinsawej uj il tij tuntzan tkub kychikybana aju xnaqtz chi
kyjoyil tij.
Kbel kybinchana jun tkubil mitzsawej uj tuntzan kykut txolbamaj kyten: Kyjayontza jun ni kax te xpin uj. Kybinchankuba t-xaq uj te xpin uj Tzibankuxa kybi qe schibil uj o tzajbalan. Kytzibankuxa kyujqe mitzsawej uj kybi ajbinchil xnaqtz bix ttxuylal xnaqtz.
Aju tkubil mitzswej uj jaka chiysat kyun txqant xnaqtz nim kyxilen.
KYMALONXA AMBIL TUN TKUB KYCHIKYBANA XNAQTZBIL, BIX IL TIJ TUN KYYOLIN TIJ LU: Xnaqtzbil ma joyitz
Qe xjal ma chi aqunan tij xnaqtzbil ma joyitz
Txolbanmaj kyten qe mitzswejil uj ok kykux qet tuj tkubil, kxel ket tij tkole
ajbinchil xnaqtz mo tij tbi schibil uj.
Xnaq
-
28
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
155
Schibil uj ma chi ajben
Aju t-xilen xnaqtzbil
Ximbitz nim t-xilen tij xnaqtzbil
Qe mankbil yol te kloj xjal
TZOKNAN SLEW UJ KYUNA TUN TKUB KYCHIKYBANA AJU XNAQTZ
Tuj slew uj chkub qe ximbitz tij xnaqtzbil bix tbanxix chi kyeyin.
Mapa bant kytena tun tbant jun slew uj?
Ma bant aju ttxuylal xnaqtz?
Okpa kbel kyqona tiblal tun ttzaqset xnaqtzbil?
-
29
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
165
Tzulx tij kykuja tun tbant jun slew uj il tij lu:
a) Kxel qamat jun ximbitz tzaqxix noq tun kab yol.
b) Kytzajil kybin xjal yol tij xnaqtz tunju at tiblal.
c) Tbanxix kokil ttzibs ximbitz.
aueio
Tbi TbiTbi
Tun tkub chikybat ban toknan jun mo la slew uj. Kxel kyeyit qa ban kyten tuj chikybabil xnaqtz.
ksaket jun qukil tun tkub chikybat aju xnaqtzbil.kyyolijtz tzan kokil chikybabilte xnaqtzbil tun qukil.kokil qtxapon jun qukil tun t-onin tij ajchikybal, lakol slew uj ex tun taj
ttzaqwen qe qanbil kye qe qukil mo tun ttzaqsat xnaqtzbil tun.
-
30
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
155
Qe chikybabil te xnaqtz chi koknal tujxa juntla qij te mitzaquntl te yolbil. Qonkuba techil qe aquntl otaq chi bant tuj nukbil tij aquntl.
Kbel tkeyin ajxnaqtzal aquntl o chi baj bant tuntzan tok tajlal.
Titzan ma bant tuna tuj qij jalo?
Titzan txqant taja bant tij yolbil?
1 Tzibankuba tuj ox mitzsawej uj kyeqe schibil uj at tuj jaxnaqtzbil mo te
tjaya. Tzibankuba ex txolbankqe.
Ajbinchal xnaqtz:
Tbi schib uj:
Ja chikybalte:
-
31
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nabl
Tkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Tenjil Tal Aqunt
165
2 Binchaka ttena tun tchikybana tij xnaqtzbil sakomaj kyuna.
Txutxxa tij schibil.
Kyeybil aquntl.
Tzan tun tbant jun yol kyxol kab mo la xjal.?
Tun t-onbil ajxnaqtzal kybel kychikybana xnaqtz nbant.
Kymalonkuba qa ban aquntl nbant kyun junju kloj.
Tnejil mitz aquntl
4IN QIJ
A
-
32
Aquntl nqo qelin tun qpon tij tzalajbilUj kywsabil nablTkabin aquntl Tnejil tnej xnaqtzbil
Ja Xnaqtzbil Jun Tembil Tun Qtzalaj
Xnaqtzbil ntxoktxon t-xilen
Tenj
il Ta
l Aq
unt
175
Tzona aju makbil te malbil tija. Kbel tqona tun jun X alkye tajlal tnana.
Qe aquntl Iktzan Noq chin Nya
Itzqinmaj xnaqtz
Chikybabil ttxuylal xnaqtzbil
Tichaq mo makbil banxix
Schinjawa aju tzibanmaj.
aueio
Qe no chin
Qina, aya wukil! Chitzan tal no xi tqaman te pakal jun qij, atzan te tal pakal, minti ajtz tkyeyin, ex tqama, minti nmojbabil wiba kyukyil qe tal no.
Xitzan tqaman tal no te pakal, Banpe tuna tzan kyeyina tej nanxtoq toka te pakal. Tej nanxtoq tok txbalina tbnil kyeeyin?
Alkyetzan teya? Chitzan tal pakal te no. Atzan t xi ttzaqwen, ax teya kyeyin ikytzan weya, tej nanxtoq tok txbaluna.
Nimku qe, iky qten, njaw qniman qib tun tlaj at jun qoklen mo qajwalil, ex nel naj tij qkuj qa tuj mebayil ma qo tzaj chiy, ex at maj nchi kub qyajin qe qukyil.
Chi chitzaun qchman, min tzel tikuna qe xjal, tuntzan ttena banxix, mi chi kub tmoyana qe tukyila, min jaw tniman tiba, ex banxix ktela twitz txotx.