Inventario florístico del Istmo de Tehuantepec, Oaxaca.
Informe técnico Victorino Vásquez Martínez
2
V i c t o r i n o V á s q u e z M a r t í n e z I n v e n t a r i o f l o r í s t i c o d e l I s t m o d e T e h u a n t e p e c . I n f o r m e t é c n i c o . U n i ó n d e C o m u n i d a d e s I n d í g e n a s d e l a Z o n a N o r t e d e l I s t m o A . C . A v . P r i m e r o d e M a y o , 1 2 0 2 . C o l o n i a R i n c ó n V i e j o , M a t í a s R o m e r o , O a x a c a , M é x i c o . C o r r e o : t u m . u j x @ g m a i l . c o m T e l é f o n o 9 5 1 2 3 5 1 1 7 4 F a c e b o o k : T u m U j x E n e r o 2 0 1 6 .
COLABORADORES
En este trabajo de investigación han colaborado: la bióloga Kenia Velasco y el biólogo Gonzalo Juárez en la determinación taxonómica de los ejemplares; Juan Carlos José, Antelmo Arrona, Luis Enrique Alvarado, Adriana Cruz, Kenia Berenice (estudiante de la Universidad Autónoma de Chapingo), Magaly Pascual (del Instituto Tecnológico Superior de Jesús Carranza, Veracruz) en el trabajo de campo, la antropóloga Lilia Pérez y Atelmo Arrona en el registro, revisión y sistematización de la nomenclatura botánica ayuujk, Gibrán Morales Carranza y Lilia Pérez en el registro fotográfico de las especies. En la revisión y determinación de otros ejemplares y apoyo logístico a nivel académico han colaborado del Herbario Nacional MEXU: el Dr. Gerardo Adolfo Salazar, jefe del Departamento de Botánica, del Instituto de Biología de la UNAM, el Dr. David Sebastian Hernandt, jefe del Herbario Nacional de México, el Biol. Mauricio Mora Jarvio y el M.C. Alberto Reyes y los siguientes especialistas quienes han revisado parte del material colectado: A. Borhidi, Carlos Gómez H., Gabriel Flores F., J. Duran, Jorge Calónico Soto, Mario Sousa, Oscar Hinojosa, Ramiro Cruz, Ricardo de Santiago, Roger Orellana, Rosalinda Medina Lemus, y la Dra. Silvia Salas Morales en la revisión de Zamiaceae del herbario SERO de SERBO A.C en Oaxaca. Durante el trabajo de campo han apoyado las autoridades y miembros de las diferentes comunidades y ejidos: Enrique Garrido de San Juan Viejo, Plácido López, Mariano Hernández, Sotero Hernández, Lorenzo Abad, Enrique Arrona de Huisicil, Alberto Andrés, Rafael Aparicio, Crescenciano Andrés, Rafael Aparicio, Marino Hernández, Martin L. Rojas, Mario J. Bautista, Daniela, Cleofás, entre otros muchos que han colaborado y acompañado este proceso de trabajo.
4
AGRADECIMIENTOS
Se agradece a Mëjyuk, protector, defensor y espíritu de la selva, por permitirnos andar en su morada, sin permiso, lo admito. Al chaneque por no dejar pasar el tractor que intentó abrir una carretera hacia el corazón de la selva del Ejido Plan de San Luis. Gracias a él pudimos conocer y vivir un rato dentro de aquella selva, una de las últimas fracciones que quedan dentro del municipio de San juan Guichicovi y en la zona centro del Istmo de Tehuantepec. Gracias a las comunidades de Plan de San Luis, Zacatal, San Juan Viejo y Huisicil del municipio de San juan Guichicovi y la comunidad de la Esmeralda del municipio de Santa María Chimalapas por sus selvas y por permitirnos entrar en ellas.
PRÓLOGO
El presente documento contiene y aborda los resultados de los trabajos de investigación y elaboración del inventario florístico del Istmo de Tehuantepec que la Unión de Comunidades Indígenas vienen realizando de manera intermitente desde el año 2010. Para este trabajo se ha recibido financiamiento de la Secretaría de Comunicaciones y Transportes, la Comisión Federal de Electricidad, la Fundación Fomento Ecológico Banamex y de la Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas.
6
INTRODUCCIÓN
Los ecosistemas tropicales han sido la base para el desarrollo y florecimiento de muchos pueblos y culturas, como la cultura y civilización olmeca, maya, zapoteca, chinanteca, zoque y por supuesto la ayuujk. Sobre las selvas se forjaron sistemas de conocimientos, saberes, cosmovisiones y normas de comportamiento y uso. En la región se conocen, nombran, clasifican e identifican numerosas especies de plantas y animales desde lengua y ciencia de los pueblos. No obstante, ante los embates de un mundo cada vez más globalizado y hegemónico, tendiente a borrar, desconocer, desaparecer, subyugar y enajenar las diversidades culturales y biológicas, este sistema de conocimientos milenarios están en riesgo de desaparición. Dichos conocimientos permitía el uso diversificado y sustentable de los ecosistemas; su desaparición condiciona a una mayor desvalorización de las selvas y bosques. Desde la perspectiva científica occidental las investigaciones biológicas, forestales y ambientales son escasas para la zona centro del Istmo, particularmente en los municipios de Guichicovi, Matías Romero, Mazatlán, Barrio de la Soledad, Santa María Petapa y Santo Domingo Petapa. Las exploraciones botánicas en la región se han concentrado en el área correspondiente al centro-oriente de los Chimalapas y hacia la zona de Uxpanapa (límites de Oaxaca y Veracruz), y en las selvas secas de Nizanda y los alrededores de Juchitán.1 A excepción de la Manifestaciones de impacto ambiental de la CFE, SCT y PMI mismos que abarcaron unicamente una franja de múltiples ecosistemas a su paso por distintos municipios del distrito de Juchitán y Mixe. De acuerdo con García-Mendoza (2004), no se cuenta con publicaciones de corte específicamente botánico en la zona, a parte de las publicadas por Pérez-García, et al (2001).2 Este hecho limita una planeación adecuada para el uso y aprovechamiento sustentables de la biodiversidad, los ecosistemas naturales y los 1 Márquez, Gómez-Pompa y Vázquez, 1981; Vera, 1988; Wendt, 1993; Salas et al.2001; Gallardo, Meave y Pérez-García, 2005. 2 Pérez-García, E. A., J. Meave y C. Gallardo. 2001. Vegetación y flora de la región de Nizanda, istmo de
tehuantepec, oaxaca, méxico. acta bot. mex. 56: 19-88.
7
agroecosistemas. Por otro lado los factores de disturbio a los ecosistemas siguen incrementando la fragmentación del paisaje natural, por lo que resulta urgente documentar la flora y el conocimiento botánico de los pueblos. Con el fin de asistir estas situaciones, en el año 2010 el equipo de Programa de Restauración y Conservación de los Ecosistemas Tropicales bajo la coordinación del biólogo Victorino Vásquez hizo la primera temporada de colectas botánicas y determinación taxonómica. Tres años después, a principios del año 2014 se reinician las actividades botánicas. Deste entonces y hasta el mes de septiembre del 2015 se han colectado 788 ejemplares en 120 localidades de colecta, pertenecientes a once municipios (Figura) y un total de 60 días de campo efectivos. La mayor parte de estos ejemplares y días de colecta corresponden al periodo 2014-2015. Estos trabajos han sido posibles gracias a los financiamientos recibidos por la Comisión Federal de Electricidad (2010), la Secretaría de Comunicaciones y Transportes (2014-2015), la Comisión Nacional para el Desarrollo de los Pueblos Indígenas en su programa Conservación en Zonas Indígenas (2014) y la Fundación Fomento Ecológico Banamex (2014-2015). Este trabajo representa un primer esfuerzo en registrar sistemáticamente la flora del Istmo de Tehuantepec y en documentar los nombres de las especies en la lengua Ayuuk en los municipios de San Juan Guichicovi, Matías Romero, Santa María Petapa, Barrio de la Soledad, Santo Domingo Petapa, Santa María Chimalapas y Asunción Ixtaltepec del distrito de Juchitan, y en el municipio de San Juan Mazatlán del distrito Mixe.
ÁREA DE ESTUDIO
El área de estudio se ubica en el extremo oeste de la importante franja de vegetación selvática tropical correspondiente a la región Chimalapas-Uxpanapa, al oriente del estado de Oaxaca. El área de Chimalapas-Uxpanapa, se considera como un refugio de flora durante el Pleistoceno y es una de las áreas de concentración de especies endémicas a la flora de México y un centro de diversidad de plantas (Rzedowsky, 1992; Wendt, 1993; Salas et al.2001). Estas características destacan su importancia por lo que es considerada como una de las Regiones Terrestres Prioritarias (RTP) por la Comisión Nacional para el Conocimiento y Uso de la Biodiversidad. La RTP Selva Zoque- La Sepultura es definida como tal por su gran extensión y por presentar una de las masas forestales más extensas del continente americano, refugio del Pleistoceno, con elevado índice de endemismos potenciales debido a su relieve abrupto. Abarca a una compleja entremezcla de selvas altas, medianas y bajas, bosques mesófilos de montaña (matorral nublado en los picos) en extensiones muy importantes, bosques de pino, pino-encino y selva muy húmeda de montaña. Cuenta con alta diversidad de plantas y aves y es hábitat de numerosas especies como el ocelote, el tapir y primates, de grandes depredadores como el jaguar y el puma y de algunas especies particularmente en peligro de extinción como el quetzal y el pavón. Las zonas húmedas sobre rocas metamórficas de la RTP tienen influencia climática tanto del Pacífico como del Golfo. Posee una gran correspondencia con el macizo montañoso que forma la columna vertebral del Istmo de Tehuantepec, lo que define una importancia vital como corredor biológico e intercambio de germoplasma entre Norte y Centroamérica (Arriaga et al., 200).
LOS ECOSISTEMAS TROPICALES DEL ISTMO DE TEHUANTEPEC
La vegetación presente en el área de estudio corresponde, de acuerdo con la
cartografía del INEGI (1999) y la literatura consultada, a selvas altas
perennifolias, selvas medianas subperennifolias, bosque de encino tropical,
sabanas y selvas bajas caducifolias. La vegetación que se deriva de las
alteraciones de estos tipos de vegetación, es la más extendida en la región y
se observa en pequeños fragmentos dispersos en las márgenes de los arroyos,
cafetales abandonados y colindancias entre potreros. Una descripción que
parta de la colecta efectuada en el proyecto sería ambiciosa, ya que no se
efectuó una visita sistemática a los sitios, que abarcara al menos un ciclo
fenológico en el desarrollo de los individuos. A continuación se presenta una
breve descripción de los tipos de vegetación presentes en la región de acuerdo
a Torres-Colín (2004) y Miranda y Hernández-X (1963), con anotaciones de lo
observado en los recorridos de colecta y la literatura.
Sabana
Esta vegetación está constituida por pastizales con algunos árboles esparcidos
y se distribuye en las cimas y laderas de algunos lomeríos. Se reporta como
vegetación original a varias especies de la familia Poaceae destacando los
géneros: Andropogon, Aristida, Bouteloua, Cenchrus, Digitaria, Hackelochloa,
Heteropogon, Hyparrhenia, Panicum, Paspalum, Schizachyrium, Thrasya,
Trachypogon y Urochloa. De la familia Cyperaceae se presentan los géneros
Abildgaardia, Bulbostylis, Cyperus, y Rhynchospora (Pérez-García, et al., 2001).
Otras especies reportadas a nivel regional son: Alophia drummondii, Bletia
purpurea, Byrsonima crassifolia, Calea urticifolia, Calliandra juzepczukii,
Chamaecrista diphylla, C. flexuosa, C. serpens, Curculigo scorzonerifolia,
Eriosema crinitum, Krameria revoluta, Manfreda pubescens, Pectis
saturejoides, Tephrosia nitens, Zornia megistocarpa, Z. reticulata, Psidium
10
guineense, P. hypoglaucum y P. salutare (Pérez-García, et al., 2001). En la zona
de estudio se registra la presencia de Conostegia xalapensis, Curatella
americana. Por sus características estructurales, este tipo de vegetación en la
zona de estudio está siendo utilizado preferentemente para el establecimiento
de potreros. Al igual que con el bosque de encino, el mayor impacto que ha
sufrido ha sido en el estrato herbáceo.
Encinar tropical
Se presenta de manera dispersa en la zona de estudio alternando con
remanentes de selvas altas o potreros, teniendo como factor determinante el
tipo de suelo. Comunidad poco densa que alcanza más de 15 m, la conforman
dos a tres especies de Quercus siendo la más abundante Q. oleoides, con
escasos acompañantes arbóreos de otras familias. En lo sitios de colecta se
observó además Q. sapotifolia, Q. glaucescens, Q. peduncularis, Byrsonima
crassifolia, Zinowiewia sp., Ficus sp., Curatella americana, Acrocomia aculeata.
El estrato herbáceo es escaso y muchas veces presenta fuerte perturbación
(Pennington y Sarukhán, 1968)
Selva alta perennifolia
Denominada así por la altura que alcanzan los árboles que es mayor a los 30 m
y cuyas hojas se mantienen durante todo el año, aunque algunos árboles tiran
sus hojas durante la fecha de floración, presenta abundantes bejucos y plantas
epífitas. Se desarrollan sobre sustratos ígneos y sedimentarios de tipo caliza,
sobre pendientes muy pronunciadas o sobre terrenos planos a ligeramente
inclinados. El clima en el que se desarrollan es Am, Aw1 y Aw2 según la
clasificación de Köpen modificada por García (1988).
Se reporta para la región la siguiente descripción de este tipo de vegetación.
Un estrato arbóreo alto constituido por: Dialium guianense, Guatteria
amplifolia, Terminalia amazonia, Sloanea tuerckheimii, Brosimun alicastrum y
11
Bursera simarouba Tabernaemontana alba, Thevetia ahouai, Pouteria sapota,
Aspidosperma megalocarpon, Spondias radlkorefi, S. mombin, Neea
psychotrioides, Ouratea lucens, Coccoloba barbadensis, Genipa americana,
Schefflera morototoni, Cupania dentata, Sapindus saponaria, Simarouba
glauca, Apeiba tibourbou y Vochysia guatemalensis. El sotobosque se
compone de Parmentiera aculeata, Rondeletia buddleioides, Guazuma
ulmifolia, Waltheria glomerata, Luehea speciosa, Trichospermum grewiifolium
y Rinorea guatemalensis. En el estrato arbustivo se presentan Psychotria
chiapensis, P. deflexa, P. hoffmannseggiana, P. limonenses, Petrea volúbilis y
Helicteres guazumifolia. Los Bejucos también son abundantes, como Davilla
kunthii y Cissampelos pareira. En el estrato herbáceo hay Dorstenia
contrajerva, Chamaedorea oblongata, Hyptis capitata, Psychotria poeppigiana
y Costus scaber. Las epífitas en son abundantes, sobre todo las orquídeas:
Brassavola cucullata, Catasetum integerrimum, Coryanthes picturata, Dichaea
muricatoides, Epidendrum cardiphorum.
Selva mediana subperennifolia.
Las selvas medianas se desarrollan donde el suelo permite tener una mayor
disponibilidad de humedad que en las selvas bajas caducifolias; el estrato
arbóreo de este tipo de vegetación alcanza los 30 metros de altura. Dentro de
este tipo de vegetación se consideran dos tipos de vegetación reconocidos por
Miranda y Hernández X. (1963): selva mediana subperennifolia y la selva
mediana subcaducifolia, que se diferencian por el porcentaje del estrato
arbóreo que pierde sus hojas en la época seca del año, presentándose un
rango de defoliación del 50- 75 % para la primera y de 25 -50 % para la segunda.
La selva mediana subperennifolia se caracteriza porque algunos árboles que la
constituyen pierden del 25 al 50 % de sus hojas durante la temporada seca del
año (Miranda y Hernández X., 1963). Las especies más comunes de este tipo
de vegetación en la zona Nizanda, según Pérez-García, et al. (2001), son:
Andira inermis, Annona squamosa, Augusta rivalis, Croton niveus, Cynometra
oaxacana, Enterolobium cyclocarpum, Ficus insipida, Hiraea reclinara, Inga
12
vera, Malmea depressa, Rondeletia leucophylla y Tabebuia pentaphylla. Este
tipo de vegetación se observa fuertemente impactado por la ganadería, y se
restringe a las márgenes de los arroyos a manera de pequeños manchones.
Selva baja caducifolia.
La selva baja caducifolia (Miranda y Hernández X. 1963) o bosque tropical
caducifolio (Rzedowski, 1978) se compone de especies que pierden su follaje
en los meses de menor precipitación (de octubre a mayo) y lo mantienen en la
temporada de lluvias; lo que le confiere dos fisonomías diferentes durante el
año. La altura que presentan las asociaciones vegetales que conforman estas
selvas, van desde los cuatro metros de altura hasta los ocho metros, con
algunos individuos emergentes de hasta 15 m de altura; de acuerdo a la
exposición de las laderas y a su porcentaje de insolación podremos encontrar
especies con diferentes requerimientos de humedad, suelo y pendiente.
Mientras que para las zonas bajas y con poca insolación encontramos especies
como Jacaratia mexicana, Gyrocarpus mocinoi, Lonchocarpus emarginatus,
Lysiloma acapulcense, Euphorbia schlechtendalii, , Bucida buceras, Ficus sp.,
Cordia elaeagnoides, Ceiba parvifolia, Mimosa sp., Guaiacum coulteri,
Haematoxylum brasiletto, Capparis incana, Cnidoscolus multilobus, Bursera
spp. El estrato arbustivo puede presentarse o no dependiendo del grado de
conservación de la selva. El estrato arbustivo lo conforman especies de
Asteraceae, Acanthaceae y Leguminosae, donde se presentan afloramientos
rocosos predomina la presencia de Hechtia sp.
13
MATIERALES Y MÉTODOS
Capacitación en técnicas de colecta y herborización Para poder realizar el trabajo de las colectas botánicas de manera adecuada y eficiente fue necesario realizar dos talleres de capacitación a los colectores comunitarios y colaboradores del Centro Agroecológico Yajxonaax. El primer taller se realizó a finales del año 2010 y el segundo a principios del 2014, ambos en las instalaciones del Centro Agroecológico Yajxonaax. La capacitación constó de un bloque teórico y uno práctico en donde se explicaron las principales técnicas de colecta botánica para cada forma de vida, el proceso de herborización y los materiales, basados en las técnicas propuestas por Lot y Chiang (1986) y con referencias en los manuales de Missouri Botanical Garden (2014,http:/www.mobot.org/), de INBIO (2008) y de López y Rosas (2002) y se efectuaron recorridos de colecta en distintos sitios de la región, explicando el uso de las herramientas y materiales, técnicas de colecta, registro de datos en campo y el código de conducta que debe asumir cada colector o colectora. Trabajo de campo El trabajo de campo ha consistido en la recolección de muestras botánicas en diferentes sitios de los municipios de San Juan Guichicovi, Matías Romero, Santa María Petapa, Santo Domingo Petapa, Juchitán de Zaragoza, Asunción Ixtaltepec, El Barrio de La Soledad, Santa María Chimalapa y Uxpana. Se muestrean plantas (hierbas, arbustos, arboles, epífitas, trepadoras herbáceas y bejucos) con flor y/o fruto. Se recogen hasta seis muestras por cada planta. Se registran los datos generales del sitio: coordenadas geográficas, características físicas, ecológicas y climáticas de la localidad, hábitat, actividades antropogénicas, etc. Algo de vital importancia para el proyecto: los nombres en ayuuk (o en alguna otra lengua originaria de la región) y los usos que recibe la planta muestrada. Por eso, siempre se procura que acompañen a este trabajo las personas-guías comunitarias conocedoras de las plantas desde su cultura, cosmovisión y ciencia. Trabajo de gabinete El material colectado se herboriza en las instalaciones del Centro Agroecológico Yajxonaax. Los ejemplares herborizados se ordenan por
14
número de colecta y colector. Se efectúa una primera revisión y separación de material y se remiten en calidad de donación a los especialistas del Herbario Nacional MEXU del Instituto de Biología de la UNAM y el Herbario del Instituto Nacional de Ecología A. C. en Xalapa, Veracruz. Se elabora una etiqueta previa por cada ejemplar. El resto se determina y coteja en los herbarios de SERBO A.C y CIDIIR-IPN Unidad Oaxaca. Para ello se utilizan claves taxonómicas como las de: Flora de Veracruz, Flora Neotropica, Flora Mesoamericana, Flora de Guatemala y Flora de Nicaragua, entre otras; además de las publicaciones. Cabe señalar que el proceso de determinación taxonómica es largo y aún continúa, puesto que el 30% del material colectado siguen sin determinarse.
15
RESULTADOS Y DISCUSIONES
A la fecha tenemos 788 ejemplares colectados en once municipios (ver figura), de los cuales se han identificado 711 a nivel familia, 545 a nivel género y 415 a nivel especie en los laboratorios de los herbarios del Instituto de Biología de la UNAM, del CIIDIIR-Oaxaca, de SERBO y un particular. Aunado a las colectas se han determinado otras 55 especies más en campo con las guías e ilustraciones correspondientes y pertinentes. Destacan de la lista, una nueva especie descubierta (Guetarda sp. nov), perteneciente al número de colecta 153 de Victorino Vásquez Martínez, recolectado en el Paraje Mëëytyunkojpk, Ejido Zacatal, San Juan Guichicovi. Aunado a este hallazgo, se registran tres especies que no habían sido reportadas para el estado de Oaxaca: Calatola aff. uxpanapensis P. Vera & T. Wendt (Almendra de monte), Davilla nitida (Vahl) Kubitzki y Androlepis skinneri Brongn. ex Houllet. Registros que requieren un mayor número de ejemplares para, en el caso de la primera, corroborar la especie ya que no fue posible obtener flores, y en ambos casos confirmar su distribución dentro del área de estudio. Se reportan 37 especies considerados dentro de los instrumentos de conservación nacional o internacional, o como endémicas para México o Oaxaca (NOM-059 SEMARNAT 2010, CITES, 2013; IUCN, 2014). Es importante mencionar que esta lista no es definitiva; conforme avance la determinación taxonómica y en la ampliación del esfuerzo de colecta, esta lista aumentará, o sufrirá modificaciones en el caso de las especies que no están plenamente identificadas (ej. aff.). Asimismo se registran 507 nombres botánicos desde la lengua y conocimiento ayuujk; 213 se le ha encontrado sus equivalentes según la taxonomía botánica occidental (donde los nombres científicos botánicos están escritas en latín), algunos de estos nombres o taxones ayuujk indican variedades o subespecies.
16
La meta a mediano plazo (3-5 años) es colectar otras 2 mil ejemplares botánicos y registrar la mayor cantidad de la nomenclatura y taxonomía ayuujk y empezar el trabajo con la lengua del Pueblo Angpün (Zoque de Chimalapas). A la par de estos estudios de inventario y taxonomía botánicos se ha venido realizando un registro fotográfico de las especies de árboles y plantas colectadas. En un plazo de no más de dos años se plantea publicar un catálogo fotográfico de la diversidad florística. El esfuerzo realizado en este proyecto, representa un primer acercamiento a la flora de la zona, si bien se han obtenido hallazgos relevantes es necesario completar más del 80% de los especímenes en cuanto a estructuras reproductivas colectadas (flor y fruto) y extender el esfuerzo de colecta en aquellas localidades donde se efectuaron dichos hallazgos y no fue posible regresar, tratando de abarca un ciclo completo en la fenología anual de las especies, así como ampliar su registro taxonómico ayuujk. La tareas pedientes de este trabajo de investigación son: conformar y capacitar a equipos de trabajo en las poblaciones cercanas, integrados por colaboradores comunitarios hablantes de la lengua ayuuk, quienes documenten de manera sistemática la información relacionada con los ejemplares, implementar un Sistema de Información Geográfica del área de estudio, la información vertida en esta herramienta servirá de base para planeación de iniciativas encaminadas al manejo y protección de la biodiversidad y de sus ecosistemas, como parte de la planeación y apoyo de estas actividades. A través de este proyecto documentamos los conocimientos botánicos ayuujk y esperamos que sus poseedores puedan revalorarlos y articularlos con los conocimientos exógenos, fortaleciendo sus capacidades técnicas para el manejo de sus ecosistemas.
Cuadro 1. Número de colectas por municipio y por proyecto
Municipios Proyectos Total
CFE CDI SCT FEBx
Asunción Ixtaltepec 48 11 59
El Barrio de la Soledad 14 8 22
Juchitán de Zaragoza 24 24
Matías Romero 27 3 30
17
Cuadro 1. Número de colectas por municipio y por proyecto
Municipios Proyectos Total
CFE CDI SCT FEBx
San Dionisio del Mar 3 3
San Juan Guichicovi 97 39 285 27 448
San Juan Mazatlán 18 18
Santa María Chimalapa 98 4 102
Santa María Petapa 51 28 79
Santo Domingo Petapa 1 1
Uxpanapa 2 2
Total 97 39 550 102 788
El proyecto que cuenta con mayor número de colecta es el de la SCT, seguido por el de Fomento Ecológico Banamex (FEBx).
Figura 1. Número de colectas por proyecto. El municipio donde se ha colectado la mayor parte de las muestras botánicas es el de San Juan Guichicovi con 448 ejemplares.
97
39
550
102
Restauración-CFE 2010
Jardín Botánico-CDI 2014
Restauración-SCT 2015
Agroforestería-Fomento EcológicoBanamex 2015
0 100 200 300 400 500 600
18
Figura 2 . Número de colectas por municipio. El 17% de los ejemplares se encuentran completos en cuanto a estructuras reproductivas, es decir, cuentan con flor y fruto. Del total de ejemplares recolectados el 40% corresponden a árboles, el 20% a bejucos y el 17% a herbáceas.
Figura 3 . Número de ejemplares colectados por forma de vida.
59
22
24
30
3
448
18
102
79
1
2
0 50 100 150 200 250 300 350 400 450 500
Asunción Ixtaltepec
El Barrio de la Soledad
Juchitán de Zaragoza
Matías Romero
San Dionisio del Mar
San Juan Guichicovi
San Juan Mazatlán
Santa María Chimalapa
Santa María Petapa
Santo Domingo Petapa
Uxpanapa
330
123
156
31
141
7
0
50
100
150
200
250
300
350
Árbol Arbusto Bejuco Epífita Hierba Trepadora
19
De los 788 ejemplares, se han determinado: a) 415 a nivel especie, que representa el 55%, b) 130 a nivel género, con representación del 16%, c) 165 a nivel familia y d) 79 ejemplares sigue sin identificarse con ninguno de estos niveles de taxón. En la página electrónica se puede consultar la lista general de especies. ESPECIES DESTACADAS Destacan de la lista, 37 especies que se reportan dentro de alguno de los instrumentos de conservación, nacional o internacional, o como endémicas para México o Oaxaca, de acuerdo con el Cuadro 2 (Diario Oficial de la Federación, 2010; García-Mendoza y Meave, 2011; CITES, 2013; IUCN, 2014). Es importante mencionar que esta lista no es definitiva; conforme avance la determinación taxonómica y en una ampliación del esfuerzo de colecta, esta lista aumentará, o sufrirá modificaciones en el caso de las especies que no están plenamente identificadas (ej. aff.). Especie nueva y probables nuevos registros La revisión minuciosa por parte del Dr. A. Borhidi (del Departamento de Fitotaxonomía y Geobotánica, Instituto de Biología, Universidad de Pécs, Hungría) especialista en la familia Rubiaceae y visitante en el Herbario Nacional MEXU, de los ejemplares colectados como parte de este proyecto, resultó en la descripción de una nueva especie del género Guettarda (Figura 11), la cual está próxima a publicarse en la revista especializada Acta Botánica Hungárica. El ejemplar corresponde al número de colecta 153 de Victorino Vásquez Martínez, recolectado en el Paraje Mëëytyunkojpk, El Zacatal, San Juan Guichicovi. Aunado a este hallazgo, se registran dos especies que no habían sido reportadas para el estado de Oaxaca: Calatola aff. uxpanapensis P. Vera & T. Wendt (Almendra de monte, Figura 13) y Davilla nitida (Vahl) Kubitzki (Figura 12). Registros que requieren un mayor número de ejemplares para, en el caso de la primera, corroborar la especie ya que no fue posible obtener flores, y en ambos casos confirmar su distribución dentro del área de estudio.
20
Especies endémicas. Se listan diez especies endémicas para México (M), de las cuales sólo Manihot oaxacana D.J. Rogers & Appan, colectada en la selva baja caducifolia de los alrededores de La Ventosa, es endémica para Oaxaca (O). Especies en alguna categoría de protección. De acuerdo con la NOM-059-SEMARNAT-2010, siete especies se encuentran en la categoría de Amenazada (A). Zamia purpurea se registra como en peligro de extinción (P). La Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza y los Recursos Naturales, incluye en la Lista Roja de especies amenazadas (Lista Roja de especies amenazadas, IUCN, 2014), a seis especies de las cuales, cuatro se listan en la categoría de “vulnerable” (VU), mientras que Recchia simplicifolia T. Wendt & E. J. Lott, se identifica en la categoría de En peligro y Zamia purpurea Vovides, J.D. Rees & Vázq. Torres, en la categoría de En Peligro Crítico. Finalmente, la Convención sobre el Comercio Internacional de Especies Amenazadas de Flora y Fauna Silvestres (CITES, 2013) considera: En el Apéndice II, a las especies de Orchidaceae, Cactaceae y Zamiaceae (excepto todas las especies de Ceratozamia) como en “posibilidad de estar en peligro por comercio internacional, es necesario tener un control sobre este, para evitar poner en riesgo su sobrevivencia”. En el Apéndice I, a todas las especies del género Ceratozamia (Zamiaceae) como “En peligro”, por lo que su comercio sólo se autoriza bajo condiciones excepcionales.
CONCLUSIONES Y RECOMENDACIONES
El inventario florístico se hace desde dos perspectivas científicas: la occidental y la de los pueblos originarios de la región. Ambas de vital importancia y más que de confrontación articulamos dichos conocimientos que nos permitan acercarnos con mayor claridad a la diversidad vegetal. Por lo tanto, este proyecto habrá de fortalecer la ciencia biológica de los pueblos ayuuk, ñu saavi, ankpün y binnizá del la región del Istmo de Tehuantepec. Los resultados logrados hasta el momento significan un avance para esta línea de trabajo con miras a identificar y conocer la mayor parte de la riqueza y diversidad florísticas de la región, y con ello, definir acciones a seguir para su protección, conservación, cultivo y aprovechamiento, particularmente de las especies en riesgo, especies de importancia cultural-religiosa y económica, especies de interés científico, especies silvestres medicinales y especies endémicas. Dentro del trabajo de investigación florística. El descubrimiento de una nueva especie como resultado de sólo tres visitas a las fragmentos de selvas de Zacatal, Guichicovi, los probables nuevos registros recolectados en una sola visita, así como la presencia de especies endémicas y en peligro, confirman que se trata de un área de gran relevancia y que ha sido poco estudiada, ya que las exploraciones botánicas en la región se han concentrado en el área correspondiente a al Centro-Oriente de los Chimalapas y hacia la zona de Uxpanapa (límites de Oaxaca y Veracruz), y en las selvas secas de Nizanda y los alrededores de Juchitán (Márquez, Gómez-Pompa y Vázquez, 1981; Vera, 1988; Wendt, 1993; Salas et al.2001; Gallardo, Meave y Pérez-García, 2005) . Mientras tanto, los factores que inciden en la presión hacia los ecosistemas siguen incrementando la fragmentación del paisaje natural en esta región, por lo que resulta urgente documentar la flora y la ciencia botánica de los pueblos. Si bien se obtuvieron hallazgos relevantes es necesario completar más del 80% de los especímenes en cuanto a estructuras reproductivas colectadas (flor y fruto), pero principalmente extender el esfuerzo de colecta en aquellas
22
localidades donde se efectuaron dichos hallazgos y no fue posible regresar, tratando de abarca un ciclo completo en la fenología anual de las especies, así como ampliar su registro etnobotánico. La tarea puede realizarse mediante la conformación y capacitación de equipos de trabajo en las poblaciones cercanas, integrados por colaboradores hablantes de la lengua ayuuk, quienes documenten de manera sistemática la información relacionada con los ejemplares. Así mismo como parte de la planeación y apoyo de estas actividades se recomienda implementar un Sistema de Información Geográfica del área de estudio, la información vertida en esta herramienta servirá de base para planeación de iniciativas encaminadas al buen manejo y protección del recurso.
BIBLIOGRAFIA
Arriaga, L., J.M. Espinoza, C. Aguilar, E. Martínez, L. Gómez y E. Loa (coordinadores). 2000. Regiones terrestres prioritarias de México. Escala de trabajo 1:1 000 000. Comisión Nacional para el Conocimiento y uso de la Biodiversidad. México. Flores M, A. y G. Manzanero. 1999. Los tipos de vegetación del Estado de Oaxaca. En: Sociedad y Naturaleza en Oaxaca 3: Vegetación y Flora. M.A.Vásquez D. (Ed.) Carteles. Instituto Tecnológico Agropecuario de Oaxaca No. 23. México. pp. 9-45. Gallardo C., J. A., J. A. Meave y E. Pérez-García. 2005. Estructura, composición y diversidad de la selva baja caducifolia del Cerro Verde, Nizanda (Oaxaca) México. Boletín de la Sociedad Botánica de México A.C. 76:19-35. García, E.1988. Modificaciones al sistema de clasificación climática de Köppen. 3- ed. Indianopolis. México D. F. 217 pp. INBIO. 2008. Protocolo de manejo de colecciones de plantas vasculares. Proyecto “Desarrollando capacidades, compartiendo tecnología para la gestión de la biodiversidad en Centroamérica”. Universidad de San Carlos, Guatemala, Universidad Nacional Autónoma de Nicaragua-León, Museo Nacional de Costa Rica, Herbario de Historia Natural. Herbario del Museo de Historia Natural de El Salvador, Universidad de Panamá, Escuela Agrícola Panamericana, Honduras. 46 p. INEGI, 1999. Conjunto de datos vectoriales de las cartas E1507 y E1510 -1. Uso del Suelo y Vegetación Serie II. Escala 1:250, 000. López , R. y U. Y. Rosas López. 2002. El Herbario. Apoyos Académicos. Universidad Autónoma de Chapingo. México. 75 p. Lot, A. y F. Chiang, 1986. Manual de Herbario. Consejo Nacional de la Flora de México, AC. México, DF.142 pp. Márquez R., W; A. Gomes-Pompa y M. Vázquez T. 1981. Estudio botánico y ecológico de la región del Río Uxpanapa, Veracruz. Num. 10. La vegetación y flora. BIOTICA. 6(2): 181-217. Salas, S. L. Schibli y E. Torres B. 2001. La importancia ecológica y biológica. En: Aparicio R. (Coord.). Chimalapas: la última oportunidad. SEMARNAT. WWF. México. Pp.: 29-41.
24
Field Techniques Used by Missouri Botanical Garden. 2014. http://www.mobot.org/ Wendt, T. 1989. Las selvas de Uxpanapa, Veracruz-Oaxaca, México: Evidencia de refugios florísticos cenozoicos. Anales del Instituto de Biología. Serie Botánica. UNAM. 58: 29-54. Wendt, T. 1993. Composición, afinidades florísticas y orígenes de la flora arbórea del dosel de los bosques tropicales húmedos de la vertiente mexicana del Atlántico. En: Ramammoorthy, T.P.; R. Bye, A. Loy & J. Fa (Eds.) Diversidad biológica de México: orígenes y distribución. Oxford University Press. New York. Pp: 595-680
25
ANEXOS
Anexo 1. Estadística de las colectas botánicas realizadas por la UCIZONI en los años 2010, 2014 y 2015. Proyectos: 1: UCIZONI-CFE, 2010. Programa de Restauración y Conservación de Ecosistemas Tropicales; 2: UCIZONI-CDI, 2014. Elaboración de un Plan de Manejo para la Creación de un Jardín Botánico en la Localidad de El Polvorín, Santa María Petapa, Oaxaca; 3: UCIZONI-SCT, 2015. Programa de Restauración y Conservación de los Ecosistemas Tropicales en el Istmo de Tehuantepec y 4: UCIZONI-FOMENTO ECOLÓGICO BANAMEX, 2015. Fomento de la Agroforestería para la Restauración de los Ecosistemas Tropicales en San Juan Mazatlán y San Juan Guichicovi, Oaxaca.
Municipio Colector
Fecha de colecta
Proyecto Total general 1 2 3 4
Asunción Ixtaltepec (Total) 48 11 59
CJF (Subtotal) 5 7 12
16/05/14 5 5
27/11/14 7 7
KEV (Subtotal) 5 5
22/09/14 5 5
VIV (Subtotal) 38 4 42
23/09/14 28 28
24/09/14 10 10
27/05/15 4 4
El Barrio de la Soledad (Total) 14 8 22
VIV (Subtotal) 14 8 22
24/09/14 14 14
11/11/14 8 8
Juchitán de Zaragoza (Total) 24 24
KEV (Subtotal) 18 18
22/09/14 18 18
VIV (Subtotal) 6 6
05/07/14 1 1
25/09/14 5 5
Matías Romero (Total) 27 3 30
CJF (Subtotal) 17 3 20
13/03/14 17 17
17/05/15 3 3
VIV (Subtotal) 10 10
05/07/14 1 1
25/09/14 9 9
San Dionisio del Mar (Total) 3 3
CJF (Subtotal) 3 3
27/03/15 3 3
26
Municipio Colector
Fecha de colecta
Proyecto Total general 1 2 3 4
San Juan Guichicovi (Total) 97 39 285 27 448
CJF (Subtotal) 45 6 51
12/03/14 12 12
13/08/14 33 33
25/11/14 3 3
30/11/14 1 1
11/12/14 2 2
KBR (Subtotal) 9 9
05/07/14 6 6
01/08/14 3 3
KEV (Subtotal) 58 112 170
28/11/10 58 58
09/05/14 24 24
12/06/14 28 28
12/08/14 36 36
14/08/14 24 24
VIV (Subtotal) 39 39 119 21 218
29/11/10 39 39
08/05/14 24 24
10/05/14 5 5
05/06/14 19 19
11/06/14 26 26
13/06/14 16 16
15/06/14 4 4
05/07/14 13 13
01/08/14 2 2
11/09/14 7 7
12/09/14 18 18
13/09/14 12 12
14/09/14 2 2
25/09/14 2 2
19/10/14 8 8
09/11/14 1 1
21/04/15 13 13
21/05/15 5 5
02/06/15 2 2
San Juan Mazatlán (Total) 18 18
VIV (Subtotal) 18 18
09/06/15 11 11
10/06/15 7 7
Santa María Chimalapa (Total) 98 4 102
27
Municipio Colector
Fecha de colecta
Proyecto Total general 1 2 3 4
KEV (Subtotal) 60 60
21/10/14 31 31
22/10/14 29 29
VIV 38 4 42
20/10/14 33 33
23/10/14 5 5
20/05/15 2 2
03/06/15 2 2
Santa María Petapa (Total) 51 28 79
CJF (Subtotal) 25 24 49
13/03/14 1 1
03/04/14 6 6
07/04/14 1 1
07/05/14 12 12
07/08/14 5 5
21/11/14 21 21
17/05/15 3 3
KBR (Subtotal) 3 3
11/08/14 3 3
VIV (Subtotal) 23 4 27
11/08/14 5 5
15/08/14 1 1
18/08/14 7 7
25/09/14 10 10
10/11/14 3 3
02/06/15 1 1
Santo Domingo Petapa (Total) 1 1
VIV (Subtotal) 1 1
01/10/14 1 1
Uxpanapa (Total) 2 2
VIV (Subtotal) 2 2
01/10/14 2 2
Total general 97 39 550 102 788
En total se tienen 788 colectas por los cuatro proyectos.
28
Anexo 2. Lista de especies y ejemplares colectados dentro del Proyecto Fomento de la Agroforestería para la Restauración de los Ecosistemas Tropicales en San Juan Mazatlán y San Juan Guichicovi, Oaxaca.
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO COLECTOR NUM COLECTA
Apocynaceae - Bejuco VIV 387
Asclepiadaceae Mandevilla subsagittata Bejuco VIV 343
- Bejuco CJF 119
Asteraceae - Arbusto VIV 389
Hierba CJF 87
Bignoniaceae Handroanthus chrysanthus Árbol CJF 126
Handroanthus impetiginosus Árbol CJF 117
Tecoma stans Árbol CJF 124
Capparaceae Cleome viscosa Hierba CJF 96
Celastraceae Crossopetalum uragoga Hierba CJF 116
Chrysobalanaceae Hirtella triandra Árbol VIV 352
Clusiaceae Calophyllum brasiliense Árbol VIV 363
Combretaceae Terminalia amazonia Árbol VIV 367
Commelinaceae - Hierba CJF 93
98
Convolvulaceae - Bejuco VIV 345
353
Cucurbitaceae Momordica charantia Bejuco CJF 89
Ebenaceae Diospyros digyna Árbol CJF 109
Ericaceae Agarista mexicana Árbol CJF 120
Euphorbiaceae Margaritaria nobilis Árbol VIV 386
Sapium lateriflorum Árbol VIV 381
Tetrorchidium rotundatum Árbol VIV 388
Lamiaceae - Hierba CJF 103
106
Lauraceae Cinnamomum triplinerve Árbol VIV 369
Nectandra cf. nitida Árbol VIV 382
Ocotea sinuata Árbol VIV 368
Leguminosae Abarema sp. Árbol VIV 362
Acacia polyphylla Árbol VIV 340
Albizia lebbek Árbol CJF 129
Canavalia brasiliensis Bejuco VIV 359
Canavalia villosa Bejuco CJF 107
Cassia hintonii Árbol CJF 128
Centrosema molle Bejuco CJF 108
Centrosema sagittatum Bejuco CJF 94
Chamaecrista nictitans Hierba CJF 90
100
29
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO COLECTOR NUM COLECTA
Enterolobium sp. Árbol VIV 364
Indigofera jamaicensis Hierba CJF 102
Indigofera lancifolia Árbol CJF 112
Indigofera microcarpa Hierba CJF 101
Inga oerstediana Árbol VIV 361
Inga vera Árbol VIV 358
Lonchocarpus acuminatus Árbol VIV 348
Lonchocarpus guatemalensis Árbol VIV 379
Nissolia fruticosa Bejuco VIV 350
Phaseolus sp. Bejuco CJF 97
Pithecellobium lanceolatum Árbol CJF 127
Pterocarpus rohrii Árbol VIV 371
Senna atomaria Árbol CJF 121
Senna holwayana Árbol CJF 115
Tephrosia rhodantha Hierba CJF 105
Vigna vexillata Bejuco CJF 92
- Árbol VIV 366
375
Bejuco VIV 342
Lythraceae Cuphea utriculosa Hierba VIV 356
Malpighiaceae Bunchosia aff palmeri Árbol CJF 114
Heteropterys brachiata Bejuco VIV 344
Stigmaphyllon ellipticum Bejuco VIV 349
Tetrapterys schiedeana Bejuco VIV 354
Meliaceae Trichilia havanensis Árbol VIV 390
Moraceae Castilla elastica Árbol VIV 393
Ficus cf. aurea Árbol VIV 378
Ficus cf. paraensis Árbol VIV 365
Ficus obtusifolia Árbol VIV 370
Ficus pertusa Árbol VIV 376
380
Ficus yoponensis Árbol VIV 392
Poulsenia armata Árbol VIV 396
Myrsinaceae Ardisia aff. compressa Arbusto VIV 397
Myrtaceae Psidium guineense Arbusto VIV 385
Opiliaceae Agonandra obtusifolia Árbol VIV 374
Orchidaceae Epidendrum chlorocorymbos Epífita CJF 99
Epidendrum flexuosum Epífita VIV 360
Poaceae - Hierba CJF 113
Polygonaceae Antigonon leptopus Bejuco VIV 351
Coccoloba barbadensis Árbol VIV 372
Rubiaceae Calycophyllum candidissimum Árbol CJF 111
30
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO COLECTOR NUM COLECTA
Crusea calocephala Hierba CJF 104
Crusea setosa Hierba CJF 91
Faramea occidentalis Árbol CJF 110
Ixora finlaysoniana Arbusto CJF 125
Mitracarpus hirtus Hierba CJF 95
Psychotria chiapensis Árbol VIV 383
Salicaceae Pleuranthodendron lindenii Árbol VIV 384
Arbusto VIV 355
Sapindaceae Allophylus psilospermus Arbusto VIV 395
Paullinia tomentosa Bejuco VIV 346
Serjania mexicana Bejuco VIV 357
Thouinidium decandrum Árbol CJF 122
123
Solanaceae Solanum wendlandii Bejuco VIV 398
Theophrastaceae Bonellia macrocarpa Arbusto VIV 373
Thymelaeaceae Daphnopsis americana Árbol VIV 377
Urticaceae Urera rzedowski Arbusto VIV 391
Verbenaceae Lantana camara Hierba CJF 88
Petrea volubilis Bejuco VIV 347
Vitaceae Cissus sp. Bejuco VIV 341
Vitis tiliifolia Bejuco VIV 394
- - Bejuco CJF 118
En total se identificaron 83 especies de plantas de las 102 colectas que se generaron en el marco de este proyecto.
31
Anexo 3. Lista de especies en ayuujk y latín sistematizada a lo largo de cinco años de investigación.
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO
NOM_AYUUJK NOM_COM
Amaranthaceae Amaranthus sp. Pooptsinu'xy Quintonil blanco
Tsajptsinu'xy Quintonil trojo
Tsinuu'xy Quintonil
Anacardiaceae Mosquitoxylum jamaicense
Pu'tsyky -
Spondias mombin Omyaxypy Jobo
Spondias purpurea Tuuny Ciruelo
Spondias radlkoferi Miikëmaxypy Jobo de mico
Tapirira mexicana Pijkxmaxypy Jobo de la montaña
Annonaceae Annona purpurea Waj'a'ty Piñanona
Annona squamosa Apy'a'ty Piñanona
Rollinia sp. Xun'a'ty Anona de monte
Apocynaceae Stemmadenia donnell-smithii
Tsipuuk Palo de cuche
Thevetia ahouai Atsëmtu'utyxyeen Huevo de cuche
Araceae Xanthosoma sp. Këxyky’aay Tequezquite
Arecaceae Acrocomia mexicana Kum Coyol
Astrocaryum mexicanum
Atsëmkum Chichón
Attalea butyracea Xi'w Palma de coroz
Bactris major Tsitsmook? Coquito
Bactris mexicana Atsëmkum Chichón
Chamaedorea oblongata
Panun Tepejilote silvestre
Chamaedorea sp. Nun'axk Tepejilote del río
Yuknuun Tepejilote de la montaña
Chamaedorea tepejilote
Nun Tepejilote
Cocos nucifera Tsajkum Coco
Desmoncus sp. Tsits Junco
Sabal mexicana Jow Palma redonda
Aristolochiaceae Aristolochia aff. grandiflora
Pa'mkaatsy Wako
Asclepiadaceae Asclepias curassavica Papaxëpaa Asclepia
Gonolobus sp. Tsajwëntëmëm -
Aspleniaceae Asplenium formosum Nëpaa'pijxteky -
Asteraceae Erechtites valerianifolius
Naxpoteeky Epazote de monte
Melampodium sp. Xëpëjy Flor amarilla (Flor del sol)
Bignoniaceae Crescentia cujete Tsim Morro
32
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO
NOM_AYUUJK NOM_COM
Pithecoctenium crucigerum
Pak'apyok -
Tabebuia chrysantha Akats'amyëkoxk Primavera
Tabebuia donnell-smithii
Yuk'amyëkoxk Primavera
Tabebuia rosea Amyëkyoxk Roble
Bixaceae Bixa orellana Atsyuut Axiote
Cochlospermum vitifolium
Nëmu'nt Pongolote
Blechnaceae Blechnum occidentale
Tsim? -
Bombacaceae Ceiba pentandra Pixytsyink Ceiba
Pachira aquatica Puum Apombo
Pseudobombax ellipticum
Pooptëkënytyiik Atique blanco
Tëkënytyiik Atique
Tsajptstëkënytyiik Atique rojo
Boraginaceae Cordia alliodora Pëjywyink Solerillo
Cordia megalantha Yukpëjywyink Nopo
Cordia sp. Kutse'ex -
Burseraceae Bursera simaruba Tsëk Palo Mulato, Copal
Caricaceae Carica cauliflora Këtsyujtsyky Papaya silvestre
Cecropiaceae Cecropia obtusifolia Mëjatyjyëët Guarumbo
Cecropia peltata Jëët Guarumbo
Celastraceae Zinowiewia sp. Poopkepy Palo blanco
Chrysobalanaceae Chrysobalanus icaco Xoots Jicaco
Hirtella racemosa Paaky Jicaquillo
Clethraceae Clethra sp. Jënyky -
Clusiaceae Calophyllum brasiliense
Tsaa'nytyots Leche maría
Vismia camparaguey Na'apta'atsy -
Combretaceae Terminalia amazonia Tay Tepezuche. Sombrerete. Peinecillo
Costaceae Costus sp. Pawaxk Caña agria
Cucurbitaceae Melothria pendula Pako'on'aats Sandía silvestre
Dilleniaceae Curatella americana Xëpo't Tachicon
Davilla kunthii Xëëpo't'aats Bejuco
Dioscoreaceae Dioscorea composita Teek'aats Barbasco
Dioscorea sp. Teek'aats Barbasco
Dryopteridaceae Phanerophlebia juglandifolia
Yukpixteky -
Ebenaceae Diospyros digyna Yuktsuuky (Jinytsyuuky)
Zapote silvestre
Elaeocarpaceae Muntingia calabura Mujty Capulín
33
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO
NOM_AYUUJK NOM_COM
Ericaceae Agarista mexicana Ku'xt -
Euphorbiaceae Cnidoscolus aconitifolius
Ketsë'ëpy (pa'aktsë'ëpy)
Quelite dulce (Chaya)
Croton draco Paniiy Chile silvestre
Fagaceae Quercus aff. glaucescens
Pu'tsxoj Encino amarillo
Quercus aff. oleoides Pokokyxyoj Encino
Quercus aff. sapotifolia
Xi'wxoj Encino
Quercus oleoides Tsajptsxoj Encino rojo
Quercus peduncularis Jinyxyoj Encino negro
(winpu'utyxyoj, pu'utyxyoj)
Encino negro
Quercus sapotifolia Xi'wxoj Encino de coroz
Quercus sp. Jaamxoj Encino
Nootxoj Encino
Poopxoj Encino blanco
Heliconiaceae Heliconia sp. Poop'aay Hoja blanca
Iridaceae Neomarica variegata Patutk -
Lacistemataceae Lacistema aggregatum
Pakywjëye -
Lauraceae Cinnamomum triplinerve
Yuuktsiits -
Ocotea sinuata U'xyuk -
Persea americana Kutypy Aguacate
Leguminosae Abarema sp. Waaky Guanacastillo
Acacia cornigera Wakapy Cornezuelo
Acosmium panamense
Nëtsyky Guayacán
Andira galeottiana Mëjmok Macaya
Calliandra sp. Pajinywyaaky Guanacastillo seilvestre
Cassia moschata Tsajptstsina'nt (oytsyina´nt)
Cañafístula
Centrosema molle Patsekek'aats -
Chamaecrista nictitans
Noktsy'ujts? -
Cojoba arborea Yuktsejtsy Frijolillo
Dialium guianense Yuknëtsyky Paque
Enterolobium cyclocarpum
Xëkkepy Guanacastle
Erythrina americana Tsejtsy Tzompantle
Erythrina herbacea Tsejtsy Tzompantle
Erythrina sp. Xaaktsejtsy Tzompantle rayado
Gliricidia sepium Tsëëky Cocuite
Hymenaea courbaril Akpejy Guapinol
34
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO
NOM_AYUUJK NOM_COM
Inga jinicuil Ta'tsyky Huasamando
Inga oerstediana Pojkaa Chalum
Inga paterno Ta'tsyky Cuajinicuil
Inga sp. Tsëki'ty -
U'xytsyëki'ty Cholohuite
Yukta'tsy -
Inga vera Pooptsëki'ty Cholohuite blanco
Schizolobium parahybum
Utsink Judío
Senna atomaria Jinyxyëjk -
Senna cobanenis Paxëjk Frijol silvetre
Senna fruticosa Kepytsye'epy Quelite de palo
Senna occidentalis Pa'axk -
Senna quinquangulata
Paxtse'epy (Kepytsye'epy)
Quelite de palo
Senna sp. Pooptsina'ant Cañafístula amarilla
Poopwaaky Guanacastillo blanco
Lygodiaceae Lygodium venustum Yukjinytyimy (yukjëntsimy)
Helecho
Malpighiaceae Bunchosia sp. Papojx -
Byrsonima crassifolia Pa'aktux Nanche dulce
Tux Nanche
Xuntux Nanche agrio
Malvaceae Apeiba tibourbou Pujky Peine de mico
Luehea speciosa Xaa'x Tepecacao/algodoncillo
Malvaviscus arboreus Xu'xpëjy -
Malvaviscus sp. Wi'ty -
Sida rhombifolia Tu'uk'aatsy -
Melastomataceae Conostegia xalapensis
Jamaapiits Capulín
Miconia argentea Jepy Miconia
Miconia minutiflora Payukjepy Melastomatacea
Miconia sp. Tsajptsjampiits -
Tsayjyamëpiits -
Yukjepy (yukjamapiits) -
Tibouchina sp. Nëjalem'ujts (tek'ujts) -
Meliaceae Cedrela odorata Aj Cedro
Poop'ajk Cedro de corteza blanca
Pujky'aj Cedro de madera suave
Tsa'ajk Cedro
Tsajpts'aj Cedro de corteza colorada
Guarea aff. glabra Ketswoon -
35
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO
NOM_AYUUJK NOM_COM
Swietenia macrophylla
Ketska'ak Caoba
Monimiaceae Siparuna sp. Atsëmtsi'ixy Palo de jabalí
Siparuna thecaphora Atsëmtsi'ixy Palo de jabalí
Moraceae Castilla elastica Kets'oomy Hule
Ficus cotinifolia Noky Amate
Ficus pertusa Piits -
Ficus sp. Piitsnoky Amate verde
Poopnoky Amate blanco
Poulsenia armata Xelam Shalam
Musaceae Musa sp. Konka'ak Plátano enano
Lekka'ak (Taakka'ak) Plátano sapo
Mazanka'ak Plátano manzana
Mëjatykya'ak Plátano macho
Mëruxka'ak (pu'tska'ak)
Roatán
Tsajptska'ak Plátano rojo
Tsajptsleka'ak Plátano sapo (color verde)
Tsuutska'ak Platano macho pequeño
Tsuxklekka'ak Plátano sapo (color rojo)
U'xykya'ak Plátano (color verde)
Myrsinaceae Ardisia compressa Paxun Arbusto agrio
Parathesis psychotrioides
Yuktsim -
Myrtaceae Myrcianthes sp. Ëxtampijkyxy Cinco negrito
Psidium guajava Pojx Guayabo
Orchidaceae Prosthechea cochleata
Yuktsuts Orquídea
Passifloraceae Passiflora sp. Papo't -
Phytolaccaceae Phytolacca purpurascens
Tsajpts'ujts -
Pinaceae Pinus oocarpa Tsiin Ocote
Piperaceae Piper sp. Yo'on -
Polygonaceae Coccoloba sp. Tsaxoj Encino falso. Carnero
Pontederiaceae Pontederia sagittata Nepat Lirio
Proteaceae Roupala montana Yukpats -
Rhamnaceae Gouania lupuloides Poop'aats -
Rubiaceae Alibertia edulis Naxuuky Maluquillo
Arachnothryx buddleioides
Poopjënk -
Calycophyllum candidissimum
Ketspox (Ketspajkx?) Camarón
Coccocypselum hirsutum
Pento'x -
36
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO
NOM_AYUUJK NOM_COM
Faramea occidentalis Yuknaxuuky -
Genipa americana Tsooky Maluco
Palicourea tomentosa
Mëjkukujup -
Randia armata Kutu'uk'apky -
Salicaceae Salix humboldtiana Nëwey Sauce
Sapindaceae Cupania glabra Tekkepy Tres lomos
Sapindus saponaria Xampiip Jojoba
Sapotaceae Manilkara sapota Xe'nyky Zapotillo
Pouteria campechiana
Juu' Zapote amarillo
Pouteria sapota Kaa'kpot Mamey
Selaginellaceae Selaginella sp. Piix'ujts -
Smilacaceae Smilax mollis Tsën -
Smilax sp. Paxëkin -
Solanaceae Cestrum sp. Poopaniiy (pootutsë'ëpy)
Quelite de guajolote
Lycianthes purpusii U'xy'aats Bejuco
Solanum aff. jamaicense
Poopwatsats -
Solanum chrysotricum
Pako'on -
Staphyleaceae Turpinia occidentalis Yuktoxyeem -
Sterculiaceae Guazuma ulmifolia Ëëk Guazima
Theobroma bicolor Yukakaa Pataste
Theobroma cacao Kakaa Cacao
Waltheria glomerata Wit -
Tectariaceae Tectaria vivipara Yukpixteky Helecho
Thymelaeaceae Daphnopsis americana
U'xy'ak -
Daphnopsis sp. U'xy'ak -
Tiliaceae Trichospermum grewiifolium
Kax Jonote
Trichospermum sp. Kax Jonote
Ulmaceae Trema micrantha Uk Jonote
Verbenaceae Stachytarpheta cayennensis
Tuk'aatsy -
Vitaceae Vitis sp. Tsatypy Uva silvestre
Vitis tiliifolia Kamyuuxy Uva silvestre
(vacías) Epaltes mexicana? Piix Ojo de sapo
37
Anexo 4. Lista de especies agroforestales y de distintos usos
Leyenda: Co. Comestible. Me: Medicinal. Fi: Fibra. Or: Ornamental. En: Envoltura. Hu: Hule. Ja: Jabón. Ma: Maderable. Ju: Juguete.
Ab: Abono verde y cultivo de cobertera. Es: Espiritual. Pe: Pegamento. Cs: Cosmético. Ct: Construcción. Fo. Forrajera. Re:
Recipiente. Ve: Veneno
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO LATÍN
NOMBRE CIENTÍFICO AYUUJK
NOM COMÚN USOS
Amaranthaceae Amaranthus sp. Pooptsinu'xy Quintonil blanco Co
Tsajptsinu'xy Quintonil trojo Co
Tsinuu'xy Quintonil Co
Anacardiaceae Spondias mombin Omyaxypy Jobo Co
Spondias purpurea Tuuny Ciruelo Co
Spondias radlkoferi Miikëmaxypy Jobo de mico Co
Tapirira mexicana Pijkxmaxypy Jobo de la montaña Co
Annonaceae Annona diversifolia (vacías) Papausa Co
Annona muricata (vacías) Guanabana Co
Annona purpurea Waj'a'ty Piñanona Co
Rollinia sp. Xun'a'ty Anona de monte Co
- Nëwaj'a'ty Anona grande Co
Yuk'a'ty Anona silvestre Co
Apocynaceae Thevetia ahouai Atsëmtu'utyxyeen Huevo de cuche Co
- (vacías) - Co
Araceae Xanthosoma sp. Këxyky’aay Tequezquite Av
Arecaceae Acrocomia mexicana Kum Coyol Co
Astrocaryum mexicanum
Atsëmkum Chichón Co
(vacías) Chichón Co
Attalea butyracea Xi'w Palma de coroz Co
Bactris mexicana Atsëmkum Chichón Co
Chamaedorea elatior (vacías) - Fi
Chamaedorea tepejilote
Nun Tepejilote Co
Cocos nucifera Tsajkum Coco Co
Sabal mexicana Jow Palma redonda Co
- Ne'anun (tsaynyun) Tepejilote de río Co
Desmoncus sp. Tsits Junco Fi
Aristolochiaceae Aristolochia aff. grandiflora
Pa'mkaatsy Wako Me
Asclepiadaceae Asclepias curassavica
Papaxëpaa Asclepia Me
- Paxapaa'aats - Co
Paxëpaa - Me
Tek'aats - Ve
38
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO LATÍN
NOMBRE CIENTÍFICO AYUUJK
NOM COMÚN USOS
Asteraceae Erechtites valerianifolius
Naxpoteeky Epazote de monte Co
Melampodium sp. Xëpëjy Flor amarilla (Flor del sol) Av
Porophyllum sp. (vacías) Pápalo quelite Co
- Jaam'ujts - Me
Natamytsy Árnica Me
Paxun - Me
Bignoniaceae Crescentia alata (vacías) - Me. Re
Crescentia cujete Tsim Morro Me. Re
Parmentiera aculeata
(vacías) Cuajilote Co
Tabebuia rosea Amyëkyoxk Roble Me
Bixaceae Bixa orellana Atsyuut Axiote Co
Cochlospermum vitifolium
Nëmu'nt Pongolote Fi
Bombacaceae Ceiba aesculifolia (vacías) - Co
Ceiba pentandra Pixytsyink Ceiba Fi
Pachira aquatica Puum Apombo Me
Boraginaceae Cordia sp. Kutse'ex - Pe
Bromeliaceae Bromelia pinguin (vacías) - Co
- Patsiky Especie de bromelia Co
Burseraceae Bursera simaruba Tsëk Palo Mulato, Copal Me
Cactaceae - (vacías) - Co
Caricaceae Carica cauliflora Këtsyujtsyky Papaya silvestre Co
Jacaratia mexicana (vacías) Papaya de la montaña Co
Cecropiaceae Cecropia obtusifolia Mëjatyjyëët Guarumbo Co. Me
Chrysobalanaceae
Chrysobalanus icaco Xoots Jicaco Co
Hirtella racemosa Paaky Jicaquillo Co
Costaceae Costus sp. Pawaxk Caña agria Me
Cucurbitaceae Melothria pendula Pako'on'aats Sandía silvestre Co
Momordica charantia
(vacías) Papayito Co. Me
Dioscoreaceae Dioscorea composita Teek'aats Barbasco Ja
Dioscorea sp. Teek'aats Barbasco Ja
Ebenaceae Diospyros digyna Yuktsuuky (Jinytsyuuky) Zapote silvestre Co. Me
Diospyros salicifolia (vacías) Nanchon Co
Elaeocarpaceae Muntingia calabura Mujty Capulín Co
Euphorbiaceae Cnidoscolus aconitifolius
Ketsë'ëpy (pa'aktsë'ëpy) Quelite dulce (Chaya) Co. Me
Croton draco Paniiy Chile silvestre Me. Ju
- Kutsëkeey Piñoncillo Me
39
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO LATÍN
NOMBRE CIENTÍFICO AYUUJK
NOM COMÚN USOS
Fagaceae Quercus aff. oleoides Pokokyxyoj Encino Me
Quercus oleoides Tsajptsxoj Encino rojo Me
Heliconiaceae Heliconia sp. Poop'aay Hoja blanca Co
Iridaceae Neomarica variegata Patutk - Or
Lauraceae Persea americana Kutypy Aguacate Co. Me
Leguminosae Acosmium panamense
Nëtsyky Guayacán Me
Andira galeottiana Mëjmok Macaya Me
Calliandra juzepczukii
(vacías) - Me
Canavalia ensiformis (vacías) Canavalia Av
Cassia fistula (vacías) Lluvia de oro Or
Cassia grandis (vacías) Narciso Or
Cassia moschata Tsajptstsina'nt (oytsyina´nt)
Cañafístula Me. Fo
Desmodium sp. (vacías) Hierba de empacho Me
Dialium guianense Yuknëtsyky Paque Co
Gliricidia sepium Tsëëky Cocuite Co. Me. Fo
Hymenaea courbaril Akpejy Guapinol Co. Me. Es
Inga jinicuil Ta'tsyky Huasamando Co
Inga oerstediana Pojkaa Chalum Co
Inga paterno Ta'tsyky Cuajinicuil Co
Inga punctata (vacías) - Co
Inga sp. Tsëki'ty - Co
U'xytsyëki'ty Cholohuite Co
Yukta'tsy - Co
Inga vera Pooptsëki'ty Cholohuite blanco Co
Mucuna deeringiana (vacías) Picapica Av
Phaseolus sp. (vacías) Frijol de arroz Co
Pithecellobium dulce (vacías) Guamuche (vaina roja) Co
Pithecellobium lanceolatum
(vacías) Guamuche (vaina verde) Co
Senna fruticosa Kepytsye'epy Quelite de palo Co
Senna quinquangulata
Paxtse'epy (Kepytsye'epy)
Quelite de palo Co
Senna sp. Pooptsina'ant Cañafístula amarilla Me. Fo
Poopwaaky Guanacastillo blanco Me
Tamarindus indica (vacías) Tamarindo Co
- Tsuxypy Guachipili Co
Lygodiaceae Lygodium venustum Yukjinytyimy (yukjëntsimy)
Helecho Me
40
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO LATÍN
NOMBRE CIENTÍFICO AYUUJK
NOM COMÚN USOS
Malpighiaceae Byrsonima crassifolia
Pa'aktux Nanche dulce Co
Tux Nanche Co
Xuntux Nanche agrio Co
Malvaceae Malvaviscus arboreus
Xu'xpëjy - Co. Me
Melastomataceae
Bellucia pentamera (vacías) Manzano Co
Conostegia xalapensis
Jamaapiits Capulín Co
Miconia sp. Tsayjyamëpiits - Co
Yukjepy (yukjamapiits) - Co
- Apiits Melastomatacea Co
Paxëketwaay - Co
Paxun - Me
Poojepy Melastomatacea Co
Tsajptsjamëpiits - Co
Tsajptsjepy (vacías) Co
Tsajptspiits (vacías) Co
Tsaypyiits Melastomatacea Co
Tsujxjampiits Melastomatacea Co
Tutwiin - Co
Meliaceae Cedrela odorata Aj Cedro Me
Poop'ajk Cedro de corteza blanca Me
Pujky'aj Cedro de madera suave Me
Tsa'ajk Cedro Me
Tsajpts'aj Cedro de corteza colorada Me
Swietenia macrophylla
Ketska'ak Caoba Me
Monimiaceae Siparuna sp. Atsëmtsi'ixy Palo de jabalí Me
Siparuna thecaphora Atsëmtsi'ixy Palo de jabalí Me
Moraceae Brosimum sp. (vacías) - Co
Castilla elastica Kets'oomy Hule Hu
Ficus sp. Piitsnoky Amate verde Co
Poulsenia armata Xelam Shalam Co
Pseudolmedia glabrata
(vacías) Ojoche rojo Co
Moringaceae Moringa oleifera (vacías) Moringa Co. Me. Fo
Musaceae Musa sp. Konka'ak Plátano enano Co
Lekka'ak (Taakka'ak) Plátano sapo Co
Mazanka'ak Plátano manzana Co
Mëjatykya'ak Plátano macho Co
41
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO LATÍN
NOMBRE CIENTÍFICO AYUUJK
NOM COMÚN USOS
Mëruxka'ak (pu'tska'ak) Roatán Co
Tsajptska'ak Plátano rojo Co
Tsajptsleka'ak Plátano sapo (color verde) Co
Tsuutska'ak Platano macho pequeño Co
Tsuxklekka'ak Plátano sapo (color rojo) Co
U'xykya'ak Plátano (color verde) Co
Myrsinaceae Ardisia aff. compressa
(vacías) - Co. Me
Ardisia compressa Paxun Arbusto agrio Co. Me
Myrtaceae Eugenia capuli (vacías) - Co
Myrcianthes sp. Ëxtampijkyxy Cinco negrito Co. Me
Psidium guajava Pojx Guayabo Co. Me
- Paxun - Co
Nolinaceae Beaucarnea recurvata
(vacías) Pata de elefante Or
Orchidaceae Prosthechea cochleata
Yuktsuts Orquídea Or
Passifloraceae Passiflora serratifolia
(vacías) - Co
Passiflora sp. Papo't - Ja
Pinaceae Pinus oocarpa Tsiin Ocote Me. Es
Polygonaceae Coccoloba barbadensis
(vacías) Carnero Co
Coccoloba sp. Tsaxoj Encino falso. Carnero Co
Pontederiaceae Pontederia sagittata Nepat Lirio Fi
Rubiaceae Alibertia edulis Naxuuky Maluquillo Co
Faramea occidentalis
Yuknaxuuky - Co
Genipa americana Tsooky Maluco Co
Morinda citrifolia (vacías) Noni Me
- Mokpooty - Co
Salicaceae Xylosma flexuosa (vacías) Capulín rojo Co
Sapindaceae Melicoccus oliviformis
(vacías) Guaya Co
Sapindus saponaria Xampiip Jojoba Ja
Sapotaceae Pouteria campechiana
Juu' Zapote amarillo Co
Pouteria sapota Kaa'kpot Mamey Co
Manilkara sapota Xe'nyky Zapotillo Co
Simaroubaceae Simarouba glauca (vacías) Aceituno negrito Co
Smilacaceae Smilax mollis Tsën - Ve
Solanaceae Cestrum sp. Poopaniiy (pootutsë'ëpy) Quelite de guajolote Fo
- Kamatëts'aay - Me
Koxmëtuuk Hierbamora del monte Co
42
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO LATÍN
NOMBRE CIENTÍFICO AYUUJK
NOM COMÚN USOS
Niiy Chile Co
Sterculiaceae Guazuma ulmifolia Ëëk Guazima Co. Me
Sterculia apetala (vacías) Castaño Co
Theobroma bicolor Yukakaa Pataste Co
Theobroma cacao Kakaa Cacao Co
Thymelaeaceae Daphnopsis americana
U'xy'ak - Fi
Daphnopsis sp. U'xy'ak - Fi
Ulmaceae Celtis iguanaea (vacías) - Co
Vitaceae Vitis sp. Tsatypy Uva silvestre Co
Vitis tiliifolia Kamyuuxy Uva silvestre Co
- Pa'uktinytsy - Me
Yuktsatypy - Co
Zingiberaceae - Payëkoo - Co
(vacías) - A'ty Anona Co
Akyëkaa' - Co
Atëëy'aats - Me
Axëkpu'uts - Me
Ëxtampikyxy'aats Bejuco cinco negritos Me
Ja'at - Co
Jëntsyimy - Me
Ka'xt Palma Ct
Kämtëts'ajpyty - Me
Koxpaxy Carrizo Ct
Kupojxniiy Chile bolita Co
Kutsijpë'aats mimbre? Fi
Kuxëpojkyxy - Co. Me
Ma'ap Jobo silvestre Co
Mëëxy Hoja de cinta En
Mëpuut'aats - Me
Mëxuu'nk'aats Bejuco de ángeles Me. Es
Moj Zopo Co
Moktsits Palma Co
Mu'ky Matalí Me
Mujty'aay Hierba mora Co
Nakwejt verdolaga Co
Nany Pita Fi
Näxpaniiy - Co
Në'ukwaaky Chicle Co
43
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO LATÍN
NOMBRE CIENTÍFICO AYUUJK
NOM COMÚN USOS
Nëtaamytsy'ok - Me
Oopyok - Co
Pa'nts Jonote Me. Fi
Pajkmiiy Pasto Or
Pajkyajwa'ats Quelite Co
Pakaxkpajkx - Co
Pakxukpë Vainilla cimarrón Cs
Patooy Hierba morada Co
Poop'ëxtampijkyxy - Me
Pooptsü'üpy Quelite de bejuco Co. Me
Pooptutsë'ë Quelite Co
Pu'tspëë Hongo amarillo Co
Reyyuk - Me
Ta'am'ujts Prodigiosa Me
Të'ëtspajniiy Chile larguito Co
Tek'aay Teocinte En
Tekyxyux'ujts - Me
Tsa'aay (eemy'aay) - Or
Tsa'nyty'ujts - Me
Tsajptstsü'üpy (ukytsyë'ëpy)
- Co
Tsajtsooy Higuerilla Av
Tsaykyaatsy Jonote (?) Fi
Tsinkutypy - Co
Tsuktsuu'nk - Me
Tsuuky Naranja Co
Tukpiiny'aats - Fi
Tutkojpk Zarzaparrilla (cabeza de guajolote)
Co
Ujtstikts - Me
Wa'xy'aay Platanillo En
Wi'ky Majahui Fi
Woo Hierba santa Co
Xa'ats'o'pyty bejuco de jabón Ja
Xajtso'pty'aats - Ja
Xantëët - Me
Xëketwaay Melastomatacea Co
Xëtë'ënypyijy Flor Or
Xuntsuuky (pa'aktsuuky) - Co
Yukxoots Palo ciego (jicaco silvestre) Co
44
Anexo 5. Lista de especies en riesgo generada en los cuatro proyectos mencionados arriba.
FAMILIA ESPECIE NOM-059-SEMARNAT-2010
ENDEMICA UICN (2014)
CITES (2013)
ANACARDIACEAE
Spondias radlkoferi A
Tapirira aff. chimalapana Mitch. M VU
ANNONACEAE Cymbopetalum baillonii R.E. Fr. VU
ARACEAE Monstera tuberculata Lundell A
ARECACEAE
Chamaedorea elatior Mart. A
Chamaedorea ernesti-augusti H. Wendl.
A
Chamaedorea pinnatifrons (Jacq) Oerst.
A
ASPLENIACEAE Asplenium serratum L. A
ASTERACEAE Neurolaena fulva B.L. Turner M
BEGONIACEAE Begonia imperialis Lem. M
BORAGINACEAE Varronia oaxacana (DC.) Friesen M
CACTACEAE
Opuntia pubescens J.C. Wendl. ex Pfeiff.
II
Selenicereus grandiflorus (L.) Britton & Rose
II
Selenicereus testudo (Karw. ex Zucc.) Buxb.
II
CAPPARACEAE Capparidastrum mollicellum (Standl.) Cornejo & Iltis
VU
EUPHORBIACEAE Manihot oaxacana O
FAGACEAE Quercus aff. glaucescens Bonpl. M
LEGUMINOSAE
Acosmium panamense A
Erythrina aff. tuxtlana VU
ORCHIDACEAE Encyclia bractescens II
ORCHIDACEAE Epidendrum cardiophorum Schltr. II
ORCHIDACEAE Epidendrum flexuosum II
ORCHIDACEAE Epidendrum nocturnum Jacq. II
ORCHIDACEAE
Myrmecophila grandiflora II
Nidema boothii (Lindl.) Schltr. II
Notylia barkeri Lindl. II
Oncidium sphacelatum Lindl. II
45
FAMILIA ESPECIE NOM-059-SEMARNAT-2010
ENDEMICA UICN (2014)
CITES (2013)
Ornithocephalus inflexus Lindl. II
Prosthechea cocleata (L.) W. E. Higgins
II
Prosthechea chacaoensis (Rchb. f.) W. E. Higgins
II
Trichocentrum lindenii (Brongn.) M.W. Chase & N.H. Williams
II
POACEAE Zeugites latifolius (E. Fourn.) Hemsl. M
RUBIACEAE
Arachnothryx villosa (Hemsl.) Borhidi
M
Hamelia versicolor A. Gray M
SURIANACEAE Recchia simplicifolia T. Wendt & E. J. Lott
EN (A1c, B1+2c)
ZAMIACEAE
Ceratozamia sp. * I
Zamia purpurea Vovides, J.D. Rees & Vázq. Torres
P M CR (A4abcd)
II
A continuación se describen brevemente las categorías de protección según la NOM-059-SEMARNAT-2010 (Diario Oficial de la Federación, 2010): AMENAZADA (A): “Aquellas especies, o poblaciones de las mismas, que podrían llegar a encontrarse en peligro de desaparecer a corto o mediano plazos, si siguen operando los factores que inciden negativamente en su viabilidad, al ocasionar el deterioro o modificación de su hábitat o disminuir directamente el tamaño de sus poblaciones”. EN PELIGRO DE EXTINCIÓN (P): Se encuentran en esta categoría “aquellas especies cuyas áreas de distribución o tamaño de sus poblaciones en el territorio nacional han disminuido drásticamente poniendo en riesgo su viabilidad biológica en todo su hábitat natural, debido a factores tales como la destrucción o modificación drástica del hábitat, aprovechamiento no sustentable, enfermedades o depredación, entre otros”. La Unión Internacional para la Conservación de la Naturaleza y los Recursos Naturales, incluye en la Lista Roja de especies amenazadas (Lista Roja de especies amenazadas, IUCN, 2014), a seis especies de las cuales, cuatro se listan en la categoría de “vulnerable” (VU), mientras que Recchia simplicifolia T. Wendt & E. J. Lott, se identifica en la categoría de En peligro y Zamia purpurea Vovides, J.D. Rees & Vázq. Torres, en la categoría de En Peligro Crítico. Las categorías se enuncian como sigue: VULNERABLE (VU)
46
Un taxón es Vulnerable cuando la mejor evidencia disponible indica una reducción en el tamaño de la población, extensión de la presencia estimada menor de 20.000 km2, y estimaciones indicando población muy pequeña o restringida, el análisis cuantitativo muestra que la probabilidad de extinción en estado silvestre es de por lo menos 10% dentro de 100 años y, por consiguiente, se considera que se está enfrentando a un riesgo alto de extinción en estado silvestre. EN PELIGRO (EN) Un taxón está En Peligro cuando la mejor evidencia disponible indica una reducción en la población observada, estimada, inferida o sospechada ≤ 70% en los últimos 10 años o tres generaciones, cualquiera que sea el período más largo, donde se puede demostrar que las causas de la disminución son claramente reversibles Y entendidas Y que han cesado; basadas en una reducción del área de ocupación, extensión de presencia y/o calidad del hábitat, área de ocupación estimada en menos de 500 km2, y estimaciones indicando fluctuación extrema de la extensión y área de ocupación y, por consiguiente, se considera que se está enfrentando a un riesgo muy alto de extinción en estado silvestre. EN PELIGRO CRÍTICO (CR) Un taxón está En Peligro Crítico cuando la mejor evidencia disponible indica una reducción de la población observada, estimada, inferida, o sospechada ≤ 80% en un período de 10 años o tres generaciones, cualquiera que sea el período más largo (hasta un máximo de 100 años en el futuro), donde el período de tiempo debe incluir el pasado y el futuro, y la reducción o sus causas pueden no haber cesado; basada en observación directa, en índice de abundancia apropiado para el taxón, reducción del área de ocupación, disminución de presencia, y/o calidad de hábitat, y niveles de explotación reales o potenciales. y, por consiguiente, se considera que se está enfrentando a un riesgo extremadamente alto de extinción en estado silvestre. Finalmente, la Convención sobre el Comercio Internacional de Especies Amenazadas de Flora y Fauna Silvestres (CITES, 2013) considera: En el Apéndice II, a las especies de Orchidaceae, Cactaceae y Zamiaceae (excepto todas las
especies de Ceratozamia) como en “posibilidad de estar en peligro por comercio internacional, es necesario tener un control sobre este, para evitar poner en riesgo su sobrevivencia”. En el Apéndice I, a todas las especies del género Ceratozamia (Zamiaceae) como “En peligro”, por lo que su comercio sólo se autoriza bajo condiciones excepcionales.
47
Anexo 6. Lista general de especies generada a partir de las colectas realizadas en el periodo 2010 al 2015 y de las fuentes secundarias. Proyectos (P*): 1: UCIZONI, 2010. Programa de Restauración y Conservación de Ecosistemas Tropicales; 2: Elaboración de un Plan de Manejo para la Creación de un Jardín Botánico en la Localidad de El Polvorín, Santa María Petapa, Oaxaca; 3: UCIZONI, 2015. Programa de Restauración y Conservación de los Ecosistemas Tropicales en el Istmo de Tehuantepec; 4: Fomento de la Agroforestería para la Restauración de los Ecosistemas Tropicales en San Juan Mazatlán y San Juan Guichicovi, Oaxaca; 5 (-): ITAO, 2005. Programa de Restauración Ecológica de Daños Ambientales Ocasionados por el Derrame de Petróleo Crudo en el Kilómetro 156+650 del Ex-Oleoducto de 30’’ (diámetro en pulgadas) del Tramo Nuevo Teapa-Salina Cruz. Informe final. Unidad de Gestión Ambiental-ITAO. Oaxaca, México; 6 (-): ITAO, 2008. Manifestación de impacto ambiental, modalidad regional, y estudios técnicos justificativos de los proyectos Línea de Transmisión Eléctrica La Ventosa–Juile C1, C2 y C3, Subestación Eléctrica La Ventosa Bancos 1, 2 y 3, y predio adicional de Subestación Eléctrica Juile, ubicadas en los estados de Oaxaca y Veracruz, de la Comisión Federal de Electricidad (CFE); 7 (-): PMI, 2015. Manifestación de impacto ambiental modalidad regional del P.M.I. CINTURÓN TRANSOCEÁNICO GAS NATURAL, con clave 20OA2015G0028; 8: Sin proyecto. Colectores: Kenia Velasco (KEV), Juan Carlos José Fuentes (CJF), Kenia Berenice Roque (KBR) y Victorino Vásquez Martínez (VIV). #: Número de colecta. M*: Municipios: San Juan Guichicovi (SJG); San Juan Mazatlán (SJM); Asunción Ixtaltepec (AI); Matías Romero (MR); Santa María Petapa (SMP); Santo Domingo Petapa (SDP); San Dionisio del Mar (SDM); Juchitán de Zaragoza (JZ); Uxpanapa, Ver. (U); Santa María Chimalapa (SMC); El Barrio de la Soledad (BS).
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Acanthaceae Aphelandra aff. schiedeana Arbusto VIV 326 - 3 SMC
Aphelandra aurantiaca Hierba KEV
6053
- 3 SMC
Aphelandra scabra Hierba VIV 22 - 1 SJG
Barleria micans Arbusto - - - 7 -
Dyschoriste aff. capitata Hierba - - - 7 -
Elytraria imbricada - - - - 6 -
Elytraria mexicana Hierba - - - 7 -
Henrya insularis - - - - 6 -
Jacobinia mexicana ? Arbusto - - - 7 -
Justicia borrerae Arbusto - - - 7 -
Justicia racemosa Hierba - - - 7 -
Justicia ramosa Arbusto - - - 7 -
Ruellia inundata Hierba - - - 7 -
Tetramerium nervosum Hierba - - - 7 -
- Hierba KEV
5730
- 3 SJG
6086
- 3 SMC
6090
- 3 SMC
Achatocarpaceae
Achatocarpus gracilis Árbol - - - 7 -
Achatocarpus mexicanus Árbol VIV 161 - 3 SJG
Actinidiaceae Saurauia villosa Árbol - - - 7 -
Saurauia yasicae Árbol KEV
5776
- 3 SJG
Agavaceae Agave nizandensis - - - - 6 -
Alismataceae Anthurium schlechtendalii Hierba - - - 7 -
Sagitaria latifolia - - - - 6 -
Amaranthaceae Alternanthera pycnantha Arbusto - - - 7 -
Alternanthera ramosissima Arbusto - - - 7 -
48
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Amaranthus sp. Hierba - - Pooptsinu'xy 8 -
Tsajptsinu'xy 8 -
Tsinuu'xy 8 -
Gomphrena sp. Hierba CJF 20 - 3 MR
Iresine diffusa Hierba - - - 7 -
Iresine latifolia Arbusto - - - 7 -
Lagrezia monosperma Arbusto - - - 7 -
Anacardiaceae Amphipterygium adstringens Árbol - - - 6 -
Astronium graveolens Árbol - - - 6 -
Comocladia engleriana Arbusto - - - 7 -
Mosquitoxylum jamaicense Árbol VIV 29 Pu'tsyky 1 SJG
Pseudosmodingium multifolium Árbol - - - 6 -
Rhus aff. oaxacana Arbusto - - - 7 -
Spondias mombin Árbol VIV 286 Omyaxypy 3 SMP
Spondias purpurea Árbol - - Tuuny 6 -
Spondias radlkoferi Árbol VIV 287 Miikëmaxypy 3 SMP
Tapirira aff. chimalapana Árbol KEV
5762
- 3 SJG
Tapirira mexicana Árbol - - Pijkxmaxypy 8 -
Annonaceae Annona diversifolia Árbol - - - 8 -
Annona muricata Árbol - - - 8 -
Annona purpurea Árbol - - Waj'a'ty 8 -
Annona squamosa Árbol - - Apy'a'ty 8 -
Cymbopetalum baillonii Árbol KEV
5717
- 3 SJG
5810
- 3 SJG
VIV 332 - 3 SMC
Cymbopetalum penduliflorum - - - - 5 -
Guatteria amplifolia - - - - 6 -
Guatteria diospyroides Árbol - - - 7 -
Guatteria galeottiana Árbol - - - 7 -
Guatteria sp. Árbol KEV
5768
- 3 SJG
Malmea depressa - - - - 6 -
Rollinia mucosa - - - - 6 -
Rollinia sp. Árbol KBR
41 Xun'a'ty 3 SJG
KEV
5780
- 3 SJG
Sapranthus microcarpus - - - - 6 -
Xylopia frutescens Árbol VIV 3 - 1 SJG
63 - 3 SJG
Apocynaceae Alstonia pittieri Arbusto - - - 7 -
49
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Aspidosperma cruentum Arbusto - - - 7 -
Aspidosperma megalocarpon - - - - 5 -
Cascabela ovata Árbol VIV 216 - 3 AI
239 - 3 AI
Haplophyton cimicidium - - - - 6 -
Plumeria rubra Árbol - - - 8 -
Rauvolfia tetraphylla Arbusto - - - 7 -
Stemmadenia donnell-smithii Árbol KEV
6060
Tsipuuk 3 SMC
Stemmadenia obovata - - - - 6 -
Stemmadenia pubescens Árbol - - - 7 -
Stemmadenia sp. Árbol KEV
5735
- 3 SJG
Tabenaemontana arborea - - - - 5 -
Tabernaemontana alba - - - - 6 -
Tabernaemontana amygdalifolia Árbol - - - 7 -
Tabernaemontana donnell-smithii Árbol - - - 7 -
Tabernaemontana paisavalensis Arbusto - - - 7 -
Thevetia ahouai Árbol KEV
6073
Atsëmtu'utyxyeen 3 SMC
Arbusto KEV
5772
Atsëmtu'utyxyeen 3 SJG
Araceae Anthurium flexile Trepadora
KEV
5702
- 3 SJG
Anthurium pedatoradiatum Hierba KEV
6058
- 3 SMC
Anthurium sp. Epífita KEV
5771
- 3 SJG
Dieffenbachia oerstedii Hierba KEV
5707
- 3 SJG
Trepadora
VIV 102 - 3 SJG
Monstera tuberculata Trepadora
KEV
5711
- 3 SJG
Spathiphyllum sp. Hierba VIV 83 - 3 SJG
Syngonium podophyllum Hierba - - - 7 -
Xanthosoma sp. Hierba - - Këxyky’aay 8 -
Araliaceae Dendropanax arboreus Árbol KEV
5777
- 3 SJG
Dendropanax hondurensis Árbol - - - 7 -
Oreopanax xalapensis - - - - 5 -
Schefflera morototoni - - - - 6 -
Arecaceae Acrocomia mexicana Árbol - - Kum 8 -
Astrocaryum mexicanum Árbol KEV
5792
- 3 SJG
- - - Atsëmkum 5 -
Attalea butyracea Árbol - - Xi'w 8 -
Bactris major Árbol KEV
5725
Tsitsmook? 3 SJG
Bactris mexicana Arbusto VIV 11 - 1 SJG
50
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
55 Atsëmkum 3 SJG
188 - 2 SJG
Chamaedorea aff. oblongata Hierba VIV 319 - 3 SMC
Chamaedorea elatior Bejuco VIV 99 - 3 SJG
Chamaedorea ernesti-augusti Hierba KEV
5715
- 3 SJG
Chamaedorea metallica - - - - 6 -
Chamaedorea oblongata Arbusto KEV
4903
Panun 1 SJG
Chamaedorea pinnatifrons Arbusto KEV
5704
- 3 SJG
Chamaedorea sp. Árbol - - Yuknuun 8 -
Arbusto VIV 197 Nun'axk 2 SJG
Hierba KEV
6078
- 3 SMC
Chamaedorea tepejilote Árbol VIV 113 Nun 3 SJG
Cocos nucifera Árbol - - Tsajkum 8 -
Desmoncus ferox - - - - 5 -
Sabal mauritiiformis Árbol - - - 7 -
Sabal mexicana Árbol - - Jow 8 -
Desmoncus sp. Bejuco - - Tsits 8 -
Aristolochiaceae Aristolochia aff. grandiflora Bejuco VIV 329 Pa'mkaatsy 3 SMC
Aristolochia sp. Bejuco KEV
5786
- 3 SJG
Asclepiadaceae Asclepias curassavica Hierba CJF 33 Papaxëpaa 3 SMP
VIV 12 Papaxëpaa 1 SJG
Asclepias oenotheroides - - - - 5 -
Gonolobus sp. Bejuco KEV
4921
Tsajwëntëmëm 1 SJG
Mandevilla subsagittata Bejuco VIV 343 - 4 SMP
Aspleniaceae Asplenium delitescens Hierba KEV
5795
- 3 SJG
Asplenium formosum Hierba VIV 196 Nëpaa'pijxteky 2 SJG
Asplenium serratum Epífita KEV
5797
- 3 SJG
Hierba VIV 307 - 3 SMC
Asteraceae Ageratina albida Arbusto - - - 7 -
Ageratina albiflora Hierba - - - 7 -
Bidens reptans Arbusto - - - 7 -
Brickellia veronicifolia Arbusto - - - 7 -
Calea ternifolia Arbusto - - - 7 -
Calea zacatechichi Arbusto - - - 7 -
Chromolaena collina Hierba - - - 7 -
Chromolaena glaberrima Arbusto - - - 7 -
Chromolaena odarata Arbusto - - - 7 -
51
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Critoniopsis leiocarpa Arbusto - - - 7 -
Dahlia coccinea - - - - 5 -
Elephantopus mollis Hierba - - - 7 -
Erechtites valerianifolius Hierba KEV
4914
Naxpoteeky 1 SJG
Haplopappus venetus - - - - 5 -
Lagascea helianthifolia Arbusto - - - 7 -
Lasianthaea ceanotifolia Arbusto - - - 7 -
Lepidaploa canescens Arbusto - - - 7 -
Lepidaploa salzmannii Arbusto - - - 7 -
Melampodium divaricatum Arbusto - - - 7 -
Melampodium sp. Hierba - - Xëpëjy 8 -
Neurolaena fulva Hierba CJF 8 - 3 SJG
Porophyllum puntatum - - - - 6 -
Porophyllum sp. Hierba VIV 214 - 3 AI
Schkuhria pinnata Hierba - - - 7 -
Tagetes lunulata Hierba - - - 7 -
Tithonia tubiformis Hierba CJF 19 - 3 MR
Tridax procumbens Hierba - - - 7 -
Verbesina aff. cinerascens Arbusto - - - 7 -
Verbesina sp. Hierba KEV
4929
- 1 SJG
Vernonanthura sp. Arbusto CJF 26 - 3 MR
Vernonia patens Arbusto - - - 7 -
Zexmenia serrata Bejuco CJF 3 - 3 SJG
Begoniaceae Begonia heracleifolia Hierba - - - 7 -
Begonia imperialis Hierba VIV 309 - 3 SMC
Bignoniaceae Amphitecna apiculata Arbusto - - - 7 -
Amphitecna macrophylla Árbol KEV
5736
- 3 SJG
Arrabidaea floribunda - - - - 6 -
Crescentia alata Árbol - - - 6 -
Crescentia cujete Árbol - - Tsim 8 -
Cyclostoma binatum - - - - 5 -
Cydista aequinoctialis Arbusto - - - 6 -
Godmania aesculifolia Árbol VIV 238 - 3 AI
Handroanthus chrysanthus Árbol CJF 126 - 4 SMP
Handroanthus impetiginosus Árbol CJF 117 - 4 AI
Mansoa hymenaea Bejuco CJF 21 - 3 MR
Paragonia pyramidata Bejuco KEV
6074
- 3 SMC
Parmentiera aculeata Árbol - - - 6 -
Pithecoctenium crucigerum Bejuco VIV 231 Pak'apyok 3 AI
52
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Tabebuia chrysantha Árbol - - Akats'amyëkoxk 8 -
Tabebuia donnell-smithii Árbol - - Yuk'amyëkoxk 8 -
Tabebuia palmeri - - - - 6 -
Tabebuia rosea Árbol - - Amyëkyoxk 8 -
Tecoma stans Árbol CJF 124 - 4 SMP
KEV
5859
- 3 AI
Bixaceae Bixa orellana Arbusto - - Atsyuut 8 -
Cochlospermum vitifolium Árbol - - Nëmu'nt 8 -
Blechnaceae Blechnum occidentale Hierba VIV 17 Tsim? 1 SJG
299 Tsim? 3 SJG
Bombacaceae Ceiba aesculifolia - - - - 6 -
Ceiba parvifolia - - - - 6 -
Ceiba pentandra Árbol - - Pixytsyink 8 -
Ochroma pyramidale Árbol - - - 8 -
Pachira aquatica Árbol - - Puum 8 -
Pseudobombax ellipticum Árbol - - Pooptëkënytyiik 8 -
Tëkënytyiik 8 -
Tsajptstëkënytyiik 8 -
Boraginaceae Bourreria purpusii - - - - 6 -
Cordia alliodora Árbol - - Pëjywyink 8 -
Cordia curassavica - - - - 6 -
Cordia elaegnoides Árbol - - - 7 -
Cordia megalantha Árbol - - Yukpëjywyink 8 -
Cordia sp. Árbol KBR
35 Kutse'ex 3 SJG
Cordia stenoclada - - - - 6 -
Cordia truncatifolia - - - - 6 -
Varronia oaxacana Arbusto CJF 52 - 3 AI
Hierba KEV
5856
- 3 JZ
Bromeliaceae Aechmea aff. magdalenae Arbusto - - - 7 -
Androlepis skinneri Epífita VIV 305 - 3 SMC
Bromelia pinguin Hierba - - - 7 -
Hechtia podantha Arbusto - - - 7 -
Pitcairnia imbricata Hierba KEV
5808
- 3 SJG
Tillandsia aff. juncea - - - - 6 -
Tillandsia sp. Epífita VIV 322 - 3 SMC
Hierba VIV 320 - 3 SMC
Burseraceae Bursera ariensis Árbol - - - 7 -
Bursera bicolor Árbol - - - 7 -
53
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Bursera biflora Árbol - - - 7 -
Bursera bipinnata Árbol - - - 7 -
Bursera cinerea Árbol - - - 7 -
Bursera fagaroides Árbol - - - 7 -
Bursera fragilis Árbol - - - 7 -
Bursera grandifolia Árbol - - - 7 -
Bursera instabilis Árbol - - - 7 -
Bursera lancifolia Árbol - - - 7 -
Bursera morelensis Árbol - - - 7 -
Bursera ovalifolia - - - - 6 -
Bursera schlechtendalii Árbol - - - 7 -
Bursera simaruba Árbol VIV 265 Tsëk 3 JZ
Bursera submoniliformis Árbol - - - 7 -
Cactaceae Cylindropuntia imbricata Arbusto - - - 7 -
Mammillaria polyedra Hierba - - - 7 -
Mammillaria voburnensis Hierba - - - 7 -
Opuntia decumbens Arbusto - - - 7 -
Opuntia depressa Arbusto - - - 7 -
Opuntia pubescens Arbusto VIV 236 - 3 AI
Opuntia purpurea Arbusto - - - 7 -
Opuntia velutina Arbusto - - - 7 -
Pachycereus pectenaboriginum Árbol - - - 7 -
Peniocereus serpentinus Arbusto - - - 7 -
Pereskia lychnidiflora Árbol - - - 7 -
Pilosocereus quadricentralis Árbol - - - 7 -
Selenicereus grandiflorus Arbusto VIV 267 - 3 JZ
Selenicereus testudo Epífita KEV
5722
- 3 SJG
Stenocereus pruinosus Árbol - - - 7 -
Cannaceae Canna indica - - - - 5 -
Capparaceae Capparidastrum mollicellum Árbol KEV
5744
- 3 SJG
Capparis admirabilis - - - - 6 -
Capparis frondosa - - - - 6 -
Capparis indica Árbol VIV 266 - 3 JZ
Capparis odoratissima - - - - 6 -
Capparis verrucosa - - - - 6 -
Cleome aff. serrata Hierba KEV
6052
- 3 SMC
Cleome viscosa Hierba CJF 96 - 4 SMP
Forchhammeria pallida - - - - 6 -
Morisonia americana Arbusto VIV 230 - 3 AI
Quadrella incana Árbol - - - 6 -
54
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Capparis pachaca subsp. oxysepala
- - - - 6 -
Caricaceae Carica cauliflora Hierba KEV
6042
Këtsyujtsyky 3 SMC
Jacaratia dolichaula Árbol KEV
5745
- 3 SJG
Jacaratia mexicana Árbol - - - 7 -
Cecropiaceae Cecropia obtusifolia Árbol - - Mëjatyjyëët 8 -
Cecropia peltata Árbol VIV 173 Jëët 3 SMP
Celastraceae Crossopetalum aff. minimiflorum Árbol KEV
6076
- 3 SMC
Crossopetalum oxyphyllum - - - - 6 -
Crossopetalum uragoga Arbusto - - - 7 -
Hierba CJF 116 - 4 AI
Euonymus acuminatus Arbusto - - - 7 -
Maytenus schippii Árbol VIV 212 - 3 SJG
Maytenus sp. Árbol KEV
6055
- 3 SMC
Schaefferia frutescens Árbol - - - 7 -
Wimmeria bartlettii Árbol - - - 7 -
Wimmeria confusa Árbol - - - 7 -
Wimmeria pubescens Árbol - - - 7 -
Zinowiewia sp. Árbol KEV
4876
Poopkepy 1 SJG
Chrysobalanaceae
Chrysobalanus icaco Árbol - - Xoots 8 -
Hirtella racemosa Arbusto CJF 12 Paaky 3 SJG
VIV 2 Paaky 1 SJG
179 Paaky 2 SJG
Hirtella triandra Árbol VIV 352 - 4 SJG
Licania aff. hypoleuca Árbol VIV 95 - 3 SJG
Licania arborea - - - - 6 -
Licania hypoleuca Árbol KEV
5760
- 3 SJG
VIV 72 - 3 SJG
Cistaceae Helianthemum glomeratum Arbusto - - - 7 -
Lechea tripetala Hierba - - - 7 -
Clethraceae Clethra integerrima - - - - 6 -
Clethra sp. Árbol VIV 27 Jënyky 1 SJG
Clusiaceae Calophyllum brasiliense Árbol VIV 363 Tsaa'nytyots 4 SJG
Clusia minor Arbusto VIV 338 - 3 SMC
Garcinia macrophylla Árbol CJF 62 - 3 SJG
Vismia camparaguey Árbol CJF 77 Na'apta'atsy 3 SJG
Arbusto VIV 137 Na'apta'atsy 3 SJG
178 Na'apta'atsy 2 SJG
Combretaceae Bucida buceras Árbol - - - 7 -
55
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Combretum fruticosum Arbusto - - - 7 -
Terminalia amazonia Árbol VIV 367 Tay 4 SJG
Terminalia macrostachya Árbol - - - 7 -
Commelinaceae Commelina diffusa - - - - 5 -
Tradescantia commelinoides Hierba KEV
5734
- 3 SJG
Convolvulaceae Evolvulus alsinoides Hierba - - - 7 -
Ipomoea bracteata - - - - 6 -
Ipomoea pauciflora Árbol - - - 7 -
Ipomoea sp. Bejuco CJF 28 - 3 MR
KEV
6035
- 3 SMC
VIV 252 - 3 BS
269 - 3 JZ
Jacquemontia sp. Bejuco CJF 24 - 3 MR
Costaceae Costus pulverulentus - - - - 6 -
Costus scaber - - - - 6 -
Costus sp. Hierba - - Pawaxk 8 -
VIV 110 - 3 SJG
Cucurbitaceae Cionosicyos macranthus Bejuco KEV
4922
- 1 SJG
VIV 285 - 3 SMP
Doyerea emetocathartica - - - - 6 -
Melothria pendula Bejuco KEV
4915
Pako'on'aats 1 SJG
Momordica charantia Bejuco CJF 89 - 4 SMP
KEV
5801
- 3 SJG
Sicydium schiedeanum Bejuco KEV
6054
- 3 SMC
Cyatheaceae Cyathea costaricensis Árbol - - - 7 -
Cyclanthaceae Asplundia aff. liebmanii Hierba KEV
5714
- 3 SJG
Cyperaceae Cyperus laevigatus - - - - 5 -
Dennstaedtiaceae
Pteridium caudatum Hierba - - - 7 -
Dilleniaceae Curatella americana Árbol CJF 40 Xëpo't 3 SMP
Davilla kunthii Bejuco VIV 30 Xëëpo't'aats 1 SJG
Davilla nitida Bejuco KEV
5765
- 3 SJG
Dioscoreaceae Dioscorea composita Bejuco KEV
6041
Teek'aats 3 SMC
Dioscorea convolvulacea Hierba - - - 7 -
Dioscorea densiflora Hierba - - - 7 -
Dioscorea floribunda - - - - 5 -
Dioscorea mexicana Hierba - - - 7 -
Dioscorea sp. Bejuco VIV 213 Teek'aats 3 SJG
56
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
331 Teek'aats 3 SMC
333 Teek'aats 3 SMC
Dracaenaceae Dracaena americana Arbusto VIV 339 - 3 SMC
Dryopteridaceae Phanerophlebia juglandifolia Hierba KEV
4881
Yukpixteky 1 SJG
Ebenaceae Diospyros acapulcensis Árbol - - - 7 -
Diospyros aequoris Árbol - - - 7 -
Diospyros digyna Árbol CJF 109 Yuktsuuky (Jinytsyuuky) 4 SJG
Diospyros salicifolia Árbol VIV 237 - 3 AI
Elaeocarpaceae Muntingia calabura Árbol - - Mujty 6 -
Sloanea sp. Árbol CJF 55 - 3 SJG
Sloanea tuerckheimii Árbol VIV 91 - 3 SJG
Ericaceae Agarista mexicana Árbol CJF 120 Ku'xt 4 SJG
VIV 200 Ku'xt 2 SJG
Erythroxylaceae Erythroxylum havanense Árbol - - - 7 -
Erythroxylum macrophyllum - - - - 6 -
Erythroxylum rotundifolium Árbol - - - 7 -
Euphorbiaceae Acalypha pseudalopecuroides Hierba - - - 7 -
Cnidoscolus aconitifolius Arbusto VIV 183 Ketsë'ëpy (pa'aktsë'ëpy) 2 SJG
Cnidoscolus cordifolius Arbusto - - - 7 -
Cnidoscolus multilobus - - - - 5 -
Cnidoscolus spinosus Árbol - - - 7 -
Cnidoscolus tubulosus - - - - 6 -
Cnidoscolus urens Arbusto - - - 7 -
Croton alamosanus Arbusto - - - 7 -
Croton ciliatoglanduliferus - - - - 6 -
Croton draco Árbol KEV
4886
Paniiy 1 SJG
Croton flavescens Arbusto - - - 7 -
Croton niveus - - - - 6 -
Croton pseudoniveus Arbusto - - - 6 -
Croton reflexifolius Árbol - - - 7 -
Croton repens Arbusto - - - 7 -
Croton schiedeanum Árbol KEV
4909
- 1 SJG
Croton sp. Arbusto VIV 215 - 3 AI
Croton suberosus Arbusto - - - 7 -
Euphorbia colletioides Arbusto - - - 7 -
Euphorbia schlechtendalii Árbol - - - 6 -
Euphorbia tithymaloides Arbusto - - - 7 -
Jatropha alamanii - - - - 6 -
Jatropha standleyi Árbol - - - 7 -
57
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Manihot aesculifolia Arbusto VIV 253 - 3 BS
Manihot oaxacana Árbol KEV
5847
- 3 JZ
Margaritaria nobilis Árbol VIV 386 - 4 SJM
Omphalea oleifera Árbol KEV
6037
- 3 SMC
Pedilanthus tithymaloides - - - - 6 -
Sapium lateriflorum Árbol VIV 381 - 4 SJM
Sapium pedicellatum - - - - 6 -
Tetrorchidium rotundatum Árbol VIV 388 - 4 SJM
Tragia volubilis Hierba - - - 7 -
Fagaceae Quercus aff. glaucescens Árbol VIV 284 Pu'tsxoj 3 SMP
Quercus aff. oleoides Árbol VIV 32 Pokokyxyoj 1 SJG
33 Pokokyxyoj 1 SJG
Quercus aff. sapotifolia Árbol VIV 278 Xi'wxoj 3 MR
Quercus affinis Árbol - - - 7 -
Quercus elliptica Árbol - - - 7 -
Quercus glaucescens Árbol - - - 6 -
Quercus oleoides Árbol KEV
4883
Tsajptsxoj 1 SJG
VIV 139 Tsajptsxoj 3 SJG
254 Tsajptsxoj 3 BS
263 Tsajptsxoj 3 BS
264 Tsajptsxoj 3 BS
270 Tsajptsxoj 3 MR
Quercus peduncularis Árbol VIV 162 Jinyxyoj (winpu'utyxyoj, pu'utyxyoj)
3 SMP
283 Jiinyxyoj 3 SMP
Quercus sapotifolia Árbol VIV 140 Xi'wxoj 3 SJG
163 Xi'wxoj 3 SMP
Quercus sp. Árbol - - Jaamxoj 8 -
Nootxoj 8 -
Poopxoj 8 -
Gentianaceae Chelonanthus alatus Hierba VIV 296 - 3 SJG
Gesneriaceae Columnea schiedeana Hierba VIV 119 - 3 SJG
Gleicheniaceae Gleichenia bifida Hierba VIV 297 - 3 SJG
Haemodoraceae Xiphidium caeruleum Hierba VIV 82 - 3 SJG
Heliconiaceae Heliconia librata Hierba KEV
6082
- 3 SMC
Heliconia schiedeana Hierba - - - 7 -
Heliconia sp. Hierba - - Poop'aay 8 -
CJF 82 - 3 SJG
Hernandiaceae Gyrocarpus aff. jatrophifolius - - - - 6 -
58
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Gyrocarpus mocinoi Árbol - - - 6 -
Hippocrateaceae Pristimera celastroides Bejuco CJF 25 - 3 MR
Semialarium mexicanum - - - - 6 -
Icacinaceae Calatola aff. uxpanapensis Árbol VIV 337 - 3 SMC
Iridaceae Neomarica variegata Hierba KEV
4904
Patutk 1 SJG
5807
- 3 SJG
Krameriaceae Krameria cytisoides Arbusto - - - 7 -
Krameria pauciflora Arbusto - - - 7 -
Krameria revoluta Arbusto - - - 7 -
Lacistemataceae Lacistema aggregatum Árbol KEV
4884
Pakywjëye 1 SJG
VIV 58 Pakywjëye 3 SJG
Lamiaceae Catoferia capitata Arbusto - - - 7 -
Hyptis capitata Arbusto - - - 6 -
Hyptis mociniana - - - - 6 -
Hyptis suaveolens Hierba - - - 7 -
Hyptis tomentosa Arbusto - - - 7 -
Salvia herbacea Arbusto - - - 7 -
Tectona grandis Árbol VIV 279 - 3 SMP
Lauraceae Cinnamomum triplinerve Árbol VIV 369 Yuuktsiits 4 SJG
Licaria capitata - - - - 6 -
Nectandra ambigens Árbol KEV
5724
- 3 SJG
Nectandra cf. nitida Árbol VIV 382 - 4 SJM
Nectandra cuspidata Árbol VIV 19 - 1 SJG
Nectandra salicifolia - - - - 6 -
Ocotea efusa - - - - 6 -
Ocotea sinuata Árbol VIV 368 U'xyuk 4 SJG
Persea americana Árbol - - Kutypy 8 -
Leguminosae Abarema idiopoda Árbol VIV 64 - 3 SJG
Abarema sp. Árbol VIV 362 Waaky 4 SJG
Acacia acatlensis Árbol - - - 7 -
Acacia cochliacantha Árbol - - - 6 -
Acacia cornigera Árbol - - Wakapy 5 -
Acacia farnesiana Árbol - - - 6 -
Acacia glomerosa Árbol - - - 7 -
Acacia hindis - - - - 6 -
Acacia polyphylla Árbol VIV 340 - 4 SJG
Acacia subangulata Árbol - - - 7 -
Acacia tomentosa Árbol - - - 7 -
Acosmium panamense Árbol VIV 34 Nëtsyky 1 SJG
59
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
174 Nëtsyky 3 SMP
Aeschynomene purpusii Arbusto - - - 7 -
Albizia lebbek Árbol CJF 129 - 4 MR
Andira galeottiana Árbol - - Mëjmok 8 -
Andira inermis Árbol CJF 18 - 3 MR
VIV 125 - 3 SJG
Apoplanesia paniculata Árbol KEV
5860
- 3 AI
Ateleia pterocarpa - - - - 6 -
Bauhinia sp. Bejuco KEV
5732
- 3 SJG
Bauhinia ungulata Árbol - - - 7 -
Brongniartia podalyrioides Arbusto - - - 7 -
Caesalpinia coriaria - - - - 6 -
Caesalpinia eriostachys Árbol - - - 7 -
Caesalpinia platyloba - - - - 6 -
Caesalpinia sclerocarpa Árbol CJF 50 - 3 AI
Caesalpinia sp. Árbol KEV
5858
- 3 AI
Calliandra caecilia Árbol - - - 7 -
Calliandra haematocephala Árbol KEV
4932
- 1 SJG
Calliandra houstoniana Arbusto - - - 7 -
Calliandra juzepczukii Arbusto VIV 165 - 3 SMP
Calliandra magdalenae Árbol VIV 167 - 3 SMP
Calliandra rubescens - - - - 6 -
Calliandra sp. Arbusto VIV 249 Pajinywyaaky 3 AI
Calopogonium caeruleum Bejuco VIV 76 - 3 SJG
Canavalia brasiliensis Bejuco VIV 359 - 4 SJG
Canavalia ensiformis Hierba - - - 8 -
Canavalia glabra Bejuco KEV
6071
- 3 SMC
Canavalia villosa Bejuco CJF 107 - 4 SMP
Cassia fistula Árbol - - - 8 -
Cassia grandis Árbol - - - 8 -
Cassia hintonii Árbol CJF 128 - 4 MR
Cassia moschata Árbol CJF 30 Tsajptstsina'nt (oytsyina´nt) 3 SMP
Centrosema molle Bejuco CJF 108 Patsekek'aats 4 SJG
Centrosema sagittatum Bejuco CJF 94 - 4 SMP
Chamaecrista nictitans Hierba CJF 90 Noktsy'ujts? 4 SMP
100 Noktsy'ujts? 4 SMP
VIV 271 Noktsy'ujts? 3 MR
60
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Chamaecrista rotundifolia Bejuco VIV 282 - 3 SMP
Chloroleucon mangense - - - - 6 -
Cojoba arborea Árbol KEV
6093
Yuktsejtsy 3 SMC
VIV 122 Yuktsejtsy 3 SJG
Conzattia multiflora Árbol - - - 7 -
Coursetia glandulosa Árbol - - - 7 -
Crotalaria acapulcensis Hierba VIV 24 - 1 SJG
236 - 3 AI
Crotalaria sp. Hierba KEV
5862
- 3 AI
Dalea bicolor Arbusto - - - 7 -
Dalea dorycnioides Arbusto - - - 7 -
Dalea zimapanica Arbusto - - - 7 -
Desmodium distortum Hierba - - - 7 -
Desmodium nicaraguense Arbusto - - - 7 -
Desmodium sp. Hierba KEV
6038
- 3 SMC
Dialium guianense Árbol - - Yuknëtsyky 8 -
Entada gigas Árbol VIV 74 - 3 SJG
Entadopsis polystachya - - - - 6 -
Enterolobium cyclocarpum Árbol - - Xëkkepy 8 -
- - - 7 -
Enterolobium sp. Árbol VIV 364 - 4 SJG
Eritrina aff. lanata - - - - 6 -
Erythrina aff. tuxtlana Árbol KEV
6036
- 3 SMC
Erythrina americana Árbol - - Tsejtsy 8 -
Erythrina folkersii Árbol KEV
5741
- 3 SJG
Erythrina herbacea Árbol VIV 276 Tsejtsy 3 MR
Erythrina lanata Arbusto - - - 7 -
Erythrina sp. Árbol - - Xaaktsejtsy 8 -
Gliricidia sepium Árbol - - Tsëëky 8 -
Haematoxylum brasiletto Árbol - - - 7 -
Hymenaea courbaril Árbol - - Akpejy 8 -
Indigofera hirsuta Hierba VIV 277 - 3 MR
Indigofera jamaicensis Hierba CJF 102 - 4 SMP
Indigofera lancifolia Árbol CJF 112 - 4 AI
Indigofera microcarpa Hierba CJF 101 - 4 SMP
Inga aestuariorum - - - - 6 -
Inga aff. leiocalycina Árbol KEV
5757
- 3 SJG
Inga calycina Arbusto - - - 7 -
61
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Inga edulis - - - - 5 -
Inga jinicuil Árbol - - Ta'tsyky 8 -
Inga laurina Árbol - - - 7 -
Inga leiocalycina - - - - 6 -
Inga oerstediana Árbol VIV 361 Pojkaa 4 SJG
Inga paterno Árbol - - Ta'tsyky 6 -
Inga pavoniana - - - - 6 -
Inga punctata Árbol KBR
45 - 3 SMP
Inga sp. Árbol - - Tsëki'ty 8 -
U'xytsyëki'ty 8 -
Yukta'tsy 8 -
CJF 38 - 3 SMP
Inga spectabilis - - - - 6 -
Inga vera Árbol VIV 358 Pooptsëki'ty 4 SJG
Leucaena esculenta Árbol - - - 7 -
Leucaena macrophylla Árbol - - - 7 -
Leucaena sp. Árbol VIV 248 - 3 AI
Lonchocarpus acuminatus Árbol VIV 348 - 4 BS
Lonchocarpus aff. guatemalense Árbol - - - 7 -
Lonchocarpus caudatus Árbol - - - 7 -
Lonchocarpus constrictus Árbol - - - 7 -
Lonchocarpus emarginatus - - - - 6 -
Lonchocarpus guatemalensis Árbol VIV 379 - 4 SMC
Lonchocarpus magallanesi Árbol - - - 7 -
Lonchocarpus sp. Árbol VIV 217 - 3 AI
241 - 3 AI
280 - 3 SMP
Arbusto VIV 251 - 3 BS
Bejuco VIV 243 - 3 AI
Lysiloma cf. acapulcense - - - - 6 -
Lysiloma divaricatum - - - - 6 -
Lysiloma microphyllum - - - - 6 -
Machaerium biovulatum - - - - 6 -
Machaerium floribundum Arbusto - - - 7 -
Machaerium isadelphum Arbusto - - - 7 -
Mimosa acantholoba - - - - 6 -
Mimosa aculeaticarpa Arbusto - - - 7 -
Mimosa aff. antioquensis Arbusto - - - 7 -
Mimosa albida Árbol - - - 7 -
Mimosa arborea Árbol - - - 7 -
62
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Mimosa arenosa Árbol - - - 7 -
Mimosa deamii Arbusto - - - 7 -
Mimosa euricarpa Árbol - - - 7 -
Mimosa microphylla Árbol - - - 7 -
Mimosa pigra Arbusto CJF 42 - 3 SMP
Mimosa polyantha - - - - 6 -
Mimosa somnians - - - - 6 -
Mimosa sousae Arbusto - - - 7 -
Mimosa sp. Árbol KEV
5851
- 3 JZ
Mimosa tenuiflora Árbol - - - 7 -
Mucuna argyrophylla Bejuco KEV
6069
- 3 SMC
Mucuna deeringiana Árbol - - - 8 -
Myroxylon pereirae Árbol - - - 7 -
Neptunia plena Hierba VIV 273 - 3 MR
Nissolia fruticosa Bejuco VIV 350 - 4 BS
Phaseolus sp. Bejuco CJF 97 - 4 SMP
KEV
6046
- 3 SMC
Piptadenia constricta Árbol - - - 7 -
Piptadenia oblicua - - - - 6 -
Piscidia piscipula - - - - 6 -
Pithecellobium dulce Árbol - - - 8 -
Pithecellobium hymenaefolium Árbol - - - 7 -
Pithecellobium lanceolatum Árbol CJF 127 - 4 MR
Pithecellobium seleri - - - - 6 -
Pterocarpus rohrii Árbol VIV 371 - 4 SJG
Schizolobium parahybum Árbol - - Utsink 8 -
Senna aff. cetranthera Árbol KEV
5753
- 3 SJG
Senna aff. spectabilis Árbol VIV 335 - 3 SMC
Senna atomaria Árbol CJF 121 Jinyxyëjk 4 SDM
Senna cobanenis Arbusto VIV 9 Paxëjk 1 SJG
Senna fruticosa Hierba VIV 130 Kepytsye'epy 3 SJG
Senna hayesiana Arbusto - - - 7 -
Senna holwayana Árbol CJF 115 - 4 AI
Senna occidentalis Hierba VIV 272 Pa'axk 3 MR
Senna pendula Arbusto KEV
4927
- 1 SJG
Senna quinquangulata Árbol VIV 39 Paxtse'epy (Kepytsye'epy) 1 SJG
Senna skinneri Arbusto - - - 7 -
Senna sp. Árbol VIV 185 Poopwaaky 2 SJG
63
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
210 Pooptsina'ant 2 SJG
Senna spectabilis - - - - 6 -
Senna villosa Árbol - - - 7 -
Tamarindus indica Árbol - - - 8 -
Tephrosia rhodantha Hierba CJF 105 - 4 SMP
Vigna sp. Bejuco CJF 36 - 3 SMP
Vigna vexillata Bejuco CJF 92 - 4 SMP
Zygia conzattii Árbol VIV 84 - 3 SJG
Zygia paucijugata Árbol KEV
5739
- 3 SJG
Zygia unifoliolata Árbol CJF 44 - 3 SMP
Lycopodiaceae Lycopodiella cernua - - - - 6 -
Lygodiaceae Lygodium venustum Árbol - - Yukjinytyimy (yukjëntsimy) 5 -
Lythraceae Adenaria floribunda Arbusto CJF 43 - 3 SMP
Cuphea utriculosa Hierba VIV 356 - 4 SJG
Malpighiaceae Bunchosia aff palmeri Árbol CJF 114 - 4 AI
Bunchosia lanceolata Árbol - - - 7 -
Bunchosia sp. Arbusto KEV
4908
Papojx 1 SJG
6067
- 3 SMC
Byrsonima crassifolia Árbol - - Pa'aktux 8 -
Tux 8 -
Xuntux 8 -
Heteropterys brachiata Bejuco VIV 344 - 4 BS
Hiraea smilacina Bejuco KEV
5700
- 3 SJG
Malpighia emarginata - - - - 6 -
Mascagnia dipholiphylla - - - - 6 -
Stigmaphyllon ellipticum Bejuco VIV 349 - 4 BS
Stigmaphyllon lindenianum Bejuco CJF 23 - 3 MR
Stigmaphyllon sp. Bejuco CJF 14 - 3 MR
Tetrapterys schiedeana Bejuco VIV 354 - 4 SJG
Malvaceae Abutilon abutiloides Arbusto - - - 7 -
Apeiba tibourbou Árbol VIV 288 Pujky 3 SMP
Ayenia micrantha Arbusto - - - 7 -
Bakeridesia integerrima - - - - 6 -
Bakeridesia subcordata - - - - 6 -
Gossypium aridum Árbol - - - 7 -
Hampea nutricia Árbol - - - 7 -
Lopimia malacophylla Arbusto - - - 7 -
Luehea speciosa Árbol VIV 15 Xaa'x 1 SJG
64
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Malvaceae arborea Arbusto - - - 7 -
Malvaviscus arboreus Arbusto KEV
4913
Xu'xpëjy 1 SJG
VIV 208 Xu'xpëjy 2 SJG
Malvaviscus sp. Arbusto KEV
4911
Wi'ty 1 SJG
Sida rhombifolia Hierba KEV
4916
Tu'uk'aatsy 1 SJG
Triumfetta purpusii Arbusto - - - 7 -
Triumffeta brachystacantha Arbusto - - - 7 -
Waltheria indica Hierba - - - 7 -
Wissadula periplocifolia Arbusto - - - 7 -
Marantaceae Calathea crotalifera Hierba KEV
6084
- 3 SMC
Calathea lutea Hierba - - - 7 -
Maranta arundinacea Hierba - - - 6 -
Marcgraviaceae Souroubea exauriculata Bejuco VIV 106 - 3 SJG
Melastomataceae
Bellucia pentamera Árbol VIV 292 - 3 U
Clidemia octona Árbol KEV
5733
- 3 SJG
Conostegia xalapensis Arbusto KBR
44 Jamaapiits 3 SMP
VIV 275 Jamaapiits 3 MR
Miconia albicans Árbol - - - 7 -
Miconia anisotricha Arbusto - - - 7 -
Miconia argentea Árbol VIV 25 Jepy 1 SJG
Miconia glaberrima Árbol - - - 7 -
Miconia lacera Árbol CJF 11 - 3 SJG
Miconia minutiflora Árbol - - Payukjepy 8 -
Miconia prasina Árbol KEV
5742
- 3 SJG
Miconia serrulata Árbol VIV 117 - 3 SJG
Arbusto VIV 101 - 3 SJG
Miconia sp. Árbol KEV
5756
Tsayjyamëpiits 3 SJG
5759
- 3 SJG
VIV 135 Tsajptsjampiits 3 SJG
Arbusto VIV 202 Yukjepy (yukjamapiits) 2 SJG
Miconia trinervia - - - - 6 -
Tibouchina sp. Arbusto KEV
4910
Nëjalem'ujts (tek'ujts) 1 SJG
Meliaceae Cedrela odorata Árbol - - Aj 8 -
Poop'ajk 8 -
Pujky'aj 8 -
Tsa'ajk 8 -
Tsajpts'aj 8 -
65
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Guarea aff. glabra Árbol VIV 318 Ketswoon 3 SMC
Guarea sp. Árbol KEV
5726
- 3 SJG
VIV 57 - 3 SJG
Swietenia humilis - - - - 6 -
Swietenia macrophylla Arbusto - - Ketska'ak 8 -
Trichilia havanensis Árbol VIV 390 - 4 SJM
- - - - 5 -
Menispermaceae
Cissampelos pareira - - - - 6 -
Cissampelos tropaeolifolia Bejuco KEV
5778
- 3 SJG
Monimiaceae Siparuna sp. Arbusto CJF 68 - 3 SJG
VIV 154 Atsëmtsi'ixy 3 SJG
Siparuna thecaphora Arbusto KEV
5709
Atsëmtsi'ixy 3 SJG
VIV 1 Atsëmtsi'ixy 1 SJG
209 Atsëmtsi'ixy 2 SJG
Moraceae Brosimum alicastrum Árbol - - - 8 -
Brosimum guianense - - - - 6 -
Brosimum sp. Árbol VIV 73 - 3 SJG
Castilla elastica Árbol - - - 6 -
VIV 393 Kets'oomy 4 SJM
Dorstenia contrajerva - - - - 6 -
Dorstenia drakena - - - - 6 -
Ficus cf. aurea Árbol VIV 378 - 4 SMP
Ficus cf. paraensis Árbol VIV 365 - 4 SMC
Ficus cotinifolia Árbol CJF 13 Noky 3 MR
Ficus insipida Árbol VIV 293 - 3 U
Arbusto CJF 27 - 3 MR
Ficus maxima Árbol - - - 7 -
Ficus obtusifolia Árbol VIV 370 - 4 SJG
Ficus pertusa Árbol VIV 123 Piits 3 SJG
376 Piits 4 SJG
380 Piits 4 SMC
Ficus sp. Árbol VIV 150 - 3 SJG
159 - 3 MR
182 Poopnoky 2 SJG
232 - 3 AI
Arbusto VIV 166 Piitsnoky 3 SMP
Ficus yoponensis Árbol VIV 392 - 4 SJM
Maclura tinctoria Árbol - - - 7 -
66
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Poulsenia armata Árbol VIV 396 Xelam 4 SJM
Pseudolmedia glabrata Árbol - - - 7 -
Trophis mexicana Árbol KEV
5747
- 3 SJG
Moringaceae Moringa oleifera Árbol - - - 8 -
Musaceae Musa sp. Hierba - - Konka'ak 8 -
Lekka'ak (Taakka'ak) 8 -
Mazanka'ak 8 -
Mëjatykya'ak 8 -
Tsajptska'ak 8 -
Tsuutska'ak 8 -
- - - Mëruxka'ak (pu'tska'ak) 8 -
Tsajptsleka'ak 8 -
Tsuxklekka'ak 8 -
U'xykya'ak 8 -
Myrsinaceae Ardisia aff. compressa Arbusto VIV 397 - 4 SJM
Ardisia compressa Arbusto KEV
4900
Paxun 1 SJG
Ardisia pellucida Arbusto KEV
5806
- 3 SJG
Hierba VIV 327 - 3 SMC
Ardisia resoluta - - - - 6 -
Ardisia sp. Árbol KEV
6070
- 3 SMC
Parathesis psychotrioides Arbusto KEV
4880
Yuktsim 1 SJG
Parathesis sp. Árbol KEV
6056
- 3 SMC
Myrtaceae Eugenia capuli Arbusto - - - 7 -
Eugenia penicillata Árbol - - - 7 -
Eugenia sp. Árbol CJF 2 - 3 SJG
16 - 3 MR
KEV
6045
- 3 SMC
Myrcianthes sp. Árbol CJF 5 Ëxtampijkyxy 3 SJG
Myrciaria sp. Árbol VIV 324 - 3 SMC
Psidium guajava Árbol - - Pojx 8 -
Psidium guineense Arbusto VIV 385 - 4 SJM
Syzygium jambos - - - - 5 -
Nolinaceae Beaucarnea recurvata Árbol - - - 8 -
Nyctaginaceae Boerhavia erecta Hierba - - - 7 -
Guapira petenensis - - - - 6 -
Neea psychotrioides - - - - 6 -
Pisonia aculeata Arbusto - - - 6 -
Pisonia aff. macranthocarpa - - - - 6 -
67
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Ochnaceae Ouratea lucens Arbusto CJF 9 - 3 SJG
Ouratea mexicana - - - - 6 -
Olacaceae Schoepfia schreberi Árbol - - - 7 -
Ximenia americana Árbol - - - 6 -
Oleaceae Forestiera reticulata Árbol - - - 7 -
Forestiera rhamnifolia Árbol - - - 7 -
Forestiera rotundifolia Árbol - - - 7 -
Fraxinus purpusii Árbol - - - 7 -
Opiliaceae Agonandra obtusifolia Árbol VIV 374 - 4 AI
Agonandra racemosa Árbol - - - 7 -
Orchidaceae Catasetum integerrimum - - - - 6 -
Coryanthes picturata - - - - 5 -
Encyclia bractescens Epífita CJF 49 - 3 SMP
Encyclia hanburyi - - - - 6 -
Encyclia nizandensis - - - - 6 -
Epidendrum cardiophorum Epífita KEV
5812
- 3 SJG
Epidendrum chlorocorymbos Epífita CJF 99 - 4 SMP
Epidendrum ciliare - - - - 6 -
Epidendrum diffusum - - - - 6 -
Epidendrum flexuosum Epífita CJF 42 - 3 SMP
VIV 360 - 4 SJG
Epidendrum nocturnum Epífita VIV 118 - 3 SJG
Gongora leucochila - - - - 5 -
Myrmecophila grandiflora Epífita CJF 41 - 3 SMP
Nidema boothii Epífita KEV
5809
- 3 SJG
Notylia barkeri Epífita CJF 34 - 3 SMP
Oeceoclades maculata Hierba - - - 7 -
Oncidium sphacelatum Epífita CJF 31 - 3 SMP
Ornithocephalus inflexus Epífita KEV
5748
- 3 SJG
Prosthechea chacaoensis Epífita CJF 40 - 3 SMP
Prosthechea cochleata Epífita KEV
4875
Yuktsuts 1 SJG
5708
- 3 SJG
Trichocentrum cebolleta - - - - 6 -
Trichocentrum lindenii Epífita VIV 114 - 3 SJG
Passifloraceae Passiflora serratifolia Bejuco KEV
6085
- 3 SMC
Passiflora sicyoides - - - - 5 -
68
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Passiflora sp. Bejuco KEV
4931
Papo't 1 SJG
Turnera diffusa Arbusto - - - 7 -
Phytolaccaceae Phytolacca purpurascens Arbusto KEV
4918
Tsajpts'ujts 1 SJG
Rivina humilis Hierba KEV
5802
- 3 SJG
Trichostigma octandrum Hierba - - - 7 -
Picramniaceae Picramnia antidesma Árbol VIV 5 - 1 SJG
Pinaceae Pinus oocarpa Árbol VIV 138 Tsiin 3 SJG
Piperaceae Peperomia obtusifolia - - - - 6 -
Peperomia sp. Epífita VIV 316 - 3 SMC
Hierba KEV
6049
- 3 SMC
6057
- 3 SMC
VIV 90 - 3 SJG
308 - 3 SMC
Piper aduncum Arbusto - - - 7 -
Piper aereum Arbusto - - - 7 -
Piper arboreum - - - - 6 -
Piper rosei Árbol - - - 7 -
Piper sanctum Arbusto - - - 7 -
Piper sp. Árbol VIV 85 - 3 SJG
Arbusto KEV
4912
Yo'on 1 SJG
5737
- 3 SJG
5752
- 3 SJG
VIV 268 - 3 JZ
Plantaginaceae Russelia obtusata Arbusto - - - 7 -
Poaceae Aristida ternipes Hierba - - - 7 -
Arsitida aff. adscensionis Hierba - - - 7 -
Brachiaria fasciculata Hierba - - - 7 -
Cynodon dactylon Hierba - - - 7 -
Digitaria ciliaris Hierba - - - 7 -
Eragrostis mexicana Hierba - - - 7 -
Oplismenus burmannii Hierba - - - 7 -
Panicum trichoides Hierba - - - 7 -
Paspalum notatum Hierba - - - 7 -
Schizachyrium aff. cirratus Hierba - - - 7 -
Zeugites latifolius Hierba CJF 7 - 3 SJG
Polemoniaceae Loeselia amplectens Hierba - - - 7 -
Loeselia mexicana Hierba - - - 7 -
Polygalaceae Polygala sp. Bejuco CJF 29 - 3 MR
69
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Polygonaceae Antigonon cinerascens Bejuco VIV 226 - 3 AI
Antigonon flavescens Bejuco VIV 224 - 3 AI
Antigonon leptopus Bejuco VIV 351 - 4 BS
Coccoloba aff. liebmannii - - - - 6 -
Coccoloba barbadensis Árbol VIV 372 - 4 AI
Coccoloba liebmannii Árbol - - - 7 -
Coccoloba sp. Árbol VIV 255 Tsaxoj 3 BS
Polygala alba Hierba - - - 7 -
Polygala rivinifolia Hierba - - - 7 -
Polygonum punctatum - - - - 5 -
Ruprechtia fusca Árbol - - - 7 -
Ruprechtia pallida Árbol - - - 6 -
Polypodiaceae Microgramo nitida - - - - 6 -
Pecluma atra Hierba KEV
6040
- 3 SMC
Polypodium polypodioides Epífita VIV 131 - 3 SJG
Serpocaulon triseriale Hierba CJF 73 - 3 SJG
Pontederiaceae Eichhornia crassipes - - - - 6 -
Pontederia sagittata Hierba - - Nepat 8 -
Portulacaceae Talinum triangulare - - - - 6 -
Primulaceae Bonellia nervosa Árbol - - - 7 -
Bonellia seleriana Arbusto - - - 7 -
Proteaceae Roupala montana Árbol VIV 136 Yukpats 3 SJG
Pteridaceae Adiantum latifolium Hierba - - - 7 -
Adiantum oaxacanum Hierba CJF 69 - 3 SJG
Adiantum trapeziforme Hierba - - - 7 -
Hemionitis palmata Hierba VIV 311 - 3 SMC
Rhamnaceae Colubrina sp. Árbol CJF 22 - 3 MR
Gouania lupuloides Bejuco KEV
4885
Poop'aats 1 SJG
VIV 219 Poop'aats 3 AI
Gouania lupuloides - - - - 6 -
Gouania polygama Bejuco KEV
6064
- 3 SMC
Karwinskia humboldtiana - - - - 6 -
Karwinskia latifolia Árbol - - - 7 -
Ziziphus amole Árbol - - - 6 -
KEV
5842
- 3 JZ
Rosaceae Prunus cortapico Árbol - - - 7 -
Prunus rhamnoides Arbusto - - - 7 -
Rubiaceae Alibertia edulis Árbol KBR
42 Naxuuky 3 SJG
KEV
4892
Naxuuky 1 SJG
70
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
5763
Naxuuky 3 SJG
Appunia guatemalensis - - - - 6 -
Arachnothryx buddleioides Árbol CJF 4 Poopjënk 3 SJG
VIV 204 Poopjënk 2 SJG
Arachnothryx villosa Arbusto CJF 79 - 3 SJG
Bertiera guianensis Árbol VIV 111 - 3 SJG
Bouvardia longiflora - - - - 5 -
Calycophyllum candidissimum Árbol CJF 111 Ketspox (Ketspajkx?) 4 AI
Chiococca alba Arbusto - - - 7 -
Chiococca pachyphylla Bejuco VIV 149 - 3 SJG
152 - 3 SJG
Chiococca sp. Bejuco KEV
5788
- 3 SJG
Chione venosa Árbol KEV
5798
- 3 SJG
Coccocypselum hirsutum Hierba VIV 26 Pento'x 1 SJG
Coffea arabica Arbusto - - - 7 -
Crusea calocephala Hierba CJF 104 - 4 SMP
Crusea setosa Hierba CJF 91 - 4 SMP
Deppea purpurascens Árbol - - - 7 -
Exostema caribaeum Árbol - - - 6 -
Faramea glandulosa Árbol VIV 96 - 3 SJG
Faramea occidentalis Árbol CJF 110 Yuknaxuuky 4 SJG
KEV
5781
Yuknaxuuky 3 SJG
5791
Yuknaxuuky 3 SJG
6092
Yuknaxuuky 3 SMC
VIV 92 Yuknaxuuky 3 SJG
315 Yuknaxuuky 3 SMC
Genipa americana Árbol KBR
43 Tsooky 3 SMP
VIV 155 Tsooky 3 SJG
Geophila repens Bejuco VIV 37 - 1 SJG
Guettarda elliptica Arbusto - - - 7 -
Guettarda macrosperma - - - - 6 -
Guettarda sp. Arbusto VIV 294 - 3 SJG
298 - 3 SJG
300 - 3 SJG
Guettarda sp. nov. Arbusto VIV 295 - 3 SJG
Hamelia axilaris Arbusto KEV
5803
- 3 SJG
Hamelia patens - - - - 5 -
71
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
- - - 6 -
Hamelia versicolor Hierba CJF 37 - 3 SMP
Hintonia latiflora Árbol - - - 6 -
Ixora finlaysoniana Arbusto CJF 125 - 4 SMP
Margaritopsis microdon Arbusto KEV
5746
- 3 SJG
Mitracarpus hirtus Hierba CJF 95 - 4 SMP
Morinda citrifolia Árbol - - - 8 -
Morinda panamensis - - - - 6 -
Notopleura hondurensis Árbol KEV
5793
- 3 SJG
Palicourea deflexa Árbol CJF 65 - 3 SJG
KEV
5766
- 3 SJG
Arbusto CJF 56 - 3 SJG
Palicourea elata Árbol CJF 61 - 3 SJG
Palicourea hoffmannseggiania Arbusto CJF 58 - 3 SJG
Palicourea reflexa Árbol CJF 64 - 3 SJG
70 - 3 SJG
Palicourea tetragona Árbol KEV
5782
- 3 SJG
5783
- 3 SJG
Palicourea tomentosa Hierba VIV 61 Mëjkukujup 3 SJG
Palicourea veracruzensis Arbusto VIV 50 - 3 SJG
Posoqueria coriacea Árbol KEV
5706
- 3 SJG
Posoqueria latifolia Árbol KEV
5743
- 3 SJG
5755
- 3 SJG
Psychotria aff. macrophylla Arbusto - - - 7 -
Psychotria berteriana Arbusto - - - 7 -
Psychotria chiapensis Árbol VIV 383 - 4 SJM
Psychotria clivorum - - - - 6 -
Psychotria costivenia - - - - 6 -
Psychotria elata - - - - 6 -
Psychotria grandis Árbol KEV
5800
- 3 SJG
Psychotria horizontalis Árbol VIV 108 - 3 SJG
Psychotria poeppigiana Arbusto - - - 6 -
Randia aculeata Árbol - - - 6 -
Randia aff. monantha Arbusto - - - 7 -
Randia armata Árbol KEV
5701
Kutu'uk'apky 3 SJG
5718
Kutu'uk'apky 3 SJG
72
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Arbusto VIV 336 Kutu'uk'apky 3 SMC
Randia laetevirens - - - - 6 -
Randia sp. Árbol KEV
6043
- 3 SMC
6065
- 3 SMC
VIV 313 - 3 SMC
Randia sp. nov. - - - - 6 -
Rudgea cornifolia Árbol KEV
5705
- 3 SJG
Simira salvadorensis - - - - 5 -
Randia laevigatoides - - - - 6 -
Rutaceae Amyris sylvatica Arbusto - - - 6 -
Esenbeckia berlandieri Árbol - - - 7 -
Esenbeckia collina - - - - 6 -
Ptelea trifoliata Árbol - - - 7 -
Zanthoxylum aguilarii - - - - 6 -
Zanthoxylum arborescens Árbol - - - 6 -
Zanthoxylum fagara Árbol - - - 6 -
Zanthoxylum limoncello Arbusto - - - 7 -
Zanthoxylum mayanum - - - - 6 -
Zanthoxylum melanostictum Árbol - - - 7 -
Zanthoxylum microcarpum - - - - 6 -
Zanthoxylum mollissimum Árbol - - - 7 -
Zanthoxylum sp. Árbol VIV 304 - 3 SMC
Salicaceae Banara dioica Arbusto - - - 7 -
Casearia aculeata Árbol - - - 7 -
Casearia arguta - - - - 6 -
Casearia commersoniana - - - - 6 -
Casearia corymbosa - - - - 6 -
Casearia nitida - - - - 6 -
Casearia obovata Arbusto - - - 7 -
Casearia sp. Árbol VIV 66 - 3 SJG
Arbusto CJF 39 - 3 SMP
VIV 164 - 3 SMP
Casearia sylvestris Árbol CJF 6 - 3 SJG
Casearia tremula - - - - 6 -
Lunania mexicana Árbol - - - 7 -
Pleuranthodendron lindenii Árbol VIV 80 - 3 SJG
384 - 4 SJM
Arbusto VIV 355 - 4 SJG
73
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Prockia crucis - - - - 6 -
Salix humboldtiana Árbol - - Nëwey 8 -
Xylosma aff. quichensis Árbol - - - 7 -
Xylosma flexuosa Árbol - - - 6 -
Xylosma panamensis Árbol - - - 7 -
Zuelania guidonia - - - - 6 -
Sapindaceae Allophyllus sp. Árbol KEV
5749
- 3 SJG
Allophylus psilospermus Arbusto VIV 395 - 4 SJM
Cupania dentata Árbol - - - 6 -
Cupania glabra Árbol VIV 14 Tekkepy 1 SJG
Cupania sp. Árbol KEV
5713
- 3 SJG
5769
- 3 SJG
Matayba oppositifolia Árbol VIV 68 - 3 SJG
Matayba sp. Árbol VIV 54 - 3 SJG
Melicoccus oliviformis Árbol - - - 8 -
Paullinia cururu Bejuco VIV 260 - 3 BS
Paullinia pinnata Bejuco KEV
5775
- 3 SJG
5779
- 3 SJG
6068
- 3 SMC
VIV 314 - 3 SMC
Paullinia tomentosa Bejuco VIV 346 - 4 BS
Sapindus saponaria Árbol - - Xampiip 6 -
Serjania lobulata Arbusto - - - 7 -
Serjania mexicana Bejuco CJF 46 - 3 SMP
VIV 357 - 4 SJG
Serjania racemosa Bejuco KEV
4905
- 1 SJG
Serjania sp. Bejuco CJF 47 - 3 SMP
VIV 67 - 3 SJG
218 - 3 AI
Serjania triquetra Hierba - - - 7 -
Thouinidium decandrum Árbol CJF 122 - 4 SDM
123 - 4 SDM
Sapotaceae Pouteria campechiana Árbol KEV
6089
Juu' 3 SMC
Pouteria sapota Árbol - - Kaa'kpot 8 -
Pouteria torta Árbol KEV
5811
- 3 SJG
VIV 104 - 3 SJG
74
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Sideroxylon capiri - - - - 5 -
Sideroxylon celastrinum - - - - 6 -
Sideroxylon obtusifolium - - - - 6 -
Sideroxylon persimile - - - - 5 -
Sideroxylon stenospermum - - - - 6 -
Manilkara sapota Árbol - - Xe'nyky 8 -
Schizaeaceae Schizaea elegans Hierba VIV 62 - 3 SJG
Selaginellaceae Selaginella flexuosa Hierba - - - 7 -
Selaginella sp. Hierba KEV
4897
Piix'ujts 1 SJG
Simaroubaceae Castela retusa Árbol - - - 6 -
Picramnia antidesma subsp. fessonia
Árbol - - - 7 -
Picramnia xalapensis Arbusto - - - 7 -
Recchia connaroides - - - - 6 -
Recchia simplicifolia Árbol KEV
6083
- 3 SMC
Simarouba glauca Árbol - - - 6 -
Smilacaceae Smilax aff. spinosa Hierba - - - 7 -
Smilax mollis Bejuco VIV 28 Tsën 1 SJG
Smilax sp. Bejuco CJF 75 - 3 SJG
84 - 3 SJG
86 - 3 SJG
VIV 65 - 3 SJG
Hierba VIV 201 Paxëkin 2 SJG
Solanaceae Cestrum sp. Árbol VIV 127 Poopaniiy (pootutsë'ëpy) 3 SJG
Lycianthes heteroclita Árbol KEV
6080
- 3 SMC
VIV 328 - 3 SMC
Lycianthes purpusii Bejuco KEV
4882
U'xy'aats 1 SJG
VIV 312 U'xy'aats 3 SMC
Physalis melanocystis Arbusto - - - 7 -
Solanum aff. bulbocastanum - - - - 5 -
Solanum aff. jamaicense Hierba KEV
4891
Poopwatsats 1 SJG
Solanum chrysotricum Arbusto KEV
4930
Pako'on 1 SJG
Solanum hazenii - - - - 6 -
Solanum myriacanthum Arbusto - - - 7 -
Solanum wendlandii Bejuco VIV 398 - 4 SJM
Staphyleaceae Turpinia occidentalis Árbol VIV 134 Yuktoxyeem 3 SJG
Sterculiaceae Guazuma ulmifolia Árbol KEV
5840
Ëëk 3 JZ
Helicteres guazumifolia Árbol CJF 10 - 3 SJG
75
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Arbusto VIV 172 - 3 SMP
Melochia villosa - - - - 6 -
Melochia tomentosa Hierba KEV
5853
- 3 JZ
Sterculia apetala Árbol - - - 6 -
Theobroma bicolor Árbol - - Yukakaa 8 -
Theobroma cacao Árbol - - Kakaa 8 -
Waltheria glomerata Arbusto KEV
4917
Wit 1 SJG
Tectariaceae Tectaria vivipara Hierba VIV 205 Yukpixteky 2 SJG
Theaceae Ternstroemia tepezapote - - - - 6 -
Thelypteridaceae
Thelypteris aff. meniscioides - - - - 6 -
Thelypteris hispidula Hierba KEV
5794
- 3 SJG
5796
- 3 SJG
Thelypteris meniscioides Hierba - - - 7 -
Theophrastaceae
Bonellia macrocarpa Arbusto VIV 373 - 4 AI
Deherainia smaragdina - - - - 6 -
Jacquinia macrocarpa - - - - 6 -
Thymelaeaceae Daphnopsis americana Árbol KEV
4920
U'xy'ak 1 SJG
VIV 377 U'xy'ak 4 SJG
Daphnopsis brevifolia Arbusto - - - 7 -
Daphnopsis sp. Árbol VIV 160 U'xy'ak 3 SJG
169 - 3 SMP
Tiliaceae Heliocarpus americanus Árbol - - - 7 -
Heliocarpus appendiculatus - - - - 5 -
Heliocarpus donellsmithii - - - - 6 -
Heliocarpus pallidus - - - - 6 -
Trichospermum grewiifolium Árbol VIV 18 Kax 1 SJG
Trichospermum insigne Árbol - - - 7 -
Trichospermum mexicanum - - - - 5 -
Trichospermum sp. Árbol VIV 132 Kax 3 SJG
Triumfetta semitriloba Hierba KEV
4919
- 1 SJG
Turneraceae Erblichia odorata Árbol KEV
6077
- 3 SMC
Turnera pumilea - - - - 6 -
Ulmaceae Celtis iguanaea Arbusto VIV 310 - 3 SMC
Bejuco VIV 259 - 3 BS
Celtis pallida Arbusto - - - 7 -
Phyllostylon brasiliense Árbol - - - 7 -
Phyllostylon rhamnoides - - - - 6 -
76
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Trema micrantha Árbol KEV
4893
Uk 1 SJG
VIV 126 Uk 3 SJG
245 Uk 3 AI
Urticaceae Boehmeria ramiflora Hierba KEV
6047
- 3 SMC
Coussapoa purpusii Árbol - - - 7 -
Urera caracasana Arbusto - - - 7 -
Urera rzedowski Arbusto VIV 391 - 4 SJM
Urera sp. Arbusto KEV
5804
- 3 SJG
Verbenaceae Callicarpa acuminata - - - - 6 -
Citharexylum aff. hexagulare - - - - 6 -
Citharexylum affine Arbusto - - - 7 -
Citharexylum bourgeauianum Árbol - - - 7 -
Citharexylum ellipticum Árbol - - - 7 -
Citharexylum fulgidum Árbol - - - 7 -
Citharexylum hexangulare Árbol - - - 7 -
Cornutia pyramidata - - - - 6 -
Lantana camara Hierba CJF 38 - 3 SMP
88 - 4 SMP
Lantana hispida Arbusto - - - 7 -
Lantana sp. Hierba VIV 325 - 3 SMC
Lippia graveolens Arbusto - - - 7 -
Lippia myriocephala - - - - 6 -
Petrea volubilis Bejuco CJF 17 - 3 MR
VIV 347 - 4 BS
Stachytarpheta cayennensis Hierba KEV
4901
- 1 SJG
VIV 10 Tuk'aatsy 1 SJG
Vitex mollis - - - - 6 -
Violaceae Hybanthus mexicanus - - - - 6 -
Rinorea guatemalensis - - - - 6 -
Rinorea hummelii Árbol VIV 303 - 3 SMC
Rinorea sp. Árbol VIV 53 - 3 SJG
107 - 3 SJG
Viola aff. painteri - - - - 5 -
Vitaceae Cissus sp. Bejuco KEV
6044
- 3 SMC
6063
- 3 SMC
VIV 281 - 3 SMP
341 - 4 SMP
77
FAMILIA NOMBRE CIENTÍFICO HÁBITO C # NOM AYUUJK P*
M*
Cissus verticillata - - - - 6 -
Vitis sp. Bejuco VIV 207 Tsatypy 2 SJG
Vitis tiliifolia Bejuco VIV 394 Kamyuuxy 4 SJM
Vochysiaceae Vochysia guatemalensis - - - - 6 -
Zamiaceae Ceratozamia sp. Arbusto VIV 321 - 3 SMC
Zamia loddigesii Arbusto - - - 7 -
Zamia purpurea Hierba KEV
6072
- 3 SMC
Zamia spartea - - - - 5 -
Zygophyllaceae Guaiacum coulteri - - - - 6 -
Alstromeriaceae Bomarea hirtella Hierba - - - 7 -
Anthericaceae Echeandia parvicapsulata Hierba - - - 7 -
Fouquieriaceae Fouquieria formosa Árbol - - - 7 -
Total general