-
GIZAKIA : BERE SORRERA
ETA KARIOTIPOA
Sl l / 'h lARY: come t h o u n a n d y m a g o , L t ¿t nupponed t h d b e c a u e 066 n chhomonome
XhamLoccLtcoiz phenomenum a young monhey ulno h 0 4 ~ itrcth o i d y 4 7 chnomc~oomu iu-
t e a d 48 nn t h c 4u.t od t h e L t i b e hnd.Sorne ot; t h d monkeq'n dencendnttL4,beccc~coe
0 6 6 UendeR'n Loton,wene bohn u)Ltl? 46 c h h o r n o n o m e ~ ; t h u e t n o t u n a i u e m t h e o n i g i n o6 rc nau b i o L o g i c d grioup: a h e V o m i i ú d n ~ . A n d nome Eeiu npec iun ,Vomo .3a)r>.iern mo-
dem rnaiz umong Rhern,i~irin d d u e d 6hom t h o s e ?on¿vúdne.
B I L A K A E R A R E N HISTORIA,GIZA-HISTORIAREN A N T Z E R A , B E R E Z , E Z DA E R R E P I K A T Z E N E T A
I T Z U L E Z I N E Z K O A D A .
T . D o b z h a n s k y
G E R T A E R A H A N D I A K I N O L A K O I N T E N T Z I O R I K GABE J A Z O T Z E N D 1 R A ; K A S U A L I T A T E A K O K E R
ONAK E G I T E N D I T U .
, . . . . . . . . MUNDUKO G E R T A E R A G A R R A N T Z I T S I l A K EZ D I R A B E R E N A H I Z E R A G T T E N ; J A Z O
E G I T E N D I R A .
G e o r g e C . L i c h t e n b e r g
-
Jean de Grouchy,genetikari
frantses jakictsua, bere "DE LA NATSSANCE DES FSPECFS" liburuan
Darwin-en teoria jarraituz eta
ikerketa kromosomikotan oinarrL
turik,espezien eta bereziki ai-
zonaren jatorria azaltzen saia
tzen da.
Bizitza gure planetan duela
3.500 bat milioi urte hasi zela
pentsatzcn da;lurra qaztea zen
Lehen atriosfera urez,metanoz eta
amoniakoz osatua bide zeqoen,
gaurregun gure sistema planetarL
oan kanpoko planetek duten atmos
fera berbera hain zuzen.
Flementu hauekin,eta eguzkiko
izpi, ultramoreek hornitutako ener
giarekin,lurraren beroaz(toki. ar-
kotan lurra sumendizkoa izaLiik) , edo lurrazaleko isotopoen erradio
aktibitateaz,qero eta konplexua-
goak ziren m3lekula organikoak
sortu ziren:proteinak,eta azido
nukleikoak,azken hauek bere ingu-
ruan zegoen materiaren bizkarre-
tik beraien antzeko beste batzu
sortzeko gai zirenak.Momentu ba-
tean,azido nukleik0,proteina eta
beste konposatu batzu burbuil a;
tzeko b3tetan pilatu ziren,zei-
nak mintz batez bildua izan ze-
nean lehen zelula sortu bait zuen
íalsa urdin edo bakterio baten
antzeko zerbait).
Lehen atmosfera,hidi-ogenotan
aberatsa (elementu hau nahitaezkoa
izanik qorputz orqanikoen sinte-
sirako)milioika urtera büruan bi
lakatuz joan zen.Irradiazio ultra
moreek,fotodisoziazio eta foto si^ tesizko fenomenoek eta bizitzak
barak,atmosfera hau apurka apurka
oxigenotan aberats zen beste ba-
tean aldarazi zuten:gaurreguneko-
aren antzek~a~zeinetan onar bait
daitekeMa priorl" Siyitzaren kre-
azioa ez dela posible.
Lehendabiziko izaki zelulaba-
karrek eta bere ondorengoiek bila-
katu behar izan zuten,insurugiro-
ko egoera berrietara moldatuz,era
aero eta konplexuaqotan eqituratuz,
espezie berriak ikaragarriro azal-
duz (animaliak zein landareak) , qi- zakia izanik katea hauetariko ba-
ten azken katemaila.
Material hereditarioaren eze-
gonk~rtasunak~bere etengabeko al-
dakortasunak,bizitza-mota berriak
aqertzea posible egin du,hau da,
espezie berriak.Heredentzi mate-
rialaren egonkortasuna bere heri-
otz-kondena 1itzateke.Eboluzioa
posibletu duen geneetako hereden-
tzi material honek beti sorde du
funtsezko eqitraberbera,espazioan
zein c?enboran.Azido desoxirriton~
kleikoa,kode qenetikoa eta protei - I
nak sintetizatzeko beharrezko ma-
-
kineria(az.ribonukleikoa,erribg
sornak)berdinak dira qaurrequne-
ko bakterioetan eta Kanbriko-ko
bere ait2indarietan;berdinak d l
ra bai bakterioetan eta bai qi-
zakian.
Eboluzio-bidean material aenL
koaren ezgon!cortasun honek bñdi-
tu zenbait kasutan,ondorio kal-
tegarriak:geneen aldaketa edo m;
tazioak,edota uqal-zeluletan krg
mosomen kopuru edo eaituraren al
daketek zera sortzen dute:malfo~
matutako izakiak edo eritasun he
reditarioak daramatzatenak.Alda-
keta hauek zelula somatikoen maL
lan gertatzen direnean,zelula
anormalak sortzen dituzte,norma-
lean, hil eta inolako ondorengorik
gabe kanporatzen direnak.Baina
zenbait kasutan ez dira hiltzen,
eta zelula-multzo berri bat sor-
tzen da,klonia berri bat,ehun
eta orqanoak inbaditu eta sunts'
tzeko qai dena:zelula kantzeriyg
noa .
- 1 N B E R T S I O T N R E R T S I O
P A R A Z E N T R I K O A P E R I Z E N T R I K C
Espeziea da eboluzioaren oi-
narria:beraien artean ugalkorrak,
baina taldetik kanpo ugaldu nahi
badute antzuak diren indibiduo-
-multzoa bezala defini daiteke
espeziea.Salbuespen qisa hibrido-
ak s~rtditzakete~hauek antzuak
izanik.Beste modu batera esateko
espezie bakoitza lanaa baten ba-
rruan sartua dagoleta lanqa ho-
nek isolatzen du,ondoko beste es-
peziekin uqaltzen uzten ez dio-
1arik.Espezie berriak,rnilaka ur-
teren huruan egin diren saio as-
koren ondorio dira,gutxi izanik
saio hauetan arrakasta lortu du-
tenak.
Espezie berriak sortzeko ebo-
luzioan garrantzi gehien duten
mekanismoak,honoko hauek dira:mg
tazio aenikoak, inbertsio perizen
triko eta parazentrikoa,translo-
kaz ioal:, eta kromosoma-kopuruaren
aldaketak.Ikus 1-irudia.
U T F 4 N S L O K A Z I O HOMOLOGO
IA OREKATUA
l . I r u d i a -131-
-
Genea,azido desoxirribonuklei
kloaren molekula-zati batez osa-
tua dago,bera izanik proteinen
sintesiaren erantzulea.
D MUTAZIOA,genearen eaituraren
aldaketa bat da.
- INBERTSIO PAF?AZENTRIKOP,krono-
soma baten beso beraren barrg
an geneen ezarreraren aldake-
ta,zentromeroa ukitzen ez de-
larik.
- INBERTSIO PERIZENTRIKOA, kromo-
soma zatiak beso batetik bestg
ra aldatzen dira,eta hortaz,
zentromeroaren posizioa ere al
datzen da.
- T~NCLOKAZIOA,kromocoma baten
beso bat,edo zati bat,pare be-
reko edota pare desberdineko
beste kromosoma batekin elkar-
tzen da.Lehenenqoa transloka-
zio homologoa izanqo da,biga-
rrena heterologoa.
Translokazio orekatu baten
kromosoma batetan falta den ma-
sa genikoa beste kromosoma bate
tan atxekitu dateta masa qeniko-
ak lehengoan jarraitzen du.Tran5
lokazioa desorekatua bada,kromo-
soma batek gehiegizko masa.geni-
koa du,beste kromosoma batetako
beso bat atxeki zaiolako,beste
kromosoma guztiak normalak iza-
-132-
Zelulen kromosoma-kopurua di-
ploidea da,2N,espezie bereko in-
dibiduo guztien zelula orotan,
gameto arra eta emea ez ezik:
hauen kromosoma-kopurua erdia da,
hau da, N.Gameto hauek elkartze-
an ziqotoa sortzen da,2N-ko hor-
nidura kromosomikoarekin.
Kromosoma hauek hikoteka orde-
naturik daude zatiketa zelularra
ren fase rnitotiko eta meiotikoan.
Zelula. somatiko baten argazkiari,
meiosj fasean,KARIOTIPOA deritzo.
Monosomian,bikoteetako baten
kromosoma bat falta da:kariotipo-
ak kromosoma bat gutxiago du.Es-
kuarki monosomiak ez dira aurre-
ra ateratzen,ez dira bideragarri-
ak,TURNFR-en sindromea izanik sa l
buespen hat(ernakumeezk0etan ager
tzen d.en eritasun bat da,X kromo-
soma sexual baten falta hain zu-
zen) .
Trisomian,gehieqizko kromoso-
ma bat daqo;hau zenbait eritasu-
netan aqertzen da,ezagunena pon-
qolismoa izanik,Down-en sindro-
mea: 2l.bikotean hiru kromosoma
daude .
Hornidura kromosomikoa 3 N , 4 N ,
-
. . . . denean(baina beti hiru edo handiagoa den N.ren multiplo bat),
POLIPLOIDIA deritzo.Poliploidia
da hain zuzen landareetan espe-
zie berrien agerpen azkarra da-
karrena,poliploideak dira,seku-
oia zuhaitza,garia,oloa,kafe-
-landarea,kotoi-landarea,azukre
-kainabera eta beste landare as
ko.Giza-espeziean jaioberri ba-
kan batzu soilik deskribatu di-
ra,poliploidia zutenak,baina be
rehala hil izan dira.
Betikortzen diren bizitza-mg
ta berriak sortzen dituzten al-
daketa hauen ondorioa hauxe da:
porrota eta normalak ez diren
izakien sortzea.Fenomeno honi,
gizakiei aplikatzen zaienean,
Askatasuna deritzo.
Neo-Darwinismoaren ildotik , espezie berrien agerpena,hau da,
eboluzioa,mutazioetan oinarri-
tzen da.Vutazio hauek onuraga->
rriak,kalteqarriak edo neutroak
izan daitezke.Mutazio berrien
mailaz mailako pilaketak,inguru-
giroaren aldaketak eta isolamen-
du qeografikoak argitz,en diite es pezie berrien agerpena,prozesu
hau modu oso geldian azaltzen de 1arik.Gaurregun zera pentsatzen
da,mutazio geniko hauek ez dire-
la nahikoa espezie berri bat sor
tzeko beharrezko den LANGA SEXUAL
bat eratzeko.Azkarrago jokatuko
duen prozesu bortitzago bat be-
har da:translokazioak eta inber-
tsio perizentrikoak bide dira
eboluzioaren eraqileak.
Gizakiari aagozkiolarik,bada-
ltiqu Priwtcen orcienako eta Homi-
nidoen familiako animalia bat de-
la. rri~inn han? ia.k (txinpantzea,
gorila eta 0ranqutana)ere prima-
teak dira,baina Ponaidoen famili-
akoak.Bai qizona eta bai tsimino
handiak superfamilia berekoak di-
ra,Ho~inojdeak Gizakia,beste prl
mateen kateatik duela 20 bat mi-
lioi urte(Miozen0an)bereizi zela
pentsatzen da.
Une hartan,primate baten uual-
-zelulen meiosian aqertutako anof
malitate batek izaki herri bat
sorterazi zuen :Gizakia ,bere kario-
tipoan o 6 kromosoma zituen prima-
tea,txinpantzeak,qorilak eta ora-
qutanak dituzten 48-en ordez.
~ e a n de Grouchy eta Catherine
Turleau-k hau explikatu nahi dute
qizakiaren eta tximino handien ka-
riotipoak ikertu eta konparatuz,
eta zera ikusten dute:kromosoma-
-kopuruaren gutxitzeagatik eta
zenbait inbertsio perizentrikoga-
tik bereizten direla.Gainera,alda
keta kromosomikoen kopuru txiki
honetaz bal iaturik kariotipo bate- ' ' -1.33-
-
tik bestera pasatzea posible de
la frogatzen dute.
Gizakiaren eta txinpantzearen
kromosomak banan bana behatuz,zg
ra dakusate:l.krornosoma berdina
da bietan,gizakiaren kromosomak
beso luzean duen zatitxo hetero-
kromatiko batean soilik bereiziz.
Gizakiaren 2.kromosomak ez du k i
dekorik txinpantzearenetan,baina
honengan badira bi kromosoma a k ~
zentriko(hau da,zentromero dista1
bat dutenak)gizakiaren 2.kromoso-
maren beso luze eta laburrari ze-
hazki dagozkienak.Gizakia eta t x i ~
pantzearen aitzindari zen prima-
te baten 2. eta 3.kromosomen el-
'kartze bat(tranc1nkazio bat)gerta-
tu da.
Gizakien patologian ugari di-
ra ikusten diren translokazioak,
batez ere zentromero mailan egi-
ten direnak,gero maila honetan
bertan ematen delarik 1otura.Gizñ
Filum-aren eboluzioan lotura hau
kromosoma bien beso laburren mu-
turren artean eqin da.Ondorio be-
zala azaltzen den kromosoma dizen
trikoa da,bi zentromer0kin:hala
ere,hauetako batek berehala gal-
tien du bere eginkizuna,kromoso-
man orbain bat utziz.Honek bere
oroitzapena du gaur egun ere,eta
ezagutzen dira pertsonak12.kromo-
sornan(eta galdutako zentromero-
ari legokion toki zehatzean hain
zuzen)zati hauskor bat dutenak.
3.kromosomak itxuraz berdinak
dira;4,5,9,12,17 eta 18.kromoso-
mak inbertsio perizentrikoetan
soilik bereizten dira.Gainontze-
koak itxuraz berdin-berdinak di-
ra.
X kromosoma oso egonkorra izan
da bilakabidean,oso antzekoak iza
nik qizakiarenqandik arras urrun-
duak dauden ecpezietankere bai.
Y kromosoma ere egonkorra da,
txikia eta tamaina desberdinekoa
(semita,arabiar eta japoniarretan
luzeaqoa).Farnili adierazle bikai-
na izan daiteke,baina hala ere
oraindik ez dago aitatasun-testL
gantza bezala onarturik.
Kromosoma bakoitzaren eboluzio-
-zuhaitza eraikitzea posible izan
da eta horrela,baita hiru tximino
handien aitzindariaren kariotipo
osoa ere,orangutanena izanik ai-
tzindari honekin antzik gehien
duena .
Segura~ki~material genikoaren
2% baino qutxiagok bereizten du
espezie bat beste batengandik eta,
-
jo daiteke inbertsio perizentri-
ko bat era iraunkor batean 2 edo
3 milioi urtetik behin finkatu
3ela.
Inbertsio perizentriko eta e'
kartze hauek desoreka kromosomi-
koaren eragileak dira.Ezagunak
dira giza-espeziean eta sarritan
aurkitzen dira ume anormalen gu-
rasoetan eta haurgaltze errepi-
katuak ukan dituzten bikote an-
tzuetan (edo antzu gisakoetan) .
Inbertsio hauetarako hetero-
zigotiko diren qametoak sortzen
dicen unean,kromocomak bikoteka
batzen direnean eta kromatida--
tiak elkarraldaLzen, CROFSING-OVER
prozesuaz,bi qaveto desberdin
eratzen dira,zeinetan gene batzuk
falta eta beste batzuk errepika-
tuak dauden.Gameto hauen ernalkun
tzatik sor daitezkeen izakiak anor
malak izanqo dira,edota haurgal-
tzeak bezala kanporatuakiazken ba tez,emankortasuna gutxitzen duten
faktoreak dira.
r Horrela ikusirik,eboluzioa pro
zesu paradoxiko bat bezala ager-
tzen zaigu,bere aurretik faboraga-
rriak ez diren aldaketa krornosoml
koak bait daude.Honen explikazioa
erraza da,zera onartuz:
1.- Aldaketa kromosomikoak egoe-
ra heteroziqotikoan soilik
dira ez faboragarriak.
2.- Esoera homozigotikoan ez da
horrelako desorekarik exis-
titzen-Gameto hauen kromoso-
mek,bere diferentziazioagatik
ezinqo dute datozen espezie-
ko gametoekin parekatu;ugal-
-1anqa bat sortu da,zeinak
talde berri bat,Pomini?oen
familia,sor dezakeen.
Beharrezkoa da,eta horrela gez
tatu bide da,homoziqotizazioa az -
karra izatea,eta hau eboluzioan
odolkidetasunak duen paper qarran
tzitsuaaatik ulertzen da.Guraso-
-semeen eta anai-arreben arteko
harremanek posible eqin dute den-
boraren poderioz hasiera batetan
heterozigotikoak izan ziren alda-
ketak egoera homozigotikora pasa-
tzea.Hiru belaunaldi nahikoak izan
bide dira.
Txinpantzeak(eta beste tximi-
noak ere)erkideqo txikietan bizi
dira,ar meneratzaile baten ingu-
ruan eta pentsa daiteke intzestua
beti egon dela presente bere bi-
zitza sozialean.
Vendel-en Leqeak aplikatuz,
errazki(teorian behintzat)uler
-135-
-
daiteke bere kariotipoan 48 krg
mosoma dituen primate bat nola
izan daitekeen 46 kromosoma ditiiz-
ten beste prinate batzuen iturbu-
ru.
Onar dezagun,une batean txin-
pantze-familia batean eta zatike-
ta meiotiko anormal baten ondo-
rioz txinpantze bat jaio dela 47
kromosoma dituen kariotipo trang
lokatu orekatuarekin.Tximino nog
mal bat da,bere masa genikoa be-
re qurasoena.ren baliokidea da,
zeren eta itxuraz falta zaion kro.
mosoma beste bati atxekia bait
dago.Bere espermatozoideek batzul
23 eta besteek 24 kromosoma di-
tuzte.
Espezie bereko eme batekin gu-
rutzatzen denean(ikus 2.irudia) eta Mendel-en legeei jarraiki,b-
launaldi berrian eta portzentaia
GAMETO NORMALA
ZELULA
GONIALA
MONOSOMIA T R I S O M I A ERAMALE LETALA P ART Z 1 ALA OREKATUA NORMALA
-
mugatuetan,zera ikus dezakequ :
zigoto ez-bideraqarriak,48 kromo
somako tximino normalak,A7 kromo
somako aitaren translokazio ber-
dina duten tximino normalak,eta
48 kromosomako translokazio deso
rekatua duten tximino anormalak
(eqiazki,beste batekin elkartua
dagoen aehieqizko kromosoma bat
bait dute) .
J.Lejeunek,bilakaeran Adan
eta Eba-ren teoria eqitxuratzen
duen beste mekanismo bat pentsa
tu du.Translokazioa duen tximi-
no-espermatozoir?e batek,espezie
bereko eme normal bat ernaltzen
du,eta sorkundearen fruitua haur
dunaldi bikoitz monoziqoitkoa da
(eta hau benetan gertatzen da q l
za-espeziean).Jarrai dezagun au-
rrera,eta pentsa dezagun Y kromg
sometako bat galdu eqiten dela , desagertu,biki baten lehendabizi
ko zatiketa zelularretako batetan.
Haurdunaldiaren bukaeran biki bi
jaioko dira,aitaren kariotipo
translokatua dutenak.Bietako bat
arra izango da,X eta Y kromosovg
kin eta bestea er.ea,X$romosoma
bakarrarekin.Azken kariotipo hau,
emakumezko antzuengan aurkitzen
da ,TURNER-en Sindromean. Mahiz eta
badiren animalia-espezieak zei-
netan kromosoma sexual bakarreko
emeak ez diren antzua.k(arratoia
adibidez) qogorra da primate-ene
hone~(X kromosoma bakarra duenak)
eholuzioan paper bat jokatu due-
ln pentsatzea.Biki hauei,monozi-
qoto heterokariotipoak deritze.
Posible da oraindik hiruqarren
hipotesi bat ere pents?.tzea:bi
hun dituen arraultze baten ernal-
kuntza bikoitza,bi esrermatozoide
ri esker,bata X kro~oroma eta be?
tea Y kromosoma duena.Garai berean
asa~zen neiosia bitartean,translo-
kazio bat determinatzen duen is-
tripu k.ronosomiko bat qertatzen
baldin hada,zera aurkituko dugu:
emankor eta aipatutako translokn
zio horreta.rako homozigotikoa den
bikotea .
3 kasu hauetako edozeinetan,
primateen tribuan aipatutako trsns - lokazio hori duten ar eta eme osa
suntsu eta emankorrak aurkituko
ditugu.
Txirnino hauek (aita-alaba ,edo
anai-arreba izan daitezke,bikiak
ala ez) qurutzatzen badira,eta
berriro ere Flendel-en Legeei ja-
rraiki,hurrenqo belaunaldian,on-
doko tximinoak ikus ditzakequ
(ikus 3.irudia) :
-
HETEROZIGO
HUTSIK GERATU DIREN KOADROAK
BIDERAGARRIAK EZ DIREN KONBI- NAZIOEI DAGOZKIE
1 A
3 . Irudia
48 kromosomakin,bere aitonen
antzera;beste batzu 47 kromosg
ma eta gurasoek bezala translg
kazio 0rekatuarekin;beste batzu
46 kromosomako kariotipoa dute-
nak,bere ?-raso eta aitonen ba-
lickidea den masa qenikoa dute-
nak baina eqituraz desberdinak;
eta azkenik bideraqa-~riak ez d i
ren beste asko.Egitura berri hg
nek bere aurrekoen espezierako
ugal-langa bat eratuko du.Hau
da espezie berri baten sorrera,
Hominidoen familia.
-138-
Teoria honek (Neo-Darwinismoa-
ren alderantziz) onartzen du ec-
pezie bat toki bakar batean eta
bikote bakar batenqandik sortzen
dela,zeren eta aldaketa kromoso-
miko hauek toki,denbora,eta iza-
ki desberdinetan batera qertatzez
onartzen zaila bait da.
Geroaoo,mutazio geniko anitz,
inquruqiroaren aldaketa,isola~e~
dua eta denborak,talde berrien
aserpena ruaatu ahal izan dute:
aeneroak,espezieak eta arrazak ,
-
Elhuyar ,8,2,1982
zeinek hibridatzean noizbait hi- Eboluzioari jarraituz,familia
brido ernankorrak sortu ahal izan honen barruan izaki berriak ager-
dituzten. tu dira,bata bestearen ondotik:
AUSTRALOPITEZIDO PRIMITIBOAK
? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . AIJSTRALOPITHECUS AFAT(1ANII.S
t 1.700.000 urte . . . . . . . . HOt-'O HAFILIS
Java-ko Gizakia : Pite .sntropoa
500.000 urte : Sinantropoa . . . . . . . .
Alger ia-ko " : Atlantropoa : Hopo Heidelbergensis
? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . HOMO S. NEANDERTHALENSIS
Eboluzioa,milioika urteren bg ruan gertatu da,eta denbora horre
tan katemaila asko -eboluzio ho-
rren lekuko zirenak- ,desaqertu
egin dira,qaldu,ez da beraien fg silik aurkitzen.
Bestalde,posible da fenorneno
haiietan lehenauo paper bat joka-
tu zuten mekanismoek gaur egun
eraginik ez izatea.
, Zenbait autorek bereizten di-
tu mikroeboluzioa(espezie berrien
agerpenaren erantzulea),eta ma-
kroeboluzioa(zeinak,aintzina,so~
tuko lituzkeen gaur egun ezagu-
tzen ditugun enborrak).
Bizitza,hasieratik desagertze-
ko arrisk~an~bilakatu beharrean
aurkitu zen,bera sortu zuen ingu-
rugiro aldakorrari aurre egiteko.
Bizitza zorroztu egin zen halabe-
ha.rrez,eta bere ordaina eskatu
zuen.
Bizitza-forma berriak lortze-
ko hainbat saiok porrot eqin z:i-
ten.Hiru milioi urteren buruan,
eholuzioak qordetako aldaketa
kromosomiko bakoitzagatik,aberra
zio kromosomiko eta mutazio kal-
tegarrien kopuru handi bat sortu
zen,eta etengabe sortzen ari da
giza-populazioan.Bere gain gera-
tzen da berezko haurgaltze,eta r
-139-
-
sortzetiko eritasun eta malfor-
mazio zati handi baten erantzukL
znna.Eboluzioari,biziari,zor dio
gun ordainaren zati bat besterik
ez da.
Ordain honen beste zati bat
minbizia da.Materia1 hereditarioa
gurasoengandik semeetara bertika'
ki barreiatzen bada uqal-zelulen
bitartez,horizontalki ere trans-
mititzen da zelula bat zatitzen
den bakoitzean-Gametogenesiaren
mornentuan jazotzen diren istri-
puak maiztasun handiaqoz jazotzen
dira mitosian.Istripu hauek dira
zelula anormalen erantzuleak eta
noizik behin beren qisara eta
helburu bakar batekin(bere jato-
rria den organismoaren suntsitzea)
bilakatzen diren zeliila-klonia
ten aitzindariak ere bai:KANTZERc
GENRSIA da, hain zuzen.
Ezerk ez digu pentsarazi be-
har eboluzioa bukatu denik.Gi.22
naren aqerpenak,bere psikisno
oso garatuarekin,aldaketa sakon
bat suposatzen du eboluzio hone-
tan.Giza-espeziearen arrakasta
bioloaikoak lurreko populazioa-
ren zifrak aidatu egin ditu.Eb2
luzioa,orain arte naturaren jo-
koak soilik eragiten zuena,giza
kiare~ esku ari da qoratzen.Hain
zuzen,gizakiak eboluzioa yidatu
nahi du, beste espezien garapena
edo eboluzioa kontrolatuz.
b Bestalde,gizakia bere ebolu-
zio propioa ere kontrolatzen saL
atzen da.Eboluzioa,horrela,ez
da jadanik indar bioloqikoen on-
dorio soila,faktore bioloqiko
eta sozialen elkarrekintzarena
baizik.
* R I B O S O M A : Zelulako pikort batzu dira ribosomak.Proteinaz eta R N A z konposatu- rik daude,eta proteinak sortzea dute beren egitekoa.
* M I O Z E N O A : Aro Tertziarioko denboraldi bat da.Berari dagozkion tximino antro- pomorfoen fosilak aurkitu dira.
>': M I T O S I A : Zelvla somatikoetan gertatzen den zelulg-zstiketa mota bat.Bere on-
dorena zelula-amaren kromosoma-kopuru berdina duten bi zelula berri
dira.
* M E I O S I A : :
-
* HIBRIDOA: B i m o t a , e s p e z i e e d o g e n e r o d e s b e r d i n g u r u t z a t z e t i k s o r t u t a k o a n i m a l i a r i e d o l a n d a r e a r i e s a t e n z a i o .
* HOMOZIGOTOA: Krornosoma homologotako b a k o i t z e a n k a r a k t e r e j a k i n b a t i d a g o z k i o n i n d i b i d u o b a t e n b i g e n e e k o n d o r i o b e r d i n - b e r d i n a e m a t e n d u t e n e a n , h o -
m o z i g - t o d e i t z e n d a i n d i b i d u o h o r i .
* HETEROZIGOTOA: I n d i 5 i d u o b a t i b u r u z s s a t e n d a h e t e r o z i g t m d e l a , i n d i b i d u o h o r r e k d i t u e n b i g e n e a k k a r a k t e r e j a k i n b a t i d a g o z k i o n a k i z a n , e t a z e l u l a d i -
p l o i d z e t n n b i krornosoma h o m o l o g o e t a k o b a k o i t z e a n o n d o r i o d e s b e r d i n a k
e m a t e n d i t u z t e n e a n .
* KARI0TIPOA:Kromosomen i r u d i mikrofotografikoa,beraiek z a t i k e t a z e l u l a r r e a a i k - g a r r i e g i t e n d i r e n e k o unean e g i n a .
* ZENTROKEROA: K o l o r e g u t x i a g o duen kromosornasen z a t i e s t u a g o a , n o n l o ~ z e n dire11 kromosomen i z p i a k m i t o s i b i t a r t e a n .
* KROMOSOMAREN BESOAK: Z e n t r o r n e r o t i k a b i a t u z b i b e s o k o n t s i d e r a d a i t e z k e . B i b e s o h a u e k b e r d i n a k i z a n d a i t e z k e ( k r o m o s o n a m e t a z e n t r i k o a ) , e d n t a d e s b e r d i -
c a k , b a t a l u z e á e t a b e s t e a l a b u r r a ( k r o r n o s o , n a a k r o z e n t r i k o a ) .
* HAPLOIDEA: H o r n i d u r a kromosomiko "n" b a k a r r a b e s t e r i k e z d u t e n z e l u l a e t a , b a t e z e r e , g a r n e t o a k .
* DIPLOIDEA: Z e l u l a so rna t ikoen h o r n i d u r a k romosomikoa , 2n
* ZIGOTOA: Obulu e r n a l a u a
BIBLIOGRAFIA
. - DE LA NAISSANCE DEL ESPECES a u x a b e r r a t i o n s d e l a v i e . J e a n d e G r o u c h y , E d i t i o n s R o b e r t L a f f o n t , P a r i s 1 . 9 7 8
- GENETICA Y EL ORIGEN DE LAS ESPECIES.T.Dobzhans;