Download - Giza gorputzaren oinarrizko antolaketa
2. Giza gorputzaren
oinarrizko antolaketa
TAFYD 1. Maila 09/10 Ikasturtea Juan Arbulu
OINARRI BIOLOGIKOAK
2
Oinarrizko antolaketa
Hiru multzo landuko ditugu:
1. Giza zelula2. Oinarrizko ehunak3. Organoak, sistemak eta aparatuak
3Oin
arriz
koan
tola
keta
4
� Bizidun unitate txikiena da.� Izaki unizelularrak eta plurizelularrak.� Giza-zelulak 5-200µm (1µm = 10-6m).� Zelulen egiturak betetzen duten
funtzioarekin zerikusia dute.
Giza zelula
5
Giz
a ze
lula
Ant
olak
eta
mai
lak
6
Giza zelula
Zelulaeukariotoa
Nukleoa Zitoplasma
Nukleoplasma Kromosoma Organuloak Egiturak
7
Giza zelula
8
A. ZITOPLASMA
� Mintz zelularra eta mintz nuklearrarenartean dagoen tartea da.� Bertan, hainbat egitura eta organulobereizten dira
Giza zelula
9
Giza zelulaZITOPLASMA
5.Erretikulu Endoplasmatiko Zimurra (EEZ)
3.Erribosomak
8.Erretikulu Endoplasmatiko Leunak (EEL)
6.Golgiren aparatua
10.Lisosomak
4.Peroxisomak
9.Mitokondriak
13.Zentrioloak
10
5. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO ZIMURRA (EEZ)� Mintzez inguraturiko pasabideak dira. � Kanpokaldean erribosomak dituzte itsatsita.� Proteinen sintesia, garraioa eta bilketaz arduratzen dira.� Proteinen sintesi eta jariaketan espezializatuta dauden
zeluletan ageri da.
Giza zelula
11
3. ERRIBOSOMAK� Zelula guztietan dauden organuloak dira.� Proteinen sisntesiaz arduratzen dira polisoma eran
daudenean.� Aske egon daitezke eta baita erretikulu endoplasmatiko
zimurtsuari erantsita ere.
Giza zelula
12
8. ERRETIKULU ENDOPLASMATIKO LEUNA (EEL)� Bilketa eta garraio lanetan parte hartzeaz gain, lipidoen sintesi lanak
ere egiten ditu.� Bertan lipido batzuk (hormona esteroideak) sintetizatzen dira.� EEZkin batera Golgi aparatuarekin lotura duten organuloak dira.� Lipidoen sintesiaz espezializatuta dauden zeluletan dira ugariak
(gibela, gonadak eta guruin adrenaletan).
Giza zelula
13
6. GOLGIREN APARATUA� Sakulu multzo batez osatutako egitura da. Sakulu hauek mintz bakar
bateaz inguratuta daude eta taldeka metatzen dira diktiosomak eratuz.
� Diktiosomen inguruan besikulak daude.
� EEZan sisntetizatutako proteinak besikulen bidez gordetzea etaerreserba-organuluak eratzea da bere ginkizun bat.
� Baita ere, gai batzuen (gluzidoak) sintesia ere egin dezake (glukoproteinak, mukopolisakaridoak,…)
Giza zelula
14
10.LISOSOMAK� Mintz bakar batez mugatutako egiturak dira.� Bertan hidrolasa erako entzimak daude.� Jatorria Golgin dute, eta hidrolasak EEZn.� Funtzioa zelula barneko digestioa egitea da.
Giza zelula
15
4. PEROXISOMAK� Mintzez inguraturiko organulo txikiak eta esferikoak
dira.� Funtzioa zelularen metabolismoan sortutako hidrogeno
peroxidoak apurtzea da, horretarako katalasa izenekoentzimaz baliatzen da.
Giza zelula
16
9. MITOKONDRIAK� Mintz bikoitzez inguraturiko organuloak dira.� Funtzioa zelulak behar duten energia lortzea da.� Energia kontsumo handia dagoen zeluletan oso
ugariak dira (gibela, muskuluak,…)
Giza zelula
17
13.ZENTRIOLOAK� Bikote moduan ageri dira diplosomak eratuz.� Nukleoaren inguruan kokatzen dira.� Zelularen zatiketak kromosomen mugimendua
kontrolatzen dute.
Giza zelula
18
B. NUKLEOA� Mintz nuklearrez inguraturik dago. � Nukleoan sustantzia ugari daude: proteinak,
entzimak, ARN, lipidoak, ura, Fe, Co, ADN, …� ADNak proteina basikoekin batera kromosomak
eratzen ditu, giza material genetikoa eratuz.� Gizakiaren zelula somatikoak 46 kromosoma ditu
(bi sexualak X eta Y)� Gizakiaren zelula sexualak 23 kromosoma dituzte.� Nukleoloak ere bertan daude. Egitura esferikoak
ARNaren metaketa helburu dutela.
Giza zelula
19
Giza zelula
20
� Organismo batean antzeko funtzioa betetzen dutenzelulen multzoari ehuna deritzo.
� Ehunak biltzen direnean organoak sortzen dira.� 5 ehun mota daude:
� Epitelio ehuna� Konektiboa� Muskulua� Nerbio-ehuna
Oinarrizko ehunak
21
Oinarrizko ehunak1.EPITELIO EHUNA
A. Estaldura epitelioa: Gorputzaren kanpoko etabarnealdeko estaldura
1. Ezaugarriak:
1. Zelulak estuki lotuta
2. Zelulen etengabeko berritzea
3. Ez dute odol basorik
2. Funtzioak:
1. Isolatzaile eta elkartrukeak (babesa, xurgaketa eta ir aizketa
3. Motak: Zelularen formaren araberakoa.
1. Laua: sinplea (endotelioa) eta estratifikatua
2. Kubikoa
3. Zilindrikoa: sinplea eta pseudoestratifikatua
22
Oinarrizko ehunak
1. EPITELIO EHUNA
Laua estratifikatua
Laua sinplea
Geruza bakarra
Kapilarretan
Birika albeoloetan
Geruza bat baino gehiago
Larruazalean, baginan, esofagoan, mingainan.
23
Oinarrizko ehunak
1. EPITELIO EHUNA
Zelula kubikoak dira eta jariatzaile, absorzio edo sekrezio funtzioduten hodietan agertzen dira:
�Giltzurrun tubuluetan
�Pankreasaren hodietan
�Obulotegiaren azalean
Epitelio kubikoa
24
Oinarrizko ehunak
1. EPITELIO EHUNA
Epit. zilindriko pseudoestratifikatuaGeruza bakarra, zilioak ager daitezkemukia edo gametoak mugiarazteko.
� Bronkioak
� Trakea� Epididimoa
� Obiduktoak
Epitelio zilindriko sinpleaGeruza sinple bat, mikrobiloskak ager
daitezke.
� Urdaila� Umetokia
� Hestemeharra ( mikrobiloskak )
Epitelio zilindrikoa
25
Oinarrizko ehunak
Epitelio zilindriko sinplea Epit. zilindriko pseudoest ratifikatua
1. EPITELIO EHUNA
26
Oinarrizko ehunak
1. EPITELIO EHUNAB. Guruin epitelioa
• Zelula jariatzaileak dira. Isolatutak edo multzoka agertdaitezke guruinak eratuz.
• Motak: erabilitako erizpidea jariakinen kanporaketarenarabera.
� EXOKRINOAK� ENDOKRINOAK� MISTOAK
27
Oinarrizko ehunak
Zelula multzoa:�guruinak�pankreasa
Zelula bakarrak: �zelula kaliziformeak�hestemeharrean mukia jariatzendute
28
2. EHUN KONEKTIBOA� Gorputzaren beste ehun eta organo batzuei finkapen metabol iko eta
estrukturala ematen die.� Odol-hodi eta ehunen artean ematen den trukea ehun kenktib oak
kontrolatzen du.� Ehun honetako zelulak beraiek ekoizturiko substantzia bat ean murgildurik
agertzen dira. Substantzia matrizea deitzen da.
� Matrizea :1. Oinarrizko substantzia: ura, polisakaridoak, protein ak, 2. Zuntzak: proteikoak dira 2 motakoak:
a. ez elastikoak ( kolagenoa)b. elastikoak (erretikulina eta elastina)
Oinarrizko ehunak
29
2. EHUN KONEKTIBOA� Zelulak :
1. Egonkorrak : ehun berean sortzen dira eta matrizeasintetizatzen dute.
� zelula gazteak: fibroblasto, osteoblasto,..� helduak: fibrozito, osteozito, …
2. Migratzaileak: organismoaren beste lekuetansortuak eta konektibo ehunetan kokatzen dira funtzioespezifikoak burutzeko.
� Mastozitoak, makrofagoak, linfozitoak, ..
Oinarrizko ehunak
30
Oinarrizko ehunak
2. EHUN KONEKTIBOA� Funtzioak :
� Organismoaren ehunak elkarturik mantendu� Organoen azpiegitura osatu� Defentsa lanetan jardutzen duten zelulen kokalekua
osatu� Gantzak metatu� Erresistentzia handiko egiturak sortu� Euste-egiturak osatu� Substantzien garraioa eta homeostasia burutu
31
Oinarrizko ehunak
2. EHUN KONEKTIBOA� Motak :
� KONJUNTIBOA ( LAXOA , TRINKOA, ELASTIKOA )� ADIPOSOA� KARTILAGO-EHUNA� HEZUR-EHUNA� ODOL-EHUNA
32
Oinarrizko ehunak
33
a. Ehun konjuntibo laxoa� Non daude: Muskuluen artean, odol hodietan eta
organoen arteko hutsuneetan.� Betebeharrak: Epitelioaren oinarria, babes mekanikoa,nutrienteen difusioa eta defentsa (makrofagoak).
Oinarrizko ehunak
Zuntz elastikoa
Matrizea
Kolageno zuntzak
Fibroblastoak
34
b. Ehun konjuntibo trinkoa� Non daude: Larruazaleko sakoneko dermisean,
kornean eta tendoietan.� Betebeharrak: Babes mekanikoa eta trakziorako
erresistentzia (tendoiak)
Oinarrizko ehunak
Kolageno zuntzak
Fibroblastoak
35
Oinarrizko ehunak
c. Ehun konjuntibo elastikoaElastikotasun handia (elastina)
� Non daude: forma aldatzen edota deformatzen direnorganoetan (birikak)..
� Betebeharrak: malgutasuna (lotailuak) eta organoenmugimenduak.
36
Oinarrizko ehunak
d. Ehun konjuntibo erretikularra� Non daude: organoen artean.� Betebeharrak: organoen eustea.
37
Oinarrizko ehunak
B. Ehun adiposoa� Adipozitoz osaturik� Funtzioak:
� Lipidoen metaketa� Babes mekanikoa� Tenperaturarekiko babesa
Nukleoak
Lipido tantak
38
C. Kartilago ehuna� Oso elastiko eta malgua da.� Kondrozitoz, kolageno eta elastinaz osaturik dago.� Odol-kapilarrik eta nerbio zuntzik ez.� Motak :
� HIALINOA: enbrioiaren hezurdura, hezurretakoa.� ELASTIKOA: bellarrian.� EZ ELASTIKOA: sudurrean� ARTIKULARRA: giltzarrietan
Oinarrizko ehunak
39
D. Hezur ehuna� Ornodunetan� Osaketa:
� Gai inorganikoak: gatz mineralak (%65)� Gai organikoak: kolageno zuntzak (%35)� Zelulak:
� Osteoblastoak� Osteozitoak� Osteoklastoak
Oinarrizko ehunak
40
Hodi kalkoforak
Havers hodiak
OsteozitoakArteria, bena eta
nerbioa
Oinarrizko ehunak
41
Havers hodiak
Osteozitoak
Oinarrizko ehunak
42
ODOLA
Plasma Odol zelulak
Sueroa Koagulatzekofaktoreak
Eritrozitoak
Leukozitoak
Tronbozitoak
O2 garraioa
Inmunitatea
Koagulazioa
Albumina
Globulina
Ur-soluzioa
Fibrinogenoa
Gasak, elikagaiak, metabolismoaren produktuak, zelulak eta hormonak garraiatu.
E. Odola
Oinarrizko ehunak
43
Oinarrizko ehunak
Eritrozitoak
Leukozitoak
Plaketak
44
3. Muskulu ehuna� Uzkurtzeko gaitasuna duten zuntzez osaturik dago (aktina eta miosina).� Motak:
� Ildaskatua:o Zelula luzeak eta paraleloki jarrita.o Nahitazko mugimenduak sortzen dituzte.o Mitokondria ugari
� Kardiakoa:o Nukleoa zelularen erdian.o Mitokondria ugari.o Nerbio sistema autonomoak kontrolatzen du bere uzkurketa.
� Leuna:o Nukleoak zelularen erdian eta zuntzak ez daude paraleloki jarrita.o Nahigabeko mugimenduak sortzen dituzte ( erantzun autonomoak:
jariaketa, eiakulazioa, umetokiaren uzkurdura, mugimenduperistaltikoak, odol hodien uzkurdurak, ...
Oinarrizko ehunak
45
Oinarrizko ehunak
46
Oinarrizko ehunak
Muskulu ildaskatua
47
Oinarrizko ehunak
Muskulu Leuna
48
Oinarrizko ehunak
Muskulu Kardiakoa
49
4. Nerbio ehuna� Barruko eta kanpoko ingurunetik etorritako estimuluak jaso eta
aztertu ondoren organo eragile ezberdinetan erantzun egokia etakorrdinatua sortzea da bere eginkizuna.
� Zelula motak:1) Neuronak:
� Kinada elektrikoak garraiatzen dute.� NS-ko unitate funtzionala� Gorputz zelularra, adar labur ugari (dendritak)
eta adar luze batez (axoia) osatua.
Oinarrizko ehunak
50
2) Gliako zelulak:
� Astrozitoak: neuronaren nutrizioaz arduratzen da, odol kapilareekin kontaktuan daude.
� Oligodendrozitoak: neuronaren axoiaren mielinazkoestaldura sortzen du N.S.zentralean
� Schawnn zelulak: neuronaren axoiaren mielinazkoestaldura sortzen du N.S.periferikoan
Oinarrizko ehunak
51
Oinarrizko ehunak
52
Oin
arriz
koeh
unak
53
ANATOMIA OROKORRA