AndrewFlood
Anarquismo,insurreccioneseinsurreccionalismo2006
Recuperadoel21deabrilde2013desdeanarchism.pageabode.com
PublicadooriginalmenteenRed&BlackRevolutionNº11,2006.
Lainsurrección—ellevantamientoarmadodelpueblo—haestadosiemprerondandoalcorazóndelanarquismo.Losprimerosdocumentosprogramáticosdelmovimientoanarquista,fueronredactadosporBakuninyporungrupoderepublicanoseuropeosdeizquierdainsurgenteentransiciónalanarquismoenlaItaliadel1860.Enellos,norompíanconelinsurreccionalismo,sinoqueconelrepublicanismodeizquierda;pocodespués,BakunintomaríaparteenunainsurrecciónenLyon,en1870.
Lapolíticaradicaleuropeadelos
cienañosprevios,habíaestadodominadaporinsurreccionesdiversas,desdequelaexitosainsurrecciónde1789,enFrancia,desencadenóelprocesoquellevóalderrocamientoglobaldelordenfeudal.ElasaltoalaBastilladel14deJuliode1789demostróelpoderdelpuebloenarmas;estemovimientoinsurrecionalquecambiaríalahistoriadeEuropa,probablementefuellevadoacaboportansólomilpersonas.
Insurrecciónypolíticadeclases
1789tambiénimpusoelpatróndeque,siendolaclasetrabajadoralaqueconstituíalamasainsurgente,
fuelaburguesíalaquecosechólosbeneficios—suprimiendoalasmasasenelprocesodeintroducirsudominiodeclase.Estalecciónnopasódesapercibidaparaquienesvieronlalibertadcomoalgoqueinvolucrabalaliberacióneconómicaysocialdetodos,ynoelderechodeunanuevaclaseaexplotar“democráticamente”alasmasas.
EnlasinsurreccionesrepublicanasqueestallaronenEuropaenelsiglosiguiente,yparticularmenteen1848,elconflictoentrelasclasesdecapitalistasypequeñoscapitalistasrepublicanosconlasmasasrepublicanas,seagudizómásymás.
Hacia1860,esteconflictollevóalaemergenciadeunmovimientoespecíficamentesocialistaquecrecientementefuepercatándosedequelalibertadparatodosesalgoquelaburguesíarepublicanacombatiría—delladodelviejoordendesernecesario.ParaBakunin,fuelaexperienciadelainsurrecciónpolacade1863lacualleaclaródefinitivamentequelaburguesíarepublicanatemíaaunainsurreccióncampesinamásquealZar.Entonces,laluchaporlalibertadtendríaquerealizarsebajounanuevabandera—unaquebuscaselaorganizacióndelasmasastrabajadorassegúnsusintereses
exclusivos.
Estosanarquistastempranos,acogieronlasnuevasformasemergentesdeorganizaciónobrera,yenparticular,laAsociaciónInternacionaldeTrabajadoresoPrimeraInternacional.Peropeseaquevislumbraronelpoderdelaclaseobreraorganizadaensussindicatos,adiferenciadelamayoríadelosmarxistas,noentendieronestocomoseñaldequeelcapitalismopodríaserreformado.Losanarquistasinsistíanenquelainsurrecciónseríaaúnnecesariaparaderrocaralaviejaclasedominante.
Insurreccionesanarquistas
tempranas
Losintentosinsurreccionalistasanarquistassedesarrollaronjuntoalcrecimientodelmovimiento.Dehecho,inclusoantesdelalzamientodeLyon,elanarquistaChávezLópezyahabíaestadoenvueltoenunmovimientoinsurgenteindígenaenMéxicoenabrilde1869,proclamandounmanifiestoquellamabaa«reemplazarconelprincipiodegobiernoscomunalesautónomos,lasoberaníadelgobiernonacional,yaconocidocomoelcorruptocolaboradordeloshacendados».[1]EnEspañaenlos1870s,losintentosdelosobrerosde
formarsindicatosenfrentaronunafuerterepresión,conlosanarquistasinvolucradosenmúltiplesinsurrecciones,lasqueenelcasodealgunospequeñoscentrosindustrialesdurantelasinsurreccionesde1873,fueronlocalmenteexitosas.EnAlcoy,porejemplo,luegodequelosobrerospapelerosenhuelgaporunajornadadeochohorasfueranreprimidos,“losobrerosocuparoneincendiaronlasfábricas,asesinaronalalcalde,ymarcharonporlascallesconlascabezasdelospolicíasquehabíanmasacrado”[2]EnEspañaseveríanmuchasinsurreccioneslideradasporlosanarquistas,antesdellegarala
másexitosa—aquellaqueenfrentóycasiderrotóalgolpefascistadeJuliode1936.
EnItaliaen1877,Malatesta,CostayCafierolideraronunabandaarmadaendospobladosdelaCampania.AhíquemaronlosregistrosdeimpuestosydeclararonelfindelreinadodeVíctorEmmanuel—sinembargo,susesperanzasdedespertarlainsurrecciónfracasaronylastropasnotardaronenllegar.BakuninyahabíaestadoinvolucradoenunintentodeinsurrecciónenBoloña,en1874.
Loslímitesdelasinsurrecciones
Muchosdeestosintentosinsurreccionalestempranos,llevaronaunaseverarepresiónestatal.EnEspaña,elmovimientofueforzadoalaclandestinidadamediadosdelos1870.Estollevóalmovimientoalperíododela“PropagandaporelHecho”,enelquealgunosanarquistasreaccionaronaestarepresiónconelasesinatodeelementosdelaclasedominante,incluídosalgunosreyesypresidentes.ElEstado,asuvez,escalólarepresión,luegodealgunosbombazosenBarcelonaen1892,yalrededorde400personasfueronllevadasalasmazmorrasdeMontjuich,dondefuerontorturadas.
Selesarrancaronlasuñas,loshombrescolgabandelostechosysusgenitalesleserantorcidosyquemados.Muchosmurieronacausadelatorturaantesdeserllevadosajuicioycincoseríanluegoejecutados.
Sepuedeargumentarquelafallateóricafatalduranteesteperíodo,fuelacreenciadequelostrabajadoresentodaspartesestabanprestosarebelarseyportanto,todoloquelosgruposanarquistasdebíanhacereraencenderestereguerodepólvoraconunainsurrección.Estadebilidadteórica,nosóloeraexclusivadelanarquismo—como
yahemosvisto,taleratambiénelenfoquedelrepublicanismoradical,loquesignificóqueaveces,comoenEspañayenCuba,anarquistasyrepublicanosseencontraronluchandojuntosencontradelasfuerzasestatales.Enotroslugares,laizquierdatambiénjugótalrol—laRebelióndePascuasde1916enIrlandaviounaalianzamilitarentresindicalistasrevolucionariosynacionalistas.
Sinembargo,laaproximaciónorganizativaoriginaldelosanarquistasdelcírculodeBakuninnoselimitabaaorganizarintentosinsurreccionales,sinoqueademás,
incluíaelinvolucramientodelosanarquistasenlasluchasdelasmasasobreras.Sibienalgunosanarquistasrespondieronalascircunstanciasgenerandounaideologíaalrededordel“ilegalismo”,lamayoríacomenzabaaorientarsehaciaestasluchasdemasasy,enparticular,formabanyentrabanalossindicatosdemasas,sobrebasessindicalistasrevolucionarias.EnlosprimerosañosdelsigloXX,losanarquistasparticipaban,osencillamenteformaron,lamayoríadelossindicatosrevolucionariosquedominaronlaarenadelapolíticaradicalhastalaRevoluciónRusa.Muchasveces,estosmismos
sindicatosseveíanellosmismosenvueltoseninsurrecciones,comoen1919enArgentinayChile,queincluyóenChileatrabajadoresque“tomaronposesióndelaciudadpatagónicadePuertoNatales,bajolasbanderasrojasylosprincipiosanarco-sindicalistas”.[3]Anteriormente,en1911,losanarquistasmexicanosdelPLM,conayudademuchosmiembrosdelaIWWdelosEEUU,“organizaronbatallones...enBajaCaliforniaytomaronposesióndelaciudaddeMexicaliydelasáreascircundantes”.
InsurreccionesyComunistas
Anárquicos
Latradiciónorganizativadelosanarco-comunistasenelanarquismo,puedeserrastreadahastaBakuninylosprimerosdocumentosprogramáticosproducidosporelemergentemovimientoanarquistadelos1860s.Peroestasideasorganizativasnofuerondesarrolladasdeningunamaneracolectiva,sinohastaladécadadel1920.Aúnhabíaindividuosygruposquedefendíanlosprincipiosclavesdelanarco-comunismoorganizado;presenciaenlaluchademasasdelpuebloobreroynecesidaddeuna
organizaciónypropagandaanarquistasespecíficas.
Elanarco-comunismoseperfilóclaramenteen1926cuandoungrupoderevolucionariosexiliadosanalizaronelporquédelfracasodesusesfuerzoshastalafecha.Elresultadodeesteprocesofuelapublicacióndeundocumentoconocidocomola“PlataformaOrganizativadelosComunistasLibertarios”,queyahemosenotrasocasionesanalizadoendetalle.[4]
Lorelevanteenestecaso,esllamarlaatencióndeque,aligualquesuspredecesoresde1860,estegrupode
anarco-comunistastratabandeaprenderdelaparticipacióndelosanarquistasenlasinsurreccionesyrevolucióndelperíodode1917-1921.EnestegruposeencontrabaNestorMakhnó,figuraclavedelamasivainsurrecciónconducidaporlosanarquistasenlaUcraniaoccidental.ElEjércitoInsurgenteRevolucionariodeUcranialuchóduranteesosañoscontralosaustro-húngaros,contralospogromanti-semitas,variosejércitosblancosycontraelEjércitoRojocontroladoporlosbolcheviques.
Los“plataformistas”,comoselesllamaríadespués,escribieron“El
principiodelaesclavitudydelaexplotacióndelasmasasporlaviolencia,constituyelabasedelasociedadmoderna.Todaslasmanifestacionesdesuexistencia:economía,política,relacionessociales,descansansobrelaviolenciadeclase,cuyosórganosdelosquesirveson:Autoridad,lapolicía,elejército,losjuzgados...Elprogresodelasociedadmoderna:laevolucióndelCapitalyelperfeccionamientodesusistemapolítico,fortaleceelpoderdelaclasedominante,yhacelaluchaencontradeellosmásdifícil...Elanálisisdelasociedadmodernanosllevaalaconclusiónquelaúnica
víaparatransformarlasociedadcapitalistaenunasociedaddetrabajadoreslibres,eslavíadelaRevoluciónSocialviolenta”.[5]
Laexperienciaespañola
Elsiguientedesarrollodelcomunismoanárquico,unavezmás,ibadelamanodequieneshabíanestadoalcentrodeunaexperienciainsurreccional—estavez,elgrupo“LosAmigosdeDurruti”,activosenlainsurreccióndeBarcelonadeMayode1937.Los“miembrosysimpatizantes(delosAmigosdeDurruti)erancamaradasprominentesdelfrentedebatallade
Gelsa”.[6]
LosAmigosdeDurrutiestabacompuestodemiembrosdelaCNTqueeranaltamentecríticosdelroljugadoproestaorganizaciónen1936:“NosesupovalorizarlaC.N.T.Nosequisollevaradelantelarevolucióncontodassusconsecuencias.Setemieronlasescuadrasextranjeras...¿Esquesehahechoalgunarevoluciónsintenerqueafrontarinnúmerasdificultades?¿Esquehayalgunarevoluciónenelmundodetipoavanzadoquehayapodidoeludirlaintervenciónextranjera?...Partiendodeltemorydejándose
influenciarporlapusilanimidadnoselleganuncaalacima.Solamentelosaudaces,losdecididos,loshombresdecorazón,puedenaventurarsealasgrandesconquistas.Lostemerososnotienenderechoadirigirlasmultitudes...LaC.N.T.debíaencaramarseenloaltodeladireccióndelpaís,dandounasolemnepatadaatodoloarcaico,atodolovetusto,ydeestamanerahubiésemosganadolaguerrayhubiéramossalvadolarevolución...Peroseprocediódeunamaneraopuesta...Seinyectóunbalóndeoxígenoaunaburguesíaanémicayatemorizada”.[7]
Alolargoyanchodelmundo,elanarquismohabíasidoaplastadoenelperíodoprevio,duranteydespuésdelaSegundaGuerraMundial.Losanarquistassevieronparticipandoenlosmovimientosguerrillerosanti-fascistasdeEuropadurantelaGuerra,perodespués,fueronreprimidostantoporel“comunismo”oriental,asícomoporla“democracia”occidental.EnUruguay,unodelospocoslugaresdondeunsignificativomovimientoanarquistasobrevivió,laFAUlibróunaluchaarmadaclandestinaencontradeladictaduramilitarenlos70s.Losanarco-sindicalistascubanos,enparticularlosobreros
tabacaleros,jugaronunsignificativorolenlaRevoluciónCubana,sóloparaserreprimidosposteriormenteporelnuevorégimen.
Laideologíadelinsurreccionalismo
Hayunalargatradiciónenelanarquismodeconstruirideologíasalrededordeunatáctica.Nosorprende,entonces,quealargayhondaparticipacióndeanarquistaseninsurreccioneshadadoorigenaunaideologíaanarquistainsurreccionalista.
Unadefinicióntempranadelinsurreccionalismo(eninglés)la
encontramosenestatraducciónde1993:“Consideramoscomolaformadeluchamásadecuadaenelpresenteestadodelconflictodeclases,encasitodaslassituaciones,alaluchainsurreccional,yestoesparticularmenteciertoeneláreamediterránea.Porprácticainsurreccionalista,nosreferimosalaactividadrevolucionariaqueintentarecuperarlainiciativaenlaacciónynoselimitaaesperaroasimplesrespuestasdefensivasparaatacaralasestructurasdepoder.Losinsurreccionalistas,nosesuscribenalasprácticascuantitativasdeesperar,porejemplo,alosproyectos
organizativoscuyoprimerobjetivoescrecerennúmerosantesdeintervenirenlasluchas,yque,duranteesteperíododeespera,selimitanalproselitismoyalapropaganda,oalatanestérilcomoinocuacontrainformación”.[8]
Comoideología,elinsurreccionalismoseoriginaenlaspeculiarescondicionesdeItaliayGreciaenlapost-guerra.HaciafinesdelaSegundaGuerraMundial,habíaunaposibilidadrevolucionariarealenambospaíses.Enmuchasáreas,lospartisanosdeizquierdaexpulsaronalosfascistasantesdequelasfuerzasaliadasllegaran.Pero
segúnlosacuerdosdeYalta,StalininstruyóalaizquierdarevolucionariaoficialenelPartidoComunista,quecontuvieranlalucha.Comoresultadodeello,Greciapasaríadécadasbajodictadurasmilitares,mientrasqueenItalia,elPartidoComunista,continuabaconteniendolasluchas.Elinsurreccionalismofueunaentremuchasideologíassocialistasnuevasquenacierondebidoaestasparticularescircunstancias.Eldesarrollodelinsurreccionalismoenambospaíses,empero,estámásalládelenfoquedeesteartículo.Loquemásnosinteresa,eseldesarrollodelaideologíainsurreccionalistaenel
mundoangloparlante.
Insurreccionalismoenelmundoangloparlante
UninsurreccionalistahadescritocómolasideasllegarondesdeItalia,“Elanarquismoinsurreccionalistasehadesarrolladoenelmovimientoanarquistadehablainglesadesdelos80s,graciasalastraduccionesyescritosdeJeanWeirensus‘EdicionesElephant’yensurevista‘Insurrection’...EnVancouver,Canadá,loscamaradasqueparticipabanenlaCruzNegraAnarquista,asícomoenelCentroSocialAnarquistalocal,yenlasrevistas‘NoPicnic’y‘Endless
Struggle’fueroninfluenciadosporlosproyectosdeJeanyestoconllevóalaprácticasiempreendesarrollodelosanarquistasinsurreccionalistasdeesaregiónhoydía...Larevistaanarquista‘DemolitionDerby’enMontrealtambiénhablabadealgunasnoticiasanarquistasinsurreccionalistasenaquellosdías”.[9]
Queeseinsurreccionalismosurgieracomounatendenciamásdistinguibleenelanarquismoangloparlanteenesteperíodo,tampocodebierasorprendernos.Elmasivorebrotequeelanarquismoexperimentóconlosmovimientosde
protestasalosforosglobalizadoresfueenpartedebidoalgrangradodevisibilidaddelastácticasdelBloqueNegro.LuegodelasprotestasalForodePragaenel2000,elEstadoaprendiócómoreducirenormementelaefectividaddetalestácticas.PocodespuésdelasdesastrozasexperienciasdeGénovaydeunnúmerodeBlooquescontroladosenlosEEUU,surgieronargumentosqueenfatizabanunamayormilitanciayunaorganizacióndecaráctermásclandestino,porunaparte,asícomoalejarsedelespectáculodelasprotestasenlosforos,porotra.
Alavez,muchosjóvenesqueentrabanalapolíticaanarquistaporvezprimera,frecuentemente,asumíandemaneraincorrectaquelaimagenmilitantequeleshabíallamadolaatenciónporvezprimeraenlasnoticias,eraproductodelinsurreccionalismoenparticular.Dehecho,lamayorpartedelasvariantesdeanarquismoclasista,incluyendolosanarco-comunistasysindicalistasrevolucionarios,habíanparticipadoenprotestasalestilodelBloqueNegroenestosforos.Comotodasestasvariantesconsideranquelainsurrecciónesunapartesignificativaparaalcanzarlasociedadanarquista,nohaynadade
sorprendenteenquesehayaninvolucradoenunpocodeluchacallejeraenlasocasionesenquetalestácticasteníansentido.ParaelforodeGénova,cuandoelEstadoyahabía,obviamente,aumentadolosnivelesrepresivosasudisposición,losanarco-comunistasdebatíansitalestácticastendríanfuturo,enlascolumnasderevistascomo‘Red&BlackRevolution’yotras.
Lasideasdelinsurreccionalismo
Esprobablementedeutilidadelaclararciertosmitossobreelinsurreccionalismodesdeelcomienzo.Elinsurreccionalismonoselimitaalaluchaarmada,pesea
quepuedaincluirlaluchaarmada,ylamayoríadelosinsurreccionalistassonbastantecríticosdelelitismodelasvanguardiasarmadas.Nitampocoquieredecirqueestánconstantementetratandodecomenzarinsurrecciones;lamayoríadelosinsurreccionalistassonlosbastanteinteligentescomoparadarsecuentadequeelprogramamáximonoessiempreposible,aúncuandoesténsiempredispuestosacondenaraotrosanarquistasporesperar.
¿Quéesentonceselinsurreccionalismo?“DoorDie”n.10,publicóunaintroducción
útil[10],coneltítulode“AnarquismoInsurreccionalista:¡OrganizándonosparaAtacar!”.[11]Usarécitasdemanerasustantivadeestaartículoenladiscusiónquesigue.
Elconceptode“ataque”estáenelcorazóndelaideologíainsurreccionalista,elcualseexplicacomosigue:
“Elataqueeselrechazodelamediación,delapacificación,delsacrificio,delaacomodación,detranzarenlalucha.Esmediantelaacciónyelaprendizajeparalaacción,
nomediantelapropaganda,comoabriremoselcaminoalainsurrección,peseaqueelanálisisyladiscusióntenganunrolenlaclarificaciónacercadelcómoactuar.Esperarsóloenseñaaesperar;alactuar,seaprendeaactuar”.
Esteensayosebasaenvariostrabajosinsurreccionalistaspreviamentepublicados,unodeellos“ConelCuchilloListo”,explicaque:
“Lafuerzadeunainsurrecciónessocial,nomilitar.Larebelióngeneralizadanosemideconlosencuentros
armados,sinoqueconelgradoenquelaeconomíaseparaliza,loslugaresdeproducciónydistribuciónsontomados,lacirculacióngratuitaqueconsumeatodocálculo...Ningúngrupoguerrillero,sinimportarcuánefectivosea,puedereemplazaraestemovimientograndiosodedestrucciónytransformación”.[12]
Lanocióninsurreccionalistadelataquenosebasaenunavanguardiaquelogrelaliberaciónparalaclaseobrera.Encambio,estánclarosdeque“aloqueelsistemateme,noes
tantoaestosactosdesabotajeensí,sinoqueaquesepropaguensocialmente”.[13]Enotraspalabras,lasaccionesdirectasdepequeñosgrupossólopuedenserexitosassisonasumidasporlaclaseobrera.Estaesunamaneramásútildediscutirlaaccióndirectaqueeldebatemásconvencionaldelaizquierdaquepolarizaendosextremos,“gruposdeaccióndirecta”,quevenasusaccionescomoobjetivosensímismas,versusorganizacionesrevolucionariasquerechazanpasardelapropagandaparalaaccióndemasas—yquefrecuentemente,condenanlasaccionesdelosgrupospequeños
como“elitistas”.
Revueltasyluchadeclases
Losinsurreccionalistas,frecuentemente,reconocenlaluchadeclasesdondelaizquierdareformistaseniegaaverla.EscribiendosobrelaInglaterradecomienzosdelos80,JeanWeirobservabaque“lasluchasquetienenlugarenlosghettosdelcentro,sonfrecuentementemalinterpretadoscomoviolenciavandálica.Losjóvenesqueluchancontralaexclusiónyelaburrimientosonelementosdeavanzadadelchoquedeclases.Losmurosdelghettodebencaer,no
reforzarse”.[14]
Laideadequetaltipodeaccionesdebanpropagarseportodalaclaseobrera,estambiénvistaporlosinsurreccionalistascomounaimportanterespuestaalargumentodequeelEstadopuede,simplemente,reprimiralosgrupospequeños.Seseñalaque“esmaterialmenteimposibleparaelEstadoyelCapital,controlartodoelterrenosocial”.[15]
Comopodríaimaginarse,losdeseosindividualessoncentralesalinsurreccionalismo,peronocomoenelindividualismodela“derecha
libertaria”.Másbien,“eldeseodelaauto-determinaciónindividualydelaauto-realizaciónconllevaalanecesidaddeunanálisisdeclaseyalaluchadeclases”.[16]
Lamayoríadelateoríainsurreccionalistaquehemosrevisadohastaahoranopresenta,hastaahora,ningúnproblemarealdeprincipiosparalosanarco-comunistas.Anivelteórico,losproblemassurgenconlaideologíaorganizativaquelosinsurreccionalistashanelaboradoenparalelo.Granpartedeésta,hasidoelaboradacomounacríticaideológicahaciaelrestodel
movimientoanarquista.
Elorganizador
Lacríticainsurreccionalistadel“organizador”,sibienesútilparaadvertirdelospeligrosquesurgencontalrol,sehaexpandidohastaserunaposiciónideológicaquepresentatalesriesgoscomoinevitables.Senosdiceque“eslalabordelorganizadoreltransformaralamultitudenunamasacontrolableyrepresentaraesamasaenlosmediosolasinstitucionesestatales”y“paraelorganizador...laacciónrealsiempredebeestarenelúltimovagónparamantenerlaimagenantelosmedios”.
Probablemente,lamayoríadenosotrosestamoshabituadosacampañasdeizquierda,conducidasporalgúnpartidoenparticular,endondeexactamenteestoquesehadescritoesloqueocurre.Peronuestraexperiencianosdemuestraquetalcosanoesinevitable.Esbastantefactiblequeindividuoscolaborenenlaorganizacióndeunaluchasinqueestoocurra.Uncamaradaquetienemástiempoqueelresto,tomamástareasquedebenserllevadasacabo—¿noesentoncesunorganizador?
Elproblemaconestaaparentecondenaaprioridelos
“organizadores”esquenopermiteunanálisisdequéhacequeocurraestaclasedeproblemasy,porconsiguiente,comopuedeprevenirsetalcosa.
Enelcasodelosmedios,nohaymisterio.Cualquieraquehagatrabajomediáticoparaunaluchacontrovertida,serábombardeadoconpreguntasacercadelaeventualidaddelaviolencia—entérminosmediáticos,estaesunahistoriaque“vende”.Sisufrendeestotodoslosdías,todaslassemanas,entoncescomenzaránaamoldarlaluchaenfuncióndeestaagendadelosmedios.
Lasoluciónessimple.Esteproblemasucedeporquelaizquierdatiendeatenerasus“líderes”,quehaceneltrabajoclavedeorganizaciónenlasprotestas,tambiéncomoelcontactomediáticodelaprotesta.Nuestraexperienciamuestraque,aldividirselosdosroles,cosaquelosorganizadoresdeuneventoespecíficonosealamismagentequehablaalosmedios,entoncesesteproblemasereducebastante,sinocompletamente.Losorganizadoresrealesestánaisladosdelosmedios,perotransmitentodalainformaciónaquienseanominadocomovoceroantelosmedios.Esevoceroantelosmediosnotiene,sin
embargo,votoencuantoalaorganizacióndelaprotesta.
Losmediosylaopiniónpopular
Estonosllevaaladefinicióninsurreccionalistadelosmedios:“Unaopiniónnoesalgoqueprimerosedéenmediodelpúblicoengeneralyque,luego,seareproducidoenlosmedios,comounsimplereportajedelaopiniónpública.Unaopiniónexisteprimerosiempreenlosmedios.Luego,losmediosreproducenlaopiniónunmillóndevecesasociandolaopiniónaciertostiposdepersonas(losconservadorespiensanx,losliberalespiensany).Laopinión
públicaseproducecomounaseriedesimpleseleccionesosoluciones(‘Yoestoyafavordelaglobalizaciónydellibrecomercio’o‘yoestoyafavordemayorcontrolnacionalydelproteccionismo’).Sesuponequetodosdebemoselegir—comoelegimoslíderesohamburguesas—enlugardepensarnosotrosmismos”.
Estosuenabastantebien—yhayungradoconsiderabledeverdadenesto.Peroesteanálisisgeneralizador,nuevamente,previeneladiscusiónrespectoacómosuperarestosproblemas.Hastalahoraenquetengamosnuestrospropios
mediosalternativos—yaúnasí,muchosdelosproblemasmencionadosseguiránocurriendo—estaríamosdementessinousáramosaquellasseccionesdelosmediosmedianteloscualespodemosllegaramillonesdepersonasalascualeslafaltaderecursosnosimpidellegar.
Ysibienlosmediosgustandesimplificarlashistoriasreduciéndolasaeleccionesbinarias,estonosignificaquetodoslosquerecibenlainformaciónatravésdeestosmediosaceptanestadivisión.Mucha,siesquenotodalagente,tieneciertacomprensióndequelos
mediosnosonperfectosyportantotiendenanoaceptarestasdivisionesbinarias.
¿Esperandolarevolución?
Senosdicequelaizquierda,engeneral,yelrestodelmovimientoanarquista,enparticular,esperan.
“Unacriticadeseparaciónyrepresentaciónquejustificalaesperayaceptaelrolcrítico.Conelpretextodenosepararsedel‘movimientosocial’,seterminadenunciandocualquierprácticadeataquecomo‘arranquedetarros’ocomomera‘propagandaarmada’.Unavezmás,losrevolucionarios
sonllamadosa‘desenmascarar’lasrealescondicionesdelosexplotados,estavezporsupropiainacción.Nohay,portanto,rebeliónposiblesinoenunmovimientosocialvisible.Entonces,todoquienactúedebe,necesariamente,querersuplantaralproletariado.Elúnicopatrimonioadefenderpasaaserla‘críticaradical’,la‘lucidezrevolucionaria’.Lavidaesmiserable,entonces,nosepuedemásqueteorizarlamiseria”.[17]
Aquíencontramoslaprincipaldebilidaddelinsurreccionalismo—sufaltadediscusiónseriadeotrastendenciasanarquistas.Senos
quierehacercreerqueotrosrevolucionarios,incluyendotodoslosotrosanarquistas,favorecenelesperarmientrassepredicasobrelosmalesdelcapitalismo,envezdetomarlaacción.Hayalgunospocosgruposparaquienesestopuedasercierto,perolaciertoesque,incluyendoalmovimientorevolucionarionoanarquista,lamayoríadelasorganizacionesseinvolucranenformasdeaccióndirectacuandocreenqueéstastienensentidotáctico.Enrealidad,esteesunjuicioquetambiénhacenlosinsurreccionalistas—comotodoslosdemás,reconocenlanecesidaddeesperarhastaelmomentopreciso.
EllosreconocenquemañananoseráhoradetomarporasaltolaCasaBlanca.
Críticadelaorganización
Otroaspectoenelqueafloranlasfallasdelaideologíainsurreccionalistaescuandosetratadelacuestióndelaorganización.Elinsurreccionalismosedeclaraasímismoencontradela“organizaciónformal”yafavordela“organizacióninformal”.Frecuentementeestonoquedamuyclaro,yaquepororganización“formal”serefierencomounachapa,simplemente,paratodoloquepuedasalirmalenuna
organización.
Losinsurreccionalistasintentandefinirlaorganizaciónformalcomo“organizacionespermanentesquesintetizantodaslasluchasenunaúnicaorganización,yorganizacionesquemedianlasluchasconlainstitucionesdedominación.Lasorganizacionespermanentestiendenatransformarseeninstitucionesqueseerigenencimadelamultitudenlucha.Tiendenadesarrollarunajerarquíaformaloinformalyaquitarelpoderalamultitud...Laconstituciónjerárquicadelasrelacionesdepoderremuevelas
decisionesdelmomentoenqueesnecesariotomarlasylasubicadentrodelaorganización...lasorganizacionespermanentestiendenatomardecisionessinbasarseenlasnecesidadesdealgúnobjetivooacciónespecífico,sinoqueenlasnecesidadesdelaorganización,especialmente,desupreservación.Laorganizaciónseconvierteenunfinensímismo”.
Sibienestapuedeserunabuenacríticadelleninismoodelasformassocial-demócratasdeorganización,nodescribe,enrealidad,lasformasanarquistasdeorganizaciónexistentes—enparticular,la
organizaciónanarco-comunista.Losanarco-comunistas,porejemplo,nopretenden“sintetizartodaslasluchasenunaorganizaciónúnica”.Masbien,creemosquelaorganizaciónespecíficamenteanarquistadebeninvolucrarseenlasluchasdelaclaseobrera,yestasluchasdebenserdirigidasporlamismaclase—nodirigidasporunaorganizacióncualquiera,seaanarquistaono.
Solucionesparaelproblemadelaorganización
Lejosdedesarrollarlasjerarquías,nuestraconstituciónnosóloprohíbelajerarquíaformal,sinoqueademás
contieneprevisionesdiseñadasparaprevenirlaemergenciadejerarquíasinformales.Porejemplo,unconsiderablepoderinformalpuederecaersobrequienseaelúnicoquepuedadesarrollaralgúntipodetareaparticularyqueestéenesaposicióndurantevariosaños.Poresto,laconstitucióndelWSMdicequeningúnmiembropuedepermanecerenuncargoparticularpormásdetresaños.Pasadoesetiempo,debenabandonarelcargo.
Estaclasedemecanismosformalesparaprevenireldesarrollodejerarquíasinformales,soncomunesenlasorganizacionesanarco-
comunistas.Dehecho,esunejemplodequelaorganizaciónformalesunamayorprotecciónencontradelajerarquía,yaquenuestrométododeorganizaciónformaltambiénnospermiteacordarreglasparaprevenireldesarrollodelasjerarquíasinformales.Elinsurreccionalismocarecedeunacríticaseriadelasjerarquíasinformalespero,comocualquieraactivoenelmovimientoanarquistaenelmundoangloparlantelosabe,lafaltadeorganizacionesformalesdealgunaenvergadurasignificaquelosproblemasdejerarquíaenelmovimientosonmásquenada,problemasdejerarquíainformal.
Sidejamosdeladotodoaquelloqueesunadesviaciónenlaorganización,entonces,elconceptoinsurreccionalistadeorganización“formal”sereduceaunaorganizaciónquepermaneceentreyalolargodelasluchas.Peroinclusoenestascircunstanciassudistinciónseobscurece,pueslosinsurreccionalistastambiénprevenque,aveces,lasorganizacionesinformalespuedaninvolucrarseenmásdeunalucha,opasardeunaluchaalasiguiente.
Desdeunaperspectivaanarco-comunista,elmayorfuertedeunaorganización,esqueayudaacrear
comunicación,objetivoscomunesyunidadentreyalolargodelasluchas.Noenelsentidoformaldequetodaslasluchasseanforzadasenunprogramaybajounúnicomando.Sinoqueenelsentidoinformaldequelaorganizaciónanarco-comunistaactúecomouncanaldecomunicación,movimientoydebateentrelasluchasquepermiteunamejorcomunicaciónyaumenta,así,lasposibilidadesdelavictoria.
Laalternativainsurreccionalista—laorganizacióninformal
Elmétododeorganizaciónfavorecidoporlosinsurreccionalistasseorientasegún
elprincipiodeque“elmínimodeorganizaciónnecesarioparaalcanzarnuestrosobjetivosessiemprelomejorparamaximizarnuestrosesfuerzos”.Loqueestosignificaespequeñosgruposdecompañerosqueseconocenbienyquetienenbastantetiempodisponibleentreellosparadiscutirdiversascuestionesolaacción—esdecir,gruposdeafinidad.
Senosdiceque“tenerunaafinidadconuncamaradasignificaconocerle,haberprofundizadoelconocimientosobreél.Enlamedidaenqueeseconocimientocrezca,laafinidadseacrecientaalpuntode
hacerlaacciónconjuntaposible”.[18]
Porsupuesto,losinsurreccionalistassabenquelosgrupospequeñossonfrecuentementedemasiadopequeñoscomoparaalcanzarunobjetivopropio,yporelloplanteanqueestosgrupospuedenfederarsetemporalmenteparaalcanzarunfinespecífico.
Hahabidointentosdeextenderestoaunplanointernacional.
“LaInternacionalInsurreccionalistaAnti-Autoritariatieneporfinserunaorganizacióninformal...quesebasa,portanto,en
laprofundizaciónprogresivadelconocimientorecíprocodetodossusadherentes...paraestefin,todoslosadherentesdebenenviardocumentaciónqueconsiderennecesariaparahacersuactividadconocida...algrupopromotor”.[19]
Losnúcleosautónomosdebase.
Esobvioqueunarevoluciónlibertariaexitosarequieredeunamasadegenteorganizada.Losinsurreccionalistasadmitenesto,yhanintentadoconstruirmodelosdeorganizacióndemasasqueseajustenasusprincipiosideológicos.Losnúcleosautónomosdebase,
comoselesllama,sebasanoriginalmenteenelMovimientoAutónomodeObrerosFerroviariosdeTurínylasligasautogestionadasencontradelabasedemisilesdeComiso.
AlfredoBonnanoen“LaTensiónAnarquista”,describiólaexperienciadeComisodelasiguientemanera:“unmodeloteóricodeestanaturalezafueusadoafindeprevenirlaconstruccióndelabasedemisilesnorteamericanadeComisoacomienzosdelos80s.Losanarquistasqueintervinierondurantedosaños,formaron‘ligasautogestionadas’”.[20]
Éllasdescribeasí,“Estosgruposnodebieranestarcompuestosexclusivamentedeanarquistas.Todosquienespretendanluchasparaalcanzarlosobjetivosdados,inclusoobjetivoscircunscritos,puedenparticiparsiempreycuandotomenencuentaalgunascondicionesesenciales.Primeroquenada,el‘conflictopermanente’,estoes,gruposquesecaractericenenatacarlarealidadenqueseencuentran,sinesperarórdenesexternas.Luego,lacaracterísticadeser‘autónomos’,estoes,quenodependannitenganrelacionesdeningunaclaseconlospartidospolíticosolasorganizaciones
sindicales.Finalmente,queenfrentenalosproblemasunoporuno,yquenoproponganplataformascondemandasgenéricasqueinevitablementeterminaríantransformándoseenadministradores,comounmini-partidoocomounadiminutaalternativaalossindicatos”.[21]
Pormásquetenganeltítulodeautogestionadas,estasligas,dehecho,separecenmuchoalosreferentesusadosparavincularycontrolarlasluchassocialesdediversasorganizacionesleninistas.¿Porqué?Puesporqueladefiniciónentregadaesdeunaorganización
que,alavezquebuscaorganizaralasmasas,lohacesegúnloslineamientosdefinidosporlosgruposinformalesdeanarquistas.Deserverdaderamenteautogestionada,ciertamente,seríalamismaLigalaquedefiniríasumétododeoperaciónyquécuestionesseríanentornoalascualeslucharía.Perodesdelosinicios,laLigaexcluyenosóloatodaslasotrasorganizacionesquepudieranhacerlacompetencia,sinoqueincluso,lasrelacionesconpartidospoliticosuorganizacionessindicales.Insistimos,cualquierlucharealmenteautogestionada,decidiráellamismaconquien
mantenerrelacionesynoseguirá,sencillamente,losdictadosdeunaminoríaideológicaorganizada.
Otroinsurreccionalista,O.V.,definealasligascomo“elelementoquevinculaalaorganizaciónespecíficainformalanarquistaalasluchassociales”,ydicedeellas,“losataquessonorganizadosporlosnúcleos,encolaboraciónconlasestructurasespecíficasanarquistasqueproveendelapoyoprácticoyteórico,desarrollandolabúsquedadelosmediosrequeridosparalaacción,señalandolasestructurasylosindividuosresponsablesdelarepresión,yofreciendounmínimo
dedefensaencontradelosintentosderecuperaciónpolíticaoideológicadelpoderoencontradelarepresiónpuraysimple”.[22]
Entodocaso,estoterminasiendopeor—lasestructurasanarquistasespecíficasrecibenelroldedeterminarellasmismascualquierdecisiónsignificativaparalaLiga.Estoconvierteenunsinsentidocualquierdeclaraciónsobreautogestiónytransformaatalligaenunacriaturamanipuladaporcuadrosautoproclamadosdeauténticosrevolucionarios,supuestamente,capacesdetratarconaquellascuestionesquelosotros
miembrosnopueden.Estoparececontradecirtantoloquelosinsurreccionalistaspredican,queesnecesarioquenosdetengamosaconsiderarporquéterminanensemejanteposición.
Lacuestióndelacuerdo
Larazónsubyaceenelhechodequelaaccióncomúnprecisa,obviamente,deunciertoniveldeacuerdoencomún.Laaproximacióninsurreccionalistaaesto,esmuydifícildecomprender,yeslarazónporlacualtancuriosascontradiccionesemergieronenlasligasautogestionadasdefendidasporellos.Elproblemaesquepara
alcanzaracuerdo,serequieredetomardecisiones,yenelprocesodetomardecisiones,seabrelaposibilidaddequeunadecisiónmayoritariacontravengaloquepiensanloscuadrosinformales.
Elartículode”DoorDie”intentadefiniresteevidenteproblemadelasiguientemanera:“laautonomíapermitequesetomendecisionescuandoseanecesario,envezdepredeterminarlasoretrasarlasconlasdecisionesdeuncomitéodeunaasamblea.Estonosignifica,sinembargo,quenodebiéramospensarestratégicamenteacercadelfuturoniteneracuerdosoplanes.Al
contrario,losplanesyacuerdossonútileseimportantes.Loqueenfatizamos,eslaflexibilidadquepermitaalagenteeldesembarazarsedelosplanes,cuandoéstossevuelvaninútiles.Losplanesdebieranseradaptablesaloseventosenlamedidaenquesedesencadenan”.
Estonosplanteamásinterrogantesqueloqueintentabaresponder—¿cómoesposibleplanificarsinpredeterminaralgo?,siungrupodegentepiensaestratégicamenteacercadelfuturo¿noesegrupo,entonces,uncomitéounaasamblea,aunquenoutilicetalnombre?¿hay
realmentequienseempecineconplanesquenoseanadaptablesenlamedidaenqueloseventossedesencadenen?
Desdeunaperspectivaanarco-comunista,elpuntodelpensamientoestratégicoacercadelfuturo,esutilizaresepensamientoparalaplanificaciónafuturo.Losplanesrequierendelatomadedecisionesporadelantado—predeterminadamente,porlomenoshastaciertopunto.Ylosplanesdebenseracordadosyelaboradosformalmente,loque,ciertamente,implicaasambleasy,posiblemente,reunionesdealgúncomité.¿Para
quénegartodoesto?
Negociación
Aligualquelosmásideologizadosanarco-sindicalistas,losinsurreccionalistastomanunaposiciónideológicaencontradelasnegociaciones.“LoscompromisossólohacenalEstadoyalCapitalmásfuertes”,nosdicen.Peroestaconsignasólofuncionacuandoseesungruporeducidosinningunainfluenciasobrelasluchas.Amenosqueseaenuncontextorevolucionario,resultainusualganardellenounalucha;portanto,siqueremosqueanuestrasideasselespongaatención,unayotravez,nos
veremosenfrentados,oraaunavictorialimitada,yconsecuentemente,negociada,oarriesgamosladerrotaenlaspuertasdelavictoria,porplantearlaluchamásalládeloquesabemospuedeobtenerse.Ciertamente,nuestroobjetivohadeserganartodocuantonosseaposible,¿ohadesersucumbirengloriosasderrotas?
Aparentementeparaellos,lacuestiónnoseríaganar.Uninsurreccionalista,entusiasta,describecómo“losobrerosque,duranteunahuelgailegal,llevabanuncartelquedecía,‘Nopedimosnada’,comprendíanqueladerrota
estáimplícitaensureclamo”.[23]Estosólotienesentidosilosobrerosencuestiónyasonrevolucionarios.Siestaesunaluchasocial,digamos,porreducciónenlasrentasoporunaumentodesalarios,talcartelesuninsultoalasnecesidadesdelosqueestánluchando.
Amenosqueseadurantelarevolución,lacuestiónnoessinegociarononegociar,sinomasbien,quiénnegocia,conquémandatoysujetoaquéprocedimientos.Larealidadesque,deevadirseestascuestiones,elvacíoresultanteserállenadoporlosautoritarios,quienesestaránfelices
denegociarensustérminos,demanerademinimizarsuresponsabilidadantelasbases.
Represiónydebate
Sinentrarenlosdetallesdecadacontroversia,unproblemagraveentodoslospaísesendondelosinsurreccionalistasllevansuspalabrasaloshechos,esquefrecuentementeestosignificaataquesquelogranpocoonada,exceptoproveerdeunaexcusaparalarepresiónestatalyaislaralconjuntodelosanarquistas,nosóloaaquellosresponsables,delmovimientosocialmásamplio.
Losinsurreccionalistasplanteanestarabiertosadebatirtácticas,perolarealidaddelarepresiónestatalsignificaque,enlapráctica,cualquiercríticadeesasaccionesseapresentadacomoalinearseconelEstado.Casihace30años,Bonnanointentódefiniratodoslosquepiensanquetalesaccionessonprematurasocontra-productivascomopartidariosdelEstado,cuandoescribióenel“PlacerArmado”que,
“CuandodecimosqueeltiemponohallegadoparaatacarconlasarmasalEstado,estamosabriendolaspuertasdelmanicomioparaaquelloscamaradasquerealizan
talesacciones;cuandodecimosquenohallegadolahoradelarevolución,estamosajustandolacamisadefuerza,cuandodecimosque,objetivamente,talesaccionessonunaprovocación,ponemossutrajeblancoalostorturadores”.[24]
Larealidadesque,muchasdelasaccionesadjudicadasporlosinsurreccionalistas,noestánmásalládelascríticas—ysialostrabajadoresnoselespermitecriticartalesacciones,¿noquedanentoncesreducidosalroldemerosobservadorespasivosenunaluchaentreelEstadoylaminoríarevolucionaria?Si,comonosdice
Bonnanoimplícitamente,nosepudieracriticaraúnlasmásdescabelladasdelasacciones,entonces,nohayningunaclasedediscusióntáctica.
Haciaunateoríaanarco-comunista
Losanarquistascomunistashanadoptadounaaproximacióndiferenteparaprobarlacorduradealgunaaccionmilitante.Estasignificaque,cuandosediceactuarafavordealgúngrupoenparticular,entonceshayprimeroquedemostrarqueestegrupoestádeacuerdoconlaclasedetácticasqueseproponenutilizar.Estacuestiónesmuchomás
importanteparalaprácticaanarquistaquelacuestióndesiloquealgúngrupoanarquistadecideesunatácticaapropiadaono.
Comohemosvisto,losanarco-comunistasnotienenobjecionesdeprincipiohacialasinsurrecciones,yaquenuestromovimientosehaforjadoenunatradicióndeinsurreccionesysehainspiradoenmuchosdelosprotagonistasdetalesinsurrecciones.Enelpresente,continuamosdesafiandolaslimitacionesqueelEstadobuscaimponeralaprotestacuandoestoconllevallevarlasluchashaciaadelante.Peroinsistimos,estenoes
unjuicioquenoscorrespondeanosotrostomarsolos—encasosenqueplanteamossolidarizarconalgúngrupo(ej,trabajadoresenhuelga),debeserentoncesesegrupoelquedicteloslimitesdelastácticasquesepuedanusarensusluchas.
Elinsurreccionalismoofreceunacríticaútildebastantedeloquehasidounaprácticacomúnenlaizquierda.Pero,falazamente,intentaextendertalcríticaatodaslasformasdeorganizaciónanarquista.Yenciertoscasos,lassolucionespropuestasparasuperarproblemasrealesdelaorganizaciónresultanpeoresquelosproblemasquese
proponíanresolver.Losanarco-comunistas,ciertamente,puedenencontrarlostextosinsurreccionalistasinstructivos,perolasoluciónalosproblemasdelaorganizaciónrevolucionarianoseránencontradosenellos.
[1]JohnMHart’s«AnarchismandtheMexicanWorkingClass».
[2]JamesJoll,TheAnarchists,229.
[3]AgradezcoaPepeporlainformaciónenloseventosdeArgentinayChile.
[4]Revisarlosnúmeros8y10deHombre
ySociedad(N.delE.).
[5]OrganisationalPlatformoftheLibertarianCommunists,DieloTrouda(Workers’Cause),1926verhttp://struggle.ws/platform/plat_preface.html
[6]JaimeBalius(secretariodelosAmigosdeDurruti),HaciaunaNuevaRevolución,verhttp://struggle.ws/fod/towardsintro.html
[7]HaciaunaNuevaRevolución.
[8]ForanAnti-authoritarianInsurrectionistInternational-ProposalforaDebate,Anti-authoritarianInsurrectionalistInternational,(PromotingGroup),ElephantEditions1993verhttp://www.geocities.com/cordobakaf/inter.html
[9]Andyenrespuestaaunaversiónpreliminardeesteartículoenelforoanti-politics,verhttp://www.anti-politics.net/forum/viewtopic.php?t=1052
[10]Lacualcontiene,sinembargo,unerrorbásico,eldedescribir,curiosamentealaFederaciónAnarquistaItalianasintetistacomo“unaorganizaciónplataformista”,loquesugierequelosautoreshicieronnuloomuypocoesfuerzoporcomprenderloqueelplataformismoesantesderechazarlo.
[11]DoorDie10,2003,onlineathttp://www.eco-action.org/dod/no10/anarchy.htm
[12]Anon.,AtDaggersDrawnwiththeExistent,itsDefendersanditsFalseCritics,ElephantEditionsverhttp://www.geocities.com/kk_abacus/ioaa/dagger.html
[13]DoorDie10,«InsurrectionaryAnarchismandtheOrganizationofAttack».
[14]J.W.,Insurrection,onlineathttp://www.geocities.com/kk_abacus/insurr5.html
[15]DoorDie10,«InsurrectionaryAnarchismandtheOrganizationofAttack».
[16]DoorDie10,«InsurrectionaryAnarchismandtheOrganizationofAttack».
[17]Anon.,AtDaggersDrawnwiththeExistent,itsDefendersanditsFalseCritics,ElephantEditionsverhttp://www.geocities.com/kk_abacus/ioaa/dagger.html
[18]O.V.,Insurrection,onlineat
http://www.geocities.com/kk_abacus/insurr3.html
[19]ForAnAnti-authoritarianInsurrectionalistInternational,ElephantEditions1993verhttp://www.geocities.com/kk_abacus/ioaa/insurint.html
[20]AlfredoBonanno,TheAnarchistTension,Original,LaTensioneanarchica.TraducidoporJeanWeir,1996,verhttp://www.geocities.com/kk_abacus/ioaa/tension.html
[21]AlfredoBonanno,TheAnarchistTension,Original,LaTensioneanarchica.TraducidoporJeanWeir,1996,verthttp://www.geocities.com/kk_abacus/ioaa/tension.html
[22]O.V.,Insurrection,verhttp://www.geocities.com/kk_abacus/insurr2.html
[23]Anon.,AtDaggersDrawnwiththe
Existent,itsDefendersanditsFalseCritics,ElephantEditionsverhttp://www.geocities.com/kk_abacus/ioaa/dagger.html
[24]AlfredoBonanno,ArmedJoy,TraducidoporJeanWeir,Original,Lagioiaarmata,1977EdizioniAnarchismo,Catania,1998ElephantEditions,Londresverhttp://www.geocities.com/kk_abacus/ioaa/a_joy.html