dÜnyada ve tÜrkİyede hemŞİrelİk eĞİtİmİnde ......sonuç: hemirelik eğitiminde, afet...
TRANSCRIPT
DÜNYADA VE TÜRKİYEDE HEMŞİRELİK EĞİTİMİNDE
AFET HEMŞİRELİĞİNİN YERİ VE ÖNEMİ
Arş. Gör. Bilge KALANLAR
Araş.Gör. Bilge Topuksak Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Halk Sağlığı A.B.D. [email protected]
Giriş ve Amaç: Afet hemşireliği ve afet yönetimi, afet öncesi, sırası ve sonrasında halk sağlığı açısından etkili bir şekilde baş edebilmek amacıyla geliştirilmiştir. Bu amaca ulaşmak için tüm sağlık profesyonellerin öncelikli olarak da hemşirelerin afet yönetimi konusunda bilgili olmalarına ihtiyaç vardır. Hemşireler afetlerle baş edebilecek ve iyi hazırlanması gereken sağlık personellerinin başındadır. Bu bağlamda DSÖ, hemşirelerin afet yönetiminde büyük rol oynamaları gerektiğini ifade etmektedir. Çalışmada hemşirelik eğitimi, hemşirelik eğitiminde afet hemşireliğinin yeri ve önemi ulusal ve uluslar arası düzeyde incelenmiş ve tartışılmıştır.
Gereç-Yöntem: Çalışmada hemşirelik alanında ilerlemiş ülkelerin eğitim programları incelenmiş ve afet hemşirelerinin eğitimleri, nasıl bir
eğitimden geçtikleri, hemşirelik müfredatında afet hemşireliğinin yeri yabancı literatürden incelenmiş, uluslar arası literatür taranarak afet
hemşireliği eğitimi değerlendirilmiştir. Benzer şekilde Türkiye’deki hemşirelerin afetler konusundaki eğitimleri değerlendirilmiştir. Bu bağlamda
gelişmiş ülkelerin afet hemşireliği müfredatı incelenerek Türkiye’de ki eğitim sisteminin nasıl olması gerektiği tartışılmıştır.
Bulgular: Birçok gelişmiş ülkede afet hemşireliği hemşirelik müfredatında yer alırken, gelişmekte olan Türkiye gibi ülkelerde ve gelişmemiş birçok
ülkede afet hemşireliği eğitimi, temel hemşirelik eğitiminde verilmemekte veya nadiren verilmektedir. Türkiye’de ise hemşire öğrencilere sadece
ilkyardım eğitimi verilmekte afet hemşireliği eğitimi tam manasıyla verilmemektedir. Bu manada yaptığımız incelemelerde, hemşirelerin afet
yönetimi konusunda bilgi eksikliği bulunmaktadır. Birçok gelişmiş ülkede afet hemşireliği konusunda yüksek lisans veya doktora seviyesine bir
eğitim programı bulunurken Türkiye’deki hemşirelik eğitiminde bulunmamaktadır.
Sonuç: Hemşirelik eğitiminde, afet hemşireliği ve afet yönetimine yer verilmesi ve hemşirelik eğitim programının içerisinde yer alması
gerekmektedir. Afet hemşireliği ve yönetimi içeriğini hemşirelik müfredatına uyarlamak, bugün hemşirelik eğitimi için oldukça önemlidir. Zira Türkiye
deprem başta olmak üzere birçok afete maruz kalmakta ve afetlerde hemşirelere önemli görevler düşmektedir.
Afet Hemşireliği ve Eğitimi
Son yıllarda afetlerin dünyadaki sıklığı giderek artmaktadır (Vogt ve Kulbok, 2008). Bu afetler
insanlarda büyük fiziksel, sosyal ve ekonomik kayıplar oluşturmakta, normal yaşamını kesintiye
uğratmakta veya durdurmaktadır.
Nüfusunun topraklarının, sanayisinin ve barajlarının büyük bir kısmı deprem kuşağı içerisinde yer
alan Türkiye aktif bir deprem kuşağı üzerinde bulunmaktadır.(Anonim, 2010).
Dünyadaki ve Türkiye’de ki durum göz önüne alındığında, doğal afetlerle karşılaşmak açısından
afet hemşireliği ve yönetiminin, önceden tahmin edilemeyen durumlarla etkili bir şekilde baş
edebilmek amacıyla geliştirilmesi gerekliliği görülebilmektedir. Bu amaca ulaşmak için tüm sağlık
profesyonellerin afet yönetimi konusunda bilgili olmalarına ihtiyaç vardır (Savage ve Kub, 2009).
DSÖ (2006) sağlık profesyonelleri arasında önemli sayıda oldukları için hemşirelerin afet
yönetiminde büyük rol oynamaları gerektiğini ifade etmektedir.
Afet Hemşireliği; afetlerle ilgili hemşirelik bilgi ve becerilerinin sistematik kullanımı, sağlık
zararlarını azaltmak ve afetlerin sebep olduğu yaşamı tehdit edici zararları azaltmak için yapılan
uygulamaların geliştirilmesi olarak tanımlanmaktadır (Anonymous 2011a).
Afet durumlarında hemşirelik hizmetleri; halk sağlığı alanında hemşirelik hizmetleri ve yataklı
tedavi kurumlarında hemşirelik hizmetleri olarak iki ana grupta toplanmaktadır. Hemşirelerin afet
ile ilgili sorumluluklar şöyle sıralanmaktadır (Anonim, 2011);
Afet sırasındaki yaralanmalara ek olarak yaralanama/kaza oluşmasını önlemek
Ilkyardım, kazalar ve enfeksiyonlardan korunma konusunda uygulamalı eğitimler yapmak
Afetzede ve yararlıları kurtarmak
Yararlılara ilkyardım uygulamak
Tıbbi tedavi ve bakım vermek
Hayatın normale dönmesini sağlamak
Belirtilen görev ve sorumlulukları içerecek bir afet hemşireliği eğitim programı (Veenema, 2006)
afete hazırlık, afet yönetimi, afet türleri, kimyasal biyolojik radyolojik ajanlardan kaynaklı afetler,
özel konular konu başlıklarını içermektedir (Şekil 1).
Dünyada Afet Hemşireliği Eğitimi
Hemşirelerin afet hemşireliği ve afet yönetimi üzerine aldığı eğitimler,
toplantılar ve konferanslar hemşirelerin afetler konusunda yetkinliğini
artırmada ve afetlerdeki yetersizlik ve belirsizliği önlemede önemli stratejiler
olarak görülmektedir.
Birçok ülkede, temel hemşirelik eğitimi seviyesinde ya da hemşirelik
müfredatlarında afet hemşireliği eğitimi nadiren verilmektedir. Bu konu
hemşirelerin afete yanıtta yeterliliğini etkileyen önemli bir durum olarak
görülmektedir.
Amerika’da birçok hemşirelik okulu, afetlere cevaba ilişkin eğitim, sertifika
ve master programları geliştirmiştir. Rochester Üniversitesi Hemşirelik Okulu
bu alanda bir liderdir ve afete hazırlık konusunda iki yıllık master programını
açan ilk hemşirelik okuludur. Bir çok okulda da online sertifika programları,
sınıf içi sertifika programları bulunmaktadır. Ayrıca, Vanderbilt Üniversitesi,
acil ve afet durumlarına cevapta politika ve koordinasyona odaklanan halk
sağlığı politika ve yönetimi doktora programı bulunmaktadır.
Amerika dışında İrlanda ve Finlandiya’da da hemşire öğrenciler için afet
yönetimi eğitim programları bulunmaktadır. Bu ülkelerdeki üniversitelerde
online öğretim platformları kullanılarak, mezuniyet sonrası sertifika ve
diploma programları düzenlemekte ve farklı ülkelerden gelen öğrencilerde
dahil olmak üzere afet yönetiminde master eğitimi verilmektedir. Ayrıca
düzenlenen yaz okulu programlarında afet simülasyonu ve hayatta
kalma/survival eğitimleri de düzenlenmektedir (Veenema, 2006).
Türkiye’de Afet Hemşireliği Eğitimi
Afet hemşireliği ve afet yönetimi konu kapsamlarını ayrıntılı bir şekilde içeren
eğitim programlarına duyulan ihtiyaç Türkiye’de fazladır. Bu ihtiyaç,
hemşirelik eğitimi müfredat programlarında kendisini göstermektedir. Sağlık
Bakanlığı ve bazı kuruluşlar tarafından da afetlere yönelik eğitimler
verilmektedir. Verilen eğitimler kısa süreli ve “temel” ve “ileri” kurtarma
eğitimleri olarak ikiye ayrılmaktadır (Ünal, 2011).
‘Yönetici Hemşirelerin Hastanelerdeki Deprem Afet Planları Konusundaki
Görüşlerinin İncelenmesi’ amacıyla yapılan çalışmada (Vatan ve Salur,
2010); tüm sağlık personelinin öncelikle mesleki eğitimleri sırasında ve
sonrasında da çeşitli kurslar yolu ile afetlerdeki sağlık hizmetleri konusunda
eğitilmeleri gerektiği vurgulamış, bu eğitimler yolu ile özelikle yönetici
hemşirelerin, kurumsal risk değerlendirmesi, afet planlarının hazırlanması,
uygulanması, değerlendirilmesi ve güncellenmesi çalışmalarının tümünde
yer alması, afet zararlarının azaltılmasında hayati bir önem taşıdığı üzerinde
durulmuştur.
Hemşireler afet yönetiminde etkin bir kaynak olarak değerlendirilmelidir. Bu
kaynak, her türlü ulusal afet öncesi hazırlık için iç kaynak olmalıdır. Hemşire
bu tür olaylarda etkili olabilmek için kendi becerilerini değerlendirmeli ve
artırmalıdır. Bu nedenle hemşirelik eğitimi hemşireleri bu önemli rolü yerine
getirebilecek şekilde hazırlanmalıdır.
Değerlendirme ve Sonuç
Afet hemşireliği ve afet yönetiminin hemşirelik müfredatlarına entegre
edilmesi ile afet yönetimi becerisi hemşire öğrencilere kazandırılabilecek ve
eğitimin sürekliliği sağlanabilecektir. Bu sayede afetlere karşı daha duyarlı ve
afet öncesi, sırası ve sonrasında ne yapması/yapılması gerektiğini bilen
hemşireler yetiştirilebilecektir. Böylece halk sağlığı açısından ve ekonomik
açıdan afetlerde daha az can kaybı, yaralanma ve sağlık sistemine daha az
etki ile olumlu katkılar sağlanabilecektir. Şekil 1: Afet hemşireliği eğitim programı içeriği