delfín caseiro nogueiras unidade didÁctica

Del

fín C

asei

ro N

ogue

iras

UN

IDA

DE

DID

ÁC

TIC

A

Delfín Caseiro Nogueiras

Unidade Didáctica:“O PORCO DE PÉ”

PRESIDENCIASecretaría Xeral de Política Lingüística

VICEPRESIDENCIASecretaría Xeral de Relacións Institucionais

CONSELLERÍA DE CULTURA E DEPORTEDirección Xeral de Difusión e Creación Cultural

DEPUTACIÓN PROVINCIALDE OURENSE

ÍNDICE

1. INTRODUCIÓN 1.1.Ocontextohistóricoesocial 1.2.Ourense:1900-1930 1.3.Marcoliterarioeuropeo 1.4.Panoramaliterariogalego

2. VICENTE RISCO 2.1.Perfilbiográfico 2.2.Perfilideolóxico 2.3.Obraliteraria 2.4.Obraensaística

3. O PORCO DE PÉ 3.1.Secuenciaciónnarrativo-discursiva 3.2.Coordenadasespacio-temporais 3.3.Personaxes 3.4.Análiseeinterpretación 3.5.Estiloelinguaxe 3.6.Vixenciadaobra

4. BIBLIOGRAFÍA

DelfínCaseiroNogueiras:UnidadeDidáctica OPorcodePé

5

1. INTRODUCIÓN

1.1. O contexto histórico e social.

OprimeiroterzodoséculoXXéunperíodomarcadoporfor-tesconvulsiónsegrandestransformaciónsquevancondicionarodevirhistóricomundial.

Entramosnunhaépocadegrandesrevolucións,nuntempodemudanzasradicais.ARevoluciónRusade1917,arevoluciónporantonomasia,consolidaasideasdosocialismocomocontra-posiciónaosistemacapitalista,estabelecendounhadicotomíaquecondicionaboapartedavidadoséculoXX.APrimeiraGue-rraMundial–aGrandeGuerra(1914-1918)-,suicidiocolectivoenpalabrasdediversosautores,provocaunhacrisedeidentidadequedálugaraonacementodunhanovaordemundialeunhaconscienciacrítica.

Entrenós,odesastredo98(GuerradeCuba),coaperdadascoloniasultramarinas,instauraunestadodeopinióndominadopolopesimismoeafrustración.

AabsurdaecruentaGuerradoRif -GuerradeMarrocosouGuerradeÁfrica-(1919-1926)suscitaunrexeitamentocrecenteporpartedapoboación.

Durante o período da Restauración borbónica, co deseñodunmodeloliberaldeEstado,Españaviveunincipientedesen-volvementoindustrial,entrefameseepidemias.

Atrasoeconómicoemiseria,emigraciónaAmérica,dominiodefidalgoseeclesiásticosconformanaherdanzasocio-econó-micadoséculoXIXenGaliza.

Oscampesiñoscomezanaorganizarse–sociedadesagrariase sindicatos agrícolas- e a mobilizarse masivamente, guiadospor Basilio Álvarez, párroco de Beiro (Ourense) –fundador deAcciónGallegano1910-eperseguenasupresióndos foros,apropiedadeplenadasterrasquetraballaneadesaparicióndocaciquismo. Paralelamente ás conquistas do campesiñado vaiesmorecendoafidalguíarural.

Aomesmotempo,consolídaseunhapequenaburguesíain-dustrialefinanceira,vinculadaáindustriaconserveira,áconstru-ciónnaval,aocomercioeosnegociosderivadosdaemigración.

Dáseuntímidoincrementodapoboaciónurbana,dedicadaaactividadesindustriaisemercantís,transporteseservizos,quevénalterararíxidaestruturasocialestablecidadesdetempoin-memorial.

Afundacióndas IrmandadesdaFala (1916)marcaonace-mentodonacionalismogalego.NaprimeiraAsembleaNacio-nalista(Lugo,1918)defínenseasreivindicaciónsfundamentais:autonomía integral, oficialización da lingua e un posto paraGaliza na Sociedade de Nacións de Xenebra. Na asemblea deMonforte(1920)confróntansedúastendencias:apolítica(PeñaNovo) e a cultural (Vicente Risco). Imponse a liña culturalista(grupoNós).

A ditadura de Primo de Rivera provoca a paralización dasactividadespolíticasdosnacionalistasgalegos.

Noano1931fúndaseoPartidoGaleguista,queaglutinadi-versasagrupaciónsnacionalistas;oseuobxectivofundamentaléaconsecucióndaautodeterminaciónparaGaliza,coaelabora-cióndoEstatutodeAutonomíaeasúaaprobacióncaseunáni-menoreferendode1936.

EironciñodosCabaleirosFondodocumentalFundaciónVicenteRisco


6

1.2. Ourense: 1900 – 1930.

Namudanzadeséculo,Ourensesegueaserunhacidade-aldea,conhortaseviñasquecheganáalamedaouácatedrale casas con boas adegas. Moitas familias teñen importantesposesiónsagrícolasnaperiferiaurbana.Ascrisesvitícolaspro-vocadas polo mildeu e a filoxera acrecentan a emigración aAmérica.

Noano1900,Ourensetenpoucomáisde15.000habitantes,ametadedelesanalfabetos(éacidadegalegaconmenospo-boaciónnestaaltura).

Comezanachegarosgrandesadiantosdoséculo: instá-lasenotelladodunedificiodaPrazaMaioraprimeiracentraltelefónica;ailuminaciónpúblicadatado1895(no1905cons-titúese a Sociedad Eléctrica de Orense); a chegada do tren(1881)eaconstrucióndaestradadeMadrid–aponteNovainaugúraseno1918-propicianoasentamentodecomercian-tesforáneosquesededicabanantesávendaambulante,nunprocesodecolonizaciónquevaiperturbaraharmoníasocialdapequenacidade.VicenteRiscoescribíano1925:“OurenseeslaciudadmejoriluminadadeGaliciayunadelasmejoresdeEspaña.”

ACasadoConcelloconstrúesenoano1891.No1897abreassúasportasoCentroProvincialdeInstrucción–hoxeIESRamónOtero Pedrayo-, onde se instala tamén a Biblioteca Municipal(18.000volumes),oMuseoProvinciale a Comisión de Monu-mentos,quepresideocatedráticoeestudosoMarceloMacías,extraordinarioorador.

Proliferan as publicacións xornalísticas: El Eco de Orense, El Miño, El Heraldo Gallego(LamasCarvajal),La Zarpa(BasilioÁlva-rez),La Región(1910),etc.

Comezan as proxeccións cinematográficas no Teatro Prin-cipalecréaseoAteneo,cofindedinamizaravidaculturaldacidade.

Ostraballadorescomezanaorganizarse,oraensindicatosdeclase,oraensociedadesdeorientacióncatólica.Associedadesagrarias,animadaspolaoratoriadocregoBasilioÁlvarez,estén-

denseportodaaprovincia.Noano1909prodúceseenOseiraviolentoenfrontamentoentreoscampesiñoseaGardaCivil;amortedenoveveciñosprovocaunhavagademanifestacións.Sucédenseasprotestaseasfolgaspolacarestíadavidaeossa-lariosbaixos.

As tendencias políticas monárquicas conviven cos move-mentosagraristasenovasformaciónsdeorientaciónsocialistaenacionalista.Aalternanciagobernamentalentrepolíticoscon-servadoreseliberaistencomorepresentantesmáissignificadosenOurenseodeputadoBugallal(conservador)eVicentePérez(liberal).

Acidadecomezaaespreguizarseeesténdeseparaaléndosseus límites seculares: rúa Paz Nóvoa –hoxe do Paseo-, rúa doProgreso,CampodaFeira–actualparquedeSanLázaro-,barriodoCouto,etc.No1915comezanasobrasdoemblemáticoHotelRoma,proxectadoporDanielVázquezGulías,undosarquitectosourensánsmáisdestacadosdoséculo.

DesdeorexionalismotradicionalistadeAlfredoBrañas,emer-xeomovementonacionalistaaraízdacreacióndasIrmandadesdaFala.AdeOurense(1918)contaconfigurassenlleirascomoLosada Diéguez, Vicente Risco, Florentino L. Cuevillas e OteroPedrayo,quehanterunprotagonismocrecentenaacciónpo-líticaecultural(GrupoNós,SeminariodeEstudosGalegos,etc.).Instaladosnunhaconcepcióncatólicadomundo,esfórzanseporconciliartradiciónemodernidade;partidariosdavidadaaldea–sencontaminación-edocampesiñado,depositariodasesen-ciasnacionais,propugnanaredencióndosforoseaformacióndecooperativasagrícolas.

AditaduradoxeneralPrimodeRivera(1923)ésaudadadeformaentusiasta,percibidacomosolucióncontraocaciquismo.Noano1924celébraseunactosolemnedeafirmacióneapoioao Directorio Militar; as forzas vivas da cidade asócianse naUniónPatriótica.

EnpalabrasdohistoriadorNúñezSeixas,CalvoSotelo,pro-totipodocacique–elixidodeputadopolodistritodoCarballiñoen sucesivas eleccións, chega á cúpula da Administración coaditadura-,teceuunhasólidaredeclientelarnaprovincia;oseupartido,RenovaciónEspañola,representaadereitamáisranciaeradical.


7

Máisadiante,o rexeitamentodaditaduratradúcesenope-chamentodocomercio,manifestaciónsdeobreiroseestudan-teseredaccióndunmanifestodeprotesta,conmotivodavisitaácidadedoxeneralditadoredopolíticoourensán.

Comerciantes e banqueiros foráneos –procedentes de Za-mora,León,Valladolid,etc- instálanseporvoltadaPrazaMaior,outroraPrazadoCampo.Máistarde,hanirtrasladandoosseusestabelecementosádinámicarúadoProgreso.

Trátasedebancasfamiliares,comoadeRomero,adePereiroRey,...Osectorcomercial–SimeónGarcía,RamónParís,Tabarés,FranciscodelasCuevas,FranciscoVillanueva...,-opta,deentrada,polostecidos,aalimentacióneaferraxaría.

Os cafés cantantes, onde actúan as máis celebradas cuple-tistas,acompañadasconpiano,violínouclarinete,despertanapaixóndaclientela:Arenal, Mercantil,Royalty,LaCoruñesa,LaBilbaína...

Duranteesteperíodo,Ourenseéunhacidadeconmarcadapresenzaeclesiástica,queseengalanapararecibirosseusbis-pos.Sociedademoiestratificadaeclasista.Asclasespopulareseasaltasteñanrutasdiferenciadasparaosseuspaseos;osfidal-gostradicionaisnongustandosburguesesforáneos.

Namadrugadado8dedecembrodo1927,un incendionoCentro de Instrucción ProvincialdestrúeamaiorpartedosvolumesdaBibliotecaPúblicaedosfondosbibliográficosdoMuseoProvincial.Asociedadeourensámobilízasepararecu-perara institución,promovendounhacampañadedoazóndelibros.

1.3. O marco literario europeo.

Haiunhaseriedeelementosdecimonónicosqueanuncianonovoséculo:amodernidadelíricadeBeaudelaire;olegadodegrandespensadoresquecuestionanarealidadevixente:Kierke-gaard,Marx,Nietzsche;aliteraturaxermánica,entreesteticistaenaturalista,queseadiantaaformularinterroganteseponunpénoescepticismo.

OmédicoaustríacoSigmundFreud,creadordapsicoanálise,profunda no estudo da psicoloxía humana. As súas contribu-

ciónsádefinicióndoinconscienteeosubconsciente,omundoonírico,asexualidade,osdesexosouoegoteñengrandereper-cusiónnascienciassociais,asartesealiteratura.

Asistimosáaparicióndenovaslinguaxesouaunhaintensare-novacióndestas:vangardaspoéticas,artesplásticas-ononfigura-tivismoouformulismo-,concepcióneformulacióndaciencia,etc.

Descubertasingularéatomadeconscienciadalinguaxecomo forma fáctica de calquera realización humana, quetennoescritorirlandésJamesJoyceoseumáissinaladore-presentante.

OlingüístaFerdinanddeSaussure(1857-1913),coseuCours de linguistique générale(1916),inauguraasmodernasteoríasin-terpretativasdalinguaxe.

EnFrancia,oescritorMarcelProust(1871-1922)cerraotem-po do subxetivismo romántico coa monumental obra À la re-cherche du temps perdu(1913-1927).

Franz Kafka (1883-1924), admirado por Jorge Luis Borges,queexpresaasarelaseangustiasdoserhumanocunhavisióncaricaturesca–O proceso, O castelo, A metamorfose-,antecipaorepertoriodeconflitosdasociedademoderna,queviveentreoenxeñoeopesadelo;símbolodosmalesdomundoactual,ex-presióndafraxilidadedaliñadivisoriaentrerealidadeeilusión.Oadxectivo“kafkiano”definesituaciónsquelembranasreflecti-dasnassúasnarracións.

James Joyce (1882-1941) pode ser definido como a au-toconscienciadalinguaxe.Preséntanosarealidadehumanasentida como linguaxe; é a voz do pensamento con toda asúa fluidez. Ulises (1922), obra mestra da narrativa do sécu-lo XX, peripecia existencial de Stephen Dedalus e LeopoldBloom,éunexerciciodeverbalizaciónedenudismodame-diocridadedacondiciónhumana,ávezqueparodiadeesti-losalleosoudetonsxornalísticos;unhafantasíaentreteatralecinematográfica.

GuillaumeApollinaire(1880-1918)preludiacosseusCalligra-mmesaescritaautomática–libredocontroldarazónedepre-ocupacións estéticas ou morais- do surrealismo. André Breton(1896-1966)–Manifesto surrealista (1924)-,LouisAragon(1897-1982)ePaulÉluard(1895-1952)sonosmáissignificadosautoresdavangardapoéticafrancesa.


8

O poeta italiano Marinetti (1876-1944), que acaba caendonaarañeiradofascismo,éofundadordofuturismo,queexaltaamáquina,avelocidadeeoprogreso.EnRusia,opoetaedra-maturgoMaiakovski(1893-1930),aliñadodeentradanaestéticafuturista,criticacondurezaaburguesía.

FernandoPessoa(1888-1935),avozmáisorixinaleprofundadolirismoportuguésmoderno,despertafascinacióninusitada.Cos seus heterónimos –Ricardo Reis, Alberto Caeiro, Álvaro deCampos,BernardoSoares-formacomounhaliteraturaenteira,unconxuntodeautores,queprocuraunhadespersonalizacióntotal.Asúacreación–oLivro do Desassossegoocupalugarpre-minente-éunhareflexiónintensasobrearelaciónentreverda-de,existenciaeidentidade.

Valle-Inclán(1866-1936)éfigurarelevantedaliteraturaes-pañola.Asúaobranarrativa–Tirano Banderas, as Sonatas-bebenomodernismo.CopoemarioLa Pipa de Kif(1919),Valle-Inclánentranaestéticadogrostesco,doesperpéntico.Asúaproducióndramática–Luces de bohemia(1920),Martes de Carnaval(1930)-ofreceunhavisióndeformadadarealidade,pormediodaparo-dia,ahumanizacióndeobxectoseanimaiseadeshumanizacióndospersonaxes.

No ensaio Nós, os inadaptados (1933), Vicente Risco deixaconstanciadassúaspreferenciasliterariasefilosóficas.

“De Inglaterra, liamos, en traduciós, a Ruskin, Carlyle,Swimburne,Rosetti,edosescritoresde lingua inglesa,porribadetodos,aEdgarPoe.Maisxadigo,asnosas lecturaspredomiñanteseranfrancesas:enpoesía,Beaudelaire,Ver-laine,Mallarmé,Rimbaud,Laforgue;ennovelaeconto,Huys-manns,Peladan,JeanLorrain,Rachilde;nacrítica,RemydeGourmount;noteatro,Maeterlinck.Aíndanesto,tiñamosaIbsen e máis a d’Annunzio, único italiano que entraba nanosapreferenza.OsnososfilósofoseranNietzsche,ealgúsmísticosquenosdescubríaMaeterlinck,comoRuysbroecko ademirábel, Novalis, Emerson, Ernesto Hello. Despoixasprocurabamosoutrosescritoresmáisrarosaínda:LeónBloy,oCondedeLeautreamont.Dosexóticos,OmarKhayyandeNischapur, e máis tarde Rabindranath Tagore. Hespañol,moi pouco: Ganivet, por riba de todo, e os primeiros mo-dernistas;dosportugueses,EçadeQuierós,LopesVieira,e

principalmenteEugeniodeCastro;algúscatalás:Maragall,oXeniusdaprimeiraépoca,oesquecidoDiegoRuíz.DeAmé-rica,RubénDaríoealgúsarxentinosrarosquenonlembraninguén.”

1.4. Panorama literario galego.

Asmanifestaciónsliterariasgalegasdesteperíodomóvenseentreacontinuidade–temáticaeestilística-earenovación.

Acreaciónpoética,fielátradicióncultural,incorporaalgúnselementosmodernistas(simbolismo,saudosismo).NoriegaVare-la(1869-1947),influenciadopolofranciscanismodeTeixeiradePascoaes,cantaanaturezadeshabitadadamontaña(Do ermo,1920).RamónCabanillas(1876-1959),figuradegrandeproxec-ciónliterarianaépoca,intégrasenasIrmandadesdaFalaealentaasmobilizaciónsagrarias.ObrascomoVento mareiro(1915),Da terra asoballada (1917)ouNa noite estrelecida(1926)actualizanapoéticadosautoresdoRexurdimentoesonrepresentativasdavariedadetemáticaeestilísticadasúaprodución.

Noano1920,opoetaManuelAntonioeopintorÁlvaroCe-breirodanacoñeceromanifesto“Máis Alá”,enconsonanciacoasnovaspropostasinnovadorassqueseestendenporEuropa.

Trescorrentesrecrean,enmaioroumenormedida,atradiciónlírica:1. O neotrobadorismo imita a estética das cantigas medie-

vaisgalego-portuguesas(FermínBouzaBrey–1901-1973-eÁl-varoCunqueiro–1911-1981-).

2.Oneovirxilianismocantaaharmoníadanatureza(AquilinoIglesiaAlvariño–1909-1961-eXoséMªDíazCastro-1914-1979).

3.Ohilozoísmo(animismo)exaltaanaturezaanimada(LuísAmadoCarballo-1901-1927-:Proel,1927;O galo,1928).

Outrasdúastendenciasseguendemaneiramáisprecisaosprincipiosdarenovación:

1. O creacionismo entende a composición poética comounhacreaciónautónoma.ManuelAntonio(1900-1930)-De ca-tro a catro.Follas dun diario d’abordo,1928(unhadasalfaiasdasnosasletras)-éavozlíricamáisorixinaleprofundadaépoca.

2. O surrealismo ten escasa repercusión nas letras galegas(ÁlvaroCunqueiro:Poemas do Si e do Non,1933).


9

Nanarrativa,dáseunhaevoluciónsenprecedentes,desdeanovelahistóricadeAntonioLópezFerreiro(1837-1910)atéona-cementodaprosamoderna,obradosintegrantesdogrupoNós(VicenteRisco,OteroPedrayoeCastelao).

RamónOteroPedrayo(1888-1976)éundosmáisprolíficosescritores da historia da literatura galega: Os camiños da vida(1928),intensacrónicadadecadenciadafidalguíarural,eArredor de si(1930),relatodaconversióndosesteticistasaogaleguismo,sonobrasdereferenciadasúafecundaproduciónnarrativa.

AlfonsoD.RodríguezCastelao(1886-1950)éuncreadorpo-lifacético,quedespertaaadmiracióneapaixóndaxente.Cou-sas(1926)eOs dous de sempre(1934)sonfermosostextosquereflictenasensibilidadehumanaeacapacidadedoautorparainterpretarapsicoloxíapopularedenunciarasinxustizassociais.OseuensaioSempre en Galiza(1944)segueaserunhaobrafun-damentalparaaanáliseeocoñecementodarealidadegalega.

Rafael Dieste (1899-1981) contribúe decisivamente á reno-vacióndorelatobreve(Dos arquivos do trasno,1926).

DesdeasIrmandadesdaFalapromóveseacreacióndramá-tica.Oteatrogalegocoñeceunimpulsoconsiderábel: RamónCabanillas(O Mariscal),OteroPedrayo(A Lagarada; Rosalía);Cas-telao(Os vellos non deben de namorarse);VicenteRisco(O bufón de El-Rei);RafaelDieste(A fiestra valdeira).

2. VICENTE RISCO

2.1. Perfil biográfico.

VicenteMartínezRiscoyAgüeronaceenOurense,narúadaPaz–rúadeescritores-noano1884,noseodunhafamiliaaco-modada.

Rapaz de saúde delicada, amigo de sempre de Otero Pe-drayo,realizaestudosdeDereitonaUniversidadedeSantiago,licenciándoseno1906.IngresanocorpodefuncionariosdeFa-cenda,aoquetaménpertenceseupai.


10

ParticipanatertuliadeMarceloMacíasnaComisióndeMo-numentos.Leosautoresdecadentistasfranceseseingleses,queolevanaogustopoloocultismoeoorientalismo,obudismoeateosofía.

No1910RiscocomezaacolaborarnoxornalEl Miño–artigosmoi críticos coa sociedade burguesa-, cos pseudónimos RujúSahibePolichinelaecopropionome.Senteadmiraciónpoloes-critorindioRabindranathTagore.Tresanosmáistarde,marchaaMadridparaestudarMaxisterio;undosseusprofesoreséOrtegaeGasset.Alíentraencontactocoastendenciasvangardistas.

No1916voltaaOurensecomocatedráticodeHistoriadaEs-coladeMaxisterio.Unanodespoisfunda,conArturoNoguerol,a revista literaria La Centuria, antecedente de Nós e comeza acolaborarenA Nosa Terra.MercéáinfluenciadocatedráticoLo-sadaDiéguez,entranasIrmandadesdaFalaenogaleguismo–aetapamáisfecundadasúaexistencia-.Riscoconvérteseaxiñaenlídereteóricodonacionalismogalego.Noano1919publicaenA Nosa Terra “Teoríadonazonalismogalego”.OtextoquerecolleosfundamentosteóricosdasúaconcepcióngaleguistaéTeoría do nacionalismo galego (1920), ideariodasIrmandadesdaFala.DirectorliterariodarevistaNós(1920-1936),naquechegaapu-blicarmáisdecentraballos,edirectordaseccióndeEtnografíaeFolcloredoSeminariodeEstudosGalegos.

No1922,casaconMªCarmeFernándezGómez,deAllariz.No1923naceaprimeirafilla,quemorreaostresanos.NaceseufilloAntónno1926.

VicenteRiscoéconcelleirodacidadeedeputadoprovincialdurantepoucomáisdunano,entre1924e1925.

Noano1925ingresanaRealAcademiaGalega,codiscurso“UncasodeLycantropía”.

Nunprimeiroinstante,RiscosaúdailusionadoaditaduradePrimodeRivera.

Noano1930viaxaaAlemañaparaseguiruncursodeEtno-grafíanaUniversidadedeBerlín.Aaventuraeuropea,queomar-caideoloxicamente,ficarecollidaencrónicasxornalísticasdeNós–“DaAlemaña”-elogonolibroMitteleuropa(1934).FaladeAle-mañacomounhasociedade“decadente,materialista,estragadapolomarxismo,polofreudismo,polonudismo,polocapitalismo”.

RiscoeOteroPedrayofundanoPartidoNazonalistaRepubli-

cánOurensánparaconcorreráselecciónsde1931.Risco encabeza un grupo de galeguistas que publican un

manifestodedefensadaIgrexaCatólica.ComezanasdesavinzaseosenfrontamentoscoPartidoGaleguista,queacabaabando-nandoparaseintegrarnaDereitaGaleguista.

Perante o levantamento militar do 36, Risco agáchase nosilencio. Desde o 1937 dirixe a revista católica Misión. Un anodespoiscomezaacolaborarnoxornalLa Regiónconartigosdeexaltacióndossublevadosedosnovostempos.ÉdirectordaEs-colaNormaldeOurense.Abandonaogalegoeescribesóenes-pañol.MoraenPamplonaduranteuntempo;no1945múdaseaMadrid,áprocuradunhaglorialiterariaquenonchega.RetornaaOurenseno1948.Compaxinaadocencia,aactividadexorna-lísticaeatarefaliterariaeinvestigadora.

No ano 1952 fica finalista do Premio Nadal coa novela La puerta de paja (1953), que obtén magníficas críticas. TraduceparaogalegoanoveladeCamiloJoséCelaLa familia de Pascual Duarte,quesepublicano1962,condezanosderetraso.

VicenteRiscogustadastertuliasnoscafés–Roma,ElCortijo,Parque-enoBarTucho,queelrebautizoucomoVolter(“OsArtis-tiñas”).CarlosCasares,biógrafoeamigodoescritor,trasládanosestasemblanza:

“DonVicente,autoridade indiscutiblenatertulia,queridoerespectadoportodos.(...)

A pesar dos anos, daba a sensación de ser un home novo,intelectualmentecuriosoemoderno,senprexuízos,polomenosenmateriaartística,ócontrariodoquesucedíanoterreorelixio-so,noqueprofesabaunhafeelementalesinxela,nutridaenpar-tedaculturapopularqueeltantoestimaba.”

Risco xubílase da actividade docente no 1954. Morre noano 1963, poucos días despois de lle ser concedida a MedalladeAfonsoX.Osseusrestosmortaisestánsoterradosnocampo-santodeAllariz(Ourense),localidadeondesecreouafundaciónquegardaedifundeoseulegado.


11

2.2. Perfil ideolóxico.

AcomplexaecontrovertidapersonalidadedeVicenteRiscodálugarapolémicasincesantes.Haiunhamanifestadiverxenciaentreapercepciónpróximaeapercepcióndistantequeproxec-taafiguradoescritor.

Opropioescritorautodefínesecomoheterodoxoentodo,fóradarelixión,conformeoseulemadevida:“serdiferenteéserexistente.”

AntónRiscodefineseupaicomounhapersonalidadecom-plexa, atormentada, contraditoria (a obra é, en boa medida,proxeccióndavida).Taméntenmanifestadoqueseupaisesen-tíacomounexiliadonoseutempoenoseupropiopaís.

Asúavisióndomundoresultadaconverxenciadedúasten-dencias: a crise de consciencia no ámbito europeo; as bruscastransformaciónsdasociedadegalega.

A ideoloxía de Risco presenta afinidades con moitos inte-lectuais europeos que , desde o irracionalismo (Splenger, Nie-tzsche)eopesimismo(Schopenhauer),teñenunhapercepciónagónicadamodernidade.

MillánOteroentendequehaiunhaseriedeconstantesinal-terábeisnopensamentodeVicenteRisco:

a)Individualismoeelitismointelectual(Nietzsche):contrarioásmasaseáigualdadesocial.

b)Irracionalismoecríticadaciencia(Nietzsche,Splenger,Berg-son,Schopenhauer):críticadacienciaedatécnica;rexeitamentodopositivismo,quelevaádeshumanizacióneadecadencia.

c)Historicismoeculturalismo(Splenger):concepcióndoes-píritocomoelementoconfiguradordacultura;concepcióncícli-cadahistoria.

d)Espiritualismoerelixiosidade:vivenciaradicaldarelixión.e)Misticismo:retornoaomitocomoauténticaformadeco-

ñecemento.Deaí,asúavisceraloposiciónámodernidadeeaocapitalis-

mo.Asúateoríanacionalistatenunhabasetradicionalerelixio-sa,poisqueaidentidadedopaísvéndada,demaneiraespecial,polatradicióneacultura.

Oseutexto“Preludioatodaestéticafutura”(La Centuria,1917)

expresa a repulsa polas culturas mediterráneas e a fascinaciónpolasculturasorientais,célticaseeslavas,ávezqueaconviccióndequeaintuiciónéafórmuladeadquisicióndoverdadeirocoñe-cemento.Kierkegaardfaladunhaformadeexistenciaestética.

Aprocuradaorixinalidadeintelectualcombínasecoaactitu-deeaestéticadodandy.Aarteéconcibidacomoevasión–l’art pour l’art-ecomocreacióndefensivacontraunmundohostil.

NoensaioNós, os inadaptados(1933),crónicadaconversiónao galeguismo –Florentino L. Cuevillas: Dos nosos tempos; Ra-mónOteroPedrayo:Arredor de si-,VicenteRiscodeitamoitasdasclavesdasúaideoloxía:

“Eu caracterizaría aos homes do meu tempo, preocupadospolascousasdoesprito,decindoqueeramos–esomos-osau-ténticosvencidos da vida.MoitomáisvencidosdoqueEçaequeRamalho.Insatisfeitos,nonconformistas,decoterebeldes.Ven-cidosdavidaporinadaptados.(...)

Onosoespritozugóudesasfontesunhaideoloxíavaga,nonbendetermiñada,cecáiscontraditoria,queentrouennósfonda-menteeprasempre,epoucoepouco,paseniñamentefoicollen-docorpoedetermiñóuoquehabíamosser,pensaresentir.”

OtipoliterarioquemellorexpresaestarealidadeéDesEssein-tes,personaxedeA rebours(“aorevés”),deHuysmanns,quepintaedouraacunchadatartarugacomoemblemadoseuesteticismo.

“Individualistas”,“exostistas”,“orientalistas”,“elitistas”,“pesimis-tas”, “centrífugos”, “introvertidos”, “irracionalistas”, “neorrománti-cos”,“humanistas”,“animistas”,“egocentristas”sonadxectivosca-racterizadoresdasúapersonalidade.

Grandecoñecedordariquezamitolóxicagalega,VicenteRis-cosentepaixónpolomisterio,polooculto,poloenigmático(omisteriodavidaedomundo).Paralelamente,tengrandeafec-ciónaoEntroido,ocirco,asfeiraseasfestas,enconsonanciacosgustospopulares.

NocursodoCongresocelebradoenOurensenoano1995arre-dordafiguradointelectualourensán,CarlosCasaresmanifesta:

“Conforme pasan os anos, a figura deVicente Risco (1884-1963)vaiadquirindoadimensiónexactadasúaenormeimpor-tancia.Liberadodasconfrontaciónsideolóxicasqueensombre-ceron a súa biografía, o valor da súa obra científica, literaria eperiodísticaaparececadavezmáisclaroeseguro.”


12

2.3. Obra literaria.

AcreaciónliterariadeVicenteRiscorompecoruralismorea-lista(costumista)ecaracterízasepolasúacargaintelectual,conmarcada tendencia ao didactismo; moi vinculada á produciónensaísticaeensintoníacoassúastesesideolóxicas.

A incorporacióndomarabillosoeofantásticocomotemasliterarioseohumorcomotrazocaracterizadordaculturagalegacontribúendeformadecisivaárenovacióndanosanarrativa.

ParaCarlosCasares,aobraliterariadeRiscoéunhaprolon-gacióndosseupensamentofilosóficoedebeseravaliadaáluzdunhaliteraturadeinclinaciónintelectualmoicultivadaentón(EugenioD’Ors,SalvadordeMadariaga,PérezdeAyala).

Na“Autobiografía confidencial” publicada en Vida Gallega(1960)confesaoautor:

“Enloliterariodejoobraraloquesellamabaantes<<lains-piración>>.Sinhabermeentregadoplenamentealosmétodossurrealistaspuedodecirquemuchosdemisescritos,inclusono-velas,sonproductocasiexclusivodeunaespeciede<<escrituraautomática>>.”

Defensadunhaartesubxectiva,individualistaeavasiva:tenunhaposiciónambiguaarespectodofuturismo(“Ujujuu(poe-ma futurista)”); rexeita o cubismo; admite o surrealismo, comoexpresiónderevoltaespiritualista.Encontradoquesesoecon-siderar, despreza as correntes literarias vangardistas e os seuscultivadores.

AestéticaliterariadeRiscoresultadasíntesedetrestenden-cias:ainfluenciadosmovementossimbolistasepostsimbolistas(decadentismo,modernismo,saudosismo);a relacióncontradi-toriacoavangardaartísticaeanarrativamoderna;areelabora-cióndatradiciónoralgalega.

Oseuprimeirorelato,Do caso que lle aconteceu ao Dr. Alvei-ros(1919),éuntextodecarácterlúdico,quecombinaoexotis-mo–ambientaciónforánea-,oesoterismoeomundodoalén;respondeaoempeñoderenovaratradiciónliterariagalega.Oprotagonista,BieitoAlveiros,preséntasexacomounalter egodoautor.

Doentusiasmogaleguista–políticaculturaldasIrmandadesdaFaladepromoveranarrativabreve-nacenvariostextosvin-culadosáculturatradicional,cargadosdesimbolismoeconma-nifestaintenciónpedagóxica.

A velliña vella (1924) é unha parábola de Galiza, reivindica-cióndaidentidadenacional.

O lobo da xente(1925),próximoaodocumentoetnográfico,re-creaalendadolobishome,asuntoqueapaixonaaRisco.A trabe de ouro e a trabe de alquitrán(1925)éuntextomáiscomplexoquecombina diversos elementos do folclore para elaborar un relatodesimbolismo identitario. A Coutada (1926)encerraundiscursoideolóxicoenformadediálogo,enquesecantanasbondadesdaaldea,quegardaasesenciasdeGaliza;versiónliterariadatesefor-muladanoensaioO sentimento da terra na raza galega(1920).

Os europeos en Abrantes (1927), novela inacabada, abre aproduciónsatíricadeVicenteRisco.Nelafaiseaburla,deformaexplícita,dosnovoshábitosmodernos–sport,vexetarianismo,hixienismo,etc.-queestánacollerosseñoritosociososdacida-de;sátiradefigurasdaintelectualidadeourensá.

O porco de pé (1928), a primeira novela galega moderna, ésátiraduraecontinuadadadecadentesociedadeurbanaáqueopropioautorpertence.

OprofesorCarballoCalerofaiacertadaconsideración:“Deaquíqueasociedadeidealparaodesenvolvimentodasua

personalidadefose,enrealidade,asociedadeliberalburguesaenquesecrioueenquesemovíaatéoestalidodaguerracivilen1936.”

ApezateatralO bufón de El-Rei(1928)éunhaprolongacióndasúaobranarrativa.

Dedalus en Compostela(1930),acabaloentreorelatoeoen-saio, con referencias ás lecturas de Ulises de Joyce, condena onihilismo(Satanás),estableceoconfrontoGaliza/Irlandaecon-tribúeareforzarosvínculosentregaleguismoerelixión.

Mitteleuropa(1934)éodiariodaviaxefísicaeideolóxicaqueoautorfaiporEuropanoano1930.Riscofaiseasañadoantimar-xista,aopercibirestecomointensificacióndosistemacapitalis-ta,síntesedetodososmalesdamodernidade.Atacaecuestionaasmáisdiversasmanifestaciónsqueaparecenperanteosseusollos. Fronte ao avanzo do marxismo e o nihilismo, o escritorourensánrefúxiasenadefensadarelixióncomoantídoto.


13

Leria(1961)reúnetextospublicadosantesdaguerracivilendiversosmedios.

Apósaguerracivil,asúaobraliterariaestáescritaenespa-ñol.

AnovelaLa puerta de paja(1953)éarepresentaciónsimbó-licaeexistencialistadunhaIdadeMediamíticaefantástica,pe-ríodoparadisíaco(“idadeteocrática”);inspiradapoloseufervorcatólico.

Outrascatronovelas–Gamalandalfa,La verídica historia del niño de dos cabezas de Promonta, Doce años despues e La tiara de Saithaphernes-ficaninéditasatéquesonincluídasnasobrascompletasdoautorpublicadasporGalaxianoano1994.

2.4. Obra ensaística.

AcontribucióndeVicenteRisconesteámbitoéinxente.Paraaléndosensaiosxa referidos,osestudosetnográficos

formanonúcleodoseuafáninvestigador;relixiosidadepopularemanifestaciónsfestivas,lendaseliteraturaoralsuscitanoseuinterese.

Participa no estudo Terra de Melide (1933) –Etnografía e fo-lklore de Melide-, promovido polo Seminario de Estudos Gale-gos.TraballoscomoDa mitoloxía popular: os mouros encantados(1927),Ensaio dun programa pró estudio da literatura popular ga-lega(1928),El fin del mundo en la tradición popular gallega(1940),Notas sobre las fiestas del carnaval en Galicia(1948),respondenaestavocación.

Mitología cristiana(1963)reúneensaiosverbodocicloartúri-coeoSantoGraal,HamleteomitodeDonJuan.

Riscoéoautorda“Etnografía: Cultura espritual”daHistoria de Galiza(1962),dirixidaporOteroPedrayo.

Historia de los judíos desde la destrucción del templo(1944)ouSatanás. Biografía del diablo –versión portuguesa sen data deedición: Satanás. História do Diabo- ofrecen unha visión mani-queadomundoeunhainterpretaciónprovidencialistadaHis-toria.

Elementos de metodología de la Historia(1928)ouPsicología del librepensador(1937)sontextosrepresentativosdadiversida-

dedeasuntosacometidospoloinvestigador.Historia de Oriente contada con sencillez(1955)éresultadoda

súafascinaciónpermanentepolomundooriental.Orden y Caos. Exégesis de los mitos (1963) presenta as dúas

tendencias universais, estruturadas nunha secuencia mítico-simbólica.

Las tinieblas de Occidente:Ensayo de una valoración de la ci-vilización europea, obra na que Risco xa traballa no ano 1917maisqueficainéditaatéo1990,candoseocupadasúaediciónManuelOuteiriño,analizaadecadenciadasociedadeoccidental,cunha visión paralela á de Oswald Splenger (La decadencia de Occidente).


14

3. O PORCO DE PÉ

3.1. Secuenciación narrativo-discursiva.

“Napost-guerra,D.CelidonioascendéudeporcoamarránechegóuaAlcalde.Aparentainfloucomoofoldagaita.”(p.9).

En opinión de Antón Risco, o primeiro parágrafo sintetizaeanticipatodooargumentodanovela.Presentacióndirectaeburlescadopersonaxenucleardanovelaedasúafunciónsocial.Deseguidafaladoseu“antitéticoantagonista”(!),oDr.Alveiros.

Desdeaprimeirapáxina,onarradordemandaacomplicida-dedolector:

“Distexeitoveredesoquevaidetemposatempos.”

ApósoretratodedonCelidonio,seguenosdosseussogros–BaldomeroGarcíaedonaEmerenciana-eodamuller–Nicasia-.

EspecialsignificadotenadescricióndavestimentadedonCelidonio,comofórmulaparasalientara importanciadasapa-rencias.Complementoprimordialéa“chistera”:

“Achisteraerguéu,non[só]aalzadafíseca,senóntaménaalzadamoraldeD.Celidonio.

AchisteraabríulleasportasdaRepresentaciónpúbrica.”(p.18).Aalimentación,actividadecomercialáquesededicaopro-

tagonista,écriticadacoamesmadurezaqueopersonaxe:“Enonqueremosfalardaspastasprasopa,dosflanshuevose

dastrescentasmilporcalladasquenosvendenecomemos.(...)EoquedicíaD.Celidoniopolamuller:“MiNicasiaesmuyha-

bilidosa:decualquiercochinadahaceunplato.”(p.20).OlectorasisteápersonificacióndenigrantedaPolítica(“ve-

llona falangueira e despepitada”). Non saen mellor paradas asForzasVivasdacidade:

“Facernonfanren.Axúntanse,deliberanemóvensedunxei-toinconcretoevago,pormeiodetelegramasecomisións,quesonasúaesteriorizaciónvisíbele,senquetalesteriorizaciónpoi-dadarideadorecónditoserdequesonemisarias.”(p.25).

D.CelidonioviaxaaMadridcunhaComisióninoperante–vaiso-licitaraoministrounhasubvenciónparaunhas“aceras”-.Nacapitalasisteaunconcerto (D.Celidonio roncaconestrondomentresaorquestrainterpretaAs NubesdeDebussy);oenxeñeirodaDepu-taciónlévaoaunbordelrexentadoporunhadonaitaliana(“Feme-ninoBuddhaviventedaEraModerna”);visitaaostalleresdoABC;eomáisimportante,coñeceoConde,prototipodocacique:

“Fixéronse amigos. D. Celidonio ofercéuselle, e na primeiraocasiónfoiconcexal.”(p.38).

OretornodeD.CelidonioaOria(Auria/Oira)coincidecasecunhamisteriosadoenza(“mal roxo”).Onarra-

dor,parallequitardramatismoásituación,aproveitaaocasiónparadialogardirectamentecolector:

“Nonseñanmalpensados,quenonfoidiso.”(p.39).No relato das alucinacións que padece o protagonista por

causadafebre,dáseunhatransferenciadeideasdonarrador,eenúltimainstanciadoautor(visiónapocalípticadomundo):

DebuxodeVicenteRisco


15

“XanoneraBarcelona;eraaGranCibdade,aGranCibdadequedáavoltaaomundoeocupaomundointeiro,eencheomundodetal forma,quexanonhai terraprasementarcatropataquiñas.Aterratodaestácobertadeasfaltoedecarrísdeferro.AchuviadeasfaltoqueasolagóuSodomaeGomorracoa-llóunaGranCibdademoderna,queenchíaomundo inteiro.”(pp.42-43).

ODr.Alveirosépresentadocomo“libertadordamomiadeTutankamen”,“novo Orfeu”, “Orfeu do século XX”.Onarradorintro-ducedigresiónssobreahistoriadacélebremomia.Retratoestri-tamentefísicoeparcial:

“Deixaremosisteretratoenóvalo.Osretratosdecorpointei-rosonbóspraosquintosemáispraoshorteras.”(p.48).

O narrador desenvolve unha curiosa teoría de identidadesouafinidadesentresereshumanoseanimais.Easeguir,refíreseaD.Celidoniocomoun“filisteu”(“froitodapedagoxía,quesonos escolantes,os programas da escola”), nun ataque frontal aosistemaeducativo.

Odoutorsalvao ilustrepacienteporomisión–“ásescuras”e“adietaausoluta”-,senfacermáisnada.Éoprimeiroachega-mentoentreosdousprotagonistasdanarración.

Dáseunsaltoimportantenanarración:“EmprincipiabaalíaEdadedoComercio,dosEscritorios,das

ComisiónsedasRepresentacións.”(p.51).Aspalabrascárgansedunhaespecialdurezaesarcasmo,ao

sereferirásmudanzassociaisqueseveñenoperando:“Nacibdaderuralefidalga,habíamoitotempoquebaixaran

osseñoresdaexecutoriaerubiranospolíticoseosempregados;agorabaixabanosempregadoserubíanostendeiros.Osfillosdos fidalgos apuntábanse nas inmensas hostes dos horterasquepapabanavidainteiradaterraaquela.(...)

OLinaxeforasuprantadopolaRazónSocial.”(p.52).NacaracterizacióndeAserdasAiras,poetavangardistaeco-

munista, o narrador aproveita para facer unha mínima conce-siónaolirismo,nonexentadeironía:

“...íaceibandofeblefumeazurquedeseñabanoarasletrasdunpoemadeilusión.”(p.58).

Onarradorridiculizatodasasescolasecorrentespoéticas.AtertuliadoCaféNoveltycongregaoDr.Alveiros,oAserdas

Airas,XaquínGondulfes,FucoBarbeiroeRestitutoMendes.Odiscursododoutoratacaasperamenteomaterialismoda

sociedadeoccidental: “A historia contemporánea non fai máis que andar dan-

do voltas arredor do paquete intestinal e do seu veciño deabaixo.”(p.63).

Prodúceseunnovosaltonasecuencianarrativa:OCondechegaácidadeehospédasenacasadeD.Celidonio.

Odemo–“amesmaconciencia”-visitaoDr.Alveirosparaoten-taresementardiscordia.OfillodoCondeaparececomorivaldoDr.AlveirosaopretenderamesmafilladeD.Celidonio.

ODr.AlveirosaceptasercandidatoagraristaaDeputadoaCortespolodistritodeSolveira.

Onarradorintroducenovadigresión,estavezmetalitararia:“Pormoitoqueparezapolaleituradestahistoria,quenon

haiaiciónsenaxentenenvieirosenmotivación,algohaiquedarllesempreácasualidade,senaquenonhaberíanovelas.”(p.78).

D.CelidoniovaiveroDr.Alveirospara llepedirquerenun-cieácandidatura(odistritodeSolveiraéofeudodoConde);odoutorprometefacelosellepermitecasarcoasúafillaCelido-nia.Éestaasegundaaproximaciónentreosdouspersonaxescen-traisdorelato.

OdiscursodeD.Celidonio–“gramófonodoConde”-éunhasucesióndetópicosedebanalidades.

O Conde fala co fillo para que renuncie á Celidonia e esteaceptadebograo:

“¿Conlocolaítaqueestápormí!Pero,puestoquelaPatrialoquiere,comoquieraqueyonuncaheestaoenplanformal,pues¡erre,i,pe!”.(p.90).

Comoconsecuencia,prodúceseunhaforteagarradaentreD.CelidonioeaNicasia,quesoñabaunfuturogloriosoparaafilla.

Oparalelismopresidealiturxiadosdiferentesmitins,condis-cursoscargadosdepromesaseboasenchentesgastronómicas.

OgolpedeEstadodo13deSetembro–“Adesfeita”-aliviaatensiónquepadeceoprotagonistaporterquefacerfronteaosgastosdaseleccións,talcomoprometeraaoConde.

Onarradorvoltaáreflexiónmetaliteraria,conmanifestairo-nía:


16

“ODr.Alveirospasounaquilesdíaporunharioladeestadosafeitivo-sentimentáisouemotivo-paixonáis,positivosenegati-vos,quedeberanseroasuntoprincipaldestahistoriasioseuau-torforaunpsicólogocomotiñanqueserosnovelistasnotempodeBorgetenotempodeProustecomateñenqueseraíndanotempodeJoyce...”(p.99).

Após temores e incertezas, D. Celidonio é confirmado noposto.Oprotagonista“padece”unactodereflexión,casecons-ciente.

OnarradorridiculizaatesefilosóficadeRamirodeMaeztuaoserequiparadaádedonCelidonio-“sensoreverencialdodiñei-ro”-edenunciaopoderdodiñeironasociedadematerialista.

“Consideraiascousasconánimoatento,everedesqueoDiñei-roáchaseadornadodetodolosatributosdaDivindade.”(p.111).

Econclúeconsorna:“TenrazónMaeztu:Maxima debetur pe-cuniae reverentia.”(p.114).

O último salto narrativo lévanos á homenaxe apoteósica ehiperbólica que se lle tributa a D. Celidonio; unha entroidadadesmesurada ou espectáculo circense xigantesco en que par-ticipatodaacidadanía,mesmopersoasqueveñendoslugaresdaperiferia.

“SobredasdezemeiaemprincipiarondechegarchisterasaoConsistorio.”(p.119).

OdiscursodoGobernadorestáateigadodetópicos,reitera-ciónsepleonasmos:

“...istepoboquevosamaconamoramanteeamoroso,istepoboquevosademiraconademiradaademiración...”(p.127).

DonCelidonioacabasendo“aquilSerSimbólicoquerealizabaoTipoIdealdaHumanidadepropiodaEraHistórica.”(p.130).

Anarraciónabandonaoescenariodasolemnidadeeretro-cedeunsdíasnaprocuradoDr.Alveiros.

BieitoAlveirosresísteseacederáseducióneaoenganodasociedadematerialista(sonmúltiplososcartónsdeconvitequerecibeequerompe).Refúxiasenaactividadeprofesional,naca-tedralenapropiamorada.

OdoutorrecibenovavisitadoDemo,quevairesultardefi-nitiva:

“Comooutrora,oDemofalabaquedabaxenio.Aquelaeraaverdadecrúa,ditasen retóricasninfilosofías, fundamentada

inconmovibremente nos datos inmediatos da conciencia. Nontiñavolta.”(pp.152-153).

Finalmente,AlveirosacabaporcederecaenosbrazosdeD.Celidonio (material e espiritualmente). Terceira converxencia,conidentificaciónplenaentreosdous.Apantagruélicacelebra-cióngastronómicaestáenconsonanciacoatradiciónda“mesafarta”,estudadapolohistoriadorXavierCastro.

“Xatocabaconfirmezaaterracospés,xaoseuentendemen-tocollíaovieironormal,xatiñaarredordesímateriapalpábe-le...”(p.156).

Odesenlaceacontecedemaneirabruscaeinesperada,comooinicio.

“AlguénentróunosalóndeD.Celidonioedixo:-ABibliotecaMunicipalestáardendo!Amúsicaemprincipióuoutratocata.”(p.156).Aquenllepodeimportarqueesteaaarderabiblioteca?

3.2. Coordenadas espacio-temporais.

FóradasperipeciasqueviveoprotagonistaenMadridedabrevevisitaqueoDr.Alveiros faiaunpaciente,aaccióntranscorrenapequenacidade–“vila”-deOria(Auria)–Ouren-se-, quizais a cidade máis literaria das nosas letras (BlancoAmor, Carlos Casares, Bieito Iglesias, Manuel Guede, RiveiroCoello,etc.).

OriaétaménescenariodeOs europeos en AbrantesedeLa tiara de Saithphernes.

APrazaMaior,centrodavidasocialeeconómicadacidade,éoescenariodominante:aquíestánascasasdeD.CelidonioedoDr.AlveiroseaCasaConsistorial.

OpropioRiscorefírese,concertadosededecepciónepesi-mismo,áimportanciaeaoencantodestelugar(El Orense perdu-rable,1981):

“LaPlazaMayornosehaperdidotodavía.DesdelostíteresalajuradelasConstituciones,deCarnavalesalaSemanaSanta,fuéelcorazóndelavidaorensana.Hoynosofreceaúnunosso-portalesparapasearenpazyensilencio,queacasosealomejorquesenospuedeofrecerenOrense.”


17

Aprazaresulta,entón,espazoprivilexiadoparaacelebraciónapoteósicaqueacidadededicaaoseumáisilustrepersonaxe(animalizaciónecousificacióndaspersoas).

“Agreaapretuñábasenaprazaenasrúasquedesemboca-bannelaenmoitedumetanvasta,tanespesa,tancompauta,quesemellabacomasiochansehouberaergueitoporribademetroemeiodoseuniveldeacotío,eestiverapavimen-tadodecarautasviventesepasmadas:eraunadoquinadodetestashumáns,comasipraestrarocamiñodeD.Celidonio,astestasdoscidadánssehouberanvoltoadoquínstodasaeito.”(pp.119-120).

DesdeodormitoriodacasadoDr.Alveirosonarradordes-cribe a parte oculta da cidade –“as traseiras das casas vellas”-,materializacióndoestadodeánimododoutor,quecontrastacoaspectoengalanadoquepresentanrúasepraza.

“Ao dar volta á testa o doutor pra ver o que era abesullóupola fenestra a espréndida iluminación eléitrica que ornaba aprazaconlumiosasarquiteiturasdeencantamento.”

(p.149).Contodo,anoveladeRiscoémáisunhaobradeespazosin-

terioresqueexteriores:acasadeD.Celidonio,acasadoDr.Al-veiros,aCasaConsistorial,aDeputaciónProvincial,obordeldeMadrid,oCasino,oclubedetennis,ocaféNovelty,etc.

Adescriciónprecisaedetalladadacasaondemoraasícomodoscostumeseafecciónsquetenodoutorofreceunhaimaxedestequepresentapuntosdecoincidenciacoadopropioau-tor.

“OquartodoAlveirostiñaporforzaquesemellaroquartoduncrego.Ascienciasocultaseclesiastizanaosqueasestudan,sencomunicárenllesopodereclesiástico.”(p.134).

Onarradorinfórmanosdatranscendenciadoscaféscantan-tesnacidade.

“Naviladequefalamossenonconcibeuncafésencuple-tista.Sontanestimadas,quehoubountempoenque,aqueseatopabasencontrata,víñasepraalínaseguranzadequeasos-tiñan.”(p.56).

O Café Novelty ten grande semellanza fónica co Café Ro-yalty,ondeoautorformouunhadassúastertulias literarias;elé o autor da letra himno do local que comeza con este verso:

“Exoticclub,caféRoyalty,cosaextraña;”.Oestabelecementoforainauguradonoano1916narúaCardealQuiroga,amoipoucadistanciadamoradadoautor(rúaSantoDomingo).

Atemporalidadeévaga,imprecisa,indefinida.Otempocom-prímeseoudilátaseenfuncióndodesenvolvementonarrativo,ávezquedásaltoscaraatrásoucaradiante.Enboapartedaobra,adimensióntemporalesvaécese,desaparece.

Asreferenciasadousacontecementoshistóricospermíten-noscontextualizarcronoloxicamenteaacción:ogolpedeesta-dodoxeneralPrimodeRivera,queaconteceo13desetembrode1923,eo incendiodaBibliotecaMunicipal, instaladaentónnoprimeiroandardoactualInstitutoOteroPedrayodeOurense,nolateraldarúaGarcíaMosquera,equeocorreefectivamentenanoitedo7ao8dedecembrode1927.

“Praooutrodíasóuposeanova:ogolpedeEstadodo13deSetembre.”(p.98).

“-ABibliotecaMunicipalestáardendo!”(p.156).Osacontecementosnarradosvandesdeosanosanteriores

ao 1923 até comezos de decembro do 1927, un ano antes deedicióndanovela.

3. 3. Os personaxes.

Unnarradoromniscienteeomnipresente,conmoitostrazosdo propio autor, afírmase como o verdadeiro protagonista dorelato.Avoznarradora,conconstantesdigresións–explicaciónsouaclaracións-dominaasdospersonaxesdanovela,impondosempreoseupuntodevista.

Ospersonaxes,mesmoosprincipais, soncomocaricaturas;espantallosoubonecossenalma,sensentimentos–ausenciademanifestaciónsdeafectoeempatía-,quesonobxectodetodotipodeburlaseataques(novelaantisentimental).

DonCelidonioRepresentantedohomevulgar(“hylico”),maiscoacaracterización

quesefaienNós, os inadaptados:“...dosvulgares,doshylicos,quexanonsonosvulgaresinxenuosdoestadoprimeiro,senónosbárbarosarmadosdasarmasdacultura,aosquepertenceotrunfofinal.”

Ocomerciante-alcaldenontenideas,valoresninopinións:


18

“DonCelidonioéigoalporadentroqueporafora:carneies-pritosonamesmazorza,misturadaerevolta,comesmoadubodeouregoepemento.”(p.11).

Assúasintervenciónssonesporádicaseridículas,conenun-ciadossimplesebreves,cheosdeanacolutos.

Dr.AlveirosPersonaxepeculiareestraño,protagonistadorelatoDo caso

que lle aconteceu ao Dr. Alveiros.Encarnaalgunhasideasevivenciasdoautor,maisnon

se corresponde propiamente co concepto de alter ego.Tampouco coincide co home de espírito (“pneumático”),creadordaverdadeiracultura,porquenontenideaspro-piasninconviccións (acabasucumbindoá tentacióndasociedadematerialista);todoficareducidoaoaspecto,ásaparencias.

“OOrfeudoséculoXXeraunhome(...)terminalcomaqueenrea-lidadeeraomarconolindeirodedúasedadesdahistoria.”(p.46).

Da dicotomía presentida ao comezo –confrontación entrematerialismo(D.Celidonio)eidealismo(Dr.Alveiros),personifi-cacións do Mal e o Ben- pásase á convicción da converxenciaplenaentreosdouspersonaxescentraisdanovela.

Ámedidaqueavanzaanarración,BieitoAlveirosvaiconfluín-docosoutrospersonaxes–“filisteus”-,burguesesacomodadoseinsensíbeis.

EnNós, os inadaptadosdefínesedestamaneira:“Ofilisteuerapordefiniciónohomepreocupadodacousa

púbricaedosseusgravesasuntos:dapolítica,dosufraxiouni-versal, dos programas dos partidos, da banda municipal, doperiodismo,das formas de goberno, das Academias, dosXo-gosFroraes,davontadepopular,dapavimentación,doalum-brado,doprobremasocial,da instruciónpúbrica,doCapital,doTraballo.”

Representantes sinalados dofilisteísmo sonoscompoñen-tesdatertuliadoCaféNovelty.

AserdasAiras–“comunistaepoetadeavangarda”-émozodunhafilladeD.Celidonio.

XoquínGondulfes–“oProfundador”-éoprototipodequenfala por falar (“Chegáballe coa Revista de Occidente –Ortega eGasset).

FucoBarbeiro–“abogadocoxo”-estáinstaladonanegaciónpermanente.

Restituto Mendes –“obreiro honorario repúbricorevoluso-cialsindicalagroanárquicocomunista”-representaoproletariadodesleal.

ODemointervéntaménnaacción.Épresentadocomesmosarcasmoqueosdemais.

“Viñaatalecomailé: ispidoepeludo,concornoserabo...”(p.67).

“Era o demo enxebre, auténtico, sen falsificación posíbele,quenoniñamosnóspóreiquíundiañodeceluloidecomoodeoutroescritorcalquera.”(p.67).

ÉtaménpersonaxedotextoDedalus en Compostela.A figuradoDemoobsesionade talmaneiraaVicente

Riscoquechegaaescribirasúahistoria–Satanás. Biogra-fía del Diablo, 1947 (Satanás. História do Diabo); tratadocuriosoesorprendentequecombinaatradicióndascren-zaspopulareseainformacióndostratadoseruditos.NelaaparecenafirmaciónsqueestánensintoníacoastesesdeO porco de pé:

“Dissemosjáque<<anossacivilizaçaoéacomprovaçaodaobra realizada pelo Diabo para infundir, para enxertar no co-raçáodoshomensoPecadodasoberbasatânica>>”(p.224).

Oporco–“demoniosubalterno”-éundosseteanimaiscuxaformapodeadoptaroDemo.

OCondepersonifica,enopinióndeManuelOuteiriño,ode-putadoJoséCalvoSotelo,encarnacióndocaciquismo.

Osoutrospersonaxessoncomosimplestrazos,comosom-brasquesemoven:BaldomeroGarcía,donaEmerenciana,Nica-siaGarcía–“EramáisvellaqueD.Celidonio,máisanchaqueoutaenontiñapescozo.”(p.13)-,CelidoniaeEmerenciana(fillasdeD.Celidonio),oenxeñeirodaDeputación,adonadobordel,ofillodoConde,aMullerdoConde,etc.

Nanovelafaiseburlamordazdetodotipodepersonaxes:ar-tistas,señoritos,obreiros,comerciantes,políticos,liberais,etc.


19

3.4. Análise e interpretación.

O porco de pééunhanovelaintelectual,moiideolóxica,queinterpretaarealidade.Ainterpretacióndavidaedomundoporpartedoautorestáguiadaporunhaarelaespiritualista,mítica.

Esteexperimentaunhasensacióndevertixeperanteasmu-danzassocioeconómicasproducidasoupresentidas,quelevanaseprecipitarnoabismo,naaniquilación.Visióndunhasocieda-decrepuscularenqueseacrecentanomaterialismoeadeshu-manizaciónedegradacióndaspersoas.

MilánOterosubliñaqueaobradeVicenteRiscoéunexerci-ciodeverbalización,característicadefinitoriadanovelamoder-na.

“Riscointúeocarácterdecreación verbaldanoveladoséculoXX,enquealinguadominasobreaharmoníaestruturalouatrama.

(...)Poresarazón,O porco de péconstitúeunprodixiosoexercicio

delinguaxecentradonaparodiadosdiscursosdominantesdaciencia,damatemática,doesoterismo,dapolítica,doperiodis-mo,etc.”

Omesmoestudosoestimaquehaiunhamanifestaintenciónlúdicanapropostanarrativa,quepresentaunhavisiónsubxecti-vaedeformadadarealidade

Asátirasérvese,sobretodo,daridiculizacióngrotesca,comoformaderexeitamentodasociedadematerialistaedecadente;resultadodopesimismoradicalparaoquenonexisteremedio.Bendistintodoqueocorrecohumor,quemanténacesaaluzdaesperanzanoriso.

Segundo Celestino Fernández de laVega (O segredo do humor, 1983), humorismo e lirismo van estreitamente liga-dos. O humor está esencialmente vinculado coa simpatía,coa tenrura, coa comprensión. O humor faise sarcástico–grotesco,caricaturesco-candoatristuraouadorresultaninsoportábeis.

AIdeoloxíadonarradorexprésasepormediodadestrucióndosdiscursosdosoutros.Orecursoempregadoéodaestiliza-ciónparódica(imitaciónburlesca).

O ataque diríxese contra as formulacións verbais dos di-versos axentes sociais:

• A linguaxe do positivismo científico:“Podemos sentar esta derradeira hipótese de colabora-

cióndoventrecoachisteranaformanzadaideoloxíadeD.Ce-lidonio,basándonosnasdoutriñasdeTurró,queponaorixedaintelixencianassensaciónstróficas;porquesiasegúniso,afameéaquedánacenciaaocoñecemento,quénonfaráafartura?”(p.18)

• A linguaxe alimentaria ou culinaria:“Omáisdinodenotapolobendiscurridaqueestá,éafabri-

cacióndobacallau. Isteprepárasecontraposvellosprensadosconaceitedeliñazadisoltoenalcoholdearder,quelogoevapó-rasenunfornoespecial,edeixaogustodobacallauverdadeiro.”(p.19).

• A linguaxe esotérica:“Oprobremaeraoseguinte:sioDr.Alveirosceibóuámomia

de Tutankamen das súas envolturas máxicas, a que atoparonMr.CarteseLordCarnarvonnonpodíaseramomiadeTutanka-men.”(p.44).

• A linguaxe literaria (amorosa):“Topóulleunhabelezadeedredónpraosdíasdeinverno,ou

de baño quente sulfuroso ou de manta de viaxe, unha belezaquedabasonoecanseiraauntempo,dunhadelicuescenciabio-química. (...)Unhabelezamáis táctilegustativaquevisual,ouolfativa,ouauditiva;debíasercomaquensorbeungrolodeleiterecénmunguida.”(p.72).

OpoemadeAserdasAiras–“Douradodíadeouro”-ridiculi-zaaestéticadasvangardasliterarias(hilozoísmo).

• A linguaxe da filosofía lóxico-matemática:“Ousexa: Dr. Alveiros Don Celidonio Celinonia= NicasiaQuerodicirqueoidiliopre-talámicodoDr.AlveiroscoaCel-

doniafoiodeD.CelidoniocoaNicasia,coadiferenciadetodolosimponderábeles.”(p.74).

• A linguaxe política:“-Labregos:temosunfinprósimo,unfinremotoeunfinúl-

timo.”(pp.93-94).


20

• A linguaxe xornalística:“Atrás, un fato de fermosas señoritas de catorce a corenta

eseisanos,vestidasdegalegasconramosdefrolesmasmaus,querealzabancoasúapresenciaabrillantezadoacto,traguen-doa ilunperfumedexuventudeedebeleza,concintilardosseusollos,etc.etc.”(p.123).

• A linguaxe médica:“Istecontautoíntimodoscorpos,quesequentabanosúns

aosoutrosbaixodunsolquexaibasendodexusticia,nonso-mentesfaidoadaasecreciónsudoríparaqueempapaasalmillaseascamisolas,apegaaopescozooscuellosalmidoados,pordi-solverosudorpartedoalmidóneconvertiloendextrina–razónpolaqualserecomendanosdeceluloide-ievapóraseenbafosquentes e cheirentos a queixo e a leite mazado, senón taméndispónocircuitopraatrasmisióneléitricadoentusiasmo,...”(p.120).

• A linguaxe da oratoria:“-Escelentísimo e Ilustrísimo Señor: o Goberno de S. M. A

quenindinamenterepresentonisteactosolemnísimo,tivoabenfacerxusticiaásescelsasvirtudescívicopatrióticasdeVocenciaIlustrísima,...(p.126).

Nadasesalvadotonparódicodavoznarradora.Risco búrlase de todo canto lle desagrada desa sociedade

gregariaehipócrita,incultaeconsumista,vulgarepedante.Ten-lleauténticopavoráCiencia(satanizacióndamodernidade).EnSatanás. História do Diaboexpresa:“ODiabotenumaarmamel-hordoqueastentaçoes,melhordoqueabrujaria.Estaarmaéaciéncia.”(p.150).

DoloresVilavedracoincideconestainterpretación,aoenten-der que as estratexias enunciativas empregadas na narraciónperseguenoefectoparódico.

“Senentraragoraamatizaradistinciónentresátiraeparodia,oqueanósnosinteresaéapreciarcomoasestratexiasenuncia-tivaspotenciana inversióndunhaseriedevaloresrepresenta-dosnanovelapordeterminadosdiscursossociais,propiciandounhalecturafortementesubversiva.

(...)AgraninnovaciónradicaenqueenO porco de péaideoloxía

do seu autor non se nos impón directamente, por medio dun

discursoidentificableeunitario,senónmedianteadestruccióndosdiscursosalleos.”

Aparodiaéconcibidacomounha formadeseenfrontarárealidadeedeintentarreconstruíla.

ManuelOuteiriñodefendeque O porco de pééunhasátirapolítica;sátiradaditaduradePrimodeRivera.Parael,acríticadeRiscoéinequivocamentenacionalista.

“N’O porco de péRiscosatirizouocontinuísmoentreapolí-ticaparlamentariatelecráticaeosórganospolíticosdaditaduranaqueaparecenosmesmospersonaxesfilisteosquedinocu-parsedosinteresespúblicos.

AnoveladeRiscoobxectivaafascinacióncentralistaeoser-vilismopolíticodemoitos,eaesterespecto,segueafacerrir.”

Ofillodoautor,AntónRisco,xaapuntaraqueanovelaéunhaparodiadapolíticaliberaledaditaduramilitardePrimodeRive-ra.NaapoteosefinalnahonradedonCelidoniofaiseunhaexal-tacióndaditaduraedomitosolardoditador,semprecomesmotonparódicoecrítico.

Miguel Moreiras salienta o humor e o esperpento comotrazos definidores da estética da novela. Os recursos humorís-ticosdequeseserveoautorsonmoivariados:desmitificacióndetópicosliterarios;empregodeelementosfónicosexpresivos:onomatopeas, similicadencias, aliteracións, paronomasias, etc.;procedementossemánticos:xogosparódicos,humorhiperbóli-co,polisemia,humorescatolóxico,metáforasdegradantes,etc.;grandenúmeroderecursosformais.

RiscosenteadmiraciónporValle-Inclán,taménesteticistaeanti-filisteo.AvisiónsatíricadeEspañanaobravalleinclanescacontraponseáideaidílicadeGaliza,vistadesdeunesteticismomodernista.

En O porco de pé están todas as constantes ideolóxicas deVicenteRisco:oirracionalismo;aconsideracióndahistoriacomodegradación;oposiciónaomundourbano(vulgarefeo);críticadodiñeiro, invencióndiabólica;desconfianzaperanteasmobi-lizaciónspopulares; idealizacióndaaldeaedavidadocampo;críticadomarxismoeocomunismo;denunciadosistemacapi-talistaematerialista.


21

3.5. Estilo e linguaxe.

OestiloliterariodeVicenteRiscoestáamediocamiñoentreaconcisiónsuxestivadeCastelaoeoexuberanciaexpositivadeOteroPedrayo.Estiloconcisoeáxil,maistaménfragmentarioedislocado.

CarlosCasaressalientaestestrazosdaprosadeRisco:iro-nía, claridade, agudeza e sobriedade expresiva. Esta últimacaracterísticanonparecemoipertinentenanovela,secon-sideramosaslongasenumeraciónseasimitaciónsparódicasquecontén.

OestilodeO porco de pécaracterízaseporpresentaruncon-tinuoxogodecontrastes:brevesesimplesenunciados–amododesentenzaspopulares-,propiosdorexistrocoloquial,contra-póñensealonguísimasenumeraciónsoudisertacións,caracte-rísticasdorexistroculto.

“Sudar,sudóu,promenosmal”(p.33).“Esalvouno.”(p.51).“OAlveiros,calado.”(repetidoseisveces)(pp.68-70).“FoiseoDemo.”(p.70).“Pediuespricacións.Nonllasderon.Encabuxadofoisepraacasa.”(p.76).“Imoslogo.”(p.78).“Eplantouna.”(p.90).“Aloitaibaprincipiar.”(p.92).“Tiñarazón.”(p.101).“Efoi.”(p.104).“EhonrouseaD.Celidonio.”(p.116).“Eentregoulleotraxe.”(p.127).“Amúsicaemprincipióuoutratocata.”(p.156).

OsdiálogosdosintegrantesdatertuliadoNoveltytaménsecaracterizanpolabrevidadedasintervencións,oquelleconfirevivacidadeedinamismo.

Aslongaseabundantesenumeraciónsqueaparecenaolon-go da novela constitúen o recurso estilístico dominante, poisrespondenaopropósito deexpresaro caoseo excesodaso-ciedadedeconsumo–crepuscularealienada-,quenonfaimáisqueacumularriquezasebensmateriais:ladaíñadirixidaádonadobordelmadrileño;asimaxinaciónsdeD.Celidonionocuartodaprostituta;arelacióndeescritoresrusos;arelacióndeesta-belecementosemateriaisdeBarcelonaqueD.Celidoniotennodelirio da persecución dos sindicalistas (asasinos); a listaxe de


22

escolaspoéticas;oinconformismodeFucoBarbeiro;osespecia-listascientíficos;asfloreseplantas;produtosgastronómicos;asmatinaciónsdeD.Celidonio;preparativosparaoactodehome-naxeaoalcalde.

Enumeraciónexcepcionaléalonguísimaehiperbólicarelacióndecolectivosqueacodenaosactosdeexaltaciónde D. Celidonio, reforzada polo efecto de continuidadesen fin por medio da anáfora de“Atrás”(como unha mul-titudinariaprocesiónquenonacabanunca):“AbandadoReximento”,“osEsproradores”,“SociedadesAgrarias”,“Socie-dadesObreiras”,“Sociedadespolíticas”,“CasinoseCírculosde Recreo”,“Sociedades Sportivas”, “os nenos das escolastodas”,“Coros Galegos”,“o Orfeón”,“Asociacións benéficas”,“Asociaciónsdecaráuterrelixioso”,“AsociaciónsdeCaráu-ter científico”,“un fato de fermosas señoritas”,“Comisiónsoficiáis”,“cincoempregadosdoConcello”,“OConcello”.(pp.120-124).

Oempregodeonomatopeas–“coch,coch”;“run-run”-,aliteracións–“ventreorondoeredondo, lirondoeboron-do”-,polisemias–“xurar”,“apretar”-,oxímorons–“consubri-mesinxeleza”-,aglutinacióndeprefixosesufixos–“super-postsimbolistas”-, creacións lexicais –“celidoniamente”-,acumulacións verbais –“un cubo estoupoestrépetostron-dante”-,reiteracións,paralelismos,anáforas,amplificacións,polisíndetos,etc.confírenlleaotextounhaforzaexpresivaquesubliñaaintenciónsatíricaeparódica.

Hai comparacións que procuran a deformación grotesca,mediante a animalización, a vexetalización ou a cousificacióndaspersoas:

“Eu quixera cantar istes amores crasos e lardeiros, aquelamisturafartadedúasalmasquesederreteunhanaoutracomosederretenatixolaagrasadosrixóns.”(p.15).

Ásvecesanarraciónentranaparaxedaescatoloxía:“Porbaixodosseusxamónshabedespasar,malquevospese;

atrásdelahabedesandarcheirandocomaoscansáscadelas...VeleiquíoPasado-Futuro inmenso,pesado, inmóvelecomounHimalayadecarne:baixenasvarasdavosasoberbiaevíndellelamberascarrañasdospés...Veleiquíoburatoporondeescoatodaacivilización.”(p.30).

“Comaquenmexanasaugasmortasdunhalagaestañadaetranquía...”(p.73).

Osrexistroslingüísticosempregadosreflictenarealidadeso-ciolingüísticaconflitiva:

-OcastelándoscomerciantesmaragatosedosburguesesdeOria.-Ocastrapodosgalegofalantesensituaciónsformais.-Ogalegodasclasespopulares.Oplurilingüísmocaracterizadoreridiculizadorincorpora,así

mesmo,abundantesbarbarismos–“lunch,monamour,àlaga-rçonne,interviú,bonmarché,soulagement,varietés,chauffer”-,termosdaxergaxuvenildaépoca–“caraba,primada,cañí,diña”-,vocábulosdafalaindiana–“llegadoresien,etablesimiento”-,la-tinismos–“Egoteabsolvo”-,etc.

Oautor recorreamiúdo aelementos–modismos, refráns-dalinguaxecoloquial,vulgar-“Aquelasiqueeraboa”,“meternabocadolobo”,“nondarpéconbóla”,“pensandoquepingabaabreva”,“candoDeusdánonémigalleiro”,etc.-quesecombinancon cultismos, tecnicismos, latinismos e amplo repertorio dereferenciasculturais.Nonpodefaltaroricoléxicodoporco(ma-tanza)edosseusprodutos.

O resultadofinaléunha linguaxe incisivaeprovocado-ra, rica e ousada, radicalmente nova no panorama literariogalego;marabillaliteraria.O porco de péinscríbesenalongatradiciónsatírica danarrativa europea,conautorescomoFrançois Rabelais (1494-1553) –Pantagruel (1532)- que ins-taura a estética do grotesco e do exceso, cunha linguaxecheadeenumeracións,exaxeraciónsereferenciasescatoló-xicas,FranciscodeQuevedo(1580-1645),mestredaburlaedaanfiboloxía,queatacaadecadenciadasociedade,oes-critorsatíricoirlandésJonathanSwift–Los viajes de Gulliver(1726)- ou Laurence Sterne (1713-1768) –La vida y opinio-nes del caballero Tristram Shandy (1760-1767)-,queanticipamoitos dos recursos narrativos das vangardas literarias doséculoXX.


23

3.6. Vixencia da obra.

MoitosasuntosdanoveladeVicenteRiscomanteñenplenavixencianasociedadeactual.

Haimoitodepremonicióndomundoglobalizadoactual–eco-nomía,política,cultura,informaciónetc.-navisiónatormentadaqueD.CelidoniotendeBarcelona(“aGranCibdadequedáavoltaaomundointeiro”).Invasióndecementoeasfalto,quelevaadesfeitaásparaxesmáisafastadas,nunprocesodeurbanizacióntotal.Agre-siónscontinuadasaomedionatural,congravesconsecuenciasnaclimatoloxía,quenoncesadedenunciaromovementoecoloxista.

AEconomíaostentaopoderabsolutonomundoactualeodeusDiñeirogobernacontiraníaahumanidade(“Maxima debetur pecuniae reverentia”).“O senso socialista do capitalismo”ou“Docapitalismoqueestáchamadoasalvaraomundodacrisequeameazabaaocapital”(p.114)semellantitularesdosmediosdecomunicacióndehoxe,aoinformarendasconvulsiónsfinanceirasqueseestánaproducir.Aacu-mulaciónescandalosaderiqueza–grandesfortunas-éunhaobsceni-dadepermanenteeuninsultocolosaláintelixenciaeásensibilidadenunmundoenquemillónsdepersoasmorrendefamecadaano.

“Non esquezades que o fin do Diñeiro é medrar, medrar acotío, medrar sempre, ata encher o mundo, ata realizar o gransímbolodeMidas.”(p115).

APolíticaemprega,enboamedida,asmesmasarmasdese-duciónqueoutrora(promesaselectorais).

O gregarismo segue a presidir boa parte da parafernalia doseventosactuais–deportivos,musicais,festivos,etc.-queatelevisiónmetecontinuamentenasnosascasas.Oafándeostentación,oimpe-riodasmodasouarelevanciadasaparencias(hipocrisíasocial)sonrealidadesquemedransencesarnassociedadesdesenvolvidas(!).

Notocanteáalimentación,nonandabamoidescamiñadooautoraosereferiraosprodutosquesecomercializan(“dastres-centasmilporcalladasquenosvendenecomemos”),queestánacondicionarosnososhábitosalimentarios(introducióndaco-midarápida(lixo)–fast food-,problemasdeobesidade,doenzas,intoxicacións,etc.).

As celebracións ou romarías gastronómicas –moitas delassonexaltaciónsdosmáisvariadosprodutosporcinos-proliferan

polanosaxeografíaecongreganmultitudesdedevotoseentu-siastas.AsenumeraciónsdeprodutosculinariosqueaparecenenO porco de pépresaxianaculturadaopulenciaeoexcesodasociedadedeconsumoenquevivimos.

“Elevounodearrastroaocomedorestilohespañol,ondeestabanaspersoasderespeto,arredordagranmesaondecampabanimen-sastartas,colosalesbrazosdexitano,pastéisenormes,montañasdepastas,pastéis,masas,froitasescarchadas,emparedados,empanadi-llas,roscas,biscoitos,melindres,almendrados,galletas,bombos,cakes,roscóns, merengados, ametralladoras, turróns, serpes de mazapán,sandwichs, ovos moles, touciños de ceo, manteiga doce, mel, cara-melos,almibres,mermeladas,arrozendulce,guindasenaugardente,chiculates,orellasdefrade,figospasos,dátiles,bananas,piñadeAmé-rica,namentrasnosaparadoreshabíaunexércitodebotellasdexe-rez,tostado,porto,champán,coñac,benedictino,chartreuse,ron,anís,curaçao,xinebra,kumel,ecaixasdecigarros.”(pp.154-155).

Haiunhadescriciónenumerativa,cargadadeexpresividade,can-dooDr.Alveiroscontempladesdeafiestradoseucuartoapartedeatrásdascasas,queconmínimasvariaciónscaracterizahoxemoitosbarriosdasnosascidades.Écomoseonarrador–autor- ,peranteavisióndoabandonoeamiseria,deixaseporunmomentoadurezadasátiraese instalasenareflexióncomprensiva,humanizada, facendoespertigaraalmaengruñadadodoutor.Aestamparesultaextensametáforadaparteocultadomundo,davida,quenonseveounonqueremosver.

“Despóis arredóu as cortinillas de encaixe da fenestra de meiocorpo,eestivoconsiderandoastraseirasdascasasvellas,asgaleríaspintadasdeterraroxa,cosvidrospartidossustituídosporcartónsefollasde lata;assolainassobreviventes,osventanuchosdemadeiravellasenpintar,cunhasoilavidrazapequeniñanocentro;asparedesdepallabarroedetellas;ostelladoscobertosdeouricelos;aschemi-neiasfeitasdelatasdegas;asalbacaseosmiramelindrosmedrandoenlatasdepementos,encúsdeolas,enorinolesvellos;ostendalesderoupabrancaesgazadaouremendada;osgatosdeitadosaosol,oucamiñandopoucoapoucopolocumedostellados,cosrabosenfestoseamostrandoapeseta;ostestos,caixasdecartón,táboasdecaixóns,trapos,basoirasvellas,abandoadosnostellados;amullerdefermososbrazosqueaparezcantandoprapecharafenestrasendartempopraverlleaface,quebensesabecomoé;osnenosqueandanxogandonasolainamáisbaixaedosquecheganeiquíosberros...”(pp.145-146).


24

4. BIBLIOGRAFÍA-CARBALLOCALERO,R. (1981),“Aobra literariadeVicente

Risco”(13-22),enOrense.Ourense,Deputaciónprovincial.- CASARES, C. (1981), Vicente Risco. Conciencia de Galicia.

Vigo,Galaxia.-CASARES,C.(1996),Un país de palabras.Vigo,Galaxia.- CASTRO, L. e outros (1996), Historia de Ourense.Vigo,Vía

Láctea.- FERNÁNDEZ DE LAVEGA, C. (1983), O segredo do humor.

Vigo,Galaxia.-GÓMEZSÁNCHEZ,A./QUEIXASZAS,M.(2001),Historia Xe-

ral da Literatura Galega.Vigo,ANosaTerra.-GUTIÉRREZIZQUIERDO,R.(2000),Lecturas de Nós.Vigo,Xe-

rais.- MILLÁN OTERO, X. M. (1993),“Pluralidade de linguaxes e

desarticulaciónsocialenO porco de pé”(86-93),enA Nosa Terra: Vicente Risco. Arredor de Nós.

- MILLÁN OTERO, X. M. (1996),“Grupo Nós: Vicente Risco”(737-768),enHistoria da Literatura Galega,vol.3.Vigo,ASPG.

-MORÁNFRAGA,C.C.(1993),“O porco de pénotempodeJoyce”(94-100),enA Nosa Terra: Vicente Risco. Arredor de Nós.

-MOREIRAS,M.(1981),“HumoriesperpentoenO porco de pé”(49-57),enOrense.Ourense,DeputaciónProvincial.

-OUTEIRIÑO,M.(1993),“VicenteRiscoeaorixedaoratoriagaleguista” (78-82), en A Nosa Terra: Vicente Risco. Arredor de Nós.

-OUTEIRIÑO,M.(1993),“OhumorpolíticodeRisco”(estudocríticoparaaediciónfacsímile).

-RISCO,A.(1978),Pensamento de Vicente Risco.Lugo,Alva-rellos.

-RISCO,A.(1981),“ElescritorVicenteRisco”(61-78),enOren-se.Ourense,DeputaciónProvincial.

-RISCO,V.,Satanás. História do Diabo.PortoEditora.- RISCO,V. (1962),“Nós, os inadaptados”, en Leria.Vigo, Ga-

laxia.

-RISCO,V.(1979),O porco de pé e outras narracións.Vigo,Ga-laxia.

-RISCO,V.(1981),El Orense perdurable.Ourense,DeputaciónProvincial.

-VILAVEDRA,D.(1996),“EnunciacióneparodiaenO porco de pé”(39-54),enCongreso Vicente Risco.SantiagodeCompostela,XuntadeGalicia.

delfín caseiro nogueiras unidade didÁctica

Documents