Bola jokoaEl juego de bolos

El juego de bolos tuvo un gran auge en Bizkaia enlas últimas décadas del siglo XIX y las primeras delXX, donde prácticamente existía una bolera en cadabarrio, en la que se jugaba apostando la jarra dechacolí o sidra que se estaba consumiendo.

Desde mediados del siglo XX, con el gran desarrollode las ciudades en detrimento de las zonas rurales, yla masiva implantación del fútbol, que eclipsó a lamayoría de los deportes y juegos populares, sobretodo en zonas semirurales, se produjo un importantecambio en este deporte.

Se empezaron a construir boleras de modalidadeshasta entonces desconocidas dándole un nuevomatiz al mundo bolístico vizcaíno. Posteriormentevendría la creación y organización de la FederaciónProvincial y los clubes bolísticos con sus respectivascompeticiones de bolos.

Serían los años dorados para el pasabolo con susfamosos desafíos y apuestas entre Bizkaia yCantabria; la organización y promoción del juego de

Bola-jokoaren garairik onenak Bizkaian XIX.mendearen azken hamarkadetan eta XX. mendearenhasierako hamarkadetan izan ziren eta esan daitekeurte horietan ia auzo bakoitzean bolatoki bat zegoelaeta ohiko kontua zela edaten zuten txakolin edosagardo pitxerra posturan eginda jokatzea.

XX. mendearen erditik, landa esparruen kalterakohiriek bizi izan zuten hazkuntza eta garapenitzelarekin eta, aldi berean, kirol asko eta batez ereerdi-landa izaera zuten aldeetan joko herrikoigehienak baztertuz zituen futbolaren ezarpenarekin,kirol honek makina bat aldaketa pairatu ditu.

Ordura arte ezagutzen ez ziren modalitateetakobolatokiak eraikitzen hasi ziren eta Bizkaiko boloenarloak ñabardura berriak eskuratu zituen. Geroagoprobintziako federazioa eta nork bere lehiaketakantolatzen dituen boloetako klubak eratu ziren.

Pasaboloaren urterik onenak izan ziren eta Bizkaiaeta Kantabriaren artean oso ezagunak izan zirenposturak eta lehiaketak gertatu ziren. Aldi bereanDurangaldeko bolarien artean munadun erremonte

2

remonte con muna entre los bolaris delDuranguesado y el nacimiento de clubes como elclub Nervión de Basauri de bolo burgalés.

jokoa antolatu eta sustatu zen eta, besteak beste,Burgosko modalitatean jokatzen zuen BasaurikoNervión Kluba modukoak sortu ziren.

3

Inazio deuna auzoko bolatokia · Bolera de San Ignacio. Bilbao. © Juan José Zorrilla

En la actualidad, las modalidades autóctonas que sepracticaban en Bizkaia casi han desaparecido. Lasboleras que quedan están en zonas eminentementerurales, casi escondidas y al amparo de alguna ermitay fiesta anual.

Tienen mayor vigencia las localizadas en zonasurbanas donde han evolucionado hasta convertirseen actividades deportivas reglamentadas y concompeticiones periódicas. El futuro de unamodalidad pasa por convertirse en un deportefederado, dinámico, con multitud de licencias y unacompetición ligera, de lo contrario irá apagándosehasta desaparecer.

Gaur egun antzina Bizkaian jokatzen ziren bertakomodalitateak ia desagertuta daude. Geratzen direnbolatokiak batez ere landa esparruetan daude,baselizaren baten ondoan gehienetan, eta urtekojaiari lotuta.

Ondoen irauten duten modalitateak hirikoaldeetakoak izan dira eta kirol jarduera arautubihurtu arte bilakatu direnak dira indarrean jarraitzendutenak, hau da, lehiaketak ere aldiro egitendituztenak. Modalitate baten etorkizunerakoderrigorrezkoa da kirol federatu bihurtzea, dinamikoaizatea, lizentzia asko izatea eta konpetizio arina.Horrela gertatzen ez bada desagertu arte itzaltzenjoango dira.

4

Artaungo bolatokia · Bolera de Artaun. Dima

Las quince modalidades de juego censadas enBizkaia corren suertes muy diferentes según sugrado de implantación, actividad y organizacióninterna.

La de Bermeo, desapareció en los ochenta delsiglo pasado. En la zona de Ea y de Olazabal,juegan una vez al año —en las fiestas patronales—en la única bolera que existe.

La de Zeanuri cuenta con cuatro boleras, al igualque la de hiru txirlo de Berriz.

La de remonte o ayalés y el bolo de la LaLlanada o alavés disponen de dos boleras, donde sejuega en las fiestas locales de cada pueblo.

El cachete y remonte con muna sonmodalidades federadas de ámbito provincial y la dehiru txirlo común y bolo burgalés, federadas deámbito interprovincial. En ambas se practicacompeticiones ligueras anuales.

Entre las modalidades de ámbito estatal, de granproyección, se encuentran el pasabolo de tablón,tres tablones, bolo palma y el bolo leonés.

Bizkaian boloetan egiteko hamabost modalitatedaude erroldatuta eta horien egoeran denetarik dagoezarpen maila, jarduera eta barruko antolakuntzarenarabera.

Bermeokoa aurreko mendeko laurogeikohamarkadan desagertu zen. Ea aldean etaOlazabalen, urtean behin jokatzen dute —herrikojaietan— egon dagoen bolatoki bakarrean.

Zeanuriko modalitateari dagokionez lau bolatokibaino ez dira geratzen eta gauza bera gertatzen daBerrizko hiru txirloekin ere.

Erremontea edo Aialakoa eta Lautadakobolo edo bolo arabarraren kasuan bi bolatoki daude,eta herri bakoitzeko jaietan jokatzen da.

Katxetea eta munadun erremontea probintziamailako hedakuntza duten modalitate federatuak diraeta hiru txirlo arrunta eta Burgosko boloaprobintzia arteko zabalkuntza duten federatuak. Kasubatean eta bestean urtero ligak jokatzen dira.

Estatu maila duten modalitateen barruan, proiekziohandikoak, oholtzako pasaboloa, hiru oholtza-koa, bolo-palma eta Leongo boloa daude.

6

BILBAO

BASAURI

ETXEBARRIKASTRESANA

Alavés

El bolari lanza una bola de palma de dos kilos ymedio que se desliza sobre la loma, o guía detablones de veinte metros de largo por veintecentímetros de ancho, con la intención de derribarlos cuatro bolos que se encuentran al final de laloma. En nuestra provincia sólo cuenta con dosboleras en Otxandiano.

Arabakoa

Bolariak hogei metro luze eta hogei zentimetrozabal den oholaren gainetik arrastaka aurrera egitenduen eskuko bola, bi kilo eta erdikoa, botatzen du,ohol horren amaieran dauden lau boloak jaurtitzekoasmoarekin. Gure probintzian bi bolatoki baino ezdaude, Otxandion alegia.

8

Arabar boloa edo LautadakoaBolo alavés o de la Llanada

Cachete

Consiste en golpear de forma contundente ycertera con una bola de unos cuatro kilos una seriede bolos redondos —entre cuatro y seis— colocadossobre un taco, para que avancen por el césped de labolera semicircular y rebasen las dos líneas dereferencia.

Para que la tirada sea válida la bola debe rebasar laprimera línea.

Es un estilo de características singulares y muylocalizado en la zona minera de Las Encartaciones,donde existen una decena de boleras ycompeticiones en verano.

Katxete

Kontua edo helburua lau kilo inguru dituen bolabatekin bolo biribil batzuk —lau eta sei artean—sendo jotzean datza. Bolo horiek tako baten gaineandaude jarrita, hain zuzen ere zirkuluerdiaren forma

duen bolatokian mugitu daitezen eta erreferentziakobi marrak gainditu ditzaten. Jokaldiak balioa izandezan bolak lehenengo marra gainditu behar du.

Estilo honen ezaugarriak oso bereziak dira etaEnkarterriak eskualdeko mehatzaldean jokatzen da.Hamaika bolatoki dago eta lehiaketak udan egiten dira.

9

Bola jokoa Cachete-ra · Juego de bolos a Cachete

Juego de la zona de Ea

Este juego se desarrolla en una bolera de suelo lisode unos veintitrés metros de largo por casi dosmetros de ancho. Se juega con bolas de agarradera,de ocho kilos, las cuales tienen que golpear la tablade inicio al ser lanzadas. Al otro lado de la bolera secolocan nueve bolos grandes en tres filas, y delantede éstos el bolo pequeño, que se sitúa a la izquierda,centro y derecha.

Sólo quedan dos boleras, una en Bedaroa y la otraen Natxitua. Hoy en día, solamente se juega en lasfiestas locales de Bedaroa.

Ea aldekoa

Jokoa behegain laua duen bolatokian egiten da,gutxi gorabehera hogeita hiru metro luze eta ia bimetro zabal dena. Euskarria duten bolak erabilizjokatzen da, zortzi kilokoak, eta bola horiek, jaurtieta berehala hasierako ohola jo behar dute.Bolatokiaren beste alderdian bederatzi bolo handijartzen dira, hiruko ilaretan, eta horien aurrean bolotxikia ezker, eskuin zein erdian.

Bi bolatoki baino ez dira geratzen, bat Bedaroan etabestea Natxituan. Gaur egun Bedaroako herrikojaietan baino ez da jokatzen.

10

Badaroako bolatokia · Bolera de Bedarona. Ea

Kanaleko Hiru txirlo

Bolariak behegainetik biraka botatzen du bola, bikilokoa, alegia, eta horrek, hasierako ohola joondoren irrist egiteko pista zeharkatzen du kaleizeneko aldera erori gabe, azkenean hiru boloakbotatzeko. Bolo batek beste bat botatzen dueneanjokaldiak balio du.

Bizkaiko ekialdean jokatzen da, ElorriotikOndarroaraino, eta baita Gipuzkoan ere, kasuhorretan Deba ibaiaren haranean. Hiru boloekhogeita bat zentimetro dituzte eta eskua, zilla edoerdikoa eta guena deritze. Irristatzeko pistakhemeretzi metro inguruko luzera izaten du etaboloak euren artean metro bateko distantziarajartzen dira.

Hiru txirlo común

El jugador lanza rodando, a ras de tierra, una bolade dos kilos que después de impactar en la tabla desalida recorrerá la pista de deslizamiento, sin caerse ala zona de kale, para finalmente intentar derribar lostres bolos. Es válido el derribo de un bolo por otro.

Se juega en la zona oriental de Bizkaia, desdeElorrio hasta Ondarroa, y en Gipuzkoa, en toda lacuenca del rio Deba. Los tres bolos, de veintiúncentímetros de longitud, se denominan eskua, zilla oerdikoa y guena. La pista de deslizamiento mide unosdiecinueve metros, y los bolos se sitúan a un metrode distancia entre sí.

12

Badaroako bolatokia · Bolera de Bedarona. Ea

Modalidad de remonte con muna o de la zona de Zornotza

Se desarrolla en antiguas boleras de suelo arcilloso.Se tienen que derribar nueve bolos grandes y un bolopequeño, txakina, que se colocan en una losa

cuadrada. El bolari aprovecha los remontes lateralesy muna para darle a la bola la dirección adecuada.

En otra época esta modalidad autóctona estuvomucho más extendida por Bizkaia. Utilizan bolas deagarradera de grandes dimensiones y se juega enboleras anexas a ermitas de la zona de Amorebieta yalrededores.

Munadun erremontea edo Zornotza aldekoa

Buztinezko behea zuten bolatokietan jokatzen zen.Bederatzi bolo handi eta bolo txikia, txakina,botatzea zen. Bolariak alboetako erremonteak etamuna aprobetxatzen ditu bolari norabide egokiaemateko.

Antzina bertoko modalitate hau gehiago jokatzenzen Bizkaian. Euskarriak dituzten bolak erabiltzendira, handiak, alegia, eta Amorebieta-Etxano etainguruetako baselizen ondoan egoten direnbolatokietan jokatzen da.

14

Goitanako bolatokia · Bolera de Goitana. Mallabia

Pasabolo de tablón

Juego de gran espectacularidad en el que los tresbolos de la cureña salen volando por los aires y sondesplazados lo más lejos posible. La bola y el tablónde deslizamiento se humedecen continuamente.

Se utilizan unos bolos ligeros y simétricos acabadosen punta, de 35 cms. La bola es de agarradera, de unpeso entre 5 y 7 kilos. Actualmente es un deportecon gran actividad en las Federaciones vizcaínas ycántabras.

Oholtzar pasaboloa

Joko benetan ikusgarria da eta bertan cureña-kohiru boloek hegan egiten dute eta ahalik eta urrunenbota behar dira. Hala bola nola jaurtitzeko oholtzarraetenik gabe bustitzen dira.

Bolo arin eta simetrikoak erabiltzen dira, 35 cm-koak eta puntan bukatzen direnak, alegia. Bolaeuskarriduna da eta 5 eta 7 kilo artekoa izaten da.Gaur egun asko jokatzen da Bizkaiko etaKantabriako federazioen barruan.

15

Obako bolatokia · Bolera de Oba. Dima

Realización de la exposición Erakusketako egileaBizkaiko Foru Aldundia Kultura Saila

Diputación Foral de Bizkaia Departamento de Cultura

Patrocina BabesleaBilbao Bizkaia Kutxa

Textos y documentación Testuak eta dokumentazioaJuan José Zorrilla

Fotografías ArgazkiakTxema Cámara

Mapa ArgazkiakArsuaga Estudio

Maquetación MaketazioaIkeder, S.L.

D. L. G.L.