97

71

88

85

05

00

0

00

05

8

LANDMANNALAUGAR Ñabardurez blaitutako paisaia Islandian • MUNICH Arimamediterraneoko teutoia • BANG LUNG Bizimodu lasaia eta adeitasuna Kanbodian

Birjina UharteakAMETSETAKO HONDARTZAK

BIDAIA ALDIZKARIA

Argitaratzailea:Astero. Herritar Berri SLU .

Editorea: Mariasun Monzon

Diseinua: Eneko Napal

Argazkigintza:Argazki Press

Egoitza: Portuetxe, 23 -2.A

e-posta: zazpihaizetara@astero.net

tfnoa: 946 61 20 55www.zazpihaizetara.com

LEGE GORDAILUA: SS-238-2008

INPRIMATZEN DU:

Printek Inprimategia. Zamudio

Azaleko argazkia: Getty Images

BADAGO EZAGUTZEKO MUNDU BAT

Urruña distribution & services, S.Lren produktuei eta/edo sustapenei buruzko informaziorik jaso nahi ez baduzu, markatu X bat laukian

Sustapen honen barruan jasotako datu personalak Herritar Berri S.L.U (Portuetxe 23-2. 20018 Donostia) eta Urruña distribution & services, S.L.ren (Gran via, 2 – 4 48001 BILBO)datu-base batean sartuko dira. Datuak guztiz konfidenzialak dira, datu pertsonalak babesteari buruzko 1999ko abenduaren 13ko Lege Organikoari jarraiki. Nolanahi ere, eskuratzeeko,zuzentzeko, aurka egiteko edo ezerezteko eskubideak baliatu ahal izango dituzu. Horretarako, Herritar Berri S.L.U (Portuetxe 23-2 20018 Donostia) helbidera jo beharko duzu.

Nahiago izanez gero, mezuelektroniko bat bidal deza-kezu zazpihaizetara@as-

tero.net helbidera, kupoianazaltzen diren datuekin

edo web orrian (www.zaz-pihaizetara.com) sar zai-

tezke eta harpidetzeko for-mularioa bete dezakezu.

Urteko harpidetza: Euskal Herrian: 15 € • Estatu espainolean: 18 € • Europan: 50 €

IzenaHelbideaPosta kodea HerriaHerrialdea TelefonoaNAN E-postaBankua Txartelaren jabea

Bidal ezazu kupoi hau honako helbide honetara:Zazpi Haizetara • Portuetxe 23, 2.solairua • 20018 Donostia(Gipuzkoa-EH)

Orain harpidetuz gero«Guía de la Costa Vasca»

liburua jasoko duzu

3

04 MUNDUARI BEGIRADA Munduko lasterketa gogorrena Saharako desertuan

ErreportaJEak6 BIRJINIA UHARTEAK

Antilla Handien eta Haizebeko Uhar-teen artean dauden hainbat irla bil-tzen ditu artxipelago honek

14 LANDMANALAUGARHarri bihurtutako geografia eta ko-lore eztanda ikusgarria ditu Islan-diako eskualde honek

24 MUNICHMediterraneo usaina antzematenzaio Bavariako hiriburu kosmopolitari

32 BANG LUNGKanbodiako landa gune honek bizi-tako isolamenduak bere esentziaeta izaera mantentzea ekarri du

40 BRUSELATxokolatea eta garagardoa prezia-tuak dira izaera barrokodun Belgi-kako hiriburuan

46 BOLIKOSTAGarai batean turismo gune erakar-garri izandakoa ia turistarik gabekoherrialde bilakatu da

Bidelaguna52 Proposamen tematikoa

Munduko auzo Xarmangarriak

54 Horizontetik haratagoSydney Wignall

55 Munduko sutegiakBelgikako sukaldaritza

60 gogoan hartu“Au Lapin Agile”, Pariseko kabaretzaharrenaMohereko labarrak, Irlandan

aurkibidea

6

40

14 24

32

46

4

SAHARAKO DESERTUA

Desertuan, ingurune arrotz bainaera berean xarmangarrian,

gure beldurrei aurre egin eta ema-ten dugun pauso bakoitza ondoneurtu beharra dago, hemen, axoladuen bakarra helmugara heltzeabaita. Sentimendu honek deskribadezake hobekien Saharako Des Sa-bles maratoia, 1985etik antolatzendena eta munduko beste desertubatzuetan egiten diren lasterketaaskoren inspirazio-iturri izan dena.Lasterketa Sahara mendebaldeanegiten da eta orrialde hauetara eka-rritako argazkiak argi uzten du(Mziouda harana gurutzatzen) ko-rrikalariek egin beharreko balentriaez dela nolanahikoa. Sei egunetan240 kilometro egin behar dituzteparte hartzaileek, 20 eta 80 kilome-tro arteko etapetan banatuta. Horigutxi balitz, 50 gradu arteko tenpe-raturak jasan behar izaten dituzteeta janari, edari eta behar dutenekipamendu guztia bizkarrean era-man behar izaten dute lasterketaosoan. Arrazoi osoz, Des Sables ma-ratoia munduko lasterketa gogo-rrena dela esatena da.

Argazkia: Pierre Verdi

Des Sables maratoia

Munduari begirada

Virgin Gorda uhartearen hegoaldean, hondartzanbertan dauden The Bath’s granitozko harkaitzerraldoiek uhartearen jatorri bolkanikoa uzten duteagerian eta izan Karibeko lekurik ederrenetako bat da.

Birjina UharteakPIRATEN UBERANTestua eta Argazkiak: Urtzi Urrutikoetxea

8

Antilla Handien eta Haizebeko Uharteen arteandiren dozenaka irla txiki biltzen dituzte BirjinaUharteek; ekialdekoak Erresuma Batuaren men-peko Birjina Uharte Britainiarrak dira, eta, men-

debaldekoak, Ameriketako Estatu Batuen menpeko Bir-jina Uharte Amerikarrak. Mendebalderago daudenVieques eta Culebra ere artxipelago horretako parte dira,baina espainieraz hitz egiten dute bertan eta Puerto Ri-coren baitan hartu ohi dira. Birjina Uharteetako lau irla nagusietan ibili gara. St

Thomas da denetan ezagun eta bisitatuena. Ez ederrenadelako, inguru paregabe ugari baditu ere. Charlotte Ama-lie hiriburuan nahasketa berezia dago: Ameriketako Es-tatu Batuetako kultura berehala nabari da. Espainierazere nahiko entzuten da; ostatutik itsasertzera jaistean,kolore hori, arrosa zein berde biziak dauzkaten etxe txi-kien auzunetik pasa gara, bachata entzuten da, jendeasko dago kalean eta Dominikar Errepublikako eta PuertoRicoko espainiera darabilte gehienek. Handik metro gu-txira, hiriaren erdigunean, aldatu egiten da ikuspegia.Antillar hispano mulatoen ordez, bereizketa argiagoa da:bertako biztanle beltzak, turisten ibilaldi gidatuetako gi-dari, azoketako saltzaile edo bestelako langintzetan, eta,bertakoen bezero estatubatuar zuriak, portura iritsitakoitsasontzietatik jaitsi berri. Ez alferrik, St Thomas da Ka-ribe osoan kruzero gehien jasotzen dituen uhartea. Osonormala da turistaz betetako bizpahiru itsasontzi erral-doi ikustea goizean goiz portuan, eta lauzpabost ere ego-ten dira noizean behin. Horrek, bistan da, erabat aldatzendu horren uharte txikiko bizimodua.

Karibe osoan hainbat irudi errepikatu ohi dira:esklabotzaren memoria, azukrearen kultura, plantazioak,rona, matxetearen sinboloa, matxinada ezezagun ugari,

urakanek eta sumendiek markatutako natura basatia, eta,nola ez, legeak dioenetik urrun egotearen sentipena.

Piratak dira legez kanpoko figura horren sinboloargienetakoa ziur aski. Uharte guztiek badute horrelako

oroitzapen eta istoriorik, baina ontziak gotortu, ezkutatueta erasorako badiaz betetako artxipelagorik bada,

zalantzarik gabe, Birjina Uharteek osatzen dutena da hori.

BIRJINA UHARTEAK

Britainiar uharteetan “cay” izeneko uhartetxo askodaude, yate pribatuekin bisitatzeko aproposak. GoikoaMarina Cay da. Lerroon ezkerrean, Charlotte Amaliehiriburuaren erdigune historikoa. Bertan, daniarrekeraikitako etxe koloretsuak eta turistentzako denda etaboutiqueak dira nagusi. Azkenik, behean, Birjinauharteak luxuzko turismoaren eta Karibeko bizimodulasaiaren artean daudenaren froga: hemen, hondartzasofistikatuenean ere agertu daiteke auzokoaren oilarra.

BIRJINA UHARTEAK

Lerroon gaineko Saint John’s uhartea Saint Thomasetik minutu gutxira dago,baina beste mundu bat da: hondartza eta mendia maite dutenentzako ur zeinmendi-ibilbide ederrak ditu. Behean, afrikar jatorriko familia hondartzan.Ezkerrean, koko saltzailea Charlotte Amalien, behinola esklabo enkanteaegiten zen plaza berean. Eskuineko orrialdean, Road Town, Tortolako etaBritainiar Uharteetako hiriburua.

11

Daniar jatorriaHiri ederra eta historia luzekoa da Charlotte Amalie,ordea. Gobernuaren egoitza dotorean, bertako bande-ren ondoan, ezagun zaigun zuri-gorri bat ikusi dugu.Merkataritza-eremu batek “Royal Dane” izena dauka,eta Kopenhage eta Iparraldeko Europako adreiluzkoarkitektura ageri dute kale eta saltoki garesti bihur-tutako zenbait etxek. Izan ere, Antilletan Danimarkakizan zituen jabetzak izan ziren garai batean egun Bir-jina Uharte Amerikarretako parte diren hiru irlak.1666tik XX. mendera arte izan ziren eskandinaviar.Karibeko porturik bizienetakoak ziren St Thomas etahegoalderago dagoen St Croix uharteak: esklabotza-azoka garrantzitsu izateaz gain, piraten gordeleku etaazukre-merkataritzako gune ere izan ziren. XIX. men-dearen erdialdean gainbehera joan ziren, esklaboekaskatasuna lortuta, eta Lehen Mundu Gerran Ameri-ketako Estatu Batuek uharteok eroso zizkioten Dani-markari, lehenago Alaska Errusiari eta Florida Espai-niari legez. Fort Christian gotorleku zaharrakadierazten du ondare eskandinaviar horren indarra.Aldamenean, Emancipation plazan barneratu gara,turistak souvenir bila eta bertakoak fruta-erosten etamatxetearekin partitzen. Atzeko parkean esklaboen askatasuna gogorarazten

duen eskultura dago, eta, mendebalderantz, behino-lako merkatari kaleak, gaur ere saltokiz beteta. BaitaAmeriketako bigarren sinagoga zaharrena ere (Cu-raçao uhartean dago zaharrena, 2011an kaleratutako

34. zenbakian agertu genuen legez). Muinoan goraeraikin historiko ugari daude, horietako batean hartudugu ostatu, goizean Karibeko ikuspegi bikaina iza-teko. 99 maila (103 omen dira egiaz) Blackbeard edoBizarbeltzen dorrera. Kondairak dio hantxe hartu izanzuela ostatu Robert Louis Stevensonek “AltxorrarenUhartea” eleberrian famatutako piratak. Bizar eta txi-metara suz piztutako metxak lotzen omen zituenabordatzeetan, aurkariak izutzeko. Kondairarekin ja-rraituta, atzetik eraso eta burua moztuta baino ez eizuten hil. Kareletik itsasora jaurtita, hiru buelta emanei zizkion itsasontziari bere gorpuak, hondora joanbaino lehen. Bizarbeltzen gazteluan, estatubatuarrentradizio zinematografikotik hurbilegi agian, piratenkontuak jasotzen dira, bestelako erakustoki eta salto-kiekin batera.Hiriburutik kanpo, kruzeroetako autobusak men-

dian gora eta behera ibili ohi dira iparraldeko eta ekial-deko hondartzen bila. Uharte txikia izanda ere, eremuhorietatik kanpo lasai antzean gabiltza, bertakoekinsolasean. Hala ere, oso bisitatua izanagatik, merezi duMagens Beach ederreraino joatea. Jaiegunez iritsi gara,eta uharteko hainbat familia ari dira egun pasan, pe-likanoei begira. DJak sound-systema ere ekarri du hon-dartzako bazter honetara. Beste aldean, turista zuriakdira nagusi. Zaparrada hasi da eta gehienak uxatuditu, eta, eguzkia berriz irtetean, uretan olgetan, pa-rrillan jaten eta musikaz gozatzen ari diren antillarfamiliekin batera gaude.

BIRJINA UHARTEAK

St John's ferry txango labur batera dago St Thomasekialdetik, baina beste mundu bat dirudi. Bizpahiruherri txiki daude, ondare arkitektoniko handirik gabe(azukre-ola baten hondakinak bisita daitezke), luza-roan britainiarren eta danimarkarren arteko borroka-leku izan zelako, orain batzuena, gero besteena. Etapiraten gordeleku, ia beti, ontziko paisaiak erraz azal-tzen duen legez: irla eta irlatxoz jositako inguru bi-kaina da, edozein sakonetan ezkutatu eta ustekabeaneraso egiteko... edo altxorra gordetzeko. St John’suharte ia osoa parke nazional batek hartzen du; mendiibilbideetarako leku egokia da, eta, ur kolore zoraga-rrietan bainua hartu eta urpean ibiltzeko, paregabea.Parke nazionalak Ameriketako Estatu Batuetan sortuziren, eta St John’s bertakoa ere dotore eta aratz dau-kate, bidexkak argi markatuta, errepideak ondo asfal-tatuta eta ikuspegi ederrenak ondo adierazita.

Ametsetako hondartzakTrunk Bay badiako hondartza da bisitatuena. Ur gar-den eta lasaiak, harea ezin finagoa, eta jende lartxo,aukeran. Badu bestelako berezitasun bat, igerian ehunmetro ingurura esnorkel egiteko leku ederra baitaukahondartzak badia aurreko irlatxoaren inguruan:arrain ugari, koral asko eta... urpeko seinaleztapena!Dozena erdi seinale paratu dituzte, ohiko landare etaarrainen berri emateko.Ekialderantz jarraitzeko, aduana pasa behar da,

itsasoz joanda ere. Tortola da Birjina Uharte Britai-niarretako irla nagusia. Cane Garden Bay badiakohondartzan dugu ostatua, ur-ertzean bertan dagoenhotel txikian. Bidea malkartsua da, uharte osoa legez;itsasotik oihanera segundo batzuk baino ez daude.Bomba’s taberna ezagunetik pasa gara, gizonen ar-tean batez ere; ilargi beteko jaiek eta bertako perre-txikoz egindako edari hordigarriek egin dute lekuaezagun. Cane Garden Bay lasaiagoa da, ustez Tortolako hon-

dartza gune nagusia izan arren. Hondartzako hiruz-

palau ostatuek txanda pasatzen diote elkarri, gaueromusika zuzenean eskaintzeko. Egunez, uretan doaeguna. Muinoen beste aldera, Road Town hiriburu-raino etorri gara, beste ferry bat hartzera. Baina gaurez dagoela diote. Laster agertu da Egbert izeneko pa-troia eta ontzia eskaini digu. Tratuan hasi gara, bainakruzero eguna da eta agertu dira estatubatuarrak. Vir-gin Gordaraino goaz, Karibeko lekurik txundigarrie-netakora. Zorionez, kruzero bakarra etorri da gaur, os-terantzean goitik behera jendez beteta izangobailitzateke uhartea.“Birjina Lodia” uharte luze eta zokogunez beterikoa

da. Kornuallesko meatzariak egon ziren duela ehunurte hegoaldean, eta handik hur, The Baths itsas parkezoragarria dago. Itsasoz hurbiltzeak bestelako indarbat daukala iruditu zait agian inoiz ikusi ditudan hon-dartza ederrenetan gabiltzala. Asko dira harea fin etaur gardenak Kariben, baina The Baths-eko harritzarrekmagiko egiten dute lekua. Devil’s Bay badian utzi gaituEgbertek; handik hogei minutuko ibilbide itzela dagohondartza eta haitzen artean The Bath’s zoragarri-raino. Hara helduta, patxada, gozamena, harkaitzenartean urpeko bizimoduaz gozatzea dator. Eta berrizpatxada, munduko lekurik ederrenetakoan zaudelajakitun. Arrastian, bueltan dator Egbert Tortolara eramateko.

Moilarik gabe, uretatik igo gara ontzira. Atzean jarriditu estatubatuarrak, branka utzi dit niri. «Zabalduhozkailua eta pasa edariak atzera!». Haizea aurpegianurruntzen gara Virgin Gordatik, ron eta izotzez bete-tako edalontzia eskuetan. Tortolarantz goaz ipar-men-debalderantz, ababorretik itsas harkaitzen eta uhar-tetxoen ikuspegi paregabearekin, pirata zuloazgozatzen.

Saint Thomas da Karibe osoan kruzero gehien jasotzen dituen uhartea. Oso normala da turistaz betetakobizpahiru ontzi erraldoi ikustea portuan goizean goiz. Hortaz, eta jendetzarekin batera ibiltzea eragozteko,beraien aurkako ordutegiak planifikatzea komeni da.

13

LandmannalaugarTestua eta Argazkiak: Xabier Bañuelos

HARRIZKO OSTADARRA ISLANDIAKO BASAMORTU BELTZEAN

Bláhnúkur sumendiaren gailurrean, 945 me-trotan, kaosaren ikuspegia dugu begien au-rrean: benetan txundigarria da guztiz eratugabe harri bihurtutako geografia zaurgarrien

hain ausazko nahasketa behatzea. Paisaia hautsia, in-baditua, ketsua dugu aurrez aurre; infernutik bertatiksortuak diruditen kolapso, forma, gogorgune, malgu-tasun eta pigmentuekin osatutako ostertza. Iparral-deko jainkoen maldizioa egia bihurtzen den lekuangaudela pentsatzera hel gaitezke. Ragnarök edo mun-duaren amaierako gerraren agertokian, Odin berak gi-datutako As edo jainko eskandinaviarrek Loki maltzu-rra buru duten suaren eta iluntasunaren erraldoiizugarrien aurka heriotzaraino borrokatu beharra du-ten lekuan. Ez ginateke harrituko inguruotan topatukobagenitu Jötunheim eta Niflheim beldurgarrietatiksortutako erraldoi izugarriok. Zalantzarik gabe, ingu-ruotan jaioko ziren Fenrir otso erraldoia, Jörmungandrsuge zitala eta azpimunduaren jabe den Hela eder eta

LANDMANNALAUGAR

Bizia ezkutatu egin dela dirudienbazterretan ere, edertasunaustekabean sortzen da batzuetan;bat-batean, formaz eta kolorezbetetzen da ustezko hutsunea.Eremu honek existentziarenjatorria bera iradokitzen du.Kontrastez betea da (lur kiskali etakiskalgarria, lur kartsu eta hotza),eta sedukzioren, hausnarketareneta zuhurtziaren bideetanbarneratzen gaitu, suak bezala.Landmannalaugar eskualdeangaude, Islandian.

Landmannalaugar eskualdearen berezitasun nagusia bertako kolore-eztanda ikusgarria da. Beheko ezkerreko irudian ikustendenez, grisa eta granatearen artean irudika daitezkeen kolore guztiak irudika daitezke paraje honetan. Alboan, Brennisteinsalda

sumendia. Lerron gainean, ezkerretik eskuinera, Fjallbak erreserba naturala eta Graenagil arroila.

17

18

ustela; Balder bera ere inguruotan hilko zuten, etaziur naiz jainkoen patua hemen definituko dela egu-nen batean, hemen emango dela unibertsoaren behinbetiko hondamendia.Bláhnúkur sumendiaren gailurretik, ostertzean gal-

tzen da gure begirada: norabide guztietan ikus deza-kegu ezagutu berri dugun mundu arrotza, kolorezta-tutako ilunpez betetako mundu babesgabea, gogorra,hutsa. Mundu krudelegia ia edozein baldintzatara ego-kitzeko gai dela frogatu duen Homo sapiens beraren-tzat ere. Iraganean, inor ez zen lurraldeotan sartzenausartzen; akaso, deserriratutako trollen bat edo beste,baina andre-gizonik ez, behintzat. Izan ere, hondame-naren erdian, ez zegoen ezer baliagarririk; ez zegoengizakiaren arreta beregana zezakeen ezer. Beldurraeragin zezaketen osagaiak nonahi aurki zitezkeen, or-dea: bakardadearen beldurra edota lurralde mende-kati, ezezagun, mortu, oinazetsu honek edozein une-tan krak egitekoa.Baina izaki bitxi eta aldakorrak gara gizakiok. Atzo

ezerezaren eta gaizkiaren sinonimo zena, babestutakogunea da gaur egun. Gure senaren bihozkada poeti-koagoa da egun, eta, hala, iraganean etsaitasun-ikur-tzat genituen lekuek naturak zizelkatutako bertsoakiradokitzen dizkigute orain. Ordubetetik gorako igoe-

raren ostean, gure zango nekatuek atseden hartu dutegailurrean. Zerutik hurbilago kokatu gaituen ertz trin-korik gabeko eta harri berdexkako Bláhnúkur edo“gain urdin” hau Fjallbak Natura Erreserbaren bihotz-bihotzean dago, Islandiako Landmannalaugar eskual-dea goialdetik zaintzen.

Ñabardurez blaitutako paisaiaOraindik ere jainkoen gainbeheraren oroimenaren ga-tibu gara, eta oraindik ere hotzikara batek hartzengaitu; ez dakigu, ordea, haizearen eraginez den, edotaeguzkiaren Sól jainkoa udako egun etengabean jazar-tzen duen Sköll otsoaren hatsaren eraginez. Bateraedo bestera izan, pertzepzioa aldatu egin zaigu, etaaurrean daukaguna ingurune sentikor eta hauskorrairuditu zaigu; gure begiak erabat txundituta geratudira, elementu eta fenomeno naturalen uztarketa naifeta zorioneko baten emaitza den nahasketak guztizliluratuta. Harrizko ortzadarrak puntu zuriz jantzitaageri zaizkigu elurtegi txikien eraginez, lehoinabarbitxi baten larruazala bailiran. Tungnaá ibaia Gorgonabeldurgarrien ilea bezala adarkatzen da, menderakaitz,agian existitzen diren edo agian existitzen ez direnibilguetatik sigi-saga eginez. Harrituta geratu garaibaiak errauts beltzaren gainean sortutako sare eta

LANDMANNALAUGAR

Laugahraum obsidianazko kolada handibat da eta erraz identifika daitezke bere

basalto zati sakabanatuak, eskuineanikusten denez. Lerroon gainean eta alboanikusten da Brennisteinsalda sumendiaren

inguruan fumarolen artetikigarotzerakoan lurzoruak izerditutako

lurrunak inguratzen duela bidaiaria.

21

Landmannalaugareskualdeabisitatzean,ingurune soil etabiluzia aurkitukodugu, bainañabardurez josia.

txirikordak ikusita, eta noizean behin lore bakarti ba-ten kolore purpura edo biologia sinbiotikoek aldizkasortutako tapizak aurkituta. Sumendiek isuritako la-baren aztarnak ikustean, uneotan bizi dugun barealdiairagankorra dela ulertu dugu. Landmannalaugar eskualdea bisitatzea Jackson Po-

llock margolari estatubatuarraren lan bat aztertzearenparekoa da: ingurune soil eta biluzia aurkituko dugu,baina ñabardurez josia. Hain abstraktu eta ulergaitzasuertatuko zaigu ikusten duguna, non orotariko sen-tsazioak jasoko ditugun. Harritu, interpelatu egingogaitu naturaren eta zoriaren gaitasun sortzaileak, eta,hala, zeharo liluratuta, hipnotizatuta, hara-hona ibi-liko gara sentsazio horien bulkadaren eraginez. Ez de-zagun ahaztu lurzoru bizi baten gainean gaudela, ha-lakoa baita Islandia osoa. Dena den, berezitasun bataurkituko dugu inguruotan: herrialdeko gune geoter-mal garrantzitsuenetakoa eta eremu riolitiko handie-netakoa da hegoaldeko kostatik gertu dauden Torfajö-kull eta Bártharbunga sistema bolkaniko aktiboek bategiten duten hau.Ziurrenik, iparraldetik iritsi gara hona, Hrauneyjar

bertatik, F208 errepidetik hegoalderantz doan mendi-bidea hartuta; 4x4 ibilgailu batean, ezinbestean.Hrau-neyalón eta Krokslon lakuak atzean utzi, eta ezerezanagusi den basamortu ilunean sartuko gara. Berehalaikusiko dugu ustezko ezerez hori ñabardura geologikoeta suzko atzaparkadez beteta dagoela, eta idortasunaksortutako zakarkeria irudizkoa dela, eraikitzen ari denmundu baten mira malenkoniatsua; planetaren jato-rriaren metaforaren xuxurla. Sumendiek jaurtitako errautsa itsasorik gabeko hon-

dartza zabaletan metatzen da, olatutzat lurraren ba-rrenetatik bertatik jaiotako muinoak dituzten hon-dartzetan. Ljótipollur maar ikusgarriak eragindakoeztanden oihartzuna edota aspaldian ur urdineko ur-maelak sortuz kolapsatutako Hnausapollur sumen-diko galdarak ere ezagutuko ditugu. Ljótipollur maa-rraren hormak, kolore gorri bizikoak, orekaezegonkorrean amiltzen dira hutsaren gainean, ber-tako urek ezkutatzen dituzten altxorretara garama-tzatela. Eta Ljótpollur izenak «putzu desatsegina» esannahi duela jakitea hasiera batean arraroa egingo ba-zaigu ere, berehala gogoratuko dugu aipatu berri du-guna: egun miragarria dena beldurgarria zen garai ba-tean. Ez da harritzekoa, gainera; kontuan izan, bestela,

laba basaltikoen Northurnámshraun eremua Struturbezalako sumendi txiki batek askatutako indar kon-trolaezinak sortu zuela. Fantasma baten itzala baili-tzan Frostastathavatn lakuaren hegoaldeko ertzerainonarrasten den laba-kolada begiratze soila aski izandaiteke izu hori ulertzeko. Aurrera jarraitu, eta riolita arroken mundu fantas-

tikoan barneratu gara. Hasiera batean kontrakoa pen-tsa daitekeen arren, jatorri bolkanikoa duen arroka ig-neo hori ez da batere ezohikoa, leku ugaritan aurkibaitaiteke. Ladmannalaugar eskualdearen berezita-suna, halere, bertako kolore-eztanda ikusgarria da:sortze-prozesuan buru-belarri murgildutako margo-lari batek sortutako paisaia baten aurrean gaudela di-rudi. Grisaren eta granatearen artean irudika ditzake-gun tonu guzti-guztiak ditugu parez pare, ukitu urdin,anbar, berde, zuri eta beltzekin apainduta. Arroken al-daketen ondorio dira batzuk; sufrearen edo burdina-ren presentziaren fruitu beste batzuk; badira guztizdesagertu ez den elurraren edota likenen eta landare-diaren kolonizazio berriaren oinorde direnak ere. Za-lantzarik gabe, mihise eder honen konposizioaz go-zatzeko lekurik onena, laku, harri eta distira mosaikohonekin txundituta geratzeko gunerik aproposena,Bláhnúkur sumendiaren gailurra da. Bertan gaude gu.

Glaziar beltz eta mugiezinaBláhnúkur sumendian behera abiatu gara, mendebal-detik, bailararantz eramaten gaituzten hegal malkar-tsuetatik, eta Brennisteinsalda edo “harri erreen gai-lurra” sumendiaren pean kokatutako Graenagilarroilaraino heldu gara. Lurzoruak izerditutako lurru-nak erabat inguratzen gaitu; fumarolen artetik goaz,sufrearen usain nahasezina, kolore horixka eta lurzo-rutik gora datorren beroa bidaide ditugula. Ñabardu-rez betetako sumendi gorrixkaren 881 metroen eta1480. urteko erupzioan bota zuen Laugahraun laba-koladaren kolore ilunen arteko kontrastea etengabeada. Labak bi kilometroz egin zuen aurrera bailaranbarna, azkenean gelditzea erabaki zuen arte. Harriga-rria da laba-mendiaren garaiera. Bai goitik, bai behetik begiratuta, Laugahraun kola-

dak glaziar beltz mugiezina dirudi; sorginkeriaz es-kultura bihurtutako erraldoia. Haren ezohiko distiraote da gure irudimena askatzen duena, eta magiarenzein kondairen mundura eramaten gaituena? Zinez

23

LANDMANNALAUGAR

liluragarria bihurtzen da distira euri-tantek arrokabustitzen dutenean eta eguzkiaren lehen izpiek koladaferekatzean. Izan, bada distira horren azalpen zienti-fikorik: koladaren magma silizikoa oso azkar hoztuzenez, ez zuen berriz kristalizatzeko denborarik izan;orduan, obsidiana material beiratua sortu zen. Lau-gahraun, beraz, obsidianazko kolada handi bat da,tonu matea dela-eta erraz asko identifika daitezkeenbasalto zati sakabanatuz betea. Nolanahi ere, azalpe-nak azalpen, aurrez aurre dugun distirak berdin-ber-din liluratuko gaitu. Lehen zelai-arrastoak zeharkatu ditugu, uhartetxo

berde orbangabeak. Haizeak laztandu egiten du lurra-zala, cotton grass haziak kulunkatuz. Isiltasuna bes-terik ez da entzuten. Laugahraun koladaren barneansartu, eta bide irregular batetik jarraitu dugu, lurzo-ruaren gorabeherak eta beiraren maskor-itxurakohaustura harrigarriak gaindituz. Koladaren amaierarairistean, Jökulgílskvisl bailara dugu aurrez aurre, ipa-rraldean Suthurnámur eta ekialdean Northurbarmurmendiek zedarritutakoa. Aterpetxera iristeko, kolada-ren aurrealdea jaitsi behar dugu oraindik. Ondotxodakigu helmugan zer daukagun zain: zuzen-zuzeneansumenditik datozen ur beroek elikatutako urmael ter-mal txikia. Zalantzarik gabe, Landmannalaugar es-kualdearen ikur ezin hobea dira urok; zerbaitengatikdarama “barnealdeko gizakien iturri beroak” izena.Adierazpen teluriko hauek guztiek sen epikoa du-

tenik ezin uka; denboraren eta existentziaren patua-rekin jolasten den sen dramatikoa. Ezinbestean, LordTennyson poetaren olerkia datorkigu burura: «O, Lur!Zer-nolako aldaketen lekuko zaren zu! Gaur kaleenmarruma den tokietan, ozeanoaren barea nagusituzen garai batean. Muinoak gerizpeak dira, behin etaberriz itxuraldatzen direnak. Ezerk ez du irauten.Lan-broa bezala iluntzen dira lur irmoak, eta hodeiak be-zala moldatzen eta desagertzen».

Municheko Altstadt edo Alde Zaharreko ikuspegibikaina eskaintzen du Mandarin Oriental Hotelak.

ZINTILO ERREPORTAJEA

MunichTestua: David Revelles Argazkiak: Oscar Elías

KARTSUA ETA EROSOA

Zentzu askotan, Munich estereotipo alema-niar gehienak biltzen dituen mikrouniber-tso apaina da: Bayerische Motoren-Werke-ren sorlekua, bere jantzi tipikoekin eta

musika-bandekin desfilatzen duten bavariar bibo-tetsuen agertokia, “Oktoberfest”-a eta bere gara-gardo zaparrada… Haren arkitektura, Grimm anaienkontakizun batetik ateratakoa dirudiena, jatorrizkoparametro teutonikoei jarraitzen die. Hori egiazta-tzeko, Altstadt-eko (Hiri Zaharra) XV. mendeko kaleharriztatuetan barrena ibiltzea, edota Marienplatz-era, hiriko 0  km kultural, politiko eta historikora,hurbiltzea besterik ez dago. Plaza eder hartan, begi-rada Rathaus (Udaletxea) eta Frauenkirche-ko –An-dre Mariaren eliza gotikoa– erroboil-kupulek koro-atutako 99 metroko dorreen artean banatzen da.

Hala ere, Mediterraneoko usaina antzematen zaioBavariako Estatu askearen hiriburuari, biztanle-ko-puruan Alemaniako hirugarren hiria dena. Lasaia,hedonista, Munichek zilbor-heste partikularra atxikidu Europa latindarrarekin. Milan oso hurbil dago.«Zentzu askotan, munichtarrok Italiako estaturikiparraldekoena garela sentitzen dugu», aitortzen duBerta Kühle-k, Shwabing-eko auzo eferbeszenteanardandegi bat zabaldu berri duen 26 urteko gazteenologoak. «Uste dut Municheko biztanleen izaera

irekiago horrek gainontzeko Alemaniaren jarreraneragiten duela», gehitzen du Kühle-k Getariako txa-kolina eta Obatzda –Bavariako gazta tipikoa– uztar-tzen dituen bitartean.

Horrelakoa da XXI. mendeko Munich, etxe bakoi-tzetik, germaniarretik eta latindarretik, onena ate-ratzeko gai dena, eta aldi berean, tradizioa eta au-rrerapena karrankarik gabe bateratzen dituena.Sinbiosi bertutetsu horren ebidentzia dira, adibidez,BMW Museum eta BMW Welt museoak. Hura ez daadibide bakarra, Javi Martinez-ek, Athletic-eko joka-lari ohiak, eta laster FC Bayern Munich-en bere en-trenatzailea izango den Josep Guardiolak dakitenbezala. Biek dakite tradizioa eta abangoardia lotzekogrina horrek distira egiten duela Allianz Arena-renazal argitsu eta aldakorrean. Futbol-zelai horrek,2005ean inauguratua eta bai Bayern-en bai Bundes-ligako TSV 1860 München talde historikoaren etxe,polo-nahaste horren fede ematen du.

Garagardozko “tsunamia”“Oktoberfest”, urtero iraila amaieran eta urriarenlehenengo astean egiten den garagardo-festa ospe-tsua, Munich-eko galtzada-harrien azpian aurki dai-tekeen espiritu alaiaren zantzurik hoberena da, le-hertu egiten dena etiketa germanikotik urruntzen

Egiazki kosmopolita,Bavariako hiriburuakpertsonalitate bikoitzaazaltzen du: arima iamediterraneoarilotutako jatorrizkoteutoi DNA.Bikoiztasun horretanerrotzen du bere hiri-eta giza geografiaxarmangarriarenlilura, non ihesaldiazkar batean horrelakolurralde biziaz etaerosoaz disfrutatudezakegun.

MUNICH

27

Garagardo bat hartzeko taberna eta terraza ugari daudehiriko bazter guztietan. Lerroon gainekoa Augustinerbräu

garagardotegia da, Neuhauserstrassen. Behean, LoungeBar Baby Club, Maximilianplatzen. Eskuinean, Karlplatz.

29

denean. Haren jatorria ezagutzeko 1810eanizan zenBavariako Luis I.aren eta Theresa Hildburghausen-ekoa printzesaren arteko ezkontzara jo behar dugu,baina harrezkero munduko herri-jairik handienabihurtu da. Urtero sei milioi lagun hurbiltzen diraTheresienwiese landan sei fabrika tradizionalek jar-tzen dituzten karpetara festaz gozatzera eta 5 milioilitro garagardo, 750.000 oilasko erre, 650.000 saltxi-txa, etab. kontsumitzera.

«Jatea eta edatea gorputzerako osasuna eta arimarakopoztasuna da», esaten du Bavariako errefrau zaharrak,eta bertakoek ondo baino hobeto betetzen dutela. Ber-tako jakirik famatuenei ohore eginez ospatzen dute,adibidez, txerri-ukondoa chucrut osagarriarekin edotaLeberkäse janez, 1591ean sortutako Hofbräuhaus (AmPlatzl, 9) bezalako aspaldiko tabernetan bezala, horiek“mokadu” kategoria gainditzen duten zaporeak baitira.

Hori bai, ez da gaizki ulertu behar haien gustua “Ok-toberfest”-eko gehiegizko zifrak ikusita. Munichtarrak,beren moduengatik, gustuengatik eta jarrerengatik,bavariarrak –ez barbaroak– eta bon vivant-ak dira etafintasuna gustatzen zaie haren modalitate guztietan.Haien gustu gourmet-arengatik hasi behar da. Azkenurteotan Japoniako, Libanoko eta Irango jatetxe eli-tistek konkistatu dute hiria, Municheko haute cuisineklasikoenarekin lekua partekatuz. Horren adierazpe-nik behinena Tantris jatetxe izartsua da, zeinak su-kaldariburu Hans Haas, herriko Adrià, duen balorerikpreziatuena.

Munichtarren fintasuna erostean ere islatzen da.Maximilanstraße-k ondo erakusten duen bezala, Mu-nich, Europako iparraldean, glamourraren sinonimoada, marka bikainenez josita baitago. Bulebar apartahorretan, exekutibo arrakastatsuen eta ekintzaileenbelaunaldi berri batek distira ateratzen die bere kre-ditu txartelei. Alemania osoko langabezia-tasa txikie-netako batekin, argitaletxe indartsuekin, teknologiaeta auto-enpresekin, eta zinema-ekoiztetxeekin, Mu-nichen kontsumismoaren kemenaren unea da, frauAngela Merkel-i esker.

Halere, batere baztertzaileak ez direnez, munichta-rrek beste erritu kontsumista eskuragarriago batzue-kin ere gozatzen dute. Horren harira, koordenadariknabarienak Hohenzollernstraße, Schwabing auzoan,edota Gärtnerplatzviertel dira, non artez, liburuz etadiseinuz betetako concept stores-ak pilatzen diren.Bestela ere, hor dira Flea Market eta Auer Dult merka-tuak bigarren eskuko maukaren bat harrapatzeko.

Metropoli kulturalaBerrogeita hamar museo eta ehun antzoki inguru iza-nik –Münchner Kammerspiele izanik erreferentea–

NOLA IRITSIAir Berlin (www.airberlin.com) edota Lufthansa (www.lufthansa.com) bezalako aire-lineek Bilbo konektatzen dute Municheko Franz Joseph Strauss aireportuarekin.

LO EGITEKOVier Jahreszeiten Kempinski Hotela (www.kempinski.com). Haren zerbitzu bikainak etagiro paregabeak hiriko erreferentzia bihurtu dute, 1858an errege agindu batenondorioz eraiki eta gero. Maximilianstraße kalean dago, Munich-eko kalerikdotoreenean; eta Operatik oso gertu. Platzl Hotela (www.platzl.de). Lau izarreko hotel honek munichtarren gustu onaren etazerbitzuetan duten amultsutasunaren isla da. Marienplatz-etik eta Viktualienmarkt-etikoso gertu dago. Mandarin Oriental Munich (www.mandarinoriental.com/munich). Ekialde urrunekosofistikazioa eta luxua bere horretan. Ez huts egin haren terrazako lorategia, spaeremua eta Alpeen ikuspegia.

NON JANHofer-der Stadtwirt (www.hofer-der-stadtwirt.de). Marienplatz-etik oso hurbil dagoBavariako eta Austriako sukaldaritzan erreferentea den jatetxe hau. Iradokizun bezala,ezin da hiria utzi txerrikume zaporetsua (Jungschweinbraten), SteirischemBackhendlsalat (Austriako Steiermark eskualdeko oilasko-entsalada) edota arrautzakRusiako eran (Russische Eier) probatu gabe. Ratskeller München (www.ratskeller.com). 1874.an zabaldu zituen bere ateaklehenengoz gaur egun den hori bihurtzeko: klasiko bat, goitik behera. Munichekobertako plateretan espezializatua.Restaurant Mark’s. Mandarin Oriental Munich-eko behe solairuan kokatua, askorenustez, Municheko jatetxerik onena da (baita garestienetakoa ere).

INFORMAZIO GEHIAGORAKO: www.muenchen-tourist.dewww.alemania-turismo.com

Hiriko museo garrantzitsuenen artean dagoen Neue Pinakotheken garrantzihandiko erakusketak izaten dira ikusgai. Eskuinean, Eisbah errekan surfean.

MUNICH

hiria etengabeko irakidura kulturalean bizi da. Ez diraahaztu behar kontzertu eta ekitaldi aretoak, eta adi-bide moduan Munich bel canto-ren hiriburu bihur-tzen duen Operaren Jaialdia aipatu behar da. Hiriareniparraldean, Residenz Bavariako errege jauregi zena-ren inguruan, etorbide dotore eta zabalen artean Mu-nicheko goi-mailako kultura biltzen duen hiri neo-klasikoa aurkitzen da. Pinakothek Der Modernek,Neue Pinakothekek eta Alte Pinakothekek ezinbestekohirukotea osatzen dute. Bertan garrantzi handiko era-kusketak ikus daitezke, esate baterako, aurtengo uda-berrikoa, Brueghel Zaharraren obra ezagutzeko au-kera ematen duena (maiatzaren 16ra arte egongo daikusgai).

Hala ere, Munichen ez da soilik kulturaren sinoni-moa. Hiriak betidanik izan du gau-bizitza ospetsua.Auzoka, gauari hasiera emateko ohikoena Schwabingbohemioa da, batez ere Münchener Freiheit inguruan.Gautxorientzat aipatu beharreko beste bi: unibertsi-tateko auzoa –Munichek 100.000 ikasle baino gehiagoditu- eta Glockenbachviertel dira, Sendlinger Tor-renhegoaldean. Baina bizitza eta sormena nahi izanezgero, onena Gärtnerplatz da. Langile-auzo zahar ho-rrek, gaur egun gay mugimenduaren feudoa dena, be-netako zabaltzea bizi izan du diseinu-jatetxeei, arte-galeriei eta modako klubei esker.

Metropoli kulturalaBeharbada, Munichera egindako bidaiatik ikas deza-keguna da, izaera aurreratua eta arrakastatsua izana-gatik ere ez dituela bide bazterrean utzi bere norta-sun-ezaugarriak. Hala nola bizitzaren plazer txiki etasinpleez gozatzea, munichtarrek ondo asko dakitenbezala. Hala nola atari zabaleko edozein jardueraz go-zatzea. Hori egiaztatzeko, egun eguzkitsu batean En-glischer Garten-era hurbiltzea besterik ez dago. Parkepubliko hori, mundu osoko metropoli-barrutiko guneberde handienetariko bat, bertako biztanleek gehienaukeratzen dutena da zuhaitz artean edo bizikletanibiltzeko, Eisbach errekan surfean aritzeko edota ger-maniarren denborapasarik gustukoena praktikatzeko:arroparik gabe eguzkia hartzea, hain zuzen, harenprintza-izpi txikiena agertu orduko. Eta nola ez, betierebiergarten batean gelditzeko irrikan (hirian zehar 180daude), eguzkiaren errituala ospatzeko asmoz.

Horrelakoa da Munich, hiri kartsu eta erosoa, etapresarik gabe ezagutzea merezi duena. Kontua daerritmoz egitea, edaten den erritmo berarekin, erri-tuala eta ia orgiastikoa dena, eta munichtarrek urrezkogaragardo hektolitroen artean haien egarria asetzekoerabiltzen duten erritmo berarekin.

Hiriko eraikinezagunenetako batBMW enpresaren

egoitza da,eskuinean. Behean,

ezkerretikeskuinera, AltePinakothekekoeskulturak eta

Viktualienmarktekobi irudi tipiko.

Ban LungTestua eta Argazkiak: Manex Duo

Lakuak etnienondare naturalak

dira, eta,herritarrekbainatzeko

erabiltzeaz gain,kanpokoek aisialdi

gune moduraerabiltzeko

prestatu dituzte.

ETNIA EZKUTUEN LURRALDEA

34

Kanbodia zer edo zergatik ezaguna bada, berehistoriagatik da, hasi Angkor khmer inperio-aren hiriburu zen garaitik gaur egungo khmergorriak arte. Halaber da ezaguna Mekongek

eta kostaldeak ematen dituen aukerengatik ere. Bainabaditu bestelako erakargarritasun ugari ere. Izan ere,herrialdearen iparraldea landa-gune bakartuez dagojosia. Ban Lungek 25.000 biztanle baino ez ditu etainguruko nekazarien topagune da. Herrialdeko lekuezagunenek apenas duten zerikusirik gune bakartuhonekin. Urteetan oso neketsua eta zaila izan da ber-tara errepidez iristea eta, gaur egun gauza batzuk arinaldatzen hasi badira ere, oraingoz, bertakoek ez dituztebere ohiturak aldatu; bizimodu lasaia eta adeitasuna.Ingurua ezagutzeko modurik errazena bizikleta edo

motorra alokatzea da. Ban Lungen errepide asfaltatubakarra dago (Stun Trengetik Vietnameko mugara do-ana) eta hiri barruan kale batzuk besterik ez. Gainera-koan, lurrezkoak dira eta, ibilgailu bat igarotzen denbakoitzean, norbera hautsez betetzea da ohikoena.Horretaz gain, bide batzuk zailak dira gidatzeko, bainainguruko parajeak eta bidean topatutako herritarrenadeitasuna direla eta, ez dago bide txarrik.

Uraren bideaRatanakirira iritsita, halabeharrez egon beharreko le-kua da Yeak Laom. Sumendi bateko kraterrean dagoen

BAN LUNG

Ratanakiri probintziako hiriburu txikia daBan Lung, Kanbodiako ipar-ekialdeankokatua Laos eta Vietnamekin mugaeginez. Izan leku paregabea da ingurukoetnia desberdinak eta jendea ezagutzeko,baita inguruko ur jauzietan, lakuetan,parke nazionaletan, sail landatuetan etaherrixketan barneratzeko ere. Landa-gunehonek hamarkadatan bizi izan duenisolamenduak herriko esentziak, izaera,erritmoa eta grina mantentzea ekarri dueta, egun, leku lasai eta paregabea dabertaratzen direnentzat.

Ban Lungen errepide asfaltatu bakarra dago, gainontzekoaklurrezkoak dira, kautxu basoaz inguratutako beheko lurgorrizko errepidea kasu. Eskuinean, haurrak basozinguratutako Yeak Laom lakuan bainatzen.

37

lakua da, ekialderantz lau kilometro eginda topatzenahal dena. Errepide nagusia alde batera utzi eta basobatean barneratu behar da; egunaren argitasuna erealdatzen da erdialdera iritsi arte. Bertan, kolore urdinargiko laku bat dago, kolore berde iluneko baso batezinguratuta. Indigenentzat leku sakratua da, eta ezin-bestekoa da kanbodiarrekin batera bainatzea. Lakua-ren inguruan, gainera, tampuendarrek egindako motaeta tamaina guztietako artisautza tradizionala ikuseta eros daiteke.Errepide nagusitik mendebalderantz hiru kilometro

eginda, hiru ur-jauzira doazen bi bide daude. Eskui-nekoak Cha Ong herriaren izena hartzen duen ur-jau-zira garamatza, dutxa energetikoa nahi izanez gero,joan beharreko lekua dena. Oihaneko labar harritsueder batean dagoen 25 metroko jauzi ikaragarria dueta denetan ikusgarriena da zalantzarik gabe. Ezke-rreko bide neketsuak, bi ur-jauzira garamatza. Bertaraheltzeko, kautxua lortzen den baso zabala zeharkatubehar da, hori bai, noizbehinka ingurukoren bati no-rabidea zein den galdetuz, erraza baita galtzea. Kau-txu-fabrikara heltzean, paisaia guztiz aldatzen da;palma oliorako soroak erreken inguruan, eta, handikhurbil, Ka Tieng, 15 metroko ur-jauzia. Sarreran ele-fanteak daude, nahi duenak inguruotan paseoak ema-teko gida baten laguntzarekin, eta basoak, soroak, ur-jauziak edota oihanak hobeto ezagutzeko. Ohikoa

izaten da inguruko gazteak goialdetik salto egitenikustea, nahiz eta arriskutsua izan. Haurrak ere halaxearitzen dira; beheko lakutxoaren inguruan daudenzuhaitzetatik Tarzan estilora jauzi eginez. Urrunago,Kinchaan ur-jauzia. Ez da hain egokia bainatzeko, eztaikusteko ere. Hori dela eta, herritarrek zubi esekia jarridute errekan, beste aldera gurutzatu eta ikusteko.Ur-jauziak eta lakuak etnien ondare naturalak dira,

eta, herritarrek bainatzeko erabiltzeaz gain, kanpokoekaisialdi gune modura erabiltzeko prestatu dituzte,diru iturri gisa. Khmerrek sarrera merke ordaintzenduten bitartean, turistek 2.000 riel ordaindu behardute pertsonako leku bakoitzean, eta gehigarriren batibilgailuagatik. Kontuan eduki behar da, gainera, guz-tiz beharrezkoa dela guneok ondo zaintzea soroakureztatzeko erabiltzen direlako.

Iparraldeko naturaDenbora izanez gero, hiritik iparralderantz joatea me-rezi du. Lehen geldiunea Voen Sai da. Herrixka horre-tan, inguruko etniek familiakoren bat hiltzen denean,oihanaren erdian lurperatu eta zenduen egurrezko es-fingeak jartzen dituzte (batzuk betaurreko eta sakelakotelefono eta guzti) hilobiak zaintzeko. Inguru babestuhorretan bertan giboiak ikus daitezke, kontuz hurbil-duz gero; ingurugiroa errespetatuz eta norbere segur-tasuna babestuz.

BAN LUNG

Errepide nagusitikmendebalderantzhainbat ur-jauzi daude.Esaterako, palmaoliorako soroetatikhurbil dauden errekeninguruan dagoezkerrean ageri den KaTieng, 15 metroko ur-jauzia. Bere alboan ikusdaitezkeen elefanteetanpaseoak eman daitezkeinguruan, gida batenlaguntzarekin beti ere.Ezkerrerago, haurrak urbila; azkenik, goian,familia bat motoan.

Bidean aurrera bi herri txiki daude, nahiko hurbilbata bestearengandik. Berez, bertako jendeaz gain, ezdute aparteko ezer bertaratzeko. Baina bata harrigarriada txukuntasunagatik eta, batez ere, txinatarrak dire-lako. Beste herritxoak, aldiz, bertako jendearen lasaita-sunagatik da txundigarria; Laosetik etorritakoak dira.Errepidea bukatu baino lehen dago Virachey Parke

Nazionala, 3.325 kilometro koadroko altxor ekologikoa,naturaz gozatzea gogoko duen edozein pertsona lilu-ratzeko modukoa. Gaur egun, batez ere, elefanteak,giboiak eta hainbat txori mota bizi dira aske baso etalautadetan, eta oraindik badira inork esploratu gabekolekuak. Horretaz gain, gune batzuk guda garaiko HoChi Minh oihanbideak zeharkatzen dituenez, estatu

batuarrek orduan botatako lehergailuen zatiak edotavietnamdarrek erabilitako fusilak eta bestelako ga-rraiobideak aurki daitezke, baina, tamalez, debekatutadago horiek guztiak ukitzea. Parkean barrena sartzekoderrigorrezkoa da gidari bat kontratatzea eta, hala, bieta zortzi egun arteko txangoak egin daitezke, bizi-kletaz, motorrez, kaiakez edota txalupaz, lekuarenarabera.

Hiriaren taupadaAzoka da bertakoen topagune nagusia; goi-lurretakojendea, lastozko otzara bete altzoan, beraiek ereindakoproduktuak eta bestelako ondasunak saltzeko asmoz.Horiez gain, Vietnameko tresna eta gailu ugari eta Ph-

Hiriarenerdiguneandagoen eta

behean ikustenden Ka Senglakura jende

asko hurbiltzenda arrantza

egitera. Goian,bi emakume

bizikletakargatuta.

Nola iritsiKanbodian errepideak hobetu egin dira eta, egun, Ban Lungera iristeko modu bakarrada. Egunero irteten dira autobusak Phnom Penhetik eta Mekong ertzeko Stung Trengeta Kratie hiriak zeharkatzen dituzte. Mikrobusak ibilbide bera egiten du arinago, bainagarestiago. Autobusaren terminala hiritik hiru kilometrora egotea ez da arazoa; izanere, hoteletako langileak izaten dira turisten zain, hauei logela bat alokatzeko asmoz.Horretaz gain, hotelerako bidaia musu-truk egin daiteke autoan. Norberak bere kabuzjoan nahi badu, erdialdera doan tuk-tuk bat har dezake. Aireportua hiriaren erdianbadago ere, egun ez dago inolako hegaldirik.

Ban Lung Vietnameko Pleiku hiriarekin ere konektatuta dago; mikrobus bakarra dagogoizero norabide bietan. Azokatik hurbil irteten da, baina, nahi izanez gero, norberarenhotelera ere joaten dira. Mugan, mikrobusez aldatu beharra dago.

Noiz bidaiatuKanbodia ezagutzeko garairik onena azaro erdialdetik maiatza artekoa; alegia, lehortegaraia, batez ere, asmoa Ban Lung bezalako nekazal guneetara joatea bada. Izan ere,klimak asko baldintzatzen du bertako bizimoduaren erritmoa.

Lo egiteko lekuakEskaintzarik zabalena logelena bada ere, bungalowak ere aurki daitezke prezioantzekoetan eta ikuspegi ederrekin. Lekuaren arabera 5-20 dolar bitartean balio du bipertsonentzako.

DiruaKanbodiako diru ofiziala riela den arren, Estatu Batuetako dolarra ere erabiltzen da;bertako kutxazainek dolarra ere ematen dute. Baina gastu txikiak egiteko hobea dariela. Beti erabiltzen dute truke orokor berdina salerosketetan; dolar bat 4.000 riel(truke ofiziala 4.200ekoa da; euroarekikoa, aldiz, 4.600 rielekoa). Merkatuetan denetikeros daiteke; tratuan egiten jakitea komeni da, tokiko garraioetan ere erabilgarriagerta baitaiteke. Khmerrak ez dira sutsuak tratuak egiterakoan, baina oso baliagarriaizaten da lagunen arteko eztabaidatxo bat sortzea irribarre batekin.

OhiturakLanda-guneetan ohikoa eta gomendagarria izaten da txapelaz gain, krama (zapikoadroduna) erabiltzea; paregabea da eguzkitik eta hautsetik babesteko.

39

BAN LUNG

nom Penhetik ekarritako bitxiak ere eros daitezke.Ban Lungeko azoka salerosketa biziko tokia da egu-nean zehar eta, hori gutxi balitz, inguruko lau kaleetanera guztietako saltokiak daude, ezertarako balio ez du-ten gailuak saltzen dituzten dendak eta kale erdianharagi errea saltzen duten amonak tartean.Badira aisialdirako tartetxoa eta esparruak ere; ilu-

nabarrean, batzuk hiriko bi lakuetara hurbiltzen dirapitarekin arrantzan egiteko asmoz. Gazteak aldiz, ai-reportuko pistan gelditzen dira motorra edota autoagidatzen ikasteko eta paseoan dabiltzan herriko ai-tona-amonei iseka eginez denbora pasatzeko.

Brusela Testua eta argazkiak: Borja Portuondo

TXOKOLATEA BAINO ZERBAIT GEHIAGO

Hiriaren erdialdeko kale harriztatuetanpaseatu eta bertan sortzen den giro bikainean

Belgikako garagardo eta txokolate tipikoakdastatzea da hiri honetako plazer nagusia.

Bruselako alderik zinezkoena ezagutzeko atse-denik gabeko bi egun beharko ditugu. Egia dabi egunetan ez dagoela betarik leku bat bene-tan ezagutzeko, baina, batzuetan, asteburu

bat nahikoa da lehen hurbilketa baterako. Hori da Bru-selaren kasua. Bruselara goazen lehen aldia baldinbada, argi izan behar dugu hiriko bizia Grand Placeezagunaren inguruan hezurmamitzen dela. Erdi Arokoplaza hau gizateriaren ondare izendatu zuen Unescok1988an. Orduak eman ditzakegu bertan paseatzen fa-txaden edertasunak erabat liluratuta, eraikin ikusga-rriz inguratuta baitago plaza, besteak beste, estilo go-tikoko udaletxea, egun Bruselako Hiriaren Museoarenegoitza den Erregearen Etxea edota Maison des Duchde Brabant izeneko eraikin multzo ikusgarria. Hainzuzen ere, Flandria bertako tradizioan oinarritutakosei eraikin neoklasikok osatzen dute azken multzohori, horietako bakoitza garai batean hiriko gremiobaten egoitza izandakoa.

Oraindik ere bere izaerabarrokoa mantentzen du979. urtean fundatutakoBelgikako hiriburuak.Hiriaren erdialdeko kaleharriztatuetan paseatzea,bertako garagardo bikainakedatea edota Belgikakotxokolate zoragarriakdastatzea hemen bestetangozatu ezin ditzakegunplazerak dira.

BRUSELA

Hiriak milioi bat biztanle inguru ditu eta ofizialkielebiduna da. Herritarren gehiengoa frankofonoa da,baina biztanleen %10 inguruk nederlanderaz hitz egi-ten du. Konurbazio eredu tipikoa du Bruselak, eta,hala, erdiguneaz gainera, hiria inguratzen duten pe-riferiako auzoak ere nabarmendu behar dira. VictorHorta arkitektoak eraikitako art nouveau estilokoetxeak dira bereziki deigarriak. Estilo hori puri-purianzela eraiki ziren Bruselako aldirietako auzoak, besteakbeste, Saint-Gilles barrutia edota bere nortasunagatiknabarmentzen den Ixelles auzoa.Estilo neobarrokoko Justizia Jauregi ikusgarria, Bel-

gikako justizia epaitegi nagusien egonlekua, Ixelleseta Sablon auzoen artean kokatua dago. Herrialdekoeraikinik ederrenetakoa da, eta, zalantzarik gabe, me-rezi du barrutik bisitatzea. Poelaert plazako begirato-kira igo eta Bruselako ikuspegi bikainak gozatu etagero, 200 metro inguru ibili eta hiriko eliza ederrene-tako bat aurkituko dugu: Sablongo Notre Dame eliza,

XV. mendean Bravanteko estilo gotikoan eraikia.Erregeordetzaren kaletik paseoan jarraitu eta Errege

plazaraino helduko gara; bertan daude hiriko museoonenetariko batzuk, tartean Arte Ederren Museoa etaMagritte museoa. Kale kantoia igaro eta berehala, pa-rez pare aurkituko dugu Errege Jauregia; ikusgarriazinez. XIX. mendean eraiki zuen Gillen I.ak, garai har-tan Herbeheretako errege zenak.1831z geroztik, ordea,jauregia ez da Belgikako errege familiaren egoitza ofi-ziala. Gaur egun, hiriburutik kilometro gutxira dagoenLaeken jauregian bizi dira errege familiako kideak. Hi-ria urratsez urrats ezagutzen ari garen heinean, ha-rribitxi arkitektoniko berriak aurkituko ditugu no-nahi, adibidez XVII. mendean eraikitako Madeleinekapera zoragarria.

Manneken Pis eta TintinBruselan derrigor bisitatu beharreko guneetako batManneken Pis brontzezko iturri ezaguna da. Izan ere,

Grand Placen daudeneraikinei begiraorduak igarodaitezke. Bertandaude udaletxea,Erregearen Etxea edoMaison des Ducs deBrabant izenekoeraikin multzoa.Goian, txokolatetipikoen postu bat.

44

mutiko txiki bat pixa egiten irudikatzen duen XV.mendeko iturri ezaguna hiriko ikurretako bat da, za-lantzarik gabe. Zaila da iturriari argazki bat ateratzea,pilatzen den turista uholdea dela eta; beraz, oinez ja-rraitzea erabaki dugu. Hiriaren gune honetan, etxeanbezala sentituko dira komikiak maite dituztenak. Izanere, eraikinetako fatxada askotan, guztiok gure bizi-tzako uneren batean irakurri ditugun komikietako pa-sarteak aurkituko ditugu mural bihurtuta, besteakbeste Tintinenak. Komikiaren hiritzat dute askok Bru-sela, eta, horren adierazgarri, hirian barna bisita inte-resgarria egin daiteke komikietako pasarteak jasotzendituzten muralak eta komikietan espezializatutakodendak bisitatuz.Hortik oso gertu, Huberts galeriak aurkituko ditugu.

Europako lehen galeria komertzialetakoa izan zen1847an irekitako hau. Egun, galeriaren kristalezko ku-pula erraldoiaren azpian, 200 metroko ibilaldi zirra-ragarria egin daiteke moda dendak, kafetegiak, bitxidendak edota txokolategiak bisitatuz.

AtomiumEguna argitu du berriz ere Bruselan. Bigarren egunadugu Europako hiriburuan. Oraingoan, trenbide sareaerabiltzea erabaki dugu, hiriaren iparraldera hurbil-tzeko modu erosoa eta azkarra baita. Gure asmoa Bru-sela modernoaren ikurretako bat bisitatzea da: Ato-mium ikusgarria. Atomium eraikina Bruselako 1958koNazioarteko Erakusketaren ikur gisa eraiki zuten eta

103 metroko altura du. Hain zuzen ere, erakusketakopabilioi nagusia izan zen Atomium entzutetsua. Bur-din kristal bat irudikatzen du eraikinak, hori bai,165.000 miloi aldiz handiagoa, eta elkarren artean ho-diz lotutako altzairuzko bederatzi esfera ditu. Bizi han-dia du inguru guztiak eta merezi du bisitatzea. MiniEurope parkera hurbiltzeko ere balia dezakegu txan-goa; bertako erakusketa iraunkorrean Europakoehunka hiritako maketen kopiak aurkituko ditugu.Hainbesteko jendetza eta eraikin artetik ihes egi-

teko, 50. Urteurrenaren parkera joatea erabaki dugu.Bertara heltzeko, Robert Schuman etorbide amaigabeaigaroko dugu; hau da, “Europaren aitatzat” hartzenden ministro frantziarraren omenezko etorbidea. Par-ketik paseoan ibiltzea oso atsegina da. Ingurua eza-gutzen jarraitzeko, Europar Auzora hurbildu gara. Za-lantzarik gabe, hemen erabakitzen da Europarenetorkizuna, Europako Batzorde Ekonomiko eta Sozia-laren, Eskualdeen Batzordearen eta Bruselan ordez-karitza duten Europar Batasunaren baitako zein kan-poko estatu ugariren egoitza diplomatikoak bertanbaitaude.Hiriaren ipar-ekialdeko muturrean, berriz, Bruse-

lako katedral ikusgarria aurkituko dugu. Estilo goti-koko eraikina da. XIII. mendearen hastapenetan abiatuziren eraikitze lanak, bi mendez luzatuko baziren ere.Katedrala XI. mendeko eraikin baten gainean egin zen.Behin katedralaren barruan, XVII. mendeko pulpitubarrokoak eta 1540. urteko beirate ederrek beregana-tuko dute gure arreta. Aldarearen gainean, Grenzingorgano aparta ikusiko dugu, 4.000 tutu baino gehiagoeta lau teklatu dituena. Benetako artelana da.

Afrika EuropanBaina Brusela txokolatea eta garagardoa baino askozgehiago da. Europar Auzoaren eta Sablon auzoarenartean dagoen Matongé auzunea da horren erakusle.1945. urtean, orduan Belgikako kolonia zen Kongokoetorkin gutxi batzuk auzoan kokatzea erabaki zuten;egun Afrika osoko 45 nazionalitate inguruko 145.000pertsona baino gehiago bizi dira auzoan. Horrenbes-tez, Matongé auzotik paseatzeak Afrikara eramangogaitu, ezinbestean. Amaitu dugu Bruselako bisitaldia. Gure oinek

Grand Place inguruetara eraman gaituzte berriz ere;ezin ukatu inguruneak erakarpen indar berezia due-nik. Guztia utzi dugun bezala aurkitu dugu. Hiri lilu-ragarri honi agur esateko, plazako terraza txikietakobatean eseri gara. Garagardo belgikar on bat eskatueta bidaia hasi bezala bukatu dugu: plazaz bere oso-tasunean gozatuz.

BRUSELA

Nola iritsiBruselako Aireportura helduz gero, trena hartzea da hiriaren erdialderagerturatzeko aukerarik onena. Gare Centrale deitura 20 minutueskasetan helduko gara, 5,40 euroren truke.

OstatuaBruselako hotel eskaintza oparoa bada ere, guk nahiago izan duguIxelles auzuneko apartamentu bat alokatzea.

Nola mugituBrusela oinez eroso mugitzeko aukera ematen duen hiria da. Hori bai,hiriaren iparraldera joateko gomendagarria da metroa hartzea. Tranbiaerabiltzea ere oso aukera ona da.

Non janGrand Place ezagunaren inguruetan jatetxe eta taberna ugari daude.Belgikako plater nazionala muskuiluak eta patata frijituak dira.Manneken Pis iturriaren inguruetan gofre gozoak jateko leku ugariaurkituko ditugu. Dastatu Brusela bertako gofre tipikoa.

GomendioaEskuratu hiriko mapa on bat. Eta denbora izanez gero, egin KomikiarenIbilbidea: Titin bezalako pertsonaien irudiekin margotutako dozenakafatxada bisitatu ahal izango dituzu.

Beste aukera batzukGogoa eta denbora izanez gero, trena hartu eta hurbileko Gante etaBrujas hiriak bisitatzeko aukera ere badago.

Komikiaren hiritzat dute askok Brusela, eta horren adierazgarri da hirian barna aurkidaitezkeen komikietako pasarteak, Tintinena kasu. Orrialde honetan, goitik behera,Europar Parlamentua, Musika Instrumentuen Museoa, Atomiuma eta hiriaren panoramika.

Boli Kosta

Testua eta Argazkiak: Axel Odriozola

KOSTALDEKO ALTXOR AHAZTUAK

Ozeano Atlantikoan, Gineako golkoan arrantzandiharduten atunketarietan behatzaile zientifiko gisa lanegiteak, Afrikako bazter ugari ezagutzeko aukera emandit azken urteotan. Oraingo honetan, zoriak, itsasoan

ginela sarea apurtu eta sarea konpontzera Abidjanhiriko portura eraman ninduen. Aukera bikaina

atunketaritik atera, argazki kamera hartu eta BoliKostako hainbat txoko ezagutzeko.

48

Azken urteotan hainbat gertaera lazgarrik as-tindu dute Boli Kosta: gerra zibila, hilketak,gosea… Ez da harritzekoa, beraz, Abidjangoportua atzean utzi eta berehala horren ondo-

rioak sumatzen hastea, armak atzemateko kontrol po-lizialak kontaezinak baitira. Hori dela eta, garai bateanturismo gune erakargarri izandakoa ia turistarik ga-beko herrialde bihurtu da, eta, dirudienez, hala jarrai-tuko du egoerak urte batzuetan zehar, bai behintzategoera guztiz lasaitu eta egonkortu arte.Atunketaritik jaitsi eta abenturari ekin aurretik, ko-

menigarria da Europa aldean presaka bizitzeko dugunmentalitate hori gainetik kentzen ahalegintzea, Afri-kan garraiobideek, otorduek, bizitzak berak besteerritmo bat baitute. «Lasai, iritsiko gara!» da lurralde-otan ahoz aho entzuten den leloa. Guk geuk dugunardura bakarra, atunketariak itsasoratu behar duene-rako bertan egotea da; horretarako, hori bai, ezinbes-tekoa da egun bateko margenarekin jokatzea herrialdebero eta heze honetan.

Grand BassamAbidjango portu inguruko zoramena atzean utzi etaGrand Bassam hirirantz joateko furgoneta kolektiboakhartzea da onena. Hori bai, furgoneta guztiz bete arteitxarotea ezinbestekoa da. Bidaiariak joan-etorri ba-koitza ahal bezain ongi aprobetxatzen ahalegintzendira, eta, hala, oraingo honetan furgoneta gainean fri-gorifiko erraldoi bat daramagu, beste hainbat traman-kuluren artean. Kontuak kontu, garraio merke etanahiko azkarra da, betiere, noski, Abidjanen ordu jakinbatzuetan izaten diren auto ilarak saihestuz gero. Ezi-nezkoa da bidean zehar aspertzea, egurra eta oihalaklantzen dituzten artistez beteta baitago Grand Bassamalderantz doan errepide bazterra. Geldialdi bakoitzeankolore biziko tela dotorez jantzitako saltzaileak hur-

bilduko zaizkizu ura, mangoak, ananak, kanabera zu-kuak eta pentsa dezakezun edozer saltzeko prest. Bi-dean palmera eta kautxu sailek azalera handiak har-tzen dituzte; etxe inguruetan, berriz, mandioka,mango, papaia eta banana zuhaitzak ikus daitezkebeste askoren artean.Unescok 2012az geroztik gizateriaren ondare izen-

datutako Grand Bassam hiria, frantses koloniako lehenhiriburua izan zen 1893tik aurrera. Urte gutxiren bu-ruan, aldiz, sukar hori epidemia baten eraginez kolo-niako hiriburua Bingerville hirira lekualdatu beharizan zuten. Nahikoa da kaleetan zehar ordubetez gal-tzea, bertako eraikinen arkitektura bereziaz eta eder-tasunaz jabetzeko. Garai bateko eraikin kolonialetakoasko, artisten bizileku, lanleku eta erakustoki ederbihurtu dira egun. Justizia jauregia izandako eraikina,berriz, kantina gisa moldatu dute herritarrek, eta, hala,ingurutik bazabiltza, konturatzerako Alpha Blondy za-leen artean amai dezakezu kontu kontari, zerbeza bateskuartean noski.Gobernadorearen etxea zena Jantzi Tradizionalen

Museo Nazionala da egun, bertan Boli Kostako zonaldeezberdinetako janzkera tipikoak eta errituetan herri-tarrek erabiltzen dituzten mozorro bereziak ikus dai-tezkeelarik. Kontuan hartu Boli Kostan 60 talde etni-kotik gora daudela, bakoitzak bere jantzi tradizionalak,errituak eta dialekto propioa dituelarik.Hondartza luzearen albo-alboan, hoteltxo ugari

daude itsasora begira. Hori bai, leku guztietan bezala,merkeenak aurkitzeko kostaldetik apur bat aldentzeabeharrezkoa da hemen ere. Metro gutxian hondartzaluze batetik paseatu, hondartza aldameneko txosne-tan parrillan erretako arrain freskoa dastatu, atsedenhartu edota artista naiz eraikin kolonial artean gal zai-tezke Grand Bassam hirian. Gaueko giroa zertxobaitezagutu ostean, lo egin eta ekialderantz, Assinie alde-rantz, abiatzeko ordua da.

Assinie eta inguruak Duen kokapenagatik eta Aby urmaelak barnealdekoherriekin komunikatzea ahalbidetzen duelako, Assinieoso goiz bilakatu zen urre eta marfil bila zetozen mer-katari europarren ezinbesteko geldiune. Merkatariportugaldarrak XVI. mende amaieran heldu ziren ber-tara. 1637. urtean misiolari frantziarrek kokaleku batezarri zuten, eta, geroago, frantziarrek eraikitako go-torleku eta merkatari komunitateek 1701etik 1703rairaun zuten.Frantses merkatariak XIX. mende hasieran itzuli zi-

ren; frantziarrek merkatal eskubide bikainak zituztelaprobestuz, gotorleku berri bat eraiki zuten bertan.Urte gutxian Assinie palmera olioaren eta ingurukokafe landaketen merkatal gune garrantzitsu bilakatuzen. XX. mendean, aldiz, bertako merkataritzak behe-rakada nabarmena jasan zuen, Abidjanek hartu bai-tzuen bere lekukoa.

BOLI KOSTA

Goian, Grand Bassameko hirigunetik gertudagoen hondartza, egurrezko arrantzontzizaharren hilerria ere bertan duena. Lerroonezkerrean, Ehotile Uharteetako ParkeNazionalean beha daitezkeen txenada handiaeta txenada hankabeltza. Behean, haurrakjolasean eta emakume bat jantzi tradizional batjosten, tramankulu bitxien laguntzaz. Azkenik,ezkerrean, Bartzelonako emakume batekBasamgo hondartzan daraman Hotel La Playa.

Gaur egun, asteburuak igarotzeko Abidjango diru-dunen leku gogokoena da Assinie. Hotel garestiakaurki daitezke bai itsasora bai mangladiz betetako Abyurmaelera begira. Hoteltxootan motordun itsasontziazkarrak, uretako motorrak edota surf oholak alokadaitezke. Diru askorik gastatu beharrik izan gabe ereposible da egurrezko piragua bat alokatu eta EhotileUharteetako Parke Nazionalean barna zeharkaldi bategitea. Parrillan erretako arrain freskoak dastatzekoaukerarik ere ez da falta.

Ehotile Uharteetako Parke NazionalaMangladiz betetako Ehotile uharteak Aby urmaelarenbaitan daude, hezegune erraldoia osatuz. Natur par-keari buruzko informazio fidagarririk ez badago ere,bertan aurki daitezkeen espezieen zerrenda luzea daoso. Assinietik gertu kokatutako Ehotile UharteetakoParke Nazionala Boli Kostako hego-ekialdeko mugandago, Abidjan hiritik 100 kilometro ekialdera. Guztira105 kilometro koadroko azalera du, eta 1974an izen-datu zuten parke nazional bertan bizi diren komuni-tateen ekimenez. Orotara sei uhartek osatzen dute2005etik Ramsar hezegune sare garrantzitsuko kideden parke nazionala. Gure aukera ordu batzuetarako egurrezko piragua

alokatu eta Aby urmaela ezagutzea izan da. Txangoanzehar hainbat hegazti espezie ikusteko aukera izan

dugu: txenadak, bazter guztietan ageri diren martinarrantzale erraldoiak, kuliskak, kurlintak, lertxunak…Esperientzia bikaina izan da, guztiz gomendagarria,baina inguruotako aukera apartak ikusita aste osobat beharrezkoa da bertako faunak, jendeak eta le-kuek eskaintzen dituzten plazer txikiez behar bezalagozatzeko. Bueltako bideari ekin aurretik, ezinbestekoa da

allaco edo platano frijitua, mandioka eta parrillanerretako arraina jatea. Bertako ohiturak jarraituz, es-kuekin lagunduta jan dugu guk ere. Assinie herrikomerkatua bisitatzea da beste aukeretako bat, bertakofruta eta barazki aukera zabalarekin gozatzeko. Laster Abidjan aldera itzultzeko ordua dugu, bertan

atunketaria zain izango dugu-eta beste abentura batiekiteko, oraingoan, itsaso zabalean. Azken urte eta ha-markadetan Boli Kostak bizitako gatazkek ez dute la-gundu babestutako natur eremuen kontserbazioan,eta, ondorioz, bertako espezie asko kinka larrian egondaitezkeela uste da, parke nazionalek pairatzen dutenbabes faltak eta legez kanpoko ehiztariek ondorio la-tzak eragin baitituzte. Aitzitik, turismoak azkenaldianherrialdeari bizkarra eman izanak, bereziki erakargarriegiten du uneotan Boli Kosta bisitatzeko aukera.

BOLI KOSTA

Gaur egun,asteburuak

igarotzeko Abidjangodirudunen lekugogokoena da

Assinie. Irudian,bertako kale bat.

proposamen tematikoa: Munduko auzo xarmangarriak

horizontetik haratago Sydney Wignall munduko sutegiakBelgikako sukaldaritza gogoan hartu “Au Lapin Agile”, Pariseko kabaret

zaharrena; Mohereko labarrak, Irlandan

hitzorduak, liburuak, laburrak

58

bidelaguna

proposamen tematikoa

Belleville, Paris (Estatu frantziarra)Parisko bigarren muino garaieneankokatua, ordezko Montmartre dirudiBellevillek. Edith Piaf kantarimitikoaren abia kulturaniztasunarengune da egun. Galtzada harrizjositako kaleetan barrena IparAfrikako okindegiak, nargileerretzeko lokalak, artistekokupatutako guneak eta tabernaasiarrak dira nagusi. Auzo honen ikurnagusia astearte eta larunbatetanBellevilleko Boulevardean egiten denaire libreko merkatua da. Buttes-Chaumont parkearen etaPère-Lacahise hilerri ezagunarenartean dagoen parkea ere ezaguna da,izan ere, hiriaren panoramika ezinhobea eskaintzen du. Hainbatzinegilek parke hau aukeratu izandute beren pelikulak filmatzeko.

Naka-Meguro, Tokio (Japonia)Bigarren Mundu Gerrako erasoetatikihesi, Meguro ibaira salto egin ohizuten garai bateko Tokiotardesesperatuek. Gaur egun ostera,erreka bazterrean dauden kafetegi etaarropa dendetara joan ohi dira.Dekadentzia nagusi izan den hainbathamarkadaren ostean, ikasketakbukatu berri dituzten eta alokairumerkeen bila dabiltzan gazteenaterpe bilakatu da Naka-Meguroauzoa. Arte galeria, estudio eta

bigarren eskuko denda ugari daudeinguru honetan. Gainera, Tokiokohiritarrek maite dituzten jatetxeautoktonoak ezagutzeko leku apartada, gune turistikoetatik kanpodauden hainbat jatetxe baitaudehemen, Kushiwakamaru kasu,primerakoa yakitori gustukoduenarentzat.

Waitakere, Auckland (Zeelanda Berria)Auckland hiriaren parte bada ere,auzo honetako giroak ez duzerikusirik hiriko giroarekin. KotxezAuckland erdigunetik hogeiminutura kokatua, WaitakerekZeelanda Berriko onena biltzen du etagiro lasaian gainera: surf egiteko ezinhobeak diren hondar fin zurikohondartzak, paseatzeko ohiana etamuino dotoreak eta ardoa edanezleku honetan zaudela ospatzekoupategi txikiak, besteak beste. Inguruhonetako biztanleei westies esatenzaie eta hiriguneko gainerakobiztanleek baino izaera eta bizimodulasaiagoa izatearen fama dute.

Williamsburg, New York (EE.BB)Hipstersmodernoak, artistaberritzaileak, langileria, arraza etaetnia aniztasuna… Brooklyn auzoareniparraldean kokatua, etengabemugimenduan dagoen kontrastezjositako auzoa da Williamsburg.

MUNDUKO AUZOXARMANGARRIAKGidaliburu turistikoetan agertu ohi

diren hiri handienek ere badituzte

jendetzatik salbu geratzen diren eta

sorpresa ugari gordetzen dituzten

auzo xarmangarri eta ez horren

ezagunak. Ziur aski hiri bakoitzak

gisa honetako auzo bat baino

gehiago izango ditu. Hona hemen

horietako batzuk.

53

1970eko hamarkadan hasi eta 1990ekohamarkadara arte, artista eta musikarigazteak auzoan finkatzen hasi ziren etahango alokairu baxuak profitatuzituzten. Auzoan hainbat musika taldesortu dira azken urteotan eta gaur egunere hiriko auzo aproposena da taldeberrienen zuzeneko kontzertuezgozatzeko. Hala ere, gisa honetakoauzoetan gertatu ohi den moduan,betidanik bertan bizi izan direnakkexatzen hasi dira, auzoa modan jarridenetik prezioak asko garestitu direlakoeta hainbat kaleratze eta etxegabetzeizan direlako azken aldian. Eztabaidakeztabaida, New Yorken aurki daitekeenauzo desberdin eta interesgarrienetakobat da Williamsburg.

Boedo, Buenos Aires (Argentina)La Boca eta San Telmo auzoetan jendeandana egoten da beti tangoikuskizunak ikusten, hortaz egokiaizaten da hegoalderago kokaturiko besteauzo batzuetara joatea, zurrunbilotik at,benetako giro autentikoaren bila. “Sur”izeneko tangoa da hirian arrakastahandiena duen tangoetako bat, abestihorren letrak aipatzen duen auzoa daBoedo. Iragan politiko garrantzitsukoauzoa da hau, izan ere, 1920kohamarkadan ezkerreko idazleak Boedoauzoko kafetegietan batzen ziren.Bisitaria tangoaren unibertsoanbarneratuko da auzo honetara sartubezain laster, iraganeko etxetxo txikien

artetik oinez nahiz Las Violetaskafetegia bisitatuz. 1884ko lokal honekkolorezko leiho ikusgarriak ditu etaaskoren iritziz hiriko kafetegidotoreenetako bat da.

Observatory, Lurmutur Hiria(Hegoafrika)Apartheid-aren garaian hirigunetikkanpo kokaturiko auzo hau zen biarrazak elkarrekin bizi ziren hiriko gunebakarrenetakoa. Garai hartan,unibertsitate giroko jendea zen batik batbertako taberna eta kafetegietan batzenzena, bertatik oso gertu baitzegoenunibertsitatea. Gaur egun ere auzogaztea da eta hainbat ikasle eta artistabizi dira inguruan. Kaleko hormakgraffitiz josita daude eta bertako lokaleta tabernetan musika talde berrienenkontzertuak eskaintzen dira sarri.Hilean bi aldiz begiratu daiteke zeruaBehatoki Astronomikoan daudenteleskopio potenteen bidez: hilekobigarren eta laugarren larunbatean.

NoHo, Hong Kong (Txina)SoHo auzoa zahartuta geratu da NoHoauzoarekin konparatuta. HollywoodRoad iparraldean eta Hong Konguhartean dauden kristalezko eraikinenatzean kokatua, Gough Street-en zeharhedatzen da NoHo auzoa. Iraganeangune honetan zegoen hiriko inprentaeta oraindik ere atxiki du bere kutsutradizionala, nahiz eta modernitateaklekua egin duen. Oinetako dendak, bitxi

dendak, arte galeriak eta jatetxe onakdaude inguruan, horietako asko airelibreko terrazekin gainera. Aurrekontugutxiagoko poltsikoetarako aproposakizan daitezke hango kaleetan egotendiren postuak. NoHo auzoak arrakastahandia dauka Hong Kong bisitatzenduten turista homosexualen artean.

Jordaan, Amsterdam (Herbehereak)Azken urteetan sona handia bereganatuduen arren, Jordaan auzoak ez duoraindik Amsterdameko beste auzunebatzuek turisten artean duten arrakastabereganatu. Baina ezin daiteke gauzabera esan bertako herritarren kasuan,izan ere, azken urteetan auzo honekautoktonoen artean babes itzela lortudu. Iraganeko portu hirian auzo tipikoeta intimoa zen Jordaan. Dena den,auzoa gainbehera etorri zen XX. mendeamaieran eta suntsitzeko puntuan ereegon zen, baina azkenean ez zenhorrelakorik gertatu. Ikasleak, laneanhasi berriak ziren gazteak, bizilekumerke samar baten peskizan zebiltzanbikote gazteak eta sorkuntzarakoespazio bila ari ziren artistak inguruhonetan batzen hasi ziren, eta horiikusita udaletxeak inguruaeraberritzeko plana jarri zuen abian.Beste kasu askotan gertatzen denmoduan, dekadentzia betean zegoenauzunea soho berri, moderno etabohemio bilakatu zen hemen ere, etaingurua erabat biziberritu zen.

Sydney Wignall galestarra (1922-2012)1955ean Himalaiarako lehenengogalestar espedizioaren mendizale

burua izan zen. Haren helburua GurlaMandhata-ri (7.694 m) gaina hartzea zen.Tontorraren hautaketa, ofizialki lurraldetxinatarrean, ez zen halabeharra izan,Kailash menditik eta Tibeteko, Nepalekoeta Indiako muga hirukoitzetik hurbilbaitzegoen. Abentura “Life” aldizkariaketa Liverpooleko egunkari batekbabestutako kirol-balentria bezalaaurkeztu zen, baina Wignall zen espediziotxiki hartatik enpresaren benetako izaerazekien bakarra: komunista txinatarrek,Tibet okupatuta, Indiarekiko mugatik osogertu egiten ari ziren mendi-errepideakustez jarraitzen zuen ibilbidea ziurtatzea.Indiako inteligentzia-zerbitzuko teniente

koronel bat Wignallekin harremanetan jarrizen Londresen, non zerbitzu hori egitekoeskatu baitzion, mesede pertsonal moduan.Wignall ez zen ohiko espioia, baina baiabenturak liluratutako gizona eta RudyardKipling-en eleberrien amorante aitortua;gogo handiz onartu zuen enkargua. 1955ean, Wignall eta beste bost eskalatzaile

furgoneta bat hartuta Londresetik irtenziren, eta Europa, Iran, eta Afganistanzeharkatuta, Indiara heldu ziren. Egunkarianiragarri bezala, gailurrean hiru banderajartzeko ideia zuten: Galesko dragoi gorria,Txinatar Errepublikako bandera etagarezurra eta gurutzatutako tibiak, entseinapirata.

Tibetar kartzelaLekuan bertan, hala ere, gauzak ia berehalaokertu ziren. Urriaren 22an, Ural Langamendatea igaro eta Tibeten ofizialkibarneratzearen biharamunean, patruilatxinatar batek harrapatu zituen. “Espioimunduko sabaian” liburuan iragarritakoaitormenaren arabera, arratoiz betetakoespetxe batera eraman zituzten, jipoituzituzten eta presio psikologikoko teknikakjasan behar izan zituzten. Komunistatxinatarrek CIA-k entrenatutako etaespioitza-misioan zegoen komando batenparte izateaz akusatu zituzten. Hilabete pare

SYDNEY WIGNALL MENDIZALEA, ARKEOLOGOA, ESPIOIA

bat ostean, aske utzi zituzten Nepalgomugatik gertu. Mendietan abandonatuta etairin-zakutxo batez, azukre-poltsa batez etaharagi zati batez hornituta, zailtasunhandiekin bideratu ziren Urai Lekh nepaldarigarobidera, elur-bisutsengatik eta -jausiengatik bereziki arriskutsua deneremura. Iragarpen guztien kontra, etahamar egun ibiltzen pasa ondoren,disenteriak eta malnutrizioak jota etagorputz-adarrak izoztuta zituztela, 1956kourtarrilaren 4an, Nepalgo Baitadi herrixkarairitsi ziren.

Urpeko arkeologiaKartzelako esperientziatraumatikoak –gezurrezko exekuzioak ereegin zizkieten–, Sydney Wignall menditikurrundu zuen. Bere traumak idaztearekinexorzizatu zituen, eta haren espiritugeldiezinak berehala bilatu zituen aukeraberriak. Kasu honetan, urpekoak. WignallAfganistanez, Tibetez, mendiez eta historiazmaitemindutako autodidakta bat izan zen.Itsas Armada garaiezinaren Ingalaterrakokostaldeetan lehorreratzeko saioa ,obsesionatu egiten zuen. Hortik etorrizitzaion urpeko arkeologiagatiko interesa.Ingalaterrako, Irlandako eta Espainiakoartxiboak ikertuz, garai hartan hondatutakokroskoak zeuden tokiak aurkitu zituen. Bereurpeko espedizioetan Armadaren bi ontziaurkitu zituen: “Santa María de la Rosa”,Irlandako hego-mendebaldean eta “GranGrifón”, Eskoziako Fair Island inguruanurperatua. Bere aberriaren itsas historiaaberatsak urpeko espedizio berriakantolatzera animatu zuen. BerezienaPanamako uretan gertatu zen, nahiz etaalferrikakoa suertatu. Sir Francis Drakeingeles itsas gizonaren gorpua itsasorabotatako berunezko hilkutxa aurkitzea zenhelburua. Ez zuen zorte hoberik izan Drake-ren ontzi “Revenge”, espainiar armadakurperatu zuenaren hondarrak lokalizatunahian zebilenean ere.Wignall, zapata-konpontzaile baten semea

zena 89 urte zituelarik hil zen “ElkarteGeografiko”-ko eta “Himalayan Club”-ekokide berezia izanik.

Horizontetik haratago

Sydney Wignall Afganistanez,Tibetez, mendiez eta historiaz

maitemindutako autodidakta batizan zen.

Juanma Costoya

55

Belgikako sukaldaritza esaera eta toki komunez betetadago. Gehien errepikatzen den batek dioenez, Belgikakomahaietan Alemanian zerbitzatzen den kantitate

bera –ia gehiegizkoa– zerbitzatzen da, baina Frantziakosukaldaritzak duen gustu finarekin.Belgikarrek beren herria gourmanden herria dela diote, baldin

eta frantsesez hitz egiten badute, eta bourgondiëren herria dela,berriz, flandestarrak badira. Bruselak Michelin izar gehiago dituParisek baino. Izan ere, Belgikako hiriburuan daude Europakofuntzionario gehienak, eta horiek aspertuta egoteaz gain, soldataonak dituzte.Garagardo mota ugari daude eta bertako bonboien eta

txokolateen kalitatea aski ezaguna da. Horiez gain, baina, Belgikaksukaldaritza zaindua eta ugaria du. Oro har, arrainak eta itsaskiakoso famatuak dira kostaldean, eta perretxikoak, okela eta ehizakia,berriz, barnealdean eta Ardenetan.

Muskuiluak patata frijituekinPlater ospetsuenetako bat moules-frites delakoak dira. Lurrunetanegositako muskuiluak dira, eta apioz, tipulaz, azenarioz etapiperraz egindako saltsarekin jaten dira. Edonon jan ere. Burukoerrazioa kilo eta erdikoa da (oskol eta guzti). Muskuiluekin batera,patata frijituak eta garagardoa hartzen dira. Kostaldekosukaldaritzako beste osagaietako bat imajinazioa da. Horrenseinale, izkira zuriz betetako tomateen ospea. Klima hezea etahotza denez, zopa eta salda asko hartzen dira udazkenean etaneguan. Waterzoi izenez ezagutzen diren oilasko edo arrain gisatusaldatsuak, esate baterako. Nortasun belgikarra frantses hiztunenkomunitatearen eta nederlanderaz hitz egiten dutenen artekomaitasun eta gorroto harreman eskizofrenikoaren artean bereizitaagertzen da, batzuetan. Noski, platerak berberak dira, baina, karta,giroa eta bezeroak beren tradizioekin identifikatzen dira soil-soilik. Biek partekatzen duten adibide bat da Paling in’t groen(nederlanderaz) edo Anguilles au vert (frantsesez). Bi kasuetan,aingira da plateraren protagonista, eta espinakaz, apoperrexilezeta limoiz prestatutako saltsa berdearekin jaten da.

Saltsak, gaztak eta gozokiakFlandestarren gogoko plater asko garagardoarekin prestatutakosaltsekin jaten dira; esate baterako, idi haragiz egindako gisatuakedo untxiz egindakoak. Azken horiei aranpasak gehitu ohi zaizkie.Postrerako, gaztak eta gozokiak jaten dira, eta jendea harrituta

gelditzen da, mota askotakoak daudelako. Azken horien artean,jatorri izendapena duenik ere bada: Mattentaart izenekoak.Hostorez eta almendra lurrinez egindako pastela da, eta FlandeskoGeraardsbergen hirikoa da.Janari azkarra ere aurki daiteke Belgikan. Ondo identifikatutako

kioskoetan saltzen da, eta espezialitateetako batzuk sardinzarrak,urdaiazpikoa, gazta, saltxitxak eta patata frijituak dira.

Munduko sutegiak

BELGIKAKO SUKALDARITZA PLATER BAT, BI IZEN

Belgikan plater ospetsuenetako bat lurrunetanegositako muskuiluak dira. Apioz, tipulaz,

azenarioz eta piperraz egindako saltsarekin jatendira. Goiko irudian, gaueko giroa Brujas hirian.

Argazkiak: Diana van Oosterbosch

Juanma Costoya

HITZORDUAK

Urtero, maiatzaren erdialdean eta hiru egunez, motorzaleen hiriburubilakatzen da Italiako Brescia hiria. «Munduko moto lasterketarik politena»moduan definitzen dute askok “Mille Miglia” (Mila milien lasterketa), bai

motorzale sutsuek, baina baita motorzale ez direnek ere. 1927 urteaz geroztik urteroospatu izan den lasterketa honetan Bresciatik Erromara joan eta etorri egiten duteparte hartzaileek, baina lehiatu beharrean era ludikoan egiten dute bidea eta ibilbidedesberdina hartzen dute batzuek eta besteek. Irteera egunean ikuskizuna erabatekoaizaten da Brescian, eta herritar eta turista asko gerturatzen dira lasterketaren hasieraikustera: Bentley, Ferrari, Alfa Romeo, Porsche, BMW, Mercedes eta beste markaprestigiotsu askotako harribitxiak ikusi eta hauen motorren doinuak entzutekoaukera izaten da lasterketa hasi baino lehen. http://www.1000miglia.eu/

PRAGA (TXEKIAR ERREPUBLIKA)Prazske JaroMaiatzaren 12tik ekainaren 6raPrazske Jaro, Pragan ospatzen den NazioartekoUdaberriko Jaialdia, urte osoan hiri eder honetanospatzen den ekimen nagusi eta ezagunenetakobat da. Hilabetez Txekiar Errepublikako hiriburukohainbat gunetan orkestra eta musika sinfonikoa-rekin lotutako hainbat emanaldi eskaintzen dira,baita ganbera-musika ere, nazioartean ezagunakdiren artisten eskutik. 1946an ospatu zen jaialdihonen lehen edizioa, Txekiar Filarmonikaren 50.urteurrena ospatzen zen urtean, eta harrezkeroz-tik urtero egin izan da jaialdia. Hiriko hainbat le-kutan egiten dira emanaldiak; AntzokiNazionalean, Týn Elizan edo Vysehrad Hilerrian,besteak beste. http://www.festival.cz/

BRIGHTON (INGALATERRA)Brighton FestivalMaiatzaren 4tik 26raKasik maiatza osoa irauten duen jaialdi hau eza-guna da barne hartzen duen diziplina aniztasu-nagatik eta bertan parte hartzen duten artistenkalitateagatik. Hala ere, jaialdiaren ezaugarri be-reizgarriena “artistaren etxea zabalik” kontzep-tuan datza. Hala, artista eta artisauek beren etxeeta lantokiak publikoari irekitzen dizkiete, berenlana bertatik bertara ezagutzeko parada eskainizbisitariei eta erosleei. Jaialdia 1966an ospatu zenaurreneko aldiz eta 40 urtez Brighton FestivalFringe jaialdiarekin batera ospatu izan da.2006an, aipatu jaialdien artean zatiketa emanbazen ere, arrakastari eutsi dio jaialdiak.http://brightonfestival.org/whats_on/

MUNICH (ALEMANIA)Lange Nacht der MusikMaiatzaren 11nAlemaniako Munich hirian Lange Nacht der Musik(Musikaren gaurik luzeena) ospatuko da maiatza-ren bigarren larunbatean. Kontzertu aretoak, ta-bernak, pubak, entzunaretoak, etab. Guztira 400musika emanaldi inguru hartuko dituzte hiriko120 lekuk, non gustu guztiak asetzeko modukomusika eskaintza izango den: klasikoa, hip-hopa,rocka, jazza, popa, elektronikoa, etab. Musikazgain, dantza, kabareta eta bestelako alor batzueiloturiko emanaldiak eta bisita gidatuak ereizango dira. Hamabost euro balio dituen sarreraerosita, kontzertu guztietara sartu eta gau osoanMVG autobusak erabiltzeko aukera egongo da.http://www.muenchner.de/musiknacht/

Brescia (Italia) • Mille Miglia • Maiatzaren 16tik 19ra

BARTZELONA (KATALUNYA)Primavera SoundMaiatzaren 22tik 26raDena prest dago 2001 urteaz geroztik Bartzelo-nan ospatzen den Primavera Sound jaialdiarenedizio berri bati ekiteko. Talde eta bakarlari an-glosaxoiak nagusi izaten badira ere, Afrika etaEkialde Hurbileko musikariei ere erreparatzen diejaialdiak. Guztira 8 gunetan eskainiko dira ema-naldiak, baina horien artean L’Auditori eta Parcdel Forum izango dira jaialdiaren erdigune. Bes-talde, Arc del Triomfen iaz eskaini ziren doakoemanaldiak ez dira eskainiko aurten.http://www.primaverasound.com/

erakusketak

57

Iraganean gas depositu izandakoeta gaur egun Europa osokoerakusketa gune zabalena bihurtu

den Alemaniako GasometerOberhausen gunean Christo izenazezagutzen den artistaren eskulturaerraldoi bat izango da ikusgaiabenduaren 30era arte. “Big AirPackage” eskulturaren ezaugarriakharrigarriak dira: poliester erdi-gardenez egindako 20.350 metrokoadro oihal eta 4.500 metro sokazeginda dago eta egiturak, behinpuztuta, 90 metroko altuera eta 50metroko diametroa du. Bainaharrigarriena eskulturaren barruansartzea da; oihalak argiari sartzenuzten dio eta barruan egonda, argianbarrena oinez joatearen sentsazioasortzen du bisitariarengan.http://www.gasometer.de

CHRISTOREN LANAK, ALEMANIAKO GASOMETER OBERHAUSEN

Sinbolismotik abiatueta XX. mende

hasierako abangoardiaerrusiarrera doazenKandiskirenmargolanen bildumabat ikusgai daBruselan. “Kandinskieta Errusia”erakusketak arteabstraktuarensortzailetzat hartuizan den Kandinskireneta berau hazi, hezi etaartista bezala garatuzen ingurunearekikoharremanak aztertzendira bertan.Erakusketa BelgikakoArte Ederren MuseoErrealetan ikusdaiteke, ekainaren30era arte.

KANDINSKIRENERRUSIAR IZPIRI-TUA, BRUSELAN

Europa osoan zeharorain dela 40.000

urte sorturikoeskultura, zeramika,margo etaornamentuak batu etaLondresko BritainiarMuseoan jarri diraikusgai, “Artea IzotzAroan: mentalitatemodernoaren etorrera”izena daramanerakusketan. Hiruataletan banatu daerakusketa.Lehenengoak IzotzAroa du ardatz;bigarrenak artefiguratiboa Europansortu zen garaia duhizpide; azkenik,modernitatea.Maiatzaren 26ra arte.

40.000 URTE BAINOGEHIAGOKO LA-NAK, LONDRESEN

Pariseko Orsaymuseoak

Erromantizismoarenalderik ilunenakagerian uzten dituen“Arrarotasunarenxarma” erakusketaireki du. 200 lanenbidez, lehen begiratuanhautematen ez direnirrazionaltasuneierreparatzen dieerakusketak, hiruataletan banatuta:Erromantizismoarensorrera;sinbolismoarenondoriozko mutazioak,eta surrealistekkorronte haudeskubritu zutengaraia. Ekainaren 9raarte.

ERROMANTIZISMO-AREN ALDE ILU-NENA, PARISEN

BEIJING (TXINA)Great Wall MarathonMaiatzaren 18anZalantzarik gabe, honakoa ez da munduan ospa-tzen diren maratoi arrunt horietako bat, eta ho-rren arrazoia maratoia egiten den ingurua berada, hots, Txinako Harresi Handia. Noski, ez dagoharresiak hartzen dituen 6.700 kilometroak las-terka igaro beharrik. Gainera, oso azkar joaterikere ez dago, ibilbidearen zati askotan hainbattraba baitaude. Baina harresiaren inguruko zen-bait eremutan herrixka lasaiak eta arroz soroakere badaude, eta hauetan barrena egiten da las-terketa, zeinetan 5.164 eskailera eta aldapaugari igo eta jaitsi beharra dagoen. Urtetik urterahaziz joan da lasterketan parte hartzen duen par-taide kopurua. http://great-wall-marathon.com/

BERLIN (ALEMANIA)Karneval der Kulturen Maiatzaren 17tik 20raBerlineko Kulturen Inauteria Rotterdamen edoLondresen ospatzen diren diziplina anitzekoinauterien tankerako jaialdia da. Egun handiadesfilea ospatzen den eguna da. Ehun konpartsainguruk eta mundu osotik etorritako dantzarik,akrobatak, perkusio jotzailek eta musikarik partehartzen dute Neukölln eta Kreuzberg artean iga-rotzen den kolore eta musika erakustaldi erraldoihonetan. Gainontzeko egunetan merkatuak, sal-guneak eta musika emanaldiak izaten dira.http://www.karneval-berlin.de/

La ruta Joyce” James Joyce irlandar idazle ezagunarenbizitzan zentratzen den bidaia koadernoa da. Bertan,“Dublindarrak” eleberri klasikoa idazteko James Joyce

idazleak egin zuen dokumentazio eta ikerketa lanean egin zituenurratsei jarraitzen die Alfonso Zapico marrazkilari asturiarrak.Hala, Joyceren bizitzan garrantzi berezia izan zuten hiriekaparteko protagonismo hartzen dute: Dublin, Trieste, Paris etaZurich, besteak beste. Herabetasunik gabeko tonuan eta etorrihandiko prosa baten jabe, espero gabeko hainbat gertakari etabitxikeria aurkezten ditu egileak, naturaltasun osoz: «DublingoCervantes Institutuko irakasleek pinta bat hartzen duten lekuberean aurkitu dugu Enda Kenny, Errepublikako lehenministroa», dio pasarte batean Zapicok. Idazle irlandarraoinarritzat duen lan honi esker 2012ko Komiki Sari Nazionalaeskuratu zuen Zapicok.

JOYCEREN PAUSOEN ATZETIKLa ruta Joyce

Alfonso ZapicoAstiberri, 2013

208 orrialde. 15 euro

liburuen TXokoA

59

Bhimrao RamjiAmbedkar (1891-1956)

Indiako historiak emanduen ikur sozio-politikogarrantzitsuenetako bat da.“Bhimayana. Experienciasde un intocable” lanhunkigarriak Ambedkar-enetengabeko borrokakontatzen du. Pardhan Gonddeituriko teknika lantzenduten Durgabai eta SubhashVyam artista indiarrek egindituzte lan honetarakoilustrazioak. Ohiko narraziografikoen eredua apurtzenduen estiloaren jabe, indiarepikotasun klasikoarentonua hartzen duduintasuna eta ausardiadarion Ambedkarrenistorioak.

UKIEZIN BATEN BIZIPENAK

Bhimayana. Experiencias deun intocableTestua: S. Anand, SrividyaNatarajan / Irudiak: SubhashVyam, Vyam Durgabai / Aurkibidea: John Berger Sexto Piso, 2013112 orrialde. 23 euro

Libia, Afganistan etaSiriako lubakietatik

Mexiko D.F. eta Londresera;Gabon, Brasil etaKolonbiako oihanetatikEuskal Herrikomendietara… Hainbateuskal egilek munduanbarrena egin dituztenbidaietan bizitako pasarteakgogora ekarri eta bildumaeder honetan bildu dira,helburu bakar batekin:Manuel Iradier ElkarteAfrikanistaren proiektuhumanitario eta kulturalarilaguntza ematea. EuskalHerriko bidaiazalegarrantzitsuenen pasarteakbildu dira bertan: ZigorAldama, Roge Blasco,Juanma Costoya, EiderElizegi, Antxon Iturriza,Endika Urtaran, Julio Villar,Mikel Aiestaran eta KarlosZurutuza, besteak beste.

BIDAIAZALE EUSKALDU-NEN ABENTURAK

Inquietos vasconesHainbat egileDesnivel, 2013 294 orrialde. 15,96 euro

Portugalgo literaturakazken aldian eman duen

aurkikuntza nagusietakobaten lehen eleberria dahonakoa. Bertan, diktadurak,errepresio politikoak etakolonialismoaren gerrekmarkatutako portugaldarfamilia baten bizipenakkontatzen ditu João RicardoPedrok. KrabelinenIraultzarekin bateraabiatzen da istorioa, eta,hurrena, elkarrekin loturaduten pertsonaiakaurkezten ditu egileak,familia bereko hirubelaunaldiren istorioa josizorrialdez orrialde, XX.mendeko azken herenean.Pertsonaia ugari aurkeztenditu egileak, esaterako,familiaburua edota bereseme Antonio, Afrikaraborrokara joan beharkoduena.

PORTUGALEN HISTORIAGORDINA

Tu rostro será el últimoJoao Ricardo PedroPlaneta, 2013 224 orrialde. 147 euro

Bartzelonan jaioa (1943),Estatu espainiarreko

egile oparoenetako bat daWiesenthal eta hainbatliteratura genero lantzenditu: eleberria, narratiba etabidaia literatura, bidaiarinekaezina baita. Azkenhorretan sailkatu daitekeharen azken lana ere.“Siguiendo mi camino”liburuan bere bizitzarenparte izan diren eta bereizaera markatu duten leku,paisaia, oroitzapen,pertsonaia eta abestiakekarri ditu gogora jatorrialemaniarreko egileak.Kontinentez kontinente etaetengabe kulturadesberdinen artean jauzikaeta istorio bila ibili denidazlearen alde humanoaezagutzeko paradaeskaintzen du oroitzapenbilduma gisako lan honek.

BIZITZA OPARO BATENSOINU BANDA

Siguiendo mi caminoMauricio WiesenthalAcantilado, 2013 480 orrialde. 26 euro

60

Gogoan hartu

hormarako ikur bat egiteko eskatu zion André Gill artistari.Horrek kazola batetik irteten ageri den untxi baten irudia eginzion. Horren ondorioz, “Au Lapin à Gill” izena hartu zuenlokalak (Gillen untxia), eta geroago “Au lapin agile” (untxi iaioa).

Aurpegi ezagunen bilguneKabaret honen garairik oparoena XX. mendeko lehen herenaizan zen; izan ere, garai hartan pertsona ezagun asko igarotzenziren bertatik: Apollinaire, Francis Carco, Roland Dorgelés,Charles Dullin, Maurice Utrillo, Derain, Braque, Max Jacob,Modigliani, Picasso edo Charles Chaplin bera, besteak beste.Literatur tertuliak eta bestelako solasaldi mordoa egin zituztenbertan hainbat aurpegi ezagunek. Gainera, bertan egon zirelafrogatzen duten hainbat arrasto aurki daitezke egun tabernarenhormetan: sinadurak, marrazkiak eta poemak, batzukaipatzearren.Tabernara sartzeko, kartel eta argazki mordoz apainduriko

igarobide estu bat igaro beharra dago aurrena. Behin horiigarota, tabernako gune zabalenera iritsiko gara; bertan,musikari eta artistentzako oholtza txiki bat eta hamar batpertsona har ditzaketen ahulki ilarak daude. Norberak nahiduen edaria eskatzean, XX. mende hasieratik etxeko edaritipikoa den gingazko likore kopa bat ateratzen dute betiaurretik. Egia esan, edari aukera nahiko mugatua da hemen;absenta kenduta, garagardoa eta alkoholik gabeko edari batzuksoilik zerbitzatzen baitituzte, nahiz eta azken horien osoaldekoak ez diren jabeak. Taberna soilik gauez egoten da zabalik, 21:00etatik aurrera.

Lokalaren tamaina kontuan hartuta, aurretiaz lekuaerreserbatzea komeni izaten da. http://www.au-lapin-agile.com/

AU LAPIN AGILEPARISEKO KABARET ZAHARRENA

Pariseko kabaret ezagun eta zaharrenetako batda Au Lapin Agile, nahiz eta finean, tabernabat baino askoz gehiago ez den. Piano etabandoneon doinupean, Édith Piaf, YvesMontand, Charles Trenet, Patachou, GeorgesBrassens, Léo Ferré eta Caude Nougarokezagun egin zituzten doinuak gogora ekartzendituzte bertan aritzen diren musikari etakantariek. Era berean, Annie Girardot aktoreakerrezitatzen zituen Verlaine eta Baudelairerenpoemak ere entzutetsu bilakatu ziren hemen.Hain zuzen, aipatu artista horiek guztiek lokalhonetan hasi zuten beren ibilbide artistikoaezagun bilakatu aurretik. Montmartreko aldapan kokatua, kabareta

dagoen eraikina suntsitzeko puntuan egonziren 1900. urte inguruan, baina AristideBruantek lokalaren amaiera ekarriko zuengertaera saihestu zuen. Gaur egun, garaibatean ez zituen bestelako eraikinmodernoago batzuk ditu inguruan, gehienakmargolarien estudioak. “Hiltzaileen kabareta”izena eman zitzaion bere hasierako garaietan,baina gaur egungo izena hitz-joko batetikdatorkio: Gill eta lapin (untxia, frantsesez).1875ean, lokalaren jabeak kanpoaldeko

Mohereko labarrak (Cliffs of Moher, ingelesez), irlandarnaturaren ikur nagusi eta garrantzitsuenetako bat dira. OzeanoAtlantikoaren gainean dagoen labar gune hau itsasotik 200metrora altxatzen da eta 8 kilometroko zabalera hartzen du.Garaiera, horrek ematen dien magiaz gain (Naturaren ZazpiMirarien artean sartzeko hautagai dira labarrok), hainbat hegaztiespezieren habitat naturala ere badira. Mohereko labarrak Clare konderriko kostaldean daude, Galway

hiritik 75 kilometro hegoaldera, eta Irlandako guneerakargarrienetako bat dira. Gertuen dagoen herria Doolin da.Kostaldeko herrixka hori labarretara bidean zuzentzen direnaskoren ohiko geraleku izaten da, baina baita Aran Uharteetarajoan nahi izaten duten askoren ontziratzeko gune ere. Mohereko labarren paisaia ez da zuzena, eta itsasora ematen

duten harriek sargune eta ateragune ugari dituzte. Gainera,garaiera altuan eta itsasotik isolatuta geratu diren harri askodaude eta horiek dira hegaztien gustukoenak bertan habia

egiteko. Hemen, itsasoaren kolore urdinak, harriarenbelztasunak eta belarraren kolore berdeak bat egiten dute,paisaia benetan ederra osatuz. Ikuspegi honetaz gozatzeko bi aukera daude: itsasotik

behatzea (ontzian) edo labarren gainera igotzea. Leku batetik edobestetik begiratu, erabat aldatzen da ikuspegia. Ontzian joanezgero, harriak eta bertan bizi diren hegaztiak hobeto ikusdaitezke. Labarren goialdeko ikuspegia galdu arren, labarrenitsasorako sargune eta ateraguneak hobeto hauteman daitezkeontzian joanda. Gainera, ingelesez puffin izenaz ezagutzen direneta Great Raven harrian egon ohi diren hegaztiek sortzen dutendoinu harrigarria gertutik entzuteko aukera dago. Zortea izanezgero, izurde edo fokaren bat ere atzeman daiteke inguruhonetan. Esan bezala, goialdetik labarren ikuspegi erabatdesberdina aurkituko dugu. Ziurrenik itsasoarekin ez duguhainbeste gozatuko, baina horizonteak eta belardiek eskaintzenduten panoramika ere ez da atzean geratzen. Modu batera edobestera, ikuskizuna sekulakoa da.

MOHEREKO LABARRAK IRLANDA

Argazkia: Hon Lau

LABURRaK

HouseTrip.comoporretarako etxeak

alokatzeko interneteko atari batda. Europan dago hareneskaintzaren zati handiena etanahi adina egunetarako alokatudaitezkeen era guztietako175.000 etxe aurki daitezkebertan. Apartamentuak diranagusi, eta etengabe berritzendute eskaintza, astean 2.500apartamentu berriri buruzkoinformazioa sartzen baitute.Gustu eta poltsiko guztientzakoaukerak daude: Berlinen, batezbeste, 71 euro ordaindu beharda gaueko; Bartzelonan, 76euro; eta Parisen, 96 euro. Halaere, gaueko eta pertsonakobatez bestekoa 71 eurokoa da.Ordainketak kreditutxartelaren bidez egiten diraeta jabeak ez du dirurikjasotzen bezeroaapartamentura iritsi etabenetan interneten erakutsizaiona dela konfirmatzen duenarte.http://www.housetrip.com/es

HOTELEN ORDEZKO AUKERA EROSOA

Google Flights, Google-enhegaldi bilatzailea martxan

da eta ia aire konpainia guztienprezioak bilatzen ditudagoeneko, LAN, Ryanair etaEasy Jet konpainienak izan ezik.Frantziako eta EspainiakoEstatuetan, Italian, ErresumaBatuan eta Herbehereetan jarrida martxan zerbitzua etaerabiltzaileen aldetik iritsi direnaurreneko kritikak positiboakizan dira: bi leku, data jakin bateta bilatzeko botoiari ematea,hori da egin beharreko guztia.Emaitzak prezioaren araberasailkatzen ditu, merkeenetikgarestienera. Hortik aurrera,aukera gehiago daude: businessedo turista mailan bidaiatzea,konpainia jakin batekin edobezeroak fidel bihurtzekopuntuak eskaintzendituztenekin, etab.http://google.es/flights/

GOOGLE-EN HEGALDI BILATZAILEA

Bidaien arloan guztiaasmatuta dagoela pentsatu

arren, beti sortzen diraproposamen eta ideia berri etaorijinalak. Wátina Tours bidaiaagentzia sortu berriak turismomota jasangarri etaarduratsuaren alde lan egitendu. Bere katalogoko helmugakhiru kontinentetan banatzendira, eta leku horietakoegonaldiez gain, garapenbidean dauden indigenenherrietan egonaldiak egitekoaukera eskaintzen da. Hala,herri galduetako eskoletanhaurrekin egon, Hondurasenarrantzan egin, Nepalenpintxoak jan, Hegoafrikanbaleen artean bainu bat hartuedo Botswanan safari bategiteko aukera eskaintzen da,beste gauza askoren artean.http://watinatours.com

BIDAI EZBERDIN ETA SOLIDARIOAK

1924an Miguel de Unamunoidazle eta pentsalariak

Parisen egin zuen egonaldiakinspirazio moduan balio izandu ibilbide multimedia etakultural bat osatzeko, harkhirian eman zituen pausoakjarraituz. Ibilbidea hirikohainbat bazter ezagunetikigarotzen da, idazleak osogustuko baitzuen Argiarenhirian paseatzea: Sena ibaiarenertza, Vosges plaza lasaia, 20kohamarkadan gune artistiko etabohemioa izan zenMontparnasse auzoa,Garaipenaren Arkua, Passymetro geltokia, hirikoliburutegi mitikoak, LorategiBotanikoa, etab.http://paris.rutascervantes.es/ruta/unamuno

UNAMUNOREN BIDEA,PARISEN

Txile hegoaldeko maputxeenlurren bihotzean bizi diren

Laguepulli komunitatekobiztanleek turismo etnikoarenaldeko apustua egin dute,milaka urtez iraun duen bereniraganeko kultura babestu etazaintzeko. Herri honenkostaldean bizi direnLafquenche komunitatekohemezortzi familiek, esaterako,iraganari eta naturari loturikoturismo eredua indartzekoerabakia hartu dute. Hala,turistek bertako inguruakherritarren eskutik ezagutzekoaukera izango dute eta beraienohitura eta tradizioak gertutikezagutzeko tailerretan partehartu ahal izango dute,herritarrak lagun dituztela.http://www.lagobudi.cl/

TURISMO MAPUTXEENLURRAREN BIHOTZEAN

63

Finnair aire konpainiak“fakturazio soziala” izeneko

zerbitzu berria jarri du abian.Zerbitzu honen bidezhegazkinaren eserlekuen planoaberen Facebook-eko profileraestekatu ahal izango duteerabiltzaileek. Gainera, bidaiaribakoitza zein eserlekutan doanjakinaraziko da eta horietakobakoitzaren Facebook-eko profilaere kontsultatu ahal izango dutebidaiariek. Printzipioz, Facebook-ekin soilik funtzionatzen duzerbitzu honek, baina gerora bestesare sozial batzuk ere erabiltzekoasmoa agertu du konpainiak.Jakina, zerbitzu hau hautazkoa da.

“FAKTURAZIO SOZIALA”

Irakurzaletasuna bultzatzekoasmoz, Miami Ad Schoolekohiru ikaslek eta New YorkekoLiburutegi Publikoak ekimenberri bat jarri dute abianegunero metroa erabiltzendutenek bidaian irakurtzekoaukera izan dezaten. NewYorkeko metroan internetekokonexiorik ez izateak sortu zienideia. The Underground Libraryekimenaren bidez, metrokobagoietan jarritako liburuenposterrak mugikorraren bidezeskaneatu eta liburu horrenlehen hamar orrialdeakdeskargatu ahal izango dituztemetroko erabiltzaileek. Behinmetrotik aterata, etainterneteko konexioaberreskuratuta, New YorkekoLiburutegi Publikoak liburuhori non eta nola hartudezakeen jakinaraziko liokeerabiltzaileari.http://undergroundnewyorkpubliclibrary.com/

LIBURUTEGI BIRTUALA NEWYORKEKO METROAN

Kabuki-za Tokioko kabuki areto ezagunenakbere ateak ireki ditu berriro, hiru urte iraunduten eraberritze lanen ostean. Kengo Kumajaponiar arkitektoaren ardurapean egin daareto mitiko honen bosgarren eraberritzelana, 1889an inauguratu zenetik hainbatsute, bonbardaketa eta lurrikara pairatubaititu. 2005ean UNESCOk GizateriarenOndare izendatua, Kabuki aretoadesagertzeko zorian egon zen BigarrenMundu Gerra ostean, estatubatuarrenerasoen ondorioz. Ginza auzoaren bihotzeandago, metro karratua garestienetakoa denmunduko auzoan alegia.

TOKIOK KABUKI ARETOA BERRESKURATU DU

BOSNIAKO MUSEOAK,KINKA LARRIAN

Londres ekialdea zerbaitek egiten baduezagun, bertako hormek egiten dute.Adreilu gorrizko hormak benetakotentazioa dira street art mugimenduarenjarraitzaileentzat. Street Art London artehau sustatzeko sorturiko enpresa bat da.Enpresa honek bisita gidatuak antolatzenditu hiriko hormetan egin diren lanederrenak dauden kaleetan zehar. New Yorkhirian sorturiko ekimena da honakoa, etagaur egun bi hiri horietako lan ederrenetanbarrena eramango zaituen mugikorrerakoaplikazioa ere sortu dute. Banksy, Eine, Roa,Obey, Pablo Delgado, James C. eta bestelakoartisten lanak ezagutzeko. eta bide batezLondres ere ezagutzeko, aukera paregabeada honakoa.http://streetartlondon.co.uk/tours/

IBILBIDEA LONDRESEKO STREET ART-EAN BARRENA

125 urteko historia duen eta Sarajevondagoen Bosnia-Herzegovinako MuseoNazionalak ateak itxi behar izan ditufinantzazio arazoak direla-eta, etatamalez ez da herrialde horretan kinkalarrian dagoen instituzio kulturalbakarra. Ondare kulturalaren inguruansortu diren eztabaidez gain, herrialdeakbizi duen egoera ekonomiko zailasekulako estutasuna eragiten ari dabeste sei museotan ere. Krisi ekonomikolarria benetako kaltea eragiten ari dagerraren trauma oraindik erabat atzeanutzi ez duen herrialde honetan, etabereziki kultura arloko instituzioetan.