biblioteca nacional del perú jesus caśhan timpućhu israel

22
44 Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú No 2015-08276 1000 ejemplares Primera edición Este libro se terminó de imprimir en Junio del 2015 en DIGICOLOR Jr. Cusco 414 – telf. 200437 Huancayo, Perú Jesus caśhan timpućhu Israel caśhtacunap cawsaynin ALLAYCUYNINWAN LINDANCUNA (Datos históricos y geográficos) Idioma Wanca

Upload: others

Post on 16-Oct-2021

11 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

44

Hecho el Depósito Legal en la Biblioteca Nacional del Perú

No 2015-08276 1000 ejemplares Primera edición

Este libro se terminó de imprimir en Junio del 2015 en

DIGICOLOR Jr. Cusco 414 – telf. 200437

Huancayo, Perú

Jesus caśhan timpućhu Israel caśhtacunap cawsaynin

ALLAYCUYNINWAN LINDANCUNA

(Datos históricos y geográficos)

Idioma Wanca

Page 2: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

2

Misión Wanca (AMWAN)

Av. Giraldez 304 of. 205

Huancayo, Perú

Adaptado de la obra Daily Life in Bible Times

Wycliffe Bible Translators, Inc.

Dallas, Texas

©Jesus caśhan timpućhu Israel caśhtacunap cawsaynin ALLAYCUYNINWAN LINDANCUNA

(Datos históricos y geográficos)

Traducción: Área de producción y difusión-AMWAN

Asesores:

Rick Floyd, Ph. D.

Director, SIL at Biola

Department of Applied Linguistics and TESOL

Cook School of Intercultural Studies

Biola University Academia Autónoma del Idioma Wanca

Primera edición 1,000 ejemplares

Las ilustraciones son de:

ILV Perú y México, pág. 6, 9, 11, 12, 17, 19, 20, 22, 24, 28, 29, 30, 32, 33.

Sociedades Bíblicas Unidas 1994, 1998, pág. 7, 18, 21, 35, 42.

43

Page 3: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

42

3

Contenido Página

Israel nasyunpa allaycuynin ………………………………. 6

Diosmi Abrahamta juc malcaman lichin ……………..…... 6

Abrahampa ćhunca ishcay milaynin ……………………... 8

Josetam lanticun ………………………………………….. 8

Moisespa cawsaynin ……………………………………. 10

Camachicuytam Moises ćhasquin ……………………….. 12

Canaan malcaman yaycapäcun ………………………….. 16

Israelpa principal yaśhancuna …………………………….. 18

Samuelwan David wamä mandänincuna …………………. 19

Salomon Tayta Diospa alawana wasinta lulachin ………... 20

Israelcunaca ishcayman laquicacun ……………………… 21

Ćhunca ayllucunam muśhü Israel nisha ………………….. 22

Ishcay ayllucunam Juda nisha …………………………… 23

Judacuna Diospi yalpaćhacun ……………………………. 24

Babiloniap maquinpi Juda lädu yalun …………………….. 25

Juda läducuna Samariacunäwan mana apanacuśhan …….. 27

Alejandro “El Grande” …………………………………… 28

Siriap maquinćhu caśhan ………………………………… 29

Fariseo caśhtacuna ……………………………………….. 30

Saduceo caśhtacuna ……………………………………… 31

Macabeocuna Israelta llallin ……………………………… 33

Roma-läducuna Israelta llallin …………………………… 34

Israel nasyunpa lindancunawan imanuy malcan caśhanpis . 36

Puydï quimsa prubinsiancuna …………………………….. 40

Page 4: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

4

śh

śhapla

Letras especiales del Wanca La mayoría de las letras usadas en el alfabeto wanca

son idénticas a las usadas en el alfabeto castellano. Letras que representan sonidos que no existen en el

castellano son:

El (') Apostrofo es una “letra muda” en palabras como:

En el idioma wanca hay vocales alargadas que se

representan con dos puntos sobre la vocal. Las vocales que

llevan dos puntos se leen con más duración.

Este libro utiliza el alfabeto y la ortografía wanca

aprobados por Directiva N° 19 DSREJ/DTC-96.

sh

ashuti

ćh

ćhaqui

ya'a “yo” sin'a “nariz” a'ay “moler”

liman “él habla”

lïman “puedo ir”

pucayan “se vuelve rojo”

pücayan “está soplando”

41

Samaria prubinsiañatacmi cay Judea-lädup, Galilea-

lädup ćhawpinćhu cala. Cay Samaria-lädućhu'a juc

malcacunapïtapis mas lumi-lumi ulucunallam cacula. Cay

Samaria-lädupmi nigusyanticuna pulinanpä jatun caminucuna

pasala. Ñatac Roma-lädu nunacunämi cay Samariactawan,

Judeacunäta jucllachäla. Jinaptinmi cay Samariawan Judea

läducunaca ćhïninacuyta allacaycälila. Chaymi Judea lädu

nunacunaca mana nï uchucllapis Samaria-lädup allpanman'a

jaluycuyta munapäculachu. Chaynu lulapäcula Samaria

nunacunäwan ćhïninaculcalmi.

Ñatac Galilea prubinsiacá uma-lädućhümi cala. Chay

lädu’a unullam cacula. Chaymi micuycunapis tuqui-tuqui

ishpila. Ñatac ćhaclacunapis talpucuyllanpämi cacula. Galilea

lamarcäpis chay malcap ćhawpinćhütacmi cala. Chay

lamarpa patanćhümi achca malcacunalla cacula. Chayćhu

yaćhäcunaca ćhacla lulayniyü-cama, challwa chalayniyü-

camam capäcula. Chaynu allin yaćhacü nunactam Judea

läducunäñatac ruydupapäcula “Amcuná manam caśhtächu

capäcunqui; Awilunchiccunap custumrincunacta mana

luläcuna” nil. Cay Judea läducunaca jamuyapäcula Diospa

wasinpi calućhu capäcuśhan-laycum.

Chaynu calućhu taliculcaptinmi “Chay Galilea

upacunäpïtá imamá ampá allin yalamunman” nil nipäcula.

Nilculmi aśhta lulacuynincunactapis “chay ćhacla lulay'a,

challwa chalay'a, luclu nunacunallapämi” nil jamuyapäcula.

Page 5: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

40

Inti yalamunan-läduwan, mas sayta-lädu uluncuná mas

a’u arinal uluncunam cacula. Chaycuna arinal ulucunapïpis

mas pulumayä cala ulucunam cacula. Chaypi mas

saytascanman'a pasaypi mana bäli ulullam calatac. Chaynu

cala uluman muyüla, bulcan nishan paćhyalcamul lluy

pirdïchiptinmi. (Cay bulcan nishanca allpa śhun'unpïmi

ninawan timpuyä yacunu paćhyamun.) Jina mas

ulascanninmanñatacmi mas arinal ulucunallaña cacula.

Chaytá tamyapis manam sumä tamyalañachu.

Puydï quimsa prubinsiancuna

Chay Israel nasyunpa prinsipal prubinsia quimsam cala:

Judea, Samaria, Galileam. Judea prubinsia ula sayta-

lädućhümi cala. Chaymi lindaläla Idumea malcawan,

jinaman Arabiap arinal uluncunawan. Ñatac jinantin Juda

läducuna juntunaculcänan jatun wasinmi Jerusalen malcanćhu

täcula. Cay Jerusalen malcaca Judea-lädup prinsipal

malcanmi cala. Chaymi chay wasićhu Tayta Diosta

alawapäcunanpä intiru janä-lädućhu lluy yaćhäcunäpis

śhapämula.

5

Cay libru imapa lulaśha caśhanpis

Cay libruca lulaśha cayan Muśhü Limalicuyta

isquirbinan timpućhu imanuy cawsay caśhantapis

tantiaycunapämi. Canan timpupis Israel nasyunca jina

unaynüllam cayan. Custumrincunañatacmi ichá manaña

unaynüñachu. Chaymi cay librućhu tuquicta

tantialpachimäśhun chay timpu imanuy cawsaynincuna

caśhantapis. Caywanmi mas tuquicta tantialpunqui chay

timpućhu imanuy cawsaynincuna, allpancuna, custumrincuna

caśhantapis. Chaypämi llapanpis liträtuyü-cama cayan.

Page 6: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

6

Israel nasyunpa allaycuynin

Cay Israel nasyunca Jesus näsimunanpa cayälañam.

Walanga pusä paćhac (1,800) wata Jesus näsimunanpä

faltayaptinpis cay Israel nasyunca cayälañamari. Chay unay

timpucunaćhu'a Israel malcaca istansiaćhünüllalämi

pulipäcula. Cay Israelcunäpa taytanmi Abraham śhutiyu nuna

cala. Paymi Caldea malcap Ur nishan malcanćhu näsila.

Paytam lluy aylluntin Cana'an malcäman licunanpä Tayta

Dios nila. Chay Canaan malcaman ćhäluptinmi chay allpa

llapan aylluntinpä wiñay simpripä cananpä Tayta Dios

limalicula. Canaan malcaca juc-lädu calu malcaćhümi cala.

Diosmi Abrahamta juc malcaman lichin

Ñatac jucllayllam cay Abrahampa chulin cala, Isaac

śhutiyu. Cay Isaacpam awacha-cama chulin cala: Esauwan,

Jacob. Cay Jacobtam śhutinta muyuchila Israelman.

Chaypunpïmi

lluy ayllunta

Israel caśhta

nipäcun. Chay

muyunpïmi

canancamapis

Israel nishaña.

39

Chay mas luliscaćhüñatacmi Rif nishan pampaćhu

ulunchacuna lulacacü cala. Chay ulunchacunätam “Jordan

mayup wätan” nil nipäcula. Ñatac cay Jordan mayu inti

yalamunan-lädu Hermon ulup wätanpïmi yalamula. Chaymi

Galilea lamarcäman ćhämunanpá ishcay paćhac ćhunca

mitructalä śhamunan cala. Cay lamarcätam lisipäcula

Genesaretpa ütac Tiberia lamarpa. Cay lamarta cunćhaläla

pastu ulucunallam, talpüśha ćhaclacunallam, achca

malcacunallam. Chay lamarcäman ćhaycuśhanpïmi

pasayämun chay Jordan mayuca ulayta, intiru tuqui allpap

ćhawpinpa aśhta “Wañuśha Lamar” nishancama.

Cay lamarmi jinantin pachäćhu lluy lamarpïpis mas

lulinninćhu cayan. Caymi lluy lamarpïpis quimsa paćhac isun

ćhunca (390) mitru lulićhülä cayan. Yacunñatacmi allicta

llallacullan imaymana caćhi luminiläcuna lulïninćhu captin.

Chaynu intiru ulucunäćhu mïnan captinmi, mana micuy

ishpinan cacula.

Chay ulucunap inti yalunan-lädun'a “Jordan mayup

wätan” nishatacmi śhamula. Chay uma-läduman'a mas

ulusapam cacula. Chay sayta-lädumanñatacmi mas muntisapa

cala. Chaypam mayucunapis wicman-cayman unyala. Chay

mayucunämi unay timpućhu'a Jacobpa chulincunap lindan

cala.

Page 7: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

38

Chay ulucunäćhu yulä caćhi lumicunalla captinmi

talpunapäpis mana allinchu cala. Ñatac Nazaretpa janay-

lädun ulucunäćhu'a micuy wiñananpä allinmi cala.

Chaynütacmi Capernaum intiru muyulïnincunaćhüpis allintac

cala. Caycunap ćhawpinćhümi Jerusalen jatun malcapis cala,

jinaman Samaria-lädupis, Galilea-lädupis. Cay malcacunap

saytanćhüñatacmi Judá-lädu cala. Paycunap uluncunaman

imaypis tamyapayämuptinmi micuy ishpï cala. Ñatac

“Wañuśha Lamar” nipäcuśhan lamar sircancunawan inti

yalamunan-läducunapis pasaypi a’u arinal cala ulucunallam

cacula.

7

Chay timpu'a waquinnin Israel nunacunaca uwishniyü,

capishniyü, wäcayü-camam capäcula. Chaynu alli uywayü-

camamari capäcula. Chaymi istansiaman aśhul-aśhul

pulipäcula allinnin pastucta, yacucta ashichishtin. Ñatac

Canaan malcacta paycuna manalä ćhäpäcuptin, chay

malcaćhu achca malcacunam cayalcäla. Chay malcaćhu lluy

nunapis yaćhapäcula ya'anchicpa wasinchicćhünu

śhalcachishaćhu, ćhaclanta allpanta lulaśhtinmi. Chayćhu

wasicunam tapyapi, adubipi śhalcachisha-cama cala.

Page 8: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

8

Abrahampa ćhunca ishcay milaynin

Cay Israelpa lisipäcuśhan Jacobpam ćhunca ishcayniyu

chulincuna cala. Śhutincunam: Rubén, Simeón, Judá, Isacar,

Zabulón, José, Benjamín, Dan, Neftalí, Gad, Aser.

Josetam lanticun

Cay lluy chulincunapïtam Jacob masta cuyala Joséta.

Chaymi wawicaśhancunañatac ćhïniculcäla “anchap

amapacha niptinmi yaptucun” nil. Chaym wawicaśhancuna

uyway nuna cananpä Joséta lanticälälila. Jinaptinmi Egipto

nasyunta puśhacula.

Chayćhu José sumä llaquicta pasaśhanpïlämi allipi-

allipïta chay nasyunćhu mandacü Faraonpa sumä puydï

yanapäninpa ćhulaycuśha cala. Chay Egipto nasyuncäćhu

Faraon nipäcula, puydï mandacücätam.

Chaypi Canaan malcanćhu micuy wana licälïluptinmi Egipto

nasyuncäman papänin Jacobta lluy aylluntinta puśhacula.

Chayćhümi Josépa ayllunpis, lluy wawicaśhancunap

ayllunpis achca-achcaman milälälila.

37

Chay Mediterraneo lamar patanpa cay Israel nasyunca

juc sintanüllam śhamula. Chay sintap ćhawpinpañatacmi

umapi aśhta saytacama lümunu ishcay alaläcü ulucunaca

śhamula. Chay ulucunätam Jordan mayuca japächala juc

jatun pampacunawan. Ñatac tacsa pampacunapis calatacmi

lamarca-läduman liyäcuna. Chay lamar pampa-läduman

lïcunämi tuqui tuqui cacula. Chaymi chay lluy intirunpis

micuy ishpinallan cacula. Chay ula-lädumanñatacmi ichá

mas a’u arinal ulucunallaña cacula.

Uchuy nasyunlla calpis pichaman partïsham cala.

Chay lamar patanpam aśhta saytacama juc sintalla

śhamula. Chay sintanu pasamücällam intirunpis micuypa

ishpinan ulucuna cacula, masqui arinal uluyücuna cayalpis.

Mas luliscaman yaycücäñatacmi llaqui cala; ulucunañamari

cacula, tamya timpullaćhu yacu lï wayuncunawan laquïsha.

Chay wayuctam “wadi” nipäcula. Chay wayunpam juc

ćhaqui caminucuna lila chay altu ulucunäman. Chay

ulucunap siquinćhu ćhaclacunätam alaläcü pampa nipäcula.

Chay ulucunam quimsa paćhac quimsa ćhuncan (330)

mitrupi aśhta walanga (1,000) mitrucama ćhäpäcula

altunninman. Chaymi allicta alaläculläla.

Page 9: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

36

Israel nasyunpa lindancunawan

imanuy malcan caśhanpis

Cay jinantin bibliaćhu limaśhanca manam jinantin

pachäćhüchu lulacacula; sinu'a calu uchuc malcallaćhümi.

Waquin śhuticuná lluyñam waquinnincunap jucman muyüśha

cayalcan.

Cay Israel nasyunpa lindan cala: Dan nishanpïta aśhta

Beersebacamam. Jinantin nasyunca ishcay paćhac tawa

ćhunca (240) quilümitrum cala. Janä uma-lädu

quinlayninmanmi tawa ćhunca tawayu (44) quilümitru cala.

Sayta quinlayninmanñatacmi pusä ćhunca sütayu (86)

quilümitru. Chaynu uchucllam Israel nasyun cala.

Cay Israel nasyunca cala Mediterraneo lamar patanćhu

inti jiyalpunan-lädućhümi. Cay cayan Asia nishan-

lädućhümi; Asiapwan, Egipto nasyunpa ćhawpinćhümi.

Chaymi cay jatun nasyuncunap chacan-yupay cala. Cay Israel

nasyunpam wicmanpis caymanpis pasaycaćhapäcula. Chaymi

muśhü tistamintućhu'a limayan ćhunca ishcayniyu jatućhä

caminucunapi. Chay malcap inti jiyalpunan-läduman'a

lamarllam cacula. Inti yalamunan-lädumanñatacmi a’u arinal

ulucunalla cacula. Masqui caynu uchuc nasyunlla calpis allin

puydï malcam cacula.

9

José wañucuptinñatacmi ichá Egipto nasyunpa chay

timpu mandänin Faraonca Israel malcacta uywayninman lluy

muyülächin. Jinalculmi Israel nunacunäwan, atipäta mana

atipäta sumä-cama wasicunacta, jinantin malcacunäta

śhalcachila.

Page 10: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

10

Moisespa cawsaynin

Chay timpućhümi Leví caśhtapi Moisés näsila. Pay

jatunyäluptinmi Egipto nasyunman Tayta Dios caćhala.

Ñatac pay näsimunanpämi, cay Egipto nasyunpa mandänin

Faraonca, lluy Israel caśhtacunap walaśh wawinta

wañuyächila. Chayta lulachila Israel nunacunaca anchap

milacuyalcaptinmi, ñatac paycunapïpis mas yaćhaysapa-cama

capäcuptinmi. Chaynu iñacha wañuchiy cacuyaptinmi

Moisés tuquish tuquishlla näsïmula. Chaymi atindïninpis nï

quiquin mamanpis wañuchiyta atipapäculachu. Chaymi

iñacha wañuchïcunaca mana wañuchinanpä quimsa quilla

wasi lulillaćhu pacalächipäcula. Chaypi cunya-cunya

jatunyäcuyaptinmi manaña pacayta atipapäculañachu.

Chaymi śhu’uśhpi canaśhtacta lulaycul chayman winaycul

mayuman apächila. Chayćhümi pipis mana apananpä muyun

-muyun mayur wamla wawinwan täpachimula. Chaynu

täpayaptinmi Faraoncäpa wamlan juc wamla-masincunawan

almacu ćhämun.

35

Page 11: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

34

Roma-läducuna Israelta llallin

Chaypïmi Macabeocunäpa mandacuynin camacäla.

Süta ćhunca quimsayu (63) wata Jesus manalä näsimuptinmi

Roma nasyunca Jerusalenwan gïrranacuyta allacuycul

llallichicüla. Chaypïmi Roma nasyunpa maquinćhu cayta

allaycapäcula. Chaymi Roma nasyuncäpi juc yanapäninta

caćhamula Juda läducunäta mandananpä. Chaymi chay

nunaca Saduceo caśhtap puydïnincunawan jucllachanacuycul

Judea malcäta mandala. Tawa ćhunca (40) wata Jesus manalä

näsimuptinmi Roma nasyunca caćhamula Herodes nishan

nunacta Judea malcacta mandananpä. Chaynu juc-lädu

caśhtacta mandacüninpa caćhämuptinmi lluy Juda läducunaca

ćhïnipapäcula.

Ñatac chaynu ćhïniyalcaptinpis Herodes’a chay

Jerusalen malcäćhu Diosta alawanan jatun wasictam sumä-

sumäta śhalcächila. Cay lulaśhannu'a manam nï may

nasyunćhüpis calachu. Chaytanu'a manamá nï

Babiloniacunäpi cutimü quiquin Juda läducunäpis

lulapäculachu. Chaynu lluy luläluptinmi Jerusalen malcaca

caśhan puntanu puydïninman muyula.

Cay Herodes mandaśhan timpućhümi Belen malcaćhu Jesus

näsila. Cay näsimuśhan timpupïmi juc muśhü watacunacta,

allayculanchic. Chay timpupi isquirbïsham cay Judea

caśhtacunap cawsaynin Bibliaćhu limayan.

11

Chayćhümi yacu jananćhu juc canaśhta muyuyäta

licälun. Chaymi julalcachimul quićhaycuśhanćhu tuquish-

tuquish iñachallacta licälun. Chaymari wawintanu

ishpichicunanpä wasinta apacula.

Ñatac müsuña cayalmi chay Egipto nasyuncäpi juc-lädu

calu malcacta ayicula. Chaynu ayicula jucnin Egipto nuna

malca-masinta ma'ayaptin amachayninwan wañulcachilmi.

Chaymi chunyä ulućhu uwishta michishtin yaćhala.

Chayćhümi Egiptocta cutinanpä Tayta Dios limapäla.

Page 12: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

12

Camachicuytam Moises ćhasquin

Moises calu malcaćhu cayaptinmi Tayta Dios nila

Egipto nasyunpa maquinpi Israel malcanta julalcamul,

Abrahampa limalicuśhan Canaan malcaman puśhamunanpä.

Chay yalapämuśhan Egiptupïta tawa ćhunca watam Canaan

malcaman ćhäpämula.

Ñatac Sinai ulup sircanćhümi unaycasca capäcula.

Chay ulućhümi Tayta Dios camachicuynincunacta

Moisesman uycula. Chay uśhan camachicuytam canan

lisinchic “Moisespa camachicuynin” nil. Chay ulüćhütacmi

Tayta Dios nila: “Moises, juc carpacta lulaycul chayćhu

alawapämanqui” nil. Chay carpallaćhu Tayta Diospi

yaćhachinacuśhtinmi tawa ćhunca wata chay chunyä cala

ulucunäta

pasapämula.

33

Macabeocuna Israelta llallin

Chay Siria nasyunca maquinćhu cachil lluy

ñacachipäcuptinmi Leví caśhta sasirdüti picha chulintin chay

mandäcäpa cuntran śhalcapäcula. Chay nunacunam Macabeo

nisha capäcula. Paycunam Juda läducunäćhu allin rispitäśha

capäcuśhan limayan. Chaynu śhalcuculcul chay

mandacücunäwan gïrranaculculmi lluy llallïla. Jinalculmi

Jerusalenćhu Diosta alawana puydï wasictapis caśhan lluy

śhalcacalcachil, sasirdüticunacta ćhulaycul caśhan lulachila

imam unay lulapäcuśhantanu.

Chaynu Siria nasyuncäta llallilculmi Judea malcanta

caśhan jawcaman juluycula. Ñatac Gerizim ulućhu, Samaria-

läducunap jatun alawana wasinñatacmi lluy pampaman

Page 13: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

32

Ñatac juc licchäcunaćhu'a fariseo caśhtacunapïpis mastalämi awnipäcula, ćhasquipäcula. Chaymi paycuná juc nasyuncunap custumrincunactapis, pinsamintuncunactapis ćhasquil lluy atichipäcula. Paycuná malcacta gubirnäcunap pinsamintunwanmi cunchawänacälälisha capäcula. Chaynu capäculmi chay Grecia-lädu nunacunap imapis lulaynincunacta lluy atichipäcula. Chaymi Judea malcanta Roma malcaca apacuptinpis, chay nunacunäwan rätu cunchawänacälälï cala. Cay saduceo caśhtacunäpa maquinćhümi Diosta alawana puydï wasipis cala. Chaymi puydï mandacücunäwan masta lisinaculcäla. Fariseocunap maquinćhüñatacmi lluy juntunaculcänan wasicuna cala. Chaymi paycuna lluy malca-masincunallaćhu mas lisisha capäcula.

13

Ñatac Egipto nasyuncäćhu tawa paćhac wata Israel

caśhtacunaca yaćhapäculmi chay-lädu nunacunap

lulaynincunacta, custumrincunacta atichipäcula. Chaymi

taytachacunacta lulaycul alawaycunactapis śhun’unćhu

uywapäcula. Chaycuna umanćhu, śhun'unćhu cayalcaptinmi

tawa ćhunca wata chunyäcäta śhayalcämuptin quiquin Tayta

Dios juc muśhü camachicuyta uycula. Chaynu yaćhachila

Canaan malcaman yaycapäcul allin capäcunanpämi, jinaman

caminanacuyta yaćhapäcunanpämi.

Ñatac Abraham timpućhümi nunäta suyñucunap Tayta

Dios limapäla. Chaynu limapäśhanćhümi Diosta

alawayninwan juc patacchacta lumipi pilapäcula, chayman juc

uywacta wañuycachil cañaycapunanpä. Caynu alawayninwan

cañaycuy lulaycunacta yalpallalmi lulapäcula. Chaymi chunyä

ulućhu cayalcaptin Moiseta Tayta Dios nila: “Juc carpacta

lulapamay, chayćhu lluypis alawapämänayquipä” nil.

Chaynüpam juc sityullaćhu Tayta Diosta alawapäcula. Chay

carpacta atindinanpäñatacmi nunacuna ćhulaśha cala.

Paycunam “sasirdüti” nisha capäcula. Chay lulaycücunaca

Jacobpa chulin Leví ayllucunam capäcula. Chaymi paycuna

llapanpis “Levita” nipäcuśha cala.

Page 14: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

14

Cay Moisésta uśhan camachicuyca Israel caśhtacunäta

tantialpachinanpämi cala. Chaymi Moisés tantialpachila Dios

munaśhannu imanuypa cawsaytapis, chaynütac malcäta

imanuypa caminananpäpis. Chaypi juc camachicuycunacá

limala tuqui chuya cawsaycälinanpämi. Cay tuqui allin chuya

ninan'a Diospa munaśhannu cawsaymi cala. Manam janä

aychan pa'acuypïchu nï almacuypïchu cala. Chaymi mayanpis

tuqui cal'a, Tayta Diospa uycuśhancäta sasirdüticunäman

mana manchalillal apapäcula; payñatacmi cañaycapula. Ñatac

¿imapïtam “mana allin” nisha capäcula? Chaynu mana

allinman muyupäcula Tayta Diospa camachicuyninćhu “amam

tupaycunquichu, nï yataycunquichu” nil nishancäta

tupaycülulmi, yataycülulmi. Chaynütac camachicuyćhu

“amam lulanquichu” nishanta lulälulmi.

31

Saduceo caśhtacuna

Chay fariseo caśhtacunäpa cuntrapartinmi Saduceo

caśhtacunaca capäcula. Cay Saduceo nunacunämi Leví

caśhtapi, mas rispitädu sasirdüti caśhtacuna capäcula.

Paycunam alawana wasićhu lluy lulaycunacta lulaycüca

capäcula. Paycuná Moisespa camachicuyninćhu

limaśhancällactam cäsupäcula. Manam camachicuyta

uchucllapis caśhan tantiaycuśha cananpá cutipayta

munapäculachu. Chaymi fariseo yaćhachishancunäta mana

uchucllapis awnipäculachu. Nïtac unay yaćhachicuypi

yaćhachipäcuśhantapis ćhasquipäculachu. Chaymi Moiséspa

camachicuyninta imam nishantanülla uywapäcula.

Page 15: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

30

Fariseo caśhtacuna

Chaynu sasachacuy timpucunaćhümi camachicuyta

“amapacha” nï ishcay quimsa nunacuna pacallap

juntunaculcäla. Chayćhümi limanaculcäla, lluy Juda

läducunäpa chalapacuynincunaman camachicuyta imanuypa

tincuycachinanpäpis. Paycuna camachicuyta tantiaycuyta

munapäcula: “¿Camachicuyca cay timpupä

imanimanchicmi?” nil. Chaymi paycuna tutay muyun

camachicuyta ancuyalcäla, jinaman chay timpupä imanuy

caycunanpäpis

jäćhinacuyalcäla.

Sïchuśh

camachicuyćhu

śhun'unpanüchu

mana captin'a

“cay'a caynütam

niyämanchic” nil

jucman

iwilcapäcula. Cay nunacunätam “fariseo caśhta” nipäcula.

Chay Asiria nasyunca sumä-sumä ñacachipäcuptinpis,

cay fariseocunacá mana awniyculmi camachicuy

nishanmannülla wañuycäcama masïsu śhaycaycälila. Malca-

masincunactapis callpanchaycälilam. Chaynu juc-lädu

nunacunätapis mana manchalilmi custumrincunactapis

cawsachipäcula. Chaynu aśhta wañuyninwanpis

camachicuyta amapacha nipäcuptinmi lluy Juda malca-

masincunapis rispïtuwan allinpa licapäcula.

15

Chaynu niyaptinpis luläcunäpá Tayta Diospa ima

apaśhanpis manam ćhasquishachu cala, nïtac chay

carpallanmanpis yaycuycunmanchu apaśhancäta sasirdütiman

uycüllapis cala. Manatacmi waquinnincuná juc nunawanpis

limaycunanñachu cala.

Moiséspa camachicuynin'a cay bïdanchicćhu

imanuypapis cawsanapämi limala. Waquin camachicuy'a

limala mayannin micunapäpis ütac mana micunapäpis,

yataycunapäpis ütac mana yataycunapäpis allin ütac mana

allin caśhancunapïmi. Chaymi mayanpis camachicuyta mana

cäsülul'a, camachicuyćhu nishanmannütac lulapäcunan cala,

allinman cutiyta munal'a. Chay nishanta lulälul'lämi

puntanüpis allinpa licaycuśha capäcula. Chaylämi juc malca-

masincunawanpis jawca cuscachanacaycälï calapis. Chay

camachicuyćhütacmi malcäta imanuypa caminaycunanpäpis

nila. Chaynütacmi nishanmannu lulal jawca cushishacta

caycunanpäpis nila.

Chay tawa ćhunca wata chunyä ulućhu cayalmi, Tayta

Diospa carpanta lulapäcula; chaynütac camachicuycunactapis

lluy tacyachipäcula. Chaymi Canaan malcaman yaycunanpá

tuqui yaćhachishaña cayalcäla. Chaypïmi Moisés wañucula.

Jinaptinmi Josuéta pudirninpa ćhulaycul chay Canaan

limalicuśhan malcäman Tayta Dios nunancunacta puśhachila.

Page 16: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

16

Canaan malcaman yaycapäcun

Tayta Diosmi nunancunacta yanapäla, Josuéta

mandäninpa ćhulacuycul. Chaymari limalicuśhan Canaan

malcanman yaycalpachila. Chay malcaman yaycapäcula alli

pilyuwanlami. Chay malcaman yaycucuyculñatacmi ćhunca

ishcayman partinaculcäla. Chay Jacobpa ćhunca ishcaynintin

caśhtancunapämi partisha cala. Ñatac Leví ayllucunacá

manam partishachu capäcula. Paycuná mana allpayu

capäcula milayninpi sasirdüti lulayniyu capäculmi. Paycunam

Tayta Diospa carpanta licaycüca capäcula; chaynütac chayćhu

lluy lulaycunactapis lulaycüca capäcula. Paycunap allpa

tücänincunactam Josépa ishcay chulincunaña pudirnin

ćhasquipäcula. Paycunacta lluy caśhtanpa puydïninman

muyuchipäcuptinmi Jacobpa aylluncuna ćhunca ishcayniyüña

capäcula.

Ñatac Josué wañucuptinmi ćhunca ishcaynintin

ayllucunaca uywa michïman licalilcälil istansan-istansan

puliyta allacaycälila. Chaymi may ulucunaćhüpis carpapi

chucllacunallaćhu yaćhapäcula. Jinalmi abistá chaycunaćhu

ćhaclachaculcul talpupäcula. Chaynu ishcay quimsa

wasicunacta śhalcälächilmi allipi-allipïtá uchuc

malcacunallaman muyupäcula. Chaynüpam masta

ćhaclachacul, talpucul, wasichacul milachipäcula achca

malcacunamanña. Chaynu istansallapïmi juc malcaman

muyuchipäcu cala.

29

Siriap maquinćhu caśhan

Chay Siria nasyunpa maquinćhu cayalcaptinmi, Siria-

lädu Antiochus śhutiyu nuna nin: “Yan'almi cay Judea

caśhtacunaca nasyunninchicta ishcay śhun'üchinman”.

Chaymi munäta mana munäta Siria-lädu custumricunacta

atichipäcunanpä nila. Chaymari chay timpućhu Moiséspa

camachicuynin libructa mana uywapäcunanchu cala.

Mayanpis uywäcá nuna wañuchicünüñam capäcula. Cay Juda

läducunaca ćhuncay-ćhuncay anyaśham capäcula: Moiséspa

camachicuyninta mana uchucllapis yalpalcälinanpä,

chaynütac Diospa ima lulayllactapis mana lulaycälinanpä,

jinaman juntunacuna wasićhu mana juntunaculcänanpäpis.

Chaymi alawana wasipis lluy waycäśha cala.

Chayćhümi achca Juda läducunapis wañuchisha capäcula.

Mas pin'aynin caymi cala: manchacuywan Tayta Diosta

alawaycuna wasimanmi taytachacta chulaycälälïla. Jinalcul

chay taytachanpä cuchictalä cañaycälipulapis. Ñatac cay

lulay Juda

läducunäpá

sumä anla

millachicuy

lulaymi cacula;

lluy uywapïpis

cuchica “anla

uywa, millacuy”

nisham cacula.

Page 17: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

28

Alejandro “El Grande”

Chaynu allin cayaptinñatacmi Grecia-lädu Alejandro

nuna “El Grande” nipäcuśhan Persia nasyuncäta lluy

llallilcul maquinćhu cachila: Siriacta, Egiptucta, Judeactapis.

Chaynu maquinman ćhulacuyculmi: “Ya’a Grecia-

läducunänu lluy capäcunqui” nila. Chaymi lluy

cachacuncunactapis munäta mana munäta chay maquinćhu

cachishan malcap wamlancunawan masanchaculcänanpä

nila. Chaynütac

lluy malca-

masin Grecia-

läducunätapis

chay llallishan

malcacunäman

yaćhapäcü

lipäcunanpä

nila. Chayćhu

yaćhapäcuptin

chay

malcacunäpis

paycunap

custumrincunacta lluy atichipäcunanpämi nila. Chaynüpam

Grecia-läducuna custumrincunacta chay jinantin

malcacunäćhu milächipäcula.

Chay Alejandro mandacü wañucuptinñatacmi quimsa

puydï yanapänincuna chay gubirnaśhan malcacunäta

aypunacälälila. Chay jucninmi Egiptuctawan Judeacta

17

Page 18: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

18

Israelpa prinsipal yaśhancuna

Chaynu capäcuptinmi lluytapis jucllaćhu cachinanpä

mana puydïnin calachu. Sinu'a ayllućhu-camam prinsipal

yaśhancunalla cala. Paycunap ćhulaycapäcu cala jinantin

ayllucunaćhu limanacuyman lipäcunanpäpis. Chay

limanacunanpä Silo ulumanmi juntunaculcäla. Chayćhümi

limanaculcäla maycäman Diospa carpanta

ćhulapäcunanpäpis, chaynütac malcanta imapis aminisaptin

juclla paćhcapämunanpäpis. Paycunatacmi lluy aylluncunäpa

puydï licaycünin, cäraycünin capäcula. Paycunam

nunancunacta limapapäcula juc malcacunap taytachancunacta

alawayta mana atilcächinanpäpis.

27

Juda läducunaca Samariacunäwan

mana apanacuśhan

Chay Samaria-läduwan, Juda-läducunam mana tuquip

apanacul, allanllanpa licanacuyllamanña muyucalpälila. Chay

Samariaćhu Juda lädu yaćhäcunämi Moiséspa picha librun

isquirbishancällacta allinpa ćhasquipäcula. Ñatac quiquin

Judeaćhu yaćhä Juda läducunäñatacmi allinpa ćhasquipäcula

chaytapis, jinaman Diospa unay willacünincunap

isquirbishancunätapis, chaynütac awquilluncunap lluy

custumrincunactapis. Chaymi Samariaćhu yaćhä Juda

läducunäta alawacuna wasicunapïpis alülälila. Jinaptinmi

paycunapis Samaria malcanćhu chay Gerizim nishan ulućhu

alawacuna jatun wasicta śhalcachipäcula.

Page 19: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

26

Masqui ima captinpis Juda-lädu nunacunaca Diospa

wasinta caśhan śhalcacalcälichilmi ishpichishanpi

fistachaculcäla. Chaypi anćhish ćhunca (70) watactalämi

chay Jerusalen malcap murällantapis ishpichipäcula. Chay

watacunäćhümi Babiloniapi Esdraspis Judea malcanman

ćhämula. Paymi chay Babilonia nasyuncäćhu cayal, Juda-

masincunäpa allin lisisha cacula. Pay cutimula lluy malca-

masinta Moiséspa camachicuyninman caśhan cutichinanpämi.

Chaymi Moiséspa camachicuyninta apacuśha cutimula.

Chay Babilonia nasyuncäćhu cayalmi Moiséspa

camachicuyninta jucllaman lluy juntumula. Chaynüpam cay

Judea malcanta caśhan allincäman cutichiyta munala.

Chaymi Esdras lluy malca-masincunacta nila: “Cananpi'a

Moiséspa camachicuyninćhu nishan-yupaypis, juc-lädu

walmiwan cuscäśha cäcunacá lluy laquinaculcay” nil. Cay

nishanta cäsuculmi rasunpa lluy lulaycälila. Chaypunpïmi

Juda lädu cayta munal'a “amapacha” nil śhun'unpis

camachicuycällaćhüña manchacuywan caycälinan cala.

Chaymi juc-lädu caśhta nunacuna Juda lädu cayta

munal'a paycunap lulaynincunacta, chaynütac

camachicuyninta cäsuculcänan cala. Chaynu lulaycäliptin'a

ćhasquisham capäcula. Chaynu cayalpis manatacmi

paycunawan iwalchu imaćhüpis licaycuśha capäcula.

19

Saulwan David wamä mandänincuna

Chaynu mana puydï mandäniyu caytam Israel

caśhtacuna amïlälilaña. Chaymi juc malcacunäta licacalcälil

paycunapis juc puydï mandacü ćhulayta allacaycälin. Ñatac

chay timpu Tayta Diospa willacünin, malcap licaycünin,

cäraycüninmi Samuel cala. Paymi Israel caśhtacunaca

mañapäcuptin wamä puydï mandacü cananpä Saulta ćhulala.

Chaynu mañaśhanmannu ćhulaycuptinmi chay Saulpa

mandacuynin mana allinchu cala, nïtac unaypischu

tacyaycula.

Chay mandacu Saul Tayta Diospa camachicuyninta

imaypis manam cäsuculachu. Chaypïmi Tayta Dios licaytapis

mana munalachu. Paypa ipanman mandacu yaycula juc uwish

michï Judá caśhtapïmi. Paypam David śhutin cala. Paymi

ichá Tayta Diospa śhun'unpänu malcanta tuquicta gubirnala.

Page 20: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

20

Salomon Tayta Diospa alawana

wasinta lulachin

David wañucuptinmi chulin Salomon pudirnin yaycula.

Pay allin yaćhayninpam lisisha-lisisha, alawäśha cacula.

Chay Davidpawan Salomonpa gubirnunćhu'a Israel

caśhtacunaca allinmi tacyapacüla. Chaymi mandacünincuna

allinpa licaśha, manchay capäcula. Chay timpu allin

tacyalmi sumä munayniyüman muyupäcula. Chaymi ćhunca

ishcaynintin ayllucunaca jucllachanacuycul'a juc jatun

munayniyu nasyunmanña muyupäcula.

Chay Salomonmi gubirnunćhu Tayta Diospa alawana

wasinta śhalcachila. Ñatac ulućhu apaycaćhapäcuśhan carpap

pudirnintamari śhalcachila. Chaymi carpallaćhüñachu mana

alawayalcäla, sinu’a Tayta Diospa alawana wasinćhüña.

Alawana wasicta sumä chipyayätam śhalcachila. Ñatac

nasyunpa puydï malcan Jerusalenćhümi śhalcachisha cala.

25

Babiloniap maquinpi Juda lädu yalun

Ñatac waccha Juda läducunacá manam Babilonia

nasyuncäman apaśhachu capäcula. Aśhwanpam chay

malcanćhu caćhaycul Babilonia gubirnu alcabälacta

pägachicula. Chaynütacmi lädunchu yaćhä Samaria

nunacunaca ćhaclancunactapis lluy duyñuchacucuyalcälaña.

Cay Samaria nunacunaca Israel caśhtam capäcula. Ñatac chay

Asiria nasyunca yaycämuptinmi chay-lädu nunacunäwan

masanchaculcäla. Chaynütacmi Judea caśhtacunäpis chay

yaćhapäcuśhanćhu juc caśhtacunäwan masanchaculcäla.

Chaymi chulincunapis manaña Diospa camachicuyninta

yaćhapäculachu, nï quiquin Diostapis lisipäculachu.

Chaymari masqui Judea malcanćhüña cayalcalpis Diospa

puydï wasinta muśhüpi śhalcachiypi mana imapis uculcälachu.

Chay juc-lädu nasyunman puśhaśhancunäpi punta

cutimücunämi, Diospa wasinta śhalcachiyta allacaycapäcula.

Ñatac imaymana sumä sasachacuycunam licalicüla. Chay

ćhaclancunactapis chaychica watacunaña caćhaycüluptinmi

mana allinchu cala. Chaymi punta talpupäcuśhancunacá mana

tuquichu ishpila. Jinaman'a chay muyulïnin malcacunäćhu

nunacunämi imaymanawan piñachipäculätac. Chay

ćhaclancunacta Samaria-lädu nunacunämi ćhaclanpa-yupayña

licapäcula. Chaymi chay cutipämü Judacunäpä cuntran

śhalcapäcula.

Page 21: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

24

Judacuna Diospi yalpaćhacun

Chay ñacayćhümi waquin Judacunaca tantiacälälila “cay

nunap malcanćhu ñacanchic Diosninchicta ipanchalcul

taytachacunacta alawaśhanchicpam” nil. Chaynu

tantiacalcälilmi, unay awiluncunap lulaśhancunactawan Tayta

Diospa camachicuyninta yalpaćhacul imam nishantanu lulayta

allaycapäcula. Ñatac chay timpu Diospa willacünin

Ezequielmi śhalcamula. Chaymi payman sumä rispïtunwan

pipis lipäcü cala. Paymi lluy malca-masincunacta nila “Cay

juc-lädu malcäćhu Diosninchicta alawayta munal'a, manam

juc wasictalächu munanchic. Sinu'a chalapacuyninchicwan-

cama mayćhüpis juntunacuśhá, Tayta Dios ya'anchicwanmi

cayan” nil.

Chaymari ash-

ashllaman laquinacalcälil

Tayta Diosta mañaculcäla,

camachicuynintapis

yaćhachinaculcäla.

Chaynütac chay

capäcuśhanćhu juntunacul

camachicuypa picha

allaycuy libruncunacta

licapäcula. Chaymi chaynu

allin lulaycälishanta

malcanta cuticalcämulpis

jinallaña lulapäcula.

21

Israelcuna ishcayman laquicacun

Ñatac isun paćhac ishcay ćhunca ishcayniyu (922) wata

Jesus näsinanpä cayaptinmi Salomon wañucula. Chaypi

mana unaytam Israel caśhtacunaca mana apanacuyninwan

ma'anacuyalcal ishcayman laquinacälälila. Chaymi

ćhuncantin ayllucunaca janä-läduman laquiculcul Israel

śhutillanwan quïdapäcula.

Ula-lädućhüñatacmi Benjaminwan Judá caśhtacunaca

capäcula. Paycunañatacmi Judapa śhutinwan śhutichäśha

capäcula. Chay Judá läducunaca Davidpa milaynintam

mandacüninpa ćhulapäcula. Chaynüpam Davidpa

mandacuyninta imaypis cawsachipäcula.

Page 22: Biblioteca Nacional del Perú Jesus caśhan timpućhu Israel

22

Ćhunca ayllucunam muśhü Israel nisha

Chay janä-lädućhu Israel śhutiwan quïdäcunätam

laquinacuśhan muyunpïpis mana allincunalla pasala. Chaynu

capäcula achca caśhta capäcul imaćhüpis tuquip mana

apanaculcalmi. Jinalmi mandacünin yaycuyta munalpis

mandänincunacta wañulcachil taycacaycäli waquinnin

capäcula. Chaynu malcaman muyülälila Tayta Diosman

mana chalapaculcal, uman chalaśhannu

cawsayalcäśhanwanmi.

Ñatac Judá ayllucunaca capäcuśhan Jerusalenćhümi

Diospa alawana wasin cayäla. Chaymi janä-lädu Israel

ayllucunaca allipi-allipïtá taytachacunacta alawayninwan

quiquillancuna pampaman muyuchicälälin. Chaymi anćhish

paćhac ishcay ćhunca (720) watala Jesus näsinanpä cayaptin

Asiria nasyunca

Israel läducta

llallilcul uyway

nunanpä achca-

achcacta puśhacula.

Jinaptinmi chay

ćhunca ayllucuna

jinantin Asiria

nasyunman

chi'ilälila.

Chaynüpam chay-

lädu ayllucuna mana caśhanman muyülälila.

23

Ishcay ayllucunam Juda nisha

Juda ayllucunäpañatacmi sumä alli-cama puydï

mandacünincuna cala. Masqui chaynu cayalcalpis, lädunćhu

nasyuncunap taytachancunactam alawayta allacaycälila.

Jinayaptinmi picha paćhac pusä ćhunca anćhishniyu (587)

wata Jesus näsinanpä cayaptin, Babilonia nasyunca Judá

ayllucunaman śhalcamul, Jerusalen malcactapis mana

caśhanman muyüchila. Diospa puydï wasintapis pampaman

muyulcachil nunacunäta uywayninpä puśhaculcäla. Chaynu

allin nunanllanta manyapi puśhaculculmi Babilonia puydï

mandacüca jinantin Judá aylluncunäta ćhulaycula Chebar

mayup patan päsä malcacunäman.

Chaynüpam Judá ayllucunäta jucllaćhu cachipäcula

lluy aylluntin-camacta ćhaclaćhu lulachishtin. Chaymi

imaypis juc malca nisha capäcula jina custumrincunawan

ima. Chay apacuśhan muyunpïmi Judá nunacunäta

“Judacuna” nipäcula. Chaynu allin cayaptinmi chay

Babilonia jatun nasyuncäta Persa nasyuncäñatac gïrraćhu

llallïlun. Chaymi lluy Judea nunacunätapis llaqui

uywayninmanlä muyuchipäcula. Chayćhu anćhish ćhunca

(70) watam sirbichicula. Chaypïlämi caśhan Judea malcanta

cutipämunanpä caćhaycamula.